Wstrzymanie dostarczania paliw gazowych energii

Wstrzymanie dostarczania paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła
przez przedsiębiorstwo energetyczne
Autor: Tomasz Gawarecki, aplikant adwokacki - Kaczor Klimczyk Pucher Wypiór
Adwokaci Spółka Partnerska
(„Energetyka” – nr 3/2013)
Przedsiębiorstwo energetyczne, a więc podmiot prowadzący działalność gospodarczą
m.in. w zakresie magazynowania, przesyłania i dystrybucji paliw albo energii lub obrotu nimi
posiada często dominującą pozycję nad odbiorcą swoich usług. W szczególności wyraża się to
w możliwości wstrzymania dostarczania paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła, co
stanowi na tyle doniosłe zagadnienie, bo wiążące się ze znaczną dolegliwością ze strony
odbiorcy, że ustawodawca uregulował je precyzyjnie w przepisach ustawy z dnia 10 kwietnia
1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U.2012.1059 j.t., dalej także: pr.en.). Oznacza to, że jedynie
w przypadkach precyzyjnie wskazanych w ustawie (art. 6 ust. 3 i 3a pr. en. oraz art. 6a ust. 3
pr. en.) dojść może do wstrzymania dostaw. Wymienione przepisy stanowią zatem zamknięty
katalog przypadków wstrzymania dostaw, co oznacza, że tylko w sytuacjach tam wskazanych
może dojść do uzasadnionego wstrzymania dostaw. Wskazać trzeba, że niedopuszczalne jest
np. poprzez postanowienia umowy cywilnoprawnej na dostawę paliw gazowych, energii
elektrycznej lub ciepła dodawanie nowych przypadków wstrzymania dostaw. Zapisy takiej
umowy będą nieważne z mocy prawa na podstawie art. 58 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964
r. Kodeks cywilny (Dz.U.1964.16.93), zgodnie z którym czynność prawna sprzeczna z ustawą
albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna.
Omawiając katalog przypadków uzasadniających wstrzymanie dostaw, po pierwsze
wskazać trzeba na sytuację, gdy stwierdzone zostanie, że instalacja znajdująca się u odbiorcy
stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia albo środowiska. Sytuacja taka wystąpić
może, gdy mamy na przykład do czynienia z nieszczelnością instalacji gazowej,
niesprawnymi przewodami kominowymi czy zagrożeniem porażenia prądem poprzez
niezaizolowane przewody. Pomimo, iż ustawa w wspomnianym wyżej przypadku posługuje
się zwrotem „może”, to stwierdzić trzeba, że przynajmniej w sytuacji, gdy instalacja
znajdująca się u odbiorcy stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia,
przedsiębiorca nie dysponuje uznaniem, lecz zawsze musi wstrzymać dostawy. Powyższe
wnika z prymatu zasady ochrony najwyższych dóbr osobistych człowieka (jak życie i
zdrowie), które muszą mieć pierwszeństwo nad względami ekonomicznymi. Wskazać trzeba,
że stwierdzenie czy instalacja znajdująca się u odbiorcy stwarza bezpośrednie zagrożenie dla
życia, zdrowia albo środowiska nie może nastąpić w dowolny sposób, a tylko w trybie
specjalnej kontroli prowadzonej zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Gospodarki z
dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsiębiorstwa
energetyczne (Dz. U. z 2000 r., Nr 75, poz. 866).
Drugą przesłanką dającą możliwość wstrzymania dostarczania paliw gazowych,
energii elektrycznej lub ciepła jest to, że dany odbiorca dokonał nielegalnego poboru.
Zgodnie z definicją wyrażoną w art. 3 pkt 18 pr. en., nielegalny pobór to "pobieranie paliw
lub energii bez zawarcia umowy, z całkowitym albo częściowym pominięciem układu
pomiarowo-rozliczeniowego lub poprzez ingerencję w ten układ, mającą wpływ na
zafałszowanie pomiarów dokonywanych przez układ pomiarowo-rozliczeniowy".
Stwierdzenie nielegalnego poboru także odbywać musi się w toku procedury specjalnej
kontrolnej i powinno zostać udokumentowane. Do wstrzymania dostaw na omawianej
podstawie nie jest przy tym konieczne wystąpienie winy po stronie odbiorcy
(odpowiedzialność nie ma charakteru karnego, lecz quasi-administracyjny), chociażby
nielegalny pobór spowodowany był nieumyślnie, przez niedbalstwo lub z lekkomyślności. W
takiej sytuacji przedsiębiorca może jednak odstąpić od odłączenia odbiorcy od dostaw, a
ponadto zaniechać nałożenia opłaty sankcyjnej za nielegalny pobór na podstawie
zatwierdzonej taryfy (do czego zawsze ma prawo przy stwierdzeniu każdego nielegalnego
poboru). W efekcie przerwania dostawy wobec stwierdzenia nielegalnego poboru
uniemożliwione zostanie dalsze bezprawne korzystanie z energii, paliw lub ciepła.
Jedną z najczęstszych sytuacji, w której zgodnie z prawem może dojść do
wstrzymania dostaw jest natomiast zwłoka odbiorcy z zapłatą za pobrane paliwo gazowe,
energię elektryczną lub ciepło albo inne świadczone usługi przez przedsiębiorcę
energetycznego (przesłanka wskazana w art. 6 ust. 3a pr.en.). Aby mogło dojść do
wstrzymania dostaw na tej podstawie konieczne jest spełnienie się następujących warunków:
1. odbiorca zwleka z zapłatą za pobrane paliwo gazowe, energię elektryczną lub ciepło co
najmniej miesiąc od upływu terminu płatności,
2. uprzednio odbiorca został powiadomiony już na piśmie o zamiarze wypowiedzenia przez
przedsiębiorstwo energetyczne umowy,
3. przedsiębiorstwo energetyczne wyznaczyło odbiorcy dodatkowy, dwutygodniowy termin
do zapłaty zaległych i bieżących należności.
Wstrzymanie dostaw zawsze powinno być więc poprzedzone stosowną procedurą, której
naruszenie lub niedochowanie skutkuje bezprawnością działań przedsiębiorstwa
energetycznego i tym samym uznaniem wstrzymania dostaw za nieuzasadnione. Istotne jest,
że zgodnie z prawem właściwe powiadomienie odbiorcy o zamiarze wypowiedzenia przez
przedsiębiorstwo energetyczne umowy, powinno zawierać co najmniej: pouczenie o treści art.
6 ust. 3a pr.en., informację o upływie miesięcznego terminu zwłoki w realizacji płatności,
wskazanie dodatkowego dwutygodniowego terminu do zapłaty oraz informację o skutkach
nieuregulowania tych należności, a więc możliwości wstrzymania dostaw. Wskazać należy,
że możliwość wstrzymania dostaw uzależniona jest od skutecznego doręczenia odbiorcy
pisma o zamiarze wypowiedzenia umowy wraz z wyznaczeniem dodatkowego terminu
zapłaty. Przepisy pr.en. nie określają, w jakiej formie ma zostać doręczone to powiadomienie,
choć to później w ewentualnym postępowaniu sądowym na przedsiębiorcy spoczywać będzie
ciężar dowodowy wykazania faktu doręczenia pisma. W praktyce przyjęło się więc, ze
doręczane jest ono listem poleconym za zwrotnym potwierdzeniem odbioru. Natomiast jeżeli
idzie o dwutygodniowy dodatkowy termin na zapłatę, to zawsze powinien on być wyznaczany
przez przedsiębiorstwo energetyczne tak, aby odbiorca miał faktycznie te dodatkowe dwa
tygodnie na uregulowanie należności. Ewentualne zapisy powiadomienia, które są mniej
korzystne dla odbiorcy spowodują brak należytego uzasadnienie we wstrzymaniu dostawy.
Nadmienić trzeba, że przed każdym planowanym przez przedsiębiorstwo energetyczne
wstrzymaniem dostaw istnieje obowiązek wyczerpania opisanego wyżej trybu z art. 6 ust. 3a
pr.en., a więc każde wstrzymanie powinno być oceniane odrębnie. Przedsiębiorstwo
energetyczne nie musi zawsze wstrzymywać dostaw, gdy powstaną zaległości płatnicze, lecz
jest to jedynie jego uprawnienie. Może więc ono korzystać z innych, mniej drastycznych w
skutkach form wyegzekwowania zaległych należności, w szczególności zawarte może zostać
porozumienie w sprawie spłaty zadłużenia rozkładające powstałą wierzytelność na raty.
Omawiając przypadek wstrzymania dostaw ze względu na powstałe zadłużenie, wskazać
trzeba jeszcze na mogącą się zdarzyć w praktyce sytuację, w której odbiorca nie kwestionując
faktu poboru paliwa gazowego, energii elektrycznej lub ciepła, podważa jedynie wysokość
wystawionej mu faktury (poddając w wątpliwość np. ilość zużycia nośników energii i
prawidłowość dokonanych obliczeń). W takiej sytuacji wszczęcie procedury reklamacyjnej
nie wstrzymuje jednak biegu terminu płatności na rzecz przedsiębiorstwa energetycznego, a
poprzez istnienie zwłoki z zapłatą bieżących należności, odbiorca będzie narażony na zgodne
z prawem wstrzymanie dostaw.
Ostatnią przesłanką prawną dającą podstawę wstrzymania dostaw paliwa gazowego,
energii elektrycznej lub ciepła jest brak zgody odbiorcy na zainstalowanie układu pomiarowo
- rozliczeniowego, czyli tzw. licznika przedpłatowego. Sytuacja taka, gdy odbiorca nie godzi
się na pomiar dostarczanego nośnika energii stanowi oczywiste uzasadnienie możliwości
wstrzymania dostaw, a więc nie ma konieczności szczegółowego jej omawiania. Pisząc o
wstrzymywaniu dostaw nadmienić trzeba jednak jeszcze koniecznie, że przedsiębiorstwo
energetyczne jest zawsze obowiązane do bezzwłocznego wznowienia dostarczania paliw
gazowych, energii elektrycznej lub ciepła, które zostało wstrzymane, jeżeli ustaną przyczyny
uzasadniające to wstrzymanie. Zwykle czas realizacji obowiązku wznowienia dostaw zależy
od przyczyny wstrzymania i czynności koniecznych do dokonania wznowienia, może to być
więc np. konieczność dokonania niezbędnego remontu instalacji, zawarcie nowej umowy itd.
W wykonaniu niezbędnych czynności przedsiębiorstwo energetyczne współpracować
powinno z odbiorcą.
Podsumowując powyższe ustalenia wskazać można, że ustawa Prawo energetycznie
precyzyjnie wskazuje przypadki, gdy legalnie dopuszczalne jest wstrzymanie dostarczania
paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła. W każdym przypadku wstrzymanie dostaw
poprzedzone musi być procedurą kontrolną, a ponadto w razie odłączenia z uwagi na
zaległości płatnicze - przeprowadzeniem dodatkowej szczególnej procedury. Ponadto
przedsiębiorstwo energetyczne jest zawsze obowiązane do bezzwłocznego wznowienia
dostarczania paliw gazowych, energii elektrycznej lub ciepła, jeżeli ustaną przyczyny
uzasadniające wstrzymanie dostaw.