docNr 1 (19) 2007 i PDF
download 
Reklamacja Transkrypt
Nr 1 (19) 2007 i PDF
Naród kobiecy En kvinnlig nation Czy literatura, sztuka ma płeć ie – odpowiedział nam zdecy dowanie onas ardell w numerze / est tylko dobra albo zła o jest bardzo pociągająca postawa arodowości też nie powinna mieć la mnie dwa tylko narody na świecie – mawiał polski wieczny konserwatysta enryk zewuski – mądrzy i głupi udzie jednak ciągle potrzebują porządku i organizowania które utożsamiają najczęściej z podziałami a z nich najważniejszy – to podział na płci le – w zwecji już dawno w olsce dopiero niedawno – zza zasłony tabu wychynęła orientacja seksualna ry tycy wyróżniają teraz nie tylko literaturę kobiecą ale też lesbijską i homoseksualną męska która pojawiła się już wcześniej czywiście chodzi tu o pogrupowanie książek pod względem tematyki odróżniamy przecież romanse powieści obyczajowe przy godowe albo historyczne le tu zaraz pojawiają się wątpliwości szystkie te odmiany powieści mogą przecież mówić czy być opo wiadane przez np lesbijki z ich perspektywy przez pryzmat ich doświadczeń społecznych zy więc przy każdym dziele mamy dodawać przymiotnik np powieść współczesna lesbijska albo kry minał homoseksualny nna ałgorzata ackalén odpowiada wstępnie na to pytanie omawiając burzliwy rozwój literatury les bijskiej w olsce w ostatnich latach owiedzmy że w ten subtelny sposób dajemy do zrozumienia iż nie zapomnieliśmy w tym roku o niu obiet a początku roku odszedł leksander rłowski – filozof ędziemy o nim pamiętać apisał się– jak okrates – mniej na papierze a bar dziej w pamięci ludzi którzy mieli szczęście go poznać rzede wszystkim – w pamięci swoich uczniów ednym z nich jest ans uin rzeczytajcie jego mowę pogrzebową uecia olonia planowała od ponad roku wywiad z leksandrem rłowskim usimy zostać z tym niewypełnionym zobowiązaniem wobec niego i wobec naszych czytelników mutno ok ogłoszono rokiem gen ładyslawa ndersa o postać olakom nie tylko dobrze znana ale wręcz symboliczna la zwedów nawet obeznanych z historią wojny światowej nieznana kompletnie le znaczenie generała wykracza daleko poza sprawy polskie znowu jak u ellmana te polskie afery arto przeczytać pierwszy szkic – pióra afała abielskiego z ni wersytetu arszawskiego – z cyklu o ndersie który będziemy kontynuować do końca roku ✹ Har litteratur och konst något kön ej svarade onas ardell bestämt i nummer / en är antingen bra eller dålig et är en mycket tilltalande inställning itteratur borde inte heller ha någon nationalitet ör mig finns bara två nationaliteter i världen – sade enryk zewuski polsk högerman på talet – kloka och dumma en folk är i ständigt behov av ordning och reda vilket de oftast likställer med indelningar och viktigast av dem alla är könsindel ningen en sedan länge i verige och först nyligen i olen tittar sexuell läggning fram bakom tabuts förhängen ritikerna särskil jer numera inte bara kvinnolitteratur utan även lesbisk och manligt homosexuell litteratur som visade sig redan tidigare aturligtvis handlar det om en tematisk gruppering av böcker vi särskiljer ju kärlekshistorier äventyrs och sederomaner och även tyrsromaner en genast infinner sig tvivel lla dessa olika slags böcker kan ju vara skrivna av lesbiska kvinnor ur deras perspektiv utifrån deras erfaranheter av samhället ka vi alltså bli tvungna att lägga till ett adjektiv vid varje verk t ex lesbisk roman eller homo sexuell deckare nna ałgorzata ackalén svarar inledningsvis på den frågan när hon behandlar den lesbiska litteraturens stormiga utveckling i olen de senaste åren åt oss säga att vi på detta sub tila sätt visar att vi i år inte har glömt lla kvinnors dag början på året avled filosofen leksander rłowski i kommer att minnas honom iksom okrates satte han mindre på pränt än han etsade sig fast i minnet på de människor som hade turen att lära känna honom ramför allt i minnet på sina studenter n av dem är ans uin äs hans begravningstal uecia olonia har i mer än ett år planerat en intervju med leksander rłowski enna vår förpliktelse gentemot honom och våra läsare förblir ouppfylld edsamt r har utropats till general ładysław nders år i olen ör polacker är han inte bara välkänd utan rent av symbolisk ör svenskar är han helt okänd även för dem som är förtrogna med andra världskrigets historia en generalens betydelse går långt utöver polska angelägenheter återigen som hos ellman dessa olens affärer issa inte den första essän om nders av afał abielski från arszawa universitet ur den serie som fortsätter året ut ✹ Gen. Anders umarł w maju roku. Niemal dokładnie w dwadzieścia sześć lat po bitwie pod Monte Cassino, legendarnej i znaczącej – w kraju i na emigracji – więcej niż w maju roku. Został pochowany wśród swoich żołnierzy, na cmentarzu cassińskim, u stóp klasztornej góry. (czytaj str. .) Gen. Anders dog i maj . Nästan exakt fyrtio tjugosex år efter slaget i Monte Cassino, som blev så legendariskt och betydelsefullt, både i Polen och i exil, mer än det var i maj . Han begravdes bland sina soldater, på krigskyrkogården vid Monte Cassino, vid foten av berget där klostret ligger. Se sid. zwoje-scroll.com Suecia Polonia Innehåll / Spis treści Min värld är en kvinna Mój świat jest kobietą | Małgorzata Anna Packalén, | Małgorzata Anna Packalén Trafficking– vår tids slaveri | David Lagerlöf Niewolnictwo naszych czasów | David Lagerlöf Befriare på vit springare Legenden om general Anders | Rafał Habielski Wyzwoliciel na białym koniu Legenda Generała Andersa | Rafał Habielski :e Dokumentärafestivalen Människan i Världen V Festiwal Filmów Dokumentalnych „Człowiek w Świecie” Alfred Wysocki sändebud i Stockholm – | Paweł Jaworski Alfred Wysocki poseł w Sztokholmie w latach –| Paweł Jaworski Du planterade något och det har vuxit om Aleksander Orłowski Zasadziłeś coś i wyrosło o Aleksanderze Orłowskim | Hans Ruin | Hans Ruin Född ur örnens blåa ägg om Lech Rzewuski | Andrzej Ekwiński z błękitnego orła zrodzon jaja o Lechu Rzewuskim | Andrzej Ekwiński En lista om Polen | Nana Håkansson Polska lista | Nana Håkansson Vardag & kulturevenemang Życie codzienne i artystyczne Omslagsfoto/ Okładka: Ignacy Skwarcan Prenumeration / Prenumerata Vill du prenumerera på de följande numren av Suecia Polonia så sätt in SEK på plusgiro -. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet Jeśli chcesz zaprenumerować kolejne numery Suecii Polonii wpłać SEK na plusgiro -. Nie zapomnij podać imienia, nazwiska i adresu. Małgorzata Anna Packalén Mój świat jest kobietą Kilka uwag o nowym gatunku polskiej prozy współczesnej Min värld är en kvinna Några iakttagelser om en ny genre inom polsk modern prosa d kilku lat ukazują się w olsce książki podej mujące nowy wątek miłość lesbijską est ich w chwili obecnej na tyle dużo że zyskały sobie nawet własny przydomek gatunkowy wśród krytyków literackich mianowicie literatura lesbijska czy w skrócie lesliteratura ermin ten zaczy na funkcjonować równolegle do przyjętego już wcześniej pojęcia literatury gejowskiej podejmującej wątek miłości homoseksualnej ożna założyć że jest to dopiero początek nowej fali literatury zajmującej się tematem honoseksualizmu w ogóle a kwestią sto sunków uczuciowych między kobietami w szczególności olen kommer det sedan några år tillbaka ut böcker som tar upp ett nytt ämne lesbisk kärlek essa böcker är nu så många till antalet att de till och med har fått en egen benämning bland litteraturkritiker nämligen lesbisk litteratur förkortat leslitteratur enämningen fö rekommer parallellt med det redan tidigare etablerade begreppet gaylitteratur som behandlar homosexuell kärlek an kan utgå ifrån att detta bara är början på en ny litteraturvåg som tar upp homosexualitet i allmänhet och känslomässiga relationer mellan kvinnor i synnerhet väst har homosexualitet inom litteraturen åtminstone i sådan grad och lika öppet förekommit mycket längre som ämne ven svensk litteratur har en betydande produktion inom detta fält literaturze krajów zachodnich motyw homoseksulności zaist niał o wiele wcześniej ównież literatura szwedzka ma już na tym 4 et är svårt att nämna alla verk med detta tema eftersom det har kommit ut ett flertal under hela förra århundradet land de mest uppmärksammade det senaste årtiondet är den kända svenska författaren nger delfeldts bok uktig pojke som kom ut och fick ett entusiastiskt mottagande av kritikerna oken översat tes och kom ut i olen med titeln im w lustrze im i spegeln först tjugo år senare vilket är ganska kännetecknande i detta sam manhang oken skildrar en pojkes problematiska tonår när han upptäcker sin avvikande sexuella läggning änd och uppskattad i verige och sedan några år i olen är också onas ardell enna svenska författare och showman är författare till många romaner ovanligt populära och uppskattade av kritiker e handlar ofta om homosexualitet och ardell har till och med fått namnet veriges riksbög polu spory dorobek rudno wymienić wszystkie utwory z tego zakresu tematycznego jako że wyszło ich w ciągu całego ubiegłego wieku wiele bardziej znanych w ostatnich dziesięcioleciach warto przypomnieć entuzjastycznie w swoim czasie przez krytykę przyjętą książkę znanej pisarki szwedzkiej nger delfeldt uktig pojke z roku przełożoną i wydaną w olsce co dość zna mienne w tym kontekście dopiero dwadzieścia lat poźniej pod tytułem im w lustrze opisującą problemy dorastającego chłop ca odkrywającego swoją odmienną orientację seksualną nany i ceniony w zwecji i nie tylko jest też onas ardell isarz i showman jest autorem wielu niezwykle popularnych i cenionych przez krytykę powieści raktują one często o homoseksualizmie przez co ardell zyskał sobie nawet przezwisko nadwornego homoseksualisty zwecji På samma sätt har lesbisk kärlek figurerat inom den moderna svenska romanen detta sammanhang bör nnaarin ranbergs bok från är ingenting kan ses nämnas liksom nna attsons lexandras rum och va ejonsommars tt älska henne som kritikerna höjde till skyarna etta är bara en bråkdel av den rika svenska produktionen av litteratur som tar upp genderproblematiken på detta sätt Podobnie motyw miłości lesbijskiej już od lat gości na kartach współczesnej powieści szwedzkiej – żeby wymie nić w tym kontekście książkę nnyarin ranberg z r pt är ingenting kan ses dzie nie można niczego dostrzec nny attson lexandras rum okój lexandry czy powieść vy ejonsommar tt älska henne ochać ją którą krytyka szwedzka wyniosła na szczyt szwedzkich książek o miłości lesbijskiej o tylko drobna część bogatego dorobku szwedzkiej literatury podejmującej problematykę gender w taki właśnie sposób en första kvinnliga författaren i olen som inte dolde sin sexu ella läggning var zabela ilipiak en de av hennes alster som innehöll lesbiska inslag som tex ershing ur novellsamlingen iebieska menażeria et blå menageriet var ännu inte något exempel på lesbisk litteratur utan mer på kvinnolitteratur eller feministisk litteratur ypiskt nog har en pjäs av ilipiak oje życie królicze itt kaninliv som helt ägnas detta ämne vare sig publicerats eller satts upp någonstans nnorlunda för håller det sig med den unga generationen av kvinnliga författare sådana som agdalena koniewska wa chilling wa onnen berg och rszula aczyńska ärskilt agdalena koniewskis roman ój świat jest kobietą ziennik lesbijki in värld är en kvinna esbisk dagbok från väckte stark genklang i litterära och kulturella kretsar omanen har som titeln antyder formen av en dagbok även om författaren samtidigt låter förstå att hon blandar sanning med fiktion et är en känslig kvinnas berät telse en mor till en tonårig dotter som har ett misslyckat äktenskap bakom sig och som inte utan möda har lyckats slita sig loss från ehovas vittnen essutom är hon lesbisk vilket innebär ett rätt stort existentiellt problem särskilt i en småstad olsce pierwszą pisarką nie kryjącą swojej orientacji seksu alnej była zabela ilipiak twory jej podejmujące wątki lesbijskie jak choćby ershing z tomu opowiadań iebieska menażeria nie stawały się jednak jeszcze przykładem literatury les bijskiej a funkcjonowały raczej jako literatura kobieca lub femi nistyczna ymptomatyczny jest też fakt że dramatu ilipiak pt oje życie królicze całkowicie poświęconego tej tematyce do dziś nie opublikowano ani nigdzie nie wystawiono naczej jest w przypadku młodszego pokolenia pisarek takich jak min agdalena koniewska wa chilling wa onnenberg czy rszula aczyńska zczególnie powieść agdaleny koniewskiej ój świat jest kobietą ziennik lesbijki z roku odbiła się szerokim echem w środowisku literackokulturalnym o wieść jak wskazuje tytuł ma formę dziennika choć autorka sugeruje jednocześnie że łączy w nim prawdę z fikcją est to opowieść wrażliwej kobiety matki dorastającej córki która ma za sobą nieudane małżeństwo i która wyrwała się nie bez trudu ze środowiska wiadków ehowy onadto jest lesbijką co niesie ze sobą niemały problem egzystencjalny szczególnie w małym miasteczku rots många kontroversiella åsikter var kritikerna eniga om att boken avslöjade en viss aspekt av samhällslivet som hittills varit dold och i bästa fall hållits i bakgrunden okens titel blev på sätt och vis en metafor för lesbiska kvinnors värld i hela dess annorlun da rika och fascinerande dimension ch hur togs boken emot av allmänheten om man kan förmoda – det varierade et saknades inte protester förvåning eller andra extremt negativa åsikter ndå sålde boken i en upplaga på två tusen exemplar och inledde på sätt och vis en ny trend inom polsk litteratur imo wielu kontrowersyjnych opinii krytycy byli zgodni co do tego że książka ta odsłania i przybliża pewien aspekt życia społecznego pozostający do tej pory w ukryciu a w najlepszym wypadku w cieniu ytuł książki stał sie w ten sposób poniekąd metaforycznym zwrotem obrazującym świat lesbijek w całym swoim odmiennym bogatym i fascynującym wymiarze jak przyjęła książkę opinia publiczna ak można się domyślać – różnie ie brakowało głosów protestu zdziwienia czy też innych skrajnie negatywnych uwag na ten temat imo to książka rozeszła się w nakładzie dwóch tysięcy egzemplarzy dając niejako początek nowemu trendowi w literaturze polskiej tt liknande mottagande fick den unga författaren wa chil lings böcker som tar upp samma ämne synnerhet har hennes tredje bok med titeln łupiec åren från väckt stor gen klang oken handlar om en ung ambitiös lärare dotter till 5 odobnie przyjęte zostały książki młodej pisarki wy chilling podejmującej tę problematykę uży oddźwięk wzbudziła zwła szcza trzecia jej powieść pt łupiec opisująca młodą ambitną nauczycielkę córkę pastora protestanckiego która zako chuje się z wzajemnością w obdarzonej dużą charyzmą uczennicy liceum łupiec jak podkreśla autorka to w talii kart arota czło wiek który znalazł się nad przepaścią i jedyną rzeczą która go może ocalić jest bezgraniczna wiara w to że potrafi chodzić po powietrzu łowa te symbolizują trafnie sytuację w której znalazły się bohaterki powieści uwikłane w pełną sprzeczności miłość przeciwko której są przyjęte normy obyczajowe wątpliwości mo ralne i ludzka zaściankowość en protestantisk präst som ömsesidigt förälskar sig i en mycket karismatisk kvinnlig gymnasieelev åren som författaren fram håller är bland tarotkorten en människa som befinner sig framför en avgrund och den enda som kan rädda henne är en gränslös tro på att hon kan gå i luften rden beskriver träffande den situation som romanens huvudpersoner befinner sig i invecklade i en kärlek full av motsättningar och som angrips av såväl diverse allmänt vedertagna normer och moraliska tvivel som mänsklig trångsynt het när det gäller tolerans och tänkande Det här är bara två exempel ur en hel rad av böcker inom områ det tt det råder ett stort behov av att skriva om detta ämne vittnar inte bara litterära verk åt mig här fästa er uppmärksamhet på en bok som kom ut i ol esbijki w życiu społecznopolitycznym esbiska kvinnor i det samhälleliga och politiska livet under redaktion av arzena hińcz et är den första boken i sitt slag som tar upp lesbiska kvinnors svårighet att existera i det offentliga rummet oken är baserad på material som samlats in under två år – alltsedan en konferens med samma namn hölls i augusti och vidare under en serie tematiska work shops organiserade av portalen esbijkaorg an har även använt sig av intervjuer som organisationen esbijkaorg samlat ihop under denna tidsperiod To tylko dwa przykłady z całego szeregu utworów literackich z tej dziedziny tym że istnieje duża potrzeba pisania na ten temat świadczą nie tylko utwory literackie sensu strie ubiegłym roku wyszła książka pt esbijki w życiu społecznopolitycznym pod redakcją arzeny hińcz est to pierwsza tego typu pozycja poruszająca problematykę istnienia w przestrzeni publicznej kobietlesbijek siążka ta powstała na bazie materiałów zebranych na przestrzeni dwóch lat – od konferencji pod tym samym tytułem z sierpnia roku poprzez cykl organizowanych przez wortal esbijkaorg warsztatów tematycznych pracy tej wykorzystano także wywiady jakie organizacja esbijkaorg zebrała w tym okresie okens första del innehåller kända och mindre kända lesbiska kvinnors biografier kvinnor vilkas liv och verk vida överskred hemmets sfär och som spelat en avgörande roll i formandet av den verklighet som omgav dem är finns många namn från den svenska drottning ristina till andra kända kvinnor inklusive den polska positivismens frontfigur författaren aria onop nicka samt den lite yngre välkända konstnären och suffragetten aria ulebianka den andra och tredje delen presenteras bla fragment av intervjuer med kvinnor som är verksamma inom den samhälleliga och politiska sfären oken avslutas med en handbok av arbara atarzyna adecka ięcej kobiet w życiu społeczno politycznym ler kvinnor i det samhälleliga och politiska livet som samtidigt är en uppmuntran till samhället att engagera sig i kvinnosaken däribland förstås även lesbiska kvinnors sak eras situation är oupplösligt förenad med alla slags aspekter av jäm ställdhet valfrihet och tolerans an får hoppas att den kan bidra till att ändra inställningen hos större delen av samhället till kvin zęść pierwsza książki zawiera wybrane biografie znanych i mniej znanych lesbijek których życie i działalność daleko wykraczały poza sferę domowego zacisza i które odegrał y znaczącą rolę w kształtowaniu otaczającej je rzeczywistości est tu wiele nazwisk od szwedzkiej królowej rystyny począwszy na innych sławnych kobietach skończywszy łącznie z czołową polską pisarką okresu pozytywizmu arią onopnicką oraz trochę od niej pokoleniowo młodszą znaną malarką i sufrażystką arią ulębianką części drugiej i trzeciej zaprezentowano min fragmenty wywiadów z kobietami których działalność dotyczy sfery społecznej i poli tycznej siążkę kończy poradnik arbary atarzyny adeckiej ięcej kobiet w życiu społecznopolitycznym będący również zachętą do zaangażowania się społeczności w działania na rzecz kobiet w tym też oczywiście kobietlesbijek których Foto: Stefan Markiewicz 6 Foto: Stefan Markiewicz nor med en annan sexuell läggning och även minska antalet falska och kränkande stereotyper sprawy nierozerwalnie złączone są z wszelkimi aspektami