docPobierz publikację - Portal Biura Karier UMK
download 
Reklamacja Transkrypt
Pobierz publikację - Portal Biura Karier UMK
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Agnieszka Żychalak Jak poruszać się po RYNKU PRACY Przewodnik dla osób z niepełnosprawnością Publikacja opracowana w ramach projektu realizowanego przez Biuro Karier UMK Kompetencje Dla Przyszłości – rozwój potencjału zawodowego studentów i absolwentów UMK projekt realizowany w ramach Poddziałania 4.1.1 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów UMK Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Autor: Agnieszka Żychalak Redakcja: Anna Bielawiec-Osińska Projekt okładki: Beata Podwojska & Anna Bielawiec-Osińska Fotografia na okładce: Tomasz Kamiński Na zdjęciu: Beata Wachowiak-Zwara Korekta i skład: White Plum Druk: Drukarnia Cyfrowa UMK Wydanie pierwsze Toruń 2012 Publikacja dystrybuowana bezpłatnie Przy publikowaniu prosimy o podanie źródła SPIS TREŚCI Wstęp – dlaczego warto pracować? ..................................................................................................... 5 Sytuacja osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem na rynku pracy – diagnoza .......... 11 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery ......................................................................... 19 Jak szukać pracy? ............................................................................................................................................................................... 19 Otwarty i chroniony rynek pracy .............................................................................................................................................. 19 Osoba z niepełnosprawnością w powiatowym urzędzie pracy (PUP) ............................................................................... 21 Oferty pracy w Internecie i prasie ............................................................................................................................................ 22 Niepubliczne instytucje rynku pracy ........................................................................................................................................ 24 Targi i giełdy pracy ..................................................................................................................................................................... 25 Ukryty rynek pracy ....................................................................................................................................................................... 25 Przydatne ustawy ........................................................................................................................................................................ 26 Jak rozmawiać z pracodawcą o swojej niepełnosprawności? ......................................................................................... 27 Dokumenty aplikacyjne ............................................................................................................................................................. 27 Rozmowa kwalifikacyjna............................................................................................................................................................ 29 Jakie korzyści ma pracodawca zatrudniając osobę z niepełnosprawnością? ........................................................... 31 System Obsługi Dofinansowań i Refundacji (SODiR) ............................................................................................................. 31 Zwrot kosztów na przystosowanie miejsca pracy osoby niepełnosprawnej ..................................................................... 32 Zwrot kosztów za szkolenie niepełnosprawnego pracownika ............................................................................................. 34 Koszty asystenta osoby niepełnosprawnej ............................................................................................................................. 34 Uprawnienia niepełnosprawnych pracowników, czyli co pracownik i pracodawca muszą wiedzieć .............. 35 Czas pracy osób z niepełnosprawnością ............................................................................................................................... 35 Dodatkowa przerwa w pracy ................................................................................................................................................... 36 Urlop pracownika z niepełnosprawnością.............................................................................................................................. 36 Jeśli nie umowa o pracę to co? ..................................................................................................................................................... 37 Umowy cywilnoprawne (zawierane na podstawie kodeksu cywilnego) .......................................................................... 37 Staż ................................................................................................................................................................................................ 40 Wolontariat ................................................................................................................................................................................... 41 Przedsiębiorczość ........................................................................................................................................................................ 43 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne .................................................................. 49 Organizacje i instytucje pomagające osobom niepełnosprawnym w poruszaniu się na rynku pracy............... 49 Fundacja Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych (FAZON) ............................................................................ 49 Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych (POPON) ........................................................................ 51 Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) ............................................................................. 53 Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów UMK w Toruniu .............................................................................. 54 Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości........................................................................................................................... 57 Fundacja Pomocy Matematykom i Informatykom Niesprawnym Ruchowo .................................................................... 59 Organizacje i instytucje pomagające osobom niepełnosprawnym w poruszaniu się na rynku pracy z terenu woj. kujawsko-pomorskiego.............................................................................................................................................................. 61 Centrum Integracji Społecznej im. Jacka Kuronia w Bydgoszczy ...................................................................................... 61 Klub Integracji Społecznej „Wiatrak”....................................................................................................................................... 63 Organizacje i instytucje pomagające osobom niepełnosprawnym w poruszaniu się na rynku pracy spoza terenu woj. kujawsko-pomorskiego ............................................................................................................................................... 65 Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji ......................................................................................................................................... 65 Lubelskie Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych ...................................................................................................... 67 Centrum Integracji Społecznej we Wrocławiu ...................................................................................................................... 69 Fundacja Fuga Mundi ................................................................................................................................................................ 70 Fundacja Pomoc Maltańska..................................................................................................................................................... 71 Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów Uniwersytetu Warszawskiego .................................................... 73 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne ................. 75 Rynek pracy dla osób niepełnosprawnych w woj. kujawsko-pomorskim – tendencje.............................................. 75 Dobre praktyki – katalog firm przyjaznych osobom niepełnosprawnym ....................................................................... 79 Pracodawcy z woj. kujawsko-pomorskiego ........................................................................................................................... 79 Pracodawcy spoza woj. kujawsko-pomorskiego .................................................................................................................. 87 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy .............................. 95 Marek Plura ............................................................................................................................................................................................. 95 Piotr Kopyciński ................................................................................................................................................................................... 101 Beata Wachowiak-Zwara............................................................................................................................................................... 105 Marcin Czerny ..................................................................................................................................................................................... 109 Agata Pruszyńska ............................................................................................................................................................................... 113 Małgorzata Jarocińska.................................................................................................................................................................... 119 Jadwiga Gajewska ........................................................................................................................................................................... 123 Magdalena Okulewicz .................................................................................................................................................................... 127 Seweryn Smorga ................................................................................................................................................................................ 133 Zakończenie ............................................................................................................................................ 137 Bibliografia ........................................................................................................................................................................................... 138 Instrukcja dla pracodawcy – jak zatrudnić osobę z niepełnosprawnością krok po kroku .................................... 139 WSTĘP – DLACZEGO WARTO PRACOWAĆ? Praca jest jedną z podstawowych form aktywności i kluczowym elementem życia każdego człowieka, również dotkniętego niepełnosprawnością. Dzięki pracy zaspokajane są bowiem różnego rodzaju podstawowe potrzeby, nie tylko ekonomiczne, ale też biologiczne, kulturowe i przede wszystkim społeczne. Dlatego też w przypadku osób z niepełnosprawnością, które są szczególnie narażone na wykluczenie społeczne, posiadanie pracy jest warunkiem pełnej integracji. Praca jest więc podstawą skutecznej rehabilitacji społeczno-zawodowej osób z niepełnosprawnością. Budując niezależność ekonomiczną wpływa na poczucie stabilizacji życiowej, poczucie bezpieczeństwa, podnosi poziom samooceny, ale też sprawia, że pracująca osoba z niepełnosprawnością jest postrzegana przez otoczenie jako pełnoprawny obywatel. Pracująca osoPracująca osoba z ba z niepełnosprawnością może się rozwijać, nabyniepełnosprawnością wać kompetencje społeczne, wchodzić w interakcje jest postrzegana przez z otoczeniem na zasadach partnerskich. Płynąca z pracy konieczność wypełniania obowiązków narzuotoczenie jako ca rytm dnia i tygodnia, przez co organizuje życie pełnoprawny obywatel. i mobilizuje do regularnej aktywności, również pozazawodowej. Mobilizuje do podejmowania nowych wyzwań, podnosi poziom zadowolenia z życia i nadaje mu sens. Współczesny rynek pracy w Polsce nie jest jeszcze niestety w pełni gotowy na przyjęcie osób z niepełnosprawnością. Wysokie bezrobocie dotyka również osoby w pełni sprawne. Niepełnosprawni muszą więc pokonywać wiele barier, nie tylko architektonicznych, ale i mentalnych, aby wejść na ścieżkę zawodową. Z przedstawionej w niniejszej publikacji diagnozy wynika, że osoby z niepełnosprawnością, które posiadają wyższe wykształcenie mają dużo większe szanse na uzyskanie zatrudnienia niż gorzej wykształceni. W wyścigu o pracę muszą bowiem konkurować z kandydatami pełnosprawnymi, a posiadany dyplom stanowi dla pracodawców dodatkowy atut. Nie daje on jednak gwarancji zatrudnienia. Osoba z niepełnosprawnością musi być nie tylko wykształcona, ale też zdeterminowana i wytrwała, ponieważ musi pokonać na drodze kariery wiele barier. W niniejszej publikacji zawarte zostały informacje, które mogą pomóc aktywnym osobom z niepełnosprawnością w poszukiwaniu pracy. Wstęp – dlaczego warto pracować? 5 Zawartość rozdziału „Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery” stanowi podpowiedź jak szukać pracy i jak rozmawiać z pracodawcą o posiadanej niepełnosprawności, aby nie stanowiła ona bariery lecz atut. Zatrudnienie pracownika z niepełnosprawnością jest bowiem bardzo korzystne finansowo dla pracodawcy, a przywileje pracowników posiadających orzeczenia nie są tak obciążające pracodawców, jak się im powszechnie wydaje. Każda forma aktywności zawodowej działa na korzyść osoby z niepełnosprawnością, gdyż przeciwdziała jej bierności i wykluczeniu społecznemu. Należy jednak pamiętać, że praca to nie tylko zatrudnienie etatowe. Zwłaszcza na początku kariery lub po dłuższej przerwie w zatrudnieniu warto rozważyć wejście na rynek pracy poprzez wolontariat lub staż oraz nie bać się umów cywilnoprawnych. Każda forma aktywności zawodowej działa na korzyść osoby z niepełnosprawnością, gdyż przeciwdziała jej bierności i wykluczeniu społecznemu. Miejsce pracy można też stworzyć sobie samemu, czy to w ramach spółdzielni socjalnej, czy działalności gospodarczej. Obie te formy przedsiębiorczości mogą być dla osób z niepełnosprawnością doskonałym sposobem na zatrudnienie. Trzeba mieć jednak świadomość, iż pozyskanie środków finansowych na rozpoczęcie własnego biznesu lub wkładu do spółdzielni socjalnej nie zagwarantuje sukcesu przedsięwzięcia. Kluczowe jest bowiem rzetelne przygotowanie: zbadanie rynku oraz oszacowanie niezbędnych nakładów i spodziewanych zysków. Osoby z niepełnosprawnością poszukujące pracy mogą liczyć na wsparcie organizacji pozarządowych i instytucji publicznych, a coraz więcej pracodawców docenia korzyści z zatrudniania niepełnosprawnych pracowników. Niniejsza publikacja zawiera dane kontaktowe zarówno placówek wspierających zatrudnienie osób z niepełnosprawnością, ale też pracodawców, z chronionego i otwartego rynku pracy, którzy zatrudniają niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem. W publikacji zostały też przedstawione wywiady z osobami z niepełnosprawnością, które są lub były aktywne zawodowo we wszystkich sektorach – w administracji państwowej, w organizacjach pozarządowych i biznesie. Ich życiowe historie stanowią one najlepszy dowód na to, że niepełnosprawność nie powinna być przeszkodą w realizacji życiowych pasji i kariery zawodowej. Należy mieć na uwadze, że korzyści jednostki wynikających z podejmowania aktywności zawodowej nie można rozpatrywać jedynie w skali ekonomicznej. 6 Wstęp – dlaczego warto pracować? Praca daje rzecz jasna finansowe środki do życia, ale przede wszystkim pozwala niwelować deficyty psychospołeczne. Poza czynnikami ekonomicznymi, praca należy bowiem do sfery życiowej odpowiedzialnej za budowanie poczucia przynależności i samooceny, daje możliwość nawiązywania i podtrzymania relacji z innymi ludźmi. Jest dla osób z niepełnosprawnością jedną z najważniejszych, jeśli nie główną, formą integracji społecznej. Zdaniem Romana Ossowskiego praca to „twórcze przekształcanie świata zgodnie z własną wizją porządku”1, a aktywność zawodowa kompensuje w jakimś sensie osobie z niepełnosprawnością ograniczenia wynikające z problemów zdrowotnych. Badania CBOS2 pokazały, że w hierarchii wartości Polaków praca zajmuje drugie miejsce (50%) po szczęściu rodzinnym (72%). Na trzecim miejscu znalazło się zachowanie dobrego zdrowia (49%). Zdecydowana większość badanych (92 %) zadeklarowała, że praca nadaje ich życiu sens. Podobne wyniki wyłaniają się z badań dotyczących osób z niepełnosprawnością3. Najwyższe zadowolenie z życia deklarują osoby pracujące, a najniższe osoby bierne zawodowo, które nigdy nie pracowały. Najwyższe zadowolenie z życia deklarują osoby pracujące – średnio 4,9 punktu na 7 możliwych, a najniższe osoby bierne zawodowo, które nigdy nie pracowały – jedynie 4,14 punktu. Roman Ossowski, Jakość życia – efektywne pełnienie ról rodzinnych i zawodowych, 2004, s. 31 [W:] M. Kościelska, B. Aouil (red.), Człowiek niepełnosprawny. Rodzina i praca (s. 21-35). Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego. 1 2 Znaczenie pracy w życiu Polaków, Warszawa, CBOS, grudzień 2006. Brzezińska A. I, Kaczan R. Piotrowski K., Rycielski P. Aktywność osób z ograniczeniem sprawności na rynku pracy – czynniki wspomagające i czynniki ryzyka. Akademica Wydawnictwo SWPS, Warszawa 2008. 3 Wstęp – dlaczego warto pracować? 7 Aktywność zawodowa jest istotnym warunkiem wysokiej samooceny. Przeprowadzone przez Ewę Giermanowską badania pokazują, że pracujące osoby z niepełnosprawnością oceniają się dużo wyżej niż osoby niepracujące. Szczególnie charakterystyczna jest równica we wskazaniach respondentów w pytaniu o samoocenę na tle innych ludzi. Znakomita większość (95,1%) osób pracujących stwierdziła, że większość rzeczy jest w stanie robić równie dobrze jak inni, tzn. również osoby sprawne. Na to samo pytanie twierdząco odpowiedziała jedynie 72,3% osób niepracujących. Ponadto, w znacznie większym stopniu niż osoby pracujące czują się oni bezużyteczni, gdyż uważają, że nie nadają się do niczego. Tabela 1 Praca zarobkowa a poczucie własnej wartości. Odsetek zgadzających się z danym stwierdzeniem. Pracujący Niepracujący Myślę, że jestem wartościową jednostką, nie gorszą od innych 95,8% 82,4% Większość rzeczy jestem w stanie robić równie dobrze jak inni ludzie 95,1% 72,3% Robiąc plany mam na ogół pewność, że będę w stanie je zrealizować 80,1% 55,1% Czasem czuję, że mało jest takich rzeczy, z których mogę być dumny 26,2% 37,8% Czasem myślę, że w ogóle nie daję się do niczego 17,7% 30,3% Czasem czuję się bezużyteczny 15,5% 29,9% Źródło: Ewa Giermanowska, Młodzi Niepełnosprawni o Sobie – Rodzina, Edukacja, Praca. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007. Bezrobotni czują się mało wartościowi, ponieważ tak są często postrzegani przez otoczenie. Praca jest więc dla osób z niepełnosprawnością ratunkiem przed dodatkowym społecznym naznaczeniem. 8 Wstęp – dlaczego warto pracować? Mimo bezsprzecznych korzyści wynikających z faktu posiadania pracy większość osób z niepełnosprawnością w Polsce jest biernych zawodowo. Oznacza to, że prawie 83 % z nich nie wyraża gotowości do podjęcia zatrudnienia. Dla porównania – osób aktywnych zawodowo, jest jedynie 17,24 %, w tym 14,61 % pracujących i 2,63 % bezrobotnych. Wykres 1 Status osób z niepełnosprawnością na otwartym rynku pracy w IV kwartale 2011 roku 14,61 2,63 pracujący bezrobotni bierni zawodowo 82,73 Źródło własne: na podstawie GUS – BAEL, IV kwartał 2011 Ogromne znaczenie aktywności zawodowej Polaków jako czynnika warunkującego dobrobyt jednostek i ogółu społeczeństwa jest na tyle duże, że konieczność podjęcia starań na rzecz wzrostu zatrudnienia zapisana została w krajowych dokumentach strategicznych w Narodowej Strategii Spójności oraz w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki. W PO KL, na potrzeby aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością, zostały nawet wydzielone odrębne fundusze. W ramach Priorytetu VII „Promocja integracji społecznej”, utworzone zostało ostatnio nowe działanie (7.4) pn. „Niepełnosprawni na rynku pracy”. Aktywność zawodowa jest bowiem jedną z podstawowych form działania człowieka, również osób z niepełnosprawnością. Odgrywa zasadniczą rolę w życiu indywidualnym oraz społecznym. Możliwość pracy wszystkim Polakom gwarantuje Konstytucja. Wstęp – dlaczego warto pracować? 9 10 Wstęp – dlaczego warto pracować? SYTUACJA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z WYŻSZYM WYKSZTAŁCENIEM NA RYNKU PRACY – DIAGNOZA Poziom aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością w Polsce jest bardzo niski. Odsetek osób wyrażających gotowość do podjęcia pracy stanowi jedynie 17, 24 % populacji osób posiadających orzeczenie. Oznacza to, że chętny do poszukiwania i podjęcia pracy nie jest nawet co piąty niepełnosprawny Polak. Badania wykazują, że współczynnik aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością rośnie wraz z poziomem ich wykształcenia. Wśród absolwentów wyższych uczelni jest niemal pięciokrotnie więcej aktywnych zawodowo niż wśród osób z najniższym wykształceniem: gimnazjalnym, podstawowym, czy wręcz niepełnym podstawowym. Wykres 2 Aktywność zawodowa osób z niepełnosprawnością ze względu na poziom wykształcenia (w %) Współczynnik aktywności zawodowej 33,3 35 30 23,6 25 20,7 20 15 15,1 10 7,3 5 0 wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne, podstawowe i niepełne podstawowe Źródło własne: na podstawie GUS – BAEL, IV kwartał 2011 Sytuacja osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem na rynku pracy – diagnoza 11 Osoby z niepełnosprawnością posiadające wyższe wykształcenie są nie tylko bardziej aktywne na rynku pracy, ale też ich szanse na zatrudnienie są większe niż w przypadku osób, które zakończyły edukację na niższym szczeblu. Jednym z kluczowych czynników, którym kierują się pracodawcy przy wyborze pracownika jest jego wykształcenie. Mając świadomość stereotypowego podejścia pracodawców do osób z niepełnosprawnością, wykształcenie i kwalifikacje niepełnosprawnego kandydata muszą stanowić jego główny atut. Rzeczywistość pokazuje, że mając do wyboru dwie osoby o zbliżonych kwalifikacjach: pełnosprawną i z niepełnosprawnością – większość pracodawców wybiera zdrowego pracownika. Szanse kandydatów z niepełnosprawnością rosną więc wprost proporcjonalnie do poziomu ich edukacji i przygotowania zawodowego. Dowodzą temu wyniki badań aktywności ekonomicznej (BAEL). Analizując wskaźnik zatrudnięnia osób z niepełnosprawnością w IV kwartale 2011 roku można dostrzec, że pomiędzy osobami, które zakończyły edukację na poziomie gimnazjalnym, podstawowym lub niepełnym podstawowym a osobami mogącymi wykazać się wykształceniem wyższym różnica wynosi ponad 25 punktów procentowych. Absolwenci uczelni wyższych byli aż trzykrotnie częściej zatrudniani (31,5%) niż absolwenci liceów ogólnokształcących (10,2%). Wykres 3 Zatrudnienie osób z niepełnosprawnością ze względu na poziom wykształcenia (w %) Wskaźnik zatrudnienia 35 31,5 30 25 20,1 20 17 15 10 10,2 6,3 5 0 wyższe policealne i średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne, podstawowe i niepełne podstawowe Źródło własne: na podstawie GUS – BAEL, IV kwartał 2011 12 Sytuacja osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem na rynku pracy – diagnoza Wyniki zrealizowanych badań przez Pentor Research International z środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych4 pokazały, że osoby z niepełnosprawnością posiadające wyższe wykształcenie, nie tylko mają większe szanse na znalezienie pracy, ale też mogą liczyć na lepsze warunki zatrudnienia. Badania pracodawców wykazały, że ich zdaniem głównym Główne czynniki czynnikiem przemawiającym przeciwko zatrudniazwiększające szanse niu osób z niepełnosprawnością jest właśnie brak wykształcenia i odpowiednich kwalifikacji. W defina rynku pracy: cytach tych upatrują pracodawcy jedną z ważniejszych przyczyn niskiej aktywności zawodowej Wykształcenie osób z niepełnosprawnością. Jednocześnie spon Wyuczony zawód tanicznie wymieniają na pierwszym miejscu wy Znajomość języków obcych kształcenie i wyuczony zawód jako główny czynnik Umiejętność obsługi komputera zwiększający szanse osoby z niepełnosprawnością na rynku pracy, zwłaszcza jeśli posiada ona takie twarde kompetencje jak znajomość języków obcych czy obsługi komputera. Niestety oczekiwania pracodawców nie idą w parze z możliwościami edukacyjnymi osób z niepełnosprawnością. Co prawda, od 1988 roku poziom wykształcenia osób z niepełnosprawnością systematycznie wzrasta, jednakże głównie na skutek spadku odsetka osób najgorzej wykształconych. W 1988 ponad dwie trzecie osób z niepełnosprawnością posiadało jedynie wykształcenie podstawowe, gdy dziś wskaźnik ten wynosi tylko nieco ponad 40 %. Niestety odsetek osób z wyższym wykształceniem rośnie dużo wolniej niż w przypadku osób zdrowych, co oznacza, że mimo tego wzrostu, dystans pomiędzy poziomem wykształcenia niepełnosprawnych i reszty społeczeństwa nie zmniejsza się lecz rośnie. Poziom wykształcenia osób z niepełnosprawnością jest więc nadal znacznie niższy niż osób zdrowych. Według danych Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych (wyk. 4), w 2011 roku jedynie 9,4 % osób z niepełnosprawnością mogło się poszczycić wyższym wykształceniem, gdy w przypadku osób pełnosprawnych wskaźnik ten wyniósł 23,4 %. Mówiąc obrazowo, niemal co czwarta osoba pełnosprawna ukończyła uczelnię wyższą, a niepełnosprawna – jedynie co dziesiąta. Porównywalny jest natomiast procent osób z wykształceniem średnim. Posiada je 34,1% osób z niepełnosprawnością i 38,3% osób zdrowych. W przypadku osób z niepełnosprawnością dominujące jest jednak wykształcenie zasadnicze zawodowe. Zawodówki ukończyło ponad 40% niepełnosprawnych, a dla osób zdrowych wskaźnik ten wynosi jedynie nieco ponad 27 %. Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych. Raport końcowy, Pentor Research International. 4 Sytuacja osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem na rynku pracy – diagnoza 13 Wykres 4 Struktura populacji osób z niepełnosprawnością i osób zdrowych ze względu na poziom wykształcenia w 2011 roku (w %) Poziom wykształcenia 45 40,3 38,3 40 34,1 35 27,2 30 23,4 25 20 15 9,4 10 5 0 wyższe średnie osoby z niepełnosprawnością zasadnicze zawodowe osoby pełnosprawne Źródło własne: na podstawie danych Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych http://www.niepelnosprawni.gov.pl/dane-statystyczne/edukacja Poziom wykształcenia nie jest jednak jedynym i decydującym czynnikiem decydującym o wejściu osoby z niepełnosprawnością na rynek pracy. W 2011 roku, mimo posiadania dyplomu wyższej uczelni, zatrudnienia nie znalazło prawie 70% osób z niepełnosprawnością, podczas gdy w populacji osób zdrowych odsetek wyniósł jedynie 23,9 % (wyk. 5). Wykres 5 Wskaźnik zatrudnienia osób z wyższym wykształceniem w odniesieniu do osób z niepełnosprawnością oraz ogółu populacji (w %) 31,5 osoby z niepełnosprawnością 76,1 ogół społeczeństwa 0 10 20 ogół społeczeństwa 30 40 50 60 70 osoby z niepełnosprawnością Źródło własne: na podstawie GUS – BAEL, IV kwartał 2011 14 Sytuacja osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem na rynku pracy – diagnoza 80 Wyniki wspomnianych badań Pentoru wskazują, że osoby z niepełnosprawnością popełniają błędy na etapie podejmowania decyzji o wyborze ścieżki edukacyjnej. Nie kierują się bowiem swoimi zainteresowaniami i możliwościami oraz atrakcyjnością wybranego kierunku kształcenia na współczesnym rynku pracy, lecz takimi kryteriami jak: lokalizacja placówki czy oferowane przez nią udogodnienia dla osób z niepełnosprawnością. Niestety w ten sposób wybierają często kierunki wykształcenia z góry skazane na niepowodzenie na współczesnym rynku pracy. Wykształcenie musi być dopasowane do trendów rynkowych, ale przede wszystkim predyspozycji i możliwości osoby z niepełnosprawnością. Wybór kierunku edukacji powinien być wyłoniony w drodze konsultacji z profesjonalistami – doradcami zawodowymi lub brokerami edukacyjnymi. Pozwoliłoby to wyeliminować przypadkowe lub nieracjonalne decyzje o wyborze uczelni, jakich dokonują osoby z niepełnosprawnością, często pod wpływem swoich opiekunów. Wparcie specjalistów gwarantuje możliwość podejmowania decyzji samodzielnie i świadomie, ale co najważniejsze perspektywicznie. Ich rolą jest bowiem monitorowanie rynku pracy pod kątem zawodów deficytowych oraz wskazywanie nisz, w których osoby z niepełnosprawnością miałyby większe szanse. Trzeba mieć również na uwadze, że pozycja osoby z niepełnosprawnością na rynku pracy jest efektem działania szeregu czynników i ich wzajemnego oddziaływania. Maja one charakter zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny i nie wszystkie są bezpośrednio związane z wykształceniem. Zgodnie ze schematem opracowanym przez Zbigniewa Woźniaka5 występują trzy główne obszary warunkujące aktywność zawodową osób z niepełnosprawnością (tab. 2). Na rynku pracy liczą się kompetencje i umiejętności społeczne oraz predyspozycje psychologiczne. Analizując czynniki wewnętrzne można zauważyć, że na rynku pracy oprócz poziomu i kierunku wykształcenia oraz posiadanych kwalifikacji i umiejętności zawodowych liczą się kompetencje i umiejętności społeczne oraz predyspozycje psychologiczne. Tak zwane „miękkie” kompetencje i kwalifikacje, jak również zaradność życiowa, czyli między innymi otwartość na zmiany, umiejętność uczenia się, odporność na stres, śmiałość w relacjach międzyludzkich są równie ważne, jeśli nie ważniejsze od kwalifikacji „twardych” uzyskanych dzięki merytorycznemu wykształceniu. Anna Brzezińska, Zbigniew Woźniak, Konrad Maj (red.), Osoby z ograniczoną sprawnością na rynku pracy, Academica Wydawnictwo SWPS, Warszawa 2007. 