Energia lokalna – czyli odnawialna? - więcej

Energia lokalna – czyli odnawialna? Raport z badania akceptacji dla odnawialnych źródeł energii i perspektywy dla ich rozwoju w polskich gminach Andrzej Ancygier i Kacper Szulecki ESPRi Report No. 1 – Grudzień 2013 ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? © 2013 – Andrzej Ancygier i Kacper Szulecki ESPRi Reports – www.espri.org.pl Redakcja: Kacper Szulecki Współpraca: Elwira Wójtowicz Nota bibliograficzna Ancygier, Andrzej i Kacper Szulecki. 2013. Energia lokalna – czyli odnawialna? Raport z badania akcepta‐
cji dla odnawialnych źródeł energii i perspektywy dla ich rozwoju w polskich gminach. ESPRi Report Nr 1, grudzień 2013. O autorach dr Andrzej Ancygier – politolog, specjalizuje się w energetyce odnawialnej i efektywności energetycznej. W swoim doktoracie obronionym na Wolnym Uniwersytecie (FU) w Berlinie, analizował implementację unijnych dyrektyw OZE w Polsce. Dyplom magistra stosunków międzynarodowych uzyskał na Uniwersyte‐
cie Wrocławskim. Obecnie pracuje w Hertie School of Governance w Berlinie i jednocześnie wykłada na Uniwersytecie Nowojorskim (NYU – kampus berliński) współpracuje z ESPRi. Wcześniej pracował też jako ekspert Niemieckiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej (BWE). dr Kacper Szulecki – politolog i socjolog, zajmuje się polityką energetyczną, klimatyczną i środowiskową oraz ruchami społecznymi. Prezes Zarządu Fundacji ESPRi, redaguje serię ESPRi Working Papers. Pracow‐
nik naukowy Hertie School of Governance, gdzie wykładał też na temat energii i klimatu. Gość Departa‐
mentu Polityki Klimatycznej Niemieckiego Instytutu Badań Gospodarczych (DIW). Doktorat z zakresu nauk społecznych obronił na Uniwersytecie w Konstancji (RFN), wcześniej studiował też stosunki międzynaro‐
dowe i socjologię na Vrije Universiteit w Amsterdamie (magisterium), Uniwersytecie w Oslo i Uniwersyte‐
cie Warszawskim. Kontakt: Andrzej Ancygier, ESPRi / Hertie School of Governance e‐mail: [email protected] Kacper Szulecki, ESPRi / Hertie School of Governance e‐mail: [email protected] Podziękowania Autorzy dziękują Julii Szuleckiej za konstruktywną krytykę i uwagi do tekstu. Ankieta została przeprowa‐
dzona dzięki licencji na oprogramowanie wykupionej w ramach projektu Dahrendorf Symposium 2013. 2
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? STRESZCZENIE
Polskaenergetykastoinarozdrożu.Jużdziświemy,żepo2015roku,kiedywyłączonezosta‐
ną najstarsze i najmniej efektywne bloki węglowe, będziemy musieli zmierzyć się z niedo‐
statkiemmocy.Jednakstrategiarząduwobecsektoraenergetycznegojestwciążniejasna.Czy
Polskamusibyćuzależnionaodwęgla,nawetjeślimatooznaczaćjegoimportlubinwestycje
wnowekopalnieodkrywkowe?Czyrzeczywiściestaćnasnaelektrownięjądrową?Amoże
odpowiedzią–choćbywczęści–sąodnawialneźródłaenergii(OZE)?Czywtymwzględzie
możemynauczyć sięczegośod naszychniemieckichsąsiadów inaile ważnąmotywacją do
reformyenergetykisąkwestieochronyklimatu?
Niniejszy raport przedstawia wyniki ankiety przeprowadzonej na reprezentatywnej grupie
przedstawicielipolskichgmin.Badaniewskazuje,żeinteresyiopiniepolskichsamorządow‐
ców są rozbieżne a miejscami nawet odwrotne niż te prezentowane przez polski rząd. Wi‐
doczny jest duży potencjał i entuzjazm dla rozwoju OZE, który ograniczany jest przez brak
odpowiedniego prawodawstwa i systemów wsparcia. Władze gmin najchętniej widziałyby
wspieranieinwestycjiwenergetykęsolarnąiwiatrową,zatonajbardziejsceptycznesąwo‐
bec węgla i energetyki jądrowej. OZE w gminach widziane są jako ważny element rozwoju
ekonomicznego,przynoszącyzyskizpodatków,wzrostzatrudnieniaiogólnorozwojowyim‐
pulsdoinnowacji.WedługsamorządowcówOZEmogąipowinnystaćsiępodstawąpolskiej
energetyki w dłuższej perspektywie. Jednak wymaga to poważnych zmian polityki energe‐
tycznejPolski.
SPISTREŚCI
Wprowadzenie 4
6
Odpowiedziidyskusjawyników 8
8
2. Poparciedlaróżnychrodzajówenergiiodnawialnych
10
3. Opinianatematpolskiejpolitykienergetycznej
14
4. Współpracazinnymiorganizacjamiiinstytucjami
18
Metodologiabadaniaianalizy
1. Stanrozwojuenergiiodnawialnychwgminach
5. TransformacjaenergetycznawNiemczech
19
6. Polskiegminyazmianyklimatu 22
Podsumowanie 25
Załącznik–Listapytań
28
3
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? WPROWADZENIE
D
yskutującoenergetyceipolityceenergetycznejprzywykliśmydocentralizacji.Wiel‐
kie, państwowe elektrownie i elektrociepłownie przez dziesięciolecia zapewniały
Polsceenergię.Byćmożestabilnośćtychdostawniezawszebyławzorowa–ilerazy
wżyciukażdyznasmusiałsięmierzyćztym,żenagle„niemaświatła”–alewtakimsys‐
temieenergetycznymprzyzwyczailiśmysiężyć.Czyjednakniemaalternatywiczytorze‐
czywiścienajlepszymożliwysystem?
Wraz z udoskonalaniem i popularyzacją technologii spadają koszty instalacji alternatyw‐
nych,odnawialnychźródełenergii(OZE).Ichzaletąjestczystość–nieemitująszkodliwych
dlaotoczeniagazówispalin,nieszkodząatmosferzeiklimatowi.Pozatym–wprzeciwień‐
stwie do ograniczonych zasobów węgla czy ropy ‐ są odnawialne, a więc niewyczerpalne.
Wreszcie,pozwalajątworzyćenergięnietylkonawielkąskalę,aletakżewskalimikro–dla
jednegomiasta,wsiczynawetgospodarstwadomowego.
ChoćichprzyrostwPolscejestznaczący,zdeklaracjirządzącejkoalicjiPO‐PSLmożnaod‐
nieśćwrażenie,żeOZEsąconajwyżejuzupełnieniembazującegonapaliwachkopalnych(i
byćmożeenergiiatomowej)systemu.Cowięcej,częstoprzedstawianesąnapoziomiead‐
ministracjicentralnej(ministerstwiurzędówwWarszawie)jakokłopotliwe(bopotencjal‐
nie destabilizujące sieć elektro‐energetyczną), drogie i wciąż niesprawdzone. Czy władze
lokalne,władzegmin–pozostającenajbliżejobywateli,myślącepragmatycznieinacodzień
zmagającesięzgospodarowaniemograniczonymiśrodkami–podzielajątozdanie?CzyPol‐
skalokalnarzeczywiściechcetego,coprzedstawiajakointeresspołecznyinarodowywła‐
dza centralna? Jakie bariery dla rozwoju OZE istnieją na poziomie lokalnym, a jakie są
główne przyczyny sukcesu istniejących projektów? Czy wdrażana niedaleko, po drugiej
stronie Odry, niemiecka „transformacja energetyczna” i szybki rozwój OZE u naszych za‐
chodnichsąsiadówwjakiśsposóbwpływająnamyśleniesamorządowcówoenergii?
Pomiędzypoczątkiemsierpniaakońcempaździernika2013r.zaprosiliśmywładzeponad
dwóchtysięcygmindoudziałuwankiecienatematroliOZEwgminachiakceptacjidlatych
źródełenergii.Ankietainternetowaskładałasięz17pytań,naktórewsumieotrzymaliśmy
262odpowiedzi.
Z tych odpowiedzi wyłoniła się Polska bardzo odmienna od tej widzianej z gabinetów w
Warszawie.DeklarowanepoparciedlarozwojuOZEisceptycyzmwobeckonwencjonalnych
źródeł energii – zwłaszcza węgla brunatnego i kamiennego – są bardzo widoczne wśród
samorządowców. Takie nastroje odpowiadają wynikom innych badań, przeprowadzanych
niedawnonareprezentatywnychpróbachprzezCBOSiHomoHomini,którewskazywałyna
znacznepoparciedlaOZEwpolskimspołeczeństwie.Znaszejankietywyraźniewidaćjed‐
4
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? nak rozdźwięk między myślącymi w kategoriach rozwoju ekonomicznego i społecznego
samorządowcami a mieszkańcami części gmin. OZE, na co wskazują często inwestorzy, są
często źródłem lokalnych spięć i konfliktów. Zgodnie z popularnym dziś stwierdzeniem –
jesteśmyimprzychylni,alenienanaszympodwórku.
