Polityka 8 korekta 2.indd - Instytut Pracy i Spraw Socjalnych

Publikowanie, kopiowanie, przetwarzanie oraz wykorzystanie całej lub części artykułów i grafik bez zezwolenia jest zabronione.
Ludwik Florek, USTAWA I UMOWA W PRAWIE PRACY,
Wyd. Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa 2010,
stron 356.
Książka poświęcona jest rozważaniom nad relacjami,
jakie zachodzą między umowami indywidualnymi, zbiorowymi i przepisami prawa pracy. Jak podkreśla autor
w Przedmowie, publikacja jest wynikiem przemyśleń naukowych poczynionych w ostatnich latach. Książka składa się z sześciu rozdziałów, przedmowy i zakończenia.
Na końcu opracowania zamieszczono indeks rzeczowy
i bibliografię, obejmującą obok pozycji polskich autorów
także wiele zagranicznych.
W rozdziale I (Znaczenie i pojęcie ustawy i umowy)
autor porządkuje pojęcia, którymi posługuje się w dalszej części pracy. I tak, pod pojęciem ustawy rozumie nie
tylko ustawę właściwą, lecz także inne akty pochodzące
od państwa: Konstytucję, bezpośrednio stosowane postanowienia ratyfikowanych umów międzynarodowych,
bezpośrednio wiążące przepisy prawa wspólnotowego
oraz rozporządzenia wykonawcze. Wszystkie te akty
wpływają na umowę tak samo, jak ustawa. Z kolei pojęciem umowy obejmuje obok umowy o pracę także
wszystkie inne czynności obustronne kształtujące sytuację pracowników (umowa sensu largo). Do określenia
pozaumownych źródeł prawa pracy w postaci układów
i porozumień zbiorowych autor używa zbiorczo terminu
„umowa zbiorowa”, co jest uzasadnione wspólnymi cechami tych aktów.
32
L. Florek poruszył także zagadnienie roli ustawy
i umowy w implementacji międzynarodowego i wspólnotowego prawa pracy. Z reguły odbywa się to poprzez
przyjęcie ustawy, niekiedy jednakże (tak jak w przypadku
wielu dyrektyw) wprowadzenie danych regulacji wymaganych przez zobowiązanie międzynarodowe jest
możliwe także przez zawarcie umowy zbiorowej między
organizacjami partnerów społecznych. Autor zauważa,
że zawieranie tego rodzaju umów zbiorowych jest szeroko stosowane w krajach UE, ale w Polsce nie ma tradycji
zawierania układu obejmującego wszystkich pracowników lub nawet układu obejmującego pracowników jednej
branży w celu implementacji norm prawa europejskiego.
Rozdział II (Ustawa a umowa w indywidualnym stosunku pracy) poświęcony jest wzajemnej relacji ustawy
i umowy w indywidualnym stosunku pracy. Ze względu
na fakt, że ustawodawstwo pracy jest rozległe i wiele zagadnień dotyczących sytuacji pracowników jest szczegółowo regulowane w ustawie, swoboda umów w indywidualnym prawie pracy jest znacząco ograniczona
i uzależniona od zakresu ustawy. Autor zwraca uwagę,
że swoboda umów stron stosunku pracy może być rozumiana bądź szerzej – jako możliwość odchodzenia od
przepisów ustawy na korzyść pracownika oraz ustawowo
dopuszczalne pogarszanie jego sytuacji (s. 133) bądź
węziej – jako możliwość kształtowania umowy o pracę
tylko na podstawie art. 3531 kodeksu cywilnego, w tym
zwłaszcza w sprawach nieuregulowanych w przepisach
prawa pracy (s. 133). Wysuwa zatem postulat rozważa-
Polityka Społeczna nr 8/2010
nia rozszerzenia swobody umów w indywidualnym prawie pracy.