5 Sytuacja osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem na rynku pracy – diagnoza 15 Do czynników zewnętrznych warunkujących aktywność zawodową osób z niepełnosprawnością zaliczyć należy dostępność oferty edukacyjnej i poradniczej z zakresu doradztwa zawodowego. Pozycja osób z niepełnosprawnością na rynku pracy jest też uzależniona od bieżącej polityki państwa w zakresie promowania zatrudnienia i wspierania pracodawców osób z niepełnosprawnością. Skuteczna polityka przekłada się bowiem na wzrost liczby i jakość ofert pracy. Istotne jest też nastawienie do osób z niepełnosprawnością ich otoczenia, a z zwłaszcza potencjalnych pracodawców. Tabela 2 Trzy główne obszary warunkujące aktywność zawodową osób z niepełnosprawnością Obszar 1 Wymiar wewnętrzny (jednostkowy) Wymiar zewnętrzny Obszar 2 Obszar 3 Umieć Chcieć Móc Obszar odnosi się do czynników związanych z umiejętnościami, kwalifikacjami i wykształceniem osób niepełnosprawnych predysponującymi je do podejmowania aktywności zawodowej. Do obszaru zaliczyć możemy czynniki psychologiczne i bytowe kształtujące indywidualną motywację i preferencje wobec aktywności zawodowej. Obszar odnosi się do indywidualnych możliwości oraz ograniczeń aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością (przede wszystkim stanu zdrowia). Obszar tworzą postawy i nastawienie pracodawców do zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Obszar odnosi się do sytuacji na rynku pracy, w tym oferty miejsc pracy dla niepełnosprawnych, oraz stanu prawodawstwa w zakresie promocji zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. Obszar odnosi się do dostępnej na rynku oferty podnoszenia kwalifikacji przez osoby z niepełnosprawnością, a także oferty szeroko rozumianego wsparcia w zakresie aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnością. Źródło własne: na podstawie schematu opracowanego przez Zbigniewa Woźniaka w: „Osoby z ograniczoną sprawnością na rynku pracy”, red: Anna Brzezińska, Zbigniew Woźniak, Konrad Maj, Academica Wydawnictwo SWPS, Warszawa 2007. 16 Sytuacja osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem na rynku pracy – diagnoza Szanse osób z niepełnosprawnością, które posiadają wyższe wykształcenie oraz kwalifikacje ograniczane są przez liczne bariery systemowe (zewnętrzne), ale też i jednostkowe (wewnętrzne): Bariery związane z bezpośrednim otoczeniem osób z niepełnosprawnością, rodziną, sytuacją ekonomiczno-społeczną gospodarstwa domowego; Bariery wynikające z funkcjonującego prawodawstwa; Bariery związane z rynkiem pracy; Bariery architektoniczno-techniczne; Bariery związane ze społecznym wizerunkiem osób z niepełnosprawnością; Stosunek do niepełnosprawności i obiektywny stan zdrowia; Uwarunkowania i predyspozycje psychologiczne jednostki; Postawy osób z niepełnosprawnością wobec pracy. Ze wspomnianych już badań Pentoru wynika, że działania w zakresie edukacji i kształcenia nie dadzą pełnego efektu, a co gorsza, mogą pośrednio prowadzić do frustracji, wtórnej demotywacji i utrwalenia postawy biernej i roszczeniowej osoby z niepełnosprawnością, jeśli bariery te nie będą przełamywane. Nie można jednak pominąć faktu, że poziom wykształcenia osób z niepełnosprawnością ma istotny wpływ na przebieg ich kariery zawodowej, a wykształcenie wyższe daje relatywnie największe możliwości realizacji ich aspiracji zawodowych. Osoby z dyplomem wyższej uczelni w zdecydowanej większości pracują w wyuczonym zawodzie, a w połowie zajmują stanowiska wymagające samodzielności. Nie są to jednak zazwyczaj stanowiska kierownicze ani specjalistyczne, lecz najczęściej techniczne i biurowe. Z badań wynika, że wyższe wykształcenie daje osobom z niepełnosprawnością duże szanse na wykonywanie pracy na stanowisku adekwatnym do posiadanych kwalifikacji. Dobrze wykształcone osoby z niepełnosprawnością, zwłaszcza te, których stan zdrowia szczególnie utrudnia codzienne funkcjonowanie, aby odnaleźć się na rynku pracy muszą się jednak wykazać ogromną determinacją, wolą walki, przebojowością i zaradnością. Jest im dużo trudniej zrealizować aspiracje zawodowe adekwatne do ich poziomu wykształcenia niż osobom w pełni sprawnym, ponieważ funkcjonujący w Polsce system wsparcia zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w praktyce jedynie pogłębia ich izolację. Z raportu z „Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych” Pentoru wynika, że niepowodzenia na rynku pracy utwierdzają osoby z niepełnosprawnością w przekonaniu o tym, iż są predysponowane jedynie do gorszych zawodów, przez co bezpośrednio podważają sens nauki i wykształcenia i wywołują ogromną frustrację. Braku spójności w zakresie polskiej polityki mającej na celu aktywizację osób z niepełnosprawnością dowodzi bardzo niski wskaźnik zatrudnienia wśród osób z wyższym Sytuacja osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem na rynku pracy – diagnoza 17 wykształceniem oraz częste przypadki degradacji zawodowej, zwłaszcza osób z niepełnosprawnością w stopniu znacznym. Państwo niewiele robi w zakresie tworzenia warunków zatrudnienia dla osób z niepełnosprawnością, które mimo licznych barier podjęły trud uzyskania wyższego wykształcenia i próbują odnaleźć się na otwartym rynku pracy. Sytuacja w Polsce nie zmieni się jeśli nie zostaną podjęte zdecydowane działania w zakresie podniesienie standardów i jakości obsługi niepełnosprawnych przez publiczne służby zatrudnienia. Powiatowe urzędy pracy są całkowicie bezradne wobec potrzeb osób z niepełnosprawnością o wysokich kwalifikacjach, poszukujących zatrudnienia na stanowiskach umysłowych, gdyż pracodawcy zgłaszają oferty na najprostsze i niewymagające kwalifikacji stanowiska. Mimo licznych kampanii społecznych promujących zatrudnienie osób z niepełnosprawnością poziom świadomości na ten temat pracodawców z otwartego rynku pracy nadal nie jest zadowalający. Ze wspomnianych już wielokrotnie badań Pentoru wynika, że nadal postrzegają pracowników z niepełnosprawnością stereotypowo. Uważają, że niepełnosprawni powinni wykonywać pracę łatwą, prostą i lekką, ewentualnie biurową lub sprzątanie, czy też związaną z ochroną mienia. Godny podkreślenia jest fakt, że pracodawcy III sektora, czyli organizacji pozarządowych, którzy również zaliczają się do pracodawców z otwartego rynku pracy, wykazali się największą wiedzą na temat pracowników z niepełnosprawnością i otwartością na ich zatrudnienie. Przedstawiciele NGO w przeciwieństwie do innych grup pracodawców potrafią zrelatywizować zatrudnienie niepełnosprawnego w stosunku do jego stanu zdrowia i wykształcenia. Najwięcej osób z niepełnosprawnością zatrudniają organizacje pozarządowe działające na rzecz tych osób. Mają one bowiem największą wiedzę, a co za tym idzie gotowość zatrudnienia pracownika z niepełnosprawnością. Podsumowując należy podkreślić, że osoby w pełni sprawne posiadające wyższe wykształcenie mają nieporównywalnie większe szanse na rynku pracy, niż analogicznie wykształcone osoby z niepełnosprawnością. W związku z tym korzyści płynące z posiadanego poziomu wykształcenia są dla osób z niepełnosprawnością dużo mniejsze, niż dla ogółu społeczeństwa. Oznacza to, że stopień aktywności zawodowej nie wynika jedynie z poziomu wykształcenia, ale wielu innych czynników. Studia nie są dla osoby z niepełnosprawnością przepustką do zatrudnienia i spełnienia aspiracji zawodowych, gdyż musi się ona wykazać innymi, „miękkimi” kompetencjami. Z drugiej jednak strony, znaczenie wykształcenia jest dla osoby z niepełno- sprawnością bardzo istotnym czynnikiem podnoszącym jej szanse na rynku pracy. W trakcie swojej kariery edukacyjnej nabywa ona bowiem nie tylko kwalifikacje zawodowe, ale uczy się odpowiedzialności, systematyczności, odporności w sytuacjach stresogennych, zasad kontaktów interpersonalnych itd., a więc rozwija te kompetencje, umiejętności i predyspozycje, które są niezbędne na współczesnym rynku pracy. 18 Sytuacja osób niepełnosprawnych z wyższym wykształceniem na rynku pracy – diagnoza OSOBA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ NA ŚCIEŻCE KARIERY JAK SZUKAĆ PRACY? OTWARTY I CHRONIONY RYNEK PRACY Wiele osób z niepełnosprawnością wychodzi z błędnego założenia, że powinny szukać zatrudnienia wyłącznie na tzw. chronionym rynku pracy. Wynika to często z ich niewiedzy – uważają bowiem, że rynek otwarty jest dostępny wyłącznie dla osób w pełni sprawnych. Nic bardziej błędnego. Wszyscy, bez względu na stan zdrowia, czy rodzaj i stopień niepełnosprawności, mogą aplikować na oferty z otwartego rynku pracy. Zatrudnienie na rynku chronionym polega jedynie na zapewnieniu pracownikom z niepełnosprawnością specjalnych warunków dostosowanych do ich psychofizycznych możliwości. Nie wszystkie osoby z niepełnosprawnością wymagają takich specjalnych przystosowań, a dostosowanie miejsca pracy do potrzeb pracownika z niepełnosprawnością i przestrzeganie stosownych przepisów obowiązuje również pracodawców z otwartego rynku. W ARSZTATY TERAPII ZAJĘCIOWEJ (WTZ) Są to placówki, do których przyjmowane są osoby z niepełnosprawnością niezdolne do podjęcia jakiejkolwiek pracy. Celem WTZ jest rozwinięcie podstawowych cech i zdolności uczestników, które pozwolą im znaleźć zatrudnienie w zakładach pracy chronionej. Warsztaty terapii zajęciowej są instytucjami niedochodowymi, a ich uczestnicy nie pobierają wynagrodzenia, gdyż nie są pracownikami. Wśród uczestników warsztatów terapii zajęciowej nie spotyka się osób posiadających wyższe wykształcenie, jednakże mogą w nich pracować jako terapeuci. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 19 Z AKŁADY AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ (ZAZ) ZAZ-y prowadzą działalność gospodarczą, jednak wypracowany zysk muszą przeznaczać na rehabilitację swoich niepełnosprawnych pracowników. Przepisy precyzyjnie regulują jakie muszą być proporcje zatrudnionych osób pełnosprawnych i tych z niepełnosprawnością. Zatrudnienie w zakładach aktywności zawodowej mogą znaleźć osoby ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Zapewniają one swoim pracownikom rehabilitację społeczno – zawodową: przygotowują ich do samodzielnego życia oraz podjęcia zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Z AKŁADY PRACY CHRONIONEJ (ZPC HR ) Zakłady pracy chronionej od ZAZ-ów różnią się tym, że tylko część zysków muszą przeznaczyć na rehabilitację swoich pracowników. Pozostały zysk mogą wykorzystywać jak przedsiębiorstwa z otwartego rynku pracy. W ZAZ-ach i ZPChr-ach powinny znajdować zatrudnienie te osoby z niepełnosprawnością, którym ze względu na stan zdrowia trudno jest wejść na otwarty rynek pracy. Otwartym rynkiem pracy rządzą prawa konkurencji. Pracownicy zatrudniani są na podstawie kwalifikacji i kompetencji zawodowych. Pracownik z niepełnosprawnością jest przyjmowany i pracuje na takich samych zasadach i w tych samych warunkach, co osoba sprawna. Dotyczy go taki sam zakres obowiązków, odpowiedzialności i uprawnień. Ma jedynie prawo do dłuższej przerwy i urlopu wypoczynkowego oraz jeśli tego wymaga jego stan zdrowia – do Rynek chroniony nie zawsze dostosowanego miejsca pracy. Dlatego też wiele osób z niepełnosprawnością nie decyduje się na pracę na otwartym rynku. Obawiają się rywalizacji z pełnosprawnymi pracownikami zarówno na etapie aplikowania o pracę, jak i pełnienia obowiązków zawodowych. Wybierają więc rynek chroniony, mimo że nie zawsze daje on możliwość wykonywania pracy adekwatnej do posiadanych kwalifikacji, a co za tym idzie spełnienia zawodowego. 20 daje możliwość wykonywania pracy adekwatnej do posiadanych kwalifikacji, a co za tym idzie spełnienia zawodowego. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery OSOBA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ W POWIATOWYM URZĘDZIE PRACY (PUP) Osoby z niepełnosprawnością powinny rozpocząć poszukiwanie pracy od rejestracji w swoim powiatowym urzędzie pracy. PUP-y oprócz przyznawania zasiłków dla bezrobotnych oferują różnorakie wsparcie z zakresu aktywizacji zawodowej: pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, szkolenia, staże, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej lub na wkład do spółdzielni socjalnej. R EJESTRACJA W PUP Niestety, często zdarza się, że na etapie rejestracji pojawiają się trudności. Niepracujące osoby z niepełnosprawnością, które posiadają uprawnienia do renty (z tytułu niezdolności do pracy, szkoleniowej lub socjalnej) czy też zasiłku stałego, nie mogą uzyskać statusu bezrobotnego. Przysługuje im natomiast status poszukującego pracy pozostającego bez zatrudnienia. Status ten uprawnia do wielu form wsparcia, jednakże nie do zasiłku dla bezrobotnych. Niestety zdarza się, że urzędnicy PUP odmawiają osobom z niepełnoZapis o całkowitej sprawnością rejestracji i uzyskania statusu bezrobotnego również z innego powodu. Zgodnie z ustawą, niezdolności do pracy bezrobotny musi być zdolny i gotowy do podjęcia nie może być przeszkodą pracy (w przypadku osób z niepełnosprawnością co najmniej w zakresie połowy etatu). Osoby ze znaczw uzyskaniu statusu nym stopniem niepełnosprawności posiadają w orzebezrobotnego. czeniu zapis o całkowitej niezdolności do pracy. Zapis ten nie wyklucza podjęcia pracy, gdyż stanowi jedynie podstawę do ustalenia świadczeń rentowych. Niektórzy urzędnicy traktują go jednak jako powód odmowy rejestracji. Najlepiej więc okazywać w PUP orzeczenia wystawione do celów pozarentowych przez Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Nie posiadają one bowiem tak kontrowersyjnych zapisów. Jeśli jednak nie ma takiej możliwości, a urzędnik nie daje się przekonać, można mu przedstawić interpretację Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, z której jednoznacznie wynika, że zapis o niezdolności do pracy nie może być przeszkodą w uzyskaniu statusu bezrobotnego (jest dostępny na stronie www .koal icjaon.or g.pl ). Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 21 OFERTY PRACY W INTERNECIE I PRASIE Jednym z ważniejszych narzędzi poszukiwania pracy jest obecnie Internet. Można w nim odnaleźć nie tylko ogłoszenia z ofertami pracy, ale też wiele portali oferujących porady, jak szukać pracy, jak opracować poprawnie dokument aplikacyjne, jak zachować się na rozmowie kwalifikacyjnej. W profesjonalnych serwisach pośrednictwa pracy istnieje możliwość wyszukiwania ofert pracy według ściśle określonych przez użytkowników kryteriów (branża, stanowisko, forma zatrudnienia, miejsce zatrudnienia itp.), ale też umieszczenia swojego CV, z którym mogą zapoznać się pracodawcy. Umieszczone CV może być w każdej chwili edytowane w celu uaktualnienia. N AJPOPULARNIEJSZE SERWISY Z OFERTAMI PRACY • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • w w w .abcp r aca .p l w w w .acc or d .w aw .p l w w w .bigra m .p l w w w .car ee rjet .p l w w w .gra ft on .p l w w w .grat ka .p l w w w .g umt r ee .p l w w w .hrk .p l w w w .naj .co m .p l w w w .ng o .p l w w w .inf op r aca .p l w w w .ipk .c o m .p l w w w .jo b - n et .c o m .p l w w w .jo b p i l ot .p l w w w .jo b rap i d o .p l w w w .kb .c o m .p l w w w .m ost w an t ed .c o m .p l w w w .jo b s .p l w w w .ohp .p l w w w .pe op l e .c o m .p l w w w .prac a .p l w w w .prac a .on et .p l w w w .prac a .i n t e ri a .p l w w w .prac a .w p .p l w w w .prac a .g az et a .p l w w w .prac aal l e gr o .p l w w w .prac u j .p l w w w .qprac y .p l w w w .st re fap rac y .e u w w w .w akat .c om .p l w w w .w eb j ob s .p l 22 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery A DRESY STRON INTERNETOWYCH Z OFERTAMI PRACY DLA OSÓB NI EPEŁNOSPRAWNYCH • • • • • • • • • • • • • ht t p:// act u s .fr ee .n g o .p l / o fe rt y_ dam .ht m w w w .b e zb ari er .p l ht t p:// fp mi i n r .o rg .p l / i n dex .p hp /p o sr edni c t w o - prac y w w w .in t egr al i a .p l w w w .n i ep el n osp raw n i .i n f o /l e dg e /x /8 22 ht t p:// o gl os z en i a .i p o n .p l w w w .p op o n .p l w w w .t us .o r g .p l /an ki e t a/l i st a_ o fert .php w w w .p el n o sp raw n i w p rac y .p l w w w .prac a .94 77 .pl w w w .p zn - ma z ow s ze . or g .p l /p raca_ o m .ht ml w w w .w ork se rvi ce .p l w w w .w p el n i z ara dn i .p l /p rac ow nik_ of ert y .php w w w .zp c h r .p l A UKCJE PRACY I SERWISY SPOŁECZNOŚCIOWE • • • • • • w w w .g ol de n l i n e .p l ht t p://i w ork .p l w w w .jo b b e r .p l w w w .o gn i w o .n et w w w .p r of e o .p l w w w .zl e cen i a .p rz e z .n et O FERTY W PRASIE CODZI ENNEJ Ogłoszenia zawierające oferty pracy można rzecz jasna znaleźć również w prasie codziennej. W związku z tym, że ich cena uzależniona jest od liczby znaków, czy też wielkości modułu można z nich wiele wyczytać na temat pracodawcy oferującego zatrudnienie. Forma ogłoszenia – wielkość, treść, stanowi cenną wskazówkę na temat kondycji firmy oraz standardów jakimi się kieruje w swojej polityce personalnej. Profesjonalna oferta pracy powinna precyzyjnie określać wymagania wobec kandydata, zawierać dokładny opis obowiązków oraz formę zatrudnienia, korzyści, jakie wynikają z podjęcia pracy oraz dane kontaktowe do osoby odpowiedzialnej za rekrutację. Nieufność powinny budzić oferty pracy niewiadomego pochodzenia, sformułowane lakonicznie, np. „5000 zł w tydzień”, zawierające błędy ortograficzne i stylistyczne, w których podany jest jedynie nr telefonu komórkowego lub adres e-mailowy z bezpłatnego serwera. Jeśli jakieś ogłoszenie ukazuje się cyklicznie, przez dłuższy czas, może świadczyć o tym, że pracodawca oferuje pracę nieatrakcyjną, co powoduje dużą rotację pracowników lub brak chętnych. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 23 NIEPUBLICZNE INSTYTUCJE RYNKU PRACY Aby zwielokrotnić szanse na znalezienie pracy należy działać wielotorowo. Urząd pracy, Internet, gazety to najpopularniejsze źródła poszukiwania zatrudnienia, ale nie można się do nich ograniczać. Gdzie jeszcze można szukać ofert? B IURA KARIER PRZY WYŻSZYCH UCZELNI ACH Studenci i absolwenci mogą szukać pomocy w znalezieniu pracy na swoich uczelniach. Działające w większości z nich biura karier działają na zasadach podobnych do agencji pośrednictwa pracy opisanych poniżej. Prowadzą doradztwo zawodowe, pozyskują oferty pracy i praktyk oraz organizują spotkania z pracodawcami. A GENCJE POŚREDNICTWA PRACY W ostatnich latach coraz więcej pracodawców decyduje się na usługi agencji pośrednictwa pracy, które przeprowadzają za nich żmudny proces rekrutacji (wstępną lub kompleksową selekcję). Aby znaleźć się w bazie takiej agencji trzeba wysłać do niej CV lub wypełnić gotowy formularz na jej stronie internetowej. Niektóre agencje specjalizują się poszukiwaniu określonych pracowników, np. menedżerów z branży bankowej lub opiekunek osób starszych. Warto najpierw sprawdzić, czy zakres usług agencji i jej profil odpowiada naszym oczekiwaniom. Funkcjonują również agencje pośredniczące w zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością. Najczęściej prowadzą je organizacje pozarządowe. Szczególnym rodzajem są agencje pracy tymczasowej, oferujące pracę na krótki czas, np. na zastępstwo za chorego lub przebywającego na urlopie pracownika. Należy podkreślić, że zgodnie z Ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, żadna agencja pośrednictwa pracy nie ma prawa żądać od poszukującego zatrudnienia wynagrodzenia. Jeśli działają na zasadach komercyjnych, to pracodawca ponosi koszty ich usług, a nie kandydat na pracownika. 24 Żadna agencja pośrednictwa pracy nie ma prawa żądać od poszukującego zatrudnienia wynagrodzenia. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery TARGI I GIEŁDY PRACY Imprezy tego typu są organizowane lokalnie lub w skali ogólnopolskiej, a nawet międzynarodowej. Stanowią wyjątkową okazję bezpośredniego kontaktu oraz zapoznania się z ofertą wielu pracodawców w jednym miejscu. Warto uczestniczyć w tego typu imprezach, aby obserwować tendencje na rynku pracy, analizować je i odpowiednio uzupełniać swoje kwalifikacje zawodowe dostosowując je do zapotrzebowania pracodawców. UKRYTY RYNEK PRACY W odróżnieniu od jawnego rynku pracy, na którym kandydaci poszukiwani są poprzez ogłoszenia podawane do publicznej wiadomości, oferty pracy rynku ukrytego nie są upowszechniane. Pracowników poszukuje się poprzez sieci kontaktów. Szacuje się, że na jawny rynek trafia jedynie ok. 20 % ofert. Reszta stanowisk jest obsadzana, jak to się powszechnie określa – „po znajomości”. Nie jest to jednak określenie trafne. Na ukryty rynek pracy składają się bowiem nie tylko oferty pracy przekazywane kanałami prywatnymi, ale również bezpośrednie kontakty z pracodawcami nieprowadzącymi w danej chwili rekrutacji, inicjowane przez osoby poszukujące pracy oraz oferty pracy będące następstwem odbytego stażu, praktyki lub pracy wolontarystycznej. Świadomość tego, jak wiele ofert pracy nie pojawia się publicznie powinna zmobilizować poszukujących pracy do skupienia się na nieformalnych kanałach poszukiwań. Najpopularniejszym jest uruchomienie sieci kontaktów prywatnych. Dzięki nim można uzyskać informacje nie tylko o wakatach, ale również dowiedzieć się czegoś więcej na temat potencjalnego pracodawcy. Wiedza ta pomoże w opracowaniu listu motywacyjnego oraz przygotowaniu do rozmowy kwalifikacyjnej. Inną metodą jest składanie dokumentów aplikacyjnych w wybranych firmach i instytucjach wyprzedzając przyszłe oferty pracy. Jest to bardzo skuteczna metoda, ale wymaga wytrwałości i bezpośredniego dotarcia do osoby odpowiedzialnej za politykę kadrową. Nie gwarantuje pracy natychmiast, lecz procentuje w przyszłości. Inną drogą znalezienia pracy są praktyki, staże oraz wolontariat. Pozwalają nie tylko zdobyć doświadczenie zawodowe, ale również zachęcić pracodawcę do zatrudnienia. Pracodawcy często decydują się na taki krok, gdyż zyskują w ten sposób pracownika wdrożonego w zespół i obowiązki. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 25 PRZYDATNE USTAWY Osoba z niepełnosprawnością poszukująca pracy powinna zapoznać się z ustawami określającymi formy wsparcia, jakie oferuje państwo w jej powrocie lub wejściu na rynek pracy. Są to: Ustawa z dn. 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; Ustawa z dn. 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; Ustawa z dn. 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym; Ustawa z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. 26 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery JAK ROZMAWIAĆ Z PRACODAWCĄ O SWOJEJ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI? DOKUMENTY APLIKACYJNE Pierwszy kontakt z potencjalnym pracodawcą nawiązywany jest za pomocą dokumentów aplikacyjnych: życiorysu zawodowego (Curriculum Vitae) oraz listu motywacyjnego. Na temat zasad konstruowania obydwu dokumentów można znaleźć wiele informacji w przeróżnych poradnikach i portalach internetowych. Warto więc skupić się na zagadnieniu, które budzi najwięcej wątpliwości. Czy umieszczać w CV informację, o tym że osoba aplikująca o pracę posiada niepełnosprawność? Nie wydaje się zasadne zamieszczanie w CV informacji na temat posiadanego orzeczenia. Głównym celem życiorysu zawodowego jest zachęcenie pracodawcy do spotkania z kandydatem. Mając na uwadze powszechność stereotypów na temat niskiej wydajności niepełnosprawnych pracowników, czy też obawy pracodawców wynikające z niewiedzy jak zachować się wobec osoby z niepełnosprawnością, nie wydaje się zasadne zamieszczanie w CV informacji na temat posiadanego orzeczenia. Pracodawca powinien podjąć decyzję o zaproszeniu kandydata na rozmowę kwalifikacyjną na podstawie jego kwalifikacji wynikających z wykształcenia i doświadczenia zawodowego. Dlatego też na zachodzie Europy i Stanach Zjednoczonych rozpowszechnia się koncepcja opracowywania dokumentów aplikacyjnych w taki sposób, aby pracodawca nie mógł z nich wywnioskować jakiej płci jest kandydat, skąd pochodzi i ile ma lat. Kandydat nie ma obowiązku informowania o swojej dysfunkcji w dokumentach aplikacyjnych. Osoba, która nie napisała w swoim CV o niepełnosprawności nie może spotkać się z zarzutem zatajenia informacji. Zgodnie z prawem, w procesie rekrutacji nie można dyskryminować kandydatów między innymi ze względu na ich niepełnosprawność. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 27 Trzeba jednak mieć na uwadze, że nieświadomy niepełnosprawności kandydata pracodawca czy też rekruter nie będzie się mógł odpowiednio przygotować do rozmowy kwalifikacyjnej. Jeśli dysfunkcja ma charakter sensoryczny lub wymaga zniwelowania barier architektonicznych, w interesie kandydata leży zadbanie o to, aby w czasie rozmowy zostały mu zapewnione optymalne warunki. W przypadku dysfunkcji ruchu może poprosić o spotkanie na parterze, wyraźne oznaczenie miejsca spotkania jeśli jest osobą niedowidzącą, czy też na przykład odpowiednie ustawienie krzeseł, gdy posiada jednostronny niedosłuch. Warto też uprzedzić prowadzącego rozmowę kwalifikacyjną, że towarzyszyć będzie pies przewodnik lub asystent osobisty. Informacje można przekazać w momencie zaproszenia na rozmowę kwalifikacyjną. Są to jednak informacje, które można przekazać w momencie, gdy dochodzi do zaproszenia na spotkanie z pracodawcą lub przed samą rozmową kwalifikacyjną. Nie ma potrzeby zawierania ich w CV czy też liście motywacyjnym. Informacja o posiadanym orzeczeniu musi się natomiast znaleźć w dokumentach aplikacyjnych, jeśli pracodawca wyraźnie zaznaczył, że poszukuje pracownika z niepełnosprawnością. Osób z „grupą” nie poszukują wyłącznie pracodawcy z rynku chronionego. Dzięki kampaniom społecznym oraz instrumentom finansowym motywującym do zatrudniania niepełnosprawnych są oni coraz bardziej pożądani również na otwartym rynku pracy. Niepełnosprawność jest wówczas atutem kandydata, a zdarza się, że nawet warunkiem przyjęcia do pracy. W takiej sytuacji należy zawrzeć informację na temat posiadanego stopnia i rodzaju niepełnosprawności w CV. Natomiast w liście motywacyjnym trzeba przekonać pracodawcę, że posiadana dysfunkcja nie będzie stanowić przeszkody w wykonywaniu pracy, a może nawet podniesie jej jakość. Przykładowo, osoby niesłyszące mogą się w pełni skoncentrować, ponieważ nie przeszkadzają im hałasy płynące z otoczenia. 28 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery ROZMOWA KWALIFIKACYJNA W czasie rozmowy kwalifikacyjnej następuje pierwszy bezpośredni kontakt kandydata z przyszłym pracodawcą lub jego przedstawicielem prowadzącym proces selekcji. W przypadku dokumentów aplikacyjnych kluczowym elementem jest doświadczenie zawodowe, a w trakcie rozmowy – subiektywne odczucia i wrażenia. Osoby, których niepełnosprawność nie jest widoczna znów stają przed dylematem. Ujawnić swoje problemy zdrowotne czy też nie? Trudno stwierdzić jednoznacznie jak należy postąpić. Zgodnie z prawem nadal nie ma obowiązku informowania o posiadanym orzeczeniu, ponieważ to nie pracodawca, lecz lekarz medycyny pracy decyduje czy stan zdrowia pracownika pozwala mu wykonywać pracę na danym stanowisku. Na badania lekarskie kierowane są osoby, wobec których pracodawca podjął już decyzję o zatrudnieniu, tak więc po zakończeniu procesu rekrutacji. Ujawnienie posiadanej niepełnosprawności w czasie rozmowy rekrutacyjnej trzeba uzależnić od kilku czynników. Przede wszystkim, należy ocenić, czy dysfunkcja rzeczywiście nie będzie wpływać na efektywność wydajność pracy. Jeśli pracownik będzie potrzebował specjalnych udogodnień, aby móc wykonywać swoje obowiązki powinien uprzedzić o tym pracodawcę już na etapie rozmowy kwalifikacyjnej. Jeśli tego nie zrobi i zatai swoje schorzenie przed lekarzem medycyny pracy będzie mu groziło ryzyko wykonywania pracy na nieodpowiednim stanowisku lub w nieodpowiednich warunkach. Może stanowić zagrożenie dla siebie i otoczenia, a jeśli zdarzy się wypadek przy pracy spowodowany wynikający z faktu zatajenia niepełnosprawności, nie będzie możliwe uzyskanie od odszkodowania z ZUS. Ponadto, pracownikom z niepełnosprawnością przysługują uprawnienia, np. dodatkowa 15minutowa przerwa wliczana w czas pracy, czy dodatkowy urlop w wymiarze 10 dni. W interesie osób, które chcą korzystać z takich uprawnień leży poinformowanie pracodawcy o posiadaniu orzeczenia. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 29 Jednakże, jeśli niepełnosprawność nie jest widoczna i nie ma wpływu na funkcjonowanie danej osoby w pracy, nie należy informować o niej w pierwszych słowach rozmowy kwalifikacyjnej. Pierwsze wrażenie jest najważniejsze i trzeba zadbać, aby było jak najlepsze. Nie można pozwolić, aby temat niepełnosprawności zdominował całe spotkanie. Jeśli jednak temat niepełnosprawności jest nieunikniony nie można pozwolić, aby zdominował całe spotkanie. Nie warto opowiadać przyszłemu pracodawcy historii swojego życia i przebiegu rehabilitacji. Trzeba jednak mieć na uwadze, że pracodawca, czy też rekruter ocenia niepełnosprawnego kandydata przez pryzmat doświadczeń osoby pełnosprawnej. Może sobie jedynie wyobrazić, czasami błędnie, z jakimi trudnościami boryka się osoba, która ma jakieś problemy zdrowotne. Należy więc przede wszystkim zaprezentować mocne strony, opowiedzieć o umiejętnościach i doświadczeniach zdobytych pomimo niepełnosprawności. W ten sposób można najlepiej podkreślić swoje walory związane z przyszłym stanowiskiem pracy. Warto również przedstawić pracodawcy przepisy dotyczące zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Wykazanie korzyści finansowych, jakie odniesie z zatrudnienia osoby posiadającej orzeczenie może sprawić, że niepełnosprawność stanie się atutem, a nie przeszkodą w uzyskaniu zatrudnienia. 30 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery JAKIE KORZYŚCI MA PRACODAWCA ZATRUDNIAJĄC OSOBĘ Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ? Aby zachęcić pracodawców do zatrudniania osób z niepełnosprawnością państwo gwarantuje wiele instrumentów prawno-finansowych. Środki, które mogą uzyskać pracodawcy zatrudniający osoby z dysfunkcjami pochodzą z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Cały system opiera się na zasadzie, że pracodawcy, tzw. duzi, czyli zatrudniający powyżej 25 pracowników są zobowiązani do zatrudnienia minimum 6% pracowników z niepełMożliwość obniżenia nosprawnością. Jeśli nie osiągają wymaganego kosztów pracy jest wskaźnika, płacą określone ustawowo kwoty, które doskonałym argumentem, zasilają budżet PFRON. Każda osoba z niepełnosprawnością poszukująca pracy powinna znać korzyści finansowe, jakie uzyska pracodawca, który zdecyduję się ją zatrudnić. Możliwość obniżenia kosztów pracy jest doskonałym argumentem, który należy przytoczyć w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej. który można przytoczyć w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej. SYSTEM OBSŁUGI DOFINANSOWAŃ I REFUNDACJI (SODIR) Najistotniejszym z instrumentów i najczęściej wykorzystywanym jest tzw. System Obsługi Dofinansowań i Refundacji (SODiR). Każdy pracodawca będący przedsiębiorcą lub organizacją pozarządową może uzyskać zwrot kosztów części wynagrodzenia zatrudnianych osób z niepełnosprawnością. Jedynie pracodawcy, tzw. duzi, czyli zatrudniający powyżej 25 osób w przeliczeniu na pełne etaty, aby skorzystać z SODiR muszą spełnić jeden warunek – osiągnąć 6%-owy wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Wobec małych pracodawców nie ma takiego wymogu. Dofinansowania nie można jednak uzyskać, jeśli mają miejsce zaległości w zobowiązaniach wobec Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), np. zobowiązania z tytułu obowiązkowych wpłat, niespłaconych pożyczek lub nienależnie pobranych dofinansowań czy nierozliczonych projektów. Refundacja przysługuje do wynagrodzenia każdego pracownika z niepełnosprawnością, który posiada ważne orzeczenie. Wyjątkiem są osoby z umiarkowanym lub lekkim stopniem niepełnosprawności, które mają ustalone prawo do emerytury. Wysokość środków jest uzależniona od wymiaru zatrudnienia, stopnia i rodzaju niepełnosprawności pracownika oraz typu pracodawcy. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 31 Pracodawcom posiadającym status zakładu pracy chronionej (ZPCHr) przy zatrudnieniu w wymiarze pełnego etatu przysługuje miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia w kwocie: 170 % najniższego wynagrodzenia – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności; 125 % najniższego wynagrodzenia – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności; 50 % najniższego wynagrodzenia – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności. Od 1 lipca 2012 r. kwoty te ulegną zmianie, gdyż podwyższone zostanie o 10 % dofinansowanie do wynagrodzeń osób z niepełnosprawnością w stopniu znacznym, a zmniejszone – osób z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym (o 10%) i lekkim (o 5%). W roku 2013 ulegnie kolejnemu zmniejszeniu – do 40% – dofinasowanie do wynagrodzeń pracowników posiadających lekki stopień niepełnosprawności, a tych z umiarkowanym – wzrośnie do wysokości 100% naniższego wynagrodzenia. Intencją ustawodawcy jest bowiem wspieranie zatrudnienia tych osób, którym jest najtrudniej dostać się na rynek pracy. W przypadku pracowników posiadających tzw. schorzenia specjalne kwoty dofinansowania wzrastają o 40 % najniższego wynagrodzenia. Podwyższone dofinasowanie dotyczy osób ze schorzeniami psychicznymi, z upośledzeniem umysłowym, z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi, epilepsją oraz niewidomych. Pracodawcom z otwartego rynku pracy przysługuje dofinansowanie w wysokości 70 % kwot możliwych do uzyskania przez pracodawców posiadających status zakładu pracy chronionej. Istotną kwestią jest to, że miesięczne dofinasowanie nie może przekroczyć kwoty 90% faktycznie poniesionych miesięcznych kosztów płacy, a w przypadku pracodawcy wykonującego działalność gospodarczą – 75% tych kosztów. Na koszty płacy składa się wynagrodzenie brutto oraz finansowane przez pracodawcę obowiązkowe składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe naliczone od tego wynagrodzenia i obowiązkowe składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. ZWROT KOSZTÓW NA PRZYSTOSOWANIE MIEJSCA PRACY OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ Polskie prawo przewiduje również możliwość zwrotu kosztów przystosowania stanowiska pracy do potrzeb wynikających z niepełnosprawności pracownika. Może to być osoba skierowana do pracy przez Powiatowy Urząd Pracy posiadająca status bezrobotnego lub poszukującego pracy niepozostającego w zatrudnieniu lub osoba zatrudniona u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, jeżeli jej niepełnosprawność powstała w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy. W takim przypadku, przyczyna powstania niepełnosprawności nie może być spowodowana naruszeniem przepisów przez pracodawcę lub przez pracownika. 32 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery Zwrot dotyczy wyłącznie różnicy pomiędzy kosztem utworzenia zwykłego stanowiska pracy (np. zakupu komputera) a kosztem dostosowania stanowiska dla danego pracownika niepełnosprawnego (np. zakupu specjalistycznego oprogramowania komputerowego). R EFUNDACJA OBEJMUJE ZWROT KOSZTÓW 1. 2. Adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności: adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy; zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników niepełnosprawnych oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności; Rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb wymienionych powyżej, jednakże kwota zwrotu nie może przekraczać 15% kosztów związanych z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 33 W ARUNKI OTRZYMANI A ZWROTU KOSZTÓW Zwrot kosztów można uzyskać pod warunkiem wydanej na wniosek starosty, pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowaniu do potrzeb wynikających z niepełnosprawności osoby zatrudnionej na wyposażanym stanowisku pracy lub o spełnieniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy na tym stanowisku. Wysokość zwracanych kosztów nie może przekroczyć dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej i musi ono być utrzymane przez okres co najmniej 36 miesięcy. Jeśli pracodawca zwolni pracownika będzie musiał zwrócić otrzymane środki w wysokości 1/36 ogólnej kwoty za każdy miesiąc brakujący do 36 miesięcy. Może jednak uniknąć zwrotu środków jeśli na miejsce zwolnionego pracownika zatrudni w ciągu 3 miesięcy inną osobę z niepełnosprawnością skierowaną przez PUP. ZWROT KOSZTÓW ZA SZKOLENIE NIEPEŁNOSPRAWNEGO PRACOWNIKA Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przewiduje, że koszty podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników z niepełnosprawnością podlegają refundacji. Pracodawca może się ubiegać o zwrot kosztów organizowanych przez siebie szkoleń. Maksymalna wysokość refundacji wynosi 80% tych kosztów, nie może jednak przekroczyć dwukrotności przeciętnego wynagrodzenia na jedną osobę. KOSZTY ASYSTENTA OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNEJ Jeśli pracownik z niepełnosprawnością wymaga wsparcia w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania na stanowisku pracy, może mu w tym pomóc inny pracownik. W takiej sytuacji pracodawcy przysługuje zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy. Wysokość refundacji można obliczyć dzieląc miesięczną liczbę godzin przeznaczoną przez asystenta wyłącznie na pomoc niepełnosprawnemu pracownikowi przez miesięczną liczbę godzin pracy niepełnosprawnego pracownika. Otrzymany wynik trzeba pomnożyć przez kwotę najniższego wynagrodzenia. Należy jednak pamiętać, że liczba godzin przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi z niepełnosprawnością nie może stanowić więcej niż 20% miesięcznej liczby godzin jego pracy. 34 Pracodawcy przysługuje zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery UPRAWNIENIA NIEPEŁNOSPRAWNYCH PRACOWNIKÓW, CZYLI CO PRACOWNIK I PRACODAWCA MUSZĄ WIEDZIEĆ Obowiązki i uprawnienia wszystkich pracowników określa Kodeks Pracy, jednakże dodatkowe przepisy szczegółowe dotyczące pracowników z niepełnosprawnością, zawiera Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zapisy ustawy mają pierwszeństwo stosowania wobec pracownika posiadającego orzeczenie. Dotyczą one: skróconego czasu pracy, dodatkowej przerwy w pracy, dodatkowego urlopu. CZAS PRACY OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Bez względu na posiadany stopień niepełnosprawności, czas pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Do grudnia 2011 roku, osoby ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności miały prawo do 7-godzinnego dnia pracy. Od stycznia 2012r. zgodnie z zapisami nowelizowanej ustawy, czas pracy został zrównany dla wszystkich osób zatrudnionych, bez względu na to czy posiadają orzeczenie, czy nie. Osoby posiadające orzeczony znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności mogą jednak świadczyć pracę na poprzednich zasadach, jeśli przedstawią pracodawcy zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy wystawione przez lekarza przeprowadzającego badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku – przez lekarza prowadzącego. Jest to niejako odwrócenie przepisów sprzed nowelizacji. Do końca 2011 roku pracownicy z niepełnosprawnością w stopniu znacznym i umiarkowanym, których obowiązywał 7-godzinny dzień pracy, mieli możliwość uzyskania analogicznego zaświadczenia, o możliwości pracy w pełnym wymiarze. Koszty badań, na podstawie których lekarz wydaje oświatczanie, ponosi pracodawca. Osoby z niepełnosprawnością nie mogą być jednak zatrudnione w porze nocnej, która obejmuje 8 godzin pomiędzy godziną 21:00 a 7:00 dnia następnego oraz w godzinach nadliczbowych. Zakaz ten nie dotyczy pracodawców zatrudniających osoby z niepełnosprawnością przy pilnowaniu (w ochronie) lub gdy niepełnosprawny pracownik uzyska na swój wniosek, lecz koszt pracodawcy – zgodę lekarza. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 35 Obniżone normy pracy tych osób z niepełnosprawnością, które przedstawiły stosowne zaświadczenie lekarza, nie mają wpływu na wysokość ich wynagrodzenia. Pracodawca ma obowiązek wypłacić im wynagrodzenie zasadnicze w takiej samej wysokości, jak pracownikom pełniącym swe obowiązki w pełnym wymiarze godzin lub porze nocnej. Te tak zwane wyższe koszty związane z zatrudnieniem osoby z niepełnosprawnością są rekompensowane pracodawcy w ramach pomocy publicznej poprzez dofinansowania do wynagrodzeń (SODiR). DODATKOWA PRZERWA W PRACY Pracownik z niepełnosprawnością ma również prawo do dodatkowej 15-minutowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Czas tej przerwy jest wliczany do czasu pracy. W związku z tym, że zgodnie z Kodeksem Pracy każdemu pracownikowi przysługuje 15 minut przerwy jeżeli pracuje co najmniej 6 godzin na dobę, osoba z niepełnosprawnością przebywająca w pracy więcej niż 6 godzin na dobę, ma prawo łącznie 30 minut przerwy i są one wliczane do czasu pracy. Jeśli jednak pracuje 6 godzin i krócej, ma prawo tylko do 15 minut odpoczynku. URLOP PRACOWNIKA Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Pracownik z niepełnosprawnością posiada dodatkowe uprawnienia wynikające z ustawy o rehabilitacji społecznej i zawodowej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Jednym z nich jest możliwość skorzystania z 10 dodatkowych dni urlopu wypoczynkowego. Jest to jednak przywilej osób, które posiadają orzeczony znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności i przepracowały co najmniej rok od dnia, w którym to orzeczenie uzyskały. Urlop ten nie przysługuje więc osobom posiadającym lekki stopień niepełnosprawności, ale też pracownikom uprawnionym do urlopu wypoczynkowego (określonego w Kodeksie Pracy), którego wymiar przekracza 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego wynikającego z odrębnych przepisów. Osobom posiadającym orzeczenie o niepełnosprawności w umiarkowanym lub znacznym stopniu przysługuje również prawo do zwolnienia od pracy i zachowaniu wynagrodzenia, którego wysokość oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy. Zwolnienie to może nastąpić w dwóch przypadkach: w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności tych nie można wykonać poza godzinami pracy; w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, na który skierował lekarz prowadzący daną osobę, w wymiarze do 21 dni roboczych lecz nie częściej niż raz w roku. Należy jednak pamiętać, że łączny wymiar urlopu dodatkowego w wysokości 10 dni oraz zwolnienia od pracy w celu uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym, nie stanowić więcej niż 21 dni roboczych w roku kalendarzowym. 36 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery JEŚLI NIE UMOWA O PRACĘ TO CO? Najbardziej pożądaną przez wszystkich formą zatrudnienia jest, zawierana na podstawie Kodeksu Pracy, umowa o pracę. Trzeba jednak mieć na uwadze, że taka umowa gwarantuje jedynie pozorną stabilizację, gdyż jej wypowiedzenie przez pracodawcę jest niemal równie łatwe, jak w przypadku innych form zatrudnienia. Współczesny rynek pracy charakteryzuje się jednak dynamiką, co wymuszą na osobach poszukujących pracy dużą elastyczność. Dostępnych jest wiele form świadczenia pracy, które stosują pracodawcy i warto je znać, aby świadomie dokonywać wyboru. Dewiza „etat albo bezrobocie” nie zawsze się opłaca. UMOWY CYWILNOPRAWNE (ZAWIERANE NA PODSTAWIE KODEKSU CYWILNEGO ) U MOWA ZLECENI A Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonych czynności dla zleceniodawcy, za których ostateczny efekt nie jest odpowiedzialny. Inaczej jest w przypadku umowy o dzieło, która jest tzw. umową rezultatu. Zleceniobiorcy przysługuje więc roszczenie o wynagrodzenie, jeśli tylko nie można mu zarzucić niestaranności w sposobie prowadzenia spraw zleceniodawcy. Dlatego umowa zlecenia jest tzw. umową starannego działania. Praca nie musi być bezwarunkowo wykonywana osobiście przez zleceniobiorcę, ponieważ na warunkach określonych w art. 738 par. 1 Kodeksu Cywilnego może ją przejąć osoba trzecia. W wypadku takim obowiązany jest zawiadomić niezwłocznie dającego zlecenie o osobie i o miejscu zamieszkania swego zastępcy i w razie zawiadomienia odpowiedzialny jest tylko za brak należytej staranności w wyborze zastępcy. Zlecenie jest określone w czasie i dotyczy konkretnego produktu lub usługi, której zleceniobiorca podejmuje się wykonać. W odróżnieniu od zatrudnienia na etat, zleceniobiorca sam organizuje sobie sposób i czas pracy, a więc zleceniodawca nie może narzucić miejsca i czasu wykonywania prac zleconych. Jeśli zlecenie jest odpłatne, w umowie zawarta jest również wysokość wynagrodzenia, jakie zleceniodawca zobowiązuje się zapłacić. Każda ze stron umowy zlecenia może ją w dowolnej chwili wypowiedzieć. Jeżeli wypowiada zleceniodawca, powinien zwrócić zleceniobiorcy poniesione przez niego wydatki, a jeśli umowa była odpłatna, również wypłacić odpowiednią część wynagrodzenia. Jeżeli umowę wypowiada bez istotnego powodu przyjmujący odpłatne zlecenie, odpowiada wobec zleceniobiorcy za ewentualne szkody powstałe z tego tytułu. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 37 Zleceniodawca ma obowiązek opłacania i rozliczania składek na ubezpieczenie społeczne zleceniobiorcy. Płatnik (zleceniodawca) musi więc najpierw ustalić, jakim ubezpieczeniom podlega zleceniobiorca, a następnie zgłosić do tych ubezpieczeń, rozliczać i opłacać należne składki do ZUS. Jeśli zleceniobiorca posiada uprawnienia emerytalne lub rentowe, to obowiązkowe będzie ubezpieczenie emerytalne i rentowe oraz wypadkowe, a dobrowolnie – chorobowe. Jeżeli zleceniobiorca wykonuje równocześnie dwie lub więcej umowy zlecenia, ubezpieczenie emerytalne i rentowe płacone będzie z tytułu tylko jednej wybranej umowy. W przypadku pozostałych umów ubezpieczenia emerytalne i rentowe są dobrowolne, a obowiązkowa jest jedynie odprowadzenie składki na ubezpieczenie zdrowotne. U MOWA O DZIEŁO Drugim rodzajem umowy cywilnoprawnej jest umowa o dzieło, czyli tzw. umowa rezultatu. Jest to umowa odpłatna, a jej wykonawca zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła. Podobnie jak w przypadku umowy zlecenia, nad wykonawcą dzieła nie może być bezpośredniego kierownictwa, wyznaczonego miejsca wykonania dzieła oraz wyznaczonego czasu jego wykonania. Obowiązuje jedynie zakres dzieła oraz termin w jakim ma być wykonane. W odróżnieniu do umowy zlecenia, która polega na wykonaniu określonych w kontrakcie czynności, rezultatem umowy o dzieło powinna być jakaś rzecz, np. obraz lub program szkolenia lub twór niematerialny, np. wygłoszenie prelekcji. Wykonanie bilansu powinno być więc powierzone w formie umowy o dzieło, a prowadzenie księgowości – umowy zlecenia. Jeśli wykonawca umowy jest jednocześnie pracownikiem etatowym pracodawcy, na rzecz którego wykonuje dzieło lub jeśli nie ma odprowadzanych składek z tytuły innej umowy, istnieje obowiązek opłacenia wszystkich składek na ubezpieczenie. Jeśli jednak składki te są płacone z tytuły umowy zawartej z innym pracodawcą, nie ma takiego obowiązku. 38 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery U MOWA CYWILNOPRAWNA A ETATOWA O rodzaju umowy nie świadczy jej nazwa lecz sposób świadczenia pracy. Jeśli w ramach umowy zlecenia lub dzieło praca wykonywana jest osobiście i w sposób ciągły czyli powtarzający oraz ma charakter podporządkowany, tzn. zleceniodawca wymaga świadczenia usług w określonym czasie i miejscu i sprawuje nadzór, taka umowa może zostać zakwalifikowana jako umowa o pracę. Pracodawca ponosi wówczas wszelkie tego konsekwencje. Aby stwierdzić istnienie stosunku pracy należy wystąpić do sądu. Można też starać się o uregulowanie przez pracodawcę wszelkich zaległości, np. wypłaty nadgodzin, ekwiwalentu za zaległy urlop, czy też zapłatę brakującej części wynagrodzenia. W umowie cywilnoprawnej: nie ma limitów czasu pracy dobowych i tygodniowych Prawo cywilne nie określa żadnych limitów dotyczących wymiaru czasu pracy. Umowy cywilnoprawne nie powinny zawierać określeń czasowych, ponieważ mogą sugerować istnienie stosunku pracy. Powinny natomiast określać zadania, jakie w ramach danej umowy mają być wykonywane. nie obowiązuje minimalne wynagrodzenia za pracę W związku z tym dlatego wynagrodzenie pieniężne za świadczoną w ramach umowy cywilnoprawnej pracę może być niższe od minimalnego. Przysługuje ono bowiem z tytułu uzyskania zamierzonego rezultatu (efektu pracy), a nie z tytułu samego świadczenia pracy. nie przysługują płatne zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy Obie strony umowy cywilnoprawnej mogą zdecydować o wprowadzeniu do niej zapisów na temat płatnych zwolnień, jednak zawarcie zbyt wielu uprawnień pracowniczych może spowodować przekształcenie umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 39 STAŻ Staż jest formą praktycznej nauki polegającej na zdobywaniu wiedzy w miejscu pracy. Może mieć charakter płatny lub nieodpłatny. Osoby, które nigdy nie pracowały i nie mają doświadczenia zawodowego lub ich przerwa w pracy była na tyle długa, że ich doświadczenia się zdezaktualizowały mogą rozpocząć swoje starania o wejście na rynek pracy właśnie poprzez staż. Panuje powszechne przekonanie, że staże przewidziane są dla młodzieży. Nic bardziej mylnego. Choroba, okoliczności życiowe lub po prostu trudności związane ze znalezieniem pracy mogą wymagać ponownego nabycia kwalifikacji i doświadczenia związanego z ich wykorzystywaniem. Również w sytuacji, gdy nastąpiło przekwalifikowanie zawodowe poprzez szkolenia, warto pomyśleć uzupełnieniu wiedzy teoretycznej o umiejętności, które można nabyć w czasie stażu. Stażysta ma możliwość nabywania praktycznej wiedzy niezbędnej do wykonywania zawodu pod okiem opiekuna będącego doświadczonym pracownikiem danego pracodawcy. Opiekun wdraża stażystę w obowiązki i sprawuje kontrolę nad poprawnością ich wypełniania. Staż jest jednym z instrumentów rynku pracy, co oznacza, że wszystkie przepisy z nim związane reguluje ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Oddelegowanie na staż osoby bezrobotnej lub poszukującej pracy nie pozostającej w zatrudnieniu, która jest zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy odbywa się na wniosek pracodawcy. Pracodawca może poprosić pośredników pracy z PUP o wyszukanie odpowiednich osób lub wskazać konkretną osobę spełniającą wymogi ustawy. Następnie musi zawrzeć umowę ze starostą i opracować program stażu. Stażyście przysługuje stypendium stażowe w wysokości 120 % kwoty zasiłku dla bezrobotnych i jest wypłacane przez starosta. W chwili obecnej (maj 2012r.) kwota ta wynosi 913,70 (761,40 x 120%) brutto. W trakcie odbywania stażu za każde przepracowane 30 dni kalendarzowe przysługują dwa dni wolne, jednakże są one udzielane na wniosek stażysty. Staż jest pozwala nie tylko zdobyć doświadczenie Niektórzy pracodawcy traktują zawodowe, ale jest też doskonałym sposobem zaprezentowania się pracodawcy. Może się więc staż jako formę próbnego zdarzyć, że po jego zakończeniu pracodawca zatrudnienia pracownika. zdecyduje się na zatrudnienie byłego stażysty. Niektórzy pracodawcy traktują bowiem staż jako formę próbnego, nie generującego kosztów zatrudnienia pracownika, który docelowo ma objąć dane stanowisko. Pracodawca nie ponosi kosztów, ponieważ nawet w przypadku stażu płatnego, środki wypłacane stażyście, czyli stypendium stażowe, jak również koszty niezbędnych badań lekarskich pochodzą z Funduszu Pracy. Nie można jednak zakładać, że odbycie stażu u danego pracodawcy gwarantuje późniejsze zatrudnienie. 40 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery WOLONTARIAT Doskonałym sposobem na zdobycie doświadczenia zawodowego i nawiązania kontaktów z potencjalnymi pracodawcami jest wolontariat. Kwestie wolontariatu w Polsce reguluje ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Zgodnie z je zapisami wolontariuszem jest osoba, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie. Wolontariuszem może być każda osoba bez względu na wiek, wykształcenie czy też stan zdrowia, jednakże rodzaj wykonywanych prac i miejsce ich świadczenia może wymagać od ochotnika posiadania konkretnych kwalifikacji lub pozytywnej opinii lekarza. Miejsc, w których można świadczyć prace wolontarystycznie jest bardzo wiele. Jedynie sektor biznesu (tzw. II sektor) nie może korzystać ze wsparcia ochotników. Ustawa o wolontariacie dopuszcza świadczenie nieodpłatnych prac na rzecz: stowarzyszeń i fundacji, instytucji, które są organami administracji publicznej oraz ich jednostek organizacyjnych, organizacji kościelnych, stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego, partii politycznych, związków zawodowych i organizacji pracodawców, klubów sportowych, policji. Żadna z wymienionych powyżej instytucji i organizacji nie może zatrudniać wolontariuszy przy pracach związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, a wyłącznie w zakresie swojej działalności statutowej. Wolontariat jest dobrowolną, bezpłatną i świadomą działalnością na rzecz innych, wykraczającą poza związki rodzinno-koleżeńsko-przyjacielskie (źródło: Centrum Wolontariatu w Warszawie). Wolontariusz nie jest więc pracownikiem i nie podlega kodeksowi pracy, gdyż nie pobiera wynagrodzenia, a świadczenie przez niego wykonywane reguluje porozumienie o współpracy (tzw. porozumienie wolontariackie), a nie umowa o pracę. W związku z tym, osoby bezrobotne zarejestrowane w urzędzie pracy nie tracą uprawnień do zasiłku w momencie podWolontariat daje możliwość jęcia pracy na zasadach wolontarystycznych. Okres pracy wolontarystycznej nie zalicza się nabycia doświadczenia niestety do stażu pracy, lecz daje wiele innych zawodowego oraz korzyści, takich jak możliwość nabycia doświadczenia zawodowego czy też nawiązania kontanawiązania kontaktów. któw. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 41 W porozumieniu wolontariackim powinien być precyzyjnie określony czas i miejsce świadczenia pracy, zakres oraz sposób wykonywania obowiązków oraz zasady rozwiązania porozumienia. Forma pisemna porozumienia jest konieczna jeśli praca będzie świadczona dłużej niż 30 dni. Mimo że wolontariusz nie otrzymuje za swoją pracę wynagrodzenia, przysługuje mu ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków (tzw. NNW) oraz możliwość zwrotu kosztów podróży i diet otrzymywania wymaganych środków ochrony osobistej. Musi też zostać poinformowany o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywaniem świadczeń, a także o zasadach ochrony przed zagrożeniem. Powinien mieć zapewnione bezpieczne i higieniczne warunki pracy, na takich samych zasadach jak płatni pracownicy. Po zakończeniu współpracy wolontarystycznej wolontariuszowi wystawiane jest zaświadczenie o wykonaniu świadczeń. Jeśli wolontariusz sprawdzi się jako potencjalny pracownik: wykaże gotowość podejmowania nowych wyzwań, zdolność szybkiego przyswajania wiedzy, obowiązkowość, kreatywność i inicjatywę, podobnie jak w przypadku stażu, może się okazać, że wolontariat zaowocuje zatrudnieniem płatnym. Odbyty staż lub wolontariat powinien zostać odnotowany w CV. Zwłaszcza jeśli jest to jedyne doświadczenie zawodowe poszukującego pracy. Uczestnictwo w stażach i pracach woluntarnystycznych jest pozytywnie oceniane przez pracodawców, gdyż świadczy o aktywności kandydata i jego gotowości do podnoszenia kompetencji i doświadczenia zawodowego, ale też zaradności i uświadomionej potrzebie rozwoju. Cechy te są pożądane przez większość pracodawców, zatem dają przewagę nad innymi kandydatami. 42 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Inną drogą znalezienia zatrudnienia od wymienionych powyżej jest utworzenie sobie stanowiska pracy poprzez samozatrudnienie w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej lub spółdzielni socjalnej. Prowadzenie firmy czy też spółdzielni wymaga od przedsiębiorcy odpowiednich predyspozycji, starannego przygotowania oraz posiadania kapitału. Wiąże się też z koniecznością podejmowania ryzyka. Z drugiej jednak strony, daje większą niezależność i satysfakcję. S PÓŁDZIELNIA SOCJALNA Mimo że idea spółdzielczości jest bardzo stara, gdyż pierwsza spółdzielnia powstała 170 lat temu w Anglii, dopiero w 2004 roku pojawiła się w polskim prawie nowa jej forma – spółdzielnia socjalna. Zasady zakładania i funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych tego typu reguluje Ustawa o spółdzielniach socjalnych. Spółdzielnie socjalne, w odróżnieniu od zwykłych, muszą realizmwać dwa cele: wspierać swoich członków, czyli wyłącznie osoby pochodzące z grup wykluczonych społecznie w powrocie do uregulowanego życia społecznego i zawodowego oraz prowadzić przedsiębiorstwo w oparciu o wspólną pracę. Do osób wykluczonych społecznie, czyli tych, które ze względu na swoją sytuację życiową nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb życiowych, znajdują się w sytuacji powodującej ubóstwo oraz uniemożliwiającej lub ograniczającej uczestnictwo w życiu zawodowym, społecznym i rodzinnym, zalicza się do nich między innymi osoby niepełnosprawne. Spółdzielczość socjalna została pomyślana, jako wsparcie dla osób, które mają szczególne problemy z wejściem na współczesny rynek pracy, ponieważ znajdują się w trudniejszej sytuacji od reszty społeczeństwa. Spółdzielnia socjalna jest bowiem specyficzną firmą, dzięki której jej członkowie mogą zyskać pracę, poprawić sytuację materialną swojej rodziny, ale również nabyć kompetencje społeczne. Spółdzielnia socjalna może zostać założona w trybie indywidualnym – przez osoby fizyczne lub zinstytucjonalizowanym – przez osoby prawne. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 43 I NDYWIDUALNE ZAKŁADANIE SPÓŁDZIELNI SOCJALNEJ W przypadku trybu indywidualnego, założycielami spółdzielni socjalnej musi być minimum 5 osób zaliczanych do grup wykluczonych społecznie. Mogą to być: 1. osoby bezrobotne, w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, tj., zarejestrowane we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukujące zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej; 2. osoby, o których mowa w ustawie o zatrudnieniu socjalnym z dnia 13 czerwca 2003 r. w art. 1 ust. 2 pkt 1-4, 6 i 7, tj.: bezdomni realizujący indywidualny program wychodzenia z bezdomności, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, uzależnieni od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, uzależnieni od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej, chorzy psychicznie, w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego, zwolnieni z zakładów karnych, mające trudności w integracji ze środowiskiem, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej, uchodźcy realizujący indywidualny program integracji, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej; 3. osoby niepełnosprawne, w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. I NSTYTUCJONALNE ZAKŁADANIE SPÓŁDZIELNI SOCJALNEJ W trybie instytucjonalnym, spółdzielnia socjalna powoływana jest przez minimum dwie soby prawne: gminne osoby prawne, których statutowym zadaniem jest działanie na rzecz reintegracji społecznej i zawodowej mieszkańców gminy np. centra integracji społecznej (CIS), kluby integracji społecznej (KIS); organizacje pozarządowe oraz kościelne osoby prawne. Z ATRUDNIENIE W SPÓŁDZIELNI SOCJALNEJ Aby znaleźć zatrudnienie w spółdzielni socjalnej, nie trzeba jej konieczne zakładać. Można bowiem przystąpić do spółdzielni istniejącej. Osoby z niepełnosprawnością mają pierwszeństwo, ponieważ zgodnie z ustawą, minimum 80 % członków spółdzielni powinny stanowić osoby zaliczane do wykluczonych społecznie. 44 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery Każdy z członków spółdzielni jest jednocześnie jej pracownikiem, a stosunek pracy nawiązuje się na podstawie spółdzielczej umowy o pracę. Z pracownikami, którzy nie są członkami spółdzielni, zawierane są „zwykłe” umowy o pracę, a ustawa przewiduje, że co najmniej 50% pracowników muszą stanowić osoby zakwalifikowane do grup wykluczonych społecznie. Po 12 miesiącach pracy w spółdzielni socjalnej osoby wykluczone społecznie, a więc też pracownicy z niepełnosprawnością, nabywają automatycznie prawo członkostwa w danej spółdzielni. W ten sposób można przez rok przygotowywać się do bycia spółdzielcą, poznawać zasady funkcjonowania spółdzielni, jej członków, warunki pracy. Spółdzielnia socjalna funkcjonuje na nieco innych zasadach niż firma. W związku z tym, że do jej zadań należy społeczna i zawodowa reintegracja jej członków, na ten cel musi być przeznaczone min. 40% zysku finansowego spółdzielni. Z tego zysku, czyli tzw. nadwyżki bilansowej finansowane są np.: szkolenia, kursy podnoszące kwalifikacje zawodowe oraz kompetencje społeczne spółdzielców, ale też porady rodzinne, koszty mediacji, porady psychologa. Reasumując, w spółdzielni socjalnej działalność gospodarcza nie jest celem, lecz środkiem do realizowania celów pozaekonomicznych, a osób, które podejmują się założenia spółdzielni, nie łączy chęć zysku, lecz wspólne doświadczenia wypływające z wykluczenia społecznego. Przedmiotem działalności gospodarczej spółdzielni socjalnej może być każda działalność, która nie jest sprzeczna z prawem. Szczególnym przywilejem spółdzielni jest możliwość startowania w konkursach ogłaszanych przez samorządy na realizację ich zadań. Oprócz spółdzielni z tego prawa mogą korzystać wyłącznie organizacje pozarządowe. Pierwsze, niezbędne do rozpoczęcia działalności środki wnoszą członkowie spółdzielni. Jest to wpisowe, czyli ustalona w statucie przedsiębiorstwa kwota pieniężna oraz udziały, które mogą być wniesione w formie pieniężnej lub rzeczowej. Jeśli członkami spółdzielni są osoby niepełnosprawne lub bezrobotne środki na udziały mogą pozyskać z urzędu pracy. Jednorazowa dotacja może wynosić w przypadku osoby z niepełnosprawnością maksymalnie 15-krotność przeciętnego wynagrodzenia. Środki te pochodzą z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Niepełnosprawny spółdzielca starający się o dotację musi posiadać w PUP status bezrobotnego lub poszukującego pracy niepozostającego w zatrudnieniu. Osoby, które nie są niepełnosprawne mogą liczyć jedynie na 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia, a dotację tę finansuje Fundusz Pracy. Spółdzielnie socjalne mogą również liczyć na możliwość odzyskiwania składek na ubezpieczenie społeczne pracowników, którzy bezpośrednio przed uzyskaniem zatrudnienia w spółdzielni byli zarejestrowani jako bezrobotni. Z refundacji można korzystać przez 3 lata, przez pierwsze 24 miesiące – w pełnej wysokości, a przez kolejne 12 miesięcy – w wysokości 50%. Środki te pochodzą z Funduszu Pracy, zatem wnioski o refundację składa się w PUP. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 45 Istotną ulgą przysługującą wyłącznie spółdzielniom socjalnym jest zwolnienie z podatku dochodowego od osób prawnych od dochodów przeznaczonych na społeczną i zawodową reintegrację jej członków. W związku z tym, że ustawa obowiązuje przeznaczyć na ten cel minimum 40% nadwyżki bilansowej, podatek należy uiścić jedynie od pozostałej kwoty. Spółdzielnie podobnie jak organizacje pozarządowe mogą starać się o uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego, tzw. OPP. Jednym ze szczególnych uprawnień wynikających z posiadania tego statusu jest możliwość uzyskania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych. Ponadto, spółdzielnie mogą również korzystać ze wsparcia unijnego (np. Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności), pozyskując środki na realizowane przez siebie projekty bądź uczestnicząc w projektach realizowanych przez inne podmioty. WIĘCEJ INFORMACJI Zasady rejestracji spółdzielni socjalnej można bardzo łatwo znaleźć w Internecie, np.: www.spol dziel nie.org lub w ww .ekonomiaspol eczna.pl . Warto zapoznać się też ze stronami internetowymi funkcjonujących już spółdzielni, gdyż zawierają one nie tylko informacje handlowe, ale też statuty, a nieraz nawet historię powstania i rozwoju przedsiębiorstwa. Zgodnie z informacją zawartą na stronie internetowej Ogólnopolskiego Związku Rewizyjnego Spółdzielni Socjalnych, na terenie województwa kujawsko – pomorskiego funkcjonuje 27 tego typu przedsiębiorstw społecznych. Z pełną listą można się zapoznać pod linkiem www.ozrss.pl /kkuj.h tm . 46 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery D ZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA Własna działalność gospodarcza cieszy się nadal dużo większą popularnością od spółdzielni socjalnych. Przedsiębiorca, jeśli tylko porusza się w ramach prawa, ma bowiem pełną swobodę działania. Zysk wypracowany przez przedsiębiorcę jest jego własnością, może więc w pełni decydować na co go przeznaczy. Zwykła firma nie jest jednak przedsiębiorstwem społecznym. Nie przewidziano więc dla niej w polskim prawie tak preferencyjnego traktowania jak w przypadku spółdzielni socjalnej. U LGI DLA NOWYCH PRZEDSIĘBIORCÓW Osoba zakładająca działalność gospodarczą może jednak liczyć, przez 2 lata od dnia rozpoczęcia biznesu, na ulgi dla nowych przedsiębiorców w ZUS. Polegają one na preferencyjnej stawce na ubezpieczenia społeczne w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia. Po tym okresie kwota wzrośnie do wysokości 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Przedsiębiorca będący osobą z niepełnosprawnością może jednak ubiegać się o refundację składek na ubezpieczenia społeczne do wysokości odpowiadającej wysokości składki, której podstawą wymiaru jest kwota stanowiąca 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Warunkiem uzyskania refundacji jest terminowe opłacanie składek w pełnej wysokości. Środki pochodzą z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, a więc elektroniczny wniosek o refundację należy składać właśnie w PFRON. Jeśli wniosek był kompletny i prawidłowo wypełniony, środki powinny wpłynąć na konto niepełnosprawnego przedsiębiorcy w ciągu 14 dni od dnia jego złożenia. Ś RODKI NA ROZPOCZĘCIE DZI AŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Główną bolączką początkujących przedsiębiorców jest brak środków na uruchomienie biznesu. Na rozpoczęcie działalności gospodarczej można jednak pozyskać środki z PFRON. Procedura ubiegania się i zasady są analogiczne jak w przypadku dotacji na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej. Osoby z niepełnosprawnością mogą uzyskać maksymalnie 15-krotność przeciętnego wynagrodzenia, a wniosek należy złożyć w powiatowym urzędzie pracy. Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery 47 P ROJEKTY UNIJNE Osoby planujące uruchomienie działalności gospodarczej mogą również wziąć udział w projekcie współfinansowanym ze środków Unii Europejskiej. Projekty te są realizowane przez różne podmioty: organizacje pozarządowe, firmy, samorządy w ramach Działania 6.2. Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) – Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia. Projekty te zakładają zazwyczaj szkolenia pomocne w uruchomieniu działalności gospodarczej, dotacje nawet do 40 tys. zł oraz tzw. wsparcie pomostowe w wysokości nieprzekraczającej kwoty płacy minimalnej. Jest ono wypłacane comiesięcznie przez pół roku od rozpoczęcia działalności gospodarczej. Adresatami projektów są osoby posiadające szczególne trudności na rynku pracy, tak więc wiele z nich jest skierowanych do osób z niepełnosprawnością. Możliwość uczestnictwa w takim projekcie jest ogłaszana w ogólnodostępnych mediach, ale warto też śledzić strony internetowe wojewódzkich urzędów pracy, ponieważ to one pośredniczą w administrowaniu Działaniem 6.2. PO KL. Trzeba jednak pamiętać, że wsparcia ze środków PFRON, o które ubiega się przez PUP nie można łączyć ze wsparciem z projektów współfinansowanych przez UE. I NKUBATORY PRZEDSIĘBI ORCZOŚCI W województwie kujawsko – pomorskim funkcjonuje kilka Akademickich Inkubatorów Przedsiębiorczości (AIP). Wszystkie osoby, nie tylko studenci, zainteresowane rozpoczęciem własnej działalności gospodarczej mogą w nich znaleźć wsparcie merytoryczne i infrastrukturalne. Lista adresowa AIP znajduje się w rozdziale 4. Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne. 48 Osoba z niepełnosprawnością na ścieżce kariery OGÓLNOPOLSKI RYNEK PRACY A OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE ORGANIZACJE I INSTYTUCJE POMAGAJĄCE OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM W PORUSZANIU SIĘ NA RYNKU PRACY FUNDACJA AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH (FAZON) Fundacja Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych „FAZON” powstała w 2004 roku i została utworzona przez Polską Organizację Pracodawców Osób Niepełnosprawnych. Głównym celem „FAZON” jest wspieranie i promocja różnych form zatrudnienia osób niepełnosprawnych. FAZON, wspierając wszelkie przejawy aktywności osób niepełnosprawnych, wydając publikacje tematyczne, prowadząc szkolenia i szeroko rozwinięte poradnictwo z zakresu prawa, psychologii i zarządzania karierą stara się urzeczywistnić ideę czynnego udziału osób niepełnosprawnych w życiu publicznym i społecznym. P UNKT WSPARCI A Z AWODOWEGO O SÓB N IEPEŁNOSPRAWNYCH W ramach utworzonej przez POPON Fundacji Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych działają Punkty Wsparcia Zawodowego Osób Niepełnosprawnych. Osoba z niepełnosprawnością ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności może się zgłosić do takiego punktu, gdzie otrzyma: pomoc w wejściu na rynek pracy, dostęp do ofert pracy. Dodatkowo w Punkcie Wsparcia Zawodowego Osób Niepełnosprawnych osoby poszukujące pracy znajdą trenera pracy i doradcę zawodowego. Mogą też wziąć udział w warsztatach aktywizujących zawodowo i społecznie i uzyskać pomoc w napisaniu CV i listu motywacyjnego. Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 49 K ONTAKT WOJ. KUJAWSKO - POMORSKIE ul. Hetmańska 38, 85-035 Bydgoszcz tel. 52 348 63 83, tel./fax: 52 373 11 75 pwz.bydogszc [email protected] WOJ. POMORSKIE ul. Grunwaldzka 100, 80-244 Gdańsk tel./fax: 58 341 39 46 pwz.gdansk@fa zon.pl WOJ. ŚLĄSKIE Pl. Grunwaldzki 8/10, 40-950 Katowice tel. 32 745 27 20, fax: 745 27 21 [email protected] WOJ. WIELKOPOLSKIE ul. Wiankowa 3, 61-131 Poznań tel. 61 875 09 56, fax: 61 875 26 92 w. 44 S TRONA INTERNETOWA www.fazon.pl 50 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne POLSKA ORGANIZACJA PRACODAWCÓW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH (POPON) POPON to największy związek zrzeszający przedsiębiorców zatrudniających osoby z niepełnosprawnością. Prowadzi swoją działalność od 30 listopada 1995 roku. Skupia blisko 600 firm i instytucji, które zatrudniają łącznie około 65 tys. pracowników, w tym ponad 35 tys. osób niepełnosprawnych. Organizacja prowadzi swoje biura w dziewięciu największych miastach Polski. D ZI AŁANI A POPON POPON podejmuje następujące działania: legislacyjno-lobbingowe, forsując korzystne dla pracodawców zmiany w prawie; informacyjne, kierowane do pracodawców, ułatwiające interpretacje przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych; społeczne, których celem jest próba zmiany postaw pracodawców, jak i samych osób Niepełnosprawnych POPON prowadzi również szeroką działalność informacyjno – szkoleniową, między innymi: organizuje seminaria, szkolenia, poradnictwo prawne, poradnictwo dotyczące pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania firm; wydaje książki i czasopisma m.in. miesięczniki „Firma bez Barier” oraz „Sprawny Pracownik”; prowadzi profesjonalne pośrednictwo pracy dla osób niepełnosprawnych oraz rekrutację dla firm chcących zatrudniać tę grupę osób. K ONKURS DLA P RACODAWCÓW WRAŻLIWYCH S POŁECZNIE „L ODOŁAM ACZE ” Ideę zatrudniania osób niepełnosprawnych oraz odpowiedzialnego podejścia do biznesu POPON propaguje poprzez Konkurs dla Pracodawców Wrażliwych Społecznie „Lodołamacze”. Statuetka LODOŁAMACZA jest wyróżnieniem dla tych, którzy decydując się na zatrudnienie osób niepełnosprawnych, jednocześnie prowadzą wobec nich przyjazną politykę personalną, przełamują bariery, walczą z niechęcią i obojętnością społeczną. Pierwsza edycja konkursu odbyła się w 2006 roku i zgłosiło się do niej 221 firm i instytucji z całego kraju. W 2007 r. było ich już blisko 273, natomiast w 2008 r. 342. Idea Konkursu przyciąga również uwagę polityków, ludzi kultury i mediów. Konkurs odbywał się pod Honorowym Patronem Małżonki Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Pani Marii Kaczyńskiej. Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 51 K ONTAKT B IURO Z ARZĄDU K RAJOWEGO ul. Próżna 12 A, 00-107 Warszawa tel./fax: (22) 620 32 02; (22) 654 07 12 [email protected] http://www.popon.pl B IURA REGIONALNE DOLNOŚLĄSKIE BIURO POŚREDNICTWA PRACY WE WROCŁAWIU ul. Szewska 6/7, Wrocław, tel. (71) 785 19 81 biuro@wrocl aw .popon.pl KUJAWSKO -POMORSKIE BIURO POŚREDNICTWA PRACY W BYDGOSZCZY ul. Hetmańska 38, Bydgoszcz, tel. (52) 348 63 83 biuro@b ydgoszc z.p opon.pl ŁÓDZKIE BIURO POŚREDNICTWA PRACY W ŁODZI ul. Suwalska 16, Łódź, tel. (42) 250 53 65 biuro@l odz.popon.pl M AŁOPOLSKIE BIURO POŚREDNICTWA PRACY W KRAKOWIE ul. Rakowicka 65, Kraków, tel. (12) 294 50 95/96 biuro@k rakow.popon.pl M AZOWIECKIE BIURO POŚREDNICTWA PRACY W WARSZAWIE ul. Żelazna 64, Warszawa, tel. (22) 850 19 68 lub 850 19 70 biuro@warszaw a.popon.pl PODKARPACKIE BIURO POŚREDNICTWA PRACY W RZESZOWIE ul. Rejtana 10, Rzeszów, tel. (17) 857 75 56 [email protected] ŚLĄSKIE BIURO POŚREDNICTWA PRACY W K ATOWICACH pl. Grunwaldzki 8/10 pok.100, Katowice, tel. (32) 782 60 20 [email protected] WIELKOPOLSKIE BIURO POŚREDNICTWA PRACY W POZNANIU ul. Wiankowa 3, Poznań, tel. (61) 872 01 96 [email protected] | w ww .popon.pl /poznan 52 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne PAŃSTWOWY FUNDUSZ REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH (PFRON) PFRON świadczy pomoc bezpośrednio lub za pośrednictwem jednostek samorządu terytorialnego osobom niepełnosprawnym, które prowadzą działalność gospodarczą lub rolniczą. F ORMY WSPARCI A OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Do podstawowych form tej pomocy należy: refundacja składek na ubezpieczenie społeczne osobom niepełnosprawnym prowadzącym działalność gospodarczą i niepełnosprawnym rolnikom. dotacja na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej albo wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej. dofinansowanie do wysokości 50% oprocentowania kredytu bankowego. F ORMY WSPARCI A PRACODAWCÓW Przez PFRON wspierani są również pracodawcy zatrudniający osoby z niepełnosprawnością. Podstawowymi formami pomocy dla pracodawców są: przystosowanie i adaptacja stanowisk pracy osób niepełnosprawnych, wyposażenie stanowisk pracy, dofinansowanie do wynagrodzeń zatrudnionych osób niepełnosprawnych, dofinansowanie asystentów w miejscu pracy, dofinansowanie kosztów szkoleń niepełnosprawnych pracowników. K ONTAKT BIURO PFRON Al. Jana Pawła II 13, 00-828 Warszawa tel. centr. (22) 50 55 500 ODDZIAŁ KUJAWSKO -POMORSKI PFRON ul. Szosa Chełmińska 30, 87-100 Toruń tel. (56) 68 14 400, fax: (56) 655 60 02 w. 31 [email protected] Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 53 BIURO ZAWODOWEJ PROMOCJI STUDENTÓW I ABSOLWENTÓW UMK W TORUNIU ul. Gagarina 33, 87-100 Toruń, (Dom Studencki Nr 11, parter, wejście z boku) tel. (56) 611 46 43, fax: (56) 611 46 44 biurokarier@um k.pl | www .biurokari er.um k.pl | biurokarier.edu.pl Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów UMK w Toruniu jest pierwszym biurem karier w Polsce. Oficjalnie zostało otwarte w październiku 1993 roku. W realizację tego projektu zaangażowani byli m.in.: dyrektor Biura Karier na Uniwersytecie w Hull w Wielkiej Brytanii – John C. Franks (1942-2008) – honorowy patron, główny konsultant oraz organizator szkoleń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Ministerstwo Pracy i Polityki Socjalnej, Krajowy Urząd Pracy, Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu oraz Fundacja Know-How. Projektowi udzieliła wsparcia Ambasada Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej oraz British Council w Warszawie. Personel szkolony był w Polsce i Wielkiej Brytanii. W latach 1993-2004 roku Biuro Karier w Toruniu było finansowane i zarządzane na podstawie porozumienia zawartego pomiędzy Uniwersytetem Mikołaja Kopernika a Wojewódzkim Urzędem Pracy w Toruniu, obecnie jego działalność jest finansowana przez UMK. W 1997 roku Biuro Karier uczestniczyło w projekcie zakładania sieci 8 Biur Karier na polskich uczelniach, współfinansowanego przez fundusz europejski Tempus Phare (pozostałymi partnerami byli: Uniwersytet w Hull, Uniwersytet w Amsterdamie, Krajowy Urząd Pracy). W następnych latach powstały kolejne Biura Karier na większości uczelni w naszym kraju, które zrzeszone są Ogólnopolskiej Sieci Biur Karier. Biuro Karier UMK udziela konsultacji i szkoli pracowników nowych Biur Karier. Biuro Karier UMK zostało powołane, aby służyć studentom i absolwentom UMK w wyborze drogi rozwoju zawodowego oraz aby ułatwić znalezienie zatrudnienia odpowiadającego ich kwalifikacjom i aspiracjom. Do jego zadań należy: Pośrednictwo w znalezieniu pracy, stażu i praktyk poprzez prowadzenie bazy danych ofert pracy stałej i dorywczej, staży i praktyk oraz przesyłanie spersonalizowanych propozycji zatrudnienia do zarejestrowanych w Biurze Karier studentów i absolwentów. Poradnictwo zawodowe – indywidualne spotkania z doradcami zawodowymi w celu szeroko rozumianego planowania ścieżki rozwoju zawodowego. Organizacja szkoleń i warsztatów podnoszących umiejętności radzenia sobie na rynku pracy m.in. z zakresu tworzenia dokumentów aplikacyjnych, radzenia sobie podczas procesu rekrutacji, określania potencjału zawodowego, doskonalenia umiejętności przydatnych na rynku pracy. Współpraca z pracodawcami m.in. podczas corocznie organizowanych prezentacji firm na UMK: Wczesna Rekrutacja – Milkround oraz Targów Pracy, Praktyk i Staży "Dni Kariery". 54 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne I NNE B IURA K ARIER PRZY WYŻSZYCH UCZELNIACH W WOJ . KUJAWSKO - POMORSKIM T ORUŃ BIURO K ARIER TORUŃSKIEJ SZKOŁY WYŻSZEJ ul. Młodzieżowa 29, 87-100 Toruń tel. (56) 661 07 12 BIURO PROMOCJI Z AWODOWEJ S TUDENTÓW I ABSOLWENTÓW WSB W TORUNIU ul. Młodzieżowa 31a, 87-100 Toruń tel. (56) 660 92 58, tel./fax: (56) 66 092 54 biuro_karier@w sb.torun.pl B YDGOSZCZ BIURO PROMOCJI Z AWODOWEJ S TUDENTÓW I ABSOLWENTÓW WSB W BYDGOSZCZY ul. Fordońska 74, 85-719 Bydgoszcz tel. (52) 58 29 118, fax: (52) 58 29 115 AKADEMICKIE BIURO K ARIER BYDGOSKIEJ SZKOŁY WYŻSZEJ ul. Unii Lubelskiej 4C, 85-059 Bydgoszcz tel. (52) 584 10 01 AKADEMICKIE BIURO K ARIER WYDZIAŁU Z AMIEJSCOWEGO W B YDGOSZCZY WYŻSZEJ SZKOŁY I NFORMATYKI W ŁODZI ul. Fordońska 246, 85-766 Bydgoszcz tel./fax: (52) 348 52 95 BIURO KARIER "KONTRAKT" WYŻSZA SZKOŁA HUMANISTYCZNO -EKONOMICZNA W Ł ODZI , Z AMIEJSCOWY OŚRODEK DYDAKTYCZNY W BYDGOSZCZY ul. Wojska Polskiego 46 a, 85-825 Bydgoszcz tel. (52) 375 71 12, fax: (52) 375 71 04 hkorczynska @w she.lodz.pl BIURO K ARIER COLLEGIUM MEDICUM UMK W BYDGOSZCZY ul. M. Curie Skłodowskiej 9, budynek Biblioteki Medycznej, p. 17 (I piętro), 85-094 Bydgoszcz tel./fax: (52) 585 36 97 biurokarier@cm .um k.pl Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 55 BIURO K ARIER KUJAWSKO -P OMORSKIEJ SZKOŁY WYŻSZEJ W BYDGOSZCZY ul. J. Pestalozziego 12-14, pokój 103 B, 85-094 Bydgoszcz tel. (52) 322 34 04 w. 46 BIURO K ARIER UNIWERSYTETU K AZIMIERZA WIELKIEGO W BYDGOSZCZY ul. Chodkiewicza 30, 85-064 Bydgoszcz tel. (52) 34 19 124 BIURO K ARIER UNIWERSYTETU TECHNOLOGICZNO -PRZYRODNICZEGO W BYDGOSZCZY Al. Prof. S. Kaliskiego 7, 85-789 Bydgoszcz tel. (52) 374 92 87; tel./fax: (52) 374 94 25 [email protected] BIURO K ARIER WSG W BYDGOSZCZY ul. Garbary 3 G, 85-229 Bydgoszcz tel. (52) 567 00 62, (52) 348 23 18, fax: (52) 348 23 18 WŁOCŁAWEK BIURO K ARIER P AŃSTWOWEJ WYŻSZEJ SZKOŁY Z AWODOWEJ WE WŁOCŁAWKU ul. Mechaników 3, 87-800 Włocławek tel. 600 986 553 AKADEMICKIE BIURO K ARIER WSINF WE WŁOCŁAWKU ul. Chmielna 24, pokój 11, 87-800 Włocławek tel. (54) 412 59 04 promo@wlocl aw ek.w sinf.edu.pl T UCHOLA AKADEMICKIE BIURO K ARIER WYŻSZEJ SZKOŁY Z ARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM W TUCHOLI ul. Pocztowa 13, 89-500 Tuchola tel. (52) 554 01 04 abk-wszs@tuchol a.pl 56 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne AKADEMICKIE INKUBATORY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Celem działania AIP jest realizacja strategii „Droga do Polski Przedsiębiorczej” poprzez: Kreowanie przedsiębiorczości jako narodowej cechy Polaków Umożliwianie realizacji marzeń o własnej firmie Pomoc w zakładaniu i prowadzeniu własnej firmy Rozwijanie myślenia biznesowego Wdrażanie nowych technologii opartych na innowacji Edukacja przedsiębiorczości wśród młodych ludzi Promowanie postaw proinnowacyjnych i kreatywności Podnoszenie świadomości na temat mechanizmów rynkowych Odkrywanie i inwestowanie w firmy na miarę Skype’a Wszystkie osoby zainteresowane założeniem firmy w AIP, również osoby z niepełnosprawnością, powinny się skontaktować dyrektorem wybranego Inkubatora. Udzieli on kompletnych informacji dotyczących procesu zakładania i prowadzenia firmy w AIP. K ONTAKT ul. Piękna 68, II piętro, 00-672 Warszawa tel. (22) 745 19 19; fax: (22) 628 20 27 INFOLINIIA AIP (22) 745 23 83 biuro@p rzedsiebiorc a.pl Pełna lista Inkubatorów wraz z bezpośrednimi danymi kontaktowymi do dyrektorów znajduje się pod linkiem http://s.in kuba tory.pl /pl /sie -ai p Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 57 I NKUBATORY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO - POMORSKIM T ORUŃ UNIWERSYTET MIKOŁAJA K OPERNIKA ul. Gagarina 9, 87-100 Toruń tel. (56) 611 26 40 www.aip.um k.pl /portal | aip@um k.pl WYŻSZA SZKOŁA B ANKOWA ul. Dekerta 26, 87-100 Toruń Paweł Żywiecki, tel. 515 229 765; paw el [email protected] B YDGOSZCZ UNIWERSYTET K AZIMIERZA WIELKIEGO ul. Ogińskiego 16; 85-092 Bydgoszcz, VI Piętro, pokój 606-609 Paweł Żywiecki, tel. 515 229 765; paw el [email protected] UNIWERSYTET TECHNOLOGICZNO -PRZYRODNICZY ul. Kaliskiego 7, bud. 2.1, biuro 22 i 23, 85-786 Bydgoszcz Radosław Ratajczak, tel. (52) 340 80 62, 603 959 328; radosl aw.ratajc zak@inkub atory.pl Justyna Ratajczak, tel. 504 394 734; jus tyna.ratajc [email protected] WYŻSZA SZKOŁA B ANKOWA Ulicy Fordońskiej 74, 85-719 Bydgoszcz Paweł Żywiecki, tel. 515229765; paw el [email protected] WYŻSZA SZKOŁA GOSPODARKI ul. Garbary 2, 85-229 Bydgoszcz tel./fax: 052 567 00 65 w. 17 Radosław Ratajczak, tel. 603 959 328; radosl [email protected] Justyna Ratajczak, tel. 504 394 734; jus tyna.ratajc [email protected] WŁOCŁAWEK WYŻSZA SZKOŁA HUMANISTYCZNO -EKONOMICZNA ul. Toruńska 148, 87-800 Włocławek Michał Szczepański, m ichal .szczepanski@in kubatory.pl 58 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne FUNDACJA POMOCY MATEMATYKOM I INFORMATYKOM NIESPRAWNYM RUCHOWO Fundacja pomaga w zdobyciu lub podniesieniu kwalifikacji zawodowych i znalezieniu pracy osobom ze wszystkimi rodzajami niepełnosprawności, bez względu na wykształcenie oraz miejsce zamieszkania. Organizuje bezpłatne szkolenia, w szczególności informatyczne, zawodowe i graficzne; prowadzi doradztwo zawodowe, prawne i psychologiczne; współpracuje z pracodawcami i pomaga w znalezieniu odpowiedniej oferty pracy. Fundacja działa od 1990 roku. Należy do Federacji Organizacji Służebnych MAZOWIA, Koalicji na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością, Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych i Telecentre-Europe AISBL. Ma status Organizacji Pożytku Publicznego. Więcej informacji na temat aktualnej oferty można znaleźć na stronie www.fpmiinr.org.pl oraz w Centrach Edukacji i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych. K ONTAKT W BYDGOSZCZY tel. 504 463 708, ul. Gajowa 99, 85-717 Bydgoszcz czynne od poniedziałku do piątku w godz. 8.00-16.00 W WARSZAWIE tel. (22) 565 48 79, ul. Narbutta 49/51 lok. 2, 02-529 Warszawa czynne od poniedziałku do piątku w godz. 9.00-17.00 W OPOLU tel. (77) 453 64 81, wew. 392, ul. Koraszewskiego 8-16, 45-011 Opole czynne od poniedziałku do piątku w godz. 8.00-16.00 W BIAŁYMSTOKU tel. (85) 679 26 65, ul. Branickiego 17A lok. 200, 15-085 Białystok czynne od poniedziałku do piątku w godz. 8.00-16.00 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 59 60 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne ORGANIZACJE I INSTYTUCJE POMAGAJĄCE OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM W PORUSZANIU SIĘ NA RYNKU PRACY Z TERENU WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIEGO CENTRUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ IM . JACKA KURONIA W BYDGOSZCZY CIS jest od dnia 1 stycznia 2011 roku Samorządowym Zakładem Budżetowym, a tym samym jest jednostką bezpośrednio nadzorowaną przez Prezydenta Miasta Bydgoszczy. CIS działa na podstawie ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz.U. Nr 122, poz. 1143 ze zmianami), w ramach której prowadzi Indywidualny Program Zatrudnienia Socjalnego. Uczestnicy Programu biorą udział w zajęciach reintegracji społecznej i zawodowej. R EINTEGRACJA SPOŁECZNA Są to działania o charakterze samopomocowym, mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy i zamieszkania. Zajęcia prowadzone w ramach reintegracji społecznej to np.: warsztaty motywacyjne, warsztaty aktywizujące, warsztaty komunikacji interpersonalnej, zajęcia komputerowe, edukacja prozdrowotna, edukacja kulturalna, etyka, wiedza o społeczeństwie, podstawy prawa, psychoedukacja, kreatywność; w ramach zajęć uczestnictwo w życiu kulturalnym (kino, teatr, muzea, wycieczki). R EINTEGRACJA ZAWODOWA Są to działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy (przyuczenie do zawodu, przekwalifikowanie w warsztacie adaptacyjno-szkoleniowym z możliwością podjęcia zatrudnienia). Zajęcia z zakresu: rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej oraz spółdzielni socjalnych, podstaw ekonomii społecznej. I NDYWIDUALNY P ROGRAM Z ATRUDNIENI A S OCJALNEGO Nadrzędnym celem realizowanego przez CIS Indywidualnego Programu Zatrudnienia Socjalnego jest pełna reintegracja społeczna i zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (długotrwale bezrobotne, bezdomne, niepełnosprawne, po wyjściu z zakładu karnego, po leczeniu odwykowym). Centrum przyjmując osoby do Programu stwarza możliwość praktyki zawodowej (w danym warsztacie adaptacyjno-szkoleniowym), zdobycie umiejętności i kwalifikacji zawodowych, a poprzez sumienność, rzetelność, zaangażowanie danego Uczestnika Programu na praktyce stwarza szansę na zatrudnienie. Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 61 W ARSZTATY ADAPTACYJNO - SZKOLENIOWE Centrum po okresie próbnym (1 miesiąc) proponuje Uczestnikom Programu następujące warsztaty adaptacyjno-szkoleniowe: Handlowy, Gastronomiczny, Konserwacyjno-Porządkowy, Opieki nad osobami zależnymi, Konserwacyjno-Produkcyjny, Administracyjny. W przypadku bydgoskiego Centrum praktyka odbywa się przez 6 miesięcy. Jeżeli reintegracja zawodowa uczestnika przebiegała w sposób prawidłowy, bez zastrzeżeń ze strony Zakładu Adaptacyjno-Szkoleniowego oraz CIS, istnieje możliwość podjęcia zatrudnienia już po 7 miesiącach udziału w Programie. Program Centrum od 1 czerwca 2006 do 31 grudnia 2011 ukończyło już 349 uczestników z czego 231 absolwentów podjęło zatrudnienie tj. ok. 66 % uczestników. D ZI AŁALNOŚĆ CIS Rodzaje działalności prowadzonej w ramach sekcji gospodarczych: Usługi transportowe – Przewóz Osób Niepełnosprawnych; Program „Bezpieczna droga”, w ramach którego zatrudniamy opiekunów dzieci i młodzieży na przejściach dla pieszych; Parking „Pod Blankami”, gdzie zatrudnieni są absolwenci Programu; „CIS - BUD” prace remontowo-budowlane, gdzie zatrudnieni są absolwenci Programu. K ONTAKT ul. Smoleńska 43, 85-871 Bydgoszcz tel. (52) 348 61 74; [email protected] ydgos zcz.pl | www.cis.b ydgoszcz.pl 62 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne KLUB INTEGRACJI SPOŁECZNEJ „WIATRAK” Głównym zadaniem Klubu jest pomoc osobom pozbawionym zatrudnienia w powrocie na rynek pracy. W Klubie Integracji Społecznej osoby bezrobotne oraz poszukujące pracy mają możliwość skorzystania z aktualnych ofert pracy, telefonicznego kontaktu z pracodawcą, zapoznania się z wiadomościami na temat prowadzonych kursów podnoszących kwalifikacje. Klub Integracji Społecznej „WIATRAK" to również działalność samopomocowa, dlatego w marcu i kwietniu pomagamy wypełniać PIT-y. K ONTAKT ul. Kleeberga 2 (budynek Fordońskiej Spółdzielni Mieszkaniowej) 85-791 Bydgoszcz tel. (52) 365 45 58 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 63 64 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne ORGANIZACJE I INSTYTUCJE POMAGAJĄCE OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM W PORUSZANIU SIĘ NA RYNKU PRACY SPOZA TERENU WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIEGO STOWARZYSZENIE PRZYJACIÓŁ INTEGRACJI Integracja to ogólnopolska organizacja pozarządowa, działająca na rzecz osób z niepełnosprawnością, a także ich rodzin i opiekunów. Powstała w 1995 roku z inicjatywy Piotra Pawłowskiego, twórcy i redaktora magazynu „Integracja”. Znaczną część kierownictwa i pracowników Integracji stanowią osoby z niepełnosprawnością. Główne działania Integracji skupiają się na informowaniu, edukacji oraz aktywizacji zawodowej osób ze wszystkimi rodzajami niepełnosprawności i są realizowane poprzez Sieć Centrów Integracja w Warszawie, Gdyni, Krakowie, Katowicach i Zielonej Górze, które w ramach realizowanych przez siebie projektów, prowadzą m. in. pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe. W ciągu roku Centra Integracja udzielają ponad 17 000 porad psychologicznych i społecznych oraz prawie 1 200 porad zawodowych. Z usług agencji pracy korzysta około 1 000 osób. Ponadto Centra Integracja rocznie nawiązują kontakt z około pięciuset pracodawcami, gromadząc oferty pracy zarówno z rynku otwartego, jak i chronionego. Firmom zainteresowanym zatrudnianiem pracowników z niepełnosprawnością oferują przeprowadzanie rekrutacji, doradztwo personalne oraz usługi doradcze dotyczące prawnego aspektu zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 65 I NTEGRACJA PROWADZI : Ogólnopolską infolinię informacyjną 0-801 801 015, w ciągu roku konsultanci udzielają kompleksowych informacji prawie 3 000 osób; Magazyn „Integracja”, największy polski magazyn o niepełnosprawności wydawany w nakładzie 40 000 egzemplarzy; Portal informacyjny www .niepel nosprawni.pl , najbardziej popularny serwis informacyjny w Polsce poruszający tematykę niepełnosprawności; odwiedza go miesięcznie średnio 250 000 użytkowników; Portal społecznościowy www .zintegrow ani.pl , posiadający 18 000 zarejestrowanych użytkowników; Kampanie społeczne (Kampania Parkingowa, Płytka wyobraźnia to Kalectwo, Polska bez Barier) i konkursy (Człowiek bez barier, Oczy otwarte), których celem jest zmiana postaw społecznych wobec niepełnosprawności. K ONTAKT CENTRUM I NTEGRACJA W WARSZAWIE ul. Dzielna 1, 00-162 Warszawa tel. (22) 831 85 82 warszawa@integrac ja .org CENTRUM I NTEGRACJA W GDYNI ul. Traugutta 2, 81-388 Gdynia tel. (58) 660 28 38 gdynia@integrac ja.org CENTRUM I NTEGRACJA W K ATOWICACH ul. Lompy 14 lok. 415, 40-955 Katowice tel. (32) 605 38 50 katowi ce@integrac ja.org CENTRUM I NTEGRACJA W K RAKOWIE ul. Kapelanka 17, 30-347 Kraków tel. 505 607 120 krakow@integrac ja .org CENTRUM I NTEGRACJA W ZIELONEJ GÓRZE ul. Sowińskiego 2/1, 65-419 Zielona Góra tel. (68) 328 64 80 ziel onagora@integracja .org 66 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne LUBELSKIE FORUM ORGANIZACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ramach działań Lubelskiego Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki prowadzona jest aktywizacja społeczno-zawodowa osób niepełnosprawnych poprzez: Centrum Informacyjno Szkoleniowe Osób Niepełnosprawnych (CISON) w Lublinie – Informatorium - Instytucja Szkoleniowa Klub Integracji Społecznej – miejsce pomocy osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom w odbudowaniu, kształtowaniu oraz podtrzymywaniu umiejętności uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej. W KIS osoby niepełnosprawne spędzają czas, podejmują wspólne inicjatywy, biorą udział w warsztatach tematycznych, spotkają się z ciekawymi ludźmi, uczestniczą w wyjazdach integracyjnych, integrują się z innymi osobami niepełnosprawnymi i wolontariuszami, Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 67 Klub Wolontariatu – rozwijający 2 główne formy: Wolontariat dla pracy – zdobywanie przez osoby niepełnosprawne w ramach wolontariatu doświadczenia zawodowego, nabywanie i podnoszenie kompetencji społecznych niezbędnych w środowisku pracy lub w ramach działań społecznych w ramach organizacji pozarządowych. Wolontariat na rzecz środowiska osób niepełnosprawnych – grupujący osoby niepełnosprawne, studentów lubelskich uczelni i osoby spoza środowiska realizujące działania na rzecz osób niepełnosprawnych. Biuro Karier dla Osób Niepełnosprawnych – forma instytucji integracji społeczno-zawodowej umożliwiająca swymi działaniami: analizę istniejących rozwiązań na rynku pracy osób niepełnosprawnych rozpoznanie możliwości, umiejętności osoby niepełnosprawnej ocenę stanu jej gotowości do wejścia na rynek pracy utworzenie i wdrożenie Indywidualnych Planów Działań dla osób niepełnosprawnych. Agencja Pracy i Doradztwa Personalnego – w ramach, której realizowane jest pośrednictwo pracy, wolontariat, staże, współpraca międzynarodowa, promocja i reklama. K ONTAKT Lublin, ul. Leszczyńskiego 23 czynne w godzinach 12.30-15.30 tel. 81 53 283 46 l foon.l ubl in@gm ail .com www.biurokari eron.l ubl in.pl 68 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne CENTRUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ WE WROCŁAWIU Centrum Integracji Społecznej we Wrocławiu, realizując zadania wynikające ustawy o zatrudnieniu socjalnym, od ponad sześciu lat z sukcesem realizuje misję pomocy nieaktywnym zawodowo mieszkańcom Wrocławia w ich powrocie na rynek pracy. Profil działalności Centrum wpisuje się w ideę ekonomii społecznej i jest ukierunkowany na pomoc i wsparcie grup defaworyzowanych, które borykają się z różnego rodzaju trudnościami w wejściu lub powrocie na rynek pracy. CIS wspiera osoby: długotrwale bezrobotne, niepełnosprawne, młode – bez doświadczenia zawodowego, po 50 roku życia, bezdomne, opuszczające zakłady karne oraz kobiety powracające na rynek pracy po przerwie związanej z wychowywaniem dzieci. Od 2006 roku Centrum zajmuje ważne miejsce na mapie wrocławskich instytucji rynku pracy. Poprzez system kompleksowych szkoleń oraz wsparcie specjalistów m.in. psychologów i doradców zawodowych Centrum nieustannie świadczy pomoc nieaktywnym zawodowo Wrocławianom, w ich powrocie na rynek pracy. Szkolenia proponowane przez Centrum są „szyte na miarę” potrzeb ich odbiorców. Dla przykładu: osobom długotrwale bezrobotnym oferowane są szkolenia trwające dłużej, zwykle 3-4 miesiące. W tego rodzaju szkoleniach wymagana jest bardziej intensywna praca z psychologiem i doradcą zawodowym. Potrzeba czasu, aby osoba która kilka, a nawet kilkanaście lat temu „wypadła” z rynku pracy znalazła w sobie chęć, motywację i nauczyła się jak na niego powrócić. Szkolenia tzw. miękkie są obok kursów zawodowych i warsztatów z obsługi komputera i Internetu, stałym i niezbędnym elementem programu aktywizacji społeczno-zawodowej Centrum. Okazuje się, że kompetencje społeczne np. wysokie umiejętności interpersonalne czy łatwość pracy w zespole są równie pożądane przez pracodawców jak predyspozycje zawodowe i doświadczenie. K ONTAKT ul. Strzegomska 49, 53-611 Wrocław tel. (71) 782 35 11, tel./fax: (71) 782 35 12 www.cis.wrocl aw .pl Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 69 FUNDACJA FUGA MUNDI Fundacja Fuga Mundi jest organizacją pozarządową pożytku publicznego, która powstała w 1996 r. z inicjatywy osób niepełnosprawnych i od samego początku pomaga osobom niepełnosprawnym w podniesieniu jakości życia oraz włączeniu się tej grupy osób w główny nurt życia społecznego i gospodarczego. Głównym celem statutowym Fundacji jest wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych i osób należących do grup dyskryminowanych i wykluczonych społecznie oraz pomoc ich rodzinom. Aby osiągnąć założone cele, Fundacja prowadzi dwie jednostki organizacyjne: 1. Ośrodek Kształcenia Ustawicznego, w ramach którego prowadzone są szkolenia zawodowe, podnoszące kwalifikacje i kompetencje przygotowujące do wejścia do rynku pracy. 2. Agencję Zatrudnienia, w ramach które świadczone są podstawowe usługi rynku pracy, w tym przede wszystkim poradnictwo zawodowe i pośrednictwo pracy. Od 2004 w ramach Agencji Zatrudnienia wspierane w podjęciu pracy są osoby niepełnosprawne. Wykorzystywane są nowoczesne metody aktywizacji zawodowej, w tym poradnictwo zawodowe, pośrednictwo pracy, szkolenia zawodowe, staże pracy, giełdy i targi pracy. Fundacja współpracuje w tym zakresie z administracją publiczną (głównie z powiatowymi urzędami pracy), innymi organizacjami pozarządowymi, mediami oraz przede wszystkim z pracodawcami, którzy decydują się na zatrudnienie osób niepełnosprawnych. Fundacja uzyskała tytuły dobrej praktyki w ogólnopolskich konkursach w zakresie aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych: Czerwiec 2008 r., Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Dobre praktyki Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt Fundacji pt. „Mapa drogowa do pracy”. Maj 2006 r., Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Najlepsze zorganizowane przedsięwzięcie w zakresie rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Projekt Fundacji pt. „Infostradą do e-pracy". K ONTAKT SIEDZIBA FUNDACJI FUGA MUNDI ul. Hutnicza 20B, 20-218 Lublin tel. (81) 534 26 01, fax: (81) 534 83 76 ffm @ffm .pl | www .ffm .pl 70 AGENCJA Z ATRUDNIENIA FUNDACJI FUGA MUNDI ul. Krochmalna 13/1, 20-401 Lublin tel. (81) 534 82 90, fax: (81) 534 82 95 praca@ffm .pl | www.praca.ffm .pl Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne FUNDACJA POMOC MALTAŃSKA Fundacja Pomoc Maltańska wspiera osoby z niepełnosprawnością w uzyskaniu zatrudnienia w ramach kolejnych edycji projektu „Wsparcie osób niepełnosprawnych na rynku pracy”. Projekt adresowany jest do osób niepełnosprawnych ruchowo w stopniu znacznym, które mają problem z wejściem lub powrotem na rynek pracy. U CZESTNIKOM OFEROWANE JEST BEZPŁATNIE NASTĘPUJĄCE WSPARCIE : Warsztaty Aktywizacji Zawodowe stacjonarne i wyjazdowe, szkolenia zawodowe i podnoszące kwalifikacje, realizowane indywidualnie przez firmy zewnętrzne, szkolenia ponoszące kwalifikacje zawodowe z kursem obsługi komputera, staże rehabilitacyjne, zajęcia praktyczne u pracodawcy, pośrednictwo pracy, wsparcie w rozpoczęciu lub kontynuacji nauki: opłatę czesnego, kursów przygotowawczych do egzaminów, opłaty egzaminacyjne oraz zakup książek do nauki, konsultacje ze specjalistami, np.: prawnik, lekarz medycyny pracy, konsultant „niezależnego życia”, logopeda, rehabilitant, specjalista ds. sprzętu i niwelacji barier architektonicznych, zakup sprzętu likwidującego bariery. N A KAŻDYM ETAPIE PROJEKTU OFEROWANE JEST : wsparcie psychologa i doradcy zawodowego, pomoc w dojeździe na zajęcia (w razie takiej konieczności), opieka asystentów osób niepełnosprawnych podczas warsztatów, szkoleń czy staży, poczęstunek oraz materiały warsztatowe. Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 71 Osoby zainteresowane udziałem w III edycji projektu muszą wypełnić formularz zgłoszeniowy on-line lub skontaktować się z Maltańskim Ośrodkiem Pomocy w najbliższym miejscu zamieszkania. Mieszkańcy woj. kujawsko-pomorskiego proszeni są o kontakt z ośrodkiem w Olsztynie. K ONTAKT www.pomocm al tanska.pl M ALTAŃSKIE O ŚRODKI P OMOCY WARSZAWA ul. Jezierskiego 7, 00-457 Warszawa tel. (22) 625 63 08; 609 742 474 osrodek.warszaw a@pom ocmal tanska.pl OLSZTYN ul. Kopernika 47, 10-512 Olsztyn tel. (89) 534 06 76; 693 979 723 osrodek.ol sztyn@po mocm al tanska.pl POZNAŃ ul. Słowackiego 42/1, 60-825 Poznań tel. (61) 841 14 25; 693 979 724 osrodek.poznan@pomocm al tanska.pl R ADOM ul. Miła 17, 26-600 Radom tel. (48) 363 22 82; 693 979 721 osrodek.radom @pomocm al tanska.pl K ATOWICE ul. Powstańców 21, 40-039 Katowice tel. (32) 785 86 68; 697 903 745 osrodek.katow ice@pom ocmal tanska.pl 72 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne BIURO ZAWODOWEJ PROMOCJI STUDENTÓW I ABSOLWENTÓW U NIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów Uniwersytetu Warszawskiego działa od 1998 roku. Składa się z sekcji Biura Karier i Klubu Absolwentów. Misją Biura Karier UW jest świadczenie usług wszystkim studentom i absolwentom Uniwersytetu Warszawskiego w zakresie kształtowania umiejętności pozwalających na konkurowanie na wymagającym rynku pracy oraz pomoc w znalezieniu zatrudnienia odpowiadającego ich kwalifikacjom i aspiracjom. Biuro organizuje warsztaty i szkolenia przygotowujące do skutecznego poruszania się po rynku pracy. Wspiera studentów i absolwentów w podejmowaniu działalności gospodarczej, gromadzi oferty pracy, praktyk, staży, wolontariatu w elektronicznej bazie danych. Promuje zdobywanie doświadczenia zawodowego poprzez udział w praktykach i stażach oraz zachęca do angażowania się w działalność społeczną. Pracodawcom umożliwia promocję ich firm na Uczelni oraz organizuje spotkania ze studentami. Wspiera organizację praktyk studenckich i dokumentowania ich odbywania. Stale współpracuje z urzędami, agencjami pośrednictwa pracy, instytucjami badawczymi, organizacjami pozarządowymi oraz przede wszystkim z pracodawcami. Zapewnia studentom i absolwentów stałą możliwość korzystania z indywidualnego doradztwa na różnych etapach życia zawodowego. P ODCZAS SPOTKAŃ Z DORADCAMI MOŻNA : uzyskać informacje na temat aktualnych wymagań rynku pracy, nauczyć się opracowywać profesjonalne dokumenty aplikacyjne, omówić przygotowanie się do spotkania z pracodawcą, poznać skuteczne metody poszukiwania pracy, nauczyć się efektywnie zarządzać swoją karierą, uzyskać większą jasność swoich planów i celów zawodowych, podsumować swoje doświadczenia i kompetencje, poznać swoje mocne strony, talenty i jak je przedstawiać pracodawcom. Podczas konsultacji można również omówić aspekty sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy oraz uzyskać porady w zakresie wyboru zawodu z uwzględnieniem specyfiki posiadanej niepełnosprawności. K ONTAKT Krakowskie Przedmieście 32, 00-927 Warszawa (Oficyna Pałacu Tyszkiewiczów-Potockich, klatka E) tel. (22) 55 20 763 www.biurokari er.uw .edu.pl Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne 73 74 Ogólnopolski rynek pracy a osoby niepełnosprawne RYNEK PRACY W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO POMORSKIM A OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE RYNEK PRACY DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIM – TENDENCJE Województwo kujawsko-pomorskie położone w środkowej części Polski zajmuje powierzchnię 18 tys. km², co stanowi 5,7% powierzchni kraju. Region ma dwie stolice – Bydgoszcz z siedzibą wojewody i większości urzędów administracji państwowej oraz Toruń, w którym mieści się Sejmik Wojewódzki i urzędy administracji samorządowej. Oprócz Bydgoszczy i Torunia głównymi miastami województwa są Włocławek, Grudziądz i Inowrocław. Wyżej wymienione miasta są również najważniejszymi ośrodkami przemysłowymi w KujawskoPomorskiem. Do wiodących gałęzi należą: przemysł spożywczy, chemiczny, elektro- maszynowy, tekstylny, celulozowy i poligraficzny. Przemysł rozwija się dzięki centralnemu położeniu regionu i rozbudowującej się sieci komunikacyjnej. Zasoby naturalne środowiska (wody lecznicze i uzdrowiska) i zabytki architektury sprzyjają rozwojowi branży turystyczno-rekreacyjnej. Wśród najważniejszych przedsiębiorstw reprezentujących kluczowe dla regionu branże należy wymienić następujące przedsiębiorstwa: Polska Sieć Handlowa Lewiatan (Włocławek), Neuca S.A. (Toruń), Grupa POLOmarket (Pakość), Zakłady Azotowe Anwil S.A. (Włocławek), Mondi S.A. GK (Świecie), ZT Kruszwica S.A. GK (Kruszwica), Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych S.A. (Toruń), ThyssenKrupp Energostal S.A. (Toruń), Krajowa Spółka Cukrowa S.A. (Toruń), PESA (Bydgoszcz), Zakłady Chemiczne Zachem S.A. (Bydgoszcz). Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 75 Mimo tak sprzyjających dla rozwoju przedsiębiorczości warunków w I kwartale 2011 roku wskaźnik bezrobocia w województwie osiągnął poziom 16,9%. Region plasuje się więc niestety na trzecim miejscu (za województwami warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim) w Polsce pod względem najwyższej stopy bezrobocia. Według danych EURES – Europejskiego Portalu Mobilności Zawodowej zgłaszane w ostatnich latach oferty pracy dotyczą w większości aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu (staże, prace społecznie użyteczne, przygotowanie zawodowe, prace interwencyjne, roboty publiczne). Oferty takie stanowiły 63,3% ogółu pozyskanych przez Powiatowe Urzędy Pracy ofert. Pracodawcy poszukiwali głównie pracowników usług i sprzedawców oraz robotników przemysłowych i rzemieślników, a w drugiej kolejności: techników i innego średniego personelu, specjalistów, pracowników przy pracach prostych, operatorów, monterów maszyn i urządzeń oraz pracowników biurowych (http://ec.europa .eu ). Poszukiwani pracownicy: Pracownicy usług Sprzedawcy Robotnicy Rzemieślnicy Technicy, specjaliści Operatorzy i monterzy Pracownicy biurowi Analizując sytuację osób z niepełnosprawnością na kujawsko-pomorskim rynku pracy można się opierać jedynie na danych urzędów pracy. Należy jednak pamiętać, że osoby niepełnosprawne, które pobierają świadczenia rentowe mogą uzyskać w PUP jedynie status poszukującego pracy niepozostającego w zatrudnieniu. Status ten nie uprawnia do świadczeń finansowych dla bezrobotnych. Ponadto, osoby te posiadają ubezpieczenie społeczne z tytułu renty. Ludzie rejestrują się w PUP, aby mieć dostęp do ofert pracy, ale też w celu uzyskania zasiłku dla bezrobotnych i ubezpieczenia. Osoby z niepełnosprawnością takiej motywacji nie mają, przez co znaczna ich część pozostaje poza statystykami urzędów pracy. Na koniec grudnia 2011 roku bezrobotni niepełnosprawni (6396 osób) stanowili w województwie kujawsko-pomorskim 4,6% ogółu bezrobotnych. W Polsce udział ten wyniósł 5,3%, co jednak nie musi oznaczać, że osobom w województwie łatwiej jest znaleźć pracę, niż w pozostałych regionach kraju. Niższy wskaźnik może być wynikiem mniejszego zainteresowania rejestrowaniem się w PUP. Optymistyczną informacją jest to, że w 2011 roku, w odniesieniu do roku poprzedniego, o 54,1% zwiększyła się liczba wolnych miejsc pracy i miejsc aktywizacji zawodowej adresowanych do osób niepełnosprawnych, a o 4,5% wzrosła liczba bezrobotnych niepełnosprawnych osób, które podjęły pracę (3614 osób). 76 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne Najwięcej zatrudnionych odnotowano w powiecie bydgoskim (54,4%), najmniej – w powiecie rypińskim (25,5%). O 20% w stosunku do roku poprzedniego zmalały niestety wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu. W 2011 roku pracę podjęły tylko 44 osoby. Mimo dużego zainteresowania osób z niepełnosprawnością samozatrudnieniem, w 2011 roku tylko 46 bezrobotnych osób niepełnosprawnych oraz 8 osób niepełnosprawnych poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu podjęło działalność gospodarczą dzięki dotacjom lub pożyczkom z PUP. Niestety nie ma danych, czy wśród tych osób znajdowali się również przedsiębiorcy społeczni. Dotacje z PUP mogą być bowiem wykorzystywane również na wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej. Z danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Toruniu wynika, że poprzez PUP pracy poszukują głownie osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności. Stanowią aż 69,9% wszystkich zarejestrowanych osób niepełnosprawnych. Są to przede wszystkim osoby w wieku 45-59 lat, o wykształceniu zasadniczym zawodowym i niższym, pozostające bez pracy ponad 12 miesięcy. Widoczną tendencją jest to, że osoby młode, z wyższym wykształceniem poszukują pracy innymi kanałami. Analizując rynek pracy dla osób niepełnosprawnych w województwie kujawsko-pomorskim można się posiłkować danymi dotyczącymi Zakładów Pracy Chronionej, Zakładów Aktywności Zawodowej oraz spółdzielni socjalnych. Nie istnieją bowiem precyzyjne statystyki dotyczące zatrudnienia osób z niepełnosprawnością na otwartym rynku pracy. W styczniu 2010 roku Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych przedstawiła raport autorstwa Pawła Czaplińskiego, dotyczący stanu zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w okresie lat 1993-2009, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji w 2009 roku. W badaniu wykorzystano dane zawarte w bazach SODiR-EZON prowadzonych przez PFRON oraz GUS-BAEL. Z raportu tego wynika, że w 2009 roku w województwie kujawsko-pomorskim zatrudnionych było łącznie 17633 osób z niepełnosprawnością, z czego 13651 osób na chronionym, a 3982 na otwartym rynku pracy. Dane te nie obrazują jednak rzeczywistej skali zatrudnienia na otwartym rynku pracy. W raporcie uwzględniono bowiem jedyne dostępne dane pochodzące z Ewidencji Zatrudnionych Osób Niepełnosprawnych (EZON). Baza ta nie ewidencjonuje wszystkich niepełnosprawnych pracowników, lecz wyłącznie tych, których zatrudnienie jest dofinansowane przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 77 Z AKŁADY P RACY C HRONIONEJ (ZPC H ) W województwie kujawsko-pomorskim działa i funkcjonuje 193 zakładów pracy chronionej oraz 15 spółdzielni inwalidów. Najwięcej zakładów pracy chronionej działa w powiecie bydgoskim 102, w powiecie toruńskim 29, we włocławskim 12, w grudziądzkim 7, w inowrocławskim, świeckim i wąbrzeskim po 5, brodnickim, lipnowskim i nakielskim po 4, w aleksandrowskim, chełmińskim, sępoleńskim, i żnińskim po 2, w golubsko-dobrzyńskim i radziejowskim oraz 1w rypińskim (dane z roku 2010). Z AKŁADY A KTYWNOŚCI Z AWODOWEJ (ZAZ) Aktualnie na terenie województwa kujawsko-pomorskiego działa 6 Zakładów Aktywności Zawodowej: w Bydgoszczy, Białych Błotach, Brodnicy, Wąbrzeźnie, Drzonowie i Radziejowie. Najstarszy ZAZ powstał w 2005 roku w Bydgoszczy, a najmłodszy, w Radziejowie, sześć lat później. Z pełną listą ZAZ można się zapoznać na stronie http://www.kujawsko pom orskie.pl /pl iki/niepel nosprawni/wykazy/w ykaz_zaz_2012_30_06_2012.pdf . S PÓŁDZIELNIE SOCJALNE Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego funkcjonuje 27 spółdzielni socjalnych. W Bydgoszczy aż 7, w Inowrocławiu 4, po dwie w Chełmnie, Golubiu-Dobrzyniu, Toruniu i Włocławku oraz po jednej w Brzozowie, Kijewie Królewskim, Kruszwicy, Mroczy, Radzyniu Chełmińskim, Solcu Kujawskim, Świeciu i Witosławiu. Z ich pełną listą można się zapoznać na stronie http://www.ozrss.pl /kkuj.htm . Trudno jest ocenić tendencje jakie będą miały miejsce w najbliższym czasie na rynku pracy osób niepełnosprawnych województwie kujawsko-pomorskim. Sytuacja jest niestabilna ze względu na dwa główne czynniki: nieprzewidywalność ogólnopolskiej stopy bezrobocia oraz zbyt częste zmiany w prawie regulującym zatrudnienie osób z niepełnosprawnością. Jeśli chodzi o prawo, od kilku lat mówi się o konieczności opracowania i wdrożenia nowej ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Obecnie obowiązujący dokument był już nowelizowany ponad 80 razy. Mimo wielu starań środowiska organizacji pozarządowych działających na rzecz osób z niepełnosprawnością – sprawa stoi w miejscu. Być może ratyfikacja Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych zmobilizuje Polskie Państwo do uporządkowania prawa regulującego funkcjonowanie niepełnosprawnych Polaków. 78 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne DOBRE PRAKTYKI – KATALOG FIRM PRZYJAZNYCH OSOBOM NIEPEŁNOSPRAWNYM PRACODAWCY Z WOJ. KUJAWSKO-POMORSKIEGO G RUPA VECTRA Nowoczesna siedziba centrali Vectry znajduje się w Gdyni. Jest w pełni przystosowana dla potrzeb niepełnosprawnych pracowników. Vectra jest Zakładem Pracy Chronionej, którego ponad 65% zatrudnionych to osoby niepełnosprawne. Znajdują one w Vectrze przyjaznego pracodawcę, co potwierdzają liczne nagrody przyznawane firmie za warunki pracy oraz wspieranie niepełnosprawnych pracowników. Grupa Vectra należy do wąskiej grupy największych krajowych telekomunikacyjnych operatorów kablowych. Obsługuje ponad 812 tys. klientów w 164 miastach na terenie całego kraju. Oferta Vectry to dostęp do programów telewizyjnych w wersji analogowej i cyfrowej, do szerokopasmowego Internetu stacjonarnego i mobilnego oraz usługa telefonii stacjonarnej. Vectra ma jedną z najbardziej atrakcyjnych na rynku ofert telewizji cyfrowej, opracowaną z myślą o indywidualnych potrzebach każdego członka rodziny. Udostępnia 164 programy telewizyjne, w tym 30 w jakości HD. Inne pozycje, które wyróżniają usługi Vectry, to Internet 128 Mb/s, programy niezależnych telewizji lokalnych emitowane w 110 miastach, usługa cyfrowej nagrywarki HD oraz usługa multiroom. Vectra ma 405 tys. abonentów telewizji cyfrowej, 344 tys. odbiorców Internetu stacjonarnego i ponad 26 tys. mobilnego oraz 120 tys. abonentów telefonicznych. Vectra obsługuje klientów indywidualnych oraz firmy z sektora małych i średnich przedsiębiorstw. K ONTAKT W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO – POMORSKIM S ALON FIRMOWY ul. Grunwaldzka 46, 85-326 Bydgoszcz BIURA OBSŁUGI KLIENTA ul. Chopina 4, 87-700 Aleksandrów Kujawski ul. Żeromskiego 1, 87-400 Golub-Dobrzyń ul. Gimnazjalna 10, 89-100 Nakło ul. Wyszyńskiego 15, 86-105 Świecie ul. Świecka 77, 89-500 Tuchola Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 79 H OTEL C ITY Hotel City zatrudnia 52 osoby niepełnosprawne, w tym 4 z wyższym wykształceniem. Osoby niepełnosprawne zajmują następujące stanowiska: portier, portier parkingu, zaopatrzeniowiec, magazynier, pracownik gospodarczy, pomoc w pralni, pomoc kuchenna, pokojowa, kucharz, młodszy kucharz, kierownik techniczny, ponadto piastują stanowiska w dziale księgowości, kadr oraz w zarządzie hotelu. Hotel czterogwiazdkowy. Działa od 1992 roku. Położony w ścisłym centrum Bydgoszczy, bliskość Starego Miasta i życia kulturalno-rozrywkowego, a także dobra komunikacja z innymi rejonami miasta to jego atuty. Dysponuje nowoczesnym centrum konferencyjnym, spełniającym wymagania organizatorów międzynarodowych kongresów oraz kameralnych uroczystości. Goście mogą zrelaksować się w hotelowej siłowni, skorzystać z sauny, jacuzzi czy też odwiedzić salon fryzjerski. Spragnionych rozrywki zapraszamy do kasyna i salonu gier oraz do klubu nocnego. K ONTAKT ul. 3 Maja 6, 85-950 Bydgoszcz tel. (52) 325 25 00, fax: (52) 325 25 05 80 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne O ŚRODEK R EHABILITACJI I S ZKOLENIA PZN „H OMER ” W B YDGOSZCZY Celem działania Ośrodka jest: kompleksowa rehabilitacja osób niewidomych i słabowidzących przygotowująca do samodzielnego życia i integracji społecznej, edukacja w zakresie wyuczenia określonych umiejętności lub zawodu, szkolenia instruktorów rehabilitacji i wolontariuszy oraz innych osób działających na rzecz środowiska, stosownie do występujących potrzeb. Na dzień 31 maja 2012 roku zatrudnionych w Ośrodku „Homer” jest 31 osób. 23 pracowników to osoby niepełnosprawne, w tym 7 osób ma ustaloną niepełnosprawność spowodowaną dysfunkcją wzroku (aktualnie 2 osoby są w trakcie weryfikacji grupy inwalidzkiej). 5 osób to osoby niepełnosprawne z wyższym wykształceniem: Dyrektor naczelny Kierownik działu Rehabilitacji i Szkoleń Instruktor techniki komunikacji (2 osoby) Asystent osoby niepełnosprawnej K ONTAKT ul. Powstańców Wielkopolskich 33, 85-090 Bydgoszcz tel. (52) 341 52 28 http://www.oris.org.pl Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 81 B IBLIOTEKA P EDAGOGICZNA IM . GEN . BRYG . PROF . E LŻBIETY Z AWACKIEJ W T ORUNIU Biblioteka jest placówką oświatową prowadzoną przez samorząd województwa kujawskopomorskiego i jego jednostką budżetową. Biblioteka zatrudnia 52 osoby. W gronie pracowników jest obecnie 15 osób z orzeczeniem o niepełnosprawności (ponad 28% ogółu zatrudnionych). Lekki stopień niepełnosprawności ma orzeczony tylko 1 osoba, która ma średnie wykształcenie i pracuje na stanowisku specjalisty w księgowości. Umiarkowany stopień niepełnosprawności ma aż 12 osób. W tej grupie 4 osoby mają wykształcenie wyższe magisterskie i pracują na stanowisku nauczyciela bibliotekarza (3 osoby), oraz jako szatniarz. 5 osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności ma wykształcenie średnie. Pracują oni na stanowiskach: magazynier biblioteczny, dozorca, rzemieślnik i sprzątaczka (2 osoby). Wykształcenie zasadnicze zawodowe ma 1 osoba pracująca na stanowisku dozorcy, a 2 osoby z wykształceniem podstawowym pracują na stanowiskach: dozorca i sprzątaczka. 