Jessica i Jeremie – nowe instrumenty finansowe dla firm i

Transkrypt

Jessica i Jeremie – nowe instrumenty finansowe dla firm i
Biuletyn Informacyjny
Wielkopolskiego Regionalnego
Programu Operacyjnego
na lata 2007-2013
nasz
region
Nr 2/2008
ISSN 1733-6473
EGZEMPLARZ BEZPŁATNY
ROZWIJA SIĘ Z EUROPĄ
WOJEWÓDZTWO
WIELKOPOLSKIE
UNIA EUROPEJSKA
EUROPEJSKI FUNDUSZ
ROZWOJU REGIONALNEGO
Projekt finansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013
FUNDUSZE EUROPEJSKIE – DLA ROZWOJU INNOWACYJNEJ WIELKOPOLSKI
» Jessica i Jeremie – nowe instrumenty
finansowe dla firm i samorządów
» Priorytet III „Środowisko przyrodnicze”
– działania WFOŚiGW
» Konferencja „Światowe Dni
Innowacji w Wielkopolsce”
» Budowa Wielkopolskiej Sieci
Szerokopasmowej
FOT. 2X EMANUELA I DAWID TATARKIEWICZOWIE/ODONATA
Światowe Dni Innowacji
Na zdjęciach: Uroczystego
otwarcia Światowych Dni
Innowacji dokonał Marek
Woźniak, Marszałek Województwa Wielkopolskiego.
Efektowne widowisko multimedialne autorstwa Zbigniewa i Ewy Łowżyłów rozpoczęło wieczorny wernisaż
wystawy Design=Innowacja w Starej Drukarni.
Po co nam design?
Sala wypełniła się po brzegi, organizatorzy dostawiali dodatkowe krzesła. W czwartek 11 września temat DESIGN = INNOWACJA i nazwiska wykładowców o międzynarodowej renomie przyciągnęły do poznańskiego Hotelu Andersia sporą grupę
gości. Spotkali się tu i dyskutowali zarówno
projektanci, naukowcy, przedstawiciele instytucji zrzeszających designerów, przedsiębiorcy i reprezentanci instytucji wsparcia, jak i – co budzi wiele nadziei – liczna
grupa młodych adeptów tego zawodu przyszłości. Konferencja odbywała się w ramach
Światowych Dni Innowacji.
Czytaj na str. 4
WOJEWÓDZTWO
WIELKOPOLSKIE
UNIA EUROPEJSKA
EUROPEJSKI FUNDUSZ
ROZWOJU REGIONALNEGO
W numerze:
4 | Design = Innowacja
Nowoczesne wzornictwo przemysłowe
rewolucjonizuje gospodarkę
FOT. ARCHIWUM UMWW
7 | Kronika Światowych Dni
Innowacji
8 | Jessica i Jeremie
Nowe instrumenty finansowe
dla samorządów i przedsiębiorców
9 | Wysyp wniosków
Olbrzymie zainteresowanie
przedsiębiorców działaniem 1.2
Szanowni Państwo,
Unijne pieniądze pozwalają realizować
marzenia o ochronie środowiska
w regionie
12 | Inwestycje w przyszłość
Rusza realizacja kluczowych
projektów w Wielkopolsce
14 | Wielkopolska
i szerokopasmowy
Internet
Blisko 100 milionów euro na budowę
infrastruktury telekomunikacyjnej w
Wielkopolsce w latach 2009-2013
15 | Aktualności
Rondo Kaponiera, tramwaje
i transport publiczny • Konkurs
fotograficzny • Rusza akcja „Proste
Fundusze”
FOT. EMANUELA I DAWID TATARKIEWICZOWIE/ODONATA
Wystawa „Design = Innowacja”
w poznańskiej Starej Drukarni
Wielkopolska zawsze była i jest znana z gospodarności i przedsiębiorczości.
Od pewnego czasu marką naszego regionu staje się innowacyjność i kreatywność. O tych cechach Wielkopolan po raz pierwszy na szerszą skalę mówiliśmy
w listopadzie ubiegłego roku podczas Wielkopolskiego Tygodnia Innowacji.
Tegoroczna edycja organizowana w dniach 8-12 września miała już dużo szerszy charakter. Nadaliśmy tej imprezie przydomek „Światowe”, gdyż zaprosiliśmy na nią gości nie tylko z Unii Europejskiej, lecz także z Indii, Rosji, Ukrainy
oraz Stanów Zjednoczonych. Większy rozmach inicjatywy miał nie tylko wypromować nasz region, lecz także umożliwić jej uczestnikom poznanie dobrych
światowych praktyk i nawiązanie międzynarodowych kontaktów.
Podczas kilku dni obejmujących konferencje, dyskusje, warsztaty i wystawy
omawialiśmy takie tematy, jak konkurencyjność, Strategia Lizbońska, rozwój
sektora kreatywnego czy nowoczesna inżynieria finansowa. Ponadto poruszone
zostało tak istotne dla rozwoju gospodarczego zagadnienie, jak tworzenie klastrów skupiających różne podmioty życia gospodarczego wokół określonych
branż gospodarki i ich wpływ na rozwój i poprawę pozycji konkurencyjnej regionów.
Po raz kolejny pokazaliśmy, że siłą Wielkopolski może być design. Żyje tu
i pracuje wielu zdolnych projektantów, którzy gotowi są do podjęcia współpracy z wielkopolskimi firmami. Dla sektora biznesowego inwestowanie w design to wzrost jakości produktów i usług oferowanych przez przedsiębiorstwa
oraz najszybsza droga do poprawy konkurencyjności.
Cieszy mnie, że mogliśmy też porozmawiać o nowoczesnych instrumentach
finansowych wspierających rozwój regionu. Wielkopolska plasuje się w krajowej awangardzie wdrażania programu JEREMIE. Jest to inicjatywa Komisji Europejskiej, wdrażana przy współpracy Europejskiego Banku Inwestycyjnego
i Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, która ma zachęcić państwa członkowskie i regiony UE do przeznaczenia części przyznanych im funduszy na instrumenty wsparcia finansowego małych i średnich przedsiębiorstw (pomoc
techniczna, pożyczki, venture capital – kapitał ryzyka, poręczenia).
Głównym założeniem inicjatywy JESSICA jest natomiast wsparcie projektów
dotyczących zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich i szeroko rozumianej rewitalizacji. JESSICA umożliwi samorządom lokalnym realizację projektów, które przyczynią się do odnowy obszarów zdegradowanych na terenie miast.
Wielkopolska już zdecydowała, że pójdzie tą drogą.
NASZ REGION • Biuletyn Informacyjny WRPO Województwa Wielkopolskiego wydawany jest na zamówienie
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, al. Niepodległości 18, 61-713 Poznań
Departament Polityki Regionalnej, ul. Przemysłowa 46; 61-541 Poznań
tel.: (061) 65 80 600 i faks: (061) 65 80 605 • e-mail: [email protected] • www.wrpo.wielkopolskie.pl
Leszek Wojtasiak
Wicemarszałek Województwa Wielkopolskiego
Wydawca: Smartlink Sp. z o.o. ul. Kościerzyńska 7, 60-446 Poznań
e-mail: [email protected], www.funduszeonline.pl
Redakcja: Jerzy Gontarz, Julia Hoffmann, Andrzej Szoszkiewicz
Projekt i skład: Alina Merha • Druk: Poligrafia Janusz Nowak
Biuletyn NASZ REGION jest wydawany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego
w ramach Pomocy Technicznej Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013
| nasz region | 2/2008
10 | EkoWielkopolska
3
Światowe Dni Innowacji w Wielkopolsce
FOT. 2X JAKUB JUSZCZAK
Najtańszą metodą podniesienia innowacyjności produktów jest zastosowanie
wzornictwa przemysłowego. Rozumie to coraz więcej właścicieli polskich firm, przeznaczając
coraz większe kwoty na wdrażanie nowych wzorów.
