bmz-psych-03 - WordPress.com

Biologiczne mechanizmy
zachowania - fizjologia
zajecia 3 : 22.10.15
Kontakt:
[email protected]
https://mmichalowskiuwr.wordpress.com/
★
★
★
★
I gr 08:30 – 10:00
II gr 10:15 – 11:45
III gr 12:00 – 13:30
IV gr 13:45 – 15:15
(s. Cybulskiego;
(s. Cybulskiego;
(s. Cybulskiego;
(s. Cybulskiego;
08.10. – 19.11.)
08.10. – 19.11.)
08.10. – 19.11.)
08.10. – 19.11.)
Receptory skorne
Seminarium trzecie
Receptory, bodzce oraz czucie
powierzchniowe.
Bodzce i receptory.
Receptor to narząd odbierający bodziec:
◦
◦
fizyczny (dźwięki, światło, dotyk … )
chemiczny (smaki, zapachy, substancje chemiczne … )
Bodźce mogą pochodzić z:
◦
◦
◦
zewnątrz (eksteroceptywne)
wnętrza organizmu (interoceptywne)
związane z ruchem i równowagą (proprioceptywne)
Receptory dotyku i bólu są do siebie zbliżone - są to początkowe
odcinku czuciowych włókien nerwowych (części receptorowe), ale
receptory dotyku mają dodatkowy element z tkanki łącznej do
odbioru siły mechanicznej, natomiast receptory bólu to wolne
zakończenia nerwowe.
Adaptacja i odczucie bodzca
Odpowiedź receptora na bodziec nie jest stała, ulega on
adaptacji. Ze względu na typ adaptacji wyróżniamy dwa rodzaje
receptorów:
◦
◦
fazowe (szybka adaptacja, pobudzenie start/stop)
toniczne (wolna adaptacja, pobudzenie non-stop, ale o
spadającym napięciu)
Bodziec nie zawsze wywoła odpowiedź receptora, zależy to od
jego siły:
◦
◦
◦
◦
podprogowy
progowy
nadprogowy
maksymalny
Ocena intensywnosci bodzca
Jak oceniamy siłę bodźca?
=> Często w skali logarytmicznej, zamiast liniowej.
Jak oceniamy zmianę wartości bodźca?
◦
◦
◦
Weber: przyrost a wartość początkowa
Fechner: Weber w skali logarytmicznej
Stevens: w zależności od wartości progowych bodźca
oraz jego typu, np.
▫
▫
największe odczucie zmiany ciepła
najsłabsze dla bodźców świetlnych
Czucie somatyczne, czucie powierzchniowe i dotyk
Czucie somatyczne = powierzchniowe + głębokie + trzewne + ból
Receptory czucia powierzchniowego reagują na bodźce mechaniczne
(mechanoreceptory), termiczne (termoreceptory) i bólowe (nocyceptory).
Wyróżniamy kilka typów receptorów dotyku:
◦
◦
czucie precyzyjne (włókna AB):
▫ tarczki Merkela (wolna adaptacja, głęboki naskórek, bodziec w
przybliżeniu stały)
▫ zakończenia Ruffiniego (wolna adaptacja, skóra właściwa)
▫ ciałka Meissnera (szybka adaptacja, wolny ruch i wibracje niskiej
częstotliwości, granica naskórka i skóry właściwej)
▫ ciałka Paciniego (bardzo szybka adaptacja, wibracje wysokiej
częstotliwości, tkanka podskórna)
czucie nieprecyzyjne (włókna C bezmielinowe):
▫ wolne zakończenia nerwowe (łaskotanie i swędzenie)
Przetwarzanie czucia dotyku
Mechanika działania ciałka
Paciniego:
1.
2.
3.
4.
nacisk
rozciągnięcie błony i
otwarcie kanałów
sodowych
wyzwolenie potencjału
receptorowego (EPSP)
generacja potencjału
czynnościowego
Charakter sygnału:
początkowo analogowy,
przetworzony na formę
cyfrową.
Czucie temperatury
Działanie receptorów ciepła i
zimna odbywa się na zasadzie
detekcji przepływu ciepła.