2 osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności mają wykształcenie średnie. Obie osoby pracują na stanowisku szatniarza. Wśród osób niepełnosprawnych jest 11 kobiet i 4 mężczyzn. Najstarsza osoba ma 62 lata, a najmłodsza 35 lat. Wśród pracowników niepełnosprawnych są osoby z dysfunkcjami: wzroku, słuchu, osoby niepełnosprawne ruchowo, oraz po przewlekłych i ciężkich chorobach (w tym kardiologicznych i metabolicznych) oraz po leczeniu onkologicznym. 8 osób korzysta (wskazanie lekarskie) z możliwości skrócenia dziennego wymiaru czasu pracy do 7 godzin dziennie, a prawo do dodatkowych 10 dni urlopu ma 11 osób. Najdłuższy staż pracy w Bibliotece wśród osób niepełnosprawnych wynosi 29 lat, a najkrótszy 2 lata. 82 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne Biblioteka Pedagogiczna im. gen. bryg. prof. Elżbiety Zawackiej w Toruniu zatrudnia osoby niepełnosprawne już od początku lat osiemdziesiątych XX wieku. W latach 2006 – 2010 Biblioteka realizowała wraz z PFRON projekt Osoby niepełnosprawne w administracji publicznej. W ramach projektu utworzono 16 stanowisk pracy dla osób z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności. Po zakończeniu projektu 2 stanowiska zostały zlikwidowane, a jedna osoba zatrudniona w ramach tego projektu nie ma obecnie statusu osoby niepełnosprawnej, ale nadal pracuje w Bibliotece. W roku 2008 Biblioteka zajęła drugie miejsce i zdobyła srebrny medal w etapie regionalnym trzeciej edycji konkursu dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne „Lodołamacze”. W roku 2011 zdobyła w tym samym konkursie wyróżnienie. Biblioteka startowała w kategorii: Pracodawca Nieprzedsiębiorca. Niepełnosprawni nauczyciele bibliotekarze korzystają wyłącznie z przywilejów Karty nauczyciela i tak jak pełnosprawni bibliotekarze pracują w wymiarze 35 godzin tygodniowo i mają 35 dni roboczych urlopu. Budynek biblioteki pozbawiony jest barier architektonicznych, dzięki czemu czytelnicy niepełnosprawni ruchowo mogą w pełni korzystać z wszystkich usług świadczonych przez bibliotekę. K ONTAKT ul. Dąbrowskiego 4, 87-100 Toruń tel./fax: (56) 653 97 56, bibl ioteka@bp torun.edu.pl godziny otwarcia od poniedziałku do piątku 10:00-19:00, soboty: 10:00-15:00 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 83 S ANATORIUM U ZDROWISKOWE , O ŚRODEK R EHABILITACJI I O DNOWY B IOLOGICZNEJ „OAZA” W Sanatorium „Oaza” w Inowrocławiu są aktualnie zatrudnione osoby z niepełnosprawnością z lekkim i umiarkowanym stopniem na stanowiskach: zabiegowa balneologiczna, pracownik gospodarczy, pokojowa, pomoc kuchenna. K ONTAKT ul. Świętokrzyska 76, 88-100 Inowrocław tel. 48 52 311 15 00, fax: 48 52 355 11 26 oaza@oazasana tori um .pl http://www.m etalow iec.sanatoria .com.pl 84 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne M IEJSKI O ŚRODEK S PORTU I R EKREACJI W T ORUNIU W MOSIR w Toruniu zatrudnione są ogółem 62 osoby, z czego 3 z niepełnosprawnością. Pracują one na następujących stanowiskach: Menadżer ds. sportu – wykształcenie wyższe, Kierownik Motoareny – wykształcenie średnie, Pracownik gospodarczy – wykształcenie zawodowe. K ONTAKT ul. gen. J. Bema 23/29, 87-100 Toruń tel. 56 622 67 00, fax: 56 622 67 05 sekretariat@m osir.to run.pl http://www.mosir.torun.pl Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 85 86 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne PRACODAWCY SPOZA WOJ . KUJAWSKO-POMORSKIEGO B IBLIOTEKA C ENTRALNA P OLSKIEGO Z WIĄZKU N IEWIDOMYCH Biblioteka Centralna PZN jest jedynym miejscem w Polsce, które na tak dużą skalę popularyzuje czytelnictwo wśród osób niewidomych i starszych. Od 60 lat zapewnia stały i nieprzerwany dostęp do literatury popularno-naukowej, rozrywkowej, dziecięcej itp. Wszystkie publikacje dostępne są w formatach dostosowanych do potrzeb osób z problemami wzroku, dzięki czemu biblioteka przeciwdziała analfabetyzmowi osób niewidomych, słabowidzących oraz starszych, a także ich wykluczeniu społecznemu. Do końca grudnia 2011 zarejestrowano w bibliotece ponad 8200 czytelników, z czego aż 25% stanowią osoby powyżej 75 roku życia. Biblioteka posiada stronę internetową (www.bcpzn.pl ), która jest obsługiwana i aktualizowana na bieżąco przez pracującego w Bibliotece tyfloinformatyka. Aktualna liczba unikalnych dziennych odwiedzin przekracza obecnie 500 osób. Dużym zainteresowaniem cieszy się mieszcząca się w Bibliotece Tyflogaleria, którą rocznie odwiedza ponad 5600 osób, jak również wycieczki grup zorganizowanych (dzieci, młodzież i studenci) po bibliotece. Od pierwszych lat istnienia biblioteki funkcjonuje dział informacji tyflologicznej, który jest zbiorem najnowszych informacji naukowych o niewidomych i dla niewidomych, gromadzone są tam materiały tyflologiczne wydawane w zwykłym druku. Ze zbiorów biblioteki tyflologicznej korzystają przede wszystkim studenci kierunków pedagogicznych, pracownicy naukowi, nauczyciele uczący dzieci niewidome oraz rodzice (powstało wiele prac magisterskich, a nawet doktorskich na temat biblioteki). Biblioteka Centralna zatrudnia 36 pracowników ogółem, w tym 21 osób niepełnosprawnych. 11 osób niepełnosprawnych posiada wyższe wykształcenie i zatrudnione są na stanowiskach: dyrektora, kustosza (3 osoby), starszego specjalisty ds. digitalizacji, starszego specjalisty ds. e-czytelnictwa, starszego bibliotekarza (4 osoby), bibliotekarza. K ONTAKT ul. Konwiktorska 7, 00-216 Warszawa http://www.bcpzn.pl Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 87 U RZĄD M IASTA G DYNI W UM Gdyni zatrudnionych jest 30 osób z niepełnosprawnością (w tym tłumacz języka migowego) co stanowi 2,9 % wszystkich zatrudnionych. Osoby te pracują w następujących komórkach organizacyjnych: Straży Miejskiej, Wydziale Kadr i Szkoleń Wydziale Polityki Gospodarczej i Nieruchomości, Biurze Rady Miasta, Samodzielnym Referacie ds. Osób Niepełnosprawnych , Wydziale Administracyjnym, Wydziale Zdrowia, Wydziale Dochodów, Wydziale Budżetu, Wydziale Spraw Społecznych, Wydziale Spraw Obywatelskich, Wydziale Edukacji, Biurze Miejskiego Rzecznika Konsumentów, Wydziale Organizacyjnym. Spośród wszystkich zatrudnionych w UM Gdyni osób z niepełnosprawnością 16 posiada wykształcenie wyższe. Urząd, jako miejsce pracy, przystosowany jest pod względem wyposażenia stanowisk pracy, jak i pod względem komunikacyjnym (windy, podjazdy itp.) dla osób niepełnosprawnych m.in. ruchowo, pracowników i interesantów (swoboda poruszania się na wózku inwalidzkim). W 2012 roku Urząd Miasta Gdyni zorganizował finansowane ze środków PFRON staże dla 4 osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Gdynia konsekwentnie realizuje politykę społeczną mającą na celu likwidację barier architektonicznych, komunikacyjnych i społecznych utrudniających życie osobom niepełnosprawnym. Organizuje konkursy np. ”Gdynia bez Barier”, którego finał odbywa się co roku w maju w Teatrze Muzycznym w Gdyni. Innym działaniem jest konkurs dla nauczycieli II klas gdyńskich szkół podstawowych, których zadaniem jest przygotowanie scenariuszy lekcji, uczących tolerancji i szacunku m.in. dla niepełnosprawności. Organizatorem konkursu jest Prezydent Miasta Gdyni. K ONTAKT Al. Marszałka Piłsudskiego 52/54, 81-382 Gdynia tel. centrala (58) 66 88 000, fax: (58) 62 09 798 um gdynia@gdynia .pl www.gdynia.pl 88 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne L IMATHERM C OMPONENTS S P . Z O . O . Firma jest eksporterem elementów aparatury kontrolno-pomiarowej. Eksport stanowi 90 % jej obrotów. Głównym odbiorcą są firmy niemieckie, liderzy na rynku producentów aparatury kontrolno-pomiarowej. Firma Limatherm Components to zakład produkcyjny, w którym niemalże wszyscy pracownicy są osobami niepełnosprawnymi – na 242 pracowników, 230 to pracownicy niepełnosprawni, co stanowi około 95 % wszystkich miejsc pracy. W roku 2010 utworzono aż 118 nowych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. Pracują tu osoby – niesłyszące, z najrozmaitszymi schorzeniami wewnętrznymi, z chorobami narządu ruchu. Około 88% wśród nich ma orzeczony znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności. Firma promuje swoją postawą zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Budynek zakładu od podstaw urządzono na potrzeby zakładu pracy chronionej. Wszystkie stanowiska pracy są specjalnie przygotowane i mają odpowiednie parametry i wyposażenie, pomieszczenia i ciągi komunikacyjne są przystosowane do możliwości osób niepełnosprawnych. W gabinecie pielęgniarskim i rehabilitacyjnym przez cały czas, zarówno na I jak i II zmianie czuwa biały personel. Do dyspozycji pracowników raz w tygodniu jest również na miejscu lekarz, co nie tylko oszczędza czas, ale i drogę potrzebującym pracownikom. Obowiązkowe przerwy w pracy pracownicy mogą wykorzystać na zabiegi rehabilitacyjne takie jak gimnastyka korekcyjna, masaże lecznicze, laser, ultradźwięki, jonoforeza, solux oraz szereg innych znajdujących się w budynku firmy. Podpisane umowy długotrwałej współpracy z Niepublicznym Zakładem Opieki Zdrowotnej i Pogotowiem Ratunkowym zapewniają pomoc medyczną wszystkim pracownikom zarówno w przypadkach doraźnych jak i nagłych. Co rocznie roku w ramach Indywidualnego Programu Rehabilitacyjnego wiele osób otrzymuje dofinansowanie do studiów wyższych, nauki języków obcych, różnego rodzaju kursów, czy też ulepszania warunków życia. Pomocą indywidualną miesięcznie objętych jest około 110 zatrudnionych osób, a dofinansowanie obejmuje np. zakup leków, zakup drobnego sprzętu rehabilitacyjnego lub dopłaty do usług rehabilitacyjnych, dojazdów do i z pracy. Osoby zatrudnione mogą nieustannie podnosić kwalifikacje i nabywać zupełnie nowe umiejętności. Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 89 Oprócz dofinansowania do nauki wdrożono system szkoleń wewnętrznych i zewnętrznych co w całokształcie daje możliwość awansów dla pracowników począwszy od stanowisk naniższego szczebla aż po stanowiska kierownicze. Pracujące osoby z niepełnosprawnością są świadome wartości swojej osoby, zaangażowane i zmotywowane, a to przekłada się na efekty pracy. W ostatnim czasie Limatherm Components zaangażował się w działania sportowe podpisując umowę o współpracy z Wojewódzkim Stowarzyszeniem Sportu i Rehabilitacji Niepełnosprawnych „Start” w Katowicach, gdzie w sekcji „Goalball” (gra halowa dla osób niewidomych) grają niepełnosprawni pracownicy. Limatherm Components sponsoruje całą drużynę niewidomych. W 2011 firma została sponsorem reprezentacji Polski biorącej udział w Mistrzostwach Europy dywizji „C”. Wzrost zatrudnienia w ostatnim czasie wskazuje na wysoką kulturę społeczną, zaufanie dla osób niepełnosprawnych i potwierdza realizowaną na co dzień główną maksymę firmy: ”Działamy bez barier i wyznajemy zasadę równych szans” K ONTAKT ul. Żelazna 5, 41-506 Chorzów tel. (32) 783 16 00, fax: +48 32 7831601 http://www.l imatherm .com 90 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne F IRMA IVONA S OFTWARE Firma IVONA Software (wcześniej jako IVO Software) tworzy i rozwija syntezator mowy IVONA – będący jednym z głównych elementów nowoczesnych głosowych interfejsów użytkownika. IVONA Software zatrudnia aktualnie 36 osób, w tym 3 osoby niepełnosprawne z wyższym wykształceniem. Są to osoby niewidome – dwie z nich pracują jako telemarketerzy, a jedna w dziale wsparcia technicznego jako specjalista ds. jakości i tester. Firma otrzymała liczne wyróżnienia i nagrody, między innymi główne laury w prestiżowym, międzynarodowym naukowym konkursie Blizzard Challenge, gdzie głos generowany przez syntezator mowy IVONA uznano za najlepszy. Firma aktywnie współpracuje z organizacjami działającymi na rzecz osób niewidomych na całym świecie, m.in. Polskim Związkiem Niewidomych, Royal National Institute for Blind People w Wielkiej Brytanii i Konsorcjum DAISY. Firmę założyli dwaj absolwenci Politechniki Gdańskiej, Łukasz Osowski i Michał Kaszczuk. Od 2004 roku, dzięki wygranej w konkursie Gdyński Biznesplan, działają w Pomorskim Parku Naukowo-Technologicznym w Gdyni. K ONTAKT Aleja Zwycięstwa 96/98, 81-451 Gdynia http://www.ivona.com /pl Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 91 F IRMA MED SYN C Według stanu na czerwiec 2012 roku firma MEDsynC zatrudnia 6 pracowników etatowych (w tym 5 to osoby niepełnosprawne). Osoby niepełnosprawne zatrudnione są na następujących stanowiskach: Koordynator ds. Projektów – wykształcenie wyższe (2 osoby) Korektor tekstów (zatrudniony w ramach telepracy) – wykształcenie wyższe Korektor – konsultant telefoniczny (zatrudniony w ramach telepracy) – wykształcenie wyższe (2 osoby) Firma powstała w 2009 roku jako spółka mająca zrealizować projekt teleinformatyczny o nazwie Ulotka Audio. Prace nad koncepcją systemu zaczęły się w 2008 r. i zakończyły jego wdrożeniem i uruchomieniem systemu na przełomie 2009/2010 roku. Podstawową funkcją systemu Ulotka Audio jest udostępnianie w prosty w obsłudze i powszechny sposób treści ulotek farmaceutycznych dla osób niewidomych i słabowidzących za pomocą bezpłatnej ogólnopolskiej infolinii 800 706 848. System Ulotka Audio w postaci ogólnopolskiej infolinii 800 realizuje wymogi Ustawy Prawo Farmaceutyczne z dnia 30 marca 2007 (Dz. U. Nr 75, poz. 492) Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 lutego 2009, które nakładają obowiązek udostępnienia treści ulotki w formie właściwej dla osób niewidzących i słabowidzących przez każdy podmiot produkujący/importujący leki zarejestrowane w Polsce. W świetle powyższych uwarunkowań firma MEDsynC opracowała system infolinii 800 oparty na technologii IVR (Interactive Voice Response), którego podstawową funkcją jest udostępnienie osobom niewidomym i słabowidzącym treści ulotki z dowolnego miejsca w prosty, pewny i skuteczny sposób – bez konieczności posiadania dodatkowego sprzętu (np. komputer, Internet). System Ulotka Audio realizuje ważną funkcję społeczną – umożliwia osobom z dysfunkcją wzroku uzyskiwanie w sposób samodzielny, powszechny i bezpieczny dostępu do treści ulotek farmaceutycznych w formie audio. K ONTAKT SIEDZIBA FIRMY „MEDsynC Skotnicki, Weksler” sp.j. ul. Sokola 20, 55-200 Oława ADRES KORESPONDENCYJNY Wrocławski Medyczny Park Naukowo-Technologiczny ul. Kutnowska 1-3, 53-135 Wrocław tel. 71 724 29 12 | biuro@m edsync .pl | www.m edsync.pl 92 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne U RZĄD M IEJSKI W K ALISZU W Urzędzie Miejskim w Kaliszu w czerwcu 2012 roku zatrudnionych było 43 pracowników niepełnosprawnych, w tym 18 osób z wyższym wykształceniem. Ponadto realizując przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 roku o języku migowym i innych środkach komunikowania się Urząd Miejski w Kaliszu umożliwił osobom doświadczającym trwale lub okresowo trudności w komunikowaniu się, zwanych „osobami uprawnionymi” oraz działających na ich rzecz członków rodzin lub inne osoby mające stały lub bezpośredni kontakt z osobami uprawnionymi, następujące formy kontaktu z Urzędem: telefon nr: (62) 50 49 796, telefon komórkowy nr: 663 522 233 – przesyłanie wiadomości tekstowych SMS, fax nr: (62) 50 49 796, poczty elektronicznej: boi@um .kal isz.pl , komunikatora internetowego: SKYPE pod adresem: um kalisz-boi. Ponadto w kontakcie z Urzędem osoba uprawniona (głuchoniema) ma możliwość załatwienia sprawy korzystając z pomocy pracowników zatrudnionych w Urzędzie, posługujących się językiem migowym (SJM), jak również możliwość skorzystania z pośrednictwa tłumacza języka migowego, po wcześniejszym powiadomieniu o tym fakcie Urząd, za pomocą wskazanych wyżej środków komunikowania się lub osobiście w Urzędzie. Urząd Miejski w Kaliszu w dużej mierze jest dostosowany do potrzeb niepełnosprawnych osób. Budynek ratusza posiada jeszcze bariery architektoniczne choć jest podjazd dla wózków i bez problemu można dostać się do budynku na poziom parteru, gdzie w trakcie realizacji jest punkt obsługi osoby z niepełnosprawnością. Drugi budynek urzędu jest całkowicie wolny od barier architektonicznych (winda, toalety). K ONTAKT ul. Główny Rynek 20, 62-800 Kalisz tel. (62) 765 43 00, fax: (62) 764 20 32 um kal isz@um .kal isz.pl http://www.kal isz.pl godziny urzędowania: poniedziałek – piątek 7.30-15.30 Rynek pracy w województwie kujawsko-pomorskim a osoby niepełnosprawne 93 SYLWETKI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ, KTÓRE ODNIOSŁY SUKCES ZAWODOWY Marek Plura Polski polityk, działacz społeczny, poseł na Sejm VI i VII kadencji, absolwent pedagogiki na Uczelni Ignatianum w Krakowie, choruje na zanik mięśni, porusza się na wózku elektrycznym. Wiek 42 Miejsce pochodzenia Racibórz Miejsce zamieszkania Katowice Wykształcenie Wyższe, pedagogiczne Obecna praca W Sejmie Rzeczypospolitej Polskiej – poseł VII kadencji Sejmu RP P OCZĄTEK KARIERY ZAWODOWEJ Jak Pan wyobrażał sobie swoją karierę zawodową jako dziecko, uczeń szkoły średniej? Od dziecka nie poruszam się samodzielnie. Marzenia niepełnosprawnego dziecka w latach 80tych ograniczały się właściwie do podwórka i czasu spędzanego z rodziną. Po ukończeniu szkoły podstawowej po testach psychologicznych usłyszałem: „Skoro tak lubisz książki, to może zostaniesz introligatorem” (uśmiech). Nie bardzo wierzono, że osoba niepełnosprawna może „robić karierę”. Program szkoły średniej realizowałem w domu, uczęszczałem do Liceum Ogólnokształcącego nr 2 w Raciborzu. Praktycznie nie miałem kontaktów z rówieśnikami. Dopiero kiedy poznałem księdza Krzysztofa Bąka, nawiązałem bliższe znajomości z rówieśnikami. W połowie lat 80-tych ksiądz organizował obozy rekolekcyjne, dziś powiedzielibyśmy integracyjne. Więcej czasu spędzałem z pełnosprawnymi kolegami i koleżankami. Dopiero wówczas rozpocząłem wyobrażać sobie siebie w perspektywie zawodowej, snuć plany na przyszłość. Zamarzyłem o zawodzie psychologa. Złakniony relacji postanowiłem sam po nie sięgnąć. Napisałem list do „Świata Młodych” (czasopismo dla młodzieży poczytne w latach 80-tych) zachęcający do korespondowania ze mną. To wtedy mojej głowie pojawiła się myśl, że skoro ludzie lubią do mnie mówić, i ze mną rozmawiać, to warto się temu światu na coś przydać. Otrzymałem 600 listów, wyłącznie od dziewcząt (uśmiech). Niektóre z tych korespondencyjnych znajomości przetrwały do dziś. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 97 Jaki był przebieg Pana edukacji wyższej? Marzenia zaczęły się spełniać – rozpocząłem studia na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Śląskiego, udało mi się dotrwać tylko do końca 3 roku. Przerwałem studia z kilku powodów: 1. to niezależne życie w Mikołowie, przeprowadziłem się od rodziców do Domu Pomocy Społecznej. Ten dom był rodzajem wspólnoty, taką dużą 18-osobową rodziną; 2. w moim życiu pojawiła się Ewa, zaczęliśmy budować nasz dom. Dopingowany przez nią do dalszej nauki podjąłem decyzję i razem wybraliśmy się na studia na Wydziale Pedagogika na Uczelni Ignatianum w Krakowie, zgłębialiśmy pedagogikę ogólną, społeczną i religijną. W trakcie studiów rozpocząłem także pracę zawodową. Jaki był Pana przebieg pracy zawodowej? Przez 12 lat pracowałem na terenie województwa śląskiego jako pracownik socjalny i doradca zawodowy. W PŁYW NIEPEŁNOSPRAWNO ŚCI NA ŻYCIE PRYWATNE I KARIERĘ ZAWODOWĄ Od kiedy Pan ma jakieś problemy zdrowotne? Od urodzenia. Z jakiego tytułu posiada Pan orzeczenie o niepełnosprawności? Z powodu dysfunkcji narządu ruchu, choruję na zanik mięśni. Jakie są skutki Pana niepełnosprawności? Jakie trudności i ograniczenia w życiu codziennym i w życiu zawodowym powoduje? Zarówno w życiu codziennym, jak i w życiu zawodowym potrzebuję pomocy przy wszystkich czynnościach dnia codziennego. Bez asystenta nie dałbym rady żyć tak, jak żyję – bardzo aktywnie. Sam po prostu by nie dałbym rady. Jak reagują przełożeni, koledzy i koleżanki z pracy na Pana niepełnosprawność? Pozytywnie! Pytają, jak mi pomóc. Nigdy ta niepełnosprawność nie była powodem do zmniejszenia mojej aktywności, do ulg, do pobłażania. Jakie bariery musiał Pan pokonać, aby móc pracować, aby osiągnąć swoją obecną pozycję zawodową? Głównym problemem odkąd pamiętam był mobilność, tj. odpowiedni transport. Kiedy np. proponowano mi pracę, zawsze wybierałem tego pracodawcę, który jednocześnie proponował jakieś rozwiązanie dotyczące transportu. Brak asystenta był także taką barierą. 98 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Czy Pana niepełnosprawność ma wpływ na relacje i stosunki międzyludzkie? Chyba tak. Może czasem ludzie są dla mnie lepsi?... Niepełnosprawność, jak sądzę, pobudza innych do refleksji, studzi emocje. Na ulicy spotykam się czasem ze zdziwieniem, czasem z naturalnym odruchem zainteresowania. Nie spotkałem się z sytuacją, żeby ktoś odmówił mi pomocy, chyba że nie był jej w stanie udzielić, np. z powodu braku sił fizycznych. W SPARCIE Kto z Pana otoczenia (rodzina, przyjaciele) wspierał Pana najbardziej? W dzieciństwie – rodzice. W życiu dorosłym – żona Ewa. Czy korzystał Pan ze wsparcia zewnętrznego (instytucje, organizacje pozarządowe)? Tak. Mieszkałem w Domu Pomocy Społecznej, który prowadził Caritas oraz ze wsparcie programów Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, dzięki nim posiadam wózek elektryczny, mogłem zlikwidować bariery architektoniczne w swoim domu. Czy znalazł Pan wzorce do naśladowania wśród znanych autorytetów? Nasiąkałem nimi w domu. Dziadek i tata byli strażakami, mama prowadziła ośrodek pomocy społecznej. Wzorce prospołeczne istniały więc w bliskiej rodzinie. Bardzo ważną postacią była dla mnie również śp. Krystyna Bochenek, wspierająca, pomagająca, wspaniała osoba. To od niej nauczyłem się, że dla drugiego człowieka należy robić rzeczy jak najlepiej, tak, by każdy, niezależnie od tego, czy siedzi w pierwszym czy ostatnim rzędzie czuł się szanowany. Od niej nauczyłem się również, że to, czego się człowiek podejmie należy doprowadzać do końca. R OZWÓJ KARIERY ZAWODO WEJ Czym się Pan zajmuje w pracy obecnie? Polityką społeczną w wydaniu sejmowym – pracuję nad projektami ustaw, poszukuję informacji o rzeczywistości w środowisku osób niepełnosprawnych, o ile to możliwe pomagam indywidua- Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 99 nym osobom, które przychodzą do mojego biura poselskiego. Nie zawsze jestem w stanie i mogę im pomóc, niekiedy się więc rozczarowują… Czy obecne stanowisko pracy pozwala się Panu rozwijać zawodowo? Tak, zdecydowanie. Pracując w Sejmie na sprawy muszę spojrzeć bardziej formalnie i w oparciu o źródła naukowe. Co Pan uważa za swój największy sukces zawodowy? Uchwalenie przez Sejm RP ustawy o języku migowym, pracując nad nią i współpracując ze środowiskiem osób niepełnosprawnych widziałem, że osoby niesłyszące były wykluczone z życia społecznego. Ważne, że udało się stworzyć narzędzie, dzięki któremu łatwiej jest im wejść w nurt „normalnego życia”. Co sprawia Panu największą satysfakcję w pracy? Praca! Kolejny projekt ustawy zwieńczony sukcesem. Bardzo istotne są również dla mnie relacje panujące w sejmowej komisji polityki społecznej i rodziny. Czy w najbliższym czasie planuje Pan zmianę miejsca lub charakteru pracy? Nie. Jakie są Pana zainteresowania pozazawodowe? Rodzina, znajomi, bardzo wiele satysfakcji daje mi również organizacja ciekawych wydarzeń – wystawy, koncertu. W młodości pisywałem wiersze, popełniałem grafiki, niestety już dziś to talent „zasuszony”, ale może się go uda odkurzyć? Dlaczego Pana zdaniem mały procent osób niepełnosprawnych uzyskuje w Polsce wyższe wykształcenie? Myślę, że ciągle chodzi o pokonywanie barier architektonicznych, o dostępność sal, sposobów wykładania, im mniej byłoby tego typu przeszkód, więcej osób zdecydowałoby się na studia. Czy zgadza się Pan ze stwierdzeniem, że wyższe wykształcenie podnosi szanse osób niepełnosprawnych na polskim rynku pracy? Zdecydowanie tak, wiedza pomaga wygrywać w konkurencji na te same stanowiska pracy. Czy chciałby Pan coś jeszcze dodać od siebie czytelnikom? Dodałbym im wiary, że wszystko jest możliwe, to, do czego dążymy, a także to, w co nie mamy już siły wierzyć. Na szczęście człowiek nie jest w stanie wszystkiego przewidzieć. A przecież są te dobre rzeczy, które Pan Bóg dla nas przygotował. 100 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Piotr Kopyciński Absolwent wydziału historii i studiów podyplomowych z administracji publicznej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, stypendysta programu „ERASMUS” na Uniwersytecie w Poczdamie. Od 2000 roku pracownik Oddziału Kujawsko – Pomorskiego Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w Toruniu, osoba niepełnosprawna z tytułu dysfunkcji narządu wzroku. Wiek 37 Miejsce pochodzenia Sierpc (woj. mazowieckie), Szczutowo (12 km od Sierpca) - niewielka gminna miejscowość (do 1 tys. mieszkańców) położona nad jeziorem, wśród lasów na rubieży Północnego Mazowsza Miejsce zamieszkania Toruń (od 1994) Wykształcenie Wyższe magisterskie. Jestem absolwentem historii na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Ukończyłem także podyplomowe studia administracji publicznej na Wydziale Prawa i Administracji UMK. Obecna praca Pracownik merytoryczny Oddziału Kujawsko-Pomorskiego Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (od 2000), od kilku lat na stanowisku starszego specjalisty. P OCZĄTEK KARIERY ZAWODOWEJ Jak Pan wyobrażał sobie swoją karierę zawodową jako dziecko, uczeń szkoły średniej? Jak każdy młody człowiek miałem w okresie szkolnym różne marzenia. Po ukończeniu liceum ogólnokształcącego i zdaniu egzaminu dojrzałości zdecydowałem się na studia humanistyczne w zakresie historii. Złożyłem dokumenty na UMK w Toruniu, zdałem egzamin wstępny i zostałem przyjęty na wybrany kierunek. Jaki był Pana przebieg pracy zawodowej? Praca w PFRON jest moim pierwszym zatrudnieniem po ukończeniu studiów wyższych. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 101 W PŁYW NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI NA ŻYCIE PRYWATNE I KARIERĘ ZAWODOWĄ Od kiedy Pan ma problemy zdrowotne? Moje problemy zdrowotne związane są z dysfunkcją narządu wzroku. Urodziłem się jako osoba niewidoma. W wyniku przeprowadzonych trzech operacji w okresie od 5 miesiąca życia do 3 roku życia lekarzom udało się w ograniczonym stopniu przywrócić mi wzroku. Z jakiego tytułu posiada Pan orzeczenie o niepełnosprawności? Posiadam znaczny stopień niepełnosprawności orzeczony z tytułu dysfunkcji narządu wzroku. Jakie są skutki Pana niepełnosprawności? Jakie trudności i ograniczenia w życiu codziennym i w życiu zawodowym powoduje? Osoby takie jak ja określa się mianem niedowidzących. Moje niedowidzenie charakteryzuje się m. in. tym, że nie można mi dobrać szkieł korekcyjnych, które znacznie poprawiałyby ostrość widzenia. Czytając czarny druk posługuję się lupą, mam duży problem z czytaniem z odległości (powieszonych wyżej tablic informacyjnych, rozkładów jazdy itp.), przy pracy z komputerem korzystam z ekranu o przekątnej 19’’przy rozdzielczości 800x600 pikseli, która pozwala na wyraźne dla mnie ustawienie ikon i korzystanie z komputera. W związku ze znacznie obniżoną ostrością wzroku mam duże problemy z rozpoznawaniem ludzi (np na ulicy). Dysfunkcja wzroku powoduje, że nie mogę prowadzić samochodu, nosić cięższych przedmiotów – powyżej 5 kg, wykonywać czynności wymagających precyzji i dokładności. Jak reagują przełożeni, koledzy i koleżanki z pracy na Pana niepełnosprawność? W trakcie mojej pracy nie spotkałem się z przejawami niezrozumienia czy dyskryminacji z powodu mojej niepełnosprawności. Jakie bariery musiał Pan pokonać, aby móc pracować, aby osiągnąć swoją obecną pozycję zawodową? Nigdy nie zastanawiałem się nad piętrzącymi się przeszkodami w uzyskaniu przeze mnie zatrudnienia. Od samego początku (będąc jeszcze studentem) uważałem, że jeżeli czegoś bardzo chcę (studiować za granicą, pracować na otwartym rynku pracy) to powinienem zrobić wszystko, żeby swoje plany urzeczywistnić. Już na studiach poza nauką angażowałem się w działalność społeczną w ramach Samorządu Studenckiego i Niezależnego Zrzeszenia Studentów. W miarę pojawiających się możliwości starałem się też dorobić do skromnego studenckiego budżetu. Nigdy nie szukałem zatrudnienia w warunkach chronionych wychodząc z założenia, że jako młody człowiek po studiach jestem w stanie poradzić sobie z ewentualnymi trudnościami jakie mogą mnie w życiu także zawodowym spotkać. 102 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Czy Pana niepełnosprawność ma wpływ na relacje i stosunki międzyludzkie? Nie ma, a jeżeli pojawia się ktoś, kto tego nie akceptuje, staram się nie utrzymywać z kimś takim kontaktów. W SPARCIE Kto z Pana otoczenia wspierał Pana najbardziej? Na czym to wsparcie polegało? Na pewno przede wszystkim wsparcie otrzymywałem od swoich rodziców, którzy zawsze mocno kibicowali i kibicują mi i moim poczynaniom. Oparcie mam również w swojej żonie oraz kilku znajomych. Czy korzystał Pan ze wsparcia zewnętrznego (instytucje, organizacje pozarządowe)? Nie. Czy znalazł Pan wzorce do naśladowania wśród znanych autorytetów? Dla mnie niekwestionowanym autorytetem była i nadal jest osoba zmarłego papieża Polaka – błogosławionego Jana Pawła II. Jego ojcowski stosunek do ludzi chorych i niepełnosprawnych, a zwłaszcza walka z własną chorobą oraz krótki, ale jakże symboliczny czas Jego odejścia dają mi siłę w ciągłym zmaganiu się z przeciwnościami dnia codziennego. R OZWÓJ KARIERY ZAWODO WEJ Czym się Pan zajmuje w pracy? W ramach powierzonych mi obowiązków obsługuję programy celowe Rady Nadzorczej PFRON realizowane przez Oddziały PFRON i samorządy powiatowe, przeznaczone dla osób indywidualnych z orzeczoną niepełnosprawnością. Obecnie prowadzę program „Student II – kształcenie ustawiczne osób niepełnosprawnych” realizowany przez Oddziały PFRON i pilotażowy program „Aktywny samorząd”, którego realizatorem mają być samorządy na szczeblu powiatu. Czy obecne stanowisko pracy pozwala się Panu rozwijać zawodowo? W jakimś stopniu na pewno tak, chociaż po ponad dekadzie zatrudnienia w Funduszu coraz częściej zastanawiam się nad szukaniem czegoś nowego. Co Pan uważa za swój największy sukces zawodowy? Trudno w tej pracy wyłowić jakieś spektakularne sukcesy. Jest to zatrudnienie, które raczej nie stwarza możliwości awansu zawodowego. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 103 Co sprawia Panu największą satysfakcję w pracy? Zawsze cieszy mnie, gdy osoby, którym mogę pomóc odchodzą zadowolone. Niestety, często takie, czy inne rozstrzygnięcie danej sprawy nie zależy bezpośrednio ode mnie, więc i powodów do radości nie ma zbyt dużo. Czy w najbliższym czasie planuje Pan zmianę miejsca lub charakteru pracy? Nie wiem, czas pokaże… Jakie są Pana zainteresowania pozazawodowe? Moje zainteresowania koncentrują się wokół historii najnowszej (XX wiek) oraz aktualnych wydarzeń społeczno-politycznych. Lubię wspólnie z żoną obejrzeć w kinie dobry film, razem planujemy i realizujemy wakacyjne wyjazdy, najczęściej zagraniczne, w czasie których poza wypoczynkiem staramy się jak najwięcej zwiedzić i zobaczyć. Poza tym jestem zagorzałym kibicem polskiej reprezentacji w piłce siatkowej. Dlaczego Pana zdaniem mały procent osób niepełnosprawnych uzyskuje w Polsce wyższe wykształcenie? Nie wiem, jaki jest to procent. Z własnych obserwacji (od 10 lat prowadzę przecież w PFRON program STUDENT) mogę powiedzieć, że ta liczba dzięki pomocy państwa znacznie wzrosła. Obecnie dzięki dofinansowaniom m. in. z PFRON, ale także większemu otwarciu szkół, osoby niepełnosprawne mają na pewno dużo lepsze możliwości w zdobyciu wyższego wykształcenia, niż jeszcze 10 lat temu. Czy zgadza się Pan ze stwierdzeniem, że wyższe wykształcenie podnosi szanse osób niepełnosprawnych na polskim rynku pracy? Na pewno tak. Oczywiste jest, że wykształcony człowiek ma większe szanse w zdobyciu zatrudnienia niż osoba z ukończoną tylko szkołą zawodową i nie ma tu znaczenia, czy ktoś jest pełnosprawny, czy niepełnosprawny. Myślę, że dla potencjalnego pracodawcy, który dba o ekonomiczny rachunek swojej firmy przy zatrudnianiu liczą się umiejętności i kompetencje potencjalnego pracownika, które w firmie można będzie właściwie wykorzystać. 104 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Beata Wachowiak-Zwara Pełnomocnik prezydenta miasta Gdynia ds. osób niepełnosprawnych, laureatka konkursu Człowiek bez barier, wicemistrzyni świata niepełnosprawnych w narciarskim slalomie supergigancie. Wiek 48 Miejsce pochodzenia Gdynia Miejsce zamieszkania Gdynia Wykształcenie Wyższe, prawnicze Obecna praca Urząd Miasta Gdyni – pełnomocnik Prezydenta ds. osób niepełnosprawnych (od 1999) P OCZĄTEK KARIERY ZAWODOWEJ Jak Pani wyobrażała sobie swoją karierę zawodową jako dziecko, uczennica szkoły średniej? Chciałam być tłumaczem książek dla dzieci. W PŁYW NIEPEŁNOSPRAWNO ŚCI NA ŻYCIE PRYWATNE I KARIERĘ ZAWODOWĄ Od kiedy Pani ma problemy zdrowotne? Od 1972 poruszam się na wózku inwalidzkim w wyniku wypadku samochodowego, którego skutkiem był uraz kręgosłupa na poziomie Th12-L1. Jakie są skutki Pana niepełnosprawności? Jakie trudności i ograniczenia w życiu codziennym i w życiu zawodowym powoduje? Poruszam się na wózku inwalidzkim i jedynym ograniczeniem są bariery architektoniczne, chociaż niektóre umiem pokonywać. Ogranicza mnie również postrzeganie mnie i mojej działalności przez pryzmat wózka inwalidzkiego i stereotypów z tym związanych. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 105 Jak reagują przełożeni, koledzy i koleżanki z pracy na Pani niepełnosprawność? Początkowo oceniano mnie przez pryzmat niepełnosprawności, teraz jest inaczej, ale wymagało to czasu i oswajania się. Jakie bariery musiał Pan pokonać, aby móc pracować, aby osiągnąć swoją obecną pozycję zawodową? Jedyną barierą była mentalność ludzka i przekonywanie, że niepełnosprawny nie znaczy gorszy. Czy Pani niepełnosprawność ma wpływ na relacje i stosunki międzyludzkie? Z mojej strony nie. W SPARCIE Kto z Pani otoczenia (rodzina, przyjaciele) wspierał Panią najbardziej? Rodzice i najbliżsi przyjaciele. Na moje postrzeganie niepełnosprawności, a tym samym niezależność i samodzielność wpłynęło także polsko-szwedzkie Stowarzyszenie Aktywnej Rehabilitacji-Rekryteringsgruppen. Czy znalazła Pani wzorce do naśladowania wśród znanych autorytetów? Na pewno właśnie instruktorzy ze Szwecji. 106 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy R OZWÓJ KARIERY ZAWODO WEJ Czym się Pani zajmuje w pracy? Polityką społeczną włączającą osoby niepełnosprawne w nurt normalnego aktywnego życia, tzw. „wychodzenie z niepełnosprawności”. Czy obecne stanowisko pracy pozwala się Pani rozwijać zawodowo? Oczywiście! Co Pani uważa za swój największy sukces zawodowy? Zmiana wizerunku osoby niepełnosprawnej i systematyczne wdrażanie zasady universal access (to co jest dostępne dla osób niepełnosprawnych jest również dostępne dla innych) i zasadę meanstreamingu. Co sprawia Pani największą satysfakcję w pracy? Większa świadomość społeczna widoczna w codziennym życiu. Czy w najbliższym czasie planuje Pani zmianę miejsca lub charakteru pracy? Chciałabym robić coś niezwiązanego z niepełnosprawnością. Jakie są Pani zainteresowania pozazawodowe? Sport, literatura, film, gotowanie, las. Dlaczego Pani zdaniem mały procent osób niepełnosprawnych uzyskuje w Polsce wyższe wykształcenie? Z powodu braku systemowego dostępu do edukacji. Czy zgadza się Pani ze stwierdzeniem, że wyższe wykształcenie podnosi szanse osób niepełnosprawnych na polskim rynku pracy? Oczywiście, są konkurencyjni, a przede wszystkim mają wybór. Czy chciałaby Pani coś jeszcze dodać od siebie czytelnikom? Powodzenia i odwagi w realizacji swoich marzeń. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 107 Marcin Czerny Magister historii, absolwent podyplomowych studiów z prawa podatkowego, informacji naukowej oraz bibliotekoznawstwa, pracuje w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Iławie. Posiada orzeczony stopień niepełnosprawności z tytułu zespołu dziecięcego porażenia mózgowego. Wiek 37 Miejsce pochodzenia Iława Miejsce zamieszkania Iława Wykształcenie Jestem absolwentem historii i dodatkowo ukończyłem podyplomowe Prawo Podatkowe oraz Informację Naukową i Bibliotekoznawstwo, w każdym przypadku na UMK; dodatkowo posiadam certyfikaty z różnych kursów zawodowych dotyczących m.in. obsługi komputera oraz zagadnień związanych z bibliotekoznawstwem i pracą w bibliotece podnoszących moje kwalifikacje zawodowe. Obecna praca Miejska Biblioteka Publiczna w Iławie – starszy bibliotekarz (od 2002) P OCZĄTEK KARIERY ZAWODOWEJ Jak Pan wyobrażał sobie swoją karierę zawodową jako dziecko, uczeń szkoły średniej? Jako nauczyciel historii w szkole średniej… Wtedy był dla mnie (i jest nim w dalszym ciągu) wzorem mój wychowawca ze szkoły średniej, właśnie nauczyciel historii, Pan mgr Roman Groszkowski. Jaki był Pana przebieg pracy? Wcześniej przez pół roku pracowałem w prywatnej firmie w Iławie o nazwie: „Zakład Produkcyjno-Handlowy Ryszard Czerny” w administracji. To niewielki zakład stolarski założony przez mojego tatę – Ryszarda. Wcześniej w Powiatowym Urzędzie Pracy w Iławie byłem zarejestrowany jako poszukujący pracy, gdyż jednocześnie pobierałem rentę. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 109 W PŁYW NIEPEŁNOSPRAWNO ŚCI NA ŻYCIE PRYWATNE I KARIERĘ ZAWODOWĄ Od kiedy ma Pan jakieś problemy zdrowotne? Od urodzenia, jestem wcześniakiem ze zdiagnozowanym zespołem dziecięcego porażenia mózgowego. Mam orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności. Jakie są skutki Pana niepełnosprawności? Jakie trudności i ograniczenia w życiu codziennym i w życiu zawodowym powoduje? Poruszam się o kuli, żeby wchodzić po schodach w większości przypadków potrzebna jest mi do pomocy poręcz, np. nie mogę przenosić ciężkich przedmiotów dlatego ze względu na swoją niepełnosprawność mam siedzący tryb pracy. Jak reagują przełożeni, koledzy i koleżanki z pracy na Pana niepełnosprawność? W pozytywnym znaczeniu tego słowa nie zauważają jej, traktują mnie normalnie i o to przecież chodzi. Są bardzo życzliwi, przyjacielscy i zawsze mi pomagają, kiedy potrzebuję pomocy. Jakie bariery musiał Pan pokonać, aby móc pracować, aby osiągnąć swoją obecną pozycję zawodową? Nie musiałem pokonywać żadnych barier, wystarczyła tylko moja ambicja, posiadane kwalifikacje i chęć oraz zaangażowanie w pracy. Czy Pana niepełnosprawność ma wpływ na relacje i stosunki międzyludzkie? Tylko w przypadku bardzo bliskich (osobistych) relacji damsko-męskich. Zdaję sobie doskonale sprawę, że pełnosprawne kobiety w większości przypadków boją się związać z niepełnosprawnymi partnerami, co jest w pełni zrozumiałe, gdyż nie wiedzą czy ich partnerzy poradzą sobie z codziennymi obowiązkami, podczas tzw. prozy życia. Tak też było w moim przypadku. Z drugiej jednak strony pragnę zaznaczyć, iż bardzo lubię przebywać w towarzystwie kobiet. W SPARCIE Kto z Pana otoczenia wspierał Pana najbardziej? Na czym to wsparcie polegało? Wspierała mnie cała moja rodzina bez wyjątku oraz przyjaciele, czynią to dalej traktując mnie normalnie, a przecież jedynie o to chodzi o czym już wcześniej wspomniałem. Dopingują mnie w dalszym ciągu, w osiąganiu postawionych przeze mnie zamiarów. Czy korzystał Pan ze wsparcia zewnętrznego (instytucje, organizacje pozarządowe)? W okresie od 01.10.2002 do 30.03.2007 instytucja, w której pracowałem i obecnie pracuję (wcześniej Miejska Biblioteka Publiczna w Iławie wchodziła w skład Iławskiego Centrum Kultury i Sportu, 110 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy następnie Iławskiego Centrum Kultury, a od kilku lat Miejska Biblioteka Publiczna w Iławie stanowi samodzielną instytucję kultury), jeśli dobrze pamiętam, otrzymywała pewne dotacje z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych związane z moim zatrudnieniem. Czy znalazł Pan wzorce do naśladowania wśród znanych autorytetów? Takim znanym autorytetem godnym do naśladowania był dla mnie nieżyjący już prof. Aleksander Krawczuk, współprowadzący w latach 80. cykliczną audycję telewizyjną, jeśli dobrze pamiętam noszącą tytuł: „Wśród bogów i bohaterów”. To dzięki niemu we wczesnym dzieciństwie zainteresowałem się historią (najpierw starożytną), potem pozostałymi okresami, co wpłynęło w późniejszym czasie na dokonany przeze mnie wybór studiów. Wzorcami takimi dla mnie byli również niestety nie żyjący już propagatorzy wiedzy, tzn. prof. Wiktor Zin i prof. Aleksander Gieysztor, też prowadzący popularnonaukowe audycje w radio i w telewizji. Dodatkowo obecnie wzorcami do naśladowania m.in. są dla mnie Pan prof. Janusz Tandecki oraz Pan prof. Grzegorz Białuński. Moim skromnym zdaniem są to wybitni specjaliści w swojej dziedzinie naukowej, jaką jest historia, posiadający ogromną wiedzę oraz szerokie zainteresowania związane z zagadnieniami zawierającymi się w niniejszej dyscyplinie naukowej. Jest to dla mnie zaszczyt i bardzo się z tego cieszę, że w moim skromnym życiu miałem możliwość osobiście poznać tych wybitnych naukowców oraz to, że mogłem i mogę w pewien sposób w dalszym ciągu się od nich uczyć, doskonaląc i rozwijając swoją historyczną wiedzę. R OZWÓJ KARIERY ZAWODO WEJ Czym się Pan zajmuje w pracy? Pracuję w dziale bibliotecznym noszącym nazwę Pracownia Komputerowa, choć poznałem specyfikę pracy w każdym dziale istniejącym w instytucji, w której pracuję. W pracy zajmuję się m.in. udzielaniem wszelakich informacji, pomagam użytkownikom w obsłudze komputera, jeśli takiej pomocy potrzebują, zajmuję się sprawami administracyjnymi, uwzględniającymi specyfikę mojego działu bibliotecznego, czasami prowadzę wykłady z historii dla grup zorganizowanych odwiedzających naszą bibliotekę, a w szczególności mój dział, jeśli zajdzie taka potrzeba. Czy obecne stanowisko pracy pozwala się Panu rozwijać zawodowo? W stu procentach tak! Co Pan uważa za swój największy sukces zawodowy? To, że mam ciągły kontakt z ciekawymi ludźmi oraz że czuję się potrzebny. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 111 Co sprawia Panu największą satysfakcję w pracy? To, że mogę pomagać ludziom, i że moja praca jest dla nich przydatna. Czy w najbliższym czasie planuje Pan zmianę miejsca lub charakteru pracy? Absolutnie nie! Dlaczego miałbym zmieniać pracę, w której panuje przyjacielska atmosfera, i która przynosi mi satysfakcję, choć przyznaję, że nowe doświadczenia zawodowe na pewno wzbogacają pracownika. Jakie są Pana zainteresowania pozazawodowe? Literatura historyczna (naukowa i popularnonaukowa), literatura piękna oraz literatura faktu (np. reportaże na temat interesujących miejsc oraz społeczności ich zamieszkujących), muzyka poważna, jazz, rock, blues, dobry teatr, dobry film. Dlaczego Pana zdaniem mały procent osób niepełnosprawnych uzyskuje w Polsce wyższe wykształcenie? Jedną z przyczyn są w dalszym ciągu istniejące bariery architektoniczne. Jednakże najtrudniejsze są bariery istniejące w umyśle osoby niepełnosprawnej. Moim zdaniem, oczywiście nie umniejszając osiągnięć dokonywanych przez niepełnosprawnych sportowców, o wiele trudniej niepełnosprawnym osobom zapanować nad swoim umysłem niż pokonać fizyczne ograniczenia. Zdobywanie wykształcenia wymaga od osób niepełnosprawnych systematyczności i wytężonej pracy, nauczyciele akademiccy stawiają im te same wymagania, co pełnosprawnym studentom, nie ma taryfy ulgowej – i o to przecież chodzi! Często trudniej im sprostać niż np. nauczyć się wrzucać piłkę do zawieszonego na określonej wysokości kosza. Oczywiście jest to tylko moje prywatne zdanie, z którym można się zgadzać lub nie…. Czy według Pana wyższe wykształcenie podnosi szanse osób niepełnosprawnych na polskim rynku pracy? Oczywiście tak! Ponadto posiadanie przez osobę niepełnosprawną dyplomu wyższej uczelni daje jej pewność siebie, podczas konkurowania na rynku pracy o zatrudnienie z pełnosprawnymi osobami, dodatkowo wyższe wykształcenie poszerza osobom niepełnosprawnym horyzonty umysłowe oraz daje im pewne umiejętności, które mogą się przydać w późniejszym życiu zawodowym oraz osobistym, których by nie nabyli w innej sytuacji. Czy chciałby Pan coś jeszcze dodać od siebie czytelnikom? Niech będą ambitni, uparci w dążeniu do celu, a jednocześnie taktowni w każdej sytuacji. Posiadanie tych cech, przy jednoczesnej znajomości podstawowych zagadnień z zakresu psychologii, dotyczących kontaktów międzyludzkich, moim skromnym zdaniem gwarantuje osiągnięcie sukcesu osobom niepełnosprawnym na rynku pracy. 112 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Agata Pruszyńska Absolwentka oligofrenopedagogiki i pedagogiki opiekuńczowychowawczej, osoba niepełnosprawna z tytułu dysfunkcji narządu wzroku. Wiek 28 Miejsce pochodzenia Toruń Miejsce zamieszkania Toruń Wykształcenie Wyższe. Jestem absolwentką dwóch specjalności: oligofrenopedagogiki oraz pedagogiki opiekuńczo – wychowawczej na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Studia ukończyłam z wyróżnieniem za najlepszą pracę magisterską w roku akademickim 2007/2008. Obecna praca Jestem instruktorem terapii zajęciowej w Warsztatach Terapii Zajęciowej Polskiego Związku Niewidomych w Toruniu. Pracuję tu od kwietnia 2009 roku i jest to moja pierwsza praca. P OCZĄTEK KARIERY ZAWODOWEJ Jak Pani wyobrażała sobie swoją karierę zawodową jako dziecko, uczennica szkoły średniej? Od dziecka moim wielkim marzeniem był praca w policji. Chciałam być detektywem policyjnym. Czas i problemy zdrowotne zweryfikowały te plany. Postanowiłam kontynuować rodzinną tradycję pedagoga. Nauczycielami byli moi dziadkowie, babcia, ciocia jest nim obecnie… Mama jest nauczycielem w szkole specjalnej, no i ja kontynuuję niejako rodzinną tradycję. Jeszcze będąc w szkole średniej zastanawiałam się nad drogą kariery zawodowej. Podjęłam decyzję o wyborze pedagogiki specjalnej. Dlaczego? Bo nikt nie zrozumie osoby niepełnosprawnej tak, jak druga osoba niepełnosprawna. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 113 W PŁYW NIEPEŁNOSPRAWNO ŚCI NA ŻYCIE PRYWATNE I KARIERĘ ZAWODOWĄ Od kiedy Pani ma problemy zdrowotne? Od wczesnego dzieciństwa. Z jakiego tytułu posiada Pani orzeczenie o niepełnosprawności? Z tytułu niepełnosprawności wzrokowej, chociaż mam także obustronny niedosłuch umiarkowanego stopnia (nie został uwzględniony w orzeczeniu). Jakie są skutki Pana niepełnosprawności? Jakie trudności i ograniczenia w życiu codziennym i w życiu zawodowym powoduje? Szczerze mówiąc to ja nigdy nie traktowałam siebie jako osoby niepełnosprawnej. Mam świadomość tego, że mam pewne ograniczenia, ale nigdy nie chciałam zostać zaszufladkowana jako osoba niepełnosprawna. Jeżeli chodzi o moje ograniczenia, to przede wszystkim są to problemy z widzeniem po zmierzchu oraz lunetowe pole widzenia. Utrudniało mi to niekiedy kontakt z nowo poznanymi ludźmi, gdyż nie zawsze w porę dostrzegałam wyciągniętą do mnie na powitanie dłoń. Z czasem nauczyłam się różnych sposobów na wyjście z takiej niekomfortowej sytuacji, jak np. wyciągam dłoń jako pierwsza lub w sytuacjach, gdy nie wypada mi się witać jako pierwszej – bacznie obserwuję drugą osobę lub osoby i z mowy ciała orientuję się czy ręka zostanie wyciągnięta. Nie zawsze oczywiście takie zabiegi się udają, ale to kwestia przyzwyczajenia oraz elastyczności osób, z którymi mam do czynienia. Jeżeli chodzi o kwestię słuchu – to mam jedynie problem, gdy ktoś mówi niewyraźnie, bardzo cicho lub szepcze, staram się wówczas czytać z ruchu warg, co nie zawsze się udaje. Jestem obustronnie zaaparatowana. Moim szczęściem w nieszczęściu było to, że utrata słuchu nastąpiła u mnie, gdy już płynnie mówiłam, w wieku 2,5 roku (po gentamycynie). Jeśli ktoś nie wie o moich problemach ze słuchem – nigdy by nie powiedział, że je rzeczywiście mam. Jak reagują przełożeni, koledzy i koleżanki z pracy na Pani niepełnosprawność? W moim miejscu pracy jest kilku niepełnosprawnych pracowników. Poza tym każdy z uczestników Warsztatów jest osobą niepełnosprawną. Mogę więc uczciwie stwierdzić, że w moim miejscu pracy niepełnosprawność nie jest nowością ani sensacją. Pełnosprawni pracownicy są w mniejszości Jakie bariery musiał Pan pokonać, aby móc pracować, aby osiągnąć swoją obecną pozycję zawodową? Przede wszystkim barierę psychiczną. Klasyczne rozterki: Jaki będzie stan mojego zdrowia za kilka lat? Czy stan mojego wzroku będzie za kilka lat taki, jak w chwili obecnej? Czy dam radę? Czy 114 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy znajdę pracę? itp. Dużą rolę odegrała na pewno moja rodzina, która mnie dopingowała, popychała i sprowadzała odpowiednio na ziemię, gdy nachodziły mnie zwątpienie, rezygnacja czy złe myśli. Czy Pani niepełnosprawność ma wpływ na relacje i stosunki międzyludzkie? Zdarza się, ale wynika to raczej z moich często niesłusznych obaw, że coś może pójść nie tak, jak bym chciała. W SPARCIE Kto z Pani otoczenia wspierał Panią najbardziej? Na czym to wsparcie polegało? Moi rodzice, najbliższa rodzina. Nie pozwalali mi zwątpić, ani się poddać, gdy było mi ciężko. Ale zdecydowanie prym wiodła tu moja mama, która od zawsze robiła wszystko, abym mogła się rozwijać, uczyć i osiągnąć maksimum moich możliwości. Niekiedy musiała walczyć niczym lwica – dosłownie „wydzierając” dla mnie miejsca w pierwszych ławkach w szkole podstawowej (bo wbrew pozorom nauczyciele i moi koledzy ze szkoły podstawowej nie zawsze rozumieli, to że MUSZĘ siedzieć w pierwszej ławce, aby dobrze słyszeć nauczyciela – a wtedy nosiłam tylko jeden aparat słuchowy). Jako małe dziecko pamiętam jak mama chodziła ze mną od laryngologa do laryngologa, pamiętam pierwszy aparat słuchowy, do którego nie mogłam się przyzwyczaić, ale rodzice tłumaczyli mi, że muszę go nosić. Pamiętam też wizyty u logopedy, specjalisty w zakresie niedosłuchu u dzieci. Potem były żmudne ćwiczenia w domu i tata godzinami ćwiczący ze mną wymowę słowa „dżokej” – wtedy tego nie lubiłam, ale dziś mam świadomość, że te działania zmierzały do tego, że dziś świetnie mówię. W szkole średniej uczestniczyłam w indywidualnych zajęciach rewalidacyjnych z wybranych przeze mnie przedmiotów, dzięki czemu bardzo dobrze zdałam maturę. O te dodatkowe zajęcia zadbała moja mama. No i dziś jako dorosła osoba, pedagog specjalny mam świadomość, ile miałam i mam szczęścia w życiu. Bo pomimo częściowej utraty wzroku i słuchu mam coś o wiele cenniejszego – akceptację i miłość mojej rodziny, a to nie ma ceny. Gdy się urodziłam 28 lat temu – wczesne wspomaganie rozwoju raczkowało, albo jeszcze go nie było, a mimo wszystko ja byłam w domu objęta wspaniałą opieką, co pozwoliło mi rozwijać się tak, jak rozwijali się moi zdrowi rówieśnicy i nigdy nie dano mi odczuć, że jestem inna, czy gorsza bo nie w pełni sprawna. Mam świadomość, że gdyby moi rodzice prezentowali inną postawę mogłabym znaleźć się w ośrodku dla głuchych i niedosłyszących dzieci lub w szkole specjalnej, skończyć zawodówkę bez szans na dalszy rozwój. Moi rodzice i najbliżsi członkowie rodziny wykonali wielką pracę i jestem im za to bezkreśnie wdzięczna. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 115 Czy korzystała Pani ze wsparcia zewnętrznego (instytucje, organizacje pozarządowe)? Dwukrotnie otrzymałam komputer w ramach programu „Komputer dla Homera” (PFRON). Pierwszy komputer był stacjonarny, otrzymałam go po ukończeniu szkoły średniej i służył mi do nauki na studiach, na nim też napisałam pracę magisterską. W chwili obecnej korzystam z laptopa. Korzystałam także ze wsparcia Towarzystwa Pomocy Głuchoniewidomym w ramach POKL „Weź sprawy w swoje ręce”, dzięki dofinansowaniu z programu stałam się właścicielką dwóch świetnej klasy cyfrowych aparatów słuchowych, które bardzo ułatwiają mi codzienne funkcjonowanie. Czy znalazła Pani wzorce do naśladowania wśród znanych autorytetów? Jeśli tak, jaki mieli wpływ? Andrea Bocelli – to dla mnie mistrz pokonywania przeszkód. Osiągnął wszystko, co według stereotypów nie powinno się udać osobie niepełnosprawnej – ukończył studia, urodziła mu się trójka dzieci, odniósł międzynarodowy sukces, sprzedał ponad 70 milionów egzemplarzy swoich płyt i tym samym stał się najlepiej sprzedającym się artystą w historii muzyki klasycznej. Imponujące. R OZWÓJ KARIERY ZAWODOWEJ Czym się Pani zajmuje w pracy? Jestem instruktorem terapii zajęciowej. Na pracę w tym zawodzie składa się bardzo wiele czynników, ale najogólniej mówiąc instruktor terapii zajęciowej prowadzi w oparciu o indywidualny program rehabilitacji – zajęcia usprawniające psychicznie, społecznie, manualnie oraz podejmuje działania zmierzające do uzyskania przez podopiecznego maksymalnej samodzielności i umiejętności samoobsługi. Czy obecne stanowisko pracy pozwala się Pani rozwijać zawodowo? Na pewno zdobywam doświadczenie, a to jest moim zdaniem najważniejsze dla młodego pracownika. Co Pani uważa za swój największy sukces zawodowy? Zdobycie pracy w zawodzie. Nie wyobrażam sobie zaprzepaszczenia lat nauki i pracy np. w branży przemysłowej. I to właśnie uważam za największy dotychczasowy sukces – wykonywanie pracy, którą po prostu lubię i która daje mi satysfakcję. Co sprawia Pani największą satysfakcję w pracy? To takie małe – wielkie sukcesy i satysfakcje, jak: uczestnik samodzielnie piszący swoje nazwisko z dużej litery; uczestniczka potrafiąca wymówić słowo „polimer” czy uczestnik rozumiejący potrzebę mycia zębów, utrzymywania higieny osobistej itp. 116 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Czy w najbliższym czasie planuje Pani zmianę miejsca lub charakteru pracy? Nie planuję żadnych zmian w tej kwestii. Jakie są Pani zainteresowania pozazawodowe? Wręcz nałogowo czytam książki i słucham muzyki. Chodzę do kina ze znajomymi, wyjeżdżam do teatru muzycznego w Gdyni czy teatrów warszawskich. Lubię ciszę i spokój. Moim wielkim hobby jest praca w ogrodzie, hodowla i pielęgnacja roślin. Gdy tylko czas mi na to pozwala ruszam w grządki. Dlaczego Pani zdaniem mały procent osób niepełnosprawnych uzyskuje w Polsce wyższe wykształcenie? Składa się na to zapewne multum czynników, jak: brak akceptacji i wsparcia w domu rodzinnym; brak wiary we własne siły, niewiara w to, że osoba z niepełnosprawnością może do czegoś dojść, osiągnąć w życiu; problemy natury finansowej i wiele innych. Czy zgadza się Pani ze stwierdzeniem, że wyższe wykształcenie podnosi szanse osób niepełnosprawnych na polskim rynku pracy? Mam w tej kwestii mieszane uczucia. W obecnej sytuacji na rynku ciężko jest znaleźć pracę osobie zdrowej z dyplomem. Osoba niepełnosprawna z wyższym wykształceniem nie jest witana z otwartymi rękami przez pracodawców. Być może nieco ratują sytuację dopłaty i ulgi związane z zatrudnianiem osoby niepełnosprawnej. Jednak nie jestem w stanie jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Zależy to na pewno od stanowiska o jakie ubiega się dana osoba. Czy chciałaby Pani coś jeszcze dodać od siebie czytelnikom? Nie należy się poddawać, choćby świat się walił, bo po każdej burzy, prędzej czy później zza chmur wyjdzie słońce. Może i brzmi banalnie, ale tak naprawdę jest. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 117 Małgorzata Jarocińska Wiek 54 Miejsce pochodzenia Bydgoszcz Miejsce zamieszkania Bydgoszcz Wykształcenie Wyższe. Absolwentka Wydziału Historii UMK w Toruniu. Obecna praca Emerytowana nauczycielka. Nie pracuje zawodowo od czterech lat. P OCZĄTEK KARIERY ZAWODOWEJ Jak Pani wyobrażała sobie swoją karierę zawodową jako dziecko, uczennica szkoły średniej? Dokładnie właśnie tak, jak się potoczyła! Chciałam być nauczycielką od najwcześniejszych lat, z tą małą różnicą, że początkowo marzyłam o zawodzie nauczycielki języka polskiego. Jaki był Pani przebieg pracy? Pracowałam od 1982 roku, przez cały ten czas jako nauczycielka historii i wiedzy o społeczeństwie, najpierw w szkole podstawowej, potem w technikum i szkole zawodowej, od 1990 roku cały czas wykładałam w liceum. W PŁYW NIEPEŁNOSPRAWNO ŚCI NA ŻYCIE PRYWATNE I KARIERĘ ZAWODOWĄ Od kiedy Pani ma problemy zdrowotne? Od urodzenia. Urodziłam się z jaskrą wrodzoną. Jednak to po nieudanej operacji zaczęłam mieć poważne trudności w widzeniu, czyli od 16 roku życia. Posiadam orzeczenie o niepełnosprawności z tytułu dysfunkcji narządu wzroku. Jakie są skutki Pana niepełnosprawności? Jakie trudności i ograniczenia w życiu codziennym i w życiu zawodowym powoduje? Nie ukrywam, że ograniczenia są dość duże, mam orzeczony znaczny stopień niepełnosprawności. W życiu codziennym niektórych rzeczy po prostu samodzielnie nie wykonam. Funkcjonuję właściwie samodzielnie, radzę sobie bardzo dobrze – co nie znaczy, że bezkolizyjne. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 119 Czytać mogę już tylko przy pomocy lupy, zdarza mi się nie dostrzec numeru tramwaju, autobusu, cen w sklepie. Codzienne niedogodności. Czym się Pani zajmowała w pracy? Nauczałam historii i wiedzy o społeczeństwie. Teraz, wciąż spragniona kontaktów z młodzieżą, postanowiłam poprowadzić grupę teatralną licealistów, to są uczniowie I i II klasy liceum, spotykamy się u mnie w domu, przygotowujemy sztuki o wartościach, współczesnych problemach, ostatnio, bardzo utalentowany uczeń napisał sztukę o anoreksji. Jak reagowali przełożeni, koledzy i koleżanki z pracy na Pani niepełnosprawność? Bardzo pozytywnie! Przełożeni bardzo mnie cenili, powodem mojego odejścia z pracy nie była niepełnosprawność. Jakie bariery musiała Pani pokonać, aby móc pracować, aby osiągnąć pozycję zawodową? Moje uczniowie przez długi czas nie wiedzieli że mam aż tak poważne problemy ze wzrokiem. Ukrywałam ten fakt. Musiałam być świetnie przygotowana do lekcji, zdarzało mi się np. zamykać w sali przed zajęciami – śledziłam bardzo dokładnie przez lupę całą mapę, nie mogłam przecież tak blisko podchodzić do niej, co dla mnie byłoby pomocne, ale by mnie „zdradziło”. Sądzę, że zwłaszcza młodsi uczniowie gdyby się zorientowali, to mogliby to wykorzystać. Wykonywałam wszystko jak najlepiej, sprawdzianów nigdy nie przetrzymywałam, byłam może nawet nieco nadgorliwa… Jaki Pani niepełnosprawność ma wpływ na relacje i stosunki międzyludzkie? Zdecydowanie pozytywny! Mam bardzo wielu serdecznych znajomych, którzy zwracają się do mnie w trudnych chwilach, bo jestem dla nich takim żywym świadectwem możliwości przezwyciężania trudności, załamań, depresji. Pewnie daję im wsparcie. Jestem pogodną osobą, choć miewam, jak każdy, gorsze momenty. W SPARCIE Kto z Pani otoczenia (rodzina, przyjaciele) wspierał Panią najbardziej? Na czym to wsparcie polegało? Moja mama, najbardziej. Poprzez mądrą miłość wspierała mnie pod każdym względem. Rozumiała przecież, że któregoś dnia odejdzie… Wpajała mi takie credo: „Dasz radę, zobaczysz, że sobie poradzisz”. Miałam przecież różne lęki na początku mojej drogi zawodowej i ona mi w tych chwilach towarzyszyła. Studiowałam na kierunku, na którym trzeba było bardzo dużo czytać, nie byłam w stanie sama przebrnąć przez wszystkie lektury. Mama więc je czytała i robiła mi streszczenia. Bardzo wspierało mnie też moje rodzeństwo – moi dwaj bracia, i siostry. To było szalenie ważne! 120 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Czy korzystała Pani ze wsparcia zewnętrznego (instytucje, organizacje pozarządowe)? Mało. Wypożyczałam czasami książki z Polskiego Związku Niewidomych. Jeździłam na obozy, czasami otrzymywałam dofinansowanie na pomoc lektorską, dofinansowanie do zakupu odtwarzaczy książek, ale w sumie dostałam bardzo mało, uważam, ale też specjalnie o to nie zabiegałam. Czy znalazła Pani wzorce do naśladowania wśród znanych autorytetów? W sensie niezłomności postawy – Józef Piłsudski. A z najbliższego otoczenia moja matka, która przez swój upór i silną wolą dawała przykład, że wiele jest możliwe. Intelektualnym autorytetem – mój brat Jędrych, który mnie motywował nieustannie i zawsze, gdy zaczynałam wątpić. Od człowieka przede wszystkim zależy, czy chce się rozwijać, czy spocząć na laurach. R OZWÓJ KARIERY ZAWODOWEJ Czy stanowisko pracy pozwalało się Pani rozwijać zawodowo? Zawsze mi pozwalało. Myślę jednak, że to od człowieka przede wszystkim zależy, czy chce się rozwijać, czy spocząć na laurach. Co Pani uważa za swój największy sukces zawodowy? Że byłam, myślę, dla moich uczniów autorytetem. Sukcesem jest dla mnie to, że do dziś z dziesiątkami uczniów utrzymuję kontakt, byłam świadkiem na jednym ślubie, tańczyłam na niejednym weselu… Obecnie moi najstarsi uczniowie mają 40 lat. Wczoraj odwiedziła mnie jedna z uczennic, spędziła u mnie 5 godzin! Co sprawiało Pani największą satysfakcję w pracy? Przekazywanie wiedzy, kontakt z moimi uczniami, dużo z nimi podróżowałam, prowadziliśmy kółko historyczne. Jakie są Pani zainteresowania? Podróże, zwłaszcza po Polsce, chociaż zwiedziłam i trochę świata. Uwielbiam tańczyć. Pisanie, chcę napisać przewodnik po historii w VI tomach, będzie ilustrowany. Książki, mało wprawdzie czytam, bo jest mi trudno, mnóstwo natomiast słucham audiobooków, dzięki temu czytam ponad 100 książek rocznie na pewno. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 121 Dlaczego Pani zdaniem mały procent osób niepełnosprawnych uzyskuje w Polsce wyższe wykształcenie? Wynika to z faktu, jak myślę, że czują się niedowartościowani. Blokuje ich niewiara w siebie. Kompleksy. Gdybym nie miała takiej wspierającej rodziny, nie ukończyłabym nawet szkoły średniej, byłam często w szkole średniej upokarzana przez nauczycieli. W małych miasteczkach dodatkowo może osoby niepełnosprawne napotykają też na trudne warunki zewnętrzne, wbijające w kompleksy. Ale tak naprawdę w każdym człowieku tkwi ogromna siła, wiele można przezwyciężyć. Czy zgadza się Pani ze stwierdzeniem, że wyższe wykształcenie podnosi szanse osób niepełnosprawnych na polskim rynku pracy? Na pewno! Jestem tego przykładem. Nie wiem, czym zajmowałabym się w życiu zawodowym bez wyższego wykształcenia. Ukończenie studiów daję ogromną siłę i wiarę. Świadomość przezwyciężenia trudności bardzo uskrzydla. Czy chciałby Pani coś jeszcze dodać od siebie czytelnikom? Chciałabym by osoby niepełnosprawne miały świadomość swojej podmiotowości i swojej siły. Ja wszystkie pomysły, jakie miałam, zrealizowałam i nadal realizuję. Czuję się bardzo szczęśliwa i spełniona. 122 Chciałabym by osoby niepełnosprawne miały świadomość swojej podmiotowości i swojej siły. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Jadwiga Gajewska Nauczycielka geografii, b. dyrektor szkoły podstawowej w Toruniu, osoba niepełnosprawna z tytułu dysfunkcji narządu wzroku. Wiek 64 Miejsce pochodzenia Inowrocław Miejsce zamieszkania Toruń Wykształcenie Wyższe magisterskie Obecna praca Emerytowana nauczycielka P RZEBIEG KARIERY ZAWODOWEJ Jak Pani wyobrażała sobie swoją karierę zawodową jako dziecko, uczennica szkoły średniej? Moje zainteresowania były sprecyzowane, ponieważ kończyłam Liceum Pedagogiczne w Inowrocławiu. Od zawsze chciałam być nauczycielem. Jaki był Pani wcześniejszy przebieg pracy (nazwa, funkcja, staż pracy)? Pracowałam jako nauczyciel w szkole podstawowej 25 lat i 6 miesięcy. Ostatnie 7 lat byłam dyrektorem szkoły podstawowej w Toruniu. W PŁYW NIEPEŁNOSPRAWNO ŚCI NA ŻYCIE PRYWATNE I KARIERĘ ZAWODOWĄ Od kiedy Pani ma problemy zdrowotne? Od 1980 roku. Posiadam orzeczenie o niepełnosprawności z tytułu choroby oczu – zwyrodnienie barwnikowa siatkówki. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 123 Jakie są skutki Pana niepełnosprawności? Jakie trudności i ograniczenia w życiu codziennym i w życiu zawodowym powoduje? Kiepsko się poruszam – mam bardzo ograniczone pole widzenia, brak kontrastu w oczach, problemy z wyczuciem wysokości i problemy z wyczuciem odległości. Poruszam się bardzo powoli i ostrożnie, a najlepiej się czuję w towarzystwie drugiej osoby. W pracy zawodowej (na lekcjach w klasie) widziałam co się dzieje na końcu klasy, a nie widziałam tego, co działo się w przednich ławkach (bardzo ograniczone pole widzenia). Jak reagowali przełożeni, koledzy i koleżanki z pracy na Pani niepełnosprawność? Różnie. Jakie bariery musiał Pan pokonać, aby móc pracować, aby osiągnąć swoją pozycję zawodową? Musiałam przełamać własne opory i obawy. Czy Pani niepełnosprawność ma wpływ na relacje i stosunki międzyludzkie? Lubię przebywać z ludźmi, którzy wiedzą cokolwiek o schorzeniach oczu i o osobach niedowidzących i niewidomych. Uświadamiam sobie, że pouczam, daje informację osobom, które nie mają takiej wiedzy. Nie jest to łatwe, bo niektórzy uważają, że im te informacje nie są potrzebne. Długo to trwało zanim mogłam o tym mówić. W SPARCIE Kto z Pani otoczenia (rodzina, przyjaciele) wspierał Panią najbardziej? Na czym to wsparcie polegało? I rodzina, i przyjaciele, szczególnie kobiety z Centrum Promocji Kobiet w Toruniu – tam zawsze otrzymywałam wsparcie. Jednak musiałam nauczyć je, jak prawidłowo mi pomagać – poprowadziłam w Centrum kilka warsztatów na ten temat. Czy korzystała Pani ze wsparcia zewnętrznego (instytucje, organizacje pozarządowe)? Korzystałam ze wsparcia Polskiego Związku Niewidomych Koło w Toruniu – turnusy rehabilitacyjne, praca w Zarządzie Koła, kursy komputerowe i wolontariatu. Czy znalazła Pani wzorce do naśladowania wśród znanych autorytetów? Janina Ochojska, Steve Wonder, Sylwester Peryt, Anna Woźniak-Szymańska, Andrea Bocceli. Są osobami publicznymi, twórcami, którzy pomimo swojego schorzenia są bardzo samodzielni i za to ich podziwiam i cenię. 124 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy R OZWÓJ KARIERY ZAWODO WEJ Czym się Pani zajmowała w pracy? W tej chwili jestem na emeryturze, ale w momencie odkrycia moich trudności jeszcze pracowałam. Mapy znałam na pamięć (uczyłam geografii), więc wzrok był mi specjalnie niepotrzebny (tracę wzrok powoli). Zeszyty sprawdzałam korzystając z lupy lub okularów. Co Pani uważa za swój największy sukces zawodowy? Po 18 latach pracy w szkole, zostałam dyrektorem placówki oświatowej. Otrzymałam Złoty Krzyż Zasługi, odznaczenie państwowe i kilka innych wyróżnień i nagród. Co sprawiało Pani największą satysfakcję w pracy? Chyba byłam dobrym pedagogiem, bo do dzisiaj mam kontakt ze swoimi uczniami i ich dziećmi. Wielu moich uczniów jest magistrami i doktorami nauk. Jakie są Pani zainteresowania? Podróże po świecie, praca społeczna, numizmatyka, czytanie książek i rozwiązywanie krzyżówek. Dlaczego Pani zdaniem mały procent osób niepełnosprawnych uzyskuje w Polsce wyższe wykształcenie? Boją się trudności, mają kompleksy, często osoby niepełnosprawne starają się bardziej przystosować do życia codziennego, niż do zdobywania wyższego wykształcenia, często skupiają się na trosce o swój codzienny byt. Czy zgadza się Pani ze stwierdzeniem, że wyższe wykształcenie podnosi szanse osób niepełnosprawnych na polskim rynku pracy? Tak, wyższe wykształcenie daje więcej możliwości, człowiek jest bardziej obyty, pozbywa się kompleksów, nabiera większej śmiałości, odwagi, pewności siebie, większego poczucia własnej wartości. Ma kontakt z ludźmi, nie zamyka się w sobie. Daje innym możliwość poznania siebie i swoich umiejętności, stając się tym samym przykładem dla innych niepełnosprawnych. Czy chciałaby Pani coś jeszcze dodać od siebie czytelnikom? Na naukę nigdy nie jest za późno! Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 125 Magdalena Okulewicz Absolwentka socjologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, osoba z niepełnosprawnością z tytułu dysfunkcji narządu ruchu, pracuje w dziale kontroli i audytu Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu. Wiek 38 Miejsce pochodzenia Toruń Miejsce zamieszkania Toruń Wykształcenie Wyższe magisterskie Obecna praca Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu – pracownik w Departamencie Kontroli i Audytu (od 2003) P OCZĄTEK KARIERY ZAWODOWEJ Jak wyobrażała Pani sobie swoją karierę zawodową jako dziecko, uczennica szkoły średniej? Nie wiązałam swojej kariery zawodowej z pracą w audycie, moje dziecięce marzenia były bardzo prozaiczne, chciałam zostać piosenkarką i podróżniczką. Fantazje dziecięce bardzo często pozostają w sferze marzeń. Jednakże chciałabym podkreślić jak ważnym jest nie rezygnowanie z marzeń, na których nam zależy. Moją pasją życiową jest podróżowanie, poznawanie innych kultur, religii funkcjonujących w odległych zakątkach świata. Pomimo dysfunkcji narządu ruchu staram się chociaż częściowo realizmwać swoje marzenie. Mam nadzieję, że w przyszłości będę mogła podróżować i pisać z nich reportaże, co byłoby spełnieniem moich marzeń. Największą radością i sukcesem zawodowym. Jakie ma Pani wykształcenie? Ukończyłam na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika Wydziale Humanistycznym studia wyże na kierunku Socjologia. Ponadto ukończyłam na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania studia podyplomowe pn. „Wiedza o Unii Europejskiej i Wykorzystaniu Funduszy Europejskich”. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 127 Ukończyłam również na Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu Wydziale Ekonomii studia podyplomowe pn. „Audyt wewnętrzny w jednostkach sektora finansów publicznych”. W celu podnoszenia swoich kwalifikacji ukończyłam wiele kursów i szkoleń niezbędnych do wykonywania pracy zawodowej m.in. z zakresu administracji, programów komputerowych, księgowości, zamówień publicznych, języków obcych, kontaktów interpersonalnych etc. W PŁYW NIEPEŁNOSPRAWNO ŚCI NA ŻYCIE PRYWATNE I KARIERĘ ZAWODOWĄ Od kiedy ma Pani problemy zdrowotne? Moja dysfunkcja narządu ruchu nie jest chorobą, jest konsekwencją wypadku, który się wydarzył w 1990 roku. Z jakiego tytułu posiada Pani orzeczenie o niepełnosprawności? W wyniku wypadku doznałam złamania kręgosłupa, którego konsekwencją było całkowite porażenie kończyn dolnych. Kilka operacji kręgosłupa, długoletnia, bardzo trudna rehabilitacja, która de facto jest prowadzona do dnia dzisiejszego pozwoliła uzyskać sprawność umożliwiającą samodzielne poruszanie się przy pomocy kul łokciowych. Jakie są skutki Pana niepełnosprawności? Jakie trudności i ograniczenia w życiu codziennym i w życiu zawodowym powoduje? Poruszam się przy pomocy kul łokciowych, w związku z tym wykonywanie funkcji życiowych wymaga ode mnie większego wysiłku, zaangażowania oraz koncentracji. W życiu codziennym staram się być osobą niezależną i samodzielną. Postęp techniczny oraz praktyczne rozwiązania coraz bardziej ułatwią funkcjonowanie w życiu codziennym i zawodowym. Miejsce pracy nie posiada barier architektonicznych, budynek wyposażony jest w windę. Choć moim zdaniem ruch to zdrowie, a trochę wysiłku nikomu nie zaszkodzi. Jak reagują przełożeni, koledzy i koleżanki z pracy na Pani niepełnosprawność? Lubię ludzi i mam nadzieję, że oni lubią mnie, akceptują mnie taką jaką jestem. Niepełnosprawność nie powinna być miernikiem oceny innych. Istotne są inne czynniki takie jak kompetencja, odpowiedzialność, koleżeństwo. Moje relacje z otoczeniem są całkowicie naturalne, myślę, że mamy wzajemny wpływ na siebie. Temat mojej niepełnosprawności nie jest poruszany, za wyjątkiem dodatkowego urlopu w wymiarze 10 dni, który mi przysługuje. Jest wielu ludzi, którzy nie wiedzą jak zachowywać się w stosunku do osób niepełnosprawnych by ich nie urazić, w jaki sposób im pomóc, to powoduje sztuczną troskliwość i życzliwość, ale ja na szczęście wokół siebie takich ludzi nie dostrzegam. 128 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Jakie bariery musiała Pani pokonać, aby móc pracować, aby osiągnąć swoją obecną pozycję zawodową? W wyniku wypadku musiałam pokonać szereg barier architektonicznych i psychologicznych. Przede wszystkim musiałam uzyskać sprawność pozwalającą na samodzielne poruszanie się przy pomocy kul łokciowych. W pierwszych latach po wypadku moja sprawność fizyczna była tak ograniczona, że krawężnik uliczny był „Wieżą Eiffla”, a podmuch wiatru „tornadem”. Ponadto musiałam zaakceptować siebie samą i uwierzyć w swoje możliwości. Miałam to szczęście, iż spotkałam na swej drodze kilku wspaniałych ludzi, którzy mnie wspierali, a co najważniejsze nie pozwolili zrobić żadnego kroku wstecz, do grona tych przewspaniałych osób należą i moi Rodzice. Dziękuję im za to. W kolejnym etapie powrotu do życia społecznego musiałam ukończyć studia wyższe oraz zdobyć prawo jazdy, bowiem przy mojej dysfunkcji narządu ruchu samochód stanowi „okno na świat”. Był to proces długotrwały i skomplikowany, ale nigdy nie można się poddawać. Trzeba wyznaczać cele i małymi kroczkami je realizować. W kolejnych etapach poszerzałam swoje kwalifikacje kończąc studia podyplomowe oraz kursy niezbędne do wykonywania pracy zawodowej. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 129 R OZWÓJ KARIERY ZAWODOWEJ Czym się Pani zajmuje w pracy? Przeprowadzam zadania audytowe w szerokim spektrum działania instytucji. Czy obecne stanowisko pracy pozwala się Pani rozwijać zawodowo? Specyfika wykonywanej pracy daje możliwość poznawania wciąż nowych ludzi oraz zagadnień. Dzięki niej mogę się rozwijać, poszerzać swoje horyzonty i uzyskiwać nowe punkty widzenia. Co Pani uważa za swój największy sukces zawodowy? Mam nadzieję, że największy sukces zawodowy dopiero osiągnę. Jednakże każdy etap mojego rozwoju zawodowego przybliża mnie do niego oraz przynosi ogromną satysfakcję. Praca wypełnia moje życie, dzięki niej mogę się rozwijać nie tylko zawodowo ale także społecznie. Mogę rozwijać swoje pasje, w tym największą związaną z poznawaniem świata. Co sprawia Pani największą satysfakcję w pracy? Dostrzeganie wartości i zalet z działalności audytu wewnętrznego, które w konsekwencji przynoszą szereg wymiernych korzyści dla komórek audytowanych. Satysfakcję przynoszą mi również kontakty interpersonalne, lubię ludzi i praca z nimi daje mi ogromną przyjemność. Dlaczego Pani zdaniem tak mały procent osób niepełnosprawnych uzyskuje w Polsce wyższe wykształcenie? Problem niepełnosprawności przez wiele lat w Polsce był pomijany, a nawet niedostrzegany, potrzeby osób niepełnosprawnych zostały bowiem wyartykułowane dopiero w latach 80-tych. Dlatego też m.in. w naszym społeczeństwie istnieje w dalszym ciągu wiele barier architektonicznych, psychologicznych, społecznych, które ograniczają możliwość pełnego rozwoju tych osób. Jednakże w ostatnim czasie można zaobserwować liczne pozytywne zmiany, jakie się dokonują w polityce społecznej w celu wyrównania ich szans. Realizowana przez organy administracji państwowej rehabilitacja lecznicza, społeczna i zawodowa, niewątpliwie przyczynia się do eliminowania wszechstronnych barier, odbierających możliwość pełnego uczestnictwa tych osób w życiu społecznym. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych od kilku lat realizuje programy wspierające rozwój osób niepełnosprawnych, w tym udziela dofinasowania w celu zdobycia przez te osoby wyższego wykształcenia. Zaznaczyć bowiem należy, że aspekt finansowy często odbiera możliwość podjęcia przez osoby niepełnosprawne nauki w celu zdobycia wyższego wykształcenia. Jednakże z mojego punktu widzenia za najbardziej istotne można uznać bariery psychologiczne tkwiące w osobach niepełnosprawnych, niskie poczucie własnej wartości, przyjmowanie postawy wycofanej typu „jestem gorszy, „nie dam rady”, „nie ma sensu”. 130 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Brak akceptacji i wiary w siebie nie sprzyja podejmowaniu wyzwań w jakiejkolwiek sferze życia oraz szukania pomocy. Te bariery niejako wytworzone przez lata alienacji osób niepełnosprawnych, funkcjonujących stereotypów powodują, że w dalszym ciągu niewielki procent osób z niepełnosprawnością uzyskuje w Polsce wyższe wyksztalcenie. Czy zgadza się Pani ze stwierdzeniem, że wyższe wykształcenie podnosi szanse osób niepełnosprawnych na polskim rynku pracy? Uważam, że wyższe wykształcenie podnosi szanse na zdobycia zatrudnienia nie tylko wśród osób niepełnosprawnych. Zatem chcąc realizować się na rynku pracy i być konkurencyjnym podnoszenie swego wykształcenia jest w obecnych czasach koniecznością. Daje bowiem większe możliwości w uzyskaniu zatrudnienia. Wiele stanowisk pracy wymaga podsiadania wyższego wykształcenia. Jednakże poza posiadaniem wyższego wykształcenia istotne są cechy charakteru takie jak odpowiedzialność, własna inicjatywa, dążenie do samodzielności zawodowej, chęć pracy etc. Czy chciałaby Pani coś jeszcze dodać od siebie czytelnikom? Niemal każdy człowiek zetknie się z niesprawnością w którymś momencie życia, bezpośrednio w wyniku wypadku, choroby lub z niepełnosprawnością, która będzie wynikiem starzenia się. Społeczeństwo powinno nauczyć się akceptować inność człowieka, nie tylko inność koloru skóry, religii czy narodowości, ale inność fizyczną i psychiczną. W ostatnim czasie można zaobserwować liczne pozytywne zmiany, jakie się dokonują w polityce społecznej w celu wyrównania szans osób niepełnosprawnych. Podejmowanych jest wiele działań prawnych i praktycznych przyczyniających się do eliminowania barier psychologicznych, społecznych i fizycznych, odbierających możliwość pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społecznym. Funkcjonujące oraz ciągle powstające warsztaty terapii zajęciowej, zakłady aktywności zawodowej, zakłady pracy chronionej, powinny stanowić etap przejściowy dla osób niepełnosprawnych docelowo prowadzący do wyjścia na otwarty rynek pracy. Otwarty rynek pracy nie jest bowiem zarezerwowany tylko dla osób sprawnych, każdy człowiek ma prawo w nim funkcjonować, również osoby sprawne inaczej. Dlatego nie wolno zamykać się w poszukiwaniu ofert adresowanych tylko do osób niepełnosprawnych, należy odpowiadać na każdą ofertę, która jest zgodna z kwalifikacjami i umiejętnościami, ja tak zrobiłam i wygrałam, wygrałam walkę z nieprzychylnym losem. Wkład pracy w rehabilitację oraz zdobywanie wykształcenia przyniósł zamierzony efekt. Dlatego niezwykle ważne jest ciągłe usprawnianie, podnoszenie swoich kwalifikacji i zdobywanie nowych umiejętności oraz chęć pracy. Praca jest podstawowym elementem życia, daje możliwość nie tylko zaspokojenia potrzeb materialnych ale również pozwala odnaleźć siebie i rozwijać swoje umiejętności. Ma to przeogromne znaczenie rehabilitacyjne. Uważam, iż jakikolwiek rodzaj niepełnosprawności nie jest czynnikiem wykluczającym zarówno z życia zawodowego jak i społecznego. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 131 Mój życiorys pokazuje, iż dzięki wykształceniu i ciągłemu doskonaleniu oraz otwartości na ludzi znalazłam pracę, a dysfunkcja narządu ruchu nie była jakąkolwiek przeszkodą. Poza pracą zawodową rozwijam swoje pasje, podróżuję, dosłownie wspinam się na szczyty gór, aktywnie korzystam z różnych sfer życia, które wydawały się być zarezerwowane tylko dla ludzi zdrowych. Wyznaję motto: „Nie ma takich miejsc, do których osoby niepełnosprawne nie mogłyby dotrzeć, ani takich dziedzin ludzkiej działalności, których nie mogłyby wykonywać”. Takie cechy jak wewnętrzna radość życia, akceptacja siebie, chęć pracy, określają nas samych, nieważne czy jesteśmy pełnosprawni, czy sprawni inaczej. Niepełnosprawność nie musi oznaczać życia w „czterech ścianach”. Chcąc zmian musimy zacząć zmieniać siebie, a przede wszystkim uwierzyć w swoje możliwości. Akceptować siebie aby inni nas akceptowali takimi jakimi jesteśmy. Podejmować wzniosłe wyzwania, wyznaczać cele i je odważnie realizować bowiem każdy człowiek ma prawo do godnego życia w społeczeństwie. Pomimo tego, że nie zawsze życie jest łaskawe, bywają dni lepsze i gorsze warto ponieść nawet największy ciężar zmagań, aby w konsekwencji odnieść sukces i poczuć autentyczną radość życia. I tego właśnie życzę czytelnikom niniejszej publikacji tym sprawnym i tym sprawnym inaczej. 132 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Seweryn Smorga Absolwent historii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, osoba z niepełnosprawnością z tytułu dysfunkcji narządu ruchu, pracownik administracji publicznej. Wiek 28 Miejsce pochodzenia Toruń Miejsce zamieszkania Toruń Wykształcenie Wyższe Obecna praca Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji – menadżer ds. sportu (od 2010) P OCZĄTEK KARIERY ZAWODOWEJ Jak Pan wyobrażał sobie swoją karierę zawodową jako dziecko, uczeń szkoły średniej? Młody człowiek nie ma świadomości upływającego czasu ani tego, jak jego decyzje zaważą na przyszłości. Szkoła to inkubator, gdzie w sterylnych warunkach dostarcza się encyklopedycznej, nikomu niepotrzebnej wiedzy, która nie ma nic wspólnego z realnym życiem niestety. Jaki był Pana przebieg pracy zawodowej? Staż w Urzędzie Marszałkowskim (6 miesięcy) w Departamencie Spraw Społecznych Wydziału ds. niepełnosprawnych. W PŁYW NIEPEŁNOSPRAWNO ŚCI NA ŻYCIE PRYWATNE I KARIERĘ ZAWODOWĄ Od kiedy Pan ma jakieś problemy zdrowotne? Od kiedy pamiętam czyli od urodzenia. Posiadam Mózgowe Porażenie Dziecięce, poruszam się o kulach, choć od samego początku nie było to takie oczywiste. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 133 Jakie są skutki Pana niepełnosprawności? Jakie trudności i ograniczenia w życiu codziennym i w życiu zawodowym powoduje? Największą trudnością w życiu jest ludzka mentalność ukazująca niepełnosprawnych jako nieudaczników. Za mało niepełnosprawnych zajmuje eksponowane stanowiska, za mało w mediach pozytywnych przykładów na to, że niepełnosprawność to nie wyrok, a wśród nas są wykształceni, ambitni, piękni i bogaci ot choćby Monika Kuszyńska czy Jasiek Mela. Zapewniam jest nas więcej. Jak reagują przełożeni, koledzy i koleżanki z pracy na Pana niepełnosprawność? Muszę szybciej biegać, wyżej i dalej skakać – nie ma lekko, a poważnie, to na całe szczęście nie ma taryfy ulgowej, mamy jeden i ten sam cel, tylko że ja potrzebuję innych środków dla jego realizacji. Jestem normalny i o tym wszyscy już wiedzą. Jakie bariery musiał Pan pokonać, aby móc pracować, aby osiągnąć swoją obecną pozycję zawodową? Przekonanie właścicieli firm prywatnych do zatrudnienia osoby niepełnosprawnej, rzecz jasna bez znajomości, moim zdaniem graniczy z cudem. Urzędy wolą zapłacić kary za niezatrudnianie do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych niż dać nam szansę, więc lekko nie jest. Rynek pracy chronionej to mit niepełnosprawnego ochroniarza w korporacji. Przebiegnijmy na setkę wspólnie – gwarantuję że przegram. 3 zł za godzinę to raczej nie majątek. R OZWÓJ KARIERY ZAWODOWEJ Czym się Pan zajmuje w pracy? Toruński MOSIR dysponuje potężną bazą do uprawiania sportu – baseny, lodowiska, boiska, korty tenisowe. Organizujemy imprezy dla mieszkańców m.in. Speedway na Lodzie. Wypożyczamy nasze obiekty firmom oraz oferujemy szeroką gamę usług reklamowych – jednym słowem jest co robić. Czy obecne stanowisko pracy pozwala się Panu zrealizować zawodowo? Jestem we właściwym miejscu w odpowiednim czasie. Zdobyte doświadczenie to cenna lekcja życia. Tu nie ma miejsca na kompleksy, marketing to dżungla – fajnie być odkrywcą. Co Pan uważa za swój największy sukces zawodowy? Każdy kolejny krok to wielki sukces. Ukończenie studiów, uzyskana legitymacja urzędnicza na podyplomówce z prawa i administracji, podyplomówka z zakresu sportu i rekreacji na finiszu i myślę sobie, że jeszcze nie powiedziałem ostatniego słowa. 134 Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy Co sprawia Panu największą satysfakcję w pracy? Jeśli ktoś nie mógł znaleźć pracy największą satysfakcję daje samo jej posiadanie, a biorąc pod uwagę obecny rynek pracy jest to podwójna wartość. Jak Pan uważa, dlaczego tak niewielki procent osób z niepełnosprawnością uzyskuje w Polsce wyższe wykształcenie? Brakuje dobrych ludzi na drodze i wiary we własne siły. Wykształcenie stanowi jedyną racjonalną formę naszego rozwoju, jeśli to sobie uświadomimy z roku na rok będzie nas więcej. Czy zgadza się Pan ze stwierdzeniem, że wyższe wykształcenie podnosi szanse osób niepełnosprawnych na polskim rynku pracy? Dla nas to coś więcej niż szansa, to konieczność – okno na świat, możliwość rozwoju, poznania nowych ludzi. Czy chciałby Pan coś jeszcze dodać od siebie czytelnikom? Głowa do góry, odwagi, cierpliwości, szczęścia i miłości Wam życzę. Nigdy nie przepraszajcie za to, że jesteście niepełnosprawni, bądźcie z tego dumni. Nigdy nie przepraszajcie za marzenia o lepszym życiu – lepsze życie należy Wam się bardziej niż komukolwiek innemu. Sylwetki osób z niepełnosprawnością, które odniosły sukces zawodowy 135 ZAKOŃCZENIE Niniejszą publikację przygotowaliśmy z myślą o osobach z niepełnosprawnością, które mimo trudności związanych ze stanem zdrowia podjęły trud uzyskania wyższego wykształcenia, wykazały się determinacją, ukierunkowaniem na cel i wytrwałością. Są to bardzo pożądane cechy na współczesnym rynku pracy i z całą pewnością podniosą ich szanse w kolejnym etapie kariery, którym będzie poszukiwanie pracy. W ostatnich latach wzrosła znacznie świadomość pracodawców z otwartego rynku pracy na temat korzyści z zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Jest to dobre rokowanie, jednakże należy pamiętać, że w obliczu wysokiego bezrobocia panującego Polsce, niepełnosprawni kandydaci są w trudniejszej sytuacji niż ich pełnosprawni konkurenci. Szanse jednak rosną, jeśli kandydat posiada pożądane przez pracodawcę kwalifikacje, ale też kompetencje społeczne. Mamy nadzieję, że informacje i praktyczne wskazówki, które zostały zawarte w Przewodniku pomogą niepełnosprawnym absolwentom studiów wyższych w wejściu na rynek pracy i pełnej integracji społecznej. Powodzenia! Zakończenie 137 BIBLIOGRAFIA Anna Brzezińska, Zbigniew Woźniak, Konrad Maj (red.), Osoby z ograniczoną sprawnością na rynku pracy, Warszawa 2007. Raport Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych. Raport końcowy, Pentor Research International. Beata Kwiatkowska, Monika Chrzczonowicz, Jak założyć spółdzielnię socjalną, 3w*002, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2008. Elżbieta Sołtys, Radosław Tendera, Co zrobić, żeby zacząć zarabiać? , Fundacja Rozwoju Wsi, Warszawa 2008. Ewa Giermanowska (red.), Młodzi niepełnosprawni – aktywizacja zawodowa i nietypowe formy zatrudnienia, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007. Ewa Giermanowska, Młodzi Niepełnosprawni o Sobie – Rodzina, Edukacja, Praca. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007. Justyna Jaskólska, Mariusz Świerczyński, Niepełnosprawni. Działalność gospodarcza i telepraca, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2007. Katarzyna Kołodziej, Wolontariat w pytaniach i odpowiedziach, Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu, Warszawa 2008. Marcin Juszczyk, Małgorzata Ołdak, Cezary Miżejewski, Spółdzielnia socjalna. Krok po kroku, Akademia Przedsiębiorczości, Starachowice 2009. Poradnik Fundacji i stowarzyszeń, serwis aktualizacyjny, maj 2010, wyd. RAABE. Roman Ossowski, Jakość życia – efektywne pełnienie ról rodzinnych i zawodowych, 2004, s. 31 [W:] M. Kościelska, B. Aouil (red.), Człowiek niepełnosprawny. Rodzina i praca (s. 21-35). Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego. Raport Znaczenie pracy w życiu Polaków, Warszawa, CBOS, grudzień 2006. Raport Niepełnosprawni bezrobotni i poszukujący pracy niepozostający w zatrudnieniu w województwie kujawsko-pomorskim w 2011 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Toruń, 2012. 138 Zakończenie INSTRUKCJA DLA PRACODAWCY – JAK ZATRUDNIĆ OSOBĘ Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ KROK PO KROKU K ROK PIERWSZY Skierowanie przyszłego pracownika do lekarza medycyny pracy na badania wstępne. K ROK DRUGI Dostosowanie stanowiska pracy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością (przed podpisaniem umowy o pracę). K ROK TRZECI Podpisanie z pracownikiem umowę o pracę. K ROK CZWARTY Zgłoszenie do Państwowej Inspekcji Pracy faktu zatrudnienia osoby z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym lub znacznym w celu uzyskania opinii na temat przystosowania stanowiska pracy dla tejże osoby, jeśli wnioskowany będzie zwrot kosztów utworzenia tego stanowiska. K ROK PIĄTY Rejestracja firmy/organizacji pozarządowej w Biurze Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w Warszawie w celu uzyskania identyfikatora oraz hasła dostępu do systemu informatycznego SODiR (Systemu Obsługi Dofinansowań i Refundacji). K ROK SZÓSTY Złożenie drogą elektroniczną w PFRON (www.pfron.org.pl ) wniosku Wn-D, informacji INF-D-P oraz informacji o pomocy publicznej INF-O-PP w celu uzyskania dofinansowania do wynagrodzenia pracownika z niepełnosprawnością. K ROK SIÓDMY - OPCJONALNY Złożenie wniosku do starosty/prezydenta miasta na prawach powiatu o refundację kosztów zatrudnienia asystenta osoby z niepełnosprawnością. K ROK ÓSMY - OPCJONALNY Złożenie wniosku do starosty/prezydenta miasta na prawach powiatu o refundację kosztów szkolenia osoby z niepełnosprawnością. Zakończenie 139
