Wstęp - Wydawnictwo Naukowe UAM

Wst¸p
Postmodernizm jako nowe zjawisko XXI w., zrodzone w wyniku kryzysu kultury cywilizacji, wprowadziã jednostkč w „nowy Ĥwiat” pozbawiony wzglčdnej stabilizacji. Zostaã on zdominowany przez procesy rywalizacyjne, antagonizujĈce stosunki interpersonalne, przepeãnione pluralizmem
i wielowymiarowoĤciĈ spoãeczno-kulturowej rzeczywistoĤci. Mičdzy innymi
ten aspekt ponowoczesnego oglĈdu Ĥwiata wskazuje Zbyszko Melosik, akcentujĈc postmodernistycznĈ ideč „wielu rzeczywistoĤci”, odzwierciedlajĈcĈ
brak „definitywnej wersji rzeczywistoĤci”1. Ów brak wzglčdnej stabilizacji,
znamionujĈcy nowĈ formacjč spoãeczno-kulturowĈ, odnosi sič teİ do wartoĤci i norm, bčdĈcych jedynie szeroko rozumianymi ramami orientacyjnymi,
poniewaİ, co podkreĤla Bogusãaw ģliwerski, „postmodernizm znosi uniwersalne wartoĤci”2, a podstawowĈ kategoriĈ w omawianym Ĥwiecie jest dobrowolnoĤþ. Relatywizm moralny, rozpad wzorców i norm kulturowych
godnych naĤladowania, brak autorytetów – powodujĈ niezwykle czčsto zagubienie, niepewnoĤþ, wyalienowanie, niemoİnoĤþ zrozumienia Ĥwiata.
„Zagubienie” to szczególnie odbija swe pičtno na prymarnym kontekĤcie
rozwoju dziecka, odzwierciedlajĈcym Ĥrodowisko rodzinne, które nie zawsze potrafi sič wtopiþ w nurt postmodernistycznego İycia, powodujĈc spoãeczne, Ĥrodowiskowe i kulturowe zróİnicowanie dziecięstwa. James S. Coleman wykazuje kryzys rodziny; dostrzega, iİ wspóãczesna rodzina traci
zdolnoĤþ wãaĤciwego socjalizowania dzieci, poniewaİ kapitaã, którym dysponowaãa, ulegã wyczerpaniu3. „Powszechne staje sič przekonanie, İe obecnie dziecko peãni zbyt wiele nieswoistych dla dziecięstwa ról. Bycie dzieckiem w warunkach ubóstwa, bezrobocia, patologii rodziców czy bogactwa,
robienia kariery, ustawicznego braku czasu i zwiĈzanego z nim przyspie________________
1 Z. Melosik, Pedagogika postmodernizmu, [w:] Pedagogika, t. 1, (red.) Z. Kwiecięski, B. ģliwerski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Warszawa 2003, s. 454.
2 B. ģliwerski, Wspóãczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004, s. 365.
3 J.S. Coleman, Racjonalna rekonstrukcja spoãeczeęstwa, „Studia Socjologiczne” 1993, nr 1,
s. 7–28.
8
Wstčp
szenia, w kaİdym przypadku oznacza wzrastanie poza rodzinĈ – na ulicy
lub w instytucjach”4.
Ulrich Beck, analizujĈc dziecięstwo doĤwiadczane w nowoczesnym spoãeczeęstwie, wyróİniã cechy „supernowoczesnego” dziecka, bčdĈce przykãadem „refleksyjnej nowoczesnoĤci”. Znamionuje je mičdzy innymi:
– koniecznoĤþ dostosowania sič do nowej formy İycia rodzinnego bez
jednego lub obojga rodziców;
– duİa samodzielnoĤþ – refleksyjnoĤþ poprzez uczestniczenie w obowiĈzkach domowych;
– zdolnoĤþ do koordynowania – niezaleİnie od rodziców – róİnorodnych rodzajów aktywnoĤci, terminów zajčþ w czasie wolnym i znajdowania
wãasnego, odrčbnego od rodziny rytmu czasu; jest to typ dziecięstwa charakterystyczny dla czasów póĮnej ponowoczesnoĤci;
– rozwiničcie wãasnego spektrum aktywnoĤci, zwãaszcza podczas nieobecnoĤci obojga rodziców;
– İycie na „wyspowych przestrzeniach” i inscenizowanie wãasnych
kompleksowych stosunków spoãecznych (stosunki przyjaĮni, grupy);
– wzrastajĈca samodzielnoĤþ ksztaãtowania wãasnej biografii (przebieg
ksztaãcenia, przebieg İycia), refleksyjne opracowywanie, integrowanie wãasnej historii İycia;
– brak moİliwoĤci wyboru, np. sytuacji rodzinnej; stanowi to powód
wytworzenia sič samodzielnoĤci adekwatnej do sytuacji;
– dĈİenie do sprostania wymaganiom ze strony dorosãych5.