Rozumie, ale… nie bardzo wie, jak współpracować z projektantami.
DESIGN = INNOWACJA
ir George Cox, przewodniczący rady
nadzorczej brytyjskiego Design Council (odpowiednik naszego Instytutu Wzornictwa Przemysłowego), przygotował w 2005 r. raport o wpływie wzornictwa na konkurencyjność gospodarki.
Rządzący nie mieli wątpliwości. Szybko
powstał program wsparcia projektów wzorniczych. Program odniósł sukces. Objął 6,5
tys. firm. 73% z nich zdecydowało się na
samodzielne finansowanie kolejnego wdrożenia nowego wzoru.
| nasz region | 2/2008
S
4
Nasze bolączki i możliwości
Polska podążyła ścieżką przetartą przez
Brytyjczyków. Ministerstwo Gospodarki za-
mówiło w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego raport nie tylko pokazujący korzyści z upowszechniania designu, ale także
badający kondycję polskiego wzornictwa
i jego obecną rolę w sektorze przemysłowym. Co ujawnił raport? 80% firm deklaruje, że w ciągu najbliższego roku wprowadzi na rynek nowy produkt. Firmy określające wzornictwo jako kluczowe dla swojego rozwoju wdrożyły cztery razy więcej
wzorów niż wszystkie pozostałe. 93% liderów wzornictwa w Polsce zamierza zamówić w przyszłym roku nowy projekt
wzorniczy. 89% firm wskazało jakość jako
najważniejszy czynnik mający wpływ na
sprzedaż. 89% firm modyfikuje istniejące
na rynku wzory. Ale są też negatywne zjawiska: 11% przyznaje się do… kopiowania cudzych pomysłów.
Raport pozwolił jasno określić problemy
i potrzeby polskiego rynku wzornictwa.
Wskazał przyczyny słabego rozwoju tej
branży, czyli brak konkretnych zasad
i metod współpracy firm z projektantami,
niewiedzę przedsiębiorców na temat stawek płacowych projektantów oraz brak
świadomości znaczenia trafionego wzoru
w drodze do sukcesu.
Wnioski z raportu pozwoliły IWP opracować projekt indywidualny w ramach PO
IG i ukierunkowały drogę do realizacji założeń mających na celu wzmocnienie zna-
Wielkopolskie Centrum
Designu
Świadomość potrzeby dobrego wzornictwa i tworzenia nowych standardów odżywa również w regionach. We wrześniu,
podczas Światowych Dni Innowacji 2008
zorganizowanych przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego,
wiele miejsca poświęcono tej problematyce. Na konferencji „Design = innowacja”
spotkali się i dyskutowali z sobą projektanci, przedstawiciele instytucji zrzeszających designerów, przedsiębiorcy i przedstawiciele instytucji wsparcia. Design to nie
tylko modne opakowanie produktu. Istotą
współczesnego designu jest innowacyjność, dostarczanie całkowicie nowych rozwiązań. Design przeżywa w ostatnich latach rozkwit i staje się jedną z najbardziej
dochodowych gałęzi gospodarki. Branże
kreatywne, które reprezentują projektanci,
wydawcy, agencje reklamowe, są dziś tak
samo dochodowe jak handel paliwem.
Jednakże w świadomości polskich przedOd lewej: dr Thomas Lockwood,
Zuzanna Skalska, Karen Blincoe.
Znawcy designu z uwagą słuchali
wystąpień swoich kolegów
Ważne pojęcia
Wzorem użytkowym jest „nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub
zestawienia przedmiotu o trwałej postaci”
(Prawo własności przemysłowej, art. 94
ust. 1) Pojęcie „wzoru użytkowego” (podobnie jak wynalazku) jest ściśle związane
z innowacyjnym charakterem rozwiązania
technicznego.
Wzory przemysłowe uwypuklają wygląd
przedmiotu. „Wzorem przemysłowym jest
nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy
linii, konturów, kształtów, kolorystykę,
strukturę lub materiał wytworu oraz przez
jego ornamentację” (Prawo własności
przemysłowej, art. 102 ust. 1).
Wzornictwo przemysłowe to „działania
twórcze, uwzględniające czynniki technologiczne, marketingowe, społeczne, kulturowe, ergonomiczne i ekologiczne, polegające na projektowaniu formy powielanych w produkcji przedmiotów” (Michał
Stefanowski, 2005).
Źródło: www.winnowa.pl
siębiorców, zwłaszcza tych prowadzących
małe firmy, wzornictwo wciąż uchodzi za
wymysł i fantazję. Ten stan rzeczy doskonale opisuje popularne stwierdzenie: „Jedyne, co zarząd firmy wie na temat designu, to olbrzymia kwota, jaką za niego
płaci”.
Dlaczego jednak płaci? – Design stał się
wyznacznikiem innowacyjności i konkurencyjności – mówi dr Marcin Chłodnicki
z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu. –
Designerzy przynoszą przedsiębiorstwom
największy zwrot z inwestycji. Dzięki swej
kreatywności tworzą olbrzymią wartość dodaną – pozornie z niczego. W Polsce ta
branża dopiero raczkuje, nie ma nawet
podręcznika na temat nowoczesnego projektowania, ani świadomej polityki w tym
zakresie. Rozwój designu jest jednak koniecznością i będzie musiał nastąpić także
u nas.
W jednym wypada się nie zgodzić. Świadoma polityka w tym obszarze już się pojawiła. Świadczy o tym raport opracowany
przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego,
nowe instrumenty wsparcia projektów
wzorniczych, a także takie inicjatywy jak
Śląska Sieć na rzecz Wzornictwa czy Światowe Dni Innowacji w Wielkopolsce, które
zorganizowano właśnie pod hasłem DESIGN = INNOWACJA.
– Design to sztuka odpowiedzialnego
projektowania rzeczy pięknych i użytecznych. Odkrywania często nieuświadomionych, trudnych do wyrażenia potrzeb klientów, które można poznać jedynie w bezpośrednim kontakcie z przyszłym użytkownikiem. To bardzo trudne i łatwo przekroczyć
granicę intymności – mówi Tomek Rygalik,
polski projektant i wykładowca Royal College of Art w Londynie. – Aby dobrze zaprojektować umywalkę albo sedes do nowoczesnej i maksymalnie funkcjonalnej łazienki, spędziłem kilka tygodni, dzień po
dniu, w domu człowieka z uszkodzonymi
stawami biodrowymi, obserwując wszystkie jego codzienne czynności. Zobaczyłem
wtedy nawet to, czego on sam – zapytany
w wywiadzie – nie potrafiłby mi świadomie
powiedzieć, bo człowiek nie myśli o ciągle
powtarzanych ruchach, ich kolejności itp.