NaszaankietaunaoczniłajednakogromnypotencjałdlarozwojuOZE,którymógłbyzostać
uwolniony,gdybyistniałoodpowiednieprawo,proceduryadministracyjneorazdodatkowo
wsparcie państwowe (niekoniecznie w formie subsydiów). Oprócz obniżania indywidual‐
nychrachunkówzaprąd,OZEmogąbyćważnymnarzędziemrozwojupolskiejwsiimałych
miast.Czydoczekamysięodpowiednichramprawnychizarządzaniaenergetyką,którepo‐
zwoląnarozkwitenergetykirozproszonej?
Częśćwynikównaszejankietyzostałazaprezentowana14listopada2013rokunamiędzy‐
narodowymSympozjumim.RalfaDahrendorfawBerlinie,gdziedyskutowanoomożliwo‐
ściachreformyeuropejskiejpolitykienergetycznejtakabypołączyćceleekologiczne(prze‐
dewszystkimochronęklimatu),rozwój gospodarczyibezpieczeństwo energetyczne.Dys‐
kusjezebranychnaukowców,politykówianalitykówwskazały,żewczasieprzedłużającego
siękryzysuekonomicznego,szczególniebiedniejszeregionyUniiEuropejskiejmogądzięki
OZEuzyskaćdodatkowyimpulsdlarozwoju.
Zapraszamy do zapoznania się w całościz poniższym raportem, przedstawiającym i oma‐
wiającymwynikiankiety.
AndrzejAncygieriKacperSzulecki
Jaki jest cel ankiety?
Nasze badanie jest częścią większego projektu, realizowanego przez międzyna‐
rodowe konsorcjum naukowe. Jego celem jest opracowanie nowoczesnej i sku‐
tecznej propozycji reformy polityki energetycznej w Europie ‐ od poziomu gminy i miasta, po całą Unię Europejską. Więcej informacji na temat projektu (w języku angielskim): www.dahrendorf‐symposium.eu Kto uczestniczy w projekcie? Instytucjami partnerskimi w projekcie są m.in. berlińska Hertie School of Governance, londyńska London School of Economics i Niemiecki Instytut Badań Gospodarczych (DIW). Dlaczego potrzebne są głosy samorządowców? Polityka energetyczna jest opracowywana przez administrację centralną, ale w dużej mierze realizowana lokalnie. Dlatego uważamy, że bardzo ważny jest głos samorządow‐
ców, którzy najlepiej rozumieją, co różne rozwiązania oznaczają dla życia obywateli.
5
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? METODOLOGIABADANIAIANALIZY
C
hoćdecyzjeokierunkupolitykienergetycznejzapadająnapoziomierządowym(mi‐
nisterialnym)orazwwyspecjalizowanychinstytucjach(UrządRegulacjiEnergetyki)i
spółkachnależącychdoSkarbuPaństwa(PolskieSiecieEnergetyczne),ichwdrażanie
odbywasię.Trakcjesiecienergetycznejzabstrakcyjnychliniinamapiestająsięrzeczywi‐
stymielementamikrajobrazukonkretnychmiejscowości.Podobnieinstalacjewytwarzania
energii–odnawialnejinieodnawialnej–lokowanesąwkonkretnychmiejscachizudziałem
samorządów.
Wzwiązkuztymuznaliśmyzastosownezbadanieakceptacjiipoparciadlaróżnychźródeł
energiiwśródwładzlokalnych.WUniiEuropejskiej,zbudowanejnazasadziesubsydiarno‐
ści(oznaczającej,żedecyzjewsprawachistotnychdladanejspołecznościpowinnyzapadać
na możliwie najniższym poziomie władzy), samorządy odgrywają bardzo istotną rolę. W
dodatkunadecyzjeiinwestycjenapoziomielokalnymwpływmająnietylkowojewództwa
(poziomregionalny),administracjacentralna(poziomkrajowy),aletakżeinstytucjeiregu‐
lacje unijne (poziom ponadnarodowy). Ten rzeczywisty sposób funkcjonowania UE został
też zauważony i opisany przez badaczy polityki, którzy mówią o wielopoziomowym rzą‐
dzeniu(multi‐levelgovernance)1.Podążajączatymsposobemmyślenia,postawiliśmyhipo‐
tezę,iżpreferencjeiinteresysamorządowcówniemusząbyćtożsamezpreferencjamirzą‐
dzącychnapoziomiekrajowym.Rozbieżnemogąbyćteżichocenysytuacjiorazinspiracje.
W Polsce „poziom lokalny” oznacza w rzeczywistości dwa poziomy administracyjne – po‐
wiatyigminy.Zdecydowaliśmy sięwbadaniuskupićnagminach.Towłaśnieonewedług
obecnegostanuprawamająwpływnadecyzjelokalizacyjnezwiązanezenergetyką.Pierw‐
szym krokiem w badaniu było sporządzenie listy wszystkich polskich (gmin wiejskich.
wiejsko‐miejskich i miejskich), oraz bazy danych ich adresów e‐mailowych. Choć niemal
wszystkiepolskiegminymająjużstronyinternetoweipublikująadresy,niezawszepojawia
się rozróżnienie na dwie odmienne grupy samorządowców – burmistrzów/wójtów i rady
gminy (z przewodniczącymi). Dla każdej gminy do bazy danych wybrany był tylko jeden
adres.Między1sierpniaa31październikakażdagminaotrzymałae‐mailedotycząceankie‐
ty–informacyjnyiprzypominającyobadaniu.
Z2126gmin,doktórychwysłaliśmye‐mailzlinkiemdoankiety,wbadaniuudziałwzięło
262.Stanowito12,3%procent,azatem(biorąctakżepoduwagęwysokąliczbębezwzględ‐
1Marks,GaryiLiesbethHooghe,2004,‘ContrastingVisionsofMulti‐LevelGovernance’,w:Bache,IaniMat‐
thewFlinders(red.)Multi‐LevelGovernance:InterdisciplinaryPerspectives.Oxford:OxfordUniversityPress,ss.
15–30. Por. także: Betsill, Michele i Harriet Bulkeley, 2006, ‘Cities and the Multi‐level Governance of Global
ClimateChange’,GlobalGovernance12,ss.141–159.
6
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? ną) – reprezentatywną próbę dla polskich gmin. Badanie zostało przeprowadzone z uży‐
ciem programu QuestionPro, profesjonalnego narzędzia służącego do przygotowywania
tegotypuankiet.Dobrowolnebadaniainternetowe,nieprzeprowadzanenapróbielosowej,
niosą ze sobą ryzyko nadreprezentacji pewnej kategorii respondentów. W przypadku an‐
kietydotyczącejakceptacjidlaOZEuzasadnionabyłaobawanadreprezentacjigminjużpo‐
siadającychnaswoimterenieinstalacjeenergetykiodnawialnej.Jednakjakpokazaływyniki
pozamknięciuankiety,„skalibrowanie”wynikównapodstawiedodatkowegowspółczynni‐
ka nie było konieczne. Podczas gdy nieco ponad 11% ze wszystkich polskich gmin ma na
swoimtereniedużeinstalacjeOZE,wśródrespondentówodsetektenwynosił12,2%.Biorąc
poduwagę,takmałąróżnicęmożnabyłowięcuznaćwynikizawiarygodnebezdodatkowej
korektystatystycznej.
Dodatkowym „testem” wiarygodności uzyskanych danych było porównanie z podobnymi
sondażamiprzeprowadzonymiw2013rokuprzezinneinstytucje.Jaksugerujesondażwy‐
konany przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) na zlecenie „Greenpeace”, „89%
Polaków chce, aby więcej energii pochodziło ze źródeł odnawialnych”2. Bardzo podobne
wynikiprzedstawiłowlutym2013rokuHomoHomini,któreprzygotowałosondażnapo‐
trzeby Ośrodka Analiz Politologicznych UW3. Zbieżności te zostaną omówione w dalszej
częścininiejszegoraportu,przedstawiającąodpowiedzinaposzczególnepytaniaorazdys‐
kusjęwyników.
