Selen – właściwości, zapotrzebowanie, nadmiar, niedobór oraz

Selen – właściwości,
zapotrzebowanie, nadmiar, niedobór
oraz produkty źródłowe
Każdy makro- i mikroskładnik jest niezbędny dla prawidłowego
funkcjonowania organizmu człowieka. Nie należy zapomnieć o selenie, który
jest bardzo ważnym składnikiem ponad 20 enzymów w naszym ciele. Jego
rola w organizmie jest przedmiotem badań naukowych prowadzonych od lat.
Posiada on wiele zalet, ale nadmierna podaż selenu w diecie może być
niebezpieczna.
Selen w organizmie
Selen jest pierwiastkiem śladowym, znajdującym się w organizmie człowieka w ilości 10–
30 mg. Jest obecny we wszystkich tkankach ludzkich, przy czym około 30% ogólnej
jego ilości znajduje się w wątrobie, 15% w nerkach, 30% w mięśniach i 10% w osoczu
krwi.
Selen bierze udział w procesach metabolicznych komórki i jest niezbędny do
prawidłowego funkcjonowania wielu enzymów. Jest m.in składnikiem enzymów
oksydoredukujących i cytochromu. Wchodzi w skład peroksydazy glutationowej –
enzymu, który broni błony komórkowe i czerwone ciałka krwi przed niszczącym
działaniem wolnych rodników. Jako składnik reduktazy tioredoksyny pierwiastek ten
bierze udział w odzyskiwaniu kwasu askorbinowego z jego utlenionych metabolitów.
Ponadto selen jest bardzo ważny dla prawidłowego funkcjonowania naszej tarczycy,
gdyż wchodzi on w skład enzymu zwanego dejodynazą. W związku z tym uczestniczy
w przemianie tyroksyny (T4) w aktywną formę hormonu – trijodotyroniny (T3).
Pośrednio uczestniczy on również w przemianach kwasów tłuszczowych oraz odgrywa
istotną rolę w syntezie DNA i RNA.
Męskie gruczoły rozrodcze, w których produkowane jest nasienie są miejscem
akumulacji dużych ilości selenu. Jest on tam niezbędny ze względu na obecność
kluczowej dla przebiegu procesu dojrzewania plemników selenoproteiny – PHGPx. W
pierwszej fazie dojrzewania białko to pełni rolę ochronną i regulacyjną, zaś w dojrzałych
plemnikach staje się materiałem budulcowym osłonek mitochondrialnych zapewniając im
odpowiednią żywotność i ruchliwość.
WażneSelen jako pierwiastek nie wykazuje działania biologicznego w organizmie
ludzkim. Aktywność biologiczną wykazują jego związki, najczęściej selenocysteina i
selenometionina wbudowane w białka.
Selen – właściwości
Jako silny przeciwutleniacz chroni kwasy nukleinowe przed uszkodzeniami, wzmaga
naszą odporność i tym samym zabezpiecza przed licznymi chorobami. Dzięki swoim
właściwościom opóźnia procesy starzenia się organizmu, dlatego często
nazwany jest pierwiastkiem młodości.
Jedną z najważniejszych funkcji jaką selen pełni w naszym organizmie jest
wzmocnienie układu odpornościowego. Wykazano, że przyjmowanie optymalnych
dawek selenu przez osoby cierpiące na jego niedobór sprzyja wytwarzaniu ciał
odpornościowych, limofocytów, a także makrofagów. Ponadto pierwiastek ten pomaga
walczyć z bakteriami i wirusami przedostającymi się do organizmu. Wpływa niszcząco
na pleśnie i neutralizuje toksyczne działanie wytwarzanych przez nie aflatoksyn.
WażneSelen zaliczany jest do pierwiastków antykancerogennych, zapobiega bowiem
procesom proliferacji i wzrostowi nowotworów. Przypisuje się mu obniżanie ryzyka
wystąpienia niektórych form nowotworowych.
Ten ważny mikroelement działa ochronnie w stosunku do układu sercowonaczyniowego. Selen przeciwdziała powstaniu miażdżycy, chroni serce i naczynia przed
zmianami nowotworowymi. Zalecany jest więc w profilaktyce chorób krążeniowych.
Podobnie jak jod, selen jest bardzo istotnym pierwiastkiem w żywieniu osób
ciepiących na niedoczynność tarczycy. Deficyt selenu prowadzi do obniżenia
aktywności tarczycy, uszkodzenia jej tkanki oraz zmniejszenia wpływu T3 na
metabolizm organizmu. Selenoproteiny uczestniczą także w ochronie tarczycy przed
nadmiarem wodorotlenku wodoru i reaktywnymi formami tlenu. Długotrwały niedobór
tego mikroelementu powoduje niedostateczną przyswajalność jodu, co nasila
niedoczynność tarczycy.
Wykazało, że związki selenu zmniejszają toksyczność metali ciężkich takich jak: ołów,
kadm, arsen, rtęć, tal. Tworzy z nimi nieaktywne, nietoksyczne kompleksy i przyspiesza
ich wydalanie. Ponadto jest niezbędny do prawidłowego wzrostu i proliferacji komórek
oraz odgrywa ważną rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych w ośrodkowym
układzie nerwowym. Dlatego docenia się korzystny wpływ tego pierwiastka w
niektórych chorobach neurologicznych. Stosuje się go również w leczeniu
niedożywiania białkowo-energetycznego.
Wykazano, że utrzymanie odpowiedniej ilości selenu w organizmie wpływa pozytywnie
na męską płodność. U kobiet z kolei łagodzi objawy menopauzy.
Witamina C osłabia wchłanianie selenu. Do takiej sytuacji dochodzi, gdy w
organizmie jest jej za dużo. Przeciwnie, działa witamina E, która sprawia, że
pierwiastek ten łatwiej się wchłania. Selen działa synergistycznie z witaminą E,
blokując szkodliwe procesy utleniania w tkankach.
Selen – zapotrzebowanie
Zalecane, średnie, dzienne spożycie selenu zostało określone na poziomie 45
μg. Większe dawki, rzędu 900 μg mogą dawać objawy zatrucia. Zapotrzebowanie na
ten pierwiastek wzrasta podczas ciąży (400 µg) oraz laktacji (360 µg).
Zawartość selenu we krwi związana jest ściśle z ilością jego spożycia, lecz mają wpływ
również czynniki genetyczne i środowiskowe. Poziom selenu we włosach zależy od
formy przyjmowania tego składnika, również od zawartości metioniny w diecie, koloru
włosów, czy ilości selenu występującego w szamponach.
Selen – nadmiar i niedobór
Selen jest specyficznym pierwiastkiem, ponieważ jego optymalny poziom w
organizmie jest dość trudny do utrzymania. Zarówno niedobór jak nadmiar
organizmie jest dość trudny do utrzymania. Zarówno niedobór jak nadmiar
jest dla nas szkodliwy. Obecnie obserwuje się niewystarczającą zawartość selenu w
pożywieniu wskutek niedostatecznego jego zapasu w glebie, wynikającego z
długotrwałych erozji. Stąd wyróżnia się kraje i regiony, gdzie obserwuje się niedobór lub
nadmiar tego pierwiastka.
Klasycznym przykładem niedoboru selenu są występujące na terenie Chin choroby tj.
choroba Keshan – kardiomiopatia młodzieńcza oraz choroba Kashin-Back (dystrofia
chrząstek stawowych). Na obszarach niedoborowych obserwuje się u ludzi
zwiększoną zapadalność na schorzenia układu krążenia oraz nowotwory.
Zbyt małą ilość selenu obserwuje się u ludzi chorych na AIDS, mukowiscydozę,
fenyloketonurię, cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów, choroby krążenia,
niewydolność nerek, choroby immunologiczne, depresję. Ponadto, niedobory selenu
związane są ściśle z dysfunkcją tarczycy. Dzieci urodzone przez matki z niedostateczną
ilością jodu i selenu są narażone na kretynizm.
Niespecyficzne oznaki niedoboru selenu są następujące:
uczucie ciągłego zmęczenia,
bóle mięśni,
osłabienie,
częste infekcje,
postępująca choroba wątroby i trzustki,
niepłodność u mężczyzn. Dowiedz się o innych przyczynach niepłodności.
WażnePrzekroczenie zalecanej, dobowej dawki selenu jest niebezpieczne i prowadzi do
zatrucia organizmu.
Charakterystyczne objawy selenozy (przewlekłe zatrucie selenem) to:
łamliwość i utrata paznokci,
wypadanie włosów,
nudności i wymioty,
czosnkowy oddech,
pocenie się,
zaburzenia ze strony układu nerwowego,
depresja, drażliwość.
W związku z tym należy pamiętać, że niekontrolowana suplementacja tego pierwiastka
może przynieść odwrotne skutki od zamierzonych. Przyjmując dodatkową dawkę
selenu powinniśmy najpierw skonsultować się z lekarzem.
Produkty bogate w selen
Selen występuje naturalnie w żywności niemal wyłącznie w postaci związków
organicznych (selenometioniny i selenocysteiny). Trzy nieorganiczne formy selenu (o
stopniu utleniania –2, +4 oraz +6) zawierają selenin i selenian.
Produktami bogatymi w selen są podroby, głównie nerki oraz żywność
pochodzenia morskiego – ryby i skorupiaki. W tym przypadku zawartość selenu
kształtuje się na poziomie 20–60 µg/100 g w zależności od gatunku. W mleku oraz w
przetworach mlecznych ilość tego pierwiastka uzależniona jest od jego zawartości w
paszy. W produktach roślinnych najwięcej selenu znajduje się jedynie w nasionach
strączkowych i w czosnku. Warto tu wyróżnić orzechy brazylijskie, które
posiadają w swoim składzie aż 1917 μg/100 g. Warto wiedzieć więcej o orzechach
brazylijskich, które są bogate w wiele składników niezwykle cennych dla ludzkiego
organizmu. W pozostałych warzywach i owocach ilość selenu jest nie większa niż 2
μg/100 g. Grzyby są także dobry źródłem tego mikroelemetu 6–14 µg/100g.
W niskoprzetworzonych produktach zbożowych występuje najlepiej przyswajalna forma
selenu – selenometioniny i selenocysteiny. Mąka pełnoziarnista dostarcza 70 μg/100 g,
natomiast mąka pszenna oczyszczona około 40 μg/100 g.
Zawartość selenu w wybranych produktach spożywczych
Nazwa produktu Zawartość selenu μg/100 g produktu
Kawior
33
Dorsz
66
Makrela
44
Śledź
36
Karp
13
Jaja kurze, całe
160
Mięso drobiowe
125
Wątroba drobiowa 560
Mięso wieprzowe
18
Mleko 3,2 %
17
Mleko w proszku
120
Ryż
80
Chleb żytni razowy 180
płatki owsiane
45
Orzechy brazylijskie 1917
Orzechy włoskie
17
Sezam
34
Brukselka
102
Ziemniaki
37
Gruszki
182
Soczewica
1000
Groch
1345
Selen jest pierwiastkiem nietrwałym w organizmie. W kontakcie z węglowodanami,
zwłaszcza cukrami prostymi, staje się nieprzyswajalny i przez co bezużyteczny dla
organizmu. Dlatego osoby przejadające się słodyczami pozbawiają się tego cennego
biopierwiastka.
Racjonalna i urozmaicona dieta pozwali na właściwe zaopatrzenie się w selen, dzięki
czemu będziemy mogli dłużej cieszyć się młodością i zdrowiem niezależnie od wieku.
Literatura:
Pod red. Prof. dr hab. med. Jarosz M., Normy żywienia dla populacji polskiej –
nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia, 2012.
Stolińska H, Wolańska D., Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy,
Żywienie człowieka i metabolizm, nr 3, 2012.
Zagrodzki P., Selen a układ odpornościowy, Zakład Bromatologii Collegium Medicum
Uniwersytetu Jagiellońskiego; Instytut Fizyki Jądrowej PAN im. H. Niewodniczańskiego w
Krakowie, 2004
http://www.czytelniamedyczna.pl/2046,selen-rola-biologiczna-znaczenie-w-medycynie-istomatologii-na-podstawie-pismie.html
Author: Paulina Michalak
Link do artykułu: http://bonavita.pl/selen-wlasciwosci-zapotrzebowanie-nadmiarniedobor-oraz-produkty-zrodlowe