Załącznik nr 3 do Programu Ochrony Środowiska

POWIAT RACIBORSKI
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
DLA POWIATU RACIBORSKIEGO
NA LATA 2004 - 2015
Załącznik nr 3.
Potencjalne źródła finansowania ochrony środowiska
w powiecie raciborskim.
grudzień, 2003
SPIS TREŚCI
1
2
3
4
5
Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej ............................................................................................ 3
1.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ................................................................. 3
1.2. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach ...................................... 4
1.3. Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ................................................................ 6
1.4. Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ................................................................... 6
Banki..................................................................................................................................................................... 7
Ekofundusz ........................................................................................................................................................... 8
Programy pomocowe Unii Europejskiej ............................................................................................................... 9
4.1. Fundusze przedakcesyjne.............................................................................................................................. 9
4.2. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności................................................................................................ 11
Podsumowanie.................................................................................................................................................... 13
2
1
Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Do tej pory NFOŚiGW i WFOŚiGW wspierały i nadal będą wspierać realizację inwestycji ekologicznych
w województwie, a także działania pozainwestycyjne (edukacja ekologiczna, opracowania naukowobadawcze i ekspertyzy dotyczące zagadnień związanych z ochroną środowiska).
Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę pomiędzy władzami województwa
i powiatów, a funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, tak aby realizowane inwestycje
przyniosły jak największe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka.
Udział środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego,
wojewódzkiego, powiatowych i gminnych) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie malał, co
wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów.
1.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) został utworzony w 1989
roku, stając się od razu największą w Polsce instytucją finansującą przedsięwzięcia z dziedziny ochrony
środowiska. Fundusz posiada osobowość prawną, ale nadzorowany jest przez Ministra Środowiska.
Zakres jego działania obejmuje finansowe wspieranie przedsięwzięć proekologicznych o zasięgu
ogólnokrajowym oraz ponadregionalnym.
Podstawowymi formami finansowania zadań proekologicznych przez NFOŚiGW są preferencyjne
pożyczki i dotacje, ale uzupełniają je inne formy finansowania, np. dopłaty do bankowych kredytów
preferencyjnych, uruchamianie ze swych środków linii kredytowych w bankach czy zaangażowanie
kapitałowe w spółkach prawa handlowego.
Środki, którymi dysponuje NFOŚiGW pochodzą głównie z:
- opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem
(11,2% tych wpływów w całym kraju),
- opłat i kar za zrzut zasolonych wód kopalnianych i emisję tlenków azotu do powietrza (100% tych
wpływów),
- pozostałych opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za
szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a także z wpływów z kar za naruszanie warunków
korzystania ze środowiska (19,6% tych wpływów).
Przychodami NFOŚiGW są także wpływy z opłat i kar pieniężnych ustalanych na podstawie przepisów
ustawy - Prawo geologiczne i górnicze, a od 1 stycznia 2002 roku przychodami funduszu są także
wpływy z opłat produktowych pobieranych na podstawie przepisów o obowiązkach przedsiębiorców
w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej.
Dochodami NFOŚiGW mogą być także środki z tytułu:
- posiadania udziałów w spółkach,
- odsetek od udzielanych pożyczek,
- emisji obligacji,
- zysków ze sprzedaży i posiadania papierów wartościowych,
- zaciągania kredytów,
- oprocentowania rachunków bankowych i lokat,
- wpłat z innych funduszy,
- wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
- dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych,
- świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji,
- innych dochodów określonych przez Radę Ministrów.
NFOŚiGW administruje również środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochronę środowiska
w Polsce, pochodzącymi m.in. z Programu PHARE oraz funduszy pomocy bilateralnej.
3
Każdego roku opracowywane są zasady dotyczące sposobów i form finansowania zadań w ochronie
środowiska. Na każdy kolejny rok przygotowywane są i zatwierdzane przez Radę Nadzorczą:
- kryteria wyboru przedsięwzięć finansowanych ze środków NFOŚiGW
- lista priorytetowych programów NFOŚiGW
- zasady udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji.
Wnioskodawcy, których zadania mieszczą się w zakresie działania NFOŚiGW otrzymują do wypełnienia
formularz wniosku, w celu dokładnego opisania przedsięwzięcia, w tym zakresu rzeczowego,
planowanego efektu ekologicznego i jego efektywności ekonomicznej. Dopiero tak przygotowany
wniosek jest podstawą do podjęcia przez Zarząd NFOŚiGW decyzji o ewentualnym udzieleniu
dofinansowania.