Ponieważrozkładodpowiedzinapoziomiewojewództwoka‐
zał się nierówny, w dyskusji danych stosujemy jedynie po‐
dział na „Polskę Zachodnią” i „Polskę Wschodnią”4. Podział
ten nie ma charakteru politycznego – do grupy „zachodniej”
trafiła większość województw gdzie OZE rozwijają się naj‐
szybciej(główniezracjisprzyjającychwarunkówgeograficz‐
nych i przestrzennych). Ponieważ część pytań dotyczyła też
wpływu niemieckiej „transformacji energetycznej” na po‐
strzeganie OZE i energetyki w Polsce, taki podział pozwala
sprawdzić czy bliskość granicy z RFN (a zatem potencjalnie
Rys.1‐Podziałwojewództwna
większa częstotliwość kontaktów transgranicznych) ma
"zachodnie"i"wschodnie"
wpływnaopinieiwiedzęoenergiachodnawialnych.
2Greenpeace,‘Badanieopiniipublicznej:ZdecydowanawiększośćPolakówwolienergięodnawialnąodener‐
gii z węgla i atomu’, Briefing, Listopad 2013, dostępne na: http://www.greenpeace.org/poland/PageFiles
/564046/Energia_badanie_opinii_publicznej_briefing.pdf(1.12.2013).
3Patrzsprawozdaniezkonferencjinaukowejpt.„OdnawialneźródłaenergiiwPolsce.Bezpieczeństwo–Eko‐
nomia – Technologia – Społeczeństwo” na: http://oapuw.pl/relacja‐z‐konferencji‐naukowej‐pt‐odnawialne‐
zrodla‐energii‐w‐polsce‐bezpieczenstwo‐ekonomia‐technologia‐spoleczenstwo‐28‐02‐2013,(1.12.2013).
4Podziałnawojewództwairegionynapodstawiepytania17,patrzZałącznik.
7
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? ODPOWIEDZIIDYSKUSJAWYNIKÓW
1. Stanrozwojuenergiiodnawialnychwgminach
Czy w Państwa gminie funkcjonują już następujące Odnawialne Źródła Energii (OZE)? Czy istnieją projekty/propozycje inwestycji w następujące ro‐
dzaje OZE na terenie Państwa gminy? PierwszedwapytaniaankietydotyczyłyistniejącychiplanowanychinwestycjiOZE.Celem
pytaniabyłaocenawiarygodnościankiety,jakrównieżprzeglądaktualnejsytuacjiwsekto‐
rzeOZE (istniejąceinstalacjevs.planowane inwestycje). Napodstawieodpowiedzinapo‐
niższepytaniamożliwejestteżróżnicowaniepomiędzyopiniaminatematOZEwgminach,
wktórychonejużfunkcjonująitych,gdziedopieroplanujesięichbudowę.
Rys.2‐ CzywPaństwagminiefunkcjonująjuż
następująceOdnawialneŹródłaEnergii(OZE)?
Polska
Polska Zachodnia
Polska Wschodnia
20%
15%
14%
12%
7%
9%
6%
3%
0%
Elektrownia
wodna
Elektrownia
wiatrowa
Biogazownia
1%
1% 1%
Elektrownia
fotowoltaiczna
Zgodnie z przewidywaniami, w województwach „zachodnich” funkcjonuje więcej instalacji
niż na „wschodzie” (Rys. 2), ale jeśli chodzi o potencjalne i planowane inwestycje (Rys. 3),
zainteresowanie deweloperów jest podobne w obu regionach. Bardzo widoczne jest też
8
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? opóźnienie rozwoju energetyki fotowoltaicznej, oraz ogromne zainteresowanie inwestorów
tym podsektorem: ponad połowa gmin sygnalizowała, iż na ich terenie planuje się budowę
instalacji fotowoltaicznych lub złożono taką propozycję (P2). Najlepiej rozwinięta obecnie
energetykawodna(tatechnologiaOZEmanatereniePolskiponadstuletniątradycję)budzi
najmniejsze zainteresowanie inwestorów. Ministerstwo Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnejchciałobywspieraćrozwójnowychmałychelektrowniwodnych,jednakbiorącpod
uwagęskomplikowanieikontrowersyjnycharakterprojektówhydroenergetycznychzpunk‐
tuwidzeniaochronyśrodowiska,toograniczonezainteresowanieinwestorówniedziwi.Sta‐
bilnawydajesiębyćpozycjaenergetykiwiatrowej,aciekawiwidocznaróżnicawobecnymi
potencjalnymrozwojutechnologiibiogazowejnazachodzieiwschodziekraju.
Rys.3‐ Czyistniejąprojekty/propozycjeinwestycjiw
następującerodzajeOZEnatereniePaństwagminy?
Polska
55%
52%
48%
Polska Zachodnia
50%
Polska Wschodnia
53%
44%
26%
32%
12%
Elektrownia
fotowoltaiczna
Elektrownia
wiatrowa
Biogazownia
9% 9% 9%
Elektrownia
wodna
Rzecz jasna nie we wszystkich gminach istnieją warunki dla rozwoju każdej z technologii
OZE. Opłacalność farm wiatrowych zależy od siły wiatru i ukształtowania terenu w danej
okolicy, hydroelektrownie wymagają odpowiednich cieków wodnych, do tego wiele gmin
leżywcałościlubwczęściwobszarachchronionych(parkinarodoweikrajobrazowe,ob‐
szary Natura 2000 itp.). W otwartych komentarzach do ankiety część samorządowców
zwracałanatouwagę,sugerującjednak,jakprzedstawicielejednejzgminwwojewództwie
śląskim,żeniemusitozmieniać„pozytywnegonastawieniawładzgminynawykorzystanie
pozytywnych źródeł energii” czego przykładem jest zastosowanie w jednym z budynków
gminnychpompyciepła.Choćnaszaankietaskupiałasięnaodnawialnychźródłachenergii
elektrycznej, warto pamiętać, że na poziomie lokalnym już dziś popularne są instalacje
grzewcze jak wspomniane pompy ciepła, kolektory słoneczne czy nowoczesne systemy
ogrzewaniabiomasą.
9
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? 2. Poparciedlaróżnychrodzajówenergiiodnawialnych
Jakie jest nastawienie władz gminy do rozwoju poszczegól‐
nych źródeł energii odnawialnych na jej terenie? Jakie jest nastawienie mieszkańców gminy do rozwoju po‐
szczególnych źródeł energii odnawialnych na jej terenie? Które słowa lepiej opisują czym są OZE dla Państwa gminy?
Wgminach,wktórychniemajeszczeinstalacjiOZE,lokalnedebatynatematkoniecznościi
zasadnościichbudowybywajączasemgorące.FirmadoradczaDreberisanalizowałaprzy‐
czynyisposobyrozwiązywaniatychkonfliktówwskazującnapotrzebęzapewnieniainwe‐
stycjomprzejrzystości,informowaniaobywateliiwłączaniaichwprocesdecyzyjny,bymie‐
li poczucie bycia rzeczywistymi „interesariuszami”5. Zapytaliśmy samorządowców o ich
własnenastawieniedoposzczególnychtechnologiiOZE,jeślimiałybypowstaćwgminie,a
takżeoocenęnastawieniamieszkańców.
Władze lokalne Polska
Władze lokalne Polska Zachodnia
Władze lokalne Polska Wschodnia
0,97 0,98 0,95
0,67
0,60
0,52
0,60
0,58
0,49
0,65
0,54
0,39
Energii wiatrowej
Biogazowni
Elektrowni wodnych
Elektrowni
fotowoltaicznych
Rys.4‐Jakiejestnastawieniewładzgminydorozwojunastępującychźródełenergiiodna‐
wialnychnajejterenie?(Naskalipomiędzy‐2i+2)6
5 DREBERIS, 2013, Akceptacja dla OZE. Podręcznik dobrych praktyk bezkonfliktowego rozwoju energii odna‐
wialnejwPolsceiNiemczech,Dreberis:DreznoiWrocław.
6Bardzopozytywne=2;Pozytywne=1;Neutralne=0;Negatywne=‐1;Bardzonegatywne=‐2 10
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? Polska
Polska Zachodnia
Polska Wschodnia
0,44 0,41
0,25
Energii wiatrowej
Biogazowni
0,25
0,48
0,24
Elektrowni wodnych
‐0,15 ‐0,15 ‐0,17
Elektrowni
fotowoltaicznych
‐0,27
‐0,31
‐0,36
Rys.5‐Jakiejestnastawieniemieszkańcówgminydorozwojunastępującychźródełenergii
odnawialnychnajejterenie?(Naskalipomiędzy‐2i+2)7
Władzegminzdająsięprzyjmowaćpragmatycznei„gospodarskie”nastawieniedoOZEjako
inwestycjimogącejstymulowaćlokalnąekonomię(Rys.4).Sceptyczniejednakoceniająen‐
tuzjazm mieszkańców swoich gmin (Rys. 5) Miejscami rozdźwięk między deklarowanym
poparciemsamorządowcówaocenąnastawieniamieszkańcówjestbardzoznaczący.Oile
energia słoneczna i wodna są pozytywnie oceniane zarówno przez władze lokalne jak i
mieszkańców gmin(wocenietychże władz), towyraźnierozbieżneopiniewidocznesąw
przypadkudwóchinnychtechnologii–energiiwiatrowejibiogazowni.Obie,jakwskazywał
teżraportDreberis,sąpostrzeganejakokontrowersyjneiobrosłypewnymzbioremuprze‐
dzeń (czasem mitów), traktowane jako uciążliwe sąsiedztwo. Podczas gdy 59% samorzą‐
dowcówchętniewidziałobywswojejgminiefarmęwiatrową,oceniająoni,żejedynie26%
mieszkańców podziela to zdanie, a 34% byłoby przeciwnych. Jedynie 2% respondentów
wyraziłozdecydowanąniechęćdlabudowyfarmwiatrowychwswojejgminie.
