Zaburzenia snu i objawy depresyjne u chorych hospitalizowanych z

ISSN 1641–6007
Sen 2002, Tom 2, Nr 4, 121–126
PRACA ORYGINALNA
SEN
Zaburzenia snu i objawy depresyjne
u chorych hospitalizowanych
z powodu cukrzycy
Sleep disorders and depression in inpatients with diabetes mellitus
Janusz Jakitowicz1, Anna Nitka1, Elżbieta Orłowska-Kunikowska2, Zbigniew Nowicki1,
Ewa Semetkowska-Jurkiewicz2
1Zakład
Psychiatrii Biologicznej Katedry Chorób Psychicznych Akademii Medycznej w Gdańsku
Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Akademii Medycznej w Gdańsku
2Katedra
Abstract
Insommia and depression in diabetes
The phenomenon of comorbidity is very important in clinical practice. Sleep disorders are
often met in different somatic and psychiatric illness. The aim of our study is to analyse the
co-occurrence of sleep disorders, symptoms of depression and diabetes mellitus type 2.
Material. We was examined 67 inpatients (aged 47–88; mean: 67.36 ± 11.14) admitted
to diabetic department. There were 36 men (mean age: 68.03 ± 10.62) and 31 women
(mean age: 66.58 ± 11.06).
Adres do korespondencji:
Janusz Jakitowicz
Zakład Psychiatrii Biologicznej
Akademii Medycznej w Gdańsku
ul. Dębinki 7 (bud. 25)
80–211 Gdańsk
tel.: (0 58) 349 17 96
faks: (0 58) 349 27 48
e-mail: [email protected]
Method. All patients were investigated by the psychiatrist and evaluated by the use of the
following scales: 1. Hospital Anxiety and Depression Scale (Zigmond and Snaith, modified
by Majkowicz); 2. Multidimentional System of Sleep Disorders Evaluation (created in our
department).
Results. Different kinds of sleep disorders were met in most of patients (51 among all
67–76.12%). The most common were: restless legs syndrome (40.30%), night eating (34.33%),
nihgt sweating (28.36%). The following symptoms are also quite common: different aches
(19.40%), nightmares (17.91%) and night terror (17.91%). Tiredness during the day was
present at 46.27% of patients. Psychiatric investigation and evaluation with HADS revealed
that symptoms of depression were met in 34.33% of patients, but only 4 of them (5.97 %)
were met ICD-10 criteria of depressive episode.
Conclusions. 1. Sleep disorders are present in 76% patients with diabetes and most of
them are: nonrestorative sleep and sleep restless legs syndrome; 2. Some symptoms of
depression are met in 30% of patients with diabetes type 2, but depressive episode (ICD-10)
can be diagnosed in only 6% of these patients; 3. In patients with diabetes and symptoms
of depression sleep is more disturbed than in others patients with diabetes.
Key words: insomnia, depression, diabetes mellitus
Wstęp
Badania epidemiologiczne przeprowadzane w Polsce
wskazują na wysoką, sięgającą 24–29% częstość zaburzeń snu [1–3]. Problemy ze snem stanowią szczególnie
istotny problem diagnostyczno-terapeutyczny w praktyce psychiatrycznej. Ocenia się, że około 90% chorych
z zaburzeniami psychicznymi skarży się na różnego rodzaju nieprawidłowości w przebiegu snu [4]. Szczegól-
www.sen.viamedica.pl
121
SEN
2002, Tom 2, Nr 4
ne znaczenie mają zaburzenia snu w depresji, gdzie są
one jednym z osiowych objawów. Autorzy z konieczności pomijają liczące setki pozycji piśmiennictwo, dotyczące wzorca snu w różnych rodzajach zaburzeń depresyjnych. Można przyjąć z pewnym przybliżeniem, że
najbardziej typowe dla tych zaburzeń jest spłycenie
i skrócenie snu, z wczesnym budzeniem się rano, zaś
w badaniu polisomnograficznym — skrócenie latencji
REM oraz skrócenie czasu stadium 3 i 4 snu wolnofalowego [5].