równouprawnienia wolności wyboru i tolerancji omoże to jak można mieć nadzieję zmienić nastawienie ogółu społeczeństwa do kobiet o odmiennej orientacji seksualnej jak też zwalczać fałszywe i krzywdzące stereotypy na ich temat Litteratur med detta tema har alltså en stor uppgift men trots budbärarna för denna nya trend är det fortfarande vilket sociolo gen och den kända journalisten inga unin så riktigt påpekat i ett reportage i dagstidningen azeta yborcza så att den homo sexuella litteraturens huvudpersoner gömmer sig på toaletten men det är en allt större bättre utrustad och mer liberal toalett är kan man träffa väninnor och vänner med olika sexuell läggning oa sig e förbipasserande tittar in genom fönstret fortfarande förvånade men de kastar allt mer sällan några stenar Wielka tu zatem rola literatury o tej tematyce choć mimo zwiastunów nowego trendu nadal jak słusznie stwierdza socjo lożka i znana dziennikarka inga unin w jednym z reportaży w azecie yborczej bohaterowie literatury gejowskolesbijskiej wciąż chowają się w szalecie tylko że jest to szalet coraz większy lepiej wyposażony i bardziej liberalny ożna w nim spotkać kole żanki i kolegów o rozmaitej orientacji seksualnej abawić się rze chodnie zaglądają przez okna wciąż zdziwieni ale coraz rzadziej rzucają kamieniami ven litteraturvetaren nga wasiów har kommenterat fenome net lesbisk prosa men i princip har den ännu inte ägnats några omfattande studier en aktuella situationen och det politiska klimatet i olen skapar ett behov av konkreta insatser för att öka kvinnors deltagande i det offentliga livet – oberoende av sexuella preferenser och läggning e litterära verk som tar upp lesbiska frågor och som tillkommit den senaste tiden är en tydlig signal om de världsåskådningsmässiga förändringar som förr eller senare måste inträffa i stor skala i det polska samhället ❖ jawisko prozy lesbijskiej komentowała również w swych książkach literaturoznawczyni nga wasiów ale w zasadzie nie doczekało się ono jeszcze żadnego obszerniejszego omówienia becna sytuacja społeczna i klimat polityczny w olsce dowodzi że konkretne działania które przyczynią się do zwiększenia udzia łu kobiet w sferze publicznej – niezależnie od preferencji i orientacji seksualnej – są pilne owstałe w ostatnim okresie utwory literackie o tematyce lesbijskiej są znamiennym zwiastunem przemian światopoglądowych jakie prędzej czy poźniej muszą zajść na więk szą skalę w społeczeństwie polskim ❖ ałgorzata nna ackalén ałgorzata nna ackalén Małgorzata Anna Packalén, profesorka w Instytucie neofilologii w Uniwesytecie Uppsalskim Malgorzata Anna Packalén, professor på Institutionen för moderna språk vid Uppsala universitetet.v 7 David Lagerlöf Niewolnictwo naszych czasów Trafficking – vår tids slaveri Nikt nie miał pojęcia że mały żółty ceglany domek w małym miasteczku w kanii kryje mroczną tajemnicę om położony był obok sklepu budynku z mieszkaniami do wynajęcia i najbliżsi sąsiedzi mieszkali w odległości paru metrów sąsiedztwie była też kwiaciarnia az nadeszła skarga do zarządcy na hałasy dochodzące z domu ale wystarczyło zwrócenie uwagi oza tym dom niczym się nie wyróżniał może poza kilkoma popękanymi szybami Ingen anade att det lilla gula tegelhuset i den skånska småstaden rymde en mörk hemlighet uset låg vägg i vägg med en butik en hyreslägenhet och de närmsta grannarna bodde bara några meter bort grannskapet låg även en blomsterhandel id något tillfälle kom klagomål till hyresvärden om för hög volym som strömmade ut ur tegelhuset men det räckte med en tillsägelse övrigt var det inget särskilt med huset förutom några söndriga fönsterrutor opiera po akcji policji sąsiedzi i otoczenie zszokowani dowie dzieli się że domek mieścił burdel olicja zrobiła jednocześnie nalot na inne mieszkanie w innym mieście naleziono cztery dziew czyny w wieku od do lat trzy z umunii jedną ze łowacji iedmiu mężczyzn zatrzymano et var först när polisen slog till som grannar och omgivning chockat konstaterade att huset rymde en bordell amtidigt slog polisen till mot ytterligare en adress i en annan stad yra ungdo mar mellan och påträffades tre av dem från umänien och en ärde från lovakien ju män greps umunia i łowacja to tylko dwa z wielu krajów z których pocho dzą ofiary handlu żywym towarem olska wskazywana jest w ostatnim raporcie policyjnym z roku jako jeden z bardziej popularnych krajów wśród rekrutujących swe ofiary organizatorów traffickingu ównież stręczyciele i handlarze ludźmi pochodzą między innymi z olski niektórzy osiedleni w zwecji inni przyby wający do zwecji na gościnne występy umänien och lovakien är bara två länder där offer rekryteras in i sexhandel polisens senaste lägesrapport från pekas olen ut som ett av de vanligare rekryteringsländerna etsamma gäller hallickar och människohandlare som bland annat kommit från olen en del bosatta i verige medan andra enbart kommit hit för att bedriva trafficking tt barn och ungdomar under år blir utsatta för människo handel i sexuella syften är något media kontinuerligt rapporterar om et är en modern form av slavhandel som bedrivs mitt bland oss även i ett litet bostadsområde i den skånska myllan rågan är förstås varför ingen märkte något an verksamheten ha gått förbi samtliga boende utan minsta misstanke et finns sannolikt ett ganska enkelt svar på frågan ånga svenskar har en felaktig bild av trafficking där de ofta unga offren edia stale informują o tym że również dzieci i młodzież poni żej lat padają ofiarami handlu ludźmi w celach seksualnych o nowoczesna forma handlu niewolnikami który prowadzony jest między nami nawet w małym osiedlu na kańskiej prowincji ytanie jakie się narzuca to dlaczego nikt niczego nie zauważył ak można było prowadzić taką działalność by nikt z mieszkańców nie nabrał najmniejszych podejrzeń 8 Foto: Anna Skwarcan Bidakowska inte stämmer in på den stereotypa bild som finns av ett offer för sexhandeln lickorna kan möta både torskar och omgivning med ett leende på läpparna eftersom de inte vågar annat dpowiedź jest prawdopodobnie bardzo prosta ielu zwedów ma błędny obraz traffickingu którego ofiary często młode nie pasują do stereotypowego wyobrażenia ofiar przymusowej pros tytucji ziewczyny mogą przyjmować klientów z uśmiechem na ustach ponieważ nie mają odwagi zachowywać się inaczej land dem som tas till verige har en del blivit lurade eller kid nappade ndra har fått en förskönad bild av vad som väntar dem i verige tillsammans med löften om bättre levnadsförhållanden et finns flera faktorer som lättare gör barn och ungdomar till of fer som fattigdom social utsatthet begränsade valmöjligheter och låg utbildningsnivå u yngre ett offer är ju lättare att manipulera anske drömmer offret om ett bättre liv som han eller hon sett på rbjudandet kan då verka oemotståndligt e które trafiają do zwecji są najcześciej oszukane lub por wane nne mają nierealny obraz tego co je czeka w zwecji i zwo dzone są obietnicami lepszego życia iele czynników ułatwia handlarzom pozyskiwanie nowych ofiar wśród dzieci i młodzieży bieda społeczne odrzucenie ograniczone możliwości wyboru niskie wykształcenie m ofiara młodsza tym łatwiejsza do ma nipulowania oże marzy o lepszym życiu jakie widziała w tele wizji ferta którą otrzymuje jest trudna do odrzucenia ven i de fall då offren förstått vad som väntat dem kan man undra om det handlar om fri vilja en fråga som fortfarande sys selsätter domstolar i samband med traffickingmål ad är fri vilja för en person som saknar försörjning essa saker vet hallickar när de söker nya offer et handlar i regel om rätt person i rätt situation och sedan ett erbjudande om jobb awet w tych wypadkach kiedy ofiary zorientowały się co je czeka można zastanawiać się czy mamy do czynienia z wolną wolą o pytanie rozstrzygają sądy w związku z oskarżeniami o handel żywym towarem aką wolną wolę może mieć osoba która nie ma źródła utrzymania iedzą o tym sutenerzy szukający nowych ofiar hodzi na ogół o znalezienie właściwej osoby we właściwej czyli niedobrej sytuacji i przedstawienie takiej osobie oferty atrakcyjnej pracy Problemet är köparna ägen till verige går ofta via en kedja av människohandlare som slutligen säljer personen till en lokal hallick allicken vill i sin tur få största möjliga avkastning på sin vara på så kort tid som möjligt lickorna säljs därför så många gånger som möjligt gärna fem tio femton gånger per dygn Problemem są klienci roga do zwecji prowadzi często przez cały łańcuch han dlarzy ludźmi którzy w końcu sprzedają ofiarę lokalnemu sutenerowi en z kolei chce osiągnąć największy możliwy zysk ze swojego towaru w najkrótszym możliwym czasie ziewczyny ör att verkligen maximera vinsten har en del offer tvingats bära narkotika på vägen till verige ndra har gjorts narkotikabero 9 Foto: Anna Skwarcan Bidakowska sprzedawane są zatem ile razy się da pięć dziesięć piętnaście razy na dobę eby zmaksymalizować zysk niektóre ofiary zmuszane są do przewożenia narkotyków w drodze do zwecji nne uzależniane są od narkotyków żeby sutenerzy i klienci łatwiej mogli nimi sterować letnia olka opowiadała jak była częstowana narkotykami fiary pochodzą często ze stref biedy która jest ważną przy czyną że trafficking w ogóle istnieje handlu ludźmi jest jednakże wiele innych aspektów utenerzy i szmuglerzy ludzi mogą zarabiać pieniądze na swoim precederze ieniądze z kolei pochodzą od nabywców i bez nich nie byłoby handlu ziałalność opiera się na prostej logice im więcej nabywców – tym więcej ofiar pozyskujemy powszechnym wyobrażeniu klienci kupujący usługi seksualne to wyrzutki społeczne ic bardziej mylnego ą oni raczej mode lową reprezentacją społeczeństwa od biznesmenów w średnim wieku do młodych bezrobotnych a co dzień są to normalni członkowie społeczeństwa często mający rodzinę i dzieci ek sualne wykorzystywanie przez nich osób niepełnoletnich dzieje się bezwiednie chyba że ofiara wygląda bardzo młodo bserwuje się jednak zwiększający się popyt na coraz młodsze osoby tzw jagnięcinę przyja temu przekonanie że współżycie z młodszymi ofiarami oznacza mniejsze ryzyko zarażenia się em lub innymi chorobami ielu klientów woli seks z z ofiarami traffickingu niż ze zwyk łymi szwedzkimi prostytutkami iedzą oni że ofiara znajduje się w danej miejscowości tylko kilka tygodni lub miesięcy óźniej przewożona jest do innego miasta lub sprzedawana kolejnemu sutenerowi zięki temu klienci nie ryzykują spotkania z nią na mieście w mniej sprzyjających okolicznościach uża rotacja dziew ende för att lättare kunna hanteras av hallickar och sexköpare ill exempel har ett årigt polskt offer berättat hur hon bjöds på narkotika för att lättare kunna säljas ffren kommer ofta från fattiga förhållanden vilket är en viktig orsak till att trafficking existerar et finns dock fler viktiga aspek ter som är avgörande vid handel med människor uvudorsaken varför handeln fortsätter är att hallickar och människohandlare kan tjäna pengar på verksamheten engarna kommer i sin tur från köparna och utan dem skulle handeln inte finnas erksamheten följer en enkel logik ju fler köpare desto fler offer rekryteras n vanlig föreställning är att köparna är socialt missanpassade enstöringar något som inte stämmer narare utgör de ett tvär snitt av samhället från affärsmannen i medelåldern till den unge arbetssökanden ill vardags kan de ha ett fullt fungerande socialt liv med barn och familj fta sker sannolikt köp av barn under år utan tanke på offrets ålder förutsatt att offret inte ser på tok för ungt ut endenserna är samtidigt att köparna efterfrågar allt yngre offer så kallat lammkött et finns dessutom föreställningar om att yngre offer innebär mindre risk för att smittas av eller andra könssjukdomar ånga köpare föredrar att köpa sex av traffickingoffer framför svenska prostituerade e vet med sig att offren i regel befinner sig på samma ort under några veckor eller månader edan tas de till en annan stad eller säljs vidare till en annan hallick en korta vis telsen gör att köparna inte riskerar att stöta på dem på stan eller vid andra mindre gynnsamma tillfällen otationen på offer är även en strategi för hallickar att försvåra polisens spaning men även att tillfredsställa köparnas ständiga krav på nya flickor onstigt nog verkar köparna sällan vara medvetna om sin roll i traffickingkedjan n del köpare tror att offren säljer sex frivil ligt 10 och är här för att tjäna pengar en enskilda köparen skulle där med bidra till deras försörjning å verkar fundera över möjligheten att offret är försatt i en situation de inte kan ta sig ur n slogan i aparanda uttryckte det krasst på följande sätt angående ryska traffickingoffer i är kåta de är fattiga tt sexköp innebär vitt skilda saker ör köparen innebär sexkö pet en kort stunds tillfredsställelse och en extra krydda i varda gen övrigt fortgår livet som vanligt ffret utsätts för ständiga kränkningar som sätter spår för resten av livet ontakter mellan köpare och hallickar sker huvudsakligen via nternet där vem som helst kan koppla upp sig och beställa sex online idor på nätet presenterar villiga offer och bifogar anonyma kontaktuppgifter jälva köpet sker sedan på hotell eller i lägenhet Kinesiska flyktingbarn fterfrågan på sex med barn och ungdomar skapar i praktiken globala traffickingströmmar där offer ibland transporteras långa sträckor för att säljas ydostasien är illegal människohandel ett växande problem där ambodja är bland de största destinationerna gällande barnsexhandel exhandeln med barn kan pågå eftersom lagarna inte efterlevs och polisen går att muta isstankar finns att högt uppsatta personer inom polis och militärväsendet är med och organiserar handeln ndra traffickingströmmar går från ina via yssland och verige et handlar om en raffinerad form av trafficking där en samkommande kinesiska flyktingbarn anländer hos igrations verket i verige utan någon anhörig amtliga har varit utrustade med kläder ryggsäck mobiltelefon och en summa pengar amt liga saknar identitetshandlingar ort efter att ha tagits om hand av igrationsverket avviker de xakt var flyktingbarnen försvinner är höljt i dunkel en i april grep holländsk polis personer på flygplatsen i msterdam misstänkta för människosmuggling av kinesiska barn isstankar finns att barn bland annat har sålts till bordeller samband med tillslaget återfanns sex av de barn som tidigare försvunnit från verige cząt jest również świadomą taktyką sutenerów bo utrudnia pracę policji jak również spełnia wymagania klientów żądających wciąż nowych dziewcząt lienci są rzadko świadomi swojej roli w łańcuchu traffickingu iektórzy sądzą że ofiary sprzedają się dobrowolnie i przyjeżdżają tu by zarobić pieniądze lient sądzi nawet że kupując usługi sek sualne daje im zarobek iewielu zastanawia się nad możliwością że ofiary mogą znajdować się w sytuacji bez wyjścia aparandzie ukuł ktoś slogan dotyczący rosyjskich ofiar traffickingu y jesteśmy napaleni one są biedne upno usług seksualnych oznacza dla stron zupełnie odmienne rzeczy la klienta chwilowe zaspokojenie i urozmaicenie codzien ności oza tym życie płynie jak zawsze fiara wystawiona jest na ciągłe naruszanie integralności które naznaczają ją na resztę życia o kontaktu pomiędzy klientem a sutenerem dochodzi naj częściej przez internet który zapewnia anonimowość a stronach prezentowane są chętne dziewczyny o samej transakcji docho dzi w hotelu lub mieszkaniu Dzieci-uchodźcy opyt na seks z dziećmi tworzy globalne szlaki przerzutowe którymi ofiary transportowane są na wielkie odległości zji południowo wschodniej handel żywym towarem jest rosnącym problemem rostytucja z dziećmi rozwija się ponieważ nikt nie dba o prawo a policję daje się skorumpować odejrzewa się że wysoko postawieni funkcjo nariusze policji i wojska mogą być zamieszani w handel dziećmi zlaki przerzutowe prowadzą z hin przez osję i zwecję owa tu o bardzo wyrafinowanej formie traffickingu chodźcze dzieci z hin przybywaje same do zwecji bez żadnego dorosłego krewnego szystkie zaopatrzone są za to w ubrania plecak tele fon komórkowy i pewną sumę pieniędzy adne z nich nie ma dokumentów tożsamości rafiają pod opiekę rzędu igracji rótko po tym znikają Foto: Anna Skwarcan Bidakowska vissa fall finns kopplingar mellan trafficking och barnporno grafi där barn förs från ett land till ett annat för att utnyttjas i övergreppsbilder oldavien arresterade gränspolisen två kvinnor tillsammans med en grupp – till –åriga flickor och pojkar ålet med resan var filmstudios i kraina där barnen skulle utnyttjas i barnpornografi arnen kom från familjer på landsbygden med ekonomiska pro blem öräldrarna hade gått med på att låta barnen åka på semes ter med de två kvinnorna ågra av barnen kunde berätta att de även tidigare hade åkt på liknande resor och fått en mindre summa pengar iknande vittnesmål finns från ndien och itryssland xemplen är en följd av att barnpornografi på senare år har utvecklats till en kommersiell verksamhet som omsätter enorma belopp et gäller nternetsidor som säljer tillgång till barnporno 11 ie wiadomo właściwie co się z nimi dzieje kwietniu roku na lotnisku w msterdamie holenderska policja zatrzymała osób podejrzanych o szmuglowanie chińskich dzieci odejrzewa się że większość tych dzieci zostało sprzedanych do burdeli zięki temu zatrzymaniu odnaleziono sześcioro dzieci które wcześniej zniknęły ze zwecji darza się również trafficking w związku z dziecięcą pornografią zieci przewozi się z karju do kraju by wykorzystywać je w filmach i sesjach zdjęciowych roku w ołdawii policja graniczna zatrzymała dwie kobiety z grupą chłopców i dziewcząt w wieku lat elem podróży było studio filmowe na krainie zieci pochodziły z obarczonych ekonomicznymi problemami rodzin na prowincji odzice wyrazili zgodę na wyjazd dzieci na wakacje z dwiema nieznajomymi kobietami iektóre z dzieci opo wiadały że już wcześniej odbyły podobne podróże i dostały za to niewielką kwotę amy podobne świadewa z ndii i iałorusi grafi ofta via kontokort esan till kraina är sannolikt endast ett av många exempel där offer rekryteras och transporteras i syfte att framställa barnpornografi en kommersiella barnpornografin skapar ett ökat antal offer där människohandlare ser chans att tjäna pengar på trafficking erksamheten styrs även här av köparna ör att fortsätta kunna ta betalt av konsumenter av barnpornografi måste ständigt nya bilder produceras vilket i sin tur kräver nya övergrepp rafficking är i första hand polisens uppgift en polis behöver i sin tur tips från allmänheten för att snabbt kunna påbörja spa ning n vaken allmänhet och människor som bryr sig försvårar för köpare och människohandlare ❖ avid agerlöf För mer information om trafficking, besök www.ecpat.se ornografia dziecięca stała się w ostatnich latach wielkim prze mysłem obracającym ogromnymi pieniędzmi iędzy innymi w nter necie sprzedaje się pornografię dziecięcą często przy pomocy karty płatniczej pisana wyżej podróż na krainę to tylko jeden z przy kładów połączenia dwóch przestępczych biznesów dziecięcej porno grafii z traffickingiem Foto: Anna Skwarcan Bidakowska ozwój pornografii dziecięcej zwiększa więc liczbę ofiar