43%
40%
31%
26%
24%
16%
9%
2%
Bardzo
pozytywne
2%
Pozytywne
Neutralne
Władze lokalne
Negatywne
Mieszkańcy
8%
Bardzo
negatywne
Rys.6‐Jakiejestnastawieniewładzimieszkańcówgminydorozwojuenergiiwiatrowej?
7Bardzopozytywne=2;Pozytywne=1;Neutralne=0;Negatywne=‐1;Bardzonegatywne=‐2
11
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? W przypadku biogazu rozdźwięk jest jeszcze większy: podczas gdy połowa samorządow‐
cówchętniewidziałabyusiebietakąinwestycję,jedyniew16%gminmieszkańcyprawdo‐
podobnietakżebylibyznichzadowoleni.Zkoleimożliwyopórlokalnejspołecznościprze‐
widująwładze37%gmin.Dodatkowo,takjakżadenzsamorządowcówniewyraziłkatego‐
rycznego sprzeciwu wobec biogazowni na swoim terenie, żaden nie sugerował też, że
mieszkańcy jego gminy byliby bardzo pozytywnie nastawienie do takiejinwestycji. Warto
tuzaznaczyć,żewiększośćztychocenopierasięnaobiegowychopiniach–wżadnejzgmin
„wschodniejPolski”,którewzięłyudziałwbadaniu,biogazownianiefunkcjonuje.
Władze lokalne
Mieszkańcy
47%
39%
39%
26%
16%
11%
11%
11%
0%
Bardzo
pozytywne
0%
Pozytywne
Neutralne
Negatywne
Bardzo
negatywne
Rys.7‐Jakiejestnastawieniewładzimieszkańcówgminydorozwojubiogazowni?
CzyistniejącejużinstalacjeOZEmająwpływnateoceny?Niewielki,alejednak.Wgminach,
wktórychjużdziałająOZEstosunekdopowstanianowejbiogazownijestbardziejobojętny
(ponad połowa samorządowców tak określiła nastawienie mieszkańców), a negatywne
bądź bardzo negatywne nastawienie mieszkańców przewidywało 33% respondentów. W
gminach, gdzie dotychczas nie działa żadna instalacja, 38% samorządowców spodziewało
sięniechęcimieszkańców.
Rys.8‐ Jakiejestnastawieniemieszkańcówgminydorozwoju
biogazowni?
51%
Z OZE
45%
Bez OZE
25%
15%
0%
27%
16%
8%
1%
Bardzo
pozytywne
Pozytywne
Neutralne
Negatywne
11%
Bardzo
negatywne
Jaką rolę mogą odgrywać OZE (bez wskazania na technologię) w gminach? Większość sa‐
morządowców uznałajezaszansędlarozwojugminy(69% w całejPolsce),inwestycjęw
12
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? przyszłość i źródło zysków dla gminnego budżetu. Jedynie 1/5 respondentów sugerowała,
żeodnawialneźródłaenergiitouciążliwesąsiedztwo,a7%zazagrożenie(Rys.9).Różnice
między regionami były miejscami znaczne. Jako inwestycję w przyszłość OZE postrzega
66%samorządowcówzewschodnichwojewództw(56%zzachodnich),34%widziwnich
potencjalne nowe źródło zatrudnienia. Z kolei samorządowcy z zachodnich województw,
gdziedziaławięcejinstalacjiOZE,podkreślająfinansowyaspekt–62%wskazałozyskidla
budżetugminytuiteraz(nietylkowprzyszłości).Wgminach,gdzieOZEjużdziałają,70%
przedstawicieli samorządu widzi w nich szansę na rozwój gminy, jednak raczej poprzez
inwestycjeizyskizpodatków.PodczasgdywgminachbezOZE35%samorządowcówwidzi
w ich budowie nowe źródło zatrudnienia, w gminach z OZE jedynie 20% respondentów
uznałotenaspektzaważny.
Odpowiadając na pytanie dotyczące bezpośredniego wpływu na gminę i mieszkańców w
otwartej opcji„Inne”respondenciwymienilidodatkowo określenia„ochronaśrodowiska”,
wskazującnaszerszy,ekologicznykontekst;i„mniejszewydatki”–sugerująceoszczędność
iniezależnośćodsieciowegoprąduwwiększymstopniuniżtylko„zyskidlabudżetugmi‐
ny”. Wspomniano też o regulacji gospodarki wodnej ‐ tę rolę mogą pełnić małe instalacje
hydroenergetyczne,codlaczęścigminjestsprawąniezwykleistotną.
Polska
69% 70%
67%
66%
61%
56%
59%
Polska Zachodnia
Polska Wschodnia
62%
56%
34%
31%
28%
20% 19% 22%
9% 8% 10%
Szansa na
rozwój
Inwestycja w
przyszłość
Zyski dla
budżetu gminy
Nowe źródło
zatrudnienia
Uciążliwe
sąsiedztwo
Mało znaczący
dodatek do
gospodarki
gminy
7% 8% 6%
Zagrożenie
Rys.9‐KtóresłowanajlepiejopisujączymsąOZEdlaPaństwagminy(1do3opcji):
13
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? 3. Opinianatematpolskiejpolitykienergetycznej
Czy OZE są ważne dla polskiej gospodarki?
Jaki powinien być udział OZE w produkcji energii w Polsce w 2050? Czy popiera Pan(i) rozwój energii jądrowej w Polsce? Jakie źródła energii powinny być wspierane w Polsce? Polskaenergetykastoinarozdrożu.Jużdziświemy,żepo2015roku,kiedywyłączonezosta‐
ną najstarsze i najmniej efektywne bloki węglowe, będziemy musieli zmierzyć się z niedo‐
statkiem mocy. Jednak strategia rządu wobec sektora energetycznego jest wciąż niejasna.
Ostatnim dalekowzrocznym dokumentem strategicznym była „Polityka energetyczna Polski
do2030roku”przyjętaw2009r.Nieuwzględniałaonajednakżepewnychzmianjakiezaszły
wmiędzyczasie,jakchoćbymożliwościjakiepotencjalniedałobyPolscewydobyciegazułup‐
kowego. Czy jednak rzeczywiście można liczyć na rozwój przemysłu łupkowego w najbliż‐
szymdziesięcioleciuiczypolskaadministracjajestwstanieograniczyćkosztyśrodowiskowe
wydobycia tego niekonwencjonalnego paliwa? Czy Polska musi być uzależniona od węgla,
nawet jeśli ma to oznaczać import lub inwestycje w nowe kopalnie odkrywkowe? Czy rze‐
czywiścistaćnasnaelektrownięjądrową?Amożeodpowiedzią–choćbywczęści–sąodna‐
wialneźródłaenergii?
WpoprzednimrozdzialeomówiliśmyznaczenieOZEdlagmin.Jakrysujesięichznaczeniedla
całegokrajuzperspektywylokalnej?Aż86%samorządowcówuważa,żeenergiaodnawialna
jestważnadlapolskiejgospodarki.Bydoprecyzowaćcodokładnieoznacza„ważna”,zapytali‐
śmyomożliwyipożądanyudziałOZEwkoszyku(„miksie”)energetycznymPolski–wdłuż‐
szejperspektywie,toznaczyw2050roku.Takihoryzontczasowypozwalabowiemmyślećo
stanowczej,alebezbolesnejtransformacjisektoraenergetycznego.
Rys.10‐CzyOZEsąważnedlapolskiejgospodarki?
2%
12%
Tak
Nie
86%
Nie mam zdania
14
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? Rys.11‐ JakipowinienbyćudziałOZEwprodukcjienergiiw
Polscew2050roku?