Jeśli po takim „badaniu” zaprojektuję wzory
ułatwiające mu życie, będą one wygodne
także dla osób zdrowych.
| nasz region | 2/2008
czenia i rozwój wzornictwa w Polsce. Raport potwierdził potrzebę ochrony nowych
wzorów przemysłowych i użytkowych. Między innymi tego dotyczy ogłoszony w czerwcu tego roku konkurs do działania 5.4
„Zarządzanie własnością intelektualną”
w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (PO IG). Opracowano też
specjalną formę wsparcia projektów wzorniczych w PO IG (działanie 4.2, do którego
nabór wniosków szybko został wstrzymany
z powodu wyczerpania alokacji).
Polskie wzornictwo dąży do profesjonalizmu. – Z raportu jasno wynika, czego
nam dziś potrzeba: projektanci powinni
mówić językiem rynkowym i być członkami
zespołów pracujących w firmach nad nowymi wdrożeniami. Projektant musi umieć
rozmawiać ze specjalistami różnych dziedzin oraz z przedsiębiorcą – mówi Beata
Bochińska, prezes Instytutu Wzornictwa
Przemysłowego. – Przedsiębiorca z kolei
chce wiedzieć, jak wygląda cały cykl życia
zaprojektowanego produktu, jak i kiedy go
testować, jak wygląda etap prototypowania i modelowania, w którym momencie
prosić konsumentów o opinię (na pewno
nie na końcu). Zarządy firm chcą wprowadzać nowe produkty i korzystać z projektantów, ale w formie uporządkowanej
współpracy. W przedsiębiorstwach nie ma
czasu na eksperymenty i pokazywanie
przedmiotów na wystawach. Wyroby
muszą trafiać do dystrybucji.
5
Przerwa kawowa była świetną okazją
do dalszej dyskusji z Tomkiem Rygalikiem
(z lewej)
gającego biodegradacji czy o tankowcach
zaopatrzonych w żagle.
| nasz region | 2/2008
FOT. JAKUB JUSZCZAK
Nowe standardy
6
Tomek Rygalik, po kilkunastu latach spędzonych za granicą (USA i Wielka Brytania), powoli przenosi swoją działalność do
Łodzi. Bo – jak twierdzi – w Polsce już
można się utrzymać z projektowania. To
pokazuje, że nasze firmy są coraz bardziej
świadome potrzeby współpracy z designerami, że rodzi się zapotrzebowanie na
wzory użytkowe i przemysłowe.
Designer to nie jest osoba od projektowania pięknych przedmiotów. Dziś to multidyscyplinarny specjalista, pośrednik pomiędzy biznesem a zwykłym człowiekiem,
nowego typu artysta znający się na surowcach, procesach technologicznych i społeczeństwie, wyczuwający, a często wyprzedzający zapotrzebowanie odbiorców.
Korzysta z pracy „trendwatcherów” (obserwatorów trendów), którzy podróżują po
świecie, odwiedzając kilkadziesiąt prestiżowych imprez targowych rocznie, analizują zaobserwowane tendencje w najważniejszych branżach przemysłu, polityce,
kulturze i środowisku, a następnie przedstawiają prognozę na przyszłość.
W Europie Zachodniej projektanci różnych branż (np. motoryzacja, grafika, architektura, telekomunikacja, elektronika)
zaczynają współpracować z sobą w centrach designu. Jedno z nich – Dutch Design Week Eindhoven – mieści się w Północnej Brabancji (Holandia), zwanej Europejską Doliną Krzemową. – Całe to pracowite, protestanckie społeczeństwo zamieniło się w „społeczeństwo wiedzy” –
mówi Zuzanna Skalska, polska projektantka, trendwatcher i wykładowca na Wydziale Wzornictwa Przemysłowego Politechniki w Eindhoven. – To tutaj wyprodukowano pierwszą na świecie żarówkę i wymyślono płytę CD. Tutaj skupia się olbrzymia liczba firm wytwarzających wysokie
technologie. Północna Brabancja stała się
też ośrodkiem najwyższej klasy designu,
m.in. dlatego, że istnieją tu bardzo dobre
szkoły projektowania. Design, nazywany
także „ekonomią twórczą”, jest źródłem
olbrzymich dochodów.
– Innowacja to pomysł plus projekt. Najważniejsze jest odkrycie, jak myślą i czują
klienci – twierdzi z kolei dr Thomas Lockwood, prezes Design Management Institute w Bostonie (USA). Zapytany, co sądzi
o projektach studentów ASP prezentowanych w Centrum Designu w Starej Drukarni
w Poznaniu, odpowiedział, że mamy zdolnych projektantów, ale ich pomysłami musimy teraz zainteresować producentów i
klientów. A to równie skomplikowane jak
samo projektowanie, a może nawet trudniejsze.
Eksperci zgodnie podkreślają, że epoka
nieodpowiedzialnego projektowania musi
jak najszybciej przeminąć, że pomysły w
rodzaju komórki jednorazowego użytku powinny być eliminowane już w chwili ich
narodzin. – Mamy za sobą 100 lat industrializacji i 15 lat globalizacji. Dały one
wzrost i zysk, ale też spowodowały gigantyczne szkody dla planety i człowieka –
twierdzi Karen Blincoe, projektantka i wykładowca, założyciel oraz dyrektor Międzynarodowego Centrum Innowacji@Sustainability w Danii. – Długo tak nie pociągniemy! Nie żyjemy w epoce homo sapiens, niestety. To raczej era homo stupidus (człowiek głupi). Jedynym rozwiązaniem jest design zrównoważony, eco-design, który zapewnia rozwój, a nie prowadzi do zniszczeń. Musimy całkowicie zmienić nasz sposób myślenia i przestawić się
na „gospodarkę zamkniętego koła”, funkcjonującą podobnie jak przyroda. W naturze istnieje nieustanne krążenie materii –
z przejrzałych jabłek powstaje kompost,
który następnie odżywia jabłoń, nic się nie
marnuje. Dlatego myśli się o produktach
typu płyta CD wykonana z materiału ule-
Światowe Dni Innowacji z pewnością pokazały najnowsze trendy w projektowaniu,
a przy okazji – miejsce Polski… gdzieś w
ogonie. Ale nie jest tak źle. Tomek Rygalik
podczas warsztatów z design management
„Integracja wokół produktu” przekonywał,
że jeśli firma jest świadoma swoich braków,
to znajduje się w świetnej sytuacji wyjściowej. Zdaje się, że w Polsce nie brakuje takich firm, które zidentyfikowały już swoje
potrzeby w zakresie wzornictwa. Potwierdza to omawiany wcześniej raport. Instytut Wzornictwa Przemysłowego stara się
wypełnić lukę w tym obszarze. W ramach
programu Innowacyjna Gospodarka rozpoczął realizację projektu indywidualnego
„Zaprojektuj swój zysk”. Będzie on realizowany w trzech obszarach: metodyka (zostanie opracowany pierwszy podręcznik
projektowania nowego produktu, oparty na
polskich doświadczeniach), część promocyjno-upowszechnieniowa (pokazanie dobrych praktyk i nauka na przykładach, jak
kalkulować zysk z wdrożenia nowego
wzoru) oraz narzędzia internetowe (baza
projektantów z ich referencjami, szkolenia
e-learningowe, materiały edukacyjne, digitalizacja i udostępnienie zbiorów poprzez
stronę internetową). W te działania wpisują
się warsztaty dla projektantów, przedsiębiorców oraz obu grup jednocześnie.
Dodatkowo IWP, korzystając z finansowania Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa
Wyższego, uruchomił właśnie w partnerstwie z SGH pierwsze w Europie studia podyplomowe z zakresu design management. Są one przeznaczone zarówno dla
absolwentów kierunków projektowania, jak
i dla absolwentów zarządzania. Nie każda
osoba kończąca studia w zakresie wzornictwa chce się zajmować bezpośrednio
projektowaniem. Studia są szansą dla tych,
którzy chcieliby w przyszłości zarządzać
projektowaniem.
