docJakie doświadczenia we współpracy w regionie Morza
download 
Reklamacja Transkrypt
Jakie doświadczenia we współpracy w regionie Morza
Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Anna Wójcik1 Współpraca: Boutheina Abdalla Departament Analiz i Strategii UKIE Jakie doświadczenia ze współpracy w regionie Morza Śródziemnego mogą być przydatne w konstruowaniu Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego? Wprowadzenie Ustanowienie w lipcu 2008 r. na szczycie w Paryżu Unii dla Morza Śródziemnego (UdMŚ)2 stanowi dobrą okazję do podjęcia próby podsumowania osiągnięć oraz niespełnionych celów Procesu Barcelońskiego (PB)3, będącego dotychczas najważniejszą inicjatywą unijną w regionie Morza Śródziemnego. Unia dla Morza Śródziemnego ma bowiem być odpowiedzią na słabości i niewydolność Procesu. Analiza ta może być ciekawa również z punktu widzenia nowej inicjatywy, tzw. Strategii Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego (SMB)4. Dotychczasowe doświadczenia śródziemnomorskie mogą się okazać przydatne przy formułowaniu nowego projektu dla regionu Morza Bałtyckiego (RMB). Można założyć, że budując Strategię UE dla RMB oraz poszukując przy tym optymalnych rozwiązań, naturalną rzeczą będzie nawiązywanie do doświadczeń śródziemnomorskich. Oczywiście, trzeba mieć na uwadze zarówno to, że wspomniane regiony charakteryzują się innymi uwarunkowaniami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi, jak i to, że mówiąc o PB mówi się o wymiarze zewnętrznym UE, podczas gdy decyzja co do charakteru Strategii jeszcze nie zapadła. Są jednak pewne warunki, które muszą zaistnieć, aby tego typu inicjatywy unijne mogły sprawnie i prawidłowo funkcjonować. Zasady te są uniwersalne i 1 We współpracy z Boutheiną Abdalla, DA/UKIE. Ang. Union for the Mediterranean; fr. Union pour la Méditerranée. 3 Ang. Barcelona Process. 4 Komisja Europejska, w odpowiedzi na wniosek Rady Europejskiej, ma przedstawić do końca czerwca 2009 r. projekt Strategii dla regionu Morza Bałtyckiego (en. EU Strategy for the Baltic Sea Region). KE zakłada, iż najważniejszymi celami Strategii będą: ochrona środowiska, wzrost zamożności i atrakcyjności regionu, zrównoważony rozwój oraz bezpieczeństwo w regionie. Szerzej: J. Ryba, Strategia Unii Europejskiej dla regionu Morza Bałtyckiego. Powtórka z historii czy nowe otwarcie?, BA nr …, s... 2 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 1 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 mają zastosowanie, bez względu na to o jaki region czy też inicjatywę dotyczącą regionu chodzi. Dla RMB ważne mogą się okazać następujące zasady (przydatne zarówno na etapie projektowania Strategii, jak i jej wdrażania): • Zasada równowagi. Doświadczenia PB wyraźnie wskazują, że inicjatywa powinna być traktowana jako „współwłasność” partnerów po obu stronach i nakładać na poszczególne państwa takie same prawa, obowiązki i odpowiedzialność. • Zasada priorytetów. Całkowicie uzasadniona wydaje się opinia, że w początkowej fazie każdej inicjatywy należy się skupić na kilku konkretnych priorytetach („polityka małych kroków”), by uniknąć ich „rozmycia”. Priorytety te powinny zostać przyjęte w drodze konsensusu. Zróżnicowane interesy i aspiracje poszczególnych państw nie służą bowiem realizacji wspólnych celów. • Monitoring i kontrola. Bardzo istotnym elementem pracy nad projektem jest stały monitoring i ewaluacja poszczególnych etapów. Ma to służyć zwiększaniu poziomu jego efektywności. • Zasada usprawniania i koordynowania. Istnieje konieczność usprawnienia instrumentów współpracy (m.in. poprzez ustanowienie zasady zróżnicowanej geometrii, która pozwala na udział państw w wybranych projektach) oraz poprawy systemu zarządzania instytucjonalnego. Istotna jest koordynacja na poziomie ponadnarodowym i wspólnotowym oraz pomiędzy poszczególnymi politykami. • Zasada jasności źródeł finansowania. Bez wskazania konkretnych źródeł finansowania wszelkie inicjatywy są skazane na niepowodzenie. Istotne jest także stworzenie struktur, umożliwiających zgromadzenie dodatkowych środków (tj. nie tylko z budżetu UE). Takie środki pozwolą na elastyczne dostosowywanie się do nowych wyzwań. • Budowanie i wspieranie dialogu międzykulturowego. Dialog ten spełnia bowiem istotną rolę w krzewieniu pokojowego współistnienia. • Zwiększenie widoczności. Wydaje się wskazane zwiększanie widoczności inicjatywy poprzez budowanie odpowiedniej strategii PR opartej m.in. na mediach. Skuteczna promocja powinna opierać się na współpracy pomiędzy administracją rządową i Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 2 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 samorządową, światem nauki, przedstawicielami zainteresowanych sfer gospodarki oraz organizacji pozarządowych. Ciekawym instrumentem, mającym na celu zwiększenie widoczności na zewnątrz może być marketing terytorialny, tj. promocja regionu jako marki (tzw. branding regionalny). • Zaangażowanie społeczeństw. Dla nowopowstałej Strategii ważnym elementem powinien być odbiorca. Projekty bazujące na współpracy mogą być realizowane tylko z udziałem społeczeństw. • Zasada przejrzystości gospodarczej i zaangażowanie biznesu. Przejrzystość gospodarcza sprzyja wymianie handlowej oraz napływowi inwestycji zagranicznych (BIZ). W pierwszej części niniejszego artykułu zostały przedstawione Proces Barceloński i Unia dla Morza Śródziemnego (z uwzględnieniem propozycji prezydenta Francji, która dała początek tej inicjatywie). W dalszej części opracowania zilustrowano pozytywne i negatywne strony tych inicjatyw. W ostatniej części opracowania przedstawiono pokrótce najbardziej prawdopodobny scenariusz dalszego rozwoju współpracy w Regionie Morza Śródziemnego oraz zasady, które mogą okazać się przydatne przy formułowaniu ram nowej inicjatywy dla basenu Morza Bałtyckiego. 1. Proces Barceloński i Unia dla Morza Śródziemnego Basen Morza Śródziemnego to jeden z priorytetowych kierunków zainteresowania Unii Europejskiej. Decydują o tym powiązania natury historycznej, politycznej i ekonomicznej między państwami członkowskimi Unii Europejskiej i państwami regionu, które do UE nie należą. Państwa regionu śródziemnomorskiego są jednym z ważniejszych partnerów handlowych dla UE – stanowią jeden z głównych rynków zbytu dóbr konsumpcyjnych i inwestycyjnych oraz w dużym stopniu zaspokajają zapotrzebowanie państw europejskich na gaz oraz produkty rolne5. 