W ostatnich latach coraz częściej zwraca się również
uwagę na bezsenność towarzyszącą różnym chorobom
somatycznym, szczególnie schorzeniom neurologicznym,
nadciśnieniu tętniczemu i innym problemom kardiologicznym, chorobom nerek, zaburzeniom metabolicznym oraz
nowotworom [6]. Wyrazem tego jest powstanie nowej dziedziny medycyny, nazywanej medycyną snu. Nieleczona
bezsenność nie tylko pogarsza jakość życia chorych, ale
jest również czynnikiem negatywnie wpływającym na
przebieg choroby somatycznej, przedłuża okres dochodzenia do zdrowia i pogarsza rokowanie. Czasami zaburzenia
snu są jednym z czynników patogenetycznych innych
chorób, na przykład nieleczony bezdech senny może spowodować rozwinięcie się nadciśnienia tętniczego i zwiększa ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej. Ostatnio pojawiają się też doniesienia, że nie tylko częstość bezdechów nocnych wzrasta między innymi w cukrzycy, ale
również same zaburzenia oddychania podczas snu mogą
być przyczyną zaburzeń gospodarki węglowodanowej
i zmieniają wrażliwość na insulinę [7, 8].
Cukrzyca jest jedną z tych chorób, w których zaburzenia snu oraz rytmu aktywności okołodobowej wydają
się bardzo istotne. Wynikają one zarówno z samej choroby, jak też — nieleczone — mogą komplikować jej przebieg. Jest kilka aspektów tego zagadnienia:
1. Cukrzycy typu 2 często towarzyszą otyłość i zespół
bezdechu sennego, który, jak wspomniano, zwiększa skłonność do występowania nadciśnienia tętniczego i choroby wieńcowej. Zaburzenia oddychania
w czasie snu są też czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na cukrzycę [9].
2. Niektóre z typowych objawów cukrzycy mogą zaburzać sen, na przykład nykturia lub bóle neuropatyczne [10, 11].
3. Patologiczna senność jest jednym z typowych objawów hipoglikemii, a czasem też hiperglikemii. Z drugiej strony, nawet przy dobrze kontrolowanym stężeniu glukozy, występują zaburzenia snu nocnego,
których przyczyny nie udało się ustalić. W nielicznych, przeprowadzonych dotychczas badaniach [12]
nie stwierdzono zależności między nasileniem zaburzeń snu a glikemią.
4. Uważa się, że u chorych na cukrzycę częściej niż
w populacji ogólnej występuje tak zwany zespół niespokojnych nóg (RLS, restless leg syndrome) [13].
122
Przedstawione powyżej zagadnienia, mimo ich istotnego znaczenia klinicznego, nie doczekały się jeszcze
pełniejszej oceny. Problemem jest brak metod zobiektywizowania tych zaburzeń. Badania polisomnograficzne
obejmują zwykle niewielką liczbę chorych, są bardzo
kosztowne i trudne do rutynowego przeprowadznia.
Nowe możliwości stwarza rozwój metod aktograficznych,
znacznie mniej czasochłonnych i tańszych, które na podstawie wielodobowego pomiaru aktywności ruchowej
chorego pozwalają prześledzić rytmikę snu i czuwania.
Badania takie prowadzą także autorzy niniejszej pracy.
Inną możliwością jest ocena kwestionariuszowa, która
często okazuje się wystarczająco czuła do uzyskania wiarygodnych wyników. Podstawą obecnej pracy jest skonstruowany i zweryfikowany przez autorów Wielowymiarowy System Oceny Zaburzeń Snu [4, 14, 15]. Pozwala
on na uzyskanie wiarygodnych i powtarzalnych danych,
dotyczących przebiegu snu, głównie w zaburzeniach
psychicznych, ale także w chorobach ogólnych.
Kolejnym ważnym zagadnieniem klinicznym jest zjawisko współwystępowania różnych chorób, obserwowane w codziennej praktyce lekarskiej. Coraz częściej też
podejmuje się próby całościowej oceny tego zjawiska.
W prezentowanych wcześniej wynikach badań autorzy
podkreślali, że zaburzenia snu często są uwarunkowane
polietiologicznie [16]. Celem obecnej pracy była analiza
współwystępowania zaburzeń snu oraz cukrzycy i objawów depresyjnych.
Materiał i metody
Badanie przeprowadzono u chorych hospitalizowanych z powodu cukrzycy w Klinice Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii Akademii Medycznej w Gdańsku.