Polska
Polska Zachodnia
Polska Wschodnia
46%
43%
39%
35%
31%
28%
18%
13%
8% 10%
Ponizej 20%
9%
7%
5%
20%‐40%
40%‐60%
60%‐80%
7%
2%
Ponad 80%
Najwięcej,bo43%respondentówwidziałobyudziałOZEwroku2050napoziomiemiędzy
20% a 40%. To bardzo ostrożne założenie, biorąc pod uwagę, że aby osiągnąć unijny cel
energiizeźródełodnawialnychdo2020rokuPolskapowinnaosiągnąćpoziomconajmniej
21% OZE w koszyku energetycznym. Zakładając jednak, że do tej energii nie zalicza się
współspalania drewna i innej biomasy w starych, nieefektywnych blokach węglowych,
przedział20‐40%jestzdzisiejszejperspektywywciążdośćodległy.Niemal1/3responden‐
tów widziałaby możliwość uzyskiwania około połowy energii z OZE, 13% oczekiwałoby
udziału 60‐80% (to rząd wielkości podobny do deklarowanych obecnie celów Niemiec).
Bardzo mały lub niemal stuprocentowy udział OZE wskazały jedynie małe odsetki samo‐
rządowców.Powyższewynikipokazują,żesamorządowcyoczekująznaczącejzmianykursu
polskiejenergetyki.Ajakąrolęwidządlainnychtechnologii?
Odpowiedzisamorządowcówwskazują
napreferencjeniemalidealnieodwrotne
odtychdeklarowanychprzezpolskirząd.
Na pytanie „Jakie źródła energii powinny być wspierane w Polsce?”, 85% przedstawicieli
władz lokalnych odpowiedziało, że słoneczna; 65% wskazało energię wiatrową (w woje‐
wództwachzachodnichaż71%),a56%‐wodną.Widocznebyłoteżpreferowaniewsparcia
dla dwóch technologii – energii geotermalnej (54%) i gazu z łupków (51% ‐ najwięcej
wśród źródeł nieodnawialnych). Tu z kolei na konieczność wspierania tych podsektorów
większa uwagę zwracali samorządowcy ze wschodnich województw (odpowiednio 63% i
59%).Niemalpołowarespondentówwidziałateżkoniecznośćwsparciabiogazu.
15
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? Rys.12‐ JakieźródłaenergiipowinnybyćwspieranewPolsce?
88%
85%
83%
Polska
Polska Zachodnia
Polska Wschodnia
71%
65%
57% 58%
63%
60%
54%
59%
54%
51%
48%
47%
50%
44%
45%
28%
30%
26%
22%
19%
16%
20%
18%
16%
Technologienajmocniejwspieraneprzezrząd(przynajmniejwdeklaracjach),uznanebyły
zanajmniejpreferowanelubwymagającenajmniejszegowsparcia.Zawsparciemdlawęgla
brunatnego opowiedziało się jedynie 18% respondentów, 28% chciałoby widzieć wsparcie
dlawęglakamiennego,a19%dlaenergetykiatomowej.Taostatnitechnologiajestzdecydo‐
wanienajbardziejkontrowersyjna.Jejrozwojowisprzeciwiasię64%lokalnychwładz.
Rys.13‐ CzypopieraPan(i)rozwójenergiijądrowejwPolsce?
Tak
Nie
64%
36%
Polska
69%
59%
41%
Polska Zachodnia
31%
Polska Wschodnia
16
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? Dlaczegosamorządowcysąniechętniwobec„atomu”?Jakpiszejedenzrespondentów:
PrzykładkatastrofywCzarnobyluskłaniadozastanowieniasięczybudowaćnoweelektrow‐
niejądrowe,skoromożnawykorzystaćnaturalneźródłaenergii,nawetjeżeliwymagająwięk‐
szych nakładów finansowych, za to są bezpieczne dla środowiska i nie spowodują katastrof,
którychskutkinawetdzisiajtrudnojestprzewidzieć.
Podobnekomentarzedonaszejankietydołączyłinnyprzedstawicielwładzlokalnych:
Żadnaelektrowniawykorzystującanaturalneźródłaenergii(wiatr,woda,promieniesłonecz‐
ne)wprzypadkuawarii czykatastrofy,niespowodujetakichszkódjakiemożespowodować
elektrowniajądrowa.
Pozabezpieczeństwem,ważnyjestteżracjonalnyczynnikekonomiczny.Jedenzresponden‐
tówzauważył,że„Zamiastelektrowniatomowejwystarczałobyzmodernizowaćsieciprze‐
syłoweorazistniejąceelektrownie,którychobecnawydajnośćszacowanajestna33‐45%”.
Jakoargumentyzaatomemwskazywanojegostabilnośćorazprzełożenienarozwójinnych
technologii–takichjaklekiczybrońjądrowa,któramiałabybyć„najlepszągwarancjąnie‐
naruszalnościgranicPolskiijejbezpieczeństwa.”Samspórjednak,zdaniemkolejnegore‐
spondenta,„wynikazesprzecznychiwzajemniewykluczającychsięopiniiekspertówior‐
ganizacji”.
JakieinnetechnologiepowinnybyćwPolscerozwijane?Samorządowcysugerowalizarów‐
nobardzoinnowacyjnetechnologie–jaknp.wykorzystywanieenergiikinetycznejfalmor‐
skich–jakibardziejpragmatycznewykorzystanieistniejącychsurowców(wtymkogene‐
racjęciepłąienergiielektrycznej)iodpadów:spalarnieodpadówkomunalnych,spalarnie
słomy,suchejtrawyidrewnapozyskanychnapoboczachdróg.
Wynikinaszejankietysązbieżnezinnymibadaniamiopiniipublicznej(przeprowadzanymi
na reprezentatywnych próbach dorosłych Polek i Polaków) i wskazują, że samorządowcy
podzielają zdanie i preferencje obywateli w większym stopniu niż władze centralne. We‐
długbadaniaCBOSzpaździernika2013roku,89%Polakówchciałobywidziećwięcejener‐
giizOZE,70%chcepolitykienergetycznejwspierającejrozwójodnawialnychźródełener‐
gii.Wspieraniawęglakamiennegoibrunatnegooczekuje18%aenergiijądrowej16%8.W
badaniuprzeprowadzonymprzezHomoHominiwlutym2013roku,jakonajlepszeźródła
energiiwskazanowiatr(30%)isłońce(28%)orazwodę(18%)9.
8Greenpeace,‘Badanieopiniipublicznej:ZdecydowanawiększośćPolakówwolienergięodnawialnąodener‐
gii z węgla i atomu’, Briefing, Listopad 2013, dostępne na: http://www.greenpeace.org/poland/PageFiles
/564046/Energia_badanie_opinii_publicznej_briefing.pdf(1.12.2013).
9Odestkisumująsiędo 100%, możnabyłowybraćtylkojednąopcję, stąddużo niższewartości. Patrzspra‐
wozdanie z konferencji naukowej pt. „Odnawialne źródła energii w Polsce. Bezpieczeństwo – Ekonomia –
17
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? 4. Współpracazinnymiorganizacjamiiinstytucjami
Kto kontaktował się z władzami gminy ws. OZE?
Czy gminy biorą udział we współpracy międzynarodowej? Jakich sektorów dotyczy ta współpraca? Rys.14‐ CzyzwładzamigminywsprawierozwojuOdnawialnych
ŹródełEnergiinawiązalikontakt:
Polska
84%
Polska Zachodnia
Polska Wschodnia
87%
80%
26%
Inwestorzy
29%
23%
Przedstawiciele
instytucji
państwowych
(np. NFOŚiGW,
itp.)
22%
27%
18%
organizacje
ekologiczne
19% 17% 21%
Pracownicy
uczelni lub
instytucji
badawczych
15% 14%15%
Przedstawiciele
administracji
centralnej (np.
ministerstw,
wojewody, itp.)
11%
15%
Inne
7%
9%
13%
5%
Instytucje
zagraniczne
Jakwskazująwynikiankiety,niemalwszystkiegminymiałykontaktzpotencjalnymiinwe‐
storamizbranżyOZE(Rys.14).WPolsce„zachodniej”inwestorzysąniecobardziejaktyw‐
ni,leczjesttoróżnicabardzonieznaczna.Wyraźniejednakwidaćwiększąaktywnośćorga‐
nizacji ekologicznych w zachodnich województwach. Ponad dwa razy częściej samorzą‐
dowcyzzachodnichwojewództwwskazywaliteżnakontaktyzinstytucjamizagranicznymi,
cozgadzasięzhipotezą omożliwym wpływie transgranicznym.Jakwskazująodpowiedzi
napytanie13,kanaływspółpracytransgranicznejnapoziomiesamorządowymsądośćroz‐
budowane.Jednatrzeciaprzedstawicieligminzadeklarowała,żebierzeudziałwmiędzyna‐
rodowejwspółpracydotyczącejrozwojulokalnego,a14%wzakresieochronyśrodowiska.
Jednaktylkoznikomaczęśćgminuczestniczywewspółpracyzwiązanejzenergiączyklima‐
tem.