Jak już wspomniano powyżej najczęściej stosowanymi formami finansowania są niskooprocentowane
pożyczki oraz dotacje. Preferencyjność tych pożyczek polega na przyznawaniu niższego niż przy
kredytach komercyjnych oprocentowania, na stosowaniu dłuższego okresu karencji spłaty pożyczki oraz
możliwości jej częściowego umorzenia. Oprocentowanie pożyczek zależy od charakteru, skali
przedsięwzięcia oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej pożyczkobiorcy.
Od 1 stycznia 2001 roku wprowadzono zasady oprocentowania pożyczek dla gmin uzależnione od
wskaźnika ogólnych dochodów na jednego mieszkańca danej gminy, wynoszącego od 0,1 do 0,65 stopy
redyskonta weksli.
Umorzenie pożyczki (z reguły do 10%) jest możliwe po spełnieniu określonych wymagań, w tym przede
wszystkim terminowego wywiązywania się z warunków umowy oraz uzyskania zamierzonego efektu
ekologicznego realizowanej inwestycji.
Przy udzielaniu pożyczek zasadą jest, że nie może ona przekraczać 50% kosztów realizacji zadania. Ale
przy udzielaniu na to samo przedsięwzięcie pożyczki i dotacji łączne dofinansowanie może wynieść do
70%.
Dotacje udzielane są przede wszystkim na edukację ekologiczną, przedsięwzięcia pilotowe dotyczące
wdrożenia postępu technicznego i nowych technologii o dużym stopniu ryzyka lub mających
eksperymentalny charakter, monitoring, ochronę przyrody, ochronę i hodowlę lasów na obszarach
szczególnej ochrony środowiska oraz wchodzących w skład leśnych kompleksów promocyjnych, ochronę
przed powodzią, ekspertyzy, badania naukowe, programy wdrażania nowych technologii, prace
projektowe i studialne, zapobieganie lub likwidację nadzwyczajnych zagrożeń, utylizację
i zagospodarowanie wód zasolonych oraz profilaktykę zdrowotną dzieci z obszarów zagrożonych.
1.2. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Katowicach
Do roku 1993 wojewódzkie fundusze, nie posiadając osobowości prawnej, udzielały wyłącznie dotacji na
dofinansowywanie przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska na obszarze własnych województw.
W 1993 roku fundusze te otrzymały osobowość prawną, co umożliwiło im udzielanie, obok dotacji, także
pożyczek preferencyjnych.
Podstawowym źródłem ich przychodów są: wpływy z tytułu:
- opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem
(28,8% tych wpływów),
- opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne
korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a także z wpływów z kar za naruszanie warunków
korzystania ze środowiska (50,4% tych wpływów).
Dochodami WFOŚiGW mogą być także środki z tytułu:
- posiadania udziałów w spółkach,
- odsetek od udzielanych pożyczek,
- emisji obligacji,
- zysków ze sprzedaży i posiadania papierów wartościowych,
4
-
zaciągania kredytów,
oprocentowania rachunków bankowych i lokat,
wpłat z innych funduszy,
wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych,
świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji,
innych dochodów określonych przez Radę Ministrów.
WFOŚ i GW w Katowicach wspiera przedsięwzięcia o charakterze ekologicznym poprzez udzielanie
dotacji i pożyczek na preferencyjnych warunkach. Forma dofinansowania zależy każdorazowo od statusu
prawnego wnioskodawcy, rodzaju działalności i charakteru zadania.
Jednym z podstawowych warunków ubiegania się o wsparcie finansowe przez Fundusz jest dostarczenie
stosownej dokumentacji, w tym wymaganych zezwoleń (np. pozwolenia na budowę).
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska w Katowicach może współfinansować inwestycje i
działalność proekologiczną wspomaganą z innych źródeł.
Więcej środków finansowych przeznaczone jest (w stosunku do lat ubiegłych) na zadania ochrony wód,
z uwagi potrzebę współfinansowania projektów, które uzyskały wsparcie finansowe z funduszu ISPA.
Aktualnie trwa procedura zatwierdzania wniosków gmin: Gliwice, Ruda Śl., Rybnik. W końcu 2002 roku
zostały z tymi gminami zawarte umowy przedwstępne o dofinansowanie ze środków Wojewódzkiego
Funduszu na łączną wartość 261 mln zł.
Oprócz tych zadań przewiduje się finansowania infrastruktury komunalnej w zakresie ochrony wód na
terenie pozostałych gmin, aktualnie zobowiązania z tego tytułu do wypłaty w 2003 roku wynoszą ok.