Łącznie przebadano 67 chorych w wieku 47–88 lat (średnia wieku: 67,36 ± 11,14 roku). Liczba przebadanych
kobiet wynosiła 31 (przedział wieku: 47–86; średnia wieku: 66,58 ± 11,85 roku), mężczyzn było 36 (przedział
wieku: 48–88; średnia wieku: 68,03 ± 10,62 roku).
U wszystkich chorych przeprowadzano jednorazowe
kliniczne badanie psychiatryczne oraz ocenę przy zastosowaniu następujących skal:
1. Badanie w kierunku występowania objawów depresyjnych przeprowadzano za pomocą skali HADS-M.
Jest to skala HADS (Hospital Anxiety and Depression
Scale Zigmonda i Snaitha) w modyfikacji Majkowicza, de Walden-Gałuszko, Chojnackiej-Szawłowskiej
[17]. Skala ta zawiera 3 podskale: depresji, lęku i agresji. Pozwala ona na ocenę obecności tych objawów
u chorych hospitalizowanych z przyczyn somatycznych. Skala HADS-M zawiera 16 pytań, każde
z 4 możliwościami odpowiedzi (zdecydowanie tak,
raczej tak, raczej nie, zdecydowanie nie). Wyniki podskali depresji HADS-M interpretuje się następująco:
0–7 punktów — bez zaburzeń depresyjnych,
8–10 punktów — objawy depresyjne graniczne,
www.sen.viamedica.pl
Janusz Jakitowicz i wsp., Cukrzyca i depresja a zaburzenia snu
11–21 punktów — wyraźne objawy depresyjne
(w analogiczny sposób interpretuje się podskalę lęku).
2. Zaburzenia snu oceniano za pomocą wybranych elementów Wielowymiarowego Systemu Oceny Zaburzeń Snu (WSOZS) autorstwa Nowickiego, Badzio-Jagiełło, Majkowicza, Jakitowicza. Narzędzie to zostało skonstruowane i zweryfikowane psychometrycznie w Katedrze Chorób Psychicznych Akademii Medycznej w Gdańsku [14]. Do obecnej pracy
wykorzystano następujące elementy WSOZS: Arkusz
Badania Lekarskiego (ABL), Skalę Samooceny Snu
(SSS) oraz Inwentarz Higieny Snu i Występowania
Parasomnii — wersja dla pacjenta (IHP-P).
Wyniki
Zaburzenia snu i objawy depresyjne
w całej badanej grupie
Zaburzenia snu w całej grupie
W całej badanej grupie chorych na cukrzycę aż u 51
spośród 67 badanych chorych (76,12%) stwierdzono różnego rodzaju zaburzenia snu (tab. 1). Podstawowe parametry snu kształtowały się następująco: całkowity czas snu
wynosił 4–12 godzin (średnia: 6,99 ± 1,56 h); liczba przebudzeń w ciągu jednej nocy: 0–4 (średnio: 1,82 ±
± 1,46), subiektywna samoocena jakości snu: 0–4 punktów (średnio: 2,25 ± 1,09 pkt. w skali od 0 do 4 punktów,
przy czym im wyższa punktacja, tym samoocena lepsza).
Warto zwrócić uwagę, że średni czas snu był stosunkowo
długi (ok. 7 h), lecz w ciągu nocy dość często zdarzały się
przebudzenia, a subiektywna ocena snu nie była dobra.
Istotnym objawem było także uczucie zmęczenia w ciągu
dnia, które odczuwało 31 z 67 badanych chorych na cukrzycę, co stanowi 46,27%. Stosunkowo mała grupa chorych odczuwała natomiast senność w ciągu dnia (8,95%).
Z innych zaburzeń snu najczęściej stwierdzano uczucie niepokoju w nogach w czasie snu (aż 40,30% chorych),
wielu chorych wstawało w nocy, by coś zjeść (34,33%),
dość częste było wzmożone pocenie się w nocy (28,36%
Tabela 1. Częstość niektórych zaburzeń snu w całej
badanej grupie chorych na cukrzycę
Liczba chorych
Łącznie
n
(%)
51
76,12
Zespół niespokojnych nóg
27
40,30
Uczucie głodu w nocy
23
34,33
Potliwość w nocy
19
28,36
Bóle we śnie
13
19,40
Koszmary senne
12
17,91
Lęki nocne
12
17,91
Uczucie zmęczenia w dzień
31
46,27
SEN
badanych). Rzadziej występowały bóle przeszkadzające we
śnie — 19,40% badanych, koszmary senne występowały
u 17,91% pacjentów, tyle samo osób zgłaszało budzenie
się w nocy z krzykiem i lękiem. Zaburzenia oddychania
w czasie snu występowały u 10,45% chorych.