Technologia – Społeczeństwo” na: http://oapuw.pl/relacja‐z‐konferencji‐naukowej‐pt‐odnawialne‐zrodla‐
energii‐w‐polsce‐bezpieczenstwo‐ekonomia‐technologia‐spoleczenstwo‐28‐02‐2013,(1.12.2013). 18
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? Rys.15‐Czygminabierzeudziałwmiędzynarodowejwspółpracysamorządówdotyczącej:
30%
14%
5%
Energetyki
3%
Zmian
klimatu
Ochrony
srodowiska
lokalnego
rozwoju
5. TransformacjaenergetycznawNiemczech
Czy słyszał(a) Pan(i) o „transformacji energetycznej” w Niemczech?
Czy Polska może wzorować się na doświadczeniu Niemiec we wspieraniu i rozwijaniu rozproszonych (lokalnych) Odnawialnych Źródeł Energii? Niemiecka transformacja energetyczna (niem. Energiewende – „zwrot energetyczny”) to
jeden z najbardziej ambitnych projektów reformy sektora energetycznego na świecie.
Trudno wskazać dokładnie jej początek – pierwsze prawodawstwo wspierające rozwój
energii odnawialnych zostało przyjęte już w 1991 roku. Na przyspieszenie rozwoju tego
sektora największy wpływ miała Ustawa o Energiach Odnawialnych (EEG) z 2000 roku,
która wprowadziła szczególnie atrakcyjne dla energetyki wiatrowej i słonecznej „taryfy
stałe”(feed‐in‐tariffs) dlawszystkichnowychinstalacji.szczególnieatrakcyjnedla energe‐
tyki wiatrowej i słonecznej. Mając gwarancję dobrej, stabilnej ceny na sprzedaż prądu w
perspektywie kilkunastu lat, prywatni inwestorzy (w tym ponad milion gospodarstw do‐
mowychirolnych)włączyłosięwbudowęnowego,rozproszonegosystemuelektroenerge‐
tycznego10.
10WięcejnatemattransformacjienergetycznejwRFN:Szulecki,KacperiDariuszSzwed,„Społeczneaspekty
OZE:Wstronęenergetycznejdemokracji?”,w:Księżopolski,KrzysztofM.,KamilaPronińskaiAlinaSulowska
(red.), Odnawialne źródła energii w Polsce. Wybrane problemy bezpieczeństwa, polityki i administracji, Wyd.
Elipsa:Warszawa2013,ss.188‐215.Ancygier,Andrzej,2013,„RozwójenergiiodnawialnychwNiemczechiw
Polsce:Marszwprzeciwnychkierunkach?”,BiuletynNiemiecki,nr34,23stycznia2013,CentrumStosunków
Międzynarodowych:Warszawa.
19
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? Zzewnątrz,efektemtransformacjijestprzedewszystkimznana(iczęstobranazajejpod‐
stawowysens)decyzjaoodejściuodenergiijądrowejorazwitająceprzybyszajużzarazza
granicąwielkiefarmywiatroweczypokrywającedachywieludomównapołudniuNiemiec
panelefotowoltaiczne.CzyjednakPolscysamorządowcysąświadomiskaliplanowegoroz‐
wojuOZEzazachodniągranicą?Czywidząwtymmożliwą inspiracjędlapolskiej polityki
energetycznej?CzywzachodniejPolscetainspiracjamożebyćwiększaniżwewschodnich
województwach?
Rys.16‐ Czysłyszał(a)Pan(i)o„transformacjienergetycznej”wNiemczech?
Tak
64%
36%
Polska
Nie
68%
32%
Polska Zachodnia
41%
59%
Polska Wschodnia
Wyniki ankiety okazały się dość zaskakujące. O ile bowiem stosunkowo niski poziom świa‐
domościzmianwNiemczechniedziwi,tofakt,iżotransformacjienergetycznejsłyszałowię‐
cejsamorządowcówwewschodnichwojewództwachniżprzedstawicieliwładzlokalnychw
regionachbliżejNiemiec–możezastanawiać.Geograficznabliskośćjakwidaćniejestwtym
przypadkuczynnikiemwspierającymprzepływpomysłównapolitykęenergetyczną.Ogólny
niskipoziomwiedzywynikazbrakuinformacji–polskiemediapisząopostępachniemieckiej
transformacjienergetycznejbardzomałolubwcale.Tematpojawiasięjedyniewzwiązkuz
kontrowersjamipolitycznymi(jakchoćbysporymiędzykoalicjantamiotempozmian)11lub
mitycznym wzrostem cen energii (za który OZE odpowiadają w bardzo małym stopniu, w
przeciwieństwiedomarżkoncernówenergetycznychiopłatdystrybucyjnych)12.Dodatkowo,
rządRepublikiFederalnejnierobiwielewcelupromocjiitłumaczeniaideiswojejtransfor‐
macjienergetycznejtak,byuczynićjąpotencjalnąopcjądlaregionulubcałejEuropy–wciąż
traktujejąraczejjakojedynieelementpolitykiwewnętrznej.Sugerujetotakże,iżzagraniczne
instytucje,bardziejaktywnewgminachzachodniejPolski,nawetjeślisąniemieckie,niezaj‐
mująsięuświadamianiemsamorządowcówwkwestiistrategiienergetycznejRFNapopro‐
stuodnawialnychenergiisamychwsobie.
11Por.:„Todopieropoczątekbitwyoenergię.ZClaudiąKemfertoniemieckiejtransformacjienergetycznej
rozmawiaKacperSzulecki”,KulturaLiberalna,nr229(22),28maja2013,http://kulturaliberalna.pl/2013/05/
28/kemfert‐jakobik‐wisniewski‐patocka‐wolnosc‐klimat‐elektrycznosc(3.12.2013).
12Więcejorzeczywistychprzyczynachwzrostucenenergii:Jankowska,Karolina,“Dlaczegotransformacja
energetycznakosztuje”,DziennikGazetaPrawna,17czerwca2013.
20
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? Jednakże mimo stosunkowo małej wiedzy o niemieckiej długoterminowej strategii, ponad
połowa respondentów stwierdziła, że Polska może uczyć się na niemieckim doświadczeniu
wewspieraniuirozwijaniurozproszonejenergetykiodnawialnej,podczasgdytylko3%sa‐
morządowcówuznało,żewzorowaniesięnaNiemczechniejestwskazane.Zadecydowałotu
byćmożezaufaniedomiędzynarodowej„marki”solidnejgospodarki,jakąNiemcywypraco‐
wałysobiehistorycznie,azdrugiejstrony–świadomośćrozwojuOZEwNiemczechniepołą‐
czonazwiedząnatematcałejstrategiitransformacjienergetycznej,którazanimstoi.
Rys.17‐CzyPolskamożewzorowaćsięnadoświadczeniuNiemiecwewspieraniuirozwija‐
niurozproszonych(lokalnych)OdnawialnychŹródełEnergii? Tak
46%
51%
Nie
Nie wiem
3%
Nawiązując do strategii energetycznej Polski i roli energii jądrowej, której konieczność
rozwojujestczęstopodkreślanaprzezprzedstawicielirządu,zapytaliśmyteżwładzegmin
o niemiecką decyzję całkowitego wycofanie się z energetyki atomowej. Jakie są, zdaniem
respondentów, jej przyczyny? Zdecydowana większość z kilkudziesięciu odpowiedzi pod‐
kreślałakwestiebezpieczeństwaimożliwośćkatastrofypodobnejdotejwCzarnobylulub
wFukuszimie.Kolejnymczęstopojawiającymsięczynnikiembyłyproblemyzeskładowa‐
niem odpadów radioaktywnych, szeroko pojęte względy ekologiczne (negatywny wpływ
odpadów na środowisko, promieniowanie w przypadku awarii itp.) oraz społeczno‐
polityczne(opórnastawionegonaochronęśrodowiskaspołeczeństwa,naciskiekologów,a
nawet „populizm” niemieckich polityków, którzy mieli kierować się bardziej społeczną
obawąniżchłodnąkalkulacją).
Kilkororespondentówwskazałonainnyistotnyczynnik,dyskutowanyobecniewEuropiei
Polsce,mianowicie–wysokiekosztyenergiijądrowej.Reprezentantgminy,wktórejdziała
już instalacja OZE (biogazownia), wskazał na „najwyższy koszt wyprodukowania 1 kWh
energii atomowej.” Ale wspomniano też o innych aspektach ekonomicznych decyzji rządu
RFN. Energia jądrowa jest przecież konkurencją dla konwencjonalnej energii węglowej w
większymstopniuniżdlaenergiiodnawialnej.Podejmującdecyzjęostopniowymwyłącza‐
niu zatrudniających stosunkowo niewiele osób elektrowni atomowych, Niemcy, zgodnie z
jedną z odpowiedzi „chcą utrzymać aktualne miejsca pracy przy wydobyciu węgla”. Inną
przyczynąjestbezpieczeństwoenergetyczne–brakwłasnychźródełuranu.