W zależności od zakresu
temperatury uaktywniają się
receptory zimna (12 - 35 st. C),
ciepła (30 - 50 st. C), powyżej
oraz poniżej tych zakresów
zaczynają odpowiadać receptory
bólu.
Ból i receptory bólu.
Przetwarzanie czucia dotyku
Ból to nieprzyjemne doznanie czuciowe i emocjonalne związane z
bieżącym, potencjalnym lub domniemanym uszkodzeniem tkanek
organizmu. Dwa typy bólu:
◦
◦
ból fizjologiczny (czynniki szkodliwe)
ból patologiczny (proces chorobowy)
Włókna nerwowe powiązane z odbieraniem bólu:
◦
◦
włókna C (polimodalne, bezmielinowe, ból “wolny”)
włókna Ad (głównie mechaniczne, mielinowane, ból “szybki”)
Bramka rdzeniowa
Sygnał z receptorów skórnych:
receptory bólu (C, Ad) z neuronu I => hamowanie interneuronu I,
pbudzenie neuronu II
receptory dotyku (AB) oraz bólu z innego miejsca => pobudzenie
interneuronu I
Dalsza droga:
interneuron I => hamowanie neuronu II
sygnał z ośrodków tłumiących ból => pobudzenie interneuronu II
interneuron II => hamowanie neuronu II
Finalny etap:
neuron II => sygnał do ośrodków czucia bólu
oraz odruch obronny przez motoneurony alfa
Substancje kluczowe dla czucia bolu
Substancja P:
◦
◦
◦
◦
fizjologicznie przekazuje informację z neuronu I na neuron II
uwalnia się do chorobowo zmienionej tkanki
rozszerza naczynia krwionośne, ułatwia uwalnianie substancji
prozapalnych i krwinek białych
wzmaga uczucie bólu
CGRP oraz nuerokinina A:
◦
◦
neuromediator (substancja P) oraz neuroprzekaźnik
neurokinina A jako przekaźnik objętościowy powoduje bół wokół
ogniska zapalnego
Substancje kluczowe dla czucia bolu
ból trzewny:
◦
◦
◦
oparty na włóknach C
towarzyszy mu wzmożone napięcie mięśni szkieletowych
(pobudzenie motoneuronów alfa)
promieniuje do innych stref ciała (stref Heada) unerwianych
przez ten sam odcinek rdzenia kręgowego
ból odniesiony jest związany z drogą włókien nerwów czucia trzewnego:
◦
◦
do nerwów współczulnych powodujących odruch autonomiczny
(skurcz narządu)
do neuronów czuciowych I i II rzędu ze skóry i tkanki
podskórnej
Osrodkowy system tlumienia bolu
Osłabienie czucia bólu (analgezja):
◦
◦
◦
◦
włókna serotoninoergiczne i noradrenergiczne hamujące przepływ
impulsów w rogach grzbietowych rdzenia kręgowego
stres
pobudzenie emocjonalne
impulsy bólowe
Receptory opioidowe występują w błonie komórek nerwowych, redukują
one uczucie bólu (analgezja opioidowa). Po aktywacji poprzez
oddziaływanie z białkiem G otwierają kanały potasowe, powodując
hiperpolaryzację błony.
Endorfiny to opioidy tłumiące ból. Powstają z prekursorów, np.
endomorfina z pro-endomorfiny. Aktywują różne typy receptorów
opioidowych.
Morfina
Tolerancja na morfinę: spadek skuteczności leku, spowodowany zmianą
funkcjonowania przekaźników wtórnych w neuronach hamujących ból.
Uzależnienie od morfiny: zmiana aktywności neuronów jądra sinawego i
jądra półleżącego (stała aktywność po zaprzestaniu przyjmowania leku):
◦
◦
fizyczne (niepokój, drżenie rąk, bezsenność, pocenie)
psychiczne (głód morfinowy)
Wstep do cwiczen:
Odruchy. Luk odruchowy, rodzaje
odruchow, samoregulacja napiecia
miesniowego.
Czym jest odruch i jak wyglada luk odruchowy?
Odruch - odpowiedź narządu wykonawczego (efektora)
wywołana przez bodziec działający na receptor i zachodząca
za pośrednictwem ośrodkowego układu nerwowego.
Droga łuku odruchowego:
1.
2.
3.
4.