Częstość innych objawów, takich jak: uczucie paraliżu kończyn w czasie snu, niekontrolowane ruchy kończyn oraz agresja po nagłym wybudzeniu ze snu była
mniejsza i nie przekraczała 7,46%. U pojedynczych pacjentów stwierdzano bruksizm oraz mówienie przez sen.
Objawy depresyjne w całej grupie
W badanej grupie objawy depresyjne o istotnym znaczeniu klinicznym (podskala depresji w HADS-M >
> 8 pkt.) występowały u 23 spośród 67 przebadanych chorych, co stanowiło 35,94%. U większości z tych chorych
badanie psychiatryczne nie potwierdzało jednak diagnozy zespołu depresyjnego (kryteria „epizodu depresyjnego” wg ICD-10). Na podstawie badania psychiatrycznego
oraz badania skalą HADS-M (wynik > 10 pkt.
w podskali depresji) rozpoznanie takie postawiono jedynie u 4 z 67 badanych, co stanowi 5,97%. U pozostałych
chorych, u których nie postawiono diagnozy depresji,
stwierdzano między innymi takie objawy, jak: brak satysfakcji z wykonywanych zajęć, zaniedbywanie wyglądu zewnętrznego, pojawianie się smutnych myśli. Tego typu
pojedyncze objawy o tematyce depresyjnej występowały
u 19 pacjentów, co stanowiło 28,36% całej grupy.
Charakterystyka przebiegu snu
w zależności od współwystępowania depresji
Grupa bez objawów depresyjnych
Do grupy tej zaliczono chorych, u których na podstawie
badania psychiatrycznego nie stwierdzano cech zespołu
depresyjnego, a którzy w podskali depresji HADS-M uzyskali mniej niż 8 punktów. Pacjentów takich było 44, co
stanowi 65,67% wszystkich badanych.
Całkowity czas snu w tej grupie wahał się od 4 godzin
(2 pacjentów) do 12 godzin (średnio: 7,02 ± 1,59 h), średnia liczba przebudzeń wynosiła 1,89 ± 1,47, zaś średnia
subiektywna ocena snu wynosiła 2,36 ± 1,10 punktów.
Grupa z objawami depresyjnymi
Do tej grupy zaliczono chorych, u których w badaniu
psychiatrycznym nie stwierdzano wprawdzie cech zespołu depresyjnego, lecz u których występowały pojedyncze objawy depresyjne, a wynik podskali depresji
HADS-M wynosił 8–10 punktów. Pacjentów takich było
19, co stanowi 28,36% wszystkich badanych.
Całkowity czas snu w tej grupie był nieco dłuższy niż
w grupie z rozpoznaniem depresji (patrz niżej) i wahał się
w granicach 4–11 godzin (średnio: 6,95 ± 1,56 h), mniejsza też była średnia liczba przebudzeń w nocy, która wynosiła 1,47 ± 1,50. Lepsza niż w grupie z epizodem de-
www.sen.viamedica.pl
123
SEN
2002, Tom 2, Nr 4
presyjnym była też średnia subiektywna ocena snu, która
wynosiła 2,21 ± 1,03 punktów w skali od 0 do 4 punktów.
Grupa z rozpoznanym epizodem depresyjnym
Do tej grupy zaliczono chorych, u których w badaniu
psychiatrycznym stwierdzano cechy zespołu depresyjnego, a w podskali depresji HADS-M wynik był wyższy
niż 10 punktów. Pacjentów takich było jedynie 4, co stanowi 5,97% wszystkich badanych.
Całkowity czas snu w tej grupie był krótszy niż
w grupie bez depresji i wahał się w granicach 5–9 godzin
(średnio: 6,75 ± 1,71 h), większa była też średnia liczba
przebudzeń w nocy i wynosiła 2,75 ± 0,96. Gorsza była
także średnia subiektywna ocena snu, która wynosiła
tylko 1,25 ± 0,96 punktów w skali od 0 do 4. Różnice te,
z uwagi na małą liczebność grupy, nie osiągnęły znamienności statystycznej. Uzyskane wyniki przedstawiono
w tabeli 2.