Te przedsięwzięcia będą tworzyć nowe
standardy współdziałania. Za kilka lat nikt
się nie będzie zastanawiał, w jaki sposób
wdrożyć nowy wzór. Sięgnie po gotową
ofertę i skorzysta z pomocy specjalistów
od wdrażania nowych wzorów. Jasne jest
dziś, że wzornictwo to dźwignia konkurencyjności gospodarki – pokazują to m.in.
kraje skandynawskie. My musimy się jeszcze nauczyć, jak za tę dźwignię pociągnąć.
Jerzy Gontarz
Współpraca: Julia Hoffmann
Światowe Dni Innowacji w Wielkopolsce
Kronika Światowych Dni Innowacji
dniach 8-12 września 2008 roku odbyły się, zorganizowane przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, Światowe Dni Innowacji. Głównym celem
tej z rozmachem zaplanowanej imprezy było promowanie innowacyjnych działań podejmowanych w krajach i regionach Unii
Europejskiej oraz budowanie kultury innowacji w społeczeństwach. Program obejmował konferencje, dyskusje, warsztaty
i wystawy. Udział wzięli przedstawiciele Niemiec, Szwecji, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Włoch, Holandii i Danii oraz reprezentanci krajów nie będących członkami Unii Europejskiej – goście
z Indii, Rosji, Ukrainy oraz Stanów Zjednoczonych. Omówiono
m.in. możliwości wpływania na konkurencyjność regionu poprzez
politykę regionalną, obejmującą rozwój gospodarki, instrumenty
wsparcia finansowego i sektor kreatywny, do którego należy design (wzornictwo). Ponadto poruszano kwestie tworzenia klastrów,
skupiających różne podmioty życia gospodarczego wokół określonych branż gospodarki i ich wpływu na rozwój oraz poprawę
pozycji konkurencyjnej regionów.
n Tematem przewodnim Światowych Dni Innowacji była Strategia Lizbońska, czyli rozwój i konkurencyjność. Taki właśnie tytuł
nosiła konferencja inaugurująca to wydarzenie w dniu 8 września. Tego samego dnia odbył się również wernisaż międzynarodowej wystawy „Design = Innowacja”. Prace projektantów
(w tym studentów poznańskiej ASP) zaprezentowane w nowotworzonym Centrum Designu w Starej Drukarni w Poznaniu wzbudziły żywe zainteresowanie.
n We wtorek, 9 września, eksperci krajowi i zagraniczni poświęcili uwagę instrumentom finansowym dla małych i średnich przedsiębiorstw, a także problemowi finansowania innowacyjnych
i często ryzykownych projektów. Dyskusję wywołała poważna różnica zdań na temat tzw. luki finansowej, w którą wpada wiele
firm nie kwalifikujących się do korzystania z dotacji unijnych
i nie uznawanych przez instytucje finansowe za wiarygodnych
partnerów. Poruszono też kwestię możliwości wspierania MSP
przez sektor publiczny na różnych poziomach.
n W środę, 10 września, odbyły się równolegle 2 konferencje.
W Poznaniu tematem sympozjum były wchodzące w decydującą
fazę przygotowania do wdrożenia dwóch nowych instrumentów
finansowych JESSICA i JEREMIE. Z kolei budowa sieci współpracy na rzecz rozwoju turystyki oraz korzyści, jakie mogą z nich
osiągać zaangażowane strony, stanowiły przedmiot dyskusji gości,
którzy spotkali się w Chodzieży. Przedstawiciel Kraju Basków
przedstawił historię tworzenia baskijskiego klastra turystycznego,
zaś gospodarze spotkania zaprezentowali koncepcję klastra budowanego wokół rzeki przez gminy i powiaty dorzecza Noteci.
n Czwartek, 11 września, poświęcono przeżywającemu intensywny rozwój designowi. Konferencja wzbudziła olbrzymie zainteresowanie. Wypowiadali się głównie praktycy, wybitni specjaliści z USA, Niemiec, Holandii, Wielkiej Brytanii, Danii, Szwecji
i Polski. Podkreślali m.in. konieczność wprowadzenia zasadniczych zmian w myśleniu o projektowaniu, mówili o zarządzaniu
designem, wzornictwie zrównoważonym i ekodesignie, a zwłaszcza o roli wzornictwa w umacnianiu konkurencyjności firm i zwiększaniu ich zysków.
n Światowe Dni Innowacji zakończyły się w piątek 12 września
warsztatami dla menedżerów i projektantów z zakresu zarządzania designem („Integracja wokół produktu”), prowadzonymi przez
Tomka Rygalika – polskiego projektanta, wykładowcę Royal College of Art w Londynie. Pięć zespołów pracowało nad koncepcją
nowej oferty hipotetycznie zawiązanych konsorcjów. Świetne ćwiczenie rozwijające umiejętności współpracy i określania wspólnych celów. Równolegle Urząd Marszałkowski zorganizował
„Drzwi Otwarte” w innowacyjnych firmach Wielkopolski, adresowane do uczniów i studentów kierunków technicznych.
FOT. JULIA HOFFMANN
W
Ochrona wód zlewni rzeki Noteć to podstawa do budowania
klastra turystycznego w pólnocnej Wielkopolsce
| nasz region | 2/2008
FOT. 2X EMANUELA I DAWID TATARKIEWICZOWIE/ODONATA
„Suknia” Elżbiety Cios z Pracowni Projektowania Ubioru
dr Sławomiry Chorążyczewskiej (ASP w Poznaniu)
Dr Christian Ketels z Harvard Business School:
– Innowacja to przekształcanie idei w pieniądze
7
Instrumenty finansowe
JESSICA i JEREMIE
– szansa dla samorządów i przedsiębiorców
Przygotowania do wdrożenia dwóch nowych instrumentów finansowych JESSICA i JEREMIE
wchodzą w decydującą fazę. Powstaje harmonogram działań, przygotowano ekspertyzy prawne,
trwają rozmowy w zainteresowanych regionach oraz konsultacje z zagranicznymi partnerami.
września w Poznaniu, w ramach Światowych Dni Innowacji, dyskutowano na temat
nowych instrumentów finansowych JESSICA i JEREMIE. Obie konferencje otworzył ich gospodarz, wicemarszałek województwa Leszek Wojtasiak, podkreślając,
że Wielkopolska jest liderem, który zachęca pozostałe regiony do wdrażania tych
inicjatyw.
10
Głównym założeniem inicjatywy JESSICA jest wsparcie projektów dotyczących
zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich i szeroko rozumianej rewitalizacji.
– Warto podkreślić, że zainwestowane
pieniądze są odnawialne, a będą pochodziły ze środków priorytetu IV Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego – mówił Rafał Rybacki z Europejskiego Banku Inwestycyjnego. – Nadal nie
wiemy, jak będzie wyglądała perspektywa
finansowa 2013-2020, ale trwają dyskusje, by odejść od wsparcia bezpośredniego, tj. dotacji, i skierować się ku instrumentom pożyczkowym. Dlatego JESSICA jest tak ważna – podkreślił Jaroslav
Straka z Komisji Europejskiej.
