Podstawowe zasady prawa i funkcjonowania sądów – oprac

Podstawowe zasady prawa i funkcjonowania sądów – oprac. Tomasz A. Winiarczyk
zagadnienia
− zasady prawa
− ochrona prawna – podmioty
o władza sądownicza:
o wymiar sprawiedliwości i trybunały
Krajowa Rada Sądownictwa
− zasady wymiaru sprawiedliwości
− adwokaci i radcowie prawni
zasady prawa
nadrzędność konstytucji w systemie aktów normatywnych,
stabilność prawa,
jasność przepisów prawnych,
spójność systemu normatywnego,
nieznajomość prawa szkodzi,
sądowa ochrona prawna,
wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw,
zasada domniemania niewinności w prawie karnym,
nie można nikogo ukarać bez istniejącej w chwili czynu podstawy prawnej,
konieczność wysłuchania racji także drugiej strony,
niedziałanie nowo stanowionego prawa wstecz.
Podmioty służące ochronie prawnej
organy władzy sądowniczej
– organy wymiaru sprawiedliwości (sądy)
– trybunały
pozasądowe organy orzekające (głównie naczelnicy urzędów skarbowych i dyrektorzy izb skarbowych)
podmioty współpracujące w ochronie prawnej
a) organy władzy publicznej, w tym:
— prokuratura
— policja i straż miejska
— Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka
— Najwyższa Izba Kontroli
— szefowie służb, inspekcji itp.
b) podmioty upoważnione do wykonywania obsługi prawnej, w tym:
— adwokatura
— radcowie prawni
— notariat
— organizacje społeczne jak Federacja Konsumentów
władza sądownicza
w monteskiuszowskiej koncepcji trójpodziału władz jedna z podstawowych władz (obok władzy
ustawodawczej i wykonawczej) obejmująca rozsądzający spory system organów sądowych
są to sądy i trybunały
Wymiar sprawiedliwości
działalność państwa realizowana przez niezawisłe sądy, a polegająca na stosowaniu przepisów
obowiązującego prawa do konkretnych stanów faktycznych, rozpoznawanych w sprawach karnych i
cywilnych oraz w ograniczonym zakresie w sprawach dot. prawa administracyjnego
− w sprawach cywilnych wymiar sprawiedliwości polega przede wszystkim na rozstrzyganiu sporów o
prawa majątkowe czy osobiste osób fizycznych lub prawnych oraz innych podmiotów wyposażonych w
zdolność sądową
− w sprawach karnych wymiar sprawiedliwości polega na stosowaniu represji karnej wobec sprawców
przestępstw i wykroczeń
− w sprawach administracyjnych wymiar sprawiedliwości polega na rozstrzyganiu sporów dotyczących
aktów administracyjnych między organami władzy wykonawczej a obywatelami
Sądy
Według art. 175 Konstytucji RP wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują:
– Sąd Najwyższy,
– sądy powszechne,
– sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
Sądy powszechne to rejonowy, okręgowy i apelacyjne.
– Sądy rejonowe rozpatrują w I instancji sprawy mniejszej wagi, okręgowe rozpatrują w I instancji sprawy
znaczniejsze.
Sądy wojskowe to garnizonowy i okręgowy.
Sądy administracyjne to wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny.
zasady wymiaru sprawiedliwości
jednolitość systemu organów sądowych
niezależność sądów
co najmniej dwuinstancyjność
niezawisłość sędziów
nieusuwalność sędziów
jawność postępowania
formalizm postępowania
prawda obiektywna
swobodna ocena dowodów
udział czynnika ludowego (ławnicy)
Trybunały
Są to tzw. organy quasi-sądowe. Polska Konstytucja zna dwa trybunały:
– Trybunał Konstytucyjny
– Trybunał Stanu
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej
zgody wyrażonej w ustawie,
3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi
umowami międzynarodowymi i ustawami,
4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5) skargi konstytucyjnej.
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga także spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi
organami państwa.
Składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą
prawniczą. Sędzią Trybunału może zostać osoba posiadająca kwalifikacje wymagane do zajmowania
stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego
– (m.in. warunek co najmniej 10-letniego stażu pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo
wykonywania przez co najmniej 10 lat zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza).
Prezesa i Wiceprezesa Trybunału powołuje Prezydent RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde
z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału.