Omówienie wyników
Uzyskane wyniki potwierdzają wysoką częstość zaburzeń snu u chorych na cukrzycę typu 2. Różnego rodzaju zaburzenia snu stwierdzano bowiem u zdecydowanej większości chorych (ok. 76% badanych).
Należy podkreślić, że częste było uczucie zmęczenia
w ciągu dnia (aż 46,30% chorych) przy ogólnie dość długim całkowitym czasie snu w nocy i niezbyt dużej liczbie
przebudzeń. Tego typu zaburzenia są typowe dla „snu
nieregenerującego”, który nie daje choremu uczucia wypoczynku, mimo że ogólny czas trwania snu nie jest istotnie krótszy. Tego typu odczucie może wynikać z występujących w czasie snu dodatkowych zaburzeń (np. zaburzeń oddychania w czasie snu lub parasomnii). W badanej przez autorów grupie chorych najczęściej występował
zespół niespokojnych nóg (40,30%), co jest zgodne z danymi z piśmiennictwa [13].
W wyniku wstępnej analizy można byłoby uznać, że
typowym obrazem zaburzeń snu u chorych na cukrzycę
jest sen nieregenerujący z uczuciem zmęczenia w ciągu
dnia oraz częstsze niż w populacji ogólnej występowa-
nie RLS i parasomnii.
Trzeba jednak zauważyć, że nie u wszystkich badanych chorych sen wyglądał w ten sam sposób. Autorzy
obserwowali duże różnice indywidualne odnośnie poszczególnych parametrów snu między poszczególnymi
pacjentami. Na przykład — całkowity czas snu wahał się
od 4 aż do 12 godzin, czyli u części chorych był zdecydowanie skrócony, podczas gdy u innych występowała
nadmierna senność. Podobnie duży rozrzut wyników
dotyczył innych parametrów snu. Skłaniało to autorów
do poszukiwania dodatkowych, innych czynników, poza
chorobą podstawową, które mogłyby modyfikować przebieg snu. Przede wszystkim konieczna byłaby tu analiza
nasilenia samej choroby podstawowej (cukrzycy typu 2),
co będzie przedmiotem dalszych badań autorów. W obecnej pracy analizowano wpływ innego czynnika, jakim
może być współwystępowanie depresji.
Objawy depresyjne u badanych chorych były częste
i występowały w istotnym klinicznie nasileniu (podskala depresji w HADS-M > 8 pkt.) u 23 pacjentów
(ok. 34%). Pełny zespół depresyjny rozpoznano jednak
jedynie u 4 chorych (ok. 6% całej badanej grupy). Zaburzenia snu u chorych z epizodem depresyjnym były
wyraźniej nasilone niż w całej badanej populacji — średni czas snu był krótszy, przebudzenia w ciągu nocy były
częstsze, a subiektywna ocena snu była gorsza. Żaden
chory z depresją nie oceniał snu powyżej 2 punktów
w skali od 0 do 4.
W grupie bez nasilonych objawów depresyjnych
stwierdzono również duży rozrzut wyników, przy czym
średni czas snu był dłuższy niż u chorych z epizodem
depresyjnym, a subiektywna ocena snu była lepsza. Pacjenci bez współistniejącej depresji rzadziej też przebudzali się w ciągu nocy. Z uwagi na małą liczbę chorych
z rozpoznanym epizodem depresyjnym zaobserwowane
różnice nie uzyskały znamienności statystycznej. Uzyskane wyniki pozwalają jednak stwierdzić, że obraz zaburzeń snu w cukrzycy zależy nie tylko od choroby podstawowej, ale jest również wypadkową innych czynników, między innymi współwystępowania depresji.