JESSICA umożliwi samorządom lokalnym zrealizowanie projektów, które przyczynią się do rewitalizacji obszarów zdegradowanych na terenie miast. Pozwoli to
nie tylko odnowić tkankę miejską, ale rówMarcin Pilarczyk,
zastępca dyrektora Departamentu Wdrażania Programu Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego w Poznaniu:
nicjatywa JEREMIE ma poprawić dostęp
do funduszy wsparcia rozwoju MŚP.
Wielkopolscy przedsiębiorcy zyskają podobne możliwości finansowania, jakie istnieją w innych krajach UE. Zamierzamy
rozszerzyć istniejące fundusze o nowoczesne finansowe instrumenty wsparcia
biznesu np. pożyczki globalne, poręczenia portfelowe, regwarancje, finansowanie przedsięwzięć typu mezzanine, tj. pożyczka uzupełniona o instrument kapitałowy (np. udziały). Wielkopolska zarezerwowała na ten cel w WRPO 60 mln euro.
| nasz region | 2/2008
I
8
FOT. 2X PIOTR RATAJCZAK
JESSICA dla samorządów
Wśród ekspertów prowadzących obrady znaleźli się m.in.: przedstawiciele Komisji
Europejskiej, Urzędu Marszałkowskiego w Poznaniu oraz goście z zagranicy
nież stworzyć nowe miejsca pracy. Powstaną sklepy, kawiarnie, a także punkty
usługowe dla mieszkańców rewitalizowanych obszarów. – Do końca 2008r. chcielibyśmy podpisać umowę, a pod koniec
2009r. program mógłby już ruszyć – poinformował Radosław Krawczykowski, zastępca dyrektora Departamentu Wdrażania Programu Regionalnego Urzędu Marszałkowskiego w Poznaniu.
JEREMIE dla firm
Inicjatywa pozwala nie tylko na efektywniejsze wykorzystanie funduszy unijnych na
rzecz rozwoju firm, ale także na zwiększenie funduszy przez możliwość zaangażowania dodatkowych środków. Otóż pieniądze
z inicjatywy JEREMIE zostaną przynajmniej
czterokrotnie wykorzystane. W okresie
2008-2013 przeznacza się ok. 240 mln
euro na poprawę dostępu dofinansowania
sektora przedsiębiorstw w Wielkopolsce.
Pieniędzmi będzie zarządzać jedna, wyspecjalizowana instytucja finansowa (fundusz
powierniczy), która po 2013 r. nadal będzie
działać, udzielając wsparcia małym i średnim firmom.
– W praktyce inicjatywa JEREMIE oznacza utworzenie funduszu powierniczego,
który za pomocą tzw. „pośredników finansowych” będzie wspierał sektor przedsiębiorstw – tłumaczył Piotr Stołowski z JEREMIE.
Piotr Ratajczak
Fundusze dla przedsiębiorców
Wysyp wniosków
Przedsiębiorcy nie zawiedli. Konkurs dla działania 1.2 „Wsparcie rozwoju MSP”,
umożliwiający wsparcie firm z sektora małych i średnich przedsiębiorstw,
cieszył się nadspodziewanym zainteresowaniem. W odpowiedzi na ogłoszony 20 czerwca 2008 r.
i trwający do 25 lipca 2008 r. nabór napłynęły 672 wnioski o dofinansowanie projektów.
sięgnęła 5,67 mln zł, a wnioskowana
kwota dofinansowania – 2,2 mln zł. W ramach swoich projektów przedsiębiorcy najczęściej planują zakup środków trwałych
(wyposażenie, maszyny) umożliwiających
wprowadzenie na rynek nowych produktów lub zaoferowanie nowych usług, co
oczywiście powinno się przekładać na
wzrost konkurencyjności firmy.
Błędy, które często popełniają wnioskodawcy, to niekompletna dokumentacja,
brak podpisów, paraf, prawidłowego potwierdzenia „za zgodność z oryginałem”,
błędy rachunkowe, niepoprawne zapisy
W
Liczba wniosków z∏o˝onych
przez beneficjentów z województwa
wielkopolskiego
Liczba wniosków z∏o˝onych
przez beneficjentów spoza województwa
wielkopolskiego
5
z∏otowski
3 Warszawa
11
pilski
10
chodzieski
9
czarnkowsko-trzcianecki
6
mi´dzychodzki
4
wàgrowiecki
pow. krakowski 1 1 Kraków
6
obornicki
10
szamotulski
17
nowotomyski
114
Poznaƒ
8
grodziski
9
wolsztyƒski
165
poznaƒski
11
gnieênieƒski
36
koniƒski
6
s∏upecki
9
Leszno
9
Konin
16
6
Êredzki wrzesiƒski
19
koÊciaƒski
leszczyƒski 14
1
¸ódê
pow. milicki 1
Wroc∏aw 1
8
Êremski
7
gostyƒski
7
kolski
wskaźników dotyczących produktów i rezultatów. To się nie zmieniło w porównaniu z poprzednim okresem programowania. – Jesteśmy na etapie oceny formalnej,
wysyłamy pisma z prośbą o uzupełnienia
lub korekty. Projektodawca musi je nam
dostarczyć w ciągu 5 dni. Ze względu na
dużą liczbę wniosków ocenę formalną
przedłużyliśmy do 10 listopada – mówi
Marlena Sierszchulska, naczelnik Wydziału
Oceny Formalnej w Departamencie Wdrażania Programu Regionalnego UMWW.
Wśród wnioskodawców ubiegających się
o dofinansowanie w ramach działania 1.2
są także firmy pochodzące spoza Wielkopolski (patrz mapa). Zgodnie bowiem
z kryteriami wyboru projektów, o uzyskanie dotacji w ramach działań 1.1 i 1.2
Wielkopolskiego Regionalnego Programu
Operacyjnego mogą się ubiegać podmioty
posiadające siedzibę lub prowadzące działalność na terenie województwa wielkopolskiego.
3 września 2008 r. zakończyła się ocena
formalna wniosków złożonych w pierwszym konkursie do działania 1.1 „Rozwój
mikroprzedsiębiorstw” (projekty inwestycyjne i specjalistyczne projekty doradcze).
Spośród 220 złożonych wniosków 122 odpadły ze względu na błędy formalne.
98 projektów (w tym 1 doradczy) przekazano do dalszej oceny. W ramach tego konkursu mikroprzedsiębiorcy mają do podziału 8 mln zł. (JG)
Liczba i wartoÊç wniosków z∏o˝onych w ramach konkursu
do dzia∏ania 1.2 Wsparcie roswoju MÂP
Schemat I – Projekty inwestycyjne
9
jarociƒski
17
kaliski
7
pleszewski
11
krotoszyƒski
14
rawicki
powy˝ej 20 wniosków
27
ostrowski
10
turecki
651 wniosków
Schemat II – Specjalistyczne projekty doradcze
21 wniosków
5 672 972,26 z∏
741 141 656 z∏
15
Kalisz
324 049 004,07 z∏
8
ostrzeszowski
2 195 465 z∏
10-20 wniosków
1-9 wniosków
5
24
k´piƒski
liczba z∏o˝onych wniosków w powiecie
INFOGRAFIKA: MARIUSZ MAMET/MAC MAP
ca∏kowita wartoÊç
projektów
wnioskowana kwota
dofinasowania
∏àczna wartoÊç
projektów
wnioskowana kwota
dofinasowania
| nasz region | 2/2008
ramach I naboru do działania
1.2 uruchomiono dwa spośród
trzech schematów pomocowych:
projekty inwestycyjne (schemat I) i specjalistyczne projekty doradcze (schemat II).