5.
receptor
droga dośrodkowa (aferentna)
ośrodek nerwowy
droga odśrodkowa (eferentna)
efektor
Odruchy na rozciaganie (miotatyczne)
Odruch na rozciąganie to odruch monosynaptyczny.
◦
◦
◦
◦
z mięśnia dwugłowego ramienia
z mięśnia trójgłowego ramienia
z mięśnia czworogłowego uda (odruch kolanowy)
z mięśnia trójgłowego łydki (odruch ze ścięgna Achillesa)
Odpowiedź wrzeciona mięśniowego z prostownika:
po rozciągnięciu aktywowany jest => prostownik (“utrzymanie stanu”)
Odpowiedź narządu ścięgnistego z prostownika:
odwrócony odruch na rozciąganie (“wentyl bezpieczeństwa”)
Cwiczenia
a) odruch kolanowy z mięśnia czworogłowego uda.
Odruch kolanowy jest przykładem jednosynaptycznego odruchu
rozciągowego (dwuneuronowego odruchu własnego). Powstaje on
wskutek rozciągnięcia mięśnia po podrażnieniu zakończeń
pierścienno-spiralnych. Odruch ten podlega zasadzie sprzężenia
zwrotnego ujemnego. Pobudzany jest ośrodek rdzeniowy L2-L4.
“
Wykonanie: Osoba badana siedzi tak by nogi zwisały jej luźno. Osoba
badająca uderza młoteczkiem neurologicznym w ścięgno mięśnia
czworogłowego dochodzącego do rzepki (w miejscu pomiędzy rzepką
a kością piszczelową). Uderzenie to powoduje krótkotrwałe
rozciągnięcie mięśnia, które z kolei po podrażnieniu receptorów
napięcia wyzwala impuls biegnący włóknami dośrodkowymi do
motoneuronów alpha w rogach brzusznych rdzenia kręgowego, skąd
przechodzi przez włókna ruchowe do efektora, którym jest mięsień
czworogłowy – jego skurcz powoduje gwałtowne wyprostowanie nogi
w stawie kolanowym.
Odruch ten może być hamowany wpływami korowymi, dlatego należy
skierować uwagę osoby badanej na inną czynność, np. dobrym
sposobem jest stosowanie chwytu Jędrassika: poleca się osobie
badanej szczepić palce obu rąk i silnie rozciągać, a osoba badająca
uderza w tym czasie w ścięgno rzepkowe.
b) Odruch ze ścięgna Achillesa – odruch skokowy.
Wykonanie: Jest to odruch z mięśnia trójgłowego łydki.
Ośrodkiem rdzeniowym jest L5, S1, S2, pobudzeniu ulegają
nerwy obwodowe w nerwie piszczelowym lub kulszowym.
“
Osoba badana klęczy na krześle tak, by stopy zwisały luźno
poza krzesłem. Badający uderza w ścięgno Achillesa
podrażniając proprioreceptory – efektem jest skurcz mięśni łydki
z lekkim zgięciem podeszwowym stopy – odruch prostowania
stopy.
c) Odruch z mięśnia trójgłowego ramienia
Jest to odruch własny, którego łuk odruchowy biegnie nerwem
promieniowym, a ośrodkiem rdzeniowym jest C5-C7-C8-D1
(przede wszystkim C7). Badający opukuje badanemu ścięgna
mięśnia trójgłowego tuż nad wyrostkiem łokciowym (ręka osoby
badanej leży grzbietem na jego udzie). Efektem jest skurcz
mięśnia trójgłowego połączony z ruchem prostowania
przedramienia.
d) odruch z mięśnia dwugłowego ramienia
Jest to odruch własny, ośrodkiem rdzeniowym jest C5, C6.
Osoba badana siedzi na krześle trzymając rękę grzbietem na
udzie. Badający uciska kciukiem badanemu ścięgno mięśnia
dwugłowego lekko je napinając w zgięciu łokciowym i uderza
młoteczkiem w kciuk. Powoduje tym rozciągnięcie ścięgna, a
efektem jest skurcz mięśnia dwugłowego z lekkim zgięciem w
stawie łokciowym.