Tabela 2. Podstawowe parametry snu w badanych grupach chorych
Cała grupa
Cukrzyca bez
Cukrzyca
Cukrzyca
Cukrzyca
objawów
+ objawy
bez epizodu
+ epizod
depresyjnych
depresyjne
depresyjnego
depresyjny
0–13
0–7
8–10
0–10
11–13
67
44
19
63
4
Procent całej grupy (%)
100
65,67
28,36
94,03
5,97
Zakres całkowitego czasu snu [h]
4–12
4–12
4–11
4–12
5–9
6,99 ± 1,56
7,02 ± 1,59
6,95 ± 1,56
7,00 ± 1,57
6,75 ± 1,71
Średnia liczba przebudzeń w nocy ± SD
1,82 ± 1,46
1,89 ± 1,47
1,47 ± 1,50
1,76 ± 1,48
2,75 ± 0,96
Średni wynik samooceny snu (punkty) ± SD
2,25 ± 1,09
2,36 ± 1,10
2,21 ± 1,03
2,32 ± 1,08
1,25 ± 0,96
Wynik w podskali depresji HADS-M
n
Średni całkowity czas snu [h] ± SD
SD (standard deviation) — odchylenie standardowe
124
www.sen.viamedica.pl
Janusz Jakitowicz i wsp., Cukrzyca i depresja a zaburzenia snu
Wnioski
1. Zaburzenia snu u chorych na cukrzycę występują
u około 76% pacjentów i są to głównie: sen nieregenerujący oraz zespół niespokojnych nóg.
2. Objawy depresyjne o niewielkim nasileniu występują
u około 30% chorych na cukrzycę typu 2, zaś zespół
SEN
depresyjny o pełnym obrazie klinicznym — u około
6% chorych.
3. Współistniejące objawy depresyjne wpływają dodatkowo niekorzystnie na obraz zaburzeń snu występujących w przebiegu cukrzycy.
Streszczenie
Cukrzyca i depresja a zaburzenia snu
Współwystępowanie chorób jest zjawiskiem o istotnym znaczeniu klinicznym i dotyczy także zaburzeń snu, towarzyszących
zaburzeniom psychicznym i somatycznym. Celem obecnej pracy jest analiza częstości zaburzeń snu, objawów depresyjnych
i cukrzycy typu 2.
Materiał. Przebadano 67 chorych w wieku 47–88 lat (średnia wieku: 67,36 ± 11,14 roku) hospitalizowanych na oddziale
chorób wewnętrznych z powodu cukrzycy typu 2. Liczba kobiet wynosiła 31 (średnia wieku: 66,58 ± 11,85 roku), mężczyzn
było 36 (średnia wieku: 68,03 ± 10,62 roku).
Metoda. U wszystkich chorych przeprowadzano jednorazowe kliniczne badanie psychiatryczne oraz ocenę na podstawie
następujących skal: 1. Hospital Anxiety and Depression Scale Zigmonda i Snaitha w modyfikacji Majkowicza (HADS-M);
2. Wielowymiarowego Systemu Oceny Zaburzeń Snu (WSOZS), opracowanego w klinice autorów.
Wyniki. W całej badanej grupie chorych na cukrzycę aż u 51 na 67 chorych (76,12%) stwierdzono różnego rodzaju zaburzenia
snu. Najczęściej stwierdzano uczucie niepokoju w nogach (restless legs syndrome) w czasie snu (aż 40,30%), wielu z nich
wstawało w nocy, by coś zjeść (34,30%), dość częste było wzmożone pocenie się w nocy (28,40%). Rzadziej występowały bóle
przeszkadzające we śnie — 19,40% badanych, koszmary senne (nightmares) występowały u 17,90% pacjentów, tyle samo osób
zgłaszało budzenie się w nocy z krzykiem i lękiem (night terror). Zmęczenie w ciągu dnia odczuwało 31 z 67 chorych na
cukrzycę, co stanowi 46,3%.
Na podstawie badania psychiatrycznego oraz badania skalą HADS-M stwierdzono, że wprawdzie objawy depresyjne występowały u 23 chorych (34,33%), ale tylko u 4 (5,97%) nasilenie ich pozwalało na rozpoznanie zaburzenia depresyjnego
(wynik podskali depresji HADS > 10 pkt.).
Wnioski. 1. Zaburzenia snu u chorych na cukrzycę występują u około 76% i są to głównie: sen nieregenerujący oraz zespół
niespokojnych nóg; 2. Objawy depresyjne o niewielkim nasileniu występują u około 30% chorych na cukrzycę typu 2, zaś zespół
depresyjny o pełnym obrazie klinicznym — u około 6 % chorych; 3. Współwystępowanie cukrzycy i objawów depresyjnych
wpływa niekorzystnie na przebieg snu.