Alokacja na konkurs wynosiła 35 mln euro,
w tym 33 mln na projekty do schematu I
i 2 mln euro na projekty do schematu II.
Przedsiębiorcy złożyli 651 projektów inwestycyjnych o łącznej wartości 741,14
mln zł. Wnioskowana kwota dofinansowania przekroczyła 324 mln zł. Specjalistycznych projektów doradczych zgłoszono
mniej – 21 wniosków. Ich łączna wartość
9
Środowisko przyrodnicze
Znamy pierwszych beneficjentów działania 3.3 „Wsparcie ochrony przyrody”
Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. Wkrótce poznamy kolejne projekty,
które otrzymają wsparcie w tym obszarze.
ealizację Priorytetu III „Środowisko
przyrodnicze” Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego (WRPO) powierzono Wojewódzkiemu Funduszowi Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Instytucja ta ma odpowiednie doświadczenie
i kadry przygotowane do obsługi tego typu
projektów. Priorytet III to kompleksowa
propozycja poprawy stanu środowiska naszego regionu. Chodzi o zmniejszenie ilości zanieczyszczeń odprowadzanych do
wód, ziemi i emitowanych do atmosfery,
poprawę jakości powietrza, wód i gruntów, wzrost racjonalności gospodarowania zasobami środowiska, rekultywację te-
R
niamy dobrych specjalistów, owocnie
współpracujemy z samorządami. Myślę, że
dzięki temu Fundusz może występować
teraz w nowej roli – Instytucji Wdrażającej wybrane priorytety w ramach Programu
Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko
oraz Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. Mam nadzieję, że
będziemy dobrym partnerem dla beneficjentów z Wielkopolski.
Pierwsze konkursy
W tym roku WFOŚiGW przeprowadził już
dwa konkursy w ramach działania 3.3
„Wsparcie ochrony przyrody” WRPO. Do
rozdysponowania w pierwszym przewi-
• Odbudowa zdegradowanych siedlisk nieleśnych, leśnych i wodnych oraz czynna
ich ochrona
• Budowa infrastruktury na obszarach
chronionych (w tym Natura 2000) oraz
wyposażenie centrów edukacji ekologicznej
• Ochrona gatunków o zagrożonych pulach
genowych
• Kampanie promocyjne i informacyjne
oraz imprezy masowe na poziomie ponadpowiatowym
• Przejścia dla zwierząt i przepławki dla
ryb
• Plany ochrony dla obszarów chronionych, w tym Natura 2000.
EkoWielkopolska
renów zdegradowanych, a także ochronę
przyrody. Ważnym obszarem interwencji
jest zapewnienie optymalnego poziomu
bezpieczeństwa środowiskowego i technologicznego. Przewidziano także działania na rzecz wzrostu udziału energii odnawialnej. Na realizację siedmiu działań
w ramach priorytetu III „Środowisko przyrodnicze” przeznaczono 173,9 mln euro
z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (stanowi to 13,66% alokacji
EFRR na WRPO).
| nasz region | 2/2008
Partner dla beneficjenta
10
Od 15 lat WFOŚiGW w Poznaniu działa
na rzecz ochrony środowiska i przywracania walorów środowisku przyrodniczemu
w Wielkopolsce. – Zaczynaliśmy z majątkiem 13 mln zł, a dziś wynosi on już 400
mln zł. Te środki przeznaczamy na wspieranie działań proekologicznych w regionie
– mówi dr Przemysław Gonera, prezes
WFOŚiGW w Poznaniu. – Jesteśmy przede
wszystkim partnerem samorządów, którym
oferujemy pożyczki, dopłaty, pożyczki częściowo umarzalne oraz dopłaty do odsetek od kredytów. Przez wszystkie lata działalności wsparliśmy przedsięwzięcia proekologiczne kwotą 1,3 mld zł. Wartość tegorocznego dofinansowania wyniesie, jak
szacujemy, około 200 mln zł. O skuteczności działania i trafności decyzji świadczy też to, że nigdy nie musieliśmy uruchamiać funduszu rezerwowego. Zatrud-
dziano 4,8 mln zł, a w drugim – 7 mln zł.
Były adresowane do szerokiego kręgu potencjalnych beneficjentów: od jednostek samorządu terytorialnego i ich związków,
przez PGL Lasy Państwowe, przedsiębiorców, instytucje naukowe, szkoły wyższe, organizacje pozarządowe, po zarządców dróg
i linii kolejowych. – Oczekiwaliśmy, że wniosków o dofinansowanie projektów z zakresu
wsparcia ochrony przyrody będzie więcej.
Oba konkursy nie wyczerpały alokacji –
mówi Krzysztof Mączkowski, wiceprezes
WFOŚiGW w Poznaniu. – W trakcie pierwszego konkursu złożono 11 wniosków. Przyczyną niewielkiej ich liczby mógł być krótki,
miesięczny termin. Nie wszystkie zainteresowane podmioty zdążyły przygotować dokumentację. Przed drugim naborem zorganizowaliśmy kolejne szkolenie. Konkurs
przedłużyliśmy do dwóch miesięcy, ale niestety nałożył się on na wakacje i wpłynęło
znowu tylko 11 wniosków o dofinansowanie. Są to projekty budżetowo niewielkie,
największy z już zatwierdzonych do dofinansowania ma wartość całkowitą ok. 450
tys. zł (przy kwocie dofinansowania 261
tys. zł). Jednakże alokacja na całe działanie jest nieduża (łącznie z wkładem krajowym: 8,3 mln euro) i w trakcie zaplanowanych 4 lub 5 konkursów powinniśmy rozdysponować środki.
W działaniu 3.3 „Wsparcie ochrony przyrody” można realizować sześć rodzajów
projektów:
Już dokonano wyboru projektów z pierwszego konkursu. Do dofinansowania rekomendowano sześć projektów o łącznej
wartości kosztów kwalifikowanych w wysokości 1,66 mln zł i wartości wsparcia
1,1 mln zł. – Są to bardzo ciekawe projekty, dotyczą wielu obszarów: budowy
szlaku edukacji ekologicznej, zadrzewienia dróg śródpolnych, kampanii informacyjno-promocyjnych. W tej puli naboru
widać całą różnorodność tego działania. W
pierwszym konkursie wsparcie przyznano
trzem projektom edukacyjnym i promocyjnym. Moim zdaniem, każdy projekt edukacyjny i promujący zasady ekorozwoju
jest niezwykle cenny. Cały czas powinniśmy pracować nad zwiększaniem świadomości i odpowiedzialności społecznej za
własne środowisko.
W odpowiedzi na drugi konkurs wpłynęły
projekty o łącznej wartości prawie 4,3 mln
zł. Wnioskowano w nich o dofinansowanie 2,5 mln zł. – W trakcie oceny formalnej projektodawcy mogą dokonywać korekt
projektów (jeden raz). Właśnie jesteśmy na
tym etapie – mówi Krzysztof Mączkowski.
– Niedługo zakończymy ocenę formalną i
rozpoczniemy ocenę merytoryczną poprawnie przygotowanych aplikacji. Sądzę,
że w październiku lub listopadzie poznamy
beneficjentów drugiego konkursu.
Wśród beneficjentów WRPO znalazły się
Lasy Państwowe, które nie mogły aplikować do ZPORR. – Lasy Państwowe zgła-
FOT. JERZY GONTARZ
Krzysztof Mączkowski, wiceprezes WFOŚiGW w Poznaniu: – Możemy teraz realizować nasze
marzenia dotyczące ochrony środowska za unijne pieniądze
szają istotne projekty związane z ochroną
i kształtowaniem przyrody, edukacją ekologiczną czy też dotyczące odbudowy zdegradowanych siedlisk leśnych – dodaje
wiceprezes Krzysztof Mączkowski.
