Kraków, 2008-10-20 - Ochrona Środowiska

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
KONSPEKT DO ZAJĘĆ:
Zajęcia z cyklu „Zajęcia terenowe i wyjazdy technologiczne” dla kierunku
OCRONA ŚRODOWISKA” – wizyta w Wojewódzkiej Stacji Sanitarno
Epidemiologicznej w Krakowie
Temat : Zagrożenia wynikające ze współwystępowania ludzi i owadów z punktu
widzenia sanitarno epidemiologicznego.
Problem ten dotyczy tych grup owadów, które określane są jako szkodniki
szeroko pojętych produktów spożywczych oraz tych dla których miejsca użyteczności
publicznej (szkoły, internaty, szpitale, restauracje itp.) są „naturalnym” środowiskiem
ich życia.
Do tej ostatniej grupy należą owady z rzędu Karaczanów (Blattodea).
Najczęściej spotykanym przedstawicielem tej
grup owadów jest Karaczan prusak (Blatella
germanica) - długość waha się w granicach od
10 do 15 mm. Ubarwienie mają brązowożółte z
dwiema ciemnymi pręgami na pierwszym
segmencie tułowia.
Samica jest trochę większa od samca.
Owady te świetnie wspina się po najbardziej
gładkiej i śliskiej powierzchni, np. po szybie.
Natomiast skrzydła służą im głównie do
szybowania przy spadaniu.
Rozród i rozwój larwalny w sprzyjających warunkach trwa 6 tygodni a w
niesprzyjających aż do 8 miesięcy. W każdym kokonie znajduje się około 40
jaj.Karaczan prusak jest bardzo wrażliwy na niską temperaturę i najchętniej lokuje się
w magazynach, szpitalach, zakładach gastronomicznych, piekarniach, kuchniach i
innych ogrzewanych pomieszczeniach, gdzie zjada resztki produktów spożywczych
człowieka.
Szczególnie lubi ziemniaki, marchew, owoce, pieczywo, mąkę i cukier. Wybiera
pokarmy o dużej zawartości wody. Pomimo swej wielożerności owady te nie mogą
rozwijać się w pomieszczeniach, w których znajdują ubogi w białko pokarm. Tak
bardzo potrzebują białka, że często zjadają swoich towarzyszy, szczególnie wtedy,
gdy są okaleczone lub nie zrzuciły do końca oskórka larwalnego.
Prusak prowadzi nocny tryb życia. Na dzień kryje się pod podłogami, w
szczelinach i w innych ukryciach. Unika światła. Nagły ruch powietrza lub wstrząs
podłoża powoduje szybką ucieczkę prusaków do kryjówek.
Żywi się wieczorem, tuż po zapadnięciu zmroku i krótko przed świtem. Małe
larwy mogą przeżyć 10 dni bez pobierania pokarmu, dorosłe samce 40 dni, a samice
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej
ul. Podchorążych 2,
30-084 KRAKÓW
www.up.krakow.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
15 dni. Samiec prusaka jest więc bardzo wytrzymały na głodowanie, a samica jest
szczególnie wrażliwa na głód w okresie reprodukcyjnym.
Prusaki występują najliczniej w wilgotnych kuchniach i łazienkach, w których
znajdują pokarm i wodę. Gdy w tych pomieszczeniach brakuje pokarmu lub dostęp do
wody jest ograniczony, wtedy prusaki przemieszczają się do pokoi mieszkalnych.
Większość prusaków jest jednak bardzo przywiązana do swojej kryjówki w danym
pomieszczeniu, którą opuszcza tylko w celu poszukiwania pokarmu i wody. W
mieszkaniach przebywają w szczelinach ścian, za listwami, szafami, boazerią, pod
kuchenkami i zlewozmywakami.
W blokach mieszkalnych prusaki nie zasiedlają mieszkań równomiernie, lecz
liczniej występują w jednym lub kilku mieszkaniach, w których jest dużo dostępnego
pokarmu i wody. Prusaki niechętnie przemieszczają się z jednego mieszkania do
drugiego lub z jednego pokoju do drugiego.
Szkodliwość prusaków polega na zanieczyszczaniu produktów spożywczych
wylinkami, odchodami, pleśniami i bakteriami powodującymi gnicie produktów. Znane
są jako przenosiciele grzybów, wirusów, pierwotniaków i około 40 gatunków bakterii,
które są chorobotwórcze dla ludzi i zwierząt domowych. Są pośrednimi gospodarzami
12 gatunków płazińców. Prusaki odgrywają bardzo ważną rolę w przenoszeniu chorób
(czerwonka, dżuma, trąd, tyfus, cholera, tężec, gruźlica i inne) oraz pasożytów
(glisty).
Często występują w szpitalach i uczestniczą w szerzeniu się zakażeń
wewnątrzszpitalnych. Zgromadzone w dużej liczbie prusaki wydzielają
charakterystyczny niemiły zapach. Oddychanie zapylonym powietrzem, w którym
unoszą się cząstki odchodów lub wylinek karaczanów jest przyczyną reakcji
astmatycznych u wielu osób.
Alergogeny od prusaków i karaczanów są po alergogenach od roztoczy kurzu
domowego najpospolitsze. W domach z prusakami, wrażliwość u dzieci astmatycznych
wynosi nawet 79%. W Europie około 10% pacjentów-alergików jest uczulonych na te
owady.
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej
ul. Podchorążych 2,
30-084 KRAKÓW
www.up.krakow.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Szczególne znaczenie sanitarno-epidemiologiczne spośród owadów
współwystępujących z człowiekiem zajmują przedstawiciele Muchówek (Diptera).
Należą one do bardzo mobilnych szkodników.
Zadanie nr.1
1. Wyszukaj informację na temat biologii i behawioru
następujących gatunków muchówek:
Ścierwica mięsówka (Sacrophaga carnaria),
Zgniłówka pokojowa (Fannia canicularis),
Mucha domowa (Musca domestica)
2. Na podstawie znalezionych informacji na temat biologii i
behawioru tych gatunków uzasadnij ich szczególne znaczenie sanitarniepidemiologiczne.
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej
ul. Podchorążych 2,
30-084 KRAKÓW
www.up.krakow.pl
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Natomiast do grupy szkodników szeroko pojętych produktów spożywczych
należą owady z rzędów:
Chrząszczy (Coleoptera),
Np. Żywiak Chlebowiec
(Stegobium paniceum
Motyli (Lepidoptera)
Np. Mklik Mączny (Ephestia kuehniella)
Błonkówek ( Hymenoptera).
Np. Mrówki faraona (Monomorium Pharaonis)
Zadanie nr.2
1. Znajdź informację na temat gatunków owadów z pośród wyżej
wymienionych grup, które są szkodnikami produktów spożywczych.
2. Czy poszczególne szkodniki atakują konkretne produkty spożywcze? Czy też
tego samego szkodnika możemy spotkać na różnych produktach
spożywczych?.
3. Ułóż listę rankingową poznanych szkodników według znaczenia sanitarnoepidemiologicznego i uzasadnij ten wybór.
Zaliczenie wyjazdu terenowego odbędzie się w oparciu o wykonanie prezentacji
do zadania nr. 1 i 2.
Przygotował i opracował
Dr Andrzej Górz
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej
ul. Podchorążych 2,
30-084 KRAKÓW
www.up.krakow.pl