5 Wg danych Eurostatu z 2007 r. import z państw UE-27 do krajów śródziemnomorskich (Algieria, Egipt, Izrael, Jordania, Liban, Maroko, Syria, Tunezja, Autonomia Palestyńska, Turcja) stanowi ok. 7,5% całości unijnego importu, podczas gdy eksport 9,7%. Zarówno w wypadku importu, jak i eksportu, dominują towary przemysłowe (maszyny i urządzenia, produkty przemysłu chemicznego, sprzęt transportowy, wyroby tekstylne i odzież). Procentowo stanowi to 50% i 70%. Ponad 20% importu unijnego stanowią natomiast surowce energetyczne; http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_117658.pdf Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 3 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Polityka śródziemnomorska UE znalazła swoje polityczne usankcjonowanie w 1995 r. z chwilą podpisania Deklaracji Barcelońskiej i zapoczątkowania Partnerstwa Śródziemnomorskiego6, nazywanego również Procesem Barcelońskim (PB). 1.1. Proces Barceloński Proces Barceloński został zapoczątkowany w 1995 r. przez 12 krajów południowych i wschodnich wybrzeża Morza Śródziemnego i 15 krajów członkowskich UE. Obecnie Procesem formalnie objętych jest 39 państw (liczących łącznie ponad 700 mln obywateli) – 27 członków Unii i 12 partnerów śródziemnomorskich oraz jeden obserwator. Głównym założeniem Procesu jest wzajemna solidarność państw śródziemnomorskich, współpraca gospodarcza i kulturalna, dialog polityczny, współpraca w sprawach bezpieczeństwa oraz dialog między społeczeństwami. Jego efektem ma być ustanowienie do 2010 r. strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi. Do realizacji tego celu mają służyć głównie eurośródziemnomorskie układy stowarzyszeniowe7 oraz programy pomocy finansowej. Od chwili wejścia w życie Proces jest zasadniczym elementem stosunków zewnętrznych Unii Europejskiej z partnerami eurośródziemnomorskimi8. Realizacja PB w pierwszym okresie była finansowana z budżetu programów wspólnotowych MEDA oraz MEDA II9, a także poprzez pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego10. Od 2004 r., PB musiał współistnieć z nowym instrumentem finansowym tj. Europejską Polityką Sąsiedztwa. Ustanowienie tej polityki wywołało zaniepokojenie co do roli Procesu. Poczucie niepewności dodatkowo wzrosło po utworzeniu nowego instrumentu, jakim było ustanowienie Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP)11. EISP zaczął obowiązywać wraz z nową perspektywą finansową od 1 stycznia 2007 r. zastępując szereg 6 ang. Euro-Mediterranean Partnership. Głównym celem eurośródziemnomorskich układów stowarzyszeniowych jest stopniowa ekonomiczna liberalizacja nie należących do Unii Europejskiej państw oraz restrukturyzacja ich gospodarek (układ z Tunezją został podpisany w 1995 r., z Marokiem w 1996 r., z Autonomią Palestyńska w 1997 r., z Jordanią w 1997 r., z Egiptem w 2001 r., z Libanem w 2002 r., z Algierią w 2004 r., z Syrią w 2004 r.). 8 Albania, Algieria, Egipt, Izrael, Jordania, Liban, Maroko, Mauretania, Syria, Autonomia Palestyńska, Tunezja i Turcja oraz – w roli obserwatora – Libia. 9 MEDA jest skrótem od francuskiej nazwy: Mesures d’Accompagnement (tj. środki wspierające). 10 Wg danych KE, w latach 1995-1999 unijne środki finansowe przeznaczone na MEDA wyniosły 4,6 mld euro, w latach 2000-2006 ok. 5,3 mld euro. Pożyczki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego wyniosły ok. 5 mld euro. 11 Ang. European Neighbourhood and Partnership Instrument. 7 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 4 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 instrumentów, w szczególności TACIS12 i MEDA. Zasadniczym celem Instrumentu jest rozwój współpracy pomiędzy Unią Europejską a państwami sąsiedzkimi spoza UE poprzez zapewnienie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju regionalnego13. Na lata 2007-2013 na realizowanie projektów w ramach EISP przeznaczono ok. 12 mld euro. Komisja Europejska, w ślad za postulatami unijnych państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego, przyjęła programy czteroletnie – krajowe, regionalne i transgraniczne. W ramach tych programów zostały rozdysponowane środki. W 2007 r. w ramach EISP Komisja udostępniła dziesięciu krajom partnerskim (Algieria, Zachodni Brzeg Jordanu i Strefa Gazy, Egipt, Jordania, Liban, Maroko, Syria, Tunezja, Izrael i Libia) środki w wysokości 1,3 mld euro. Pomimo realizacji Procesu Barcelońskiego od kilkunastu lat obserwuje się marginalizację kwestii śródziemnomorskiej. Nieudaną próbę wzmocnienia inicjatywy podjęto w 2005 r., w związku z obchodami dziesięciolecia Procesu Barcelońskiego. Przyjęto wówczas pięcioletni program roboczy, w którym znalazły się takie kwestie, jak: migracje, liberalizacja rynku rolnego (wielkie nieobecne w 1995 r.) oraz kodeks postępowania dotyczący zwalczania terroryzmu. 1.2. Unia dla Morza Śródziemnego 1.2.1. Pierwotna propozycja francuska - Unia Śródziemnomorska Odpowiedzią na wspomnianą wyżej marginalizację współpracy politycznej i gospodarczej w regionie Morza Śródziemnego była propozycja ustanowienia Unii Śródziemnomorskiej, którą na początku 2007 r. przedstawił Nicolas Sarkozy, ówczesny kandydat na stanowisko prezydenta Francji. W myśl propozycji Sarkozy’ego Unia Śródziemnomorska miała mieć własne odrębne instytucje i procedury wzorowane na na G8 (wstępnie mówiono o utworzeniu „G-Med”) i na Radzie Państw Morza Bałtyckiego14. Pierwotna propozycja Sarkozy’ego mówiła o przystąpieniu do Unii Śródziemnomorskiej jedynie państw UE położonych nad Morzem 12 Ang. Technical Assistance for the Commonwealth of Independent States - Program Pomocy Technicznej dla Wspólnoty Niepodległych Państw. 13 EISP obejmuje następujące państwa: Algieria, Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Egipt, Gruzja, Izrael, Jordania, Liban, Libia, Mołdawia, Maroko, Autonomia Palestyńska, Syria, Tunezja, Ukraina i Rosja. 14 Rada Państw Morza Bałtyckiego została powołana w 1992 r.; więcej na temat: http://www.cbss.st/ Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 5 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Śródziemnym oraz pozostałych państw tego regionu15. Zgodnie z planami Francuzów, UŚ miałaby, analogicznie do procesów integracyjnych jakie zachodziły w Europie, ewoluować metodą „małych kroków” w stronę głębszej integracji gospodarczej i politycznej. Tworzenie nowych instytucji nie wiązałoby się jednak z powielaniem dotychczasowych struktur. Unia miała zajmować się zatem in primis migracją, polityką energetyczną, ochroną środowiska oraz edukacją. Po wygranych przez Sarkozy’ego wyborach dyplomacja francuska podjęła działania mające na celu realizację powyżej obietnicy wyborczej16. Znalazła ona również swoje odzwierciedlenie w priorytetach Prezydencji Francuskiej w UE17. 15 Projekt mówił o stałych członkach (22 kraje leżące nad Morzem Śródziemnych + Portugalia, Jordania i Mauretania + KE) oraz o państwach i instytucjach obserwatorach (państwa UE, które by zgłosiły taką chęć, Europejski Bank Inwestycyjny, Liga Państw Arabskich). 16 Wybory we Francji odbyły się 22.04.2007 r.; druga tura miała miejsce 06.05.2007. 17 Francja sprawuje prezydencję w UE w okresie od lipca do grudnia 2008. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 6 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Wykres: Architektura instytucjonalna – projekt francuski Karta Partnerstwa Unia Śródziemnomorska G-Med EuroŚródziemnomorskie Zgromadzenie Parlamentarne 22 państwa, z których 19 położonych nad Morzem Śródziemnym Spotkania plenarne państw położonych nad MŚ + Portugalia, Jordania, Mauretania + UE + Liga Arabska Agencja Śródziemnomorska Komitet dyrektorów Komitet operacyjny Unia Europejska Szefowie rządów - spotkania co dwa lata Dwuletnie Współprzewodnictwo PółnocPołudnie Spotkania plenarne (państwa położone nad MŚ + państwa zainteresowane nie położone nad MŚ) Na podstawie umowy międzynarodowej. Stali członkowie (państwa położone nad MŚ, Portugalia, Jordania, Mauretania, UE i Liga Arabska. Tymczasowi członkowie (państwa nie położone nad MŚ biorące udział w konkretnym projekcie) Forum obywatelskie Unia Śródziemnomorska Źródło: Zgromadzenie Narodowe Francji: Rapport d’Information sur le thème „Commont costruire l’Union Mèditerranèenne?” Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 7 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 1.2.2. Propozycja Komisji – Unia dla Morza Śródziemnego Rozszerzenie projektu Sarkozy’ego na całą Unię Europejską nastąpiło po interwencji Kanclerz Niemiec, Angeli Merkel18. Najważniejszym argumentem stała się chęć przeciwdziałania podziałowi Europy na linii północ – południe. W marciu 2008 r. podczas szczytu Rady Europejskiej przywódcy państw Unii Europejskiej zaakceptowali wstępny projekt utworzenia Unii dla Morza Śródziemnego (UdMS)19. Uczestnictwo w Unii Śródziemnomorskiej, rozumianej jako uzupełnienie Procesu Barcelońskiego i Polityki Sąsiedztwa, zaproponowano 43 państwom, tj. wszystkim uczestnikom i obserwatorom Partnerstwa Śródziemnomorskiego oraz Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Czarnogórze i Monako. 20 maja 2008 r. Komisja Europejska przedstawiła komunikat Proces barceloński – Unia dla Morza Śródziemnego20, w którym określiła cele inicjatywy: zacieśnienie stosunków z partnerami regionu Morza Śródziemnego i zwiększenie widoczności inicjatywy. Zgodnie z treścią komunikatu, Unia ma stanowić uzupełnienie działań Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (zakłada się zatem utrzymanie dotychczasowych instrumentów). Komisja podkreśla, że nowa inicjatywa: (1) nada stosunkom UE z partnerami śródziemnomorskimi wyższą rangę polityczną (m.in. poprzez organizację co dwa lata spotkań na szczycie szefów rządów), (2) zapewnieni większą współodpowiedzialność w stosunkach wielostronnych (ustanowienie współprzewodnictwa i powołanie wspólnego sekretariatu) oraz (3) nada tym stosunkom konkretny kształt i uczynieni je widoczniejszymi (poprzez dodatkowe projekty regionalne i ponadregionalne w kwestiach ważnych dla obywateli regionu)21. Odnośnie do finansowania KE podkreśla, że chociaż UE i państwa członkowskie zapewniają znaczne środki finansowe, istnieje konieczność znalezienia dodatkowych źródeł finansowania. Zdaniem KE, środki te 18 Warto wspomnieć, że Niemcy są trzecim partnerem gospodarczym krajów Maghrebu. Wg danych niemieckiego rządu w 2007 r. import do Niemiec z Maroka wyniósł 496 mln euro, eksport z Niemiec – 1281 mln euro; import z Tunezji – 1072 mln euro, eksport – 1294 mln euro; import z Algierii – 989 mln euro, eksport – 1201 mln euro (źródło niemiecka Agencja ds. Zewnętrznych Stosunków Gospodarczych, Bundesagentur für Aussenwirtschaft). 19 20 grudnia 2007 r. odbył się mini-szczyt, w którym wzięły udział Francja, Włochy i Hiszpania19. Podczas spotkania został przyjęty dokument Apel Rzymski, w którym to została przeformułowana nazwa inicjatywy - z Unii Śródziemnomorskiej na Unię dla Morza Śródziemnego. Dokument przewidywał także możliwość współpracy (ale nie na zasadach członkostwa) w ramach Unii z KE oraz państwami członkowskimi UE niebędącymi krajami śródziemnomorskimi. 20 Communication from the Commission, Barcelona Process: Union for the Mediterranean, COM (2008) 319. 21 Komunikat Komisji, Proces barceloński: Unia na rzecz regionu Morza Śródziemnego, COM(2008) 319, s. 5. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 8 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 mogłyby pochodzić z: sektora prywatnego, składek od śródziemnomorskich krajów partnerskich, międzynarodowych instytucji finansowych, banków regionalnych, ze środków Instrumentu Eurośródziemnomorskiego Partnerstwa i Inwestycji oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa. 1.2.3. Ustanowienie Unii dla Morza Śródziemnego 13 lipca 2008 r. na spotkaniu w Paryżu ustanowiono Unię dla Morza Śródziemnego. Zgodnie z zapowiedzią zawartą w komunikacie Komisji, Unia ma być wielostronnym forum współpracy regionalnej, które wzmocni Proces Barceloński. Podpisana w Paryżu Deklaracja w rzeczywistości jest streszczeniem Deklaracji Barcelońskiej. W dokumencie podkreśla się rolę acquis oraz takich instrumentów, jak Partnerstwo i Europejska Polityka Sąsiedztwa. Do głównych celów Unii dla Morza Śródziemnego zaliczono: • walkę z degradacją środowiska naturalnego basenu Morza Śródziemnego (obszary morskie i lądowe)22, • rozwój energetyki słonecznej (instalacja sieci kolektorów słonecznych), • rozwój portów23 i transportu morskiego (autostrady morskie24 obniżające koszty transportu i zmniejszające uzależnienie od transportu drogowego)25, • utworzenie Uniwersytetu Śródziemnomorskiego. Na paryskim spotkaniu zostały także częściowo poruszone kwestie instytucjonalne. Co dwa lata będą odbywały się spotkania na szczeblu głów państw i szefów rządów. Została 22 Jednym z komponentów ma być inicjatywa Horizon 2020, zapoczątkowana przez liderów krajów europejskich i śródziemnomorskich w 2006 r., mająca służyć opanowaniu głównych źródeł zanieczyszczeń Morza Śródziemnego do roku 2020. Zdaniem KE, wartością dodaną UdMS będzie wzmocnienie politycznego wymiaru inicjatywy oczyszczenia Morza Śródziemnego oraz ułatwienie gromadzenia środków na inwestycje redukujące zanieczyszczenie oraz na projekty związane z budowaniem potencjału regionu. 23 Mówiąc o rozwoju infrastruktury portowej w regionie należy wspomnieć, że w Maroku, w Cieśninie Gibraltarskiej, w lipcu 2008 r. został otwarty nowy port – Tanger Med. Port ma dwa duże terminale kontenerowe do obsługi przewozów między Azją, Afryką i Europą oraz Ameryką Północną i Południową, ponadto ma stanowiska dla promów i statków ro-ro (statki towarowe, pasażersko-towarowe, przystosowane do przewożenia ładunków tocznych i pojazdów np. samochodów osobowych, ciężarówek lub wagonów kolejowych). Połączenie drogowe łączy port z nowym rejonem przemysłowym i strefami wolnego handlu. Tanger Med jest określany jako główny filar planu rozwoju regionu północnomarokańskiego. Tanger Med jest usytuowany w najbardziej ruchliwym obszarze przewozów morskich: Gibraltar – Wschodnie i Zachodnie Wybrzeże USA oraz Chiny/Japonia/Indie – Zatoka Perska, Morze Czerwone, Kanał Sueski – Morze Śródziemne. 24 Ang. Motorways of the Sea (MoS). 25 Od 2005 r. UE wspiera budowę MoS w ramach sieci TEN-V jako zadania ogólnoeuropejskie w czterech nadmorskich regionach Europy: Bałtyk (łącznie z kanałem Morze Północne – Bałtyk), Europa Zachodnia (Ocean Atlantycki, Morze Północne/Irlandzkie), Europa Południowo-Zachodnia (zachodnia część Morza Śródziemnego), Europa Południowo-Wschodnia (Adriatyk i Morze Jońskie, wschodnia część Morza Śródziemnego). Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 9 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 wprowadzona także instytucja wspólnej prezydencji, sprawowanej jednocześnie przez państwo odpowiedzialne za przewodniczenie Radzie UE (tj. sześć miesięcy) oraz – ze strony partnerów śródziemnomorskich – przez kraj wybrany w drodze konsensusu na okres dwóch lat (obecnie są to Francja i Egipt). Podjęto także decyzję o utworzeniu dwóch instytucji pomocniczych: (1) sekretariatu zajmującego się przygotowywaniem propozycji projektów oraz (2) stałego komitetu wspólnego (instytucja zbliżona do Komitetu Stałych Przedstawicieli tj. COREPERu), odpowiedzialnego za wspieranie wspólnej prezydencji w przygotowywaniu spotkań na najwyższym szczeblu. Pierwsze spotkanie szefów dyplomacji nowej Unii odbędzie się w Marsylii w listopadzie 2008 r. Mają wówczas zostać określone: skład oraz miejsce, gdzie będzie obradował sekretariat generalny organizacji (rozważane miejsca to: Tunis, Tanger, Barcelona, Malta oraz Bruksela). Finansowanie inicjatywy ma się odbywać – z unijnego budżetu, z budżetów poszczególnych państw, funduszy Europejskiego Banku Inwestycyjnego, ew. dofinansowanie z krajów arabskich oraz innych źródeł (np. z sektora prywatnego). Większość państw członkowskich jest przeciwna finansowaniu inicjatywy z budżetu UE. Podobne stanowisko zajmuje Komisja Europejska. Unia ma skonkretyzować i zinstytucjonalizować współpracę w regionie. Może to mieć duże znaczenie polityczne i gospodarcze pod warunkiem, że projekty przyczynią się do rozwoju regionu i staną się platformą wspólnych działań. Unia może stać się z czasem „parasolem”, umożliwiającym skupienie oraz uporządkowanie różnych inicjatyw w regionie. Podkreśla się jednak jej silne powiązanie z Procesem Barcelońskim, którego zadaniem jest obecnie zrzeszenie wszelkich inicjatywy na omawianym obszarze. 2. Pozytywne i negatywne strony Procesu Barcelońskiego i Unii dla Morza Śródziemnego 2.1 Proces Barceloński Rozpoczynając od oceny pozytywnych stron Procesu, należy zaznaczyć, że już samo jego ustanowienie było ważnym osiągnięciem. Proces pozwolił bowiem na, przynajmniej częściowe, uregulowanie stosunków pomiędzy Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego poszczególnymi aktorami poprzez 10 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 zinstytucjonalizowanie wielostronnego dialogu politycznego (rządowego, parlamentarnego i pozarządowego). Proces zmierza do utworzenia przestrzeni stabilności i dobrobytu w oparciu o wspólne wartości, poprzez nowe podejście, traktujące w sposób uprzywilejowany coraz bardziej trwałą i symetryczną współpracę między krajami i narodami euro- śródziemnomorskimi. Dynamika takiego dialogu pozytywnie wpłynęła na władze lokalne, środowiska akademickie, przedsiębiorców, związki zawodowe i środowisko obywatelskie. W ramach Procesu powstały m.in.: Fundacja Dialogu Kultur Cywilizacji im. Anny Lindh26, Eurośródziemnomorska Platforma Pozarządowa (zrzeszająca organizacje pozarządowe regionu) oraz EuroMesco (sieć instytutów nauk politycznych). Dzięki regularnym spotkaniom Ministrów Spraw Zagranicznych oraz ustanowieniu Eurośródziemnomorskiego Zgromadzenia Parlamentarnego (w 2004 r.)27 został wzmocniony aspekt polityczny. Należy podkreślić, że spotkania organizowane w ramach PB są de facto jedyną płaszczyzną współpracy pomiędzy Izraelem i państwami arabskimi. Dzięki PB odnotowano powolny lecz stały postęp w integracji gospodarczej w regionie oraz postępy na drodze do stabilności gospodarczej poszczególnych państw (spadek inflacji, poprawa wskaźników demograficznych). Dzięki Procesowi podpisano szereg bilateralnych umów gospodarczych (układy stowarzyszeniowe). Umowy te jednak nie obejmowały wielu kwestii istotnych dla krajów południowo- i wschodniośródziemnomorskich: zadłużenia zagranicznego, statusu obywateli tych państw pracujących za granicą, kwestii związanych z wydobyciem oraz ceną gazu i ropy naftowej. W szczególności delikatną sprawą była i jest kwestia zadłużenia zagranicznego większości państw arabskich. Zwraca się uwagę na fakt, że rozwiązanie powyższego problemu może być istotnym czynnikiem, pozwalającym na uzdrowienie ich gospodarek. Pomimo umów oraz przyznawanych środków finansowych przepaść ekonomiczna między dwoma brzegami Morza Śródziemnego nadal jest znacząca. Jednocześnie należy wspomnieć, że od rozpoczęcia Procesu Barcelońskiego wzrosła liczba mieszkańców krajów południowych żyjących w ubóstwie oraz przepaść dochodowa. Proces nie miał również większego wpływu na procesy demokratyzacji. Reformy gospodarcze, stopniowo wprowadzany wolny handel produktami przemysłowymi z UE, 26 Fundacja jest pierwszą wspólną instytucją PB finansowaną z budżetu wszystkich uczestników Procesu oraz budżetu KE. Fundacja rozpoczęła oficjalną działalność w 2005 r. w Aleksandrii. Więcej na ten temat: http://www.euromedalex.org/Home/En/Home.aspx 27 ang. Euro-Mediterranean Parliamentary Assembly. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 11 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 lepsze zarządzanie gospodarkami okazały się niewystarczające, by przyciągnąć krajowych i zagranicznych inwestorów. Ustanowienie Procesu nie stało się zatem punktem zwrotnym w relacjach Unii Europejskiej z krajami południowego wybrzeża Morza Śródziemnego. Proces skupił bowiem kraje o różnorodnych systemach politycznych, administracyjnych, prawnych, o rożnym poziomie bogactwa, różnych kulturach i religiach. Implementacja założeń dodatkowo była i jest utrudniona przeciągającym się konfliktem bliskowschodnim. Wybrane asymetrie w PB: • aspekt gospodarczy – znaczące różnice w rozwoju gospodarczym poszczególnych krajów oraz ograniczony charakter i stagnacja wymiany handlowej, co znacząco utrudnia (wręcz uniemożliwia) ustanowienie do 2010 r. strefy wolnego handlu oraz wpływa m.in. na wzrost migracji i niestabilność w UE (np. wzrost poparcia dla skrajnie prawicowych ugrupowań) • aspekt społeczno-kulturalny – wysoki poziom analfabetyzmu w krajach „Południa”28 (wpływa na łatwość wywierania na społeczeństwach różnego rodzaju nacisków) • aspekt polityczny – system polityczny i sądowniczy (niedemokratyczność systemów politycznych, brak przejrzystości, zasad good governance, przestrzegania praw człowieka) Przyczyn braku powodzenia inicjatywy można szukać w samej formule Procesu, która przewidywała udział na tych samych zasadach wszystkich państw Unii Europejskiej. Mechanizm działał wadliwie zarówno ze względu na zbyt dużą liczbę państw biorących w nim udział, jak i ze względu na fakt, że uczestniczyły w nim kraje leżące w regionie śródziemnym, które tak naprawdę nie miały lub nie dostrzegały interesu w procesie. W rezultacie można mówić o „asymetrii w instytucjach Partnerstwa” – większość państw, zasiadających w komitecie to państwa unijne, zaś same konferencje Ministrów Zagranicznych są zazwyczaj organizowane w krajach europejskich. Podkreśla się również brak współpracy, konsensusu i silną rywalizację pomiędzy poszczególnymi państwami (przede wszystkim państwami arabskimi, które de facto dążą do ustanowienia uprzywilejowanych kontaktów bilateralnych z UE). 28 Analfabetyzm rozumiany jako brak umiejętności czytania i pisania – Maroko ok. 43%, Algieria ok. 30,1%, Tunezja ok. 25,7%, Egipt ok. 28,6%, Syria ok. 19,6%. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 12 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Ponadto, zarzuca się, że Proces był instrumentem UE jednostronnie ukierunkowanym na kreowanie jej polityki zewnętrznej w basenie Morza Śródziemnego, wywołując w rezultacie niechęć pozostałych partnerów do angażowania się w tą inicjatywę. Do negatywnych stron Procesu zalicza się również brak zaangażowania społeczeństw. Dyskusja o PB toczy się na poziomie politycznym i biznesowym, mediów, ośrodków badawczych i naukowych29. Bardzo rzadko prowadzone były regularne badania opinii publicznej, które przedstawiałyby stosunek obywateli do tej inicjatywy. Również organizacje pozarządowe nie wypracowały czytelnej strategii komunikacji. Proces okazał się zatem niezauważalny dla większości obywateli, dla których działania te nie przynoszą większych rezultatów jeśli chodzi o usuwanie problemów życia codziennego i zaspokajanie ich realnych potrzeb30. Warto podkreślić, że PB nie był właściwie nigdy obecny w programach wyborczych (ani partii politycznych państw członkowskich UE, ani pozostałych). Mimo zaleceń KE odnośnie do prowadzenia różnorodnych działań informacyjnokomunikacyjnych (szkolenia młodych dziennikarzy, programy telewizyjne i radiowe w językach lokalnych, dodatki do prasy, badania opinii publicznej) wydaje się, że są one realizowane w niewystarczającym stopniu31. W Unii Europejskiej tylko jedna osoba na tysiąc słyszała o Procesie Barcelońskim, natomiast na południowym brzegu Morza Śródziemnego procent ten jest jeszcze mniejszy32. Marginalne zainteresowanie inicjatywą w krajach arabskich, które jest odzwierciedlone w sporadycznym i niedostatecznym nagłośnieniu w mediach publicznych, można tłumaczyć również rozczarowaniem społeczeństw państw arabskich oraz brakiem postępu w kluczowych sprawach, takich jak konflikt Palestyński33. Partnerstwo w rzeczywistości pomijało zdolność UE do rozwiązywania problemów bezpieczeństwa w basenie Morza Śródziemnego. 29 E. Gad, The EU and the Middle East: and Egyptian View, Perceptions, Vol. 8, 2003, s. 3. 30 Komunikat Komisji, Proces barceloński…, s. 4. 31 Komunikat Komisji w sprawie przygotowań do eurośródziemnomorskiej konferencji ministrów spraw zagranicznych w Lizbonie (5-6.11.2007 r.): Partnerstwo Śródziemnomorskie: umacnianie współpracy regionalnej w celu wspierania pokoju, postępu i dialogu międzykulturowego, COM(2007) 598. 32 An Introduction to European Foreign Policy, Fraser Cameron, Routledge, New York 2007, s. 113. 33 Assessment of the Barcelona Process: Perspective of the Arab NGO Network for Development, Heinrich-Boell Foundation, 2005. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 13 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Niewystarczające wydają się również wysiłki na rzecz promowania praw człowieka, w tym praw kobiet i walki z ich dyskryminacją, mające na celu wzmocnienie udziału kobiet w życiu społecznym i politycznym. Oceniając PB należy jednak mieć na uwadze, że takie wydarzenia, jak ataki terrorystyczne w Nowym Jorku i Madrycie oraz wojna w Iraku, głęboko zmieniły sytuację międzynarodową, warunkując wyniki Procesu. 2.2 Unia dla Morza Śródziemnego Ustanowienie UdMS ma przede wszystkim ogromne znaczenie symboliczne i polityczne. Jest powrotem do aktywnej polityki dla regionu basenu Morza Śródziemnego. Ma dowieść możliwości współpracy pomiędzy państwami arabskimi i Izraelem. Nie oznacza to oczywiście normalizacji stosunków. Po obu stronach Morza Śródziemnego pozostają pewne obawy. Jedynie Maroko, Tunezja i Egipt od początku patrzyły na Unię z entuzjazmem. Inne państwa nadal mają wątpliwości. Obawiają się, że w nowej organizacji tak naprawdę rządzić będą państwa europejskie, które są największymi płatnikami. Uważają, że to sposób, by podzielić świat arabski lub wręcz ustanowić strefy wpływów – europejską w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie, amerykańską na Półwyspie Arabskim i w Zatoce Perskiej. Nadal, mimo iż w deklaracji końcowej została wymieniona jako kraj kandydujący do UE, pewne obawy wykazuje Turcja. Warto wspomnieć również o mało przychylnym stanowisku Chin wobec inicjatywy europejskiej. Tłumaczy to fakt, że od lat 90. dwudziestego wieku można zaobserwować coraz większą obecność gospodarczą (ale i demograficzną) Chin na kontynencie afrykańskim34. Europa Środkowa z zaniepokojeniem wyraziła opinię, że na Południe przeznacza się za dużo środków finansowych. 34 Według szacunków Parlamentu Europejskiego handel pomiędzy Afryką i Chinami zwiększył się z 4 mld USD w roku 1995 do 55 mld USD w roku 2006, a do roku 2010 Chiny zamierzają osiągnąć wzrost do kwoty 100 mld USD. Chińczycy inwestują głównie w sektor wydobycia surowców (ropa, uran, miedź, kobalt, żelazo), rolnictwo oraz przemysł (np. sektor tekstylny). Warta zauważenia jest także rosnąca migracja Chińczyków do Afryki – wg. rządowych danych jest ich tam ok. 700 tys., szacuje się jednak, że faktycznie liczba ta przekroczyła już milion. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 14 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Rozbieżności polityczne oraz niejasności co do finansowania i instytucjonalnego umocowania mogą być znacznym utrudnieniem w realizacji celów Unii. Zdaniem Francji UdMS jest konstrukcją sui generis i nie należy jej wiązać z zasadami funkcjonowania instytucji unijnych Negatywnie ocenia się kwestie instytucjonalne dotyczące współprezydencji. Pierwotna koncepcja zakładała wejście w życie Traktatu z Lizbony (TL). Ze względu na obecną sytuację (odrzucenie TL w referendum w Irlandii) nadal obowiązuje Traktat Nicejski. W związku z powyższym Unia Europejska będzie się starała wypracować jak najbardziej efektywne sprawowanie współprezydencji. Zmienna współprezydencja – co 6 miesięcy – może być uciążliwa, nieefektywna i destabilizująca (takiego zdania jest m.in. Francja). Zdaniem Roberto Albinoni, Dyrektora Departamentu ds. Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu z włoskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych35 sukces Unii będzie uzależniony od zdolności prowadzenia polityki państw członkowskich UE i samej Unii Europejskiej. Będzie zatem zależna od rozwoju wspólnej polityki zagranicznej. 3. Przyszłość współpracy w regionie Morza Śródziemnego i implikacje dla Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego Rozbieżności polityczne (w tym brak rozwiązań dla konfliktu izraelsko–palestyńskiego, kwestia Cypru, problem Sahary Zachodniej) oraz niejasności co do finansowania i instytucjonalnego umocowania będą z pewnością utrudniać realizację priorytetów UdMŚ. Również dalsze zacieśnianie współpracy gospodarczej nie będzie łatwe zarówno ze względu na nierozwiązane dotychczas problemy polityczne, jak i ze względu na fakt, że gospodarki krajów arabskich nie są wobec siebie komplementarne. Wydaje się jednak, że zaangażowanie Unii Europejskiej w basenie Morza Śródziemnego będzie wzrastać. Nacisków można się spodziewać ze strony Francji, która będzie chciała odegrać wiodącą rolę w kształtowaniu nowej inicjatywy. Również Hiszpania, która obejmie prezydencję w okresie styczeń-czerwiec 2010 r., wydaje coraz bardziej aktywna w powyższym zakresie. Ma na to wpływ m.in. konieczność pilnego rozwiązania hiszpańskich problemów z niekontrolowaną i nielegalną imigracją (przy pogarszającej się sytuacji gospodarczej kraju). Pytanie czy poszczególne państwa będą potrafiły wyciągnąć wnioski z 35 Wł. Istituto Affari Internazionali, http://www.iai.it/ Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 15 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 dotychczasowych doświadczeń i nadadzą nowy wymiar Unii. Nie ulega bowiem wątpliwości, że takie inicjatywy, jak Partnerstwo Śródziemnomorskie umożliwiły uregulowanie (przynajmniej częściowe) wielu strategicznych kwestii regionalnych, związanych np. z bezpieczeństwem, ochroną środowiska, zarządzaniem zasobami morskimi, stosunkami gospodarczymi w ramach handlu towarami, usługami i inwestycjami, dostawami energii, transportem, przepływami migracyjnymi, różnorodnością kulturową i religijną oraz wzajemnym zrozumieniem. Coraz bardziej istotne stają się również wyzwania związane z bezpieczeństwem energetycznym i ociepleniem klimatu. Nowopowstała Unia dla Morza Śródziemnego musi stawić czoło jeszcze jednemu wyzwaniu. Jest ono związane z pojawieniem się silnej konkurencji gospodarczej. Chiny, Indie i Brazylia bowiem coraz silniej inwestują w krajach południowego wybrzeża Morza Śródziemnego. Analizując ewolucję struktur współpracy w regionie Morza Śródziemnego można powiedzieć, że są pewne warunki, które muszą zaistnieć, aby inicjatywy unijne mogły sprawnie i prawidłowo funkcjonować. Wydaje się, że zasady te są uniwersalne i mają zastosowanie bez względu na to o jaki region czy też inicjatywę dotyczącą regionu chodzi. Można zatem przyjąć, że będą one również przydatne przy formułowaniu Strategii UE dla regionu Morza Bałtyckiego – zarówno na etapie projektowania Strategii, jak i jej wdrażania. Oczywiście Strategia dla regionu Morza Bałtyckiego wciąż znajduje się w fazie projektu i na temat jej kształtu mamy niewystarczającą wiedzę. Możemy zatem jedynie podjąć się próby wskazania, które zasady powinny zostać zastosowane w Strategii: • Zasada równowagi. Doświadczenia PB wskazują, że inicjatywa powinna być traktowana jako „współwłasność” wszystkich partnerów po obu stronach morza i nakładać na poszczególne państwa takie same prawa, obowiązki i odpowiedzialność. W Procesie Barcelońskim zasada ta niestety nie zawsze była stosowana. Dlatego też głównym priorytetem nowoustanowionej Unii dla Morza Śródziemnego jest zacieśnienie stosunków wielostronnych i zwiększenie współodpowiedzialności krajów partnerskich. Ma temu służyć ustanowienie wspólnego przewodnictwa oraz powołanie wspólnego sekretariatu. Wprowadza również zasadę przemienności, jeśli chodzi o miejsce organizowania kolejnych spotkań na szczycie – na przemian w państwach członkowskich UE i w partnerskich krajach śródziemnomorskich. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 16 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Na chwilę obecną nie wiadomo, które państwa ostatecznie zostaną objęte zakresem Strategii dla regionu Morza Bałtyckiego, poza tym, że z pewnością będą to państwa członkowskie UE. • Zasada priorytetów. W początkowej fazie każdej inicjatywy należy się skupić na kilku konkretnych priorytetach („polityka małych kroków”) w celu uniknięcia ich „rozmycia”. Priorytety powinny zostać przyjęte w drodze konsensusu. Zróżnicowane interesy i aspiracje poszczególnych państw nie służą bowiem realizacji celów. Na obecnym etapie UdMS wymaga określenia ram współpracy poprzez realizację konkretnych projektów. Budując Strategię UE dla Regionu Morza Bałtyckiego należy zdefiniować główne cele, które znajdą poparcie wszystkich uczestników inicjatywy. Komisja Europejska wstępnie określiła cztery główne priorytety dla Strategii. Są to: ochrona środowiska, dobrobyt, dostępność i atrakcyjność oraz bezpieczeństwo. Na obecnym etapie prac można powiedzieć, że o ile uczestnicy dyskusji nad Strategią zgadzają się co do tych czterech obszarów współpracy, to ich postulaty odnośnie do znaczenia wskazanych dziedzin oraz bardziej szczegółowo określonych priorytetów w ramach tych obszarów są różne. Przykładowo dla Szwecji głównym priorytetem jest podjęcie wyzwań środowiskowych związanych z regionem Morza Bałtyckiego, podczas gdy dla Estonii priorytetem jest integracja terytorialna (rozumiana m.in. jako ustanowienie bardziej funkcjonalnych powiązań między wschodnią i zachodnią częścią regionu Morza Bałtyckiego oraz poprawa stanu infrastruktury przemysłowej). • Monitoring i kontrola. Bardzo istotnym elementem prac nad projektem jest monitorowanie ich przebiegu i ocena stopnia ich zaawansowania na każdym etapie, podejmowane w celu zapewnienia efektywności. Niestety z doświadczeń PB można wywnioskować, że państwa nie zawsze godzą się na taką kontrolę. Widzą w niej często ingerencję w wewnętrzne sprawy kraju. Przykładem mogą być projekty związane z promowaniem społeczeństwa obywatelskiego. Strategia dla RMB ma być wdrażana w oparciu o elastyczny Plan Działania. Ma to oznaczać możliwość jego ewaluowania oraz uzupełniania. Każde zadanie ma zostać połączone z konkretnym harmonogramem jego realizacji. • Zasada usprawniania i koordynowania. Istnieje konieczność usprawnienia instrumentów współpracy (m.in. poprzez ustanowienie zasady zróżnicowanej Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 17 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 geometrii, która pozwala na udział państw w wybranych projektach) oraz poprawy systemu zarządzania instytucjonalnego. Istotna jest koordynacja w ujęciu horyzontalnym i wertykalnym, tj. pomiędzy działaniami na poziomie narodowym i wspólnotowym, pomiędzy różnymi politykami wspólnotowymi. W ramach Strategii priorytetem powinien być rozwój ścisłej współpracy między państwami RMB i koordynacji w zakresie implementacji i wdrażania prawa UE. Należy również opracować jak najbardziej sprawne mechanizmy koordynacji pomiędzy działaniami, które będą realizowane w ramach Strategii i w ramach wymiaru północnego. • Zasada jasności instytucjonalnej. Muszą zostać precyzyjnie ustalone kwestie instytucjonalne (rola i skład poszczególnych instytucji). Wyraźnym sygnałem zamiaru nadania wyższej rangi spotkaniom w ramach UdMS jest organizacja co dwa lata spotkań na szczycie szefów rządów. Uważa się, że takie spotkania będą miały większy wpływ na władze lokalne, środowiska akademickie i biznesowe. Pozwolą także na budowanie szerszej „sieci kontaktów”. Również przy ustanawianiu Strategii UE dla RMB bardzo ważną sprawą będzie uniknięcie powielania istniejących już organów i organizacji. Z informacji obecnie dostępnych wynika, że państwa będą się raczej opowiadać za uniknięciem tworzenia nowych struktur. • Zasada jasności źródeł finansowania. Ogólnie mówiąc, większość dużych projektów powinna być realizowana przy zachowaniu odpowiednich proporcji między działaniami o charakterze regulacyjnym oraz stricte finansowym. Bez jasności co do źródeł finansowania inicjatywy są skazane na niepowodzenie. Istotne jest także stworzenie struktur umożliwiających zgromadzenie dodatkowych środków (tj. nie tylko z budżetu UE). Takie środki pozwolą na elastyczne dostosowywanie się do nowych wyzwań. Na obecnym etapie brakuje jednak pomysłu, jak zachęcić inwestorów z państw członkowskich UE do przekazywania środków finansowych. Z dostępnych informacji wynika, że Strategia będzie finansowana ze środków UE, środków narodowych oraz funduszy pochodzących z takich instytucji, jak Europejski Bank Inwestycyjny. Nie przewiduje się zatem nowych budżetowych źródeł finansowania. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 18 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 • Budowanie i wspieranie dialogu międzykulturowego. Dialog ten spełnia bowiem istotną rolę w krzewieniu pokojowego współistnienia. W regionie Morza Śródziemnego jest on jednym z warunków sine qua non. Fundacja Dialogu Kultur im. Anny Lindh stanowi przykład wspólnego zaangażowania w prowadzenie dialogu i promowanie wzajemnego zrozumienia w kwestiach kulturowych. Innymi narzędziami dialogu jest sektor audiowizualny oraz pośrednio turystyka. Dialog nie jest jednak wystarczający, czego przykładem mogą być postulaty bardziej radykalnych polityków. Przed Strategią stoi natomiast bardzo ważne wyzwanie związane z potrzebą pogłębienia i poszerzenia współpracy z państwami UE i tymi spoza UE. Interakcje i powiązania w regionie powinny opierać się m.in. na mobilności w dziedzinie edukacji oraz promowaniu wymiany kulturalnej i turystyki. • Zwiększenie widoczności. Mówiąc o zwiększeniu widoczności należy rozróżnić jej dwa aspekty – zewnętrzny i wewnętrzny. Jednym z mankamentów Procesu Barcelońskiego był brak widoczności inicjatywy (zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz). Wskazane wydaje się zwiększanie widoczności inicjatywy poprzez budowanie odpowiedniej strategii PR opartej m.in. na mediach. Skuteczna promocja powinna opierać się na współpracy pomiędzy administracją rządową i samorządową, światem nauki, przedstawicielami zainteresowanych sfer gospodarki oraz organizacjami pozarządowymi. Ciekawym instrumentem, mającym na celu zwiększenie widoczności na zewnątrz może być marketing terytorialny, tj. promocja regionu jako marki (tzw. branding regionalny). Region powinien być promowany jako atrakcyjny kierunek pod względem turystycznym, inwestycyjnym i edukacyjnym oraz jako „dobre miejsce do życia”. Konieczność stworzenia marki dla Bałtyku wydaje się całkiem uzasadniona. • Zaangażowanie społeczeństw. Z zasadą odnoszącą się do budowania widoczności ściśle związana jest konieczność angażowania społeczeństw. Dla nowopowstałej Strategii ważnym elementem powinien być odbiorca. Projekty bazujące się na współpracy mogą być realizowane tylko z udziałem społeczeństw. Angażowanie społeczeństw może mieć miejsce również poprzez prowadzenie badań opinii publicznej i rozpoznawanie oddolnych potrzeb i oczekiwań. Należy unikać tworzenia inicjatyw i instytucji oddalonych od społeczeństw, od ich rzeczywistych potrzeb i problemów. Prowadzi to bowiem do niezrozumienia i dodatkowych frustracji. Wydaje Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 19 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 się uzasadnione zatem promowanie podejmowanych inicjatyw w programach informacyjnych – na wszystkich poziomach (centralnym i samorządowym). • Zasada przejrzystości gospodarczej i zaangażowanie biznesu. Przejrzystość gospodarcza sprzyja wymianie handlowej oraz napływowi inwestycji zagranicznych (BIZ). W szczególności BIZ są istotnym elementem z punktu widzenia rozwoju gospodarczego, dlatego tak ważne jest tworzenie warunków sprzyjających ich napływowi. Kluczowa jest w tym względzie nie tylko stabilność makroekonomiczna, ale także otoczenie ekonomiczne, regulacje prawne oraz warunki działania na danym rynku. Mówiąc o PB należy podkreślić, że poczyniono postępy w tworzeniu eurośródziemnmorskiej strefy wolnego handlu, jednak znaczna część potencjału jest jeszcze niewykorzystana. W partnerskich krajach śródziemnomorskich konieczne są dalsze i szybsze reformy, które by pobudziły inwestycje. Ponieważ region Morza Bałtyckiego stanowi jeden z najbardziej zróżnicowanych społecznie i gospodarczo obszarów Europy, w którym państwa bogate sąsiadują z biednymi krajami i regionami, należy podjąć wszelkie działania, mające na celu zapewnienie zrównoważonego rozwoju gospodarczego. Strategia powinna dążyć do stworzenia korzystnych warunków do wymiany doświadczeń i transferu wiedzy. Władze poszczególnych państw powinny zapewnić przedsiębiorstwom porównywalne warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Wydaje się również sprawą bardzo ważną pełne angażowanie biznesu zarówno na etapie ustalania priorytetów, jak i późniejszego wdrażania. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 20 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Tabela 1. Ogólne dane na temat 10 państw śródziemnomorskich Państwa Ludność Gęstość zaludnienia (liczba osób na 1 km²) Ludność grupy wiekowe PKB (mln euro) PKB per capita (euro) Algieria Egipt 33 481 71 348 14 71 0-14 % 28,4 37,7 15-64 % 66,4 58,9 65+ % 5,3 3,4 92 745 74 998 2 770 1 068 Izrael 7 117 343* 28,4 61,8 9,9 111 914 15 868 Jordania Liban Maroko 5 600 3 755 30 366 63 359 43 37,3 27,2 30,0 59,4 65,2 64,4 3,2 7,5 5,6 11368 17 266 52 098 1 873 Bd 1 708 Autonomia Palestyńska 3 825 646 45,9 51,1 3,0 3 466 1 024 Syria Tunezja Turcja 18 488 10 077 72 520 100 64 92 39,5 25,6 28,3 57,2 67,5 65,8 3,3 6,9 5,9 26 168 24 662 318 586 1 382 2 459 4 400 *Dane obejmują obywateli Izraela żyjących na Okupowanym Terytorium Palestyny. Źródło: Euro-Mediterranean Statistic 200, Eurostat http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ Tabela 2. Wymiana handlowa UE z krajami eurośródziemnomorskimi* Rok Import 2003 2004 2005 2006 2007 Średni wzrost roczny 69.550 77.411 91.493 102.256 107.149 % roczne zmiany 11,3 18,2 11,8 4,8 11,4 % całości UE importu 7,44 7,53 7,76 7,56 7,52 Export 80.124 94.529 105.397 111.050 119.654 % roczne zmiany 18,0 11,5 5,4 7,7 10,5 % całości UE eksport 9,22 9,92 10,01 9,58 9,65 Bilans Import+Export 10.574 17.118 13.904 8.794 12.505 149.674 171.940 196.890 213.306 226.803 10,9 *Algieria, Egipt, Gaza i Jerycho, Izrael, Jordania, Liban, Maroko, Syria, Tunezja, Turcja. Źródło: Evolution of the EU’s Trade Balance with Mediterranean Countries (mln euro), Eurostat, 2008. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 21 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Tabela 3. Wymiana handlowa krajów eurośródziemnomorskich z UE Rok Import % roczne zmiany % całości UE importu 0,05 0,05 0,04 0,04 0,04 Export % roczne zmiany % całości UE eksport 0.05 0,05 0,05 0,05 0,05 Bilans Import+Export 2003 82 63 -19 145 2004 96 16,9 78 24,0 -17 174 2005 102 6,2 83 5,7 -19 184 2006 112 10,5 94 14,0 -18 207 2007 123 9,1 100 6,5 -22 223 Średni 10,6 12,3 11,4 wzrost roczny * Algieria, Egipt, Gaza i Jerycho, Izrael, Jordania, Liban, Maroko, Syria, Tunezja, Turcja. Źródło: Evolution of teh EU’s Trade Balance with Mediterranean Countries (mln euro), Eurostat, 2008. Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 22 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Bibliografia Publikacje prasowe Schmid D., 'Not clear' who will finance Med Union projects, 11.07.2008 http://www.euractiv.com/en/enlargement/researcher-clear-finance-med-union-projects/article174198 Jamet J.F., Processus de Barcelone et Union pour la Méditerranée, quel scénario d'avenir?, 07.07.2008 http://www.relatio-europe.eu/la-revue/etudes/86-etudes/3820-processus-de-barcelone-etunion-pour-la-mediterranee-quel-scenario-davenir Rapport d’Information sur le thème « Commont costruire l’Union Mèditerranèenne?» http://www.assemblee-nationale.fr/13/rap-info/i0449.asp Riccardi F., A Look Behind The News, Union for Mediterranean: A birth marked by Ambiguity and misunderstanding, Agence Europe 9701, 11.07.2008 Saint-Laurent B., Barcelone, Relancé par l’Union pour la Méditerranée, PapersIEMed, 2008, http://www.iemed.org/publicacions/paper5.pdf Soler i Lecha E., Proceso de Barcelona: Unión por El Mediterráneo, Génesis y evolución del proyecto de Unión por El Mediterràneo, Documento de Trabajo 28/2008 Opex Observatorio de Polìtica exterior española, Fundaciòn Alternativas, Fundaciò CIDOB Centre d’Informaciò i Documentaciò Internacionals a Barcelona http://www.cidob.org/en/publicaciones/libros/monografias/proceso_de_barcelona_union_por_ el_mediterraneo_genesis_y_evolucion_del_proyecto_de_union_por_el_mediterraneo Maghreb Countries’ Evaluations of the General Objectives, [w:] Driss A., Putting the Mediterranean Union in Perspective, EuroMesco, 2008 http://euromesco.net/images/paper68eng.pdf Szymański A., Wojna B., Unia dla Morza Śródziemnego – nowe forum współpracy regionalnej, Biuletyn nr 32(500), Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2008 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 23 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 Ebeid H., Sarkozy and The Mediterranean Union project, Al-Ahram Center for Political&Strategic Studies, Issue 82, 2007 http://acpss.ahram.org.eg/eng/index_Eng.asp S. Florensa, Lìmites del proyecto de Unión Mediterránea: hacia una nueva fase del Proceso de Barcelona, Afkar/Ideas, 2007 http://www.fundaciocampalans.com/images/noticias//Article%20Florensa.pdf (11.08.2008) Zając J., Gospodarcze aspekty Procesu Barcelońskiego, Studia Europejskie, nr 4, 2001 Assessment of the Barcelona Process: Perspective of the Arab NGO Network for Development, Heinrich-Boell Foundation, 2005 Cameron F., An Introduction to European Foreign Policy, Routledge, New York 2007 The Mediterranean Union. Sarko’s southern dream, The Economist, 19.07.2008 Fregonara G., Unione mediterranea, atto primo, Corriere della Sera, 21.12.2007 Martí Font J.M., González M., Sarkozy busca impulsar la uniòn euromediterránea (…), El País, 13.07.2008 Dokumenty Communication from the Commission, Baltic Sea Region Initiative, SEC(96) 608 European Parliament resolution on the future of the Northern Dimension, 16.11.2005 Rezolucja legislacyjna Parlamentu Europejskiego w sprawie strategii dla regionu Morza Bałtyckiego w ramach wymiaru północnego, 2006/2171(INI), 16.11.2006 Commission Five Year Work Programme, Euromed, 2005 http://ec.europa.eu/external_relations/euromed/summit1105/five_years_en.pdf Rezolucja Euro-Śródziemnomorskiego Zgromadzenia Parlamentarnego w sprawie oceny Procesu Barcelońskiego w przededniu dziesiątej rocznicy jego istnienia, Kair 2005 Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 24 Biuletyn Analiz UKIE Nr 19 http://www.europarl.europa.eu/intcoop/empa/committee_poli/final_resolution_cairo2005_pl.p df Komunikat Komisji, Proces barceloński – Unia na rzecz regionu Morza Śródziemnego, 2008 http://register.consilium.europa.eu/pdf/pl/08/st09/st09865.pl08.pdf Strategia dla regionu Morza Bałtyckiego w ramach wymiaru północnego, 2006 http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IMPRESS+20061113IPR12544+0+DOC+XML+V0//PL Joint Declaration of the Paris Summit for the Mediterranean, Paris 2008 http://www.ue2008.fr/PFUE/lang/en/accueil/PFUE-07_2008/PFUE13.07.2008/declaration_commune_du_sommet_de_paris_pour_la_mediterranee (14.07.2008) Inne źródła European Commission External Relations http://ec.europa.eu/external_relations/euromed/index_en.htm EuroMed InfoCentre http://euromedinfo.eu/ Institut Europeu de la Mediterrània http://www.iemed.org/ European Commission External Trade http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_117658.pdf Strony Prezydencji Francji http://www.ue2008.fr Strona Prezydenta Francji http://www.elysee.fr/ Strategia UE dla regionu Morza Bałtyckiego 25