Trybunał Stanu to organ rozstrzygający o odpowiedzialności konstytucyjnej.
Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego
urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą:
– Prezydent Rzeczypospolitej,
– Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,
– Prezes Narodowego Banku Polskiego,
– Prezes Najwyższej Izby Kontroli,
– członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,
– osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem,
– Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.
Odpowiedzialność konstytucyjną przed TS ponoszą również posłowie i senatorowie w zakresie art. 107 – poseł
nie może prowadzić działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub
samorządu terytorialnego ani nabywać tego majątku.
Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, którym jest z urzędu Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, 2
zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas
kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu
powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.
Trybunał Stanu – sprawy
Sprawa Czechowicza (1929) – skierowana przez Trybunał do ponownego rozpatrzenia przez Sejm, do czego z powodów
politycznych nigdy nie doszło
Sprawa byłego premiera Piotra Jaroszewicza i byłego wicepremiera Tadeusza Pyki (1984) – zakończona umorzeniem
Afera alkoholowa (1997), oskarżeni:
były minister finansów Andrzej Wróblewski – uniewinniony
były minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak – uniewinniony
były minister rynku wewnętrznego Aleksander Mackiewicz – uniewinniony
były minister współpracy gospodarczej z zagranicą Dominik Jastrzębski – skazany na 5 lat utraty biernego prawa wyborczego i tyleż lat zakazu
zajmowania stanowisk kierowniczych
– były prezes Głównego Urzędu Ceł Jerzy Ćwiek – skazany na 5 lat utraty biernego prawa wyborczego i tyleż lat zakazu zajmowania stanowisk
kierowniczych
–
–
–
–
Sprawa byłego ministra skarbu Emila Wąsacza – umorzona w 2006 ze względu na błędy proceduralne, decyzja uchylona w II
instancji w marcu 2007, sprawa toczy się ponownie w I instancji (prawdopodobnie obecnie przedawniona)
Krajowa Rada Sądownictwa
realizuje cele określone w Konstytucji RP.
– stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów
– może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów
normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
– rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego oraz przedstawia Prezydentowi
Rzeczypospolitej Polskiej wniosków o powołanie sędziów
– występuje do Rzecznika Dyscyplinarnego z żądaniami wszczynania postępowań dyscyplinarnych w
stosunku do sędziów
składa się z 25 członków:
– Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Ministra
Sprawiedliwości (wchodzą w skład KRS z urzędu, na czas sprawowania funkcji),
– jednej osoby powołanej przez Prezydenta Rzeczypospolitej,
– piętnastu członków wybranych spośród sędziów: Sądu Najwyższego (dwóch), sądów apelacyjnych
(dwóch), sądów administracyjnych (dwóch), sądów okręgowych (ośmiu) i sądów wojskowych (jeden)
– czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz dwóch członków wybranych przez Senat
spośród senatorów.
kadencja wybieranych członków KRS wynosi 4 lata
ADWOKATURA
Adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności
obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa.
– Adwokatura zorganizowana jest na zasadach samorządu zawodowego.
– Adwokaturę (palestrę) stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich.
Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych podlega tylko ustawom.
Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na:
– udzielaniu porad prawnych,
– sporządzaniu opinii prawnych,
– opracowywaniu projektów aktów prawnych
– występowaniu przed sądami i urzędami.
Pomoc prawna świadczona jest osobom fizycznym, podmiotom gospodarczym oraz jednostkom
organizacyjnym.
RADCOWIE PRAWNI
Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej,
– w szczególności na udzielaniu porad i konsultacji prawnych, sporządzaniu opinii prawnych,
opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed urzędami i sądami w charakterze
pełnomocnika lub obrońcy;
– pomoc prawna polegająca na występowaniu przez radcę prawnego w charakterze obrońcy w sprawach o
przestępstwa i przestępstwa skarbowe może być świadczona w ramach wykonywania przez niego zawodu
na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce osobowej kodeksu
spółek handlowych, pod warunkiem że radca prawny nie pozostaje w stosunku pracy (zakaz zatrudnienia
nie dotyczy pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych).
Radcowie prawni zorganizowani są na zasadach samorządu zawodowego.
W wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych podlegają tylko ustawom.
Pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na
których rzecz jest wykonywana.