“
e) odruch okostnowy promieniowy – odruch z mięśnia ramienno
promieniowego
Jest to inny sposób wyzwalania odruchu własnego z mięśnia
dwugłowego ramienia. Ośrodek rdzeniowy C5, C6, pobudzenie
biegnie nerwem promieniowym.
Osobie badanej opukuje się boczny brzeg kości promieniowej
(tuż przy nadgarstku), trzymając badanego za rękę (w chwycie
podania ręki). Uderzenie to działa na staw łokciowy jak czynnik
obrotowy prowadząc do nagłego rozciągnięcia mięśnia
dwugłowego, mięśnia ramieniowego i ramienno
przedramieniowego, co w konsekwencji daje skurcz tych mięśni
oraz lekkie zgięcie w stawie łokciowym.
a) Odruch podeszwowy.
“
Ośrodek rdzeniowy umiejscowiony jest w L5, S1-2. Osoba
badana układa stopę jednej nogi na kolanie drugiej nogi.
Badający młoteczkiem neurologicznym lub paznokciem lub
innym ostro zakończonym przedmiotem przesuwa po skórze
podeszwy badanego od pięty w kierunku do palucha lub od
pięty w kierunku do palca piątego. Efektem jest zgięcie palców
ku podeszwie lub też przy silnym drażnieniu dołącza się odruch
ucieczki: zgięcie w stawie skokowym, kolanowym i biodrowym.
(Należy unikać bezpośredniego drażnienia w sąsiedztwie
paliczka palucha.)
b) Odruch Babińskiego.
Jest to patologiczny objaw odruchu podeszwowego
spowodowany uszkodzeniem drug piramidowych. U zdrowych
dorosłych osób nie występuje. Obserwuje się go u dzieci (do
drugiego roku życia) w niedojrzałości dróg piramidowych.
Podrażnienie skóry w sposób opisany przy badaniu odruchu
podeszwowego daje w efekcie zgięcie grzbietowe palucha lub
też i pozostałych palców z równoczesnym rozstawieniem
palców – „objaw wachlarza” – Często jest on połączony z
odruchem ucieczki. (tzw. Babiński dodatni).
c) Odruchy brzuszne.
Badany leży wygodnie na plecach, ręce ułożone wzdłuż tułowia, szyja
rozluźniona, odsłonięty rozluźniony brzuch (odruchy te są trudne do
wywołania, gdy brzuch jest otyły wzdęty, wiotki). Badający przesuwa
młoteczkiem neurologicznym lub np. pęsetą po skórze badanego
poprzecznie do osi ciała. W trzech różnych obszarach skóry brzucha
aby wyzwolić:
górne odruchy brzuszne: miejscem drażnienia jest skóra tuż poniżej
łuku żebrowego, a odpowiedzią będzie wciągnięcie nadbrzusza i
podżebrza z podciągnięciem pępka ku górze i na zewnątrz.
Umiejscowienie ruchowe D2 a czuciowe w dół aż do D9;
“
środkowe odruchy brzuszne: drażnienie na wysokości pępka powoduje
wciągnięcie mięśnia poprzecznego brzucha z przesunięciem pępka w
bok. Umiejscowienie ruchowe D9, czuciowe w dół aż do D11;
dolne odruchy brzuszne: drażnienie powyżej pachwiny powoduje
wciągnięcie podbrzusza i przesunięcie pępka w dół i w bok.
Umiejscowienie rdzeniowe ruchowe – D10-12(lub też i D9 i L1),
czuciowe – D11-12 (L1).
d) Odruch łopatkowy.
Jest to fizjologiczny odruch skóry. Drażnienie skóry na łopatce
powoduje skurcz mięśni łopatkowych. Umiejscowienie rdzenioweC5D1.
e) Odruch rogówkowy.
Jest to skórny odruch obcy. Drogą dośrodkową jest nerw
nadczołowy (górna gałąź nerwu trójdzielnego), a drogą
odśrodkową – nerw twarzowy, miejscem drażnienia jest
rogówka. Warunki wywołania odruchu są podobne jak w
przypadku odruchu spojówkowego. Dotknięcie rogówki
powoduje gwałtowny skurcz mięśnia okrężnego oka, połączony
z częściowym bądź całkowitym zamknięciem obu oczu.
“
Brak tego odruchu obserwuje się u nieprzytomnych, w stanach
narkozy chirurgicznej, odruch ten zanika bardzo szybko po
śmierci (badanie przy stwierdzaniu zgonu).
f) Odruch spojówkowy
Wykonanie: Miejscem drażnienia jest spojówka. Osoba badana
patrzy w bok, badający zaś brzegiem cienko złożonego płótna
lekko dotyka spojówkę, następuje zwężenie szpary ocznej
wskutek skurczu mięśnia okrężnego oka.
g) Odruch źreniczny
Wielkość źrenicy (szerokość) jest odruchowo zmieniana i zależy od
wpływu wielkości oświetlenia, akomodacji, zbieżności gałek ocznych i
innych czynników nerwowych i humoralnych.
Celem badania jest ustalenie reakcji na światło i reakcji na zbieżność.
“
Reakcja na światło. Osoba badana stoi przodem np. do jasno
oświetlonego okna lub przed niezbyt jasna lampą i patrzy w dal
(chodzi o wykluczenie akomodacji). Badający staje naprzeciw, ustala
wielkość i kształt źrenic badanego a następnie przesłania mu rękami
oczy. Po pewnym czasie odsłania jedno oko obserwując zwężenie się
pod wpływem światła źrenicy która podczas zaciemnienia uległa
rozszerzeniu (skurcz mięśnia zwieracza źrenicy unerwianego przez
nerw okoruchowy). Podobnie postępuje badający z drugim okiem
badanego. Efektem jest zbieżne ustawienie obu gałek ocznych na
przedmiot obserwacji oraz zwężenia źrenic (siał łamiąca oka jest
większa).
reakcja na zbieżność związana jest ze zmiana szerokości
źrenicypodczas akomodacji. Badany patrzy daleko przez okno,
badający obserwuje bardzo szeroką źrenicę (siła załamywania w oku
jest względnie mała). Badający poleca badanemu patrzeć nagle na
palec umieszczony w odległości 10-15 cm od oczu badanego. Efektem
jest zbieżne ustawienie obu gałek ocznych na przedmiot obserwacji
oraz zwężenie źrenic (siła łamiąca oka jest większa)
f) Odruch nosowo-powiekowy (odruch kichania)
Wykonanie
Badający dotyka twardym włosem końskim błony śluzowej nosa w
części górnej lub środkowej, drażniąc tym samym pierwszą i drugą
gałąź nerwu trójdzielnego. U badanego wyzwala się wówczas odruch
kichania połączonego ze łzawieniem, zamknięciem powiek, często
grymasem twarzy.
g) Odruch podniebienny
“
Wykonanie
Badany otwiera szeroko jamę ustna i wyciąga język na zewnątrz.
Badający dotyka łyżeczką laryngologiczną podniebienia miękkiego
lub języczka. Obserwuje się podniesienie podniebienia miękkiego
wskutek podrażnienia drugiej gałęzi nerwu trójdzielnego i nerwu
językowo-gardłowego, a reakcję ruchową wyzwala podrażnienie
nerwu błędnego.
Należy uważać by nie dotykać tylnej ścianki gardzieli, ponieważ
może to spowodować wystąpienie odruchu wymiotnego
(gardzielowego).
Dziekuje za uwage
Pytania:
[email protected]
Bibliografia
Literatura:
Kandel, E. et al (2012) Principles
of Neural Science, 5th edition
Elsevier
◦ Netter, F.H. et al (2009) Netter’s
Essential Physiology, Elsevier
◦
Zajęcia 4. Wzrok i oko
1. Zakres i cechy światła widzialnego
2. Oko jako układ optyczny
3. Funkcjonalna budowa oka i siatkówki. Plamka ślepa i plamka
żółta.
4. Choroby oka: krótko- i dalekowzroczność, astygmatyzm,
katarakta (zaćma), jaskra, dalekowzroczność starcza, daltonizm
“
5. Fotoreceptory, mechanizm widzenia
6. Widzenie skotopowe i fotopowe. Adaptacja do światła i
ciemności
7. Pola recepcyjne komórek zwojowych w siatkówce oka. Widzenie
kolorów.
Stanisław J. Konturek (2007) „Fizjologia człowieka – podręcznik dla
studentów medycyny”
Str. 921-935 (12.6-12.6.5.2)