21
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? Wykazującysięgłębsząwiedząotransformacjienergetycznejrespondencipodkreślaliko‐
rzyścizsamegoprocesuprzejścianainneźródłaenergii:
Niemcyrezygnujązenergiijądrowej,ponieważstawiająnaenergetykęodnawialną,rozpro‐
szoną.Sąświadomiwyczerpywaniasięzasobówpaliwkopalnych
ichcąbyćprzygotowanigdytonastąpi.
Dotowaniewłasnejgałęziprzemysłujakąjestenergiaodnawialna.Zyskizwiązanezdywersy‐
fikowaniemźródełenergiimającewpływna[…]efektywnośćgospodarki.
InwestycjawOZEtonajwiększyinfrastrukturalnyprojektpowojennychNiemiec.
Umacniagospodarkęitworzynowemiejscapracy.
Przejście na alternatywne źródła energii, jak zauważyła część samorządowców, wiążą się
jednak z kosztami i wymagają uprzedniego przygotowania gospodarki. Niemcy już teraz
„mogą zastąpić ją [energią]z innych źródeł”,a także „stać ich nazmiany systemu energe‐
tycznego”.Choćdywersyfikacjaźródełenergii,rozbudowaenergetykirozproszonejitrans‐
formacjaenergetycznajestmożliwatakżewPolsce,należyoczywiściebraćpoduwagęeko‐
nomiępolitycznątakiejzmianyipotrzebyrozwojowegmin.
6. Polskiegminyazmianyklimatu
Czy zmiany klimatu stanowią istotny problem dla Polski?
Czy Polska powinna podjąć działania zmierzające do zmniej‐
szenia zagrożenia zmianami klimatycznymi, nawet jeżeli bę‐
dzie się to wiązało z dodatkowymi kosztami?
JednymzistotnychcelówrozwojuenergetykiopartejnaOZEjestograniczanieemisjidwu‐
tlenku węgla. Tzw. gazy cieplarniane, takie jak dwutlenek węgla właśnie, przyczyniają się
do obserwowanego w ciągu ostatnich dwóch wieków stopniowego ocieplania klimatu
(podnoszeniasięśredniejrocznejglobalnejtemperatury).Naukowcysąwcorazwiększym
stopniuzgodni,żezmianyklimatycznebędąwiązałysięzgwałtownymizjawiskamipogo‐
dowymi(wPolscetoprzedewszystkimpowodzieisusze)iżesąoneczęściowopowodo‐
wane przez działalność człowieka. Dlatego też na forum Ramowej Konwencji Narodów
Zjednoczonychws.ZmianKlimatu(którejdoroczny„SzczytKlimatyczny”odbyłsięniedaw‐
nowWarszawie)ustanowionozacelprzeciwdziałaniewzrostowitemperaturypowyżej2
22
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? stopniCelsjusza(wstosunkudopoczątkuepokiprzemysłowej).Kluczowymdziałaniemw
tym kierunku jest ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, w energetyce, gospodarce,
transporcieirolnictwie.Działaniamogąbyćskupionenapoziomiekrajowym–jednakdo‐
świadczeniaostatnichlatwskazują,żezanimudasięskoordynowaćdziałaniamiędzynaro‐
dowe, bardziej skuteczna będzie ochrona klimatu na poziomie lokalnym i regionalnym.
Przykładem takiej inicjatywy jest Porozumienia Burmistrzów Miast Amerykańskich w
sprawieOchronyKlimatu,któreobjęłoswoimzasięgiemponad90milionówobywateliUSA
iprzyjęłodobrowolneambitneceleredukcjiemisji13.WPolsceprzykłademtakiejinicjaty‐
wyjest„DobryKlimatdlaPowiatów”14.CzyPolscysamorządowcysąjednakświadomipro‐
blemujakimsązmianyklimatyczneiczyuważają,żeichgminymogąwłączyćsięwochronę
klimatu?
Ponad połowa samorządowców uznała zmiany klima‐
tuzaistotnyproblemdlaPolski,ajedynie20%stwier‐
dziło,żeniesąproblemem.Widocznebyłypewneróż‐
nice między regionami. W zachodniej Polsce świado‐
mość zmian klimatycznych jako problemu zadeklaro‐
wało 56% respondentów, we wschodniej – 46%. Do‐
datkowo, tylko 17% samorządowców z zachodnich
województw nie uznało zmian klimatu za polski pro‐
blem,podczasgdynawschodziebyło24%sceptyków.
Podobne różnice między wschodnimi i zachodnimi
województwami wystąpiły w ocenie konieczności
działania na rzecz ochrony klimatu. W sumie niemal
3/ samorządowców stwierdziło, że Polska powinna
4
podjąć działania w kierunku przeciwdziałania zmia‐
Rys.18‐Czyzmianyklimatustano‐
wiąistotnyproblemdlaPolski?
nom klimatu, nawet jeśli będzie się to wiązało z do‐
datkowymikosztami.
13Więcejnatemattejinicjatywy:„Musimypodjąćsięprzywództwawtejwalce.ZGregiemNicklesemrozma‐
wiaWojciechKacperski”,KulturaLiberalna,nr253(45),12listopada2013,http://kulturaliberalna.pl/2013/
11/12/nickles‐hedahl‐proninska‐witoszek‐szwed‐po‐co‐polsce‐szczyt‐klimatyczny(4.12.2013).
14DobryKlimatdlaPowiatów:http://www.chronmyklimat.pl/doklip(4.12.2013).
23
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? Rys.19‐CzyPolskapowinnapodjąćdziałaniazmierzającedozmniejszeniazagrożeniazmia‐
namiklimatycznymi,nawetjeżelibędziesiętowiązałozdodatkowymikosztami?
Wynikite sązbieżnezsondażemprzeprowadzonym w październiku2013rokunarepre‐
zentatywnejgrupiepolskichobywateliprzezCEM–InstytutBadańRynkuiOpiniiPublicz‐
nejnazlecenieEuropejskiejFundacjiKlimatycznej.Wewspomnianymsondażu,80%Pola‐
ków stwierdziło, że władze Polski powinny bardziej angażować się w działania na rzecz
ograniczeniazmianklimatu,a56%zgodziłosię,żezmianyklimatycznesąjużlubstanąsię
wnajbliższymczasieistotnymzagrożeniemdlaPolski15.
15Szerszadyskusjaraportu:„PołowaPolakówchcedziałańpowstrzymującychzmianyklimatu”,Wirtualny
NowyPrzemysł,18listopada2013,na:http://energetyka.wnp.pl/polowa‐polakow‐chce‐dzialan‐
powstrzymujacych‐zmiany‐klimatu,211506_1_0_0.html(5.12.2013).
24
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? PODSUMOWANIE
Stajesięcorazbardziejjasne,żesystemenergetycznywPolscemusistawićczołakolejnym
wyzwaniom. Problem globalnego ocieplenia i zanieczyszczenie powietrza powoduje ko‐
niecznośćodchodzeniaodpaliwkopalnych.Dodatkoworosnąkosztywydobyciawęglaka‐
miennego w Polsce, co doprowadza do sytuacji nie do pomyślenia jeszcze kilka lat temu:
Polska staje się netto importerem węgla. Jednocześnie plany budowy kopalni odkrywko‐
wych,zracjiichogromnejingerencjiwśrodowiskonaturalneizastaneosiedla,prowadzą
dorosnącegooporuspołecznego.Rozwiązaniemtychproblemówzaproponowanymprzez
rządjestbudowaelektrowniatomowej.Jednakplanytakiejinwestycjinieznajdujążadnego
uzasadnieniaekonomicznego,zwłaszczawporównaniudorozwiązańalternatywnych.
WPolsceistniejepotencjałdlarozwojuenergetykirozproszonej,lokalnej.Wyraźnejestteż
pozytywne nastawienie samorządowców do odnawialnych źródeł energii. A zatem, odpo‐
wiadającnapytaniepostawionewtytuletegoraportu:Tak,energialokalnatoenergiaod‐
nawialna. Władze polskich gmin wyraźnie rozumieją szanse, jakie dają OZE. Ich rozwój i
wciążwielkipotencjałpokazuje,wjakimkierunkumogłybyiśćrozproszoneźródłaenergii
elektrycznejprzysprzyjającychwarunkachprawnychifinansowych.Najlepiejpodsumowu‐
jetoapel,jakizałączyłdoankietyjedenzrespondentów:
„Proszęwpłynąćnastanowiącychprawo,
abywinwestycjachwOZEbyłoonoproste
ijednoznacznedlainwestora.”
Najważniejszewnioskipłynącezniniejszegobadania:
 Zainteresowanie inwestycjami w OZE, zwłaszcza w energetykę solarną, jest bardzo duże.