60 mln zł.
Zadania z poszczególnych kierunków finansowane będą na terenie całego województwa śląskiego.
Natomiast intensywności finansowania będzie różna w zależności od priorytetów przyjętych w polityce
ekologicznej województwa na obszarach rozwoju województwa.
Gminy i podmioty gospodarcze z terenu województwa wstępnie zgłosiły zapotrzebowanie na środki
finansowe Wojewódzkiego Funduszu w roku 2003 w wysokości 398 mln zł. Dotyczy to 340 zadań,
głównie inwestycyjnych
Kryteria wyboru przedsięwzięć finansowanych ze środków WFOŚiGW w
Na podstawie art. 414 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr
62, poz. 627) Rada Nadzorcza Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
w Katowicach ustala kryteria, które są stosowane przy ocenie i wyborze wniosków o udzielenie pomocy
finansowej ze środków WFOŚ w Katowicach, z uwzględnieniem:
1. celów i zadań wynikających z Polityki Ekologicznej Państwa,
2. zasięgu oddziaływania, mające znaczący wpływ na stan środowiska w województwie lub
dotyczące obszarów i obiektów ochrony przyrody oraz krajobrazu,
3. upowszechniania procedur rynkowych w procesie przygotowania i realizacji inwestycji,
4. efektywnego wykorzystania pomocy.
Lista przedsięwzięć priorytetowych WFOŚiGW w Katowicach
Lista przedsięwzięć priorytetowych WFOŚiGW w Katowicach powstała w 2001 roku na podstawie
opracowanego "Programu ochrony środowiska województwa śląskiego do 2004 roku oraz celów
długoterminowych do roku 2015" i jest rok rocznie aktualizowana.
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, działając na podstawie
art. 405, 406, 407 i 409 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62 z 2001
r. z późn. zm.), wspomaga osiąganie długoterminowych celów środowiskowych województwa śląskiego,
przeznaczając środki finansowe na realizację przedsięwzięć priorytetowych.
Określone w "Programie ochrony środowiska dla powiatu raciborskiego na lata 2004-2015" cele i kierunki
działań w pełni pokrywają się z celami i priorytetami określonymi w "Liście przedsięwzięć priorytetowych
WFOŚiGW w Katowicach".
5
1.3. Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (pfośigw) utworzone zostały na początku
roku 1999 wraz z utworzeniem nowego – powiatowego szczebla administracji państwowej.
Dochodami pfośigw są wpływy z:
- opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem
(10% tych wpływów),
- opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne
korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a także z wpływów z kar za naruszanie warunków
korzystania ze środowiska (także 10% tych wpływów).
Dochodami pfośigw mogą być także środki z tytułu:
- wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej,
- dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych,
- świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji.
Dochody pfośigw przekazywane są na rachunek starostwa i mają charakter działu celowego w budżecie
powiatu. Fundusze te nie mają więc osobowości prawnej.
Obecnie zakres wydatkowania środków z pfośigw jest znacznie szerszy niż na początku istnienia tych
funduszy. Praktycznie ze środków powiatowego funduszu mogą być finansowane wszystkie
przedsięwzięcia ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w tym edukacja ekologiczna i opracowywanie
programów ochrony środowiska. W najbliższych latach wydatki z PFOŚiGW dla powiatu raciborskiego
będą skierowywane na termorenowację i termomodernizację budynków użyteczności publicznej.
1.4. Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (gfośigw) zostały utworzone w 1993 roku.
Nie są one prawnie wydzielone ze struktury organizacyjnej gminy, a zatem podobnie jak pfośigw nie
mają osobowości prawnej i nie mają możliwości udzielania pożyczek.
Konta funduszu gminnego zasilane są przez wpływy z:
- opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów (100% tych wpływów),
- opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem
(50% tych wpływów),
- opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne
korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a także z wpływów z kar za naruszanie warunków
korzystania ze środowiska (20% tych wpływów).
Celem działania gfośigw jest dofinansowywanie przedsięwzięć proekologicznych na terenie własnej
gminy. Zasady przyznawania środków ustalane są indywidualnie w gminach.
6
2
Banki
Coraz więcej banków wykazuje zainteresowanie inwestycjami w zakresie ochrony środowiska. Dzięki
współpracy z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej rozszerzają one swoją ofertę
kredytową o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne oraz nawiązują
współpracę z podmiotami angażującymi swoje środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje,
międzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodzą ze środków finansowych
gromadzonych przez banki, zaś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej udzielają dopłat do
wysokości oprocentowania. W ten sposób ulega obniżeniu koszt kredytu dla podejmującego inwestycje
proekologiczne. Banki uruchamiają też linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony
środowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji.
Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środowiska.
Oferuje on najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje
zróżnicowaną ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a także osób fizycznych.
Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. BOŚ przy
udzielaniu pożyczek kieruje się podobnymi kryteriami jak NFOŚiGW. Bank współpracuje z instytucjami
zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska, tj. NFOŚiGW, WFOŚiGW, Fundacją Polska Wieś
2000 im. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi
Ważne miejsce na rynku kredytów ekologicznych zajmują także międzynarodowe instytucje finansowe,
a w szczególności Bank Światowy i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.
Źródłem finansowania inwestycji mogą być także kredyty z linii kredytowych obsługujących uzgodnione
programy Banku Światowego lub Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.
7
3
Ekofundusz
Geneza Ekofunduszu sięga roku 1991, kiedy to Klub Paryski, zrzeszający państwa będące wierzycielami
Polski podjął decyzję o redukcji polskiego długu o 50%, pod warunkiem spłaty pozostałej części do roku
2010. Zaproponował też ewentualną dalszą, 10% redukcję długu, pod warunkiem przeznaczenia go na
uzgodniony cel. Z kolei Rząd Polski zaproponował, aby te dodatkowe 10% długu można było
przeznaczyć na wsparcie przedsięwzięć w ochronie środowiska.
Pierwsze pozytywnie odpowiedziały na tę propozycję Stany Zjednoczone, potem Szwajcaria i Francja,
wreszcie Szwecja, Włochy i Norwegia. W ekokonwersji uczestniczy też Finlandia, lecz środkami tymi
nie dysponuje fundacja Ekofundusz. Zarządza nimi specjalna komisja dwustronna polsko – fińska.
Umowę z Finlandią o ekokonwersji podpisano bowiem jeszcze przed powołaniem fundacji Ekofundusz.
Podstawowym zadaniem Ekofunduszu, powołanego przez Ministra Finansów w 1992 roku, jest
finansowe wspieranie szczególnie ważnych przedsięwzięć dla ochrony środowiska w Polsce,
stanowiących priorytety w Polityce Ekologicznej Państwa, ale równocześnie mających znaczenie
ponadkrajowe.
Zgodnie ze statutem, środki Ekofunduszu mogą być przeznaczane przede wszystkim w czterech
sektorach uznanych jako priorytetowe. Są nimi:
zmniejszenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (tzw. gazów cieplarnianych)
ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu z terytorium Polski
zmniejszenie zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego
zachowanie bioróżnorodności polskiej przyrody.
Od roku 1998 również gospodarka odpadami stała się jednym z priorytetów w działaniach Ekofunduszu,
wspierając najbardziej efektywne i nowatorskie przedsięwzięcia związane z utylizacją
i unieszkodliwianiem odpadów oraz z rekultywacją gleb skażonych.
Ekofundusz udziela wsparcia finansowego jedynie w formie bezzwrotnej dotacji. Z reguły wynosi ona
10-30% kosztów projektu. W wyjątkowych przypadkach, gdy inwestorem jest instytucja budżetowa lub
organ samorządowy, dotacja ta może sięgać 50%, a w ochronie przyrody, gdy partnerem Ekofunduszu
jest społeczna organizacja pozarządowa, dotacja może dochodzić nawet do 80%.
8
4
Programy pomocowe Unii Europejskiej
W latach 1999-2000 podjęto w Komisji Europejskiej zasadnicze prace nad uruchomieniem trzech
programów przedakcesyjnych: PHARE 2 (dotyczący rozwoju instytucjonalnego oraz wsparcia
inwestycyjnego), ISPA (dotyczący przedsięwzięć ochrony środowiska i transportu), SAPARD (dotyczący
rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich).
W momencie przystąpienia do Unii Europejskiej Polska straci możliwość korzystania z funduszy
przedakcesyjnych, lecz zyska dostęp do znacznie większych funduszy strukturalnych Unii i Funduszu
Spójności, przeznaczonego na wsparcie rozwoju transportu i ochrony środowiska. Trudno dziś
powiedzieć, na jakich zasadach będą funkcjonować te fundusze po wejściu Polski do Unii Europejskiej
(zapowiadane jest ich przeobrażenie), niewątpliwie jednak nadal będą pełniły rolę silnego instrumentu
pomocowego, zapewniającego kierowanie dużych środków finansowych, m.in. na ochronę środowiska
i zadania realizowane w tym zakresie szczególnie przez samorządy terytorialne.