W rozdziale III (Ustawa a umowa zbiorowa) dokonano
analizy relacji zachodzących między ustawą a umowami
zbiorowymi, czyli układami zbiorowymi i innymi porozumieniami zbiorowymi o normatywnym i nienormatywnym
charakterze. Układ zbiorowy wywiera podobny wpływ na
treść indywidualnych stosunków pracy jak ustawa, jednakże możliwość kształtowania sytuacji pracowników
przez układ zbiorowy jest podporządkowana ustawie,
zgodnie z hierarchią źródeł prawa pracy. Autor rozważa
zakres autonomii układowej stron zbiorowych stosunków pracy i stwierdza, że de lege ferenda autonomia
układu powinna być większa niż swoboda umów, gdyż
strony układu pozostają względem siebie w bardziej wyrównanej pozycji niż strony umów indywidualnych. Autor
zwraca jednocześnie uwagę, że poszerzenie autonomii
układowej wymaga silnych i dojrzałych związków zawodowych.
Odnosząc się do relacji ustawy do porozumień zbiorowych L. Florek stwierdza, że ich rola jest podobna do
układu. Porozumienia zbiorowe mają zróżnicowany zakres przedmiotowy, nie zawsze precyzyjnie określony,
a wyjście poza określony przez ustawę zakres przedmiotowy powoduje, że porozumienie w tym zakresie nie może
być traktowane jako źródło prawa pracy. W związku z tym
wysuwa postulat wyraźnego określenia w ustawie będącej oparciem dla porozumienia (art. 91 k.p.), w zakresie
którego porozumienie ma być źródłem prawa pracy.
Wpływ umów zbiorowych na indywidualne stosunki
pracy został omówiony w rozdziale IV (Umowa zbiorowa
a umowa o pracę). Generalną zasadą w tym zakresie jest
to, że umowa indywidualna nie może być mniej korzystna niż umowa zbiorowa. Jednocześnie układ zbiorowy
może zawierać postanowienia, które pozwalają kształtować indywidualne umowy w sposób mniej korzystny od
układu zbiorowego, nie niższy jednak niż poziom ochrony zagwarantowany przepisami prawa pracy. Wpływ
nienormatywnych porozumień zbiorowych na indywidualne umowy o pracę może zależeć od postanowień po-
Polityka Społeczna nr 8/2010
rozumienia lub tych umów. De lege ferenda ustawa powinna wyraźniej wskazywać zakres, w jakim porozumienia zbiorowe mogą określać obowiązki stron.
W rozdziale V (Ustawa i umowa w zbiorowych stosunkach pracy) autor wskazuje, że ustawa nie jest wystarczającym narzędziem zapewnienia funkcjonowania i rozwoju
zbiorowych stosunków pracy. Dzięki umowie zbiorowej
partnerzy społeczni mogą ułożyć swoje wzajemne relacje
stosowanie do aktualnej sytuacji, przy czym zakres stosowania umowy jest ograniczony przez ustawę. Postuluje
jednak rozbudowanie regulacji dotyczącej odpowiedzialności stron zbiorowych stosunków pracy.
Kwestię prawnego charakteru układu zbiorowego
i porozumień zbiorowych podjęto w rozdziale VI (Ustawowy i umowny charakter układu i porozumienia zbiorowego). Jak podkreśla L. Florek, w orzecznictwie ostatnich lat panuje nietrafna tendencja do uznawania normatywnego charakteru wszystkich porozumień zbiorowych,
co godzi w spójność źródeł prawa pracy i pewność obrotu prawnego. Autor poddaje krytyce tendencję do zastępowania układów zbiorowych innymi porozumieniami
o niejasnym charakterze prawnym. Rozważa także problem środków prawnych, przysługujących stronom umowy zbiorowej w razie jej naruszenia przez sygnatariuszy,
postulując wyraźniejsze otwarcie drogi sądowej dla roszczeń zbiorowych.
Omawiana pozycja wydawnicza z pewnością przyciągnie uwagę czytelników zainteresowanych teorią
prawa pracy. Autor dokonał dogłębnej analizy kluczowych dla prawa pracy pojęć ustawy i umowy zarówno
w indywidualnym, jak i w zbiorowym prawie pracy oraz
zachodzących między nimi relacji. Mimo że książka dotyczy zagadnień teoretycznych, to ze względu na klarowny
język oraz przejrzystą konstrukcję tekstu – tok wywodu
przedstawiany w punktach i zakończony podsumowaniem po każdym rozdziale – można ją polecić szerokiemu gronu czytelników.
MARTA DERLACZ-WAWROWSKA
Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
33