Niestety, tylko mała część projektów może być realizowana, ze względu na brak jasnej woli
politycznej,przejrzystościprawnejistabilnościfinansowej.
 Społeczna akceptacja dla instalacji OZE jest duża, jednak jej ograniczeniem (zwłaszcza
widocznym w przypadku energetyki wiatrowej i biogazowni) jest mały poziom wiedzy oraz
nieefektywne mechanizmy rozwiązywania konfliktów i mało przejrzyste mechanizmy podej‐
mowaniadecyzji.Gdybyudałosięwłączaćmieszkańcówgminwdyskusjeonowychinstalacjach
OZE,akceptacjaspołecznamogłabybyćwyższa.Jesttotymważniejsze,żetechnologiabiogazo‐
wamadużypotencjałnapolskiejwsi,podobniejakcorazbardziejopłacalnefarmywiatrowe.Te
dwaźródłaenergiimogąsiędoskonaleuzupełniaćzwłaszczanapoziomielokalnym.
 Energiaodnawialnatopotencjalniebardzoatrakcyjnenarzędziewspieraniarozwojuekono‐
micznegonajbiedniejszychregionów.Zyskizpodatków,zatrudnienieioszczędnościmogąbyć
bardzoważnympozytywnymimpulsemdlagmin.
25
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna?  Niestety,niewszystkie zainteresowane gminystaćnategotypuinwestycje – zwłaszcza przy
niechęciprywatnychinstytucjifinansowychdowspieraniainwestycjiwinfrastrukturę,zwra‐
cającychsięwdługimterminie.Biedniejszelubmniejszegminysąwobecnychwarunkachwy‐
łączone z możliwości uczestniczenia w naszej polskiej energetycznej transformacji, chyba że
poprzez przyciąganie prywatnych inwestorów. Marnuje się jednak potencjał energetyki „ko‐
munalnej” i „spółdzielczej”. Jak wskazał jeden z respondentów, „energia odnawialna jest na
dzieńdzisiejszydrogąinwestycjądlabiednychgmin,stądteżbymócinwestowaćwniąwyma‐
ganejestwsparciefinansowe(najlepiejbezzwrotne)dlabudówinstalacji(pompciepła,kolekto‐
rów,ogniwfotowoltaicznych)wszczególnościdlabudynkówużytecznościpublicznej”.
 SamorządowcywidząwOZEbardzoważnyelementpolskiejgospodarkiimożliwąpodstawę
dla polskiej energetyki w dłuższej perspektywie. Ponieważ to zdanie podziela, jak wskazały
sondaże, zdecydowana większość społeczeństwa, nie powinniśmy pytać o to, czy Polsce po‐
trzebnajestenergetycznatransformacja,aleotojakjądobrzeiefektywnieprzeprowadzić.
 Preferencjesamorządowcówdotycząceźródełenergiiwymagającychpublicznegowsparciasą
niemalidealnieodwrotnewporównaniudotychdeklarowanychprzezpolskirząd.
 MimowielomilionowychkampaniipromocyjnychorganizowanychprzezMinisterstwoGospo‐
darkienergetykajądrowaniemawPolscepoparciawładznapoziomielokalnym.Wpływna
tomaświadomośćzagrożenia,jakietatechnologianiesie,kosztyrealizacjiprojektu,eksploat‐
acji,ubezpieczeniaorazwysokiekosztywytworzeniaprądu.
 Niemiecka transformacja energetyczna może być inspiracją dla Polski, a nie jedynie projek‐
tem,wobecktóregostajemywopozycjilubobserwujemyskupiającsięnabłędach.Najciekaw‐
szyjestdlaPolskiwymiarlokalnyniemieckiejtransformacji,rozwójmikro‐instalacji,energe‐
tykiobywatelskiej,komunalnejispółdzielczej.
 Wprowadzenie stabilnego i przewidywalnego systemu wsparcia dla energii odnawialnych
pozwoliłobynietylkonazwiększenieichroliwpolskimmiksieenergetycznym,aleumożliwi‐
łoby również rozwój nowych gałęzi przemysłu na poziomie lokalnym podobnie jak miało do
miejscewwieluregionachNiemiecWschodnich.
 Świadomość celów i osiągnięć niemieckiej transformacji energetycznej – jak również obiek‐
tywnaanalizabłędówpopełnionychprzyjejprzeprowadzaniu(tj.zbytwysokiewsparciedla
fotowoltaikiwlatach2008‐2011orazzbyt duża liczbaodbiorcówzwolnionychz ustawowej
opłaty)jestwPolscewciążniska,aorganizacjepozarządowe,sprzyjającetransformacjime‐
dia orazniemieckieinstytucjepowinnyzintensyfikowaćdziałaniainformacyjne,jeślichcemy
wnajbliższychdekadachwidziećtransformacjęenergetycznąnaskalęEuropy.
 Polscy samorządowcy i społeczeństwo są świadomi zagrożeń wynikających ze zmian klima‐
tycznych, a zdecydowana większość z nich chciałaby widzieć intensyfikację działań na rzecz
ochronyklimatu.
26
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? ZAŁĄCZNIK–LISTAPYTAŃ
1. Czy w Państwa gminie funkcjonują już następujące Odnawialne Źródła Energii (OZE)?  Farma wiatrowa  Biogazownia  Elektrownia wodna  Farmy fotowoltaiczne 2. Czy istnieją projekty/propozycje inwestycji w następujące rodzaje OZE na terenie Państwa gminy?  Farma wiatrowa  Biogazownia  Elektrownia wodna  Farmy fotowoltaiczne 3. Jakie jest nastawienie władz gminy do rozwoju następujących rodzajów OZE na jej terenie? (Bar‐
dzo pozytywne, pozytywne, neutralne, negatywne, bardzo negatywne).  Farma wiatrowa  Biogazownia  Elektrownia wodna  Farmy fotowoltaiczne 4. Jakie jest nastawienie mieszkańców gminy do rozwoju następujących rodzajów OZE na jej tere‐
nie? (Bardzo pozytywne, pozytywne, neutralne, negatywne, bardzo negatywne).  Farma wiatrowa  Biogazownia  Elektrownia wodna  Farmy fotowoltaiczne 5. Które słowa lepiej opisują czym są OZE dla Państwa gminy (proszę wybrać od 1 do 3 opcji)  Szansa na rozwój  Zagrożenie  Zyski dla budżetu gminy  Nowe źródło zatrudnienia  Uciążliwe sąsiedztwo  Inwestycja w przyszłość  Mało znaczący dodatek do gospodarki gminy  Inne 27
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? 6. Czy z władzami gminy w sprawie rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii nawiązali kontakt:  Inwestorzy  Przedstawiciele administracji centralnej (np. ministerstw, wojewody, itp.)  Przedstawiciele instytucji państwowych (np. NFOŚiGW, itp.)  Naukowcy (pracownicy uczelni lub instytucji badawczych)  Przedstawiciele organizacji ekologicznych  Instytucje zagraniczne  Inne 7. Czy OZE są ważne dla polskiej gospodarki?  Tak  Nie  Nie mam zdania 8. Jaki powinien być udział OZE w produkcji energii w Polsce w 2050 roku?  Ponizej 20%  20‐40%  40‐60%  60‐80%  Ponad 80% 9. a) Czy słyszał(a) Pan(i) o „transformacji energetycznej” w Niemczech?  Tak  Nie 9. b) Czy Polska może wzorować się na doświadczeniu Niemiec we wspieraniu i rozwijaniu rozpro‐
szonych (lokalnych) Odnawialnych Źródeł Energii?  Tak  Nie  Nie wiem 10. Jak Pan(i) sądzi, dlaczego Niemcy rezygnują z energii jądrowej? (Pytanie otwarte) 11. Czy popiera Pan(i) rozwój energii jądrowej w Polsce?  Tak  Nie 12. Jakie źródła energii powinny być wspierane w Polsce?  Węgiel kamienny  Węgiel brunatny  Gaz łupkowy  Energetyka wiatrowa  Energetyka słoneczna  Biogazownie  Energetyka wodna 28
ESPRiReportNo.1/2013‐Energialokalna–czyliodnawialna? 


Energetyka nuklearna Energetyka geotermalna Inne 13. Czy uważa Pan(i), że zmiany klimatu stanowią istotny problem dla Polski?  Tak  Nie  Nie mam zdania 14. Czy uważa Pan(i), że Polska powinna podjąć działania zmierzające do zmniejszenia zagrożenia zmianami klimatycznymi, nawet jeżeli będzie się to wiązało z dodatkowymi kosztami?  Tak  Nie 15. Czy Państwa gmina bierze udział w międzynarodowej współpracy samorządów dotyczącej:  Energetyki  Zmian klimatu  Ochrony środowiska  Lokalnego rozwoju 16. Uwagi/dodatkowe komentarze 17. W jakim województwie leży Państwa gmina? 29