Słowa kluczowe: zaburzenia snu, depresja, cukrzyca
Piśmiennictwo
1. Szelenberger W., Skalski M. Epidemiologia zaburzeń snu w Polsce. Doniesienie wstępne. W: Z. Nowicki, W. Szelenberger (red.).
Zaburzenia snu. Diagnostyka i leczenie — wybrane zagadnienia.
Biblioteka Psychiatrii Polskiej PTP, Kraków, 1999; 57–63.
2. Kiejna A., Wojtyniak B., Rabczenko D., Szewczuk-Bogusławska
M., Trypka E., Lupinski P. Frame of mind among Polish population in research carried out by the Central Statistical Office: initial analysis. Psychiatr. Pol. 2000; 1: 21–34.
3. Sieradzki A.S., Kiejna A., Rymaszewska J. Epidemiologia zaburzeń snu w Polsce i na świecie — przegląd piśmiennictwa. Sen
2002; 1: 33–38.
4. Badzio-Jagiełło H. Analiza przebiegu snu jako czynnik różnicujący najczęstsze zespoły psychopatologiczne u pacjentów hospitalizowanych. Sen 2002; 1: 1–14.
5. Nowicki Z., Jakitowicz J. Sleep EEG in diagnosing endogenous
depressive syndromes and antidepressants efficiency. W: W. Sze-
6.
7.
8.
9.
10.
11.
lenberger, A. Kukwa (red.). Sleep. Physiology and Pathology.
Warszawa, Elma Books, 1995; 119–131.
Manocchia M., Keller S., Ware J.E. Sleep problems, health-related quality of life, work functioning and health care utilization among the chronically ill. Qual. Life Res. 2001; 4: 331–345.
Donicova V., Donic V. Sleep disordered breathing and diabetes
mellitus. Diabetol. Metabol. Endokrinol. Vyz. 2001; 4: 250–256.
Boethel C.D. Sleep and the endocrine system: new associations
to old diseases. Curr. Opin. Pulm. Med. 2002; 6: 502–505.
Elmasry A., Lindberg E., Berne C. i wsp. Sleep-disordered breathing and glucose metabolism in hypertensive men: A population-based study. J. Intern. Med. 2001; 2: 153–161.
Schmader K.E. Epidemiology and impact on quality of life of
postherpetic neuralgia and painful diabetic neuropathy. Clin.
J. Pain 2002; 6: 350–354.
Lamond N., Tiggemann M., Dawson D. Factors predicting sleep
disruption in Type II diabetes. Sleep 2000; 3: 415–416.
www.sen.viamedica.pl
125
SEN
2002, Tom 2, Nr 4
12. Matyka K.A., Crawford C., Wiggs L., Dunger D.B., Stores G. Alterations in sleep physiology in young children with insulin-dependent diabetes mellitus: Relationship to nocturnal hypoglycemia. J. Pediatr. 2000; 2: 233–238.
13. Phillips B., Young T., Finn L., Asher K., Hening W.A., Purvis C.
Epidemiology of restless legs symptoms in adults. Arch. Intern.
Med. 2000; 14: 2137–2141.
14. Badzio-Jagiełło H., Nowicki Z., Jakitowicz J., Majkowicz M. Kwestionariusz zaburzeń snu u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi — ocena psychometryczna. W: Z. Nowicki, S. Szelenberger
(red.). Zaburzenia snu — diagnostyka i leczenie — wybrane zagadnienia. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 1999; 47–55.
126
15. Badzio-Jagiełło H., Nowicki Z., Jakitowicz J., Majkowicz M., Wichowicz H., Trzebiatowska I.A. Zaburzenia snu w różnicowaniu
zespołów psychopatologicznych. Psychiatr. Pol. 2000; 4 (supl.):
205–214.
16. Jakitowicz J., Wiśniewski G., Nowicki Z., Badzio-Jagiełło H. Polietiologiczne uwarunkowanie zaburzeń snu na podstawie analizy przyjęć pacjentów w poradni zaburzeń snu. Sen 2002; 2:
53–59.
17. Majkowicz M. Praktyczna ocena efektywności opieki paliatywnej — wybrane techniki badawcze. W: K. de Walden-Gałuszko,
M. Majkowicz (red.). Ocena jakości opieki paliatywnej w teorii
i praktyce. Akademia Medyczna, Gdańsk, 2000; 21–42.
www.sen.viamedica.pl