Kłopot z pomocą publiczną
Dlaczego WFOŚiGW zdecydował się na
razie na przeprowadzenie konkursów tylko
w jednym działaniu? – W ramach priorytetu III WRPO dwa działania 3.3 „Wsparcie ochrony przyrody” i 3.4 „Gospodarka
wodno-ściekowa” nie są objęte pomocą
publiczną. Pozostałe mogą zostać nią objęte. Czekamy na odpowiednie decyzje
rządu o określeniu tych zasad i dlatego
wstrzymujemy się z uruchomieniem konkursów do pozostałych działań. W wypadku działania 3.4 mieliśmy inny pro-
blem – dwa rodzaje beneficjentów: podmioty wpisane do Krajowego Programu
Oczyszczania Ścieków Komunalnych i podmioty oczekujące na wpis do KPOŚK. Nie
do końca było wiadomo, czy te drugie
mogą występować o dofinansowanie w ramach działania „Gospodarka wodno-ściekowa”. Zarząd Województwa właśnie podjął decyzję o dopuszczeniu tych podmiotów do konkursu. Wątpliwości zniknęły
i nabór zostanie wkrótce ogłoszony – wyjaśnia wiceprezes WFOŚiGW.
System
Promocją działań i obsługą unijnych
projektów zajmuje się Dział Funduszy Europejskich WFOŚiGW. Projekty składane
do priorytetu I i II Programu Operacyjnego
Infrastruktura i Środowisko są całkowi-
cie obsługiwane przez ten dział. Natomiast ścieżka oceny projektów w ramach
WRPO jest zbliżona do tej stosowanej dotychczas przez Fundusz w programach
krajowych. W wypadku PO IiŚ Fundusz
będzie obsługiwał mniej projektów, ale
wartościowo większych. Natomiast do
WRPO będzie wpływać duża liczba różnorodnych i wartościowo drobniejszych
projektów. Dodatkowe urozmaicenie polega na sporej liczbie typów potencjalnych beneficjentów.
Ubiegający się o dotacje z WRPO będą
mieli do czynienia z konkursami jednostopniowymi (bez preselekcji wniosków) i
dwustopniowymi (z preselekcją). Konkursy
jednostopniowe dotyczą działań 3.3
„Wsparcie ochrony przyrody”, 3.5 „Wzmocnienie ochrony przeciwpowodziowej zagrożonych obszarów oraz zwiększenie retencji na terenie województwa” oraz 3.6
„Poprawa bezpieczeństwa środowiskowego
i ekologicznego”. Nabór do pozostałych
działań jest objęty systemem preselekcji.
Fundusz dla beneficjentów
Projektodawcy nie tylko wnioskują do
Funduszu o dotacje unijne, ale także ubiegają się w nim o pożyczki na częściowe sfinansowanie tych inwestycji. To pozwala
Funduszowi się zorientować, jakiego typu
inwestycje są przygotowywane na konkursy. – Mamy w ofercie pożyczkę – w
100% zwrotną, ale pozwalającą beneficjentowi dokonać montażu finansowego.
Projektodawcy z wyprzedzeniem ubiegają
się u nas o takie pożyczki. Na podstawie
dotychczasowych obserwacji spodziewamy
się wielu projektów z dawnej listy indykatywnej PO IiŚ – mówi K. Mączkowski.
– Z pewnością fundusze unijne pozwolą
zainicjować wiele działań, którymi nie zajęlibyśmy się bez dodatkowego wsparcia.
Jerzy Gontarz
Nazwa beneficjenta
Tytuł projektu
Kwota całkowita
Kwota dofinansowania
1. PGL Lasy Państwowe Nadleśnictwo Konstantynowo
Konstantynowo 1, 62-053 Pecna
Doposażenie ścieżki edukacyjnej biegnącej
w leśnictwie Grzybno na obszarze Natura 2000
147 010,00
84 350,00
2. Miasto Poznań
pl. Kolegiacki 17, 61-841 Poznań
Kampania informacyjno-edukacyjna
dla mieszkańców Wielkopolski o zmianach klimatu
na świecie i o zagrożeniach z tym związanych
399 999,00
279 999,30
3. Powiat Turecki
ul. Kaliska 59, 62-700 Turek
Kampania promocyjno-informacyjna Powiatu
Tureckiego na rzecz ochrony przyrody
102 000,00
71 400,00
4. PGL Lasy Państwowe Nadleśnictwo Jarocin
ul. Kościuszki 43, 63-200 Jarocin
Infrastruktura i wyposażenie ośrodka edukacyjnego
„Centrum Zarządzania Łęgami” w Czeszewie
454 080,00
261 800,00
5. Gmina Wolsztyn
Rynek 1, 64-200 Wolsztyn
Budowa Szlaku Żurawiego wokół Jeziora
Wolsztyńskiego służącego promocji obszarów
chronionych w Gminie Wolsztyn
396 443,66
276 810,56
6. Powiat Kościański
al. Kościuszki 22, 64-100 Kościan
Zadrzewianie dróg śródpolnych na terenie
Parku Krajobrazowego im. gen. D. Chłapowskiego
165 535,00
115 874,50
| nasz region | 2/2008
Lista projektów wyłonionych do dofinansowania w ramach działania 3.3 WRPO
11
Projekty kluczowe WRPO
Inwestycje
w przyszłość
Rusza realizacja projektów kluczowych dla rozwoju naszego województwa, które uzyskają wsparcie
w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego 2007-2013.
Na Indykatywną Listę Projektów Kluczowych Zarząd Województwa zatwierdził już
22 przedsięwzięcia o łącznej wartości ponad 418 milionów euro. Projekty te mogą otrzymać
unijne dofinansowanie w wysokości 28 – 85% wartości przedsięwzięcia.
rojekty kluczowe mają charakter
strategiczny dla rozwoju regionu.
Wybiera je Zarząd Województwa,
a jednym ze źródeł ich wyboru jest System
Ewidencji Przedsięwzięć. Ponadto na liście
ujęto również niezależnie zgłaszane projekty, które w znaczący sposób wpłyną na
zrównoważony rozwój województwa. Propozycje kluczowych przedsięwzięć były
poddane konsultacjom społecznym, m.in.
na konferencjach regionalnych oraz poprzez ankietę internetową.
Wpisanie inwestycji na listę projektów
indywidualnych jest warunkową deklaracją jego realizacji i zarezerwowaniem środ-
PWSZ KALISZ
P
Zarządzającą, w której m.in. zawarty jest
termin złożenia dokumentacji aplikacyjnej.
Dokumentacja obejmuje wniosek o dofinansowanie projektu oraz takie załączniki
jak studium wykonalności, harmonogram
realizacji, pozwolenie na budowę, dokumentacja związana z oceną oddziaływania
projektu na środowisko, a tam gdzie to konieczne – raport w sprawie oddziaływania
na środowisko. Gwarancją przyznania dotacji jest dopiero podpisanie właściwej
umowy o dofinansowanie po pozytywnym
przejściu oceny merytorycznej.