4.1. Fundusze przedakcesyjne
Program PHARE (Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies)
Program PHARE powstał na mocy decyzji Rady Europejskiej z dnia 23.12.1989r. Jako cel programu
wskazano pomoc finansową reformującym się państwom Europy Środkowej i Wschodniej w
przystosowaniu systemów gospodarczo-politycznych do zdecentralizowanej gospodarki rynkowej
i demokratycznego państwa oraz w ich reintegracji z gospodarkami i społeczeństwami Europy
Zachodniej i reszty świata. Program PHARE przechodził w latach dziewięćdziesiątych stopniowe
przemiany wynikające z jego dostosowywania do poziomu zaawansowania reform w krajachbeneficjentach oraz perspektyw przyszłego członkostwa w Unii Europejskiej. Zmodyfikowana strategia
przedakcesyjna uczyniła program PHARE narzędziem pomocy w przygotowaniach do członkostwa,
a w szczególności w przyswajaniu tzw. acquis communautaire, czyli dorobku prawnego Unii
Europejskiej oraz wsparciu inwestycji zmierzających do spełnienia wymogów członkostwa. Pogłębienie
tej zmiany nastąpiło w 1999 roku, po wprowadzeniu zasad PHARE 2000-2006. Zmodyfikowane cele i
zasady realizacji programu PHARE, wprowadzone w 1998r., nazywane są Nową Orientacją PHARE. Dla
Polski zostały przeznaczone środki w wysokości 400 - 500 mln rocznie, przy czym około 70% tych
środków będzie przeznaczone na wsparcie inwestycji.
W ramach PHARE funkcjonuje program współpracy przygranicznej - Phare CBC (Cross Border
Cooperation). W grudniu 2000 roku zostało podpisane memorandum finansowe dla programu Phare
CBC - Region Morza Bałtyckiego, w którym wskazane zostały projekty zatwierdzone przez Unię
Europejską. W Polsce dofinansowanie otrzymał projekt: Modernizacja oczyszczalni ścieków w Krynicy
Morskiej i budowa kanalizacji sanitarnej na Mierzei Wiślanej.
Program ISPA - Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej
Środki programu ISPA (Instrument for Structural Policies for Pre-accession) są przeznaczane na
przedsięwzięcia dotyczące rozwoju infrastruktury technicznej w państwach ubiegających się
o członkostwo w UE w zakresie transportu i ochrony środowiska. Jego realizację przewidziano, podobnie
jak i dla pozostałych funduszy przedakcesyjnych, na lata 2000-2006.
Polska w ramach Programu ISPA ma szansę uzyskiwać na ochronę środowiska przynajmniej 170 mln
Euro rocznie, oczywiście pod warunkiem właściwego przygotowania odpowiedniej ilości projektów
inwestycyjnych. Wsparcie udzielane jest na indywidualne projekty inwestycyjne lub pakiety projektów.
Jak dotychczas, największe możliwości otrzymania dofinansowania z Funduszu ISPA mają samorządowe
przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu gospodarki wodno–ściekowej i gospodarki odpadami.
Każda inwestycja zgłaszana do dofinansowania z Funduszu ISPA musi rygorystycznie spełniać wszystkie
normy i standardy techniczne oraz ekologiczne obowiązujące w Unii Europejskiej. Koszt całkowity
przedsięwzięcia nie powinien być mniejszy niż 5 mln Euro, a więc preferowane są większe inwestycje.
9
Mniejsze mają także szansę, ale pod warunkiem stworzenia pakietu przedsięwzięć podejmowanych dla
realizacji konkretnego programu ochrony środowiska. Wsparcie z Funduszu ISPA jest udzielane przede
wszystkim w formie dotacji bezpośredniej. Dofinansowanie z Funduszu ISPA może pokryć do 75%
udziału wszystkich środków publicznych zaangażowanych w finansowanie danej inwestycji, takich jak
budżety lokalne, budżet centralny, fundusze ekologiczne.
Przy wydatkowaniu środków z Funduszu ISPA Komisja Europejska musi przestrzegać prawa Unii
Europejskiej o ochronie konkurencji i unikać faworyzowania pojedynczych firm. Zwiększa to
zdecydowanie prawdopodobieństwo otrzymywania wsparcia z Funduszu ISPA dla jednostek sektora
publicznego, samorządów gminnych i ich zakładów budżetowych lub przedsiębiorstw komunalnych,
będących własnością gmin.
Należy jednak podkreślić, że Ministerstwo Środowiska w lipcu 2002 zakończyło przyjmowanie ostatnich
wniosków.
Program SAPARD
Program SAPARD – Przedakcesyjny Instrument Wsparcia Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (Special
Accession Programme for Agriculture and Rural Development).
Fundusz SAPARD przeznaczony jest dla krajów kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej na
pomoc w stymulowaniu rozwoju obszarów, ułatwienie procesu integracji sektora rolnego z UE oraz
płynne włączenie rolnictwa krajów kandydujących w system Wspólnej Polityki Rolnej i Strukturalnej
UE.
Termin realizacji wyznaczono na lata 2000 – 2006, zaś maksymalny roczny budżet dla Polski wynosi
168,7 mln Euro. Wkład ze strony Unii Europejskiej może wynieść nie więcej niż 75% ogólnej sumy
wydatków publicznych, pozostałe 25 % to wkład ze strony polskiej.
Celem programu jest wsparcie dla zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich w okresie
przedakcesyjnym. Maksymalny roczny budżet dla Polski 168,7 mln euro.
Sposób wykorzystania programu w Polsce został określony w Programie operacyjnym programu
SAPARD. Zgodnie z tym dokumentem priorytetowymi kierunkami działania programu SAPARD
w Polsce będą:
inwestycje w gospodarstwach rolnych,
poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybnych,
rozwój i zróżnicowanie działalności gospodarczej w celu tworzenia nowych miejsc pracy i
źródeł dochodu,
rozwój i doskonalenie infrastruktury na terenach wiejskich.
Przewidziano także uzupełniające środki działania obejmujące: pilotażowe projekty dotyczące ochrony
środowiska na terenach rolniczych oraz zalesiania, szkolenie zawodowe: pomoc techniczną (doradczą) na
rzecz środków objętych programem.
Rozpoczęcie programu SAPARD planowane było na początek 2000 roku, jednak wobec opóźnienia
wydania aktu wykonawczego, precyzującego zasady finansowe programu, został wprowadzony dopiero
w czerwcu 2002 roku. Zasady te są zbliżone do stosowanych w Europejskim Funduszu Orientacji
i Gwarancji Rolnej, w części dotyczącej gwarancji rolnych. Instytucją realizującą program SAPARD
w Polsce jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Agencji tej powierzona została
zarówno funkcja implementacyjna, jak i płatnicza. Funkcja implementacyjna polega przede wszystkim na
prowadzeniu akcji informacyjnej, zbieraniu, opiniowaniu i selekcji propozycji przedsięwzięć
przewidzianych do finansowania w ramach programu. Funkcja płatnicza polega na zarządzaniu finansami
programu, dokonywaniu płatności i rozliczeń z beneficjentami programu z jednej strony oraz – za
pośrednictwem Narodowego Funduszu – z Komisją Europejska z drugiej. Zgodnie z wymaganiami
postawionymi przez Komisję Europejską agencja płatnicza musi być poddana procesowi akredytacji,
który ma zapewnić, że wypełnione zostaną wszystkie warunki dotyczące zarządzania finansowego
i kontroli finansowej ustanowione przez Komisję.
Program SAPARD w odróżnieniu od innych programów pomocy przedakcesyjnej, ma być realizowany
w sposób w pełni zdecentralizowany. Oznacza to m.in., że Komisja Europejska sprawuje kontrolę ex-post
zamiast ex-ante. Oznacza to także, ze Komisja Europejska nie będzie decydowała o wyborze
poszczególnych przedsięwzięć finansowych w ramach programu. Będzie natomiast prowadziła kontrolę
10
poprawności wydatkowania środków oraz realizacji programu – zgodnie z zasadami – po fakcie.
W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości odpowiednie wydatki nie będą refundowane przez Komisję.
4.2. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności
Unia Europejska przewiduje udzielenie Polsce znacznej pomocy na rozwój systemów infrastruktury
ochrony środowiska poprzez instrumenty takie jak fundusze strukturalne i Fundusz Spójności. Większość
środków przeznaczonych dla ochrony środowiska zostanie skierowana na wsparcie finansowania
inwestycji w miastach, zwłaszcza powyżej 50 tys. mieszkańców. Planowane działania strukturalne są
ujęte w Narodowym Planie Rozwoju (NPR). Plan ten określa najważniejsze działania strukturalne, które
Polska, będąc członkiem Unii Europejskiej, zamierza uruchomić w latach 2004 - 2006 przy
wykorzystaniu środków wsparcia UE. Wielkość spodziewanych środków z funduszy strukturalnych jest
znaczna i sięgnie w okresie 2004 - 2006 ogółem 13,8 mld Euro, z czego ponad 4,2 mld zostanie
zaangażowanych w realizację projektów Funduszu Spójności, 9,3 mld w realizację Podstaw Wsparcia
Wspólnoty, a pozostała kwota 340 mln w realizację dwóch Inicjatyw Wspólnoty: Wspólnoty
Przygranicznej INTERREG oraz promowania równości szans EQUAL.
Średnioroczne środki ze strony UE na wsparcie działań rozwojowych w Polsce sięgną w okresie 2004 2008 (koniec okresu realizacyjnego Narodowego Planu Rozwoju) ok. 2,7% PKB. Łączna kwota
publicznych środków finansowych, włączając publiczne współfinansowanie krajowe, zaangażowanych w
realizację NPR przekroczy kwotę 20 mld Euro. Dodatkowe środki będą pochodzić z sektora prywatnego,
w tych sytuacjach, gdy będzie on beneficjentem funduszy Europejskich. Oznacza to, że w ramach NPR
należy zaplanować przedsięwzięcia o wartości ponad 23 mld Euro.
Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 - 2006 przewiduje skierowanie środków na przedsięwzięcia
w ramach wybranych priorytetów, a jednym z priorytetów jest ochrona środowiska i racjonalne
wykorzystanie zasobów środowiska. Ten priorytet w ramach Narodowego Planu Rozwoju będzie
realizowany poprzez:
część środowiskową Funduszu Spójności: 2,1 do 3,1 mld EURO (2,1 mld wkład UE)
sektorowy Program Operacyjny: Ochrona środowiska i gospodarka wodna - 643 mln Euro (516 mln Euro
środki ERDF)
inne programy operacyjne (szczególnie Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego ZPORR).
A więc podstawowym instrumentem finansowania inwestycji ochrony środowiska będzie Fundusz
Spójności, gdzie projekt powinien mieć wartość przekraczającą 10 mln Euro. Projekty o takiej skali są
w stanie zorganizować głównie duże i średnie miasta. Wobec tego wsparciem funduszu mogą być objęte
projekty grupowe, polegające na tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym obejmującym grupę
gmin oraz łączące w jednym projekcie różne zagadnienia. Inną propozycją może być rozwiązywanie
problemów ekologicznych w układzie zlewni lub w granicach regionalnych czy subregionalnych.
Część środowiskowa Funduszu Spójności
Cel strategii dla Funduszu Spójności to wsparcie podmiotów publicznych w realizacji działań na rzecz
poprawy stanu środowiska będące realizacją zobowiązań Polski wynikających z wdrażania prawa
ochrony środowiska Unii Europejskiej, poprzez dofinansowanie:
• realizacji indywidualnych projektów
• programów grupowych z zakresu ochrony środowiska
• programów ochrony środowiska rządowych i samorządowych
11
Cel ten będzie realizowany przez następujące priorytety strategii dla Funduszu Spójności:
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Wariant I1
mln Euro
Budowa komunalnych oczyszczalni ścieków oraz
1 742,7
systemów kanalizacji
Unowocześnienie urządzeń uzdatniania wody pitnej
78,0
w miastach
Wsparcie gospodarki odpadami komunalnymi
390,2
Ograniczanie emisji do powietrza
182,1
Rekultywacja terenów poprzemysłowych
78,0
Wsparcie dla leśnictwa i ochrony przyrody
130,0
%
67
Wariant II2
mln Euro
2 160,0
%
70
3
90,0
3
15
7
3
5
450,0
210,0
90,0
150,0
14
6
3
4
100
3 150,0
100
Priorytet
Ogółem
2 601,0
Koordynacja programowania i wdrażania Funduszu Spójności sprawowana będzie przez Ministerstwo
Gospodarki (Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej) a instytucją płatniczą dla funduszu w
Polsce będzie Ministerstwo Finansów. Przewiduje się, że w przypadku Funduszu Spójności schemat
przepływów finansowych z UE będzie analogiczny jak dla programu ISPA (zgodnie z dok. pt. "ISPA
Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej Programowanie i Zasady Wdrażania w Polsce".
Na poziomie Ministerstwa Finansów dla środków z Funduszy Strukturalnych UE planuje się otwarcie
subkont dla poszczególnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności dla wszystkich programów
operacyjnych a jeżeli będzie to konieczne również dla poszczególnych priorytetów, działań i projektów
realizowanych w ramach programów operacyjnych (np. w przypadku Funduszu Spójności).
1
2
Przy założonym udziale krajowym na poziomie 19%
Przy założonym udziale krajowym na poziomie 33%
12
5
Podsumowanie
Powyżej przedstawiono tylko część funkcjonujących obecnie w Polsce źródeł finansowania ochrony
środowiska. Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Bank Ochrony Środowiska czy
Ekofundusz to od wielu już lat główne ogniwa tego systemu. Ponadto, w Polsce funkcjonuje bardzo dużo
mniejszych źródeł finansowania ochrony środowiska. Pojawiają się też systematycznie nowe instytucje
finansujące przedsięwzięcia proekologiczne i nowe formy tego finansowania.
Wartą zainteresowania formą wspomagania inwestycji proekologicznych jest leasing. Polega on na
oddaniu na określony czas przedmiotu w posiadanie użytkownikowi, który za opłatą korzysta z niego,
z możliwością docelowego nabycia praw własności.
Leasing jest jedną z najszybciej rozwijających się form finansowania inwestycji w Polsce. Wkracza on
coraz bardziej w sferę finansowania inwestycji proekologicznych. Zwykle z leasingu korzysta podmiot,
który nie posiada wystarczających środków na zakup potrzebnego sprzętu lub który nie posiada
wystarczającego zabezpieczenia potrzebnego do wzięcia kredytu bankowego. Z tego powodu leasing
uznawany jest bardziej niż kredyt uniwersalną i elastyczną formę finansowania działalności
inwestycyjnej. Z punktu widzenia podmiotu gospodarczego największymi zaletami leasingu są
możliwości łatwego dostępu do najnowszej techniki bez angażowania własnych środków finansowych
oraz rozłożenie finansowania przedsięwzięć w długim okresie czasu, co jest szczególnie istotne przy
wielu rodzajach inwestycji ekologicznych.
Finansowaniem ochrony środowiska w Polsce interesuje się coraz więcej banków i funduszy
inwestycyjnych.
Poszukiwane są też nowe instrumenty ekonomiczno – finansowe w ochronie środowiska, takie jak opłaty
produktowe czy ekoobligacje. Rozwija się też pomoc zagraniczna, dzięki której funkcjonuje w Polsce
wiele fundacji ekologicznych.
Po wejściu do Unii Europejskiej uzyskamy dostęp do znacznie większych funduszy pomocowych,
w postaci funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. W ramach tych funduszy Polska otrzyma duże
środki na rozwiązanie problemów środowiskowych, być może przekraczające zdolności absorbcyjne
samorządów.
W trakcie programowania Funduszu Spójności i Sektorowego Programu Operacyjnego, większy udział
przypisano tym rodzajom działań, które są już realizowane w ramach programu ISPA (poprzednika
Funduszu Spójności), w porównaniu do działań nowych, gdzie trudno jest w chwili obecnej określić
instytucje wdrażające i beneficjentów zdolnych podjąć się realizacji działań zgodnych z wymaganymi
standardami. Ponadto należy mieć na uwadze liczne uwarunkowania formalne dla funduszy
strukturalnych i dla Funduszu Spójności, które ograni czają możliwość absorbcji tych środków. Taką
trudnością (w ramach Funduszu Spójności) jest wielkość projektów (10 mln Euro). W sferze
oczyszczania ścieków i budowy kanalizacji tak duże projekty są możliwe (co pokazała ISPA), ale
w przypadku uzdatniania wody, gospodarki odpadami czy ochrony powietrza takie projekty są trudne do
zorganizowania siłami jednej gminy. Dlatego należy szukać rozwiązań polegających na tworzeniu
projektów o charakterze zintegrowanym, tzn. łączącym w jednym projekcie kilka zagadnień (przykład
z woj. pomorskiego - rewitalizacja obszarów miejskich Kościerzyny) albo obejmującym grupę gmin (np.
ponadgminne inwestycje wzakresie gospodarki odpadami, ochrona wód w układzie zlewniowym, itp.)
Inwestorzy w zakresie ochrony środowiska mogą więc liczyć na to, że system finansowania
przedsięwzięć proekologicznych w Polsce będzie rozwijał się nadal, oferując coraz szersze formy
finansowania i coraz większe środki finansowe, przeznaczane na wsparcie działań służących ochronie
środowiska w naszym kraju.
13