Postmodernistyczne dziecko zagroİone jest zatem z powodu narzuconej
mu czčsto samodzielnoĤci, rozluĮnieniem wičzi biologicznej i emocjonalnej
z rodzicami, zarówno w rodzinach biednych, jak i zasobnych (z powodu
dezorganizacji rodziny wynikajĈcej z trudnych warunków materialnych,
rozwodów, konfliktów, migracji zarobkowej rodziców, patologii wystčpujĈcych w rodzinie, ogromnego zaangaİowania rodziców w dziaãalnoĤþ zawodowĈ), co czčsto skutkuje mičdzy innymi:
• poczuciem osamotnienia dzieci, ãĈczĈcego sič ze smutkiem, lčkiem,
niejednokrotnie gniewem, rozczarowaniem, poczuciem nieszczčĤcia,
wywoãujĈcym stany frustracyjne i stresowe prowadzĈce nieraz do
________________
4 M. Nyczaj-DrĈg, Dzieci wysokiej jakoĤci w ponowoczesnym Ĥwiecie. Esej o koniecznoĤci i ryzyku
instytucjonalizacji dziecięstwa, [w:] Wspóãprzestrzenie edukacji. Szkoãa – Rodzina – Spoãeczeęstwo –
Kultura, (red.) M. Nyczaj-DrĈg, M. Gãaİewski, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005,
s. 146.
5 Za: W. Danilewicz, Dziecięstwo w rodzinie migracyjnej, [w:] Dziecko a zagroİenia wspóãczesnego Ĥwiata, (red.) S. Guz, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skãodowskiej, Lublin
2008, s. 139.
Wstčp
9
okreĤlonych zaburzeę zachowania, a czasem takich wstrzĈsajĈcych
zjawisk, jakimi sĈ samobójstwa;
• naduİywaniem agresji, przemocy zarówno w stosunkach mičdzy
dzieþmi, jak i krzywdzeniem dzieci przez rodziców;
• potrzebĈ udzielania dzieciom i ich rodzicom wsparcia po to, by rodzina byãa wãaĤciwym Ĥrodowiskiem dla „zaspokajania podstawowych
potrzeb oraz do uaktywniania i kultywowania wãasnych zdolnoĤci czy
talentów, gdzie samorealizacja zarówno dzieci, jak i rodziców jest priorytetem, generujĈc konstruktywne postawy wobec spoãeczeęstwa pozarodzinnego”6.
Niezwykle istotne jest zatem wprowadzenie zasadniczych zmian w İyciu rodziny, by, jak stwierdza David Elkind, wspóãczesna rodzina staãa sič
„witalnĈ rodzinĈ”, wydolnĈ w speãnianiu swych funkcji opiekuęczo-wychowawczych oraz wykazujĈcĈ synergič edukacyjnĈ pomičdzy niĈ a placówkami oĤwiatowymi, do których uczčszczajĈ dzieci. Poniewaİ nie jest to ãatwe
do speãnienia we wspóãczesnej rzeczywistoĤci, bardzo waİne jest rozwijanie
podstawowych kompetencji zarówno dzieci, jak i ich rodziców w zakresie
radzenia sobie z problemami İycia. Nieocenione znaczenie w tym zakresie
majĈ kompetencje spoãeczne jednostki pomocne w osiĈganiu celów İyciowych, jak równieİ umiejčtnoĤci pozyskiwania spoãecznego wsparcia w trudnym poãoİeniu, a szczególnie w zapewnieniu poczucia bezpieczeęstwa dzieciom, które sĈ wartoĤciĈ najwyİszĈ. Tylko ono bowiem moİe stanowiþ
podstawč ujawniania sič i realizacji innych potrzeb waİnych dla rozwoju
dzieci, w tym potrzeby miãoĤci, przynaleİnoĤci, szacunku oraz wspomnianych juİ potrzeb samorealizacji. WĤród tych ostatnich nie do przecenienia sĈ
potrzeby poznawcze, potrzeby wiedzy i zrozumienia Ĥwiata, wiĈİĈce sič ze
zdobywaniem poczucia wãasnej wartoĤci, dziaãalnoĤciĈ twórczĈ, podejmowaniem i odgrywaniem wartoĤciowych ról İyciowych.
Teksty zamieszczone w niniejszej publikacji stanowiĈ przyczynek do
dyskusji i refleksji nad zasygnalizowanymi tu waİnymi problemami İycia
dzieci i ich konsekwencjami. Wszystkim Autorom, którzy zechcieli pochyliþ
sič nad trudnĈ sytuacjĈ najmãodszego pokolenia oraz niesprzyjajĈcymi dla
niego warunkami do rozwoju, skãadam serdeczne podzičkowania, doceniajĈc trud zredagowania przez Nich zaprezentowanych artykuãów, istotnie
waİĈcych na jakoĤci przedstawianej wieloautorskiej monografii.
Serdeczne podzičkowania skãadam Panu Dziekanowi Wydziaãu Studiów
Edukacyjnych UAM, prof. zw. dr. hab. Zbyszkowi Melosikowi: za wsparcie,
ogromnĈ przychylnoĤþ i pomoc w opublikowaniu niniejszej pracy.
________________
6 M. Budajczak, O Įródãach witalnoĤci edukacji w rodzinie i szkole w kontekĤcie sporu mičdzy
modernizmem i postmodernizmem, [w:] Wspóãprzestrzenie edukacji..., s. 175.
10
Wstčp
Sãowa podzičkowania pragnč zãoİyþ takİe na rčce Pani prof. zw. dr hab.
Marii Jakowickiej – Recenzenta przedstawianej ksiĈİki – za niezmiernie
istotne refleksje i wskazówki pozwalajĈce podnieĤþ jej walory naukowe.
‹„Ž‹‘‰”ƒˆ‹ƒ
Budajczak M., O Įródãach witalnoĤci edukacji w rodzinie i szkole w kontekĤcie sporu mičdzy
modernizmem i postmodernizmem, [w:] Wspóãprzestrzenie edukacji. Szkoãa – Rodzina – Spoãeczeęstwo – Kultura, (red.) M. Nyczaj-DrĈg, M. Gãaİewski, Oficyna Wydawnicza
„Impuls”, Kraków 2005.
Coleman J.S., Racjonalna rekonstrukcja spoãeczeęstwa, „Studia Socjologiczne” 1993, nr 1.
Danilewicz W., Dziecięstwo w rodzinie migracyjnej, [w:] Dziecko a zagroİenia wspóãczesnego
Ĥwiata, (red.) S. Guz, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skãodowskiej, Lublin
2008.
Melosik Z., Pedagogika postmodernizmu, [w:] Pedagogika, t. 1, (red.) Z. Kwiecięski, B. ģliwerski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Warszawa 2003.
Nyczaj-DrĈg M., Dzieci wysokiej jakoĤci w ponowoczesnym Ĥwiecie. Esej o koniecznoĤci i ryzyku
instytucjonalizacji dziecięstwa, [w:] Wspóãprzestrzenie edukacji. Szkoãa – Rodzina –
Spoãeczeęstwo – Kultura, (red.) M. Nyczaj-DrĈg, M. Gãaİewski, Oficyna Wydawnicza
„Impuls”, Kraków 2005.
ģliwerski B., Wspóãczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004.
Maãgorzata Cywięska