Władza sądownicza

Władza sądownicza - WOS.edu.pl
Częścią aparatu państwowego są sądy i trybunały. Rozstrzyganie sporów na podstawie ustawy
(wymiar sprawiedliwości) należy do niezawisłych sądów ( władza sądownicza w Polsce ), a
rozstrzyganie sporów konstytucyjnych, zarówno w sferze stanowienia, jak i stosowania prawa,
zostało powierzone niezawisłym trybunałom.
Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w
zakresie orzekania. W jego skład wchodzą: pierwszy prezes, prezesi oraz sędziowie.
Pierwszego prezesa Sądu Najwyższego powołuje prezydent na sześcioletnią kadencję spośród
kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.
Sędziów Sądu Najwyższego powołuje także prezydent na wniosek Krajowej Rady
Sądownictwa a stanowisko sędziego może być powołany obywatel polski, mający nieskazitelny
charakter, ukończone studia prawnicze, wyróżniający się wysokim poziomem wiedzy
prawniczej i doświadczeniem zawodowym. Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:
- Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych,
-Cywilną,
- Karną,
- Wojskową.
Każda z nich nadzoruje orzecznictwo sądowe w sprawach należących do jej kompetencji.
Najważniejsze funkcje Sądu Najwyższego to:
- rozpoznawanie kasacji wnoszonych od prawomocnych orzeczeń sądów odwoławczych
kończących postępowanie sądowe;
- podejmowanie uchwal mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących
wątpliwości w praktyce;
- stwierdzanie ważności wyborów: do sejmu i senatu, na prezydenta, a także prawomocności
referendum ogó1nokrajowego i konstytucyjnego.
Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne. Sądy
powszechne rozstrzygają wszelkie sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego i
opiekuńczego oraz prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla
innych sądów. Wszystkich sędziów sądów powszechnych powołuje minister sprawiedliwości.
Sadami kierują prezesi podlegający ministrowi.
Postępowanie sądowe oparte jest na zasadzie instancyjności. Dzięki temu możliwe jest
naprawienie wszelkich uchybień dokonywanych w sądach pierwszej instancji. Najniższą
instancję stanowią sądy rejonowe, rozpatrujące wszystkie sprawy z wyjątkiem tych, które są
przypisane sądom okręgowym (sąd okręgowy jest sądem pierwszej instancji np. w sprawach o
zbrodnię, o rozwód, o naruszenie dóbr osobistych). Sądy okręgowe rozpoznają odwołania
(apelacje) od orzeczeń sądów rejonowych. Odwalania od orzeczeń sądów okręgowych
(kasacje) rozpatrują natomiast sądy apelacyjne. Kontrola w trybie kasacyjnym dokonywana jest
wyłącznie pod względem zgodności z prawem i prowadzi do utrzymania lub uchylenia
orzeczenia oraz przekazania go do ponownego rozpatrzenia. Kasacje od orzeczeń sądów
apelacyjnych rozpatruje Sąd Najwyższy .
Postępowanie przed sądami toczy się na zasadzie równości stron, z zapewnieniem stronom
prawa do obrony, a takie odwołania się (apelacji) do sądu wyższej instancji. Sędziowie są w
sprawowaniu swojego urzędu niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji RP oraz ustawom.
Gwarancje niezawisłości sędziowskiej to:
- nieusuwalność - sędzia może być usunięty ze swojego stanowiska jedynie na podstawie
1/4
Władza sądownicza - WOS.edu.pl
orzeczenia sądu;
- immunitet sędziowski - sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do
odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego;
- niepołączalność - zakaz łączenia stanowiska sędziego ze sprawowaniem mandatu posła lub
senatora;
- apolityczność - sędzia nie może być członkiem partii politycznej i związku zawodowego.
Sąd lustracyjny zastał utworzony na podstawie ustawy z 11 kwietnia 1997 roku o ujawnieniu
pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa, bądź tez współpracy z nimi w latach
1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne (tzw. ustawa lustracyjna). Sąd ten stanowi organ
Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Obowiązek złażenia oświadczeń dotyczących pracy lub
współpracy ze służbami bezpieczeństwa mają osoby urodzone przed 1972 rokiem,
kandydujące na prezydenta, posłów, senatorów, osoby desygnowane na stanowisko prezesa
Rady Ministrów, kandydaci na kierownicze stanowiska państwowe. Lustracja bada
prawdziwość oświadczenia, a nie fakt współpracy z organami bezpieczeństwa.
W procesie lustracyjnym szczególną rolę odgrywa rzecznik interesu publicznego. Do zadań
rzecznika należy analiza oświadczeń wpływających do sadu lustracyjnego, zbieranie informacji
niezbędnych do sprawdzenia oświadczeń, składanie wniosków do tego sądu o wszczęcie
postępowania lustracyjnego w razie wątpliwości co do prawdziwości oświadczenia.
Postępowanie lustracyjne wszczyna się na wniosek rzecznika lub jego zastępcy. Od
orzeczenia sądu można się odwołać.
Sądownictwo administracyjne zostało reaktywowane w Polsce w 1980 roku na mocy ustawy o
Naczelnym sądzie Administracyjnym (NSA). NSA sprawuje wymiar sprawiedliwości przez
sądową kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o
zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych
terenowych organów administracji Rządowej. Do zadań SA należy rozstrzyganie spraw
spornych między obywatelem a organem administracji, który podjął decyzję odmawiającą mu
pewnego uprawnienia lub nakładającą nam określony obowiązek praw?ny. NSA rozpatruje
także spory kompetencyjne między organami administracji samorządowej i administracji
rządowej. Zatem każda decyzja administracyjna może być zaskarżoną do sądu
administracyjnego w razie jej niezgodności z prawem.
Wymiar sprawiedliwości w silach zbrojnych należy do Sądów wojskowych, które
organizacyjnie wchodzą w ich skład. Zgodnie z zasadą instancyjności sądy wojskowe pierwszej
instancji to sądy garnizonowe, a drugiej - sądy okręgu wojskowego.
Krajowa Rada Sądownictwa została wprowadzona do polskiego systemu konstytucyjnego w
1989 roku i jest organem państwa stojącym na straży niezależności sądów i niezawisłości
sędziów. W jej skład wchodzą trzy grupy członków, wybieranych na czteroletnią kadencję
- osoby wchodzące w skład Rady z urzędu: pierwszy prezes Sądu Najwyższego, minister
sprawiedliwości, prezes NSA oraz osoba powołana przez prezydenta;
- piętnastoosobowa reprezentacja środowiska sędziowskiego;
- czterech posłów i dwóch senatorów, wybranych przez obydwie izby.
Trybunały
Trybunał Konstytucyjny w Polsce funkcjonuje od 1985 roku. W jego skład wchodzi obecnie 15
sędziów, wybieranych przez sejm na dziewięcioletnią kadencję obowiązuje zakaz reelekcji)
spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Prezesa i wiceprezesa powołuje
prezydent. Sędziowie Trybunału są niezawiśli.
Podstawową funkcją Trybunału Konstytucyjnego jest orzekanie
2/4
Władza sądownicza - WOS.edu.pl
- o konstytucyjności i legalności aktów prawnych. Funkcję tę realizuje on w następujących
formach:
- orzeka o zgodności ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją;
- orzeka o zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi;
- orzeka o zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z
konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami;
- orzeka w sprawach skarg konstytucyjnych;
- orzeka w sprawach sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi
organ amii państwa;
- orzeka o zgodności z konstytucją celów oraz działalności partii politycznych.
Każdy, kto uznał, że naruszone zostały jego prawa konstytucyjne, ma prawo wnieść skargę do
Trybunału Konstytucyjnego. Jest to skarga konstytucyjna. Wymaga ona rozstrzygnięcia przez
Trybunał zgodności z konstytucją tej ustawy, na podstawie której orzeczono w sprawie
pokrzywdzonego
Z taką skargą można wystąpić do Trybunału dopiero po wyczerpaniu postępowania we
wszystkich instancjach. Można to uczynić w ciągu dwóch miesięcy od zapadnięcia
prawomocnego wyroku. Skargę może sformułować jedynie adwokat lub radca prawny.
Z wnioskiem o kontrolę zgodności kwestionowanych aktów prawnych z aktami wyższego
rzędu mogą tez występować: prezydent, Marszalek sejmu, Marszalek senatu, prezes Rady
Ministrów, minimum 50 posłów bądź 30 senatorów, pierwszy prezes Sądu Najwyższego,
prezes NSA, prokurator generalny, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw
Obywatelskich.
Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego są ostateczne. Jeżeli orzeknie on o wadliwości
zakwestionowanego aktu prawnego, to akt ten przestaje obowiązywać.
Trybunał Stanu orzeka w sprawach uchybień popełnianych przez przedstawicieli władzy w
trakcie jej sprawowania. Obecnie instytucja ta działa w Stanach Zjednoczonych. W Europie zaś
o odpowiedzialności konstytucyjnej orzeka na ogol specjalny sąd na wniosek parlamentu.
Takie tez rozwiązanie przyjmowano w konstytucjach polskich, poczynając od Konstytucji 3
maja. Tylko w okresie powojennym negowano instytucję odpowiedzialności konstytucyjnej.
Współcześnie w Polsce Trybunał Stanu przywrócono w niekompletnej postaci w 1982 roku, a
znacznie zreformowano w latach 1989-1992.
Trybunał Stanu jest instytucją sądowniczą powołaną do orzekania o odpowiedzialności osób
zajmujących najważniejsze stanowiska państwowe. Jako oskarżeni mogą przed nim stanąć:
- prezydent - za czyn naruszający konstytucję i ustawy oraz za przestępstwo pospolite;
- prezes i członkowie Rady Ministrów - za naruszenie konstytucji i ustaw oraz za przestępstwo,
ale popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem;
- prezes narodowego Banku Polskiego, prezes Najwyższej Izby Kontroli oraz członkowie
Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji wyłącznie za naruszenie konstytucji i ustaw;
- posłowie i senatorowie - za naruszenie zakazu prowadzenia działalność i gospodarczej z
osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego.
Zasadniczą formą odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu jest odpowiedzialność
konstytucyjna, dotycząca naruszenia konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym
stanowiskiem. Ten rodzaj czynu nazywany jest deliktem konstytucyjnym. Za delikty
konstytucyjne Trybunał może orzec: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na okres do
10 lat, zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk w organach państwowych i społecznych,
utratę orderów i odznaczeń.
3/4
Władza sądownicza - WOS.edu.pl
4/4