traffi ckingu w tym wypadku działalność sterowana jest przez klientów eby utrzymać zainteresowanie konsumentów trzeba produkować wciąż nowe zdjęcia i filmy co jest przyczyną połowów kolejnych ofiar alka z traffickingiem to oczywiście zadanie policji le policja potrzebuje pomocy społeczeństwa udzie którzy widzą co się wokół nich dzieje i których to obchodzi mogą wspomóc walkę z brudnym biznesem ❖ Na stronie www.ecpat.se można znaleźć więcej informacji o traffickingu. David Lagerlöf, debattör, arbetar på ECPAC – Barnens rätt mot kommersiell sexuell exploatering David Lagerlöf, publicysta, pracuje w ECPAT (Stowarzyszenie powołane do obrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym) 12 www.digitallibrary.smu.edu Rafał Habielski Wyzwoliciel na białym koniu Legenda Generała Andersa Befriare på vit springare Legenden om general Anders Generał Władysław Anders Kiedy w roku umierał w ondynie generał ładysław nders wydawało się że odkłada się kolejna karta polskiej historii ożna było odnieść wrażenie że definitywnie kończy się stulecie olaków otwarte powstaniem styczniowym które mimo wysiłków i zwycięstw nie pozwoliło utrwalić niepodległości wywalczonej pod koniec wojny światowej tulecie to nie zamykało się jednak ostatecznie z pewnością między innymi za sprawą postaci takiej właśnie jak nders När general Władysław nders avled i ondon var det som att den polska historien vände ytterligare ett blad an fick intrycket att det århundrade som för polacker inletts med januari upproret definitivt var över – det århundrade som trots alla ansträngningar och segrar inte ledde till att självständigheten man tillkämpat sig i slutet av första världskriget bevarades en detta århundrade var inte riktigt över bland annat på grund av en sådan person som nders eśli przyjrzeć się początkom biografii generała uderza to że do roku a więc do przewrotu majowego arszałka iłsudskiego jego kariera nie układała się w sposób charakterystyczny dla elity oficerskiej zeczpospolitej czasie wojny światowej służył w armii rosyjskiej a po jej zakończeniu skłaniał się raczej ku środo wisku co najmniej neutralnemu jeśli nie niechętnemu iłsudskiemu rzypomnijmy że walczył w owstaniu ielkopolskim dzięki któremu olska uzyskała tereny które przed wojną należały do iemiec a w zwrotnym punkcie historii wudziestolecia właś nie w maju roku opowiedział się po stronie rządowej a więc przeciw iłsudskiemu m man tar sig en titt på början av generalens levnadsbana är det slående att fram till alltså fram till marskalk iłsudskis majkupp artade sig inte hans karriär som det anstod officerseliten i mellankrigsolen nder första världskriget hade han tjänat i ryska armén och efter kriget sökte han sig snarare till kretsar som var om inte motvilliga mot iłsudski så åtminstone neutrala åt oss påminna om att han stred i upproret i västra olen tack vare vilket olen fick områden som före kriget hört till yskland och vid mellankrigsperiodens vändpunkt i maj tog han ställning för regeringssidan alltså mot iłsudski amiętając o sukcesie arszałka iłsudskiego ale i jego niechęci do osji tak białej jak czerwonej a tym samym do służących kie dyś w armii rosyjskiej oficerów mogło by się wydawać że ledwo rozpoczęta kariera ndersa dobiegła końca tało się jednak inaczej tyle za sprawą jego czysto wojskowych zdolności co elastyczności iłsudskiego nders nie tylko został w armii ale jego służba zaczęła układać się coraz korzystniej roku został gene rałem i choć wiek w którym ozdobił mundur generalskimi szlifami miał wówczas lata nie czynił go najmłodszym ofice rem tej rangi nie ulegało wątpliwości że mieści się w grupie najzdol niejszych ych którzy zawdzięczają sukces wyłącznie zdolnościom i determinacji Kiedy wybuchła II wojna światowa nders dowodził brygadą kawalerii o ciężkich walkach kilkakrotnie ranny dostał się do sowieckiej niewoli talin był wówczas jeszcze sojusznikiem itlera iężkie śledztwo któremu został poddany i któremu nie uległ mające skłonić go do wstąpienia do rmii zerwonej okazało się drugim po wypadkach maja r przełomowym momentem w jego życiu yszedł z więzienia po podpisaniu układu między polskim rządem w ondynie a remlem czyniącym olskę i osję sojusznikami jego zaś głównodowodzącym powstającej w armii polskiej ed marskalk iłsudskis framgång i minnet liksom hans mot vilja mot yssland både den vita och den röda sidan och mot de officerare som en gång tjänat i den ryska armén kunde det förefalla som att nders nyss inledda karriär närmade sig sitt slut et var dock inte fallet lika mycket tack vare nders rent militära förmåga som iłsudskis flexibilitet an blev inte bara kvar i armén hans tjänstgöring antog nya egenskaper r blev han general och trots att den ålder i vilken han kunde pryda sin uniform med en generals epåletter han var då år inte gjorde honom till den yngsta officeren av sin rang rådde det inga tvivel om att han hörde till de duktigaste – de som var framgångsrika enbart tack vare talang och beslutsamhet När andra världskriget bröt ut var nders befälhavare för en kavallerienhet i östra olen fter tunga strider flerfaldigt sårad hamnade han i sovjetisk fångenskap talin var då ännu allierad med itler an underkastades tunga förhör som skulle förmå honom att gå in i röda armén men han gav inte vika vilket visade sig bli det andra efter händelserna i maj avgörande momentet i hans liv an släpptes ur fängelset efter undertecknandet av ett avtal mellan den polska exilregeringen i ondon och reml vilket gjorde olen och yssland till allierade och nders till huvudbefäl havare över den polska armé som sattes upp i ovjetunionen 13 lecie roku nastąpił początek tego co później rozwinie się w legendę ndersa worzy armię zbiera rozsianych po osji zesłańców i więźniów ale szuka także swoich towarzyszy broni z rześnia nie wiedząc jeszcze że od ponad roku leżą w ka tyńskich dołach ie sposób precyzyjnie określić kiedy podjął decyzję o wypro wadzeniu armii z na liskich schód nie wiadomo też czy od początku uważał wyjście za ostateczne świadomie wprowadzając talina w błąd przyrzeczeniem powrotu ość że w roku rmia olska w zwana już wtedy armią ndersa po przejściu przez ran i rak rozlokowuje się w alestynie i gipcie nders zostaje dowódcą orpusu który już niebawem wejdzie do akcji we łoszech onstytuuje przy tym początek swojej legendy ako tego który wyprowadził olaków z nieludzkiej ziemi ocalił ich od zatracenia w rzeczywistości sowieckiej czyniąc pamięć o ich losie swoim powołaniem i misją Ale to dopiero początek maju roku orpus rozpo czyna bitwę o onte assino ufortyfikowany przez iemców kompleks który poprzednio wielokrotnie i bezskutecznie szturmo wali rytyjczycy i merykanie iedy na ruinach klasztoru monte cassińskiego zatknięty zostaje biało–czerwony sztandar legenda ndersa nabiera nowego znaczenia eraz nie jest już tylko wybaw cą jest także zwycięzcą owodzi w pierwszej wielkiej bitwie wojny światowej w której zwyciężają olacy pełnia się sen o zwycięstwie śniony od września r spełnia się marzenie ndersa ale także czekających na bitwę jego żołnierzy ą tacy nie nieżyczliwi generałowi – raczej sceptyczni – którzy zwracają uwagę na gorycz i pozór tego sukcesu ówią że można go mierzyć i cenić tylko setkami poległych że w zasadzie nic on nie znaczy ani militarnie ani politycznie iemcy są już na dobrą sprawę pokonane klęska itlera to kwestia czasu talin zajął niemal połowę olski a zachodni mężowie stanu pogodzili się z myślą że będą musieli przyznać mu prawo do władania rod kową uropą w tym również olską onte assino jest więc – powtarzają – krwią przelaną daremnie wycięstwem którego blask sprowadza się do tego że maskuje klęskę jaką w tej wojnie poniosła olska assino innymi słowy to kolejny krwawy epizod polskiej historii który ceniony i na dobrą sprawę znany tylko olakom nie przekłada się podobnie jak poprzednie na sukces polityczny ni wówczas ani po latach takim głosom większość nie dała posłuchu nders skończy wojnę opromieniony chwałą rzeczy wistego zwycięzcy tego którego historia wybrała na swego bohatera laczego latego że uosabiał to wszystko czego olakom brakowało od początku wojny spełnienia istoty polskiego losu walki o niepodległość i konieczności ofiary która jeśli przyjąć że wyrażała polską tożsamość nie mogła być daremna Anders staje się kolejnym wcieleniem polskiej wersji historii wycięża w przegranej wojnie i nie ulega za sprawą assino ale i katyńskich grobów w chwili gdy olska ponownie traci wolność zięki niemu powojenna emigracja kilkuset tysięcy olaków ich zły przeważnie los deklasacja i poniewierka nabierają sensu istoria musi zatoczyć koło albo mówiąc inaczej odnosząc się do Monte Cassino ommaren inleddes det som senare skulle utvecklas till legenden om nders an skapade en armé av polska gulag och krigsfångar som fanns utspridda över ovjet men han sökte även efter sina vapenbröder från september utan att veta att de sedan ett år låg i massgravar i atyń et går inte att exakt fastställa när han beslutade att föra sin armén från ovjetunionen till ellanöstern man vet heller inte om han redan från början visste att avmarschen var slutgiltig och om han medvetet förde talin bakom ljuset när han lovade att de skulle återvända ad vi vet är att polska armén i ovjetunionen redan då kallad nders armé efter att ha tagit sig igenom ran och rak kom till alestina och gypten nders blev befälhavare för polska andra kåren som snart gick till aktion i talien an lade därmed grunden till legenden om sig själv egenden om mannen som förde ut polacker från det omänskliga landet räddade dem från undergången i den sovjetiska verkligheten genom att göra ihågkomsten om deras öde till sitt kall och sin mission Men detta var bara början maj inledde andra kåren slaget om onte assino en kloster som tyskarna hade befäst och som tidigare utan framgång stormats flera gånger av britter och amerikaner är den vitröda polska flaggan planterades bland klosterruinerna i onte assino fick legenden om nders ny innebörd u var han inte bara en räddare utan också en segrare an förde befälet i det första stora slaget under andra världskriget som polacker vann römmen om seger som funnits sedan septem ber gick i uppfyllelse inte bara nders dröm utan även hans stridsberedda soldaters et finns de som utan att vara fientligt inställda mot generalen – de är snarare skeptiska – har fäst sig vid det bittra och skenbara med denna framgång e säger att den bara kan mätas och bedö mas i förhållande till de hundratals stupade och att den i princip var betydelselös både militärt och politiskt yskarna var i själva verket redan besegrade itlers nederlag var bara en tidsfråga talin hade lagt beslag på nästan halva olen och statsmännen i väst hade redan försonats med tanken att de skulle bli tvungna att ge honom rätten att härska över entraleuropa inklusive olen onte assino är alltså – upprepar de – blod som spillts i onödan n seger vars glans består i att maskera det nederlag som olen led i detta krig onte assino är med andra ord ytterligare en blodig episod i den polska historien en episod som värdesätts av och egentligen bara är känd bland polacker och som liksom tidigare liknande episoder inte går att överföra till politisk framgång arken då eller senare har det stora flertalet lyssnat till sådana 14 röster nders avslutade kriget i den ärans glans som omger den verklige segraren den som historien valt till sin hjälte ar för ärför att han personifierade allt det som polackerna saknat sedan krigets början han fullföljde själva essensen i det polska ödet han kämpade för självständighet och gjorde de nödvändiga uppoffringar som om man antar att de gav uttryck för den polska identiteten inte kunde vara förgäves Anders blev ytterligare ett förkroppsligande av den polska versionen av historien egrare i ett förlorat krig och han gav sig inte i den stund då olen förlorade sin frihet på grund av onte assino men också på grund av gravarna i atyń ack vare ho nom fick hundratusentals polackers situation efter kriget deras emigration motgångar deklassering och dåliga behandling en mening istorien måste beskriva en cirkel eller för att anspela på titeln på de memoarer som generalen gav ut historien består säkert av ett kapitel till et kapitlet kommer att handla om den självständighet vars utgångspunkt var andra världskriget och dess segerrika nederlag så som upproret blev utgångspunkt för människor av iłsudskis typ och deras efterföljande segrar llt detta medför att nders trots att han i exil i ondon efter kriget praktiskt taget inte uppnådde några framgångar alls ändå sågs som en symbol för seger ans namn gav styrka åt människor med olika politiska övertygelse bakgrund och värdesystem han rättfärdigade deras öde och gjorde det möjligt att fortsätta tro på meningen med politisk verksamhet i exil trots att man inte ens med den bästa vilja i världen kunde se ett uns av framgång i praktisk mening et råder inga tvivel om att nders personifierade själva emigra tionen genom att representera sitt lands angelägenheter utomlands en politiska emigrationen från olen hade den moraliska rätten på sin sida och var en legitim fortsättning på den ordning som hade rått före kriget men den saknade politiska instrument för att kunna kräva sin rätt en förkroppsligade ett värde som med tiden fick en symbolisk dimension Anders lyckades, i exil och utan politiska framgångar för o lens räkning rädda något som inte är lätt att bevara i infernaliska gräl bland exilpolacker an bevarade sin ställning som den som står över alla tvister och orealistiska koncept den som inte söndrar utan enar och ända till slutet uppfattades han som en källa till outsinligt hopp nders dog i maj ästan exakt fyrtiofyra år efter majkup pen som oväntat fick en sådan betydelse i hans liv och tjugosex år efter slaget i onte assino som blev så legendariskt och bety delsefullt både i olen och i exil mer än det var i maj an begravdes bland sina soldater på krigskyrkogården vid onte assino vid foten av berget där klostret ligger är general aruzelski besökte talien efter att krigstillståndet införts i olen beslutade han sig för att besöka kyrkogården an planerade sin promenad bland gravarna på ett sådant sätt att han slapp gå fram till nders grav vilket inte var lätt måskurenhet och skräck inför det förflutna äkerligen men även något mer – ett ofrivilligt bekräftande av legenden ❖ tytułu wspomnień które generał opublikuje w roku będzie z pewnością miała jeszcze jeden rozdział ędzie nim niepodległość której punktem wyjścia stanie się wojna i jej zwycięskie porażki tak jak przegrane powstanie roku stało się punktem wyjścia dla ludzi pokroju iłsudskiego i ich późniejszych zwycięstw To wszystko sprawia że choć nders nie odnosi w polskim powojennym ondynie praktycznie żadnych sukcesów postrze gany jest jako zwycięski symbol ego nazwisko ludziom o różnych przekonaniach politycznych biografiach i systemach wartości do daje sił tłumaczy ich los pozwala zachować wiarę w sens tego co robią poza krajem mimo że nawet przy natężeniu najlepszych chęci trudno dostrzec w tych politycznej natury działaniach choć by zadatki sukcesu w wymiarze praktycznym ie ulega wątpliwości że nders staje się uosobieniem symboliki emigracji sam będąc znakiem sprawy którą reprezentuje poza krajem migracja polityczna ma za sobą prawo moralne jest prawną kontynuacją porządku przedwojennego nie ma jednak jakichkolwiek instrumentów politycznych przy pomocy których dochodzić może swoich racji osabia wartości którym upływ czasu nadaje wymiary symbolu właśnie ie odnosząc zwycięstw w emigracyjnej polityce choć fetowany np w tanach jednoczonych nders ocala to co zachować w wa runkach wychodźczych potępieńczych swarów wcale nie jest łatwo ozycję tego który jest ponad sporami i nierealnymi kon cepcjami który nie dzieli a łączy i do końca postrzegany jest jako źródło niewyczerpanej nadziei marł w maju roku iemal dokładnie w czterdzieści czte ry lata po zamachu majowym który nieoczekiwanie odegrał w jego życiu taką rolę i w dwadzieścia sześć lat po bitwie pod onte assino legendarnej i znaczącej – w kraju i na emigracji – więcej niż w maju roku ostał pochowany wśród swoich żołnierzy na cmentarzu cassińskim u stóp klasztornej góry iedy w latach osiemdziesiątych po wprowadzeniu stanu wojennego generał aruzelski składał wizytę we łoszech zdecy dował się odwiedzić ten cmentarz woją przechadzkę wśród gro bów zaplanował tak co nie było łatwe by nie podejść do grobu ndersa ałość i towarzyszący jej strach przed przeszłością pewnością ale i coś więcej – mimowolne potwierdzenie legendy ❖ Rafał Habielski är historikern. Forskar på Institutionen för litterär forskning av Kunskaps Akademin samt vid Warszawas universitetet. Specialiserar sig på polsk politisk emigration under nittonhundratalet Rafał Habielski jest historykiem, pracuje w Instytucie Badań Literackich PAN i Uniwersytecie Warszawskim, zajmuje się dziejami polskiej emigracji politycznej w XX w. otiser se nästa sidan 15 ☛ 5:e ☛ Legenden om general Anders. Fort. Noter 1.anuariupproret var ett partisankrig mot yssland pproret pågick från januari till hösten och utspelade sig i sk ongressolen eller ungariket olen kungen var den ryske tsaren i itauen samt i itryssland och kraina som ingick i det ryska imperiet pproret slutade med ett fruktansvärt nederlag efter vilket tom namnet ungariket olen ändrades till andet vid isła undratusentals människor deporterades till ibirien e adelsmän som stödde upproret fick sina egendomar konfiskerade av ryssarna och tvingades flytta in till stora städer å så sätt uppstod ett nytt samhällsskikt – intelligentian som än idag spelar en stor roll i samhällslivet n av soldaterna under upproret var enryk ukowski som efter nederlaget flydde till verige där han grundade den auktions firma som fortfarande existerar om en reaktion på ysslands grymheter under upproret hotade den svenske kungen arl med att yssland skulle få känna på den svenska svärdseggen arskalk iłsudskis majkupp var en statskupp som genomfördes – maj yftet var att få ordning på ekonomin som var hotad av bla ett krig om tullar som olen påtvingats av yskland som heller inte ville erkänna olens västra gräns samt att hejda den nationalistiska högern som motsatte sig en delning av adelns egendomar mellan bönder och sådde split mellan polacker och de nationella mino riteterna judar ukrainare vitryssar och tyskar som utgjorde mer än av olens medborgare 3 pproret i ielkopolska torpolen var ett uppror som syftade till att regionen ielkopolska skulle anslutas till det olen som pånyttföddes efter års ofrihet . ellankrigsperioden perioden från slutet på för sta världskriget fram till andra världskrigets utbrott då olen var självständigt . atyń ett av flera områden i yssland där ovjetunionens makthavare medan de fort farande var itlers allierade beordrade att polska officerare krigsfångar skulle arkebuseras etta som ett steg i ledet att utplåna den polska intelligentian essa officerare hade i det civila före kriget varit ingenjörer läkare lärare advokater etc eneral nders memoarer bär titeln tan sista kapitlet . eneral ojciech aruzelski var i kommunistiska olen bla premiär och försvarsminister kampen mot olidaritet införde han krigstillstånd decem ber C złowiek w świecie, V Międzynarodowy Festiwal filmów dokumentalnych o godności, tolerancji i Holocauście odbędzie się w dniach - kwietnia w Sztokholmie. festiwalu weźmie udział filmów z krajów w tym pięć polskich wybranych z około filmów z całego świata estiwal otworzy film ortrecista o oświęcimskim fotografie ilhelmie rasse zrealizowany przez reneusza obrowolskiego eo antor przewodniczący komitetu organizacyjnego i dyrektor festiwalu powiedział pokazujemy ortrecistę który miał problemy z przebiciem się ie został nawet zakwalifikowany do esti walu ilmowego w rakowie w r otrzebna była interwencja aby tam go pokazano i dostał rebrnego ajkonika a potem na festiwalu ydowskie motywy kierowanym przez irosława hojeckiego otrzymał rand rix przyznane przez międzynarodowe jury edna z największych gazet w ztokholmie ity tockholm o nakładzie około tysięcy egzemplarzy opublikuje wywiad z panem ilhelmem rasse na pierwszej stronie gazety w dniu otwarcia festiwalu międzynarodowym jury festiwalu olskę reprezentuje dr adwiga łowa olski nstytut ztuki ilmowej oddał do dyspozycji jury nagrodę dla najlepszego filmu który staje w obronie godności czło wieka i tolerancji hodzi o przekazanie ogromnego kapi tału tragicznych doświadczeń jakie mają 16 ydzi europejscy i olacy – mówi eo antor o oni dobrze znają komunizm i doskonale wiedzą co to jest nazizm i faszyzm arę lat temu pokazywaliśmy film yżeczka życia szystkie szwedzkie gazety pisały o tym filmie iedy zaprosiliśmy artina ormanna syna chrzestnego dolfa itlera na dyskusję z polskim księdzem katolickim pochodzenia żydowskiego – dzieckiem olocaustu – z okazji promocji polskiego dokumentu rzegorza inkowskiego z ublina arsz żywych – to mln ludzi w kandynawii wiedziało o tym wydarzeniu gdyż było ono relacjonowane przez wszystkie stacje telewizyjne zwecji oraz największe gazety roku poka zaliśmy i nagrodziliśmy film ichała udziewicza ista reny endler is toria tej pięknej olki znalazła się teraz w szwedzkich podręcznikach historii olskie media przedrukowały wtedy wy wiad z reną endler opublikowany w największych gazetach zwecji anii i inlandii i potem dopiero wydano książkę na jej temat wręczono rder rla iałego i ostatnio uhonorowano przez enat . becnie zgłoszono anią renę endler do okojowej agrody obla ten posób skromny dokument ichała udziewicza po festiwalu sztokholmskim spowodował przypomnienie tej niezwykłej postaci która uratowała dzieci żydowskich z etta arszawskiego ażnym wydarzeniem tegorocznego festiwalu będzie pokaz niemieckiego filmu rzypadek aoula allenberga o szwedz kim dyplomacie na ęgrzech który ura tował od agłady tysiące ydów po czym został aresztowany przez wkraczającą do udapesztu rmię zerwoną i przepadł INTERNATIONELLA DOKUMENTÄRFILMFESTIVALEN MÄNNISKAN I VÄRLDEN V Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych yskusję po projekcji poprowadzi szef reprezentacji omisji uropejskiej w ztok holmie nders enriksson a dyskusję w której weźmie udział siostra aoula allenberga pani ina agergren amba sador an ichał zyż zaprosił amba sadorów zraela iemiec i ęgier i gości festiwalu estiwal który odbędzie się w udostęp nionej przez nstytut olski sali kinowej otworzą ani inister ultury rządu szwedzkiego z partii konserwatywnej ena delsohn iljeroth oraz posłanka iksdagu irgitta hlsson z parti libe ralnej rzecznik parlamentarnej komisji spraw międzynarodowych ały program festiwalu znajduje się na stronie httpwwwinterkulturforumorg ❖ D en – april går den :e Internationella dokumentärfilmsfestivalen ”Människan i världen” av stapeln i Stockholm. Det är en dokumentärfilmsfestival om mänsklig värdighet, tolerans och om Förintelsen. festivalen deltar filmer från län der däribland fem polska som valts ut bland filmer från hela världen estivalen in vigs med filmen orträttfotografen om ilhelm rasse fotograf i uschwitz i regi av reneusz obrowolski eo antor som är ordförande i festi valens organisationskommitté säger i visar orträttfotografen som har haft pro blem med att slå igenom en kvalifice rade sig inte ens till filmfestivalen i raków et behövdes ett ingripande för att den skulle visas där och då fick den pris som bästa dokumentärfilm och sedan på festivalen udiska motiv under ledning av irosław hojecki tilldelades filmen första pris av en internationell jury n av de största tidningarna i tockholm ity tockholm med en upplaga på ca ex publicerar en intervju med il helm rasse på tidningens förstasida samma dag som festivalen inleds festivalens internationella jury repre senteras olen av dr adwiga łowa olska filminstitutet låter juryn disponera över priset för bästa film för mänsklig värdighet och tolerans et handlar om att förmedla det stora kapital av tragiska erfarenheter som euro peiska judar och polacker har säger eo antor e är väl förtrogna med kommu nism och vet mycket väl vad nazism och fascism vill säga ör ett par år sedan vi sade vi filmen n tesked liv lla svenska tidningar skrev om filmen är vi bjöd in artin ormann dolf itlers gudson till en diskussion med en katolsk präst med judisk bakgrund – ett barn av örintelsen – i samband med visningen av den polska dokumentärfilmen e levandes marsch av rzegorz inkowski från ublin så vis ste tre miljoner svenskar om det eftersom alla svenska tevekanaler och de största tidningarna rapporterade om händelsen r visade vi ichał udziewicz film rena endlers lista som också fick pris istorien om denna vackra polska finns nu i svenska historieböcker olsk press tryckte då en intervju med rena endler som pu blicerats i de största tidningarna i verige 17 anmark och inland och därefter gavs det ut en bok om henne hon belönades med orden en vita örnen och nyligen hedrades hon av polska senaten ör närvarande är hon nominerad till obels fredspris å så sätt har ichał udziewicz anspråkslösa dokumentär bidragit till att man efter fes tivalen i tockholm har uppmärksammat denna märkvärdiga person som räddade judiska barn ur arszawagettot n viktig tilldragelse under årets festival blir visningen av den tyska filmen allet aoul allenberg som handlar om den svenska diplomaten i ngern som räddade tusentals judar undan örintelsen varefter han arresterades av öda armén som ryckte in i udapest och sedan spårlöst försvann fter visningen kommer nders enriks son chef för uropeiska kommissionens re presentation i tockholm att leda en diskus sion i vilken aoul allenberg syster ina agergren kommer att delta och polska ambassadören ichał zyż har bjudit in ambassadörerna för srael yskland och ngern samt festivalens gäster estivalen som äger rum i olska insti tutets biosalong invigs av svenska kul turministern ena delsohn iljeroth m samt riksdagsledamoten irgitta hlsson fp olkpartiets taleskvinna för utrikes frågor ela festivalprogrammet finns på wwwinterkulturforumorg ❖ Paweł Jaworski Alfred Wysocki på diplomatiskt uppdrag i Stockholm – z misją dyplomatyczną w Sztokholmie w latach – W okresie międzywojennym zwecja nie stanowiła priorytet owego kierunku polskiej polityki zagranicznej podobnie olska dla zwecji z różnych względów nie wydawała się ważnym i warto ściowym partnerem zwecja uznała odrodzone po wojnie świa towej państwo polskie czerwca r ale dopiero rok później pojawił się w stolicy olski oficjalny szef szwedzkiej placówki dyplomatycznej poseł er ustaf ossva nckarsvärd olska również uruchomiła we wszystkich państwach skandynawskich placówki dyplomatyczne w randze poselstw ztokholmie listy uwierzytelniające złożył an ygmunt ichałowski ednak bardzo szybko wobec stagnacji we wzajemnych stosun kach ze względów oszczędnościowych w arszawie zaczęto roz ważać odwołanie posłów ze wszystkich państw skandynawskich lacówka w ztokholmie utrzymała swą rangę ale nic nie wskazuje na to by w polskim inisterstwie praw agranicznych liczo no na intensywny rozwój współpracy ze zwecją o prawda część działaczy gospodarczych obu krajów dążyła do wy miany towarowej i głosiła ideę wzajemnego uzupełniania się potencjałów olski i zwecji d podziału górnośląskiego obszaru plebiscytowego w roku snuto w olsce plany eksportu węgla za ałtyk w zamian za szwedzkie gotowe towary przemysłowe maszyny nowoczesne technologie ktywizacja stosunków gospo darczych miała stanowić alternatywę dla importu z iemiec ednak powojenna rzeczywistość nie pozwalała na zrealizowanie powyższych projektów ewastacja ziem polskich w wyniku oku pacji niemieckiej i słabość polskiej waluty uniemożliwiały partnerską współpracę z solidną ekonomicznie zwecją której potencjał w latach – znacząco wzrósł dzięki polityce neutralności i wymianie gospodarczej z walczącymi państwami fensywa nie mieckiej propagandy sprowadzająca olskę do rangi państwa sezonowego dodatkowo wzmacniała niechęć inwestorów szwedz kich do lokowania swych kapitałów nad isłą yczliwy olsce poseł nckarsvärd reprezentujący zwecję w arszawie aż do roku pisał na początku swej misji do centrali że ze szwedzkiego punktu widzenia można chyba wyrazić życzenie aby olska możliwie jak najszybciej umocniła swoje granice i stabilność wewnętrzną ednak w ztokholmie na podatny grunt trafiały argumenty niemieckie mówiące o płonącej granicy wschodniej o bezsensownym rozłączeniu rus schodnich od reszty iemiec absurdalnym korytarzem pomorskim radycyjne obawy wobec osji skłaniały zwedów do nieco korzystniejszej dla olski niż w przypadku oceny stosunków Under mellankrigstiden var verige ingen prioriterad del av den polska utrikespolitiken – på samma sätt som svenskarna av olika skäl inte såg olen som en viktig och värdefull partner fter första världskrigets slut erkände verige den återupprättade polska staten den e juni men det tog ett år innan den första envoén er ustav ossva nckarsvärd anlände till grannlandets huvud stad olen upprättade i sin tur beskickningar i alla de nordiska huvudstäderna tockholm ackrediterades an ygmunt icha lowski en till följd av stagnationen i de ömsesidiga relationerna övervägde man mycket tidigt att dra tillbaka olens sändebud från samtliga skandinaviska länder av rent ekonomiska skäl eskick ningen i tockholm behöll i slutändan sin rang men inget tyder på man från det polska utrikesministeriets räknade med något nära samarbete med verige et måste visserligen framhållas att vissa näringsidkare strävade efter en ökad handel och talade för att de bägge länderna kompletterade varandra fter folkomröstningarna i chlesien då delar av området införlivades i olen hyste man planer om ett handelsutbyte över stersjön där polsk stenkol byttes mot färdiga industriprodukter maskiner och modern teknik från verige enna handel var tänkt att utgöra en motvikt mot importen från yskland en mellankrigstidens realia gjorde pla nerna omöjliga att förverkliga olen hade svårt att hämta sig från de tyska krigsförstörelserna och hade en svag valuta till skillnad från verige som växte sig starkare under åren - tack vare den politiska neutraliteten och det samtida handelsutbytet med de stridande parterna nligt dåtidens tyska propaganda skulle den polska staten vara en dagslända vilket avskräckte svenska investe ringar nckarsvärd – som företrädde verige i arszawa fram till – var välvilligt inställd till sitt värdland och i rapporterna till tockholm skrev han att det låg i veriges intresse att olen sna rast möjligt stärkte sina gränser och stabiliserades inrikespolitiskt en i tockholm var man mer lyhörd för tyska argument om en brinnande östgräns och den meningslösa åtskillnaden mellan det övriga riket och stpreussen på grund av den absurda pommerska korridoren raditionella farhågor kring yssland gjorde svenskarna aningen mer välvilligt inställda till olen om man jämförde med de tysk polska relationerna verige hoppades att de nya länderna i en traleuropa skulle ha en dämpande effekt på ysslands expansiva intressen i norr och därför lönade det sig att stödja dem en majo riteten av de svenska diplomaterna var övertygade om att yssland – oavsett politiskt styre – snart skulle återerövra altikum med dess isfria hamnar och det fanns inget man kunde göra för att stoppa 18 polskoniemieckich refleksji że nowe państwa w uropie rodkowoschodniej będą odciągać uwagę oskwy od uropy północnej i w związku z tym trzeba je popierać ednak równo cześnie większość szwedzkich dyplomatów uważała że prędzej czy później osja niezależnie od panującego w tym kraju ustroju odzyska wybrzeże bałtyckie z niezamarzającymi portami i nic nie można na to poradzić oza tym handel z osją owiecką po zawarciu umowy gospodarczej w roku był atrakcyjniejszy niż niepewne interesy w olsce latego wszelkie działania zmierza jące do izolowania osji i odgradzania jej od ałtyku były w opinii rządu szwedzkiego niekorzystne ptymalną wytyczną dla pos tawy zwecji odnajdywano w znanym do dzisiaj powiedzeniu wywodzącym się z twórczości popularnego w wieku szwedz kiego poety arla ichaela ellmana o co się pchasz w polskie afery Alfred Wysocki det fter att man ingått ett handelsavtal med ovjetunionen blev det utbytet långt attraktivare än osäkra affärer med o len ärför motsatte man sig all politik som tjänade till att isolera ovjet och hålla det borta från stersjön an kan sammanfatta den polska ståndpunkten med ellmans ord ad fn angår dig olens affärer I ljuset av ovanstående fakta var det inte så konstigt att verige tillhörde det fåtal länder med vilka olen ej upprättade handels avtal åren efter första världskrigets slut tockholm trivdes med att betrakta olens affärer på avstånd olska trevande försök till handelskontakter fick kalla handen et var först som man inledde utdragna och fruktlösa förhandlingar per korrespondens Från polsk sida ville man övervinna svenskarnas misstro t nämningen av den framstående diplomaten lfred ysocki till sändebud i tockholm var ett uttryck för denna strävan or den var inga okända marker för ysocki an hade besökt både orge och verige före kriget de konstnärliga kretsarna i erlin runt den polske författaren tanislaw rzybyszewski och hans norska hustru agny uel kom han i kontakt med den vid denna tid så populära nordiska kulturen an träffade ugust trind berg dvard unch enrik bsen och jørnstjerne jørnson an anställdes vid utrikesministeriet i arszawa fter några månader sändes han att tjänstgöra vid legationen i rag äref ter var han stationerad i erlin mellan och en sista anhalten före tockholm utgjorde aris där han tjänstgjorde som inspektör av olens konsulära delegationer jänsten i tockholm var en befordran trots att olen hade mycket begränsade kontakter med verige och det verkade vara svårt att bryta den svenska motviljan mot den återupprättade polska staten ack vare W świetle przytoczonych wyżej faktów nie może dziwić że zwecja była jednym z niewielu państw z którymi olska nie zawarła traktatu handlowego w pierwszych latach powojennych ztokholmowi odpowiadała rola pełnego rezerwy obserwatora sytuacji po drugiej stronie ałtyku nicjatywy arszawy w kie runku podjęcia rozmów handlowych napotykały na barierę nie do przełamania opiero jesienią roku miał miejsce początek długich bezowocnych i prowadzonych tylko korespondencyjnie rokowań olsce zależało na przezwyciężeniu szwedzkiej nieufności do olski o czym może świadczyć nominacja w styczniu r cenionego dyplomaty lfreda ysockiego na stanowisko posła w ztokholmie kandynawia nie była dla ysockiego terenem nieznanym uż przed wojną światową zwiedził orwegię i zwecję ówczas dzięki kontaktom ze środowiskiem artystycznym skupionym w erlinie wokół osoby tanisława rzybyszewskiego i jego żony agny uel zetknął się z bardzo wówczas popularną w uropie kulturą skandynawską spotkał ugusta trindberga dwarda uncha enryka bsena i jörnstjerne jörnsona w arszawie został zatrudniony w roku o kilku nastu miesiącach został wysłany do oselstwa w radze olejną placówką ysockiego było oselstwo w erlinie gdzie przebywał od do roku statnim przystankiem przed objęciem misji w ztokholmie był aryż gdzie do października roku ysocki pełnił funkcję inspektora polskich placówek konsularnych ominacja na stanowisko posła w ztokholmie oznaczała awans na kolejny szczebel w hierarchii dyplomatycznej chociaż stosunki rugiej zeczypospolitej ze zwecją w roku były bardzo ograniczone a zmiana nieprzychylnego nastawienia zwecji wobec olski wydawała się zadaniem trudnym zięki przechowywanym w akładzie arodowym im ssolińskich we rocławiu obszernym wspomnieniom lfreda ysockiego w dużej części już opublikowanym możemy poznać przebieg jego misji w ztokholmie Już na wstępie pobytu w ztokholmie rozczarowały ysoc kiego opinie wypowiadane przez premiera zwecji jalmara rantinga który w ostrym tonie piętnował ówczesną polską politykę zagraniczną zwłaszcza wyprawę kijowską oraz zajęcie ilna w roku przez gen eligowskiego daniem rantinga rząd polski powinien natychmiast postawić eligowskiego pod sąd 19 wojenny i dla przykładu jak najsurowiej ukarać a owstanie ląskie określił jako warcholstwo które nam uszło płazem tylko dzięki bardzo silnemu poparciu rancji ysocki postanowił pozyskać przynajmniej część szwedzkiej opinii ozsyłał serwisy informacyjne o sprawach polskich do prasy szwedzkiej organizował imprezy kulturalne ielkim jego sukcesem było przyznanie literackiej nagrody obla łady sławowi eymontowi w r naczącą manifestacją szóstej rocznicy odrodzonej zeczypospolitej była maja r uro czysta akademia zorganizowana przez oselstwo w ztokholmie w której uczestniczyły najważniejsze osobistości szwedzkich elit politycznych azeta arszawska bardzo znamiennie skomen towała przebieg imprezy pisząc iż zwecja powraca do dawnych tradycyjnych uczuć przyjaźni dla olski dnotowano też poja wienie się w prasie wielu pozytywnych artykułów na temat olski r udało się ysockiemu sprowadzić do zwecji wystawę sztuki polskiej Działania w dziedzinie kultury posła ysockiego torowały drogę poznaniu i zrozumieniu stanowiska polskiego w zagad nieniach politycznych iebagatelną i kto wie czy nie decydu jącą rolę spełniło stopniowo coraz bardziej widoczne ożywienie dwustronnych stosunków gospodarczych które trwało nieprzer wanie do wybuchu wojny światowej październiku roku przybyła wreszcie do arszawy delegacja szwedzka celem sfinalizowania traktatu handlowonawigacyjnego co nastąpiło grudnia roku r ysocki pośredniczył w pod pisaniu tzw pożyczki zapałczanej udzielonej olsce przez koncern vara reugera hoć oceniano ją w olsce negatywnie jako typowo spekulacyjną transakcję związała z polską placówką dyplomatyczną orstena reugera brata vara co według opinii ysockiego było niezwykle korzystne le razy oselstwo potrzebowało rady czy pomocy w jakiejś akcji czy wydostania jakiejś informacji handlowej czy ułatwienia kontaktu z tą czy inną osobistością – wspominał ysocki – orsten reuger był zawsze do naszej dyspozycji oddając naszym sprawom i inte resom duże i zawsze skuteczne usługi ynamiczny rozwój stosun ków gospodarczych rozpoczął się jednak dopiero od roku gdy polski węgiel pojawił się na rynkach skandynawskich wobec zapotrzebowania wywołanego strajkiem w brytyjskim prze myśle górniczym tradycyjnie dostarczającym surowiec do uropy północnej ejście na rynek szwedzki i utrzymanie się na nim było po części zasługą ysockiego imo nikłego prawdopodobieństwa wzajemnych konfliktów olska zawarła ze zwecją listopada roku traktat koncyliacyjnoarbitrażowy podkreślając poparcie dla systemu zbiorowego bezpieczeństwa gwarantowanego przez igę arodów amach majowy mar szałka ózefa iłsudskiego nie przyniósł zbytnich perturbacji we wzajemnych stosunkach a nawet spotkał się w ztokholmie z pewnym zrozumieniem chociaż przyzwyczajeni do stabilności władzy zwedzi ze zgrozą czytali doniesienia o kilkuset ofiarach śmiertelnych w czasie walk w arszawie łumaczyłem to wszystko zwedom jak mogłem – odnotował ysocki – lecz nie sprawiało mi to wszystko dużej trudności o prasa szwedzka odnosiła się z pewną życzliwością do całej akcji iłsudskiego i widziała w niej zapowiedź uspokojenia wewnętrznego olski i skrystalizowania się jej polityki zagranicznej ysockis utförliga minnesanteckningar från vistelsen i tock holm kan vi lära oss mer om den perioden edan inledningsvis var han besviken på jalmar rantings fördömande ordalag om olens utrikespolitik särskilt uttryck ningen mot iev och general eligowskis intåg i ilnius nligt ranting borde olen ställa eligowski inför krigsrätt och använda som avskräckande exempel et tredje upproret i chle sien däremot betraktade han som rena rama rabulismen och han ansåg att polackerna bara hade kommit undan med det tack vare rankrikes starka stöd ysocki bestämde sig för att åtminstone få en del av den svenska opinionen med sig an skickade pressmeddelanden till pressen och anordnade kulturevenemang n av hans stora förtjänster var nobelpriset i litteratur till ładyslaw eymont atio naldagsfirandet den maj på den polska legationen var en viktig manifestation av den nyupprättade polska staten och bland gästerna fanns de ledande svenska politikerna idningen a zeta arszawska rapporterade att firandet hade gjort att verige återgick till en traditionell vänskap med olen an noterade också ett antal välvilliga artiklar om olen i den svenska pressen lyckades ysocki anordna en utställning med polsk konst i verige Kulturevenemangen banade väg för en större förståelse för olens politiska ståndpunkter n icke obetydlig och kanske rent av avgörande inverkan hade det allt livfullare handelsutbytet som varade ända fram till andra världskrigets utbrott oktober kom så äntligen en svensk delegation till arszawa med av sikten att skriva på ett handels och navigeringsavtal vilket man också gjorde den a december . agerade ysocki mel lanhand i det så kallade tändstickslånet mellan var reuger och olen rots att många i olen betraktade det som ren spekulation knöt den polska beskickningen nära band till vars bror orsten reuger något som ysocki såg som strategiskt viktigt å fort legationen behövde råd eller hjälp tillgång till någon handelsinfor mation eller hjälp med att öppna dörrar fanns orsten ruger alltid till vårt förfogande – hängivet och effektivt en handelsutbytet satte egentligen fart först när polsk stenkol dök upp på de nordiska marknaderna till följd av gruvstrejkerna i torbritannien – som traditionellt försett kandinavien med kol nträdet på den svenska marknaden var även det till stor del ysockis förtjänst rots den obefintliga risken att länderna skulle råka i konflikt ingick man den november ett skiljedomsavtal i enlighet med den kollektiva säkerheten inom ationernas örbund ozef ilsudskis politiska kupp i maj påverkade egentligen inte de ömsesidiga relationerna den möttes till och med av en viss för ståelse från svensk sida även om svenskarna som var vana vid sta bila maktförhållanden förfärades över rapporterna om hundratals dödsoffer under striderna i arszawa ag försökte förklara det där för svenskarna så gott jag kunde noterar ysocki och det var inte lika svårt som det än gång hade varit u var den svenska pressen mer välvilligt inställd till ilsudskis politik och såg den som en början på en stabilisering i olen och en tydligare utrikespolitik ans minnesanteckningar begränsar sig inte till de bilaterala re lationerna mellan olen och verige de är också ett färgstarkt por trätt av verige ett närliggande men vid den tiden okänt land 20 för polackerna är av hans frekventa förvåning över olika delar av det svenska vardagslivet ysocki var nyfiken på relationerna mellan en socialdemokratisk regering och uset ernadotte vux enutbildningen på folkuniversiteten motboken och engagemanget för bevarande av kulturhistoriskt intressant landsortsbebyggelse et var särskilt sederna i den politiska toppen som förbryllade ysocki är jag ville bli kopplad till statsministerns sekretariat noterar han långt senare svarade en vaktmästare och berättade att det inte fanns något sådan n stund senare hade jag statsminis tern själv i luren som bokade in en timmes samtal samma dag å drog jag mig till minnes de invecklade procedurer som vår egen premiärministers sekreterare ägnar sig åt an hade två stycken – en militär och en civil och så en hel massa kvinnliga an var tvungen att ställa in sig hos var och en av dem innan man fick en tid några dagar senare an var lika överraskad över sina inblickar i de folkvaldas befogenheter iksdagen har rätt att begränsa kungens makt granska regeringen statsförvaltningen och iksbanken de har rent av rätt att syna ts kansli en här makten ger den en sådan dignitet att stämningen som råder inne i iksdagen när mast kan beskrivas som en kyrka edamöterna reser sig sakta och värdigt de läser upp sina genomtänkta uttalanden det är aldrig någon som avbryter någon annan alarens politiska motståndare meddelar att de kommer att komma med svarsmål men gör det först några dagar senare så att de kan tänka efter i lugn och ro och arbeta på sina argument ot bakgrund av de tidigare relationerna bör man se lfred ysockis tid i tockholm som ett genombrott i de polsksvenska relationerna efter första världskriget ack vare hans opinionsbil dande arbete som utvecklades i samarbete med bröderna reuger började man bryta den negativa bilden av olen som skapats av framförallt den tyska propagandan och som gick ut på att den nya staten var instabil aggressiv och ociviliserad ven om åren – inte förändrade något väsentligt i relationerna mellan de bägge staterna och verige motsatte sig en permanent plats åt olen i ationernas örbund måste man ändå betrakta ysockis insatser som betydelsefulla et var även så man såg på hans arbete från den polska utrikesförvaltningens sida april utnämndes han till vice statssekreterare tre år senare var han envoyé i erlin – och sedan blev han befordrad till ambassadör i om – tationeringen i om blev slutpunkten i hans karriär an pensionerades ❖ Pawel Jaworski: adjunkt vid Historiska institutionen vid Wroclaws universitet, Svenska institutets-stipendiat. Författare till bland annat ”Det återupprättade Polens relationer till Norden –”, Wroclaw . Han har även redigerat utdrag ur Alfred Wysockis memoarer under namnet ”På legation i Stockholm –. Minnesanteckningar.”, Torun . swych wspomnieniach ysocki nie poprzestając na zagadnie niach z zakresu stosunków dwustronnych polskoszwedzkich zawarł barwny obraz zwecji kraju stosunkowo nieodległego ale wówczas mało znanego w olsce stąd w jego opinii często zaskakującego realiami swego życia codziennego ysockiego ciekawiła symbioza socjalistycznych rządów z rodziną królewską z dynastii ernadotte szwedzki system oświaty dorosłych oparty na uniwersytetach ludowych system częściowej prohibicji a także nie znane wówczas w olsce a powołane w celu zachowania tradycyjnej kultury wiejskiej skanseny właszcza zwyczaje panujące na szczytach władzy w zwecji były dla niego osobliwe iedy chciałem się połączyć telefonicznie z sekretariatem premiera – ysocki wspominał po latach – zgłosił się woźny oświadczając że sekretariatu nie ma o chwili usłyszałem w aparacie głos samego premiera który wyznaczył mi tego samego dnia godzinę rozmowy rzypomniały mi się mimo woli owe długotrwałe ceregiele sekretarzy naszego premiera yło ich dwu – jeden cywilny drugi wojskowy – oraz całe mnóstwo panien rzeba więc było zabiegać o łaskawe względy wszystkich zanim ustalono posłuchanie za kilka dni odobne pełne zdziwienia obserwacje ysocki odnotowywał w kontaktach z władzą ustawodawczą iksdag może ograniczać władzę króla kontrolować rząd administrację państwową i ank arodowy ma nawet prawo wglądu w protokoły posiedzeń kancelarii królewskiej pod przewodniwem króla a władza daje mu taką powagę że w sztokholmskim riksdagu jest się jak w kościele osłowie pod noszą się wolno i poważnie wygłaszają swoje przemyślane i napi sane mowy którym nikt nigdy nie przeszkadza poczym ich prze ciwnicy polityczni zastrzegają się że im odpowiedzą lecz czynią to dopiero w kilka dni później aby móc spokojnie namyślić się i opracować swoją argumentację kontekście wcześniejszych doświadczeń misję dyplomatyczną lfreda ysockiego w ztokholmie można uznać za przełom w stosunkach polskoszwedzkich po wojnie światowej zięki akcji propagandowej rozwijanej we współpracy z reugerami został zapoczątkowany proces przełamywania negatywnego wize runku olski kreowanego głównie przez źródła niemieckie jako kraju niestabilnego awanturniczego i nieucywilizowanego hociaż lata – niewiele zmieniły w stosunkach poli tycznych między obu krajami a postawa ztokholmu wobec pol skich prób uzyskania stałego miejsca w adzie igi arodów w roku była nieprzyjazna efekty działań podjętych przez ysockiego należy ocenić wysoko ak też traktowano jego osiąg nięcia w centrali bowiem w kwietniu roku marszałek ózef iłsudski powołał ysockiego na stanowisko podsekretarza stanu w inisterstwie praw agranicznych trzy lata później powierzył mu misję posła w erlinie – a następnie awansował na ambasadora w zymie – lacówka rzymska okazała się ukoronowaniem służby dyplomatycznej lfreda ysockiego który w roku przeszedł na emeryturę ❖ Paweł Jaworski, adiunkt w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego; stypendysta Svenska Institutet. Autor m. in. książki pt. „Polska niepodległa wobec Skandynawii –” , Wrocław oraz edycji fragmentu pamiętnika Alfreda Wysockiego pt. „Na placówce dyplomatycznej w Sztokholmie –. Wspomnienia” , Toruń . 21 Hans Ruin Du planterade något och det har vuxit om Aleksander Orłowski Zasadziłeś coś i wyrosło o Aleksandrze Orłowskim Na początku stycznia mieliśmy w ödertörn całodniowe seminarium z francuskim filozofem znawcą fenomenologii eanem rancois ourtine m in szefem archiwum usserla w aryżu aprosił go arcia mój najbliższy kolega ale pomysł takiego spotkania wiele lat temu rzucił leksander zeczowe interpretacje ourtine´a podstawowych dzieł fenomenologicznych były utrzymane w tym stylu który leksander nadzwyczaj cenił i sam opanował znakomicie rzez trzy godziny pracowaliśmy nad debatą pomiędzy usserlem i neokantystą aulem atorpem do jakiej doszło w artykułach publikowanych na przełomie i wieku w szacownych pismach jak tudia antowskie i ogos leksander z pewnością doceniłby harmonijną dialektykę która wyrosła z konfrontacji podstawowych tekstów recenzji i listów ego duch i duch jego nauczania był tam między nami wielu z nas to te same osoby które zaczęły spotykać się na jego wyższym seminarium w sali na rescati już w połowie lat osiemdziesiątych ierwszy semestr moich studiów uniwersyteckich spędziłem na uniwersytecie amerykańskim erkeley na zachodnim wybrzeżu a kursie filozofii na który uczęszczałem usłyszałem trudne do wymówienia słowo fenomenologia jako określenie kierunku filozoficznego mogącego najwyraźniej dać odpowiedź na interesujące mnie pytania iedy wróciłem do ztokholmu by poświęcić się studiom filozoficznym przywiozłem ze sobą ten szyfr coś co chciałem poznać bliżej os pozwolił mi spotkać interpretatora mistrza instytucie filozofii był leksander który prowadził kurs fenomenologii egzystencjalnej zytaliśmy artre´a eideggera erleauonty´ego z usserlem w tle tworzył się przede mną nowy świat świat jednocześnie obcy i w głębokim znaczeniu – własny ył zatem ktoś kto sformułował to co głęboko w mojej jaźni zdawało się istnieć ale czekało na właściwe słowo Aleksander miał taki dar e swojej odysei w swoim wychodźstwie przynosił nam coś co umożliwiło nam – którym zdawało się że są jak u siebie w domu – przebudzenie się z naszej niemoty en podróżny z innych krajów przyszedł z darem który pozwolił tym pozornie będącym u siebie w domu – powrócić do domu to proces kształcenia według hermeneutycznej filozofii adamera do którego leksander również wskazał nam drogę y jednak tę kształcącą podróż odbyć trzeba otworzyć się na dar od obcego iedza i nauczanie leksandra były takim darem sytuacji gdy filozofia szwedzka przecięła wiele więzów z tradycją niemiecką i europejską stał się leksander łącznikiem z tymi tradycjami – budował most między światem a nami la nas którzy wzrastaliśmy w ochronnej atmosferze powojennej zwecji był on również człowiekiem który całą swą osobowością i losem zaświadczał o wiecznej uropie uropie uchodźców uratowanych zwichrowanego życia która jednoczeście została I förra veckan hade vi på ödertörn ett heldagsseminarium med den franske filosofen och fenomenologikännaren ean rancois ourtine bla chef för usserlarkivet i aris et var arcia min närmaste kollega som hade bjudit in honom men det ursprungliga förslaget hade kommit från leksander för flera år sedan ourti nes sakliga textnära tolkningsarbete med de fenomenologiska grunddokumenten var ett arbete i den anda som leksander vär desatte och själv behärskade väl nder tre timmar arbetade vi oss igenom debatten mellan usserl och nykantianen aul atorp som den kom till uttryck i uppsatser kring förra sekelskiftet i äre vördiga tidskrifter som antstudien och ogos leksander skulle ha uppskattat den fint orkestrerade dialektik som växte fram ur jämförelser mellan grundtexter recensioner och brevväxling ans ande och anda var där mitt ibland oss flera av oss samma personer som började samlas redan vid mitten av åttiotalet på hans högre seminarium i på rescati in första universitetstermin kom jag att tillbringa vid ett amerikanskt universitet erkeley längst bort på s västkust nder en filosofikurs jag läste där och som på allvar fick mig in tresserad av detta ämne hörde jag läraren nämna det svåruttalade ordet fenomenologi som namnet på en inriktning där några av de frågor som intresserat mig tydligen skulle få sina svar är jag återvänt till tockholm för att koncentrera mig på filosofistudier så hade jag med mig detta lilla chiffer som något som jag ville ut forska närmare det lät mig då sammanträffa med en uttolkare å filosofiska institutionen fanns leksander som erbjöd en kurs i existentiell fenomenologi i läste artre eidegger erleau onty och bakom skymtade usserl n värld öppnade sig en värld på samma gång främmande och i djupaste mening egen ågon fanns och någon har funnits som en gång formulerat det som djupt inom en själv redan tycktes finnas där men liksom bara väntade på ord Aleksander bar på denna kunskap rån sin resa i sin exil bar han på det som gjorde det möjligt för oss som satt i det sken bart hemtama att väckas ur vår stumhet en resande från andra länder kom med en gåva som lät de skenbart hemtama komma hem å ser bildningens rörelse ut som den formuleras i ada mers hermeneutiska filosofi som också leksander visade vägen till ör att genomgå denna bildningsresa måste man dock kunna ta emot gåvan från det främmande leksanders kunskaper och hans undervisning var en sådan gåva en situation där den svenska filosofin hade klippt många av sina förbindelser till den tyska och kontinentala traditionen blev han därför en brobyggare inte bara utåt utan också tillbaka till oss själva ör oss som vuxit upp i en skyddad svensk efterkrigsmiljö var han också en människa som i hela sin personlighet och öde bar på och vittnade om nittonhundratalets uropa ett uropa av flyende överlevande stukade liv som på samma gång hade utrustats 22 med en av smärtsamma erfarenheter särpräglad klarsyn hans närhet och inför hans historier upplevde jag ofta mig själv som för lätt för oprövad och naiv et handlade tänker jag ibland kanske också om mötet med en något polskt denna sarkastiska analytiska illusionslösa intellektualitet är jag ville läsa en kurs om arxism satte leksander resolut olakowskis mästerverk i tre band ain urrents of arxism i mina händer et är en bok som genom sin enastående förening av lärdom och skärpa i omdömet fixerar gestalten av denna intellektuella rörelse och dess katastrofala politiska konsekvenser i en på samma gång sympatisk och djupt ironisk blick En annan text från sin polska horisont som han gav mig att läsa var ngardens föreläsningar om usserl en ngardens lite trubbigt realistiska läsning av usserl var i mina ögon alltför begränsad an hade inte sett det filosofiska djupet i usserls transcendentala vändning inte heller dess etiska livsfilosofiska laddning ch leksander höll faktiskt med jälv var han försiktig i sina filosofiska omdömen och tolkningar en i sina sympatier drogs han mot det spekulativa hjärtat i den tyska idealismen den punkt där subjekt och objekt slår över i varandra ch tvärs ige nom sin fascination för transcendentalfilosofins komplexa logiska och kunskapsteoretiska system sökte han också den punkt där de öppnar sig i en etisk reflektion i ett möte med den andre i ömse sidig sårbarhet leksander berättade en gång för mig om en dröm han haft et var ett ovanligt ögonblick mellan oss en personlig gåva som jag inte tror han misstycker att jag här skänker vidare drömmen var han jagad flyende i en främmande trakt in i en stor byggnad verallt fanns det hotfulla män redo att fånga in honom ill sist kommer han in i ett rum som är fyllt av en enorm trave med böcker ett berg av böcker an klättrar upp för högen alltjämt flyende men den ger vika och störtar till sist samman nästa ögonblick står han ensam högen är försvunnen men en bok har han kvar i handen et är en bok av evinas en sista boken som blev kvar var en bok av ansiktets och den andres filosof obdarzona klarownym widzeniem wyrastającym z bolesnych doświadczeń jego obecności w obliczu jego historii czułem się często zbyt lekkomyślny niedoświadczony i naiwny zasami myślę że było to też spotkanie z czymś bardzo polskim tym sarkastycznym analitycznym pozbawionym iluzji intelektualizmem iedy chciałem studiować marksizm leksander dał mi do ręki arcydzieło eszka ołakowskiego trzytomowe łówne nurty marksizmu est to książka która przez jedyne w swoim rodzaju połączenie wiedzy i ostrości oceny chwyta kształt tego intelektualnego ruchu i jego katastrofalnych konsekwencji politycznych spoglądając nań jednocześnie z sympatią i głęboką ironią nnym tekstem z polskiego kręgu który mi dał były wykłady omana ngardena o usserlu ednak trochę zbyt powierzchowne realistyczne odczytanie usserla przez ngardena było w moich oczach nazbyt ograniczone ngarden nie widział filozoficznej głębi w husserlowskim zwrocie ku transcendencji nie dostrzegał też jego etycznego ładunku leksander zgadzał się ze mną am był bardzo ostrożny w swoich filozoficznych sądach i interpretacjach le ciągnęło go w stronę samego jądra niemieckiego idealizmu punktu gdzie podmiot i przedmiot zderzają się ze sobą ego fascynację logicznymi i teoretycznymi systemami filozofii transcendentalnej przepajało poszukiwanie miejsca w którym systemy otwierają się na refleksję etyczną – w spotkaniu z innym we wzajemnej wrażliwości leksander opowiadał mi raz o swoim śnie yła to niezwykła chwila między nami osobisty dar który przekazuję dalej z nadzieją że nie miałby nic przeciwko temu śnie był ścigany w obcej okolicy uciekł do dużego budynku szędzie byli groźni ludzie gotowi go schwytać końcu trafia do pomieszczenia wypełnionego książkami górą książek spina się na tę górę cały czas uciekając ale góra się chwieje i – w końcu – zawala o chwili stoi sam góra zniknęła ale jedną książkę ma w ręku o książka evinasa statnia książka jaka mu została to książka filozofa innych Att umgås med leksander var ofta roligt an skämtade gärna och när han skrattade tårades hans ögon en att umgås med honom var också att dras in i besynnerliga aningar om före stående hot å något sätt stod man alltid inför möjligheten att marken skulle öppnas eller att himlen skulle störta ner är det såg bra ut när det såg ut som att vi faktiskt höll på att skapa något nytt att vår inriktning fick fäste och växte så fanns alltid tecken på att motståndet på något dunkelt sätt höll på att samla sina krafter för att förstöra det ill sist kära leksander tar det slut den yttersta motståndaren rår ingen av oss på det avseendet får den illusions löse alltid rätt en din misstänksamhet var faktiskt överdriven u fick ju se att det gick et var inte lönlöst i åstadkom en hel del trots allt mer än vi kunde och vågade hoppas där vi satt i vårt filosofiska laboratorium och blandade hemliga substanser från ett främmande och avlägset förflutet u planterade något och det har vuxit i lovar att försöka vårda det väl så länge vi nu får vara kvar ❖ Z Aleksandrem było często bardzo zabawnie hętnie żartował a kiedy się śmiał miał łzy w oczach leksandrem miało się jednocześnie osobliwe poczucie czyhającego zagrożenia jakiś sposób stało się zawsze przed ewentualnością że ziemia rozewrze się pod stopami albo niebo runie iedy wszystko wyglądało dobrze kiedy zdawało się że jesteśmy bliscy stworzenia czegoś nowego że dotarliśmy na twardy grunt i weń wrastamy – zawsze pojawiał się znak że przeciwieństwa w jakiś mroczny sposób zbierały siły aby to wszystko co stworzyliśmy – popsuć iedyś rogi leksandrze wszystko się kończy nad ostatecznym przeciwnikiem nikt z nas nie zapanuje tym sensie pozbawiony iluzji ma zawsze rację jednak woja ostrożność była przesadzona am zobaczyłeś że się dało e nic nie było daremne imo wszystko osiągnęliśmy całkiem sporo więcej niż ważyliśmy się mieć nadzieję kiedy w naszym filozoficznym laboratorium mieszaliśmy tajemnicze substancje z obcej i odległej przeszłości asadziłeś coś i wyrosło biecujemy dbać o to opóki żyjemy ❖ ans uin ans uin 23 stycznia w Instytucie Polskim odbył się wernisaż retrospektywnej wystawy malarstwa Lecha Rzewuskiego. Wybitny malarz, mieszkający od wielu lat w Szwecji, pochodzący z arystokratycznej polskiej rodziny rozgałęzionej w całej Europie był „czerwonym” hrabią. Wrażliwość społeczną utożsamia się często z lewicowymi poglądami. Lech Rzewuski był lewicowcem, ale świadomym swego dziedzictwa, o czym świadczy następujący ironiczny tytuł jego wiersza På Polska institutet i Stockholm var det januari vernissage för en retrospektiv utställning med måleri av Lech Rzewuski. Den framstående målaren var länge bosatt i Sverige. Han kom från en aristokratisk polsk familj med förgreningar i hela Europa och var en ”röd” greve. Samhällsengagemang förknippas ofta med vänstersympatier och Lech Rzewuski var vänsteranhängare, men en vänsteranhängare medveten om sitt arv. Andrzej Ekwiński Född ur örnens blåa ägg z błękitnego orła zrodzon jaja Lech Rzewuski – ech był nie tylko artystą szwedzkim polskim czy fran cuskim ależał do twórców współczesnej kultury euro pejskiej o tworzyło jego intelektualną i artystyczną indywi dualność tanowiło duchową ojczyznę ech var inte bara svensk polsk eller fransk konstnär an var en av konstnärerna bakom den moderna europeiska kul turen vilket formade hans intellektuella och konstnärliga individualitet och utgjorde ett andligt fosterland ako artyście bliskie mu były tradycje surrealizmu i koloryzmu ako człowieka charakteryzowała go ciekawość świata i ludzi worzył poprzez swoje doswiadczenia – artystyczne i kulturowe – rodzaj estetycznoetycznego dekalogu ył w czasie totalitarnych systemów i być może postawa etyczna wyrażająca się szczegól nym uczuleniem na nieprawdę i instynktownym przeciwsta wieniem się złu była ekspresją doświadczeń życia w okresie sowie ckim w polskiej rzeczywistości – przed emigracją artysty do zwecji an stod den surrealistiska och koloristiska traditionen nära om människa präglades han av en nyfikenhet på världen och på människor enom sina erfarenheter – konstnärliga och kulturella – skapade han ett slags estetisk och etiskt morallära an levde i en tid av totalitära system och kanhända var hans etiska hållning som yttrade sig i en särskild känslighet för osanning och i ett instinktivt motstånd mot ondska ett uttryck för hans livserfarenheter under den sovjetiska perioden i den polska verklighet där han levde innan han emigrerade till verige wórczość echa zewuskiego w latach sześćdziesiątych w olsce odznaczała się wielotorowymi poszukiwaniami ztuka rozumiana przez artystę jako społeczna wartość była w głównej mierze manifestacją wolności twórczej ignorującej oficjalny ton prapagandy z domieszką niekiedy romantycznej wiary w budo wanie tzw lepszego jutra ech zewuski był produktem edu kacji i kulury polskiej yrazem tego była filozoficzna przekora i szukanie wartości będących wyznacznikami polskiej kultury i jednocześnie europejskiego uniwersalizmu aka postawa sprzy jała duchowi międzynarodowej solidarności i wolności ech zewuskis skapande i olen under sextiotalet präglas av ett sökande som tog sig många uttryck onsten uppfattad som ett samhällsvärde var i stor utsträckning en manifestation för skapan defrihet och ignorerade den officiella propagandan ibland med ett stänk av romantisk tro på byggandet av en sk bättre morgondag ech zewuski var en produkt av polsk utbildning och kultur vilket märktes i hans filosofiska trots och sökande efter värden som kännetecknar den polska kulturen och samtidigt europeisk uni versalism n sådan hållning var gynnsam för den internationella solidaritetens och frihetens anda pewnym okresie twórczość artysty zdominowało słowo isał poezje i opowiadania chociaż nigdy nie porzucił malarstwa nder en period var det ordet som dominerade hans konstnärliga skapande an skrev poesi och noveller utan att någonsin överge måleriet oszukiwał również rodzaju artystycznej międzyludzkiej komu nikacji ragnął o wielu kwestiach mówić dzielić się z innymi – an sökte även efter ett slags konstnärlig mellanmänsklig kom 24 Lech Rzewuski munikation an ville tala om många saker dela med sig av tankar och känslor till andra fta rörde det sig om intryck av viktiga händelser inom den humanistiska kulturen om de bekym mer förhoppningar och den förtvivlan som åtföljde sökandet efter sanning och skönhet i en alltmer disharmonisk verklighet ech stod helt visst över ideologiska och politiska indelningar en han oroade sig för de hot som varje system även det mest demokratiska kan innebära ill dem hör om inte annat kom mersialiseringen av våra liv ech samarbetade och var vän med flera polska konstnärer bla från rocław där han själv gick ut onstakademien verige stod han i synnerhet konstnärskretsar knutna till oderna museet och onstakademien nära däribland kända kritiker och poeter såsom eata ydhoff onas avel och lmar aaban ech zewuskis mångsidiga konstnärliga verksamhet inte bara måleriet utan även hans litterära alster liksom filmer fotografi och teater väntar på att utforskas något en sådan djup reflektion över meningen med konsten och människans existens förtjänar myślami i uczuciami yły to często impresje na temat ważnych wydarzeń w kulturze humanistycznej trosk nadziei i rozpaczy towarzyszących poszukiwaniu prawdy i piękna w coraz bardziej kakofonicznej rzeczywistości ech z pewnością stał ponad ideologicznymi i politycznymi podziałami bawiał się jednak zagrożeń które przynieść może każdy system nawet najbardziej demokratyczny ależą do nich chociażby dylematy związane z komercjalizacją naszego życia rtysta utrzymywał współpracę i przyjaźnie z polskimi artys tami m in z rocławia gdzie sam kończył kademię ztuk ięknych zwecji szczególnie bliskie były mu środowiska artys tyczne związane z oderna useet kademią ztuki w tym znani krytycy i poeci eata ydhof onas avel lmar aaban ielostronne dokonania artystyczne echa zewuskiego a więc nie tylko malarstwo lecz i literatura a także film fotografia teatr oczekują gruntownych studiów na jakie zasługuje tak głęboka refleksja nad sensem istnienia człowieka i znaczeniem sztuki n intressant händelse i konstnärens liv var ett möte på åttiotalet i tockholm med unga konstnärer från arszawa anusz lacho wicz ariusz ipski och gnieszka tokowska som gått onstaka demien under professor yszard iniarskis handledning nteresującym wydarzeniem w życiu artysty było spotkanie z młodymi twórcami z arszawy w ztokholmie w latach osiem dziesiatych anuszem lachowiczem ariuszem ipskim i gnieszką tokowską – absolwentami kademii ztuk ięknych z pracowni profesora yszarda iniarskiego tt tillfälle att träffas och diskutera modern konst blev dessa konstnärers gemensamma utställning med svenska konstnärer som eif lggren von ausswolf och ent ankre tställningen ägde rum på dåvarande tiftelsen för polsk kultur på allandsga kazją do spotkania oraz dyskusji na temat sztuki współczesnej była wspólna wystawa tych artystów z artystami szwedzkimi eifem lggrenem . on ausswolfem entem ankre która miała miejsce w ówczesnej undacji ultury olskiej 25 w ztokholmie na allandsgatan ernisaż połączony był z dyskusją na temat sztuki aktualnej – hats now prowadzenia do dyskusji dokonali szwedzki krytyk une ordgren oraz ndrzej kwiński yskusja przyniosła rozmaite punkty widzenia nie tylko na samą sztukę ale i na jej znaczenie we wzbogacaniu świadomości i wyo braźni człowieka óźniej rozmawiano również o współpracy między artystami szwedzkimi i polskimi ech zewuski był aktywnym uczestnikiem tych spotkań które miały dalszy ciąg w pracowni artysty w altsjöbaden lub pracowni ansa arlewskiego owstał wtedy projekt stałej współpracy między twórcami polskimi i szwedzkimi polskiej strony duchowymi ojcami tej idei byli wybitny malarz tefan ierowski i wspom niany już yszard iniarski obydwaj z kademii ztuk ięknych w arszawie oraz niżej podpisany iezwykle godne uwagi jest doświadczenie afrykańskie zewuskiego latach - przebywał w ozambiku gdzie tworzył uczelnię artystyczną scola de rtes isuais w której nauczał też malarstwa i grafiki a swoją pracę na rzecz kultury i edukacji w ozambiku otrzymał dyplom inistra ultury obyt w fryce pogłębił jego wrażliwość na nierównosci ekono miczne wśród ludzi na niesprawiedliwość społeczną i polityczną które w jego pojęciu stanowiły hamulce opóźniające procesy demokratyczne fryka wpłynęła na krytyczną refleksję zewus kiego nad cywilizacją zachodnią szczególnie nad jej wartościami duchowymi i moralnymi ech żył malarstwem ego prace zawierają tonację barokową i surrealistyczny temperament wywołują metafizyczne refle ksje odzwierciedlają jego poglądy filozoficzne okolwiek powie dzielibyśmy o jego dokonaniach literackich stawiających głębokie pytania o wartości moralne i zanikanie uczuć estetycznych – był jednak przede wszystkim wizualistą dla którego forma i kolor stanowiły podstawowy środek ekspresji i komunikacji brazy zewuskiego sprawiają nieraz wrażenie konstrukcji abstrakcyjnych którym dynamizm nadają ekspresyjne formy i ko lory jego rodowodzie artystycznym jest polski koloryzm ale i abstrakcja bliska abstrakcji adeusza antora z okresu taszyzmu idzimy też ślady surrealistycznej postawy lfreda enicy i meta fizyki adeusza rzozowskiego kres emigracji echa zewuskiego nie oznaczał zerwania emo cjonalnych i intelektualnych więzi z olską ałożyły się na nie artystycznofilozoficzne zapożyczenia z kultur szwedzkiej francuskiej i afrykańskiej apięcia powstające z krzyżowania tak różnych tradycji generowały niezwykły dynamizm twórczy rozmach i temperament odziły też jednak poczucie samotności i niepokoju – ludzkiej egzystencji nie da się tak łatwo przepakować i jednoznacznie zdefiniować ❖ tan i tockholm å vernissagen ledde den svenske kritikern une ordgren samt ndrzej kwiński en diskussion om aktuell konst hat´s now diskussionen framkom olika synpunkter inte bara på själva konsten men även på dess betydelse för människans medvetande och fantasi an talade även om ett samarbete mellan svenska och polska konstnärer ech zewuski var en aktiv deltagare i dessa möten som fick en fortsättning i hans konstnärens ateljé i altsjö baden och i ans arlewskis ateljé an planerade även ett fast samarbete mellan svenska och polska konstnärer ndliga fäder till denna idé var från den polska sidan den framstående målaren tefan ierowski och den redan nämnda yszard iniarski båda från onstakademien i arszawa samt undertecknad zewuskis afrikanska erfarenheter är värda ett särskilt omnäm nande nder åren – vistades han i oçambique där han startade en konstskola scola de rtes isuais där han lärde ut måleri och grafik ör sitt arbete för kultur och utbildning i o çambique fick han en utmärkelse av utbildningsministern istelsen i frika fördjupade hans medvetenhet om de ekono miska skillnaderna mellan människor och om den sociala och politiska orättvisa som enligt hans mening bromsade de demo kratiska processerna frika påverkade zewuskis redan kritiska reflektioner över den västerländska civilisationen särskilt dess andliga och moraliska värden ech levde genom sitt måleri ans arbeten innehåller drag av barocken och ett surrealistisk temperament e ger upphov till metafysiska reflektioner och återspeglar hans filosofiska åsikter ad som än finns att säga om hans litterära prestationer som stäl ler djuplodande frågor om moraliska värderingar och borttynande estetiska känslor var han framför allt visuell ärg och form var hans grundläggande medel för att uttrycka sig och för att kom municera zewuskis tavlor gör ibland intryck av att vara abstrakta kon struktioner som får dynamik av sina expressiva färger och former hans konstnärliga stamtavla finns polsk kolorism men även ab straktioner som står adeusz antor nära i synnerhet från hans aion paintingperiod i ser också spår från lfred enicas sur realistiska hållning och från adeusz rzozowskis metafysik ech zewuskis emigration från olen innebar inte att han bröt sina emotionella och intellektuella band till olen e överlappades av konstnärliga och filosofiska lån från den svenska franska och afrikanska kulturen e spänningar som uppstod när så olika tra ditioner korsades genererade en sällsynt skapande dynamik kraft och temperament en de födde också en känsla av ensamhet och oro – den mänskliga existensen går inte så lätt att packa om och entydigt definiera ❖ ndrzej kwiński ndrzej kwiński 26 Grafik av Lech Rzewuski Lech Rzewuski Lech Rzewuski Dylemat emigranta Emigrantens dilemma Język mojego kraju leży zakurzony na półkach pamięci, nie zapomniany, tylko zardzewiały przez długie lata emigracji, kiedy to wyciągałem go parę razy i chciałem opłukać skandynawską ożywczą kranówką, ale się wzruszyłem, dlatego obmyłem go najbardziej moimi gorzkimi łzami, przerażony jak biednym się stałem, ja, były właściciel słowiańskich milionostrunnych skrzypiec, dziś uparcie usiłujący wyszarpać z kilku za granicą skradzionych drutów, napiętych do granic eksplozji na pudle rezonansowym ze znalezionej puszki po kawie Gevalia, sugestywne akordy do mojej smutnej emigranckiej melodii i jeśli nawet ktoś powie udało się są one i pozostaną dla mnie na zawsze jałowym, desperackim koncertem papugi itt hemlands språk ligger dammigt på minnenas hyllor ej bortglömt bara oxiderat av emigrationens långa år under vilka jag plockade fram det ett par gånger och ville tvätta av det med kandinaviens friska kranvatten men jag blev rörd därför blev det rengjort mest av mina bittra tårar för att jag skrämdes av hur fattig jag blivit jag f d ägare till en miljonsträngad slavisk violin idag i envist försök att riva ur ett par i utlandet stulna simpla trådar spända till sprängningsgränsen på en resonansbotten av en upphittad evaliakaffeburk suggestiva ackord till min sorgsna emigrantfado och även om det påstås att jag lyckats är de och förblir för alltid för mig den utarmade desperata papegojans försök till koncert przełożył bigniew idakowski 27 życie codzienne i artystyczne Nie tylko o Swedenborgu Można bez cienia wątpliwości założyć, że przeciętny miłośnik powszechnej myśli filozoficznej w Polsce niewiele wie o szwedzkich osiągnięciach w tej dziedzinie. Lektura podstawowej literatury przedmiotu skłania nawet do wniosku, że, i owszem, niektóre szwedzkie osobistości pojawiają się na kartach polskich podręczników historii filozofii, ale raczej na zasadzie ciekawostki. Np. królową Krystynę wspomina się tylko przy okazji pobytu Kartezjusza w Sztokholmie (co zresztą zakończyło się dla niego poważną chorobą i śmiercią wskutek nieprzystosowania do trudnych warunków klimatycznych), a Karol Linneusz kojarzony jest wyłącznie z botaniką. W ciągu ostatnich kilkunastu lat największą popularnością cieszyła się postać przyrodnika i mistyka Emanuela Swedenborga, któremu poświęcono kilka monografii. Nigdy natomiast nie ujęto rozwoju szwedzkiej myśli filozoficznej w formie syntezy obejmującej kilka wieków jej rozwoju. Książka Ewy Piotrowskiej – profesora filozofii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu – jest owocem wieloletnich wykładów dla studentów zarówno skandynawistyki, jak i filozofii. Stanowi typowo podręcznikowy, systematyczny przegląd najważniejszych kierunków filozoficznych, głoszonych w Szwecji w poszczególnych epokach aż do końca XIX wieku. Trzeba zauważyć, że przegląd ten ma charakter spersonalizowany, bowiem praktycznie każdy z rozdziałów dotyczy pojedynczego filozofa bądź osobistości, wokół której gromadzili się reprezentanci danego nurtu myślowego. Refleksje filozoficzno-religijne epoki średniowiecza związane były ze św. Brygidą, szwedzka filozofia XVI i XVII wieku – z osobami Georga Stiernhielma i Andreasa Rydeliusa, zaś Oświecenie przebiegające pod wpływem filozofów niemieckich wydało m. in. Thomasa Tho- Y vardag & kulturevenemang rilda oraz wspomnianych już – Linneusza (Autorka przypomina w tym miejscu słynne powiedzenie, że „Bóg stworzył świat, Linneusz go uporządkował ) i Swedenborga. Romantyzm wiąże się z nazwiskami Benjamina Höjiera, Nilsa Fredrika Biberga, Erika Gustava Geijera, Samuela Grubbego, Esaiasa Tegnéra i grupą fosforystów. Odrębnie i dość obszernie został omówiony system filozoficzny Christophera Jacoba Boströma – twórcy idealizmu racjonalnego. W końcowym rozdziale książki, który dotyczy radykalizmu lewicowego w drugiej połowie XIX wieku, Autorka omówiła m. in. poglądy pisarza i kulturoznawcy Viktora Rydberga, przyrodnika Svante Arrheniusa oraz pierwszych zwolenników myśli socjalistycznej. Wszystkie postaci są omawiane na tle wydarzeń politycznych i społecznych w Europie i Szwecji w danej epoce, co pomaga zrozumieć kontekst poglądów głoszonych przez myślicieli. Autorka zwraca uwagę na specyfikę rozwojową szwedzkiej myśli filozoficznej, jej głęboki humanizm, zdolność do kompromisu i dialogu, życzliwą tolerancję wobec innych kultur i mentalności, protestancki etos pracy i obowiązku, śmiałość w wypowiadaniu opinii. Ewa Piotrowska głosi też ogólny wniosek, że szwedzka filozofia w sposób wyjątkowy była powiązana z praktyką życia codziennego. Prezentowana tu publikacja wypełnia pewną lukę, proponuje spojrzenie na dzieje myśli filozoficznej przez pryzmat dorobku kraju niewielkiego, pomijanego w wielkich syntezach europejskiej myśli filozoficznej. Trzeba zaznaczyć, że momentami dość monotonny, a w paru miejscach pisany trudnym, hermetycznym językiem wykład jest przeznaczony dla odbiorcy już posiadającego podstawy wiedzy o filozofii. Zwłaszcza przy omawianiu kwestii ontologicznych i epistemologicznych Autorka wyraźnie liczy na kompetencję filozoficzną czytelnika. Dla osób bardziej zainteresowanych tą tematyką i znających język szwedzki przeznaczone jest też krytyczne omówienie najważniejszych źródeł i przeważnie najnowszych opracowań, zamieszczone po zakończeniu każdego rozdziału. Lektura tej książki przekonuje, że Szwedzi to nie tylko „naród wynalazców”, ale i myślicieli. 28 Ewa Piotrowska:„Myśl filozoficzna w Szwecji. Od mistycyzmu do radykalizmu”, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań , ss. . Paweł Jaworski Y Mer än bara Swedenborg Man kan utan vidare anta att en genomsnittlig filosofi-intresserad läsare i Polen inte är alltför insatt i de svenska landvinningarna inom detta område. Läser man tillgängliga översikter i ämnet kan man snabbt konstatera att svenskar visserligen omnämns i dem, men snarast som kuriosa. Till exempel nämns drottning Kristina endast i samband med Descartes vistelse i Stockholm (under vilken det karga svenska klimatet tog livet av honom) och Linné förknippas endast med botanik. I två decennier har naturvetaren och mystikern Emanuel Swedenborg rönt stort intresse och det har kommit ut ett antal böcker om honom. Däremot har den svenska filosofiska tanken aldrig ägnats någon heltäckande historisk genomgång. Ewa Piotrowskas bok är frukten av ett mångårigt undervisande i både filosofi och skandinavistik i egenskap av professor vid Adam Mickiewicz-universitetet i Poznań. Boken är upplagd enligt sedvanligt systematiskt läroboksmanér och redogör för de viktigaste filosofiska riktningarna i Sverige fram till slutet av -talet. Varje kapitel fokuserar på den filosof eller historiska personlighet som agerat centralfigur inom den omnämnda riktningen. Medeltidens filosofisk-teologiska tankar utgår från Birgitta, medan - och -talen kretsar kring Georg Stiernhielm och Anders Rydelius. Den av tyska filosofer inspirerade Upplysningstiden producerade tänkare som Thomas Thorild och nämnda Linné (Piotrowska życie codzienne i artystyczne gör oss påminda om citatet ”Gud skapade, Linné ordnade”) och Swedenborg. Romantiken är förknippad med personer som Benjamin Höijer, Nils Fredrik Biberg, Erik Gustav Geijer, Samuel Grubbe, Esaias Tegnér och fosforisterna. En separat och relativt utförlig genomgång ägnas Christopher Jacob Boström och hans rationella idealism. Det avslutande kapitlet behandlar vänsterradikalerna under den andra halvan av -talet som författaren och kulturvetaren Victor Rydberg, naturvetaren Svante Arrhenius och de första socialisterna i Sverige. Alla dessa porträtt tecknas mot bakgrund av den politiska och sociala utvecklingen i Sverige och Europa. Detta hjälper läsaren att förstå vilket sammanhang de verkade i. Författaren lyfter fram det specifika i den svenska idéhistorien, dess djupt humanistiska drag, kompromissinriktningen, sinnet för dialog, toleransen för oliktänkande, protestantisk arbetsmoral och pliktkänsla och djärvheten med vilken många uttalar sig. Detta verk fyller en lucka och erbjuder en idéhistorisk redogörelse ur ett mindre lands perspektiv, ett land som oftast förbises i liknande genomgångar. Det bör tilläggas att den bitvis monotona och emellanåt svårtillgängliga texten riktar sig till en läsare som är förtrogen med filosofins grundläggande begrepp. Det är särskilt de ontologiska och epistemologiska resonemangen som kräver förkunskaper. De som vill fördjupa sig i ämnet och läser på svenska kan dra nytta av den kritiska genomgången av befintliga källor och publikationer i slutet på varje avsnitt. Läsningen av denna bok är ett övertygande argument för att svenskarna inte bara är ett uppfinnande folk utan även ett tänkande sådant. Ewa Piotrowska: ”Myśl Filozoficzna w Szwecji. Od mistycyzmu do radykalismu” (Den filosofiska tanken i Sverige. Från mysticism till radikalism), utgiven på Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań , sidor. Paweł Jaworski Y Y vardag & kulturevenemang O myśli szwedzkiej XX wieku Choć pod nieco zmodyfikowanym tytułem, książka ta jest w istocie kontynuacją poprzedniej publikacji Ewy Piotrowskiej o dziejach szwedzkiej myśli filozoficznej od średniowiecza do XIX wieku, nawiązanie widać zwłaszcza w takiej samej konstrukcji pracy. Tym razem jednak Autorka poszerzyła zakres merytoryczny omawianej problematyki, bowiem, jak stwierdziła na wstępie, nie zajmuje się wyłącznie „czystą myślą filozoficzną, lecz, zgodnie z tradycją Szwedów, także „zastosowaniem jej do praktycznych rozwiązań życiowych”. Dlatego też w swym kolejnym podręczniku uwzględniła wszystkie ważniejsze nurty myślowe od filozofii analitycznej do intelektualnych studiów nad przyszłością państwa i społeczeństwa. Swoje rozważania Ewa Piotrowska zaczęła od omówienia nacjonalistycznych poglądów konserwatystów szwedzkich z pisarzem Vernerem von Heidenstamem na czele na przełomie XIX i XX wieku. W dużym stopniu kontynuatorami koncepcji Heidenstama byli filozofowie polityki Harald Hjärne i Rudolf Kjellèn, doceniający rolę tradycji historycznej i kultury w życiu narodu. Osobno, obszernie i, warto podkreślić, ciekawie Autorka potraktowała filozofkę wychowania Ellen Key, znaną przede wszystkim z opublikowanego w r. „Stulecia dziecka” (Barnets århundrade). Key głosiła pajdocentryzm, uważając, że rodzina i szkoła powinny skoncentrować swe wysiłki na dziecku jako na podmiocie wychowania. W przeciwieństwie do konserwatystów zwalczała skrajny nacjonalizm i monarchizm, była zwolenniczką emancypacji kobiet. W następnych rozdziałach Autorka omówiła osiągnięcia dwóch akademickich ośrodków myśli filozoficznej w Uppsali oraz Lundzie. Ten pierwszą rozsławił Axel Hägerström, atakujący metafizykę, łączący w swej teorii wiedzy i poznania racjonalizm, 29 idealizm i subiektywizm. Przedmiotem jego zainteresowań były też zagadnienia moralne, prawne, społeczne i kulturowe. Z kolei w poglądach Hansa Larssona z Lundu widoczny był racjonalizm, empiryzm i neokantyzm. Jego dociekania natury psychologicznej o naturze wolności pod koniec XIX wieku nabierały znaczenia politycznego. Larsson w ogóle uważał, że modernizacja Szwecji nie może się obyć bez refleksji prawno-politycznej, moralnej, a nawet estetycznej intelektualistów uniwersyteckich. Zaczął propagować ideę kompromisu w sytuacji zderzenia konkurujących ze sobą postaw. W latach trzydziestych, zwycięskich dla totalitaryzmów w Europie, jego uczeńAnders Karitz rozpoczął badania nad rolą filozofii w wyjaśnianiu mechanizmów procesu historycznego. Z kolei inny wychowanek Larssona – Alf Ahlberg – ostrzegał przed zagrożeniem, jakie niesie dla człowieka powszechny w XX wieku kult techniki i bezrozumna konsumpcja. Kolejni filozofowie szwedzcy (w pracy m. in. omówiona została wizja kultury Johna Landquista, filozofia polityki Herberta Tingstena oraz poglądy Andersa Wedberga, łączącego analizę filozoficzną z matematycznym systemem logicznym) w następnych dziesięcioleciach wzięli twórczy udział w publicznych dyskusjach nad kondycją kulturową i intelektualną ludzi, promując nowoczesny humanizm. Dociekali przyczyn samotności człowieka w świecie postindustrialnym, w kwestii kobiecej dostrzegali problem natury politycznej, społecznej i moralnej, w związku z rozpowszechnieniem alkoholizmu i narkomanii rozpatrywali genezę negatywnych zjawisk społecznych. Zajmowali się sprawami ekologii, proponując głęboką refleksję nad stosunkiem między przyrodą a człowiekiem (który powinien być nie tylko twórczy i aktywny, ale i odpowiedzialny). Po tragicznej śmierci Olofa Palmego pojawiły się analizy przyczyn terroryzmu politycznego. Choć krytykowali totalitaryzm, filozofowie szwedzcy nie wykluczali determinowania działalności ustawodawczej przez ogólnie pojęty interes społeczny. Myśli te zostały rozwinięte zwłaszcza przez Alvę i Gunnara Myrdalów. życie codzienne i artystyczne Polityka dobrobytu wiązała się ściśle z koncepcją racjonalnego planowania dotyczącego pojedynczego człowieka i zbiorowości, przy czym nie wykluczano stosowania biologii rasowej i eugeniki. „Dom dla ludu” (folkhemmet) był w gruncie rzeczy realizacją idei inżynierii społecznej, której celem było „polepszenie społeczeństwa” w oparciu o naukowe teorie. Sporo miejsca Autorka poświęciła poglądom Ingemara Hedeniusa, który podkreślał, że państwo dobrobytu można realizować tylko przy zachowaniu szacunku do człowieka i zaspokajaniu nie tylko jego potrzeb materialnych, ale i duchowo-kulturowych. Końcowe fragmenty książki są poświęcone problemom globalizacji i informatyzacji, które stanowią wyzwanie dla współczesnej filozofii szwedzkiej. Podobnie jak we wcześniejszej publikacji, Ewa Piotrowska jeszcze dobitniej sformułowała i w nieco przystępniejszy sposób udowodniła myśl, że Szwedzi zwykle łączyli abstrakcyjne niekiedy rozważania filozoficzno-psychologiczne z bieżącymi potrzebami politycznymi i społecznymi. Prezentacja najważniejszych nurtów myślowych w Szwecji w XX wieku pozwala zrozumieć genezę i proces kształtowania się szwedzkiej wizji państwa opiekuńczego. Ewa Piotrowska: Dzieje myśli szwedzkiej XX wieku. Od narodowego konserwatyzmu do globalizmu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań , ss. . Paweł Jaworski Y -talets svenska idéhistoria Trots en något modifierad titel är denna bok i själva verket en fortsättning på Ewa Piotrowskas tidigare genomgång av den svenska idéhistorien från medeltiden till slutet av -ta- Y vardag & kulturevenemang let. Anknytningen framstår särskilt tydligt i upplägget. I detta band har hon breddat fältet för granskningen med sådant som ligger utanför den rent filosofiska tanketraditionen – med hänvisning till att det ligger i linje med svenskarnas tradition av att även inkludera den praktiska tillämpningen av idéer i vardagslivet. Således behandlar hon de viktigaste tankeströmningarna i allt ifrån filosofisk analys till rent politiska och sociala tankegångar. Hon inleder med en redogörelse den svenska nationalkonservatismen med Verner von Heidenstam som förgrundsfigur vid det förra sekelskiftet. Hon nämner hans efterföljare Harald Hjärne och Rudolf Kjellén som lyfte fram historien och traditionell kultur som grund för nationens liv. En egen, relativt omfattande – och synnerligen intressant – genomgång får Ellen Keys pedagogiska idéer och hennes mest kända verk ”Barnets århundrade”. Key förespråkade ett barncentrerat perspektiv där familjen och skolan skulle koncentrera sina insatser på barnet som föremål för uppfostran. Till skillnad från de konservativa kämpade hon mot både nationalism och monarkin och var en anhängare av kvinnors frigörelse. I de följande avsnitten går Piotrowska in på två viktiga akademiska centra: Uppsala och Lund. Axel Hägerström bidrog till att göra det första känt genom sina attacker på metafysiken och sin egen kunskapsteori som förenade rationalitet, idealism och subjektivitet. Han intresserade sig för moraliska, juridiska, sociala och kulturella dilemman. I Lund verkade Hans Larsson med sin blandning av rationalitet, empirism och neokantianism. Hans psykologiska idéer om frihetens natur mot slutet av -talet fick politiska konsekvenser. Larsson ansåg att Sverige inte kunde moderniseras utan en juridisk-politisk, moralisk och rent av estetisk debatt bland landets intellektuella. Han förespråkade kompromissen som lösning på motstridiga synsätt. Under -talet då Europa präglades av totalitära idéers segertåg, påbörjade hans lärjunge Anders Karitz sin forskning kring de historiska processernas mekanismer. En annan av Larssons adepter – Alf Ahlberg – varnade för konsekvenserna av -talsmänniskans övertro på teknik och överdrivna konsum- 30 tion. Under de nästföljande decennierna deltog de svenska tänkarna (Piotrowska redogör bland annat för Herbert Tingstens politiska filosofi och Anders Wedbergs idéer som förenade filosofisk analys med logiska system inom matematiken) i de offentliga debatterna kring människans kulturella och intellektuella tillstånd och förespråkade en modern humanism. De funderade över den utbredda ensamheten i det postindustriella samhället, de betraktade kvinnofrågan som ett politiskt, socialt och moraliskt problem och de försökte förstå samhällspatologier i samband med ett utbrett alkohol- och narkotikamissbruk. Andra lyfte fram miljöfrågor och problematiserade relationen mellan människan och naturen (som skulle vara lika ansvarsfull som den var uppfinningsrik och driftig). Efter det tragiska mordet på Olof Palme kom en rad analyser av politisk terrorism. Trots att de flesta såg kritiskt på totalitära system var man inte främmande inför lagförslag som motiverades med förmodad samhällsnytta. Sådana tankar utvecklades särskilt av Alva och Gunnar Myrdal. Välfärdspolitiken var nära knuten till tankar om rationell styrning och planering av både individ och samhälle, man väjde som bekant inte ens för rasbiologiska lösningar. Folkhemmet blev i slutändan en tillämpning av social ingenjörskonst och målet var ett förbättrat samhälle grundat på vetenskap. Ingemar Hadenius idéer får en förhållandevis stor plats i redogörelsen. Han underströk att vällfärdssamhället bör grunda sig på en respekt för den enskilda människan och hennes andliga och kulturella välmående vid sidan av den materiella välfärden. Avslutningen ägnas globaliseringen och informationssamhället som utgör de främsta utmaningarna för den samtida svenska idédebatten. Liksom i sin tidigare bok – fast tydligare och mer lättillgängligt – gör Ewa Piotrowska oss uppmärksamma på den abstrakta och filosofiska tanketradition som åtföljt den löpande politiska och sociala debatten i Sverige. Denna genomgång av de viktigaste idéströmningarna i -talets svenska historia ger läsaren en bakgrund till życie codzienne i artystyczne den svenska vällfärdsstatens uppkomst och senare utveckling. Ewa Piotrowska: ”Dzieje myśli szwedzkiej XX wieku. Od narodowego konserwatyzmu do globalizmu”. (-talets svenska idéhistoria. Från nationalkonservatism till globalisering.) Utgiven på Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań , sidor. Paweł Jaworski Y Mapa głupoty W roku, w trzy lata po największym, jak dotąd, rozszerzeniu Unii Europejskiej, w roku pięćdziesięciolecia Unii, w szwedzkich szkołach , miejmy nadzieję, nielicznych, bo angielskojęzycznych używa się mapy z okresu zimnej wojny. Jest to podręcznik do geografii wydany przez Pearson Prentice Hall (Pearson Education, Inc). Na rysunku pn. „Europa zachodnia: mapa polityczna” dzieci mają uczyć się czytania mapy. Znajdą tam kontury państw i ich stolice. Mapa kończy się na Niemczech i Austrii. Na wschód od ich granic rozciąga się biała połać: Syberia?, Rosja? Dzikie Pola? Jak samotna wysepka na oceanie dziczy widnieje Grecja nie mająca połączenia z pozostałymi przedstawicielami zachodniej cywilizacji. Są też oczywiście kraje skandynawskie. Dlaczego Grecja i Finlandia mają być w Europie zachodniej jeśli nie są w niej Y vardag & kulturevenemang leżące bardziej na zachód Czechy, Polska, Słowacja, Litwa, Węgry, Rumunia, była Jugosławia i Albania? Dzieci nie zadają sobie takiego pytania. My – tak. Czy nierzetelny redaktor sięgnął z lenistwa po mapę z okresu zimnej wojny? Bliższe przyjrzenie się pokazuje jednak, że mapa uwzględnia zmiany, jakie zaszły w Europie po roku, ale tylko niektóre. Obalenie muru berlińskiego dotyczyło, według autorów, jedynie Berlina i jego niemieckojęzycznych okolic, czyli byłych Niemiec Wschodnich. One zostały włączone do Niemiec a Berlin stał się stolicą zjednoczonych Niemiec. Czyli NRD awansowało do Europy zachodniej, ale już jego sąsiedzi – nie. Mapka opatrzona jest pytaniami, np. z jakimi krajami graniczy Belgia? To pytanie jest łatwe. Pytanie, z jakimi krajami graniczą Niemcy byłoby podchwytliwe. Co leży na prawo, tj. na wschód od Niemiec? Co dzieci miałyby odpowiedzieć? Biała plama? Wydawca chytrze takiego pytania nie zadał. W Europie już od lat, w zasadzie, nie używa się nazwy Europa zachodnia, chyba że jako pojęcia ściśle geograficznego a nie polityczno-ideologicznego. Jest to niezwykle ważne. Traktaty międzypaństwoe mogą zmienić formalną sytuację z poniedziałku na wtorek. Większą bezwładność wykazuje ludzka świadomość, stare przyzwyczajenia, stary obraz świata, którego już nie ma, ale który w głowach wciąż tkwi, bo ludzie nabyli go w szkole. Kraje leżące na wschód od churchillowskiej „żelaznej kurtyny”, opuszczonej w roku, w świadomości mieszkańców pozostałej części kontynentu przestały istnieć. To nie była Europa tylko bolszewia, ucisk, brak swobód, bieda, beznadziejne zrywy wolnościowe, zbrojenia. Z czasem, w miarę łagodnienia zimnej wojny, te negatywne konotacje i skojarzenia straciły na sile i pozostała tylko neutralna świadomość, że leżące tam obszary to kraje-które-nieistnieją, a więc takie do których się nie jeździ, których towarów się nie kupuje itd. Podkreślam, nie ma tu żadnej złej woli, niechęci czy zatwardziałych uprzedzeń. Jest tylko na niewiedzy bazujące instynktowne omijanie mentalne, tak jak omijamy osiedla 31 dla trędowatych, czy favele w Ameryce Łacińskiej – trochę ze strachu, trochę z niechęci do psucia sobie nastroju. Wiele instytucji państwowych i prywatnych, fundacji, wydawnictw i innych mediów, stowarzyszeń a także osób indywidualnych pracuje od lat, często bez wynagrodzenia, nad zasypaniem podziałów stworzonych przez zimną wojnę. Nad pokazaniem, że kraje na wschodzie są takie same jak inne – kiedyś były czasowo i pod przymusem odłączone od Europy – ale od kilkunastu lat już są spowrotem. Te kraje i ludzie stosują demokrację i wyznające te same podstawowe wartości. Są oczywiście różne pod względem stopnia zamożności, obyczajów, temperamentu itd., itp. ale stanowią integralną część całej Europy. Przebić się z tym, oczywistym skądinąd, przesłaniem do świadomości zwykłych, przeciętnych obywateli jest niezwykle trudne, pracochłonne i kosztowne, co wiemy bardzo dobrze i my, Suecia Polonia, którzy mamy swój mały udział w tej pracy. I tu nagle taka dywersja i to wycelowana w najsłabszy punkt, czyli dzieci i młodzież. Na co nasza praca nad starszymi, skoro dzięki staraniom Pearson Education (Pearson Prentice Hall) rośnie nowe pokolenie, które będzie miało utrwalone w mózgach, że na wschód od Niemiec, Austrii i Włoch nie leży nic. I taką magmą umysłową zalewa nas szacowny koncern edukacyjno-wydawniczy Pearson Education, Inc. (wyd. Pearson Prentice Hall) wywodzący swe korzenie z XVIII w., czyli z wieku Oświecenia. Wstyd! Koncern powinien za to zapłacić. Instytucje, wydawnictwa i stowarzyszenia non-profit starające się łączyć Europę i integrować jej mieszkańców powinny złożyć pozew przeciwko Pearson Education. W USA procesy o miliardowe sumy wygrywali palacze, którzy truli się z własnej woli, za własne pieniądze. Pearson Education truje niczego nieświadome dzieci, za nasze pieniądze. Wszystko wskazuje więc na to, że taki proces zakończyłby się przegraną koncernu. Odszkodowanie powinno pójść na wspomożenie działalności statutowej wyżej wspomnianych instytucji i organizacji. życie codzienne i artystyczne Enfaldens kart År , tre år efter den hittills största utvidgningen av Europeiska unionen och samma år som unionen firar femtioårsjubileum, använder man sig av ett, förhoppningsvis fåtal, engelskspråkiga kartor från kalla kriget i svenska skolor. Det rör sig om en lärobok i geografi, utgiven av Pearson Prentice Hall (Pearson Education, Inc.). På en teckning benämnd ”Västeuropa: politisk karta” ska barnen lära sig att läsa kartan. Där finner det konturer av stater och deras huvudstäder. Kartan upphör vid Tyskland och Österrike. Öster om dessa länder sträcker ett vitt område ut sig: Sibirien? Ryssland? Vilda östern? Som en ensam liten ö i en ocean av vildmark syns Grekland utan förbindelse med de övriga representanterna för den västerländska civilisationen. Där finns förstås också de skandinaviska länderna. Varför ligger Grekland och Finland i Västeuropa när inte Tjeckien, Polen, Slovakien, Litauen, Ungern, Rumänien, före detta Jugoslavien och Albanien som är belägna mer till väst ligger där? Barn ställer inga sådana frågor. Men vi gör det. Är det någon slarvig redaktör som av lättja tagit en karta från kalla kriget? En närmare titt ger emellertid vid handen att kartan har tagit hänsyn till de förändringar som ägt rum i Europa efter , men bara en del av dem. Att Berlinmuren revs berörde enligt upphovsmännen bara Berlin och stadens tysktalande omgivning, dvs. förre detta Östtyskland som anslöts till Tyskland, och Berlin blev huvudstad i det förenade Tyskland. Det vill säga: Y vardag & kulturevenemang DDR avancerade till Västeuropa men inte grannländerna. Kartan är försedd med frågor, t.ex. till vilka länder gränsar Belgien. Den frågan är lätt. Frågan vilka länder Tyskland gränsar till vore försåtlig. Vad ligger till höger, dvs. öster om Tyskland? Vad ska barnen svara? En vit fläck? Utgivaren har lömskt nog inte ställt den frågan. I Europa använder man sedan åratal i princip inte begreppet Västeuropa, möjligtvis som ett strikt geografisk begrepp, men inte i politisk eller ideologisk mening. Detta är ytterst viktigt. Mellanstatliga traktat kan förändra en formell situation från en dag till en annan. Störst tröghet uppvisar det mänskliga medvetandet, gamla vanor eller en gammal världsbild som inte längre existerar i verkligheten men fortfarande finns i folks huvuden för att de har fått den i skolan. Länderna öster om Churchills ”järnridå”, som hissades ner , har upphört att existera i medvetandet hos invånarna i den återstående delen av kontinenten. Detta var inte Europa, utan bolsjevism, förtryck, förtvivlade frihetsförsök, upprustning. Med tiden, i takt med att kalla kriget mattades av, har dessa konnotationer och associationer förlorat i styrka och det som blev kvar var en neutral medvetenhet om att dessa områden var länder-sominte-existerar, alltså länder till vilka man inte åkte och vilkas varor man inte köpte etc. Jag understryker att det inte handlar om motvilja, några onda avsikter eller inbitna fördomar. Det handlar bara om ett instinktivt mentalt undvikande som är baserat på bristande kunskap – på samma sätt som man undviker ett område där det finns spetälska eller Latinamerikas kåkstäder; lite av rädsla, lite för att man inte vill förstöra sitt goda humör. Många statliga och privata institut, stiftelser, förlag och andra medier, föreningar och även enstaka individer arbetar sedan åratal, ofta oavlönat, med att överbrygga de indelningar som kalla kriget har skapat. De försöker visa att länderna 32 i öst är likadana som alla andra. En gång i tiden var de tillfälligt och under tvång avskurna från Europa – men sedan ett drygt tiotal år är de tillbaka. Dessa länder och människor tillämpar demokrati och har samma grundläggande värderingar som vi. De är förstås olika i fråga om graden av välstånd, seder, temperament osv. men de utgör en väsentlig del av hela Europa. Att nå fram med detta annars så självklara budskap till vanliga, genomsnittliga medborgare är ytterst svårt, arbetskrävande och kostsamt, vilket även vi, Suecia Polonia som har vår lilla del i detta arbete, vet mycket väl. Och nu plötsligt detta sabotage, som dessutom siktar in sig på den svagaste punkten, dvs. barn och ungdomar. Vad tjänar vårt arbete med de äldre till när det tack vare Pearson Education (Pearson Prentice Hall) växer upp en ny generation som kommer att ha inpräglat i hjärnan att det öster om Tyskland, Österrike och Italien inte finns någonting. Och en sådan mental sörja häller den aktade utbildningskoncernen Pearson Education, Inc (Pearson Prentice Hall) över oss. En koncern med rötter i -talet, det vill säga upplysningens århundrade. Skäms! Koncernen borde få betala för detta. Institutioner, förlag och icke vinstdrivande sällskap som försöker ena Europa och integrera dess invånare borde stämma Pearson Education. I USA har rökare, som förgiftat sig av egen vilja, för egna pengar, vunnit processer om miljardsummor. Pearson Education förgiftar okunniga barn, för våra pengar. Allt tyder alltså på att en sådan process skulle sluta med förlust för koncernen. Det tilldömda skadeståndet borde gå till att stärka sådan verksamhet som bedrivs av ovannämnda institutioner och organisationer. Zbigniew har frågat om jag kan skriva något om Polen. Och det är klart jag kan, men frågan är var jag ska börja. Därför har jag gjort en lista över vad jag förknippar med Polen. Zbigniew zapytał, czy nie mogłabym napisać czegoś o Polsce. Oczywiście, że bym mogła, pytanie tylko od czego zacząć. Dlatego zrobiłam sobie listę rzeczy, które kojarzą mi się z Polską. En lista om Polen Polska lista Nana Håkansson Kiedy myślę o Polsce to myślę o : När jag tänker på Polen tänker jag på: Pierogi ierogi to po prostu coś najlepszego ycące pierogi z karto flami kapustą i grzybami ze śmietaną i szczypiorkiem ierogi deserowe z serem albo ze śliwkami ze śmietaną i cukrem iedy odwiedzam olskę jem pierogi przynajmniej raz dziennie iedy jestem w zwecji staram się regularnie odwiedzać polskie restauracje żeby jeść pierogi Pirogys irogys är helt enkelt det godaste jag vet atiga potatis kål eller svampfyllda pi rogys med smetana och gräslök fterätts pirogys fyllda med sötost och plommon med smetana och florsocker är jag besöker olen äter jag pirogys minst en gång om dagen är jag är i verige för söker jag besöka den polska restaurangen här i stan regelbundet för att äta pirogys ogłabym jeździć do olski tylko żeby jeść pierogi „Polacy” orastałam na wsi w lekinge i większość moich krewnych to chłopi iedy byłam mała moja babcia i dziadek mieli pole truskawek i latem przyjeżdżała polska rodzina do pracy czywiście znaliśmy ich imiona ale jako grupę określaliśmy ich olacy olacy byli bardzo wydajnymi zbieraczami a jedna z kobiet aśka była ku irytacji mojej babci nawet szybsza niż babcia ubiliśmy olaków zawsze mieli cukierki dla dzieci i przywozili świetny polski len dla mojej babci do haftowania yłam mogli – zafascynowana i zaskoczona że olacy zarobić na zbieraniu truskawek tak dużo roczną pensję w jedno lato mimo że w olsce pracowali m in jako agronom i pielęgniarka d kilku lat olacy już nie przyjeżdżają ospodarstwo w lekinge nie jest wystarczająco opłacalne i moja rodzina nie zatrudnia już pracowników sezonowych le od czasu do czasu dostajemy kartki świąteczne od olaków Oskar skar jest moim pierwszym wspomnieniem polskim o może nie sam skar ale to dzięki niemu dowiedziałam się że olska w ogóle istnieje skar chodził do mojego przedszkola a jego mama była z olski powiadał o odwiedzinach u swojej polskiej babci która była bardzo stara niewidoma i mieszkała na wsi gdzieś w olsce i że w olsce rzuca się ag skulle kunna åka till olen bara för att äta pirogys ”Polackerna” ag är uppvuxen på den blekingska landsbygden och de flesta av mina släktingar är bönder är jag var liten hade min mormor och morfar ett stort jordgubbsfält och på somrarna brukade en polsk familj eller kanske snarare släkt komma och arbeta e hade naturligtvis namn som vi kände till men vi kallade dem som grupp för olackerna olackerna var de allra duktigaste jordgubbsplockarna och en av kvinnorna aska plockade till min mormors förtret snabbare än hon i tyckte bra om polackerna de brukade ha med sig godis till oss barn och fint polsk linnetyg till mormors broderier jälv var jag fascinerad och konfunderad av att polackerna kunde tjäna så mycket på att plocka jordgubbar – en årslön på en som mar trots att de hemma arbetade som bland annat agronom och sjuksköterska u är det några år sedan polackerna slutade komma et blekings ka jordbruket är inte tillräckligt lönsamt och mina släktingar tar inte in några säsongsarbetare längre en vi brukar få julkort från olack erna ibland Oskar skar är mitt första minne av olen a kanske inte skar men det var genom skar som jag fick reda på att olen överhu 33 vudtaget fanns skar gick på mitt lekis och hans mamma var från olen an berättade historier om besöken hos sin polska mormor som var väldigt väldigt gammal blind och bodde på en bondgård någonstans i olen och att man kastade ägg i olen i samband med påskfirandet arför och på vad de kastade ägg kommer jag inte ihåg men jag tyckte det var konstigt tt skars mamma var från ett annat land reflekterade jag inte över men det där med äggen tänkte jag mycket på Min första Polenresa örsta gången jag åkte till olen var det med en hjälpsändning till itauen som gick via olen ågra från min högstadieskola fick följa med en hjälporganisation och vi tog färjan från arls krona till dynia et blåste så att hela båten skakade och de som organiserade resan höll en andakt där vi fick veta att vi i alla fall skulle komma till himlen om färjan skulle sjunka et gjorde den som tur var inte utan vi kom till olen ag var begeistrad är jag var hade jag hunnit insupa diverse fördomar om landet såsom att det var mycket utsläpp många höga skorstenar och gråa betongbyggnader en landskapet i norra olen var fantastiskt vackert och jag skrev upp olen på listan över de vackraste platser jag någonsin besökt Gdansk dansk är en av de polska städer som jag har besökt flest gånger ycket beroende på att jag är uppvuxen i södra verige och att det går en direktfärja från arlskrona till dynia en det finns ju också en annan anledning dansk är helt enkelt en väldigt trevlig stad enast jag var där besökte jag och min mor den årliga medeltida festivalen revlig stämning fint hantverk och som van ligt i olen god mat arknadsmat som polskt surdegsbröd med kryddstark stekt lök och saltgurka är underbart gott Sushi tt jag har med något japanskt som sushi på en lista över vad jag förknippar med olen kan förstås verka lite förbryllande men saken är den att arszawa har några av de bästa sushirestaurangerna jag någonsin har besökt arszawa är lite av ett paradis för sushiälskare det finns både många och bra ställen är jag inte äter pirogys i olen så äter jag sushi Beata eata är en polsk kompis som jag lärde känna senast jag var i olen eata har en skandinavisk pojkvän och har på grund av detta fått höra mycket strunt om om att hon skulle vara tillsammans med någon för pengarnas skull eller för att hon som polska får chansen att komma till kandinavien eata är ofta den som betalar pojkvännens flygbiljett när de ska träffas eftersom han är en fattig student och hon har ett bra jobb i arszawa essutom hade eata aldrig tänkt på att resa till kan dinavien innan hon träffade sin kille ramför allt är hon trött på att höra dumma och fördomsfulla kommentarer jajkami na ielkanoc laczego i w co się rzuca jajkami nie pamiętam ale uważałam to za dziwne o że mama skara pochodziła z innego kraju nie zajmowało mnie szczególnie ale o tych jajkach myślałam dużo Moja pierwsza podróż do Polski o raz pierwszy pojechałam do olski z konwojem pomocowym dla itwy który jechał przez olskę rganizacja wysyłająca pomoc zaprosiła kilka osób z mojej szkoły i wsiedliśmy na prom z arlskrony do dyni iało tak że cały statek podskakiwał a organizatorzy podróży poprowadzili nabożeństwo na którym dowiedzieliśmy się że w każdym razie pójdziemy do nieba jeśli prom zatonie a szczęście tak się nie stało i przybyliśmy do olski yłam rozentuzjazmowana iedy miałam lat zdążyłam już nasiąknąć różnymi przesądami na temat kraju takimi jak że jest dużo wyziewów dużo wysokich kominów i szarych betonowych budynków le krajobraz w północnej olsce był fantastycznie piękny i wpisałam olskę na listę najpiękniejszych miejsc jakie kiedykolwiek odwiedziłam Gdańsk dańsk jest polskim miastem które odwiedziłam najwięcej razy apewne dlatego że wyrosłam w południowej zwecji i dlatego że jest prom z arlskrony do dyni le jest też inny powód dańsk jest po prostu bardzo przyjemnym miastem iedy byłam tam ostatnio oglądałam z moją mamą doroczny festiwal średniowiecza iły nastrój świetne wyroby rzemieślnicze i jak zwykle w olsce – dobre jedzenie olski chleb razowy ze smalcem i kiszonym ogórkiem jest pyszny Sushi o że coś tak japońskiego jak sushi wpisuję na moją listę rzeczy które kojarzą mi się z olską może wyglądać trochę dziwacznie ale rzecz w tym że arszawa ma kilka najlepszych restauracji sushi jakie kiedykolwiek zdarzyło mi się odwiedzić arszawa jest takim trochę rajem dla miłośników sushi jest dużo dobrych restauracji iedy w olsce nie jem pierogów to jem sushi Beata eata jest moją polską koleżanką którą poznałam ostatnio kiedy byłam w olsce eata ma chłopaka – kandynawa i z tego powodu wysłuchała wielu głupot akich jak że jest z kimś dla pieniędzy albo że teraz jako olka ma szansę wyjechać o kandynawii o właśnie eata kupuje chłopakowi bilet lotniczy kiedy mają się spotkać ponieważ on jest biednym studentem a ona ma dobrą pracę w arszawie oza tym eata nigdy nie myślała o wyjeździe do kandynawii zanim spotkała swojego chłopaka est zmęczona wysłuchiwaniem niemądrych przesądów i komentarzy Febiana ebiana naprawdę nazywa się inaczej ale imienia ebiana używa kiedy w olsce walczy o demokrację w swojej ojczystej iałorusi ebianie nie przyszło na myśl że iałoruś jest dyktaturą kiedy tam mieszkała opiero kiedy przyjechała do olski i zaczęła czytać 34 życie codzienne i artystyczne Y vardag & kulturevenemang Suecia Polonia nr 1(19)/2007 ”Suecia Polonia” utges av Föreningen Forum Suecia-Polonia/„Suecia Polonia” jest pismem wydawanym przez Stowarzyszenie Forum Suecia-Polonia polskie gazety i słuchać ludzi mówiących na temat jej kraju zrozumiała jak się rzeczy mają odziwiam ebianę za jej zapał do walki i za odwagę ej zaangażowanie przypomina mi czasami że demokracja nie jest dana raz na zawsze Couchsurfing ouchsurfing jest jednym z najlepszych sposobów poznawania nowych ludzi kiedy jako cudzoziemiec odwiedzasz olskę i oczywiście inne kraje ak nazwa wskazuje couchsurfing polega na tym że się śpi na czyjejś sofie a stronie www couchsurfingorg każdy może zostać członkiem i następnie albo spać na sofach innych ludzi albo mieć gości na swojej własnej iedy ostatnio byłam w olsce mieszkałam u świeżo poślubionej pary hardrockowców którzy pokazali mi takie miejsca w arszawie jakich sama nigdy bym nie zobaczyła Język polski iestety nie znam polskiego ale zapisałam się na kurs w uniwersytecie w öteborgu który zaczął się w styczniu ❖ Febiana ebiana heter egentligen någonting annat men ebiana är namnet som hon använder när hon i olen strider för demokrati i sitt hemland itryssland ebiana hade inte ens reflekterat över att itryssland var en diktatur medan hon fortfarande bodde i landet et var först när hon kom till olen och läste polska dagstidningar och hörde folk prata om hennes hemland som hon förstod hur saker och ting egentligen låg till ag beundrar ebiana för hennes kämparglöd och för hennes mod ennes engagemang ger mig då och då viktiga påminnelser om att demokrati aldrig ska tas för givet Couchsurfing ouchsurfing är ett av de bästa sätten att komma i kontakt med nya människor när du som utlänning besöker olen och andra länder också för den delen recis som namnet skvallrar om så går couchsurfing ut på att man sover på någons soffa å hemsidan wwwcouchsurfingorg kan vem som helst bli medlem och sedan antingen sova på andra människors soffor eller ha gäster på sin egen soffa enast jag couchsurfade i olen bodde jag hemma hos ett ungt nygift hårdrockarpar som visade mig delar av arszawa som jag annars aldrig hade fått se Polska yvärr kan jag inte polska men jag har an mält mig på en kurs i polska vid öteborgs universitet som började nu i januari ❖ Nana Håkansson bor i Göteborg. Jobbar på Sveriges Radio och som skrivande frilansjournalist. Nana Håkansson mieszka w Göteborgu. Pracuje w Szwedzkim Radiu i pisze jako frilanser. 35 Ansvarig utgivare/ Wydawca odpowiedzialny: Zbigniew Bidakowski Redaktör/Redaktor: Zbigniew Bidakowski Översättning/Tłumaczenia: Stefan Ingvarsson, Lisa Mendoza Åsberg Grafisk form/Opracowanie graficzne: Anna Bidakowska Foto: Anna Bidakowska, Stefan Markiewicz, Ignacy Skwarcan Adress/Adres:”Suecia Polonia”, Himlabacken , Solna Tel/fax:+-()- , +-() e-mail: [email protected] Alla inbetalningar till Postgiro/ Wszystkie wpłaty na Postgiro: 194 626-8 Föreningen Forum Suecia-Polonia Redaktionen tar inget ansvar för innehåll i annonser, återsänder inte obeställd materiall och har inga möjligheter att svara på alla insända brev. Vi förbehåller oss rätter att förkorta och redigera texter samt ändra rubriker/ Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń, nie zwraca materiałów nie zamówionych i nie ma możliwości odpowiadania na wszystkie nadsyłane listy. Zastrzegamy sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmiany ich tytułów. ISSN 1651-0658 ◆ / : /: , , / , /: , , , / , , , . / , , , / „” , , / , . , /
Podobne dokumenty
Poland – the natural choice |
jag gjorde bara det ett lejon ska göra - med Jonas
människa som kallas sig själv erzenpole – polack i hjärtat omas
och onica ranströmer som undviker flyktig politik drar inte så
långtgående slutsatser men även de framhåller den grundläggande...
Norbert Żaba - Jerzy Giedroyć
Prenumeration / Prenumerata
Vill du prenumerera på de följande numren av Suecia Polonia så sätt in SEK på
plusgiro -. Glöm inte ange namn och adress på inbetalnigskortet .
Jeśli chcesz...