Analizując listę 22 projektów zatwierdzonych już przez Zarząd Województwa
| nasz region | 2/2008
Wizualizacja budynku PWSZ w Kaliszu
12
ków na finansowanie przedsięwzięcia. Projekty te nie podlegają późniejszej procedurze konkursowej i nie będą konkurowały
o dofinansowanie z pozostałymi przedsięwzięciami. Należy jednak pamiętać, że podlegają one ocenie formalnej i merytorycznej, według tych samych kryteriów co projekty składane w procedurze konkursowej.
Po umieszczeniu projektu na liście, beneficjent podpisuje preumowę z Instytucją
łatwo dojść do wniosku, że w najbliższych
latach nasz region stawia na rozwój infrastruktury transportowej (w tym zwłaszcza transport publiczny) oraz na rozwój
bazy dydaktycznej szkół wyższych Wielkopolski. Największym projektem jest zakup
taboru kolejowego dla regionalnych przewozów pasażerskich, którego orientacyjna
wartość wynosi prawie 147 milionów euro,
z czego ponad 73 mln euro pochodzić bę-
dzie z Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego .
Pierwszą preumowę z Zarządem Województwa Wielkopolskiego podpisały władze Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu. Kwota prawie 4 milionów euro z Europejskiego Programu Rozwoju Regionalnego wesprze adaptację
trzech budynków powojskowych na potrzeby dydaktyczno-laboratoryjne i administracyjno-socjalne Instytutu Politechnicznego. To ważna inwestycja, gdyż cieszące się coraz większym zainteresowaniem kierunki techniczne nie miały dotąd
własnych pomieszczeń. Studenci korzystają na razie z obiektów wypożyczanych,
które nie zawsze odpowiadają wysokim potrzebom dydaktycznym.
Druga podpisana umowa dotyczy projektu Rozbudowa budynku dydaktycznego
na potrzeby kształcenia medycznego i
okołomedycznego w Państwowej Wyższej
Szkole Zawodowej im. Stanisława Staszica w Pile wraz z wyposażeniem.
Celem projektu jest dostosowanie
oferty edukacyjnej uczelni do potrzeb
rynku pracy w obszarze zawodów medycznych i okołomedycznych, takich jak
pielęgniarstwo, ratownictwo medyczne i
fizjoterapia. Pilska PWSZ planuje stworzenie podstawowych specjalistycznych
obiektów dydaktycznych służących edukacji na obecnych i nowych kierunkach
kształcenia medycznego i okołomedycznego oraz wyposażenie ich w nowoczesny
sprzęt i pomoce optymalizujące proces
kształcenia.
Wszystkie instytucje, których przedsięwzięcia zostały umieszczone na liście
projektów kluczowych, czeka bardzo
ważny okres realizacji inwestycji. Na nie
głównie zwrócona będzie uwaga władz województwa i mieszkańców Wielkopolski.
Od ich powodzenia zależy bowiem w dużej
mierze przyszłość naszego regionu.
Andrzej Szoszkiewicz
Wykaz Indywidualnych Projektów Kluczowych dla Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013
przyjęty przez Zarząd Województwa Wielkopolskiego 18 kwietnia i 24 lipca 2008 r.
1. Droga Nr 434, budowa obwodnicy
m. Krobia o dł.1,9 km
Orientacyjny koszt
projektu (w euro)
3 646 007,55
Przewidywany poziom
dofinansowania
Przewidywany
okres realizacji
Instytucja odpowiedzialna
za realizację
85%
2007-2008
Wielkopolski Zarząd Dróg
Wojewódzkich w Poznaniu
2. Modernizacja linii kolejowej nr 357
Sulechów – Luboń na terenie
województwa wielkopolskiego
31 720 000
50%
2007-2011
PKP Polskie Linie Kolejowe SA
Oddział Regionalny w Poznaniu
3. Modernizacja linii kolejowej nr 356
Poznań-Wschód – Bydgoszcz
na terenie województwa wielkopolskiego
mającej duże znaczenie w obsłudze połączeń
małych miejscowości z aglomeracją poznańską
na odcinku Poznań-Wschód – Gołańcz – Etap I
48 800 000
50%
2007-2011
PKP Polskie Linie Kolejowe SA
Oddział Regionalny w Poznaniu
146 960 000
50%
2008-2011
Urząd Marszałkowski Województwa
Wielkopolskiego
24 540 000
85%
2008-2013
Stowarzyszenie Gmin i Powiatów
Nadnoteckich
4 390 000
70%
IV kwartał
2008-2013
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej
w Poznaniu
33,22%
2007-2013
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
w Gnieźnie
4. Zakup taboru kolejowego dla regionalnych
pasażerskich przewozów kolejowych
5. Ochrona wód zlewni rzeki Noteć
6. Modernizacja Kanału Ślesińskiego
w km 0,00 do 32,00 poprzez remont śluz
w Koszewie, Gawronach, Pątnowie i Morzysławiu
oraz roboty pogłębiarsko-udrożnieniowe
7. Adaptacja obiektów pokoszarowych na potrzeby
dydaktyczno-naukowe PWSZ w Gnieźnie
11 355 893,71
8. Rozbudowa budynku dydaktycznego J
na potrzeby kształcenia medycznego
i okołomedycznego w PWSZ im. Stanisława
Staszica w Pile wraz z wyposażeniem
2 371 110,61
75%
2007-2012
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
im. Stanisława Staszica w Pile
9. Adaptacja obiektów powojskowych na potrzeby
dydaktyczno-laboratoryjne i rekreacyjno-sportowe
PWSZ w Kaliszu
5 309 489,55
75%
2008-2009
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
im. Prezydenta Stanisława
Wojciechowskiego w Kaliszu
10. Budowa auli wielofunkcyjnej z zespołem sal
wykładowych Państwowej Wyższej Szkoły
Zawodowej im. J.A. Komeńskiego w Lesznie
6 718 998,41
75%
II kwartał 2009-IV kwartał 2011
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
im. J.A. Komeńskiego w Lesznie
11. Budowa Centrum Wykładowo-Dydaktycznego
w Koninie
2 640 245,29
75%
2008-2009
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
w Koninie
12. Budowa budynku dydaktycznego Akademii
Wychowania Fizycznego
im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu
17 130 900
75%
2006-2011
Akademia Wychowania Fizycznego
im. Eugeniusza Piaseckiego w Poznaniu
13. Rozbudowa Wyższej Szkoły Nauk
Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu
12 207 585,74
40%
marzec 2008
marzec 2009
Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych
i Dziennikarstwa w Poznaniu
14. Rozbudowa zabytkowego gmachu Teatru Wielkiego
im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu
o wielofunkcyjną salę prób
8 000 000
70%
2008-2010
Teatr Wielki im. Stanisława Moniuszki
w Poznaniu
15. Rewaloryzacja Wzgórza Lecha w Gnieźnie
3 870 000
70%
2009-2011
Archidiecezja Gnieźnieńska
16. Rezerwaty Archeologiczne dot. Początków
Państwa Polskiego – Ostrów Lednicki, Giecz,
Grzybowo
3 126 000
70%
2007-2010
Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy
17. Przedłużenie linii tramwajowej z pętli Zawady
do stacji Poznań-Wschód
28 000 000
28,57%
2008-2012
Urząd Miasta Poznania
18. Budowa trasy tramwajowej Os. Lecha – Franowo
wraz z nową zajezdnią tramwajową na Franowie
oraz modernizacja trasy tramwajowej Kórnicka –
Os. Lecha – Rondo Żegrze
38 000 000
80%
2008-2012
Urząd Miasta Poznania
19. Przedłużenie trasy Poznańskiego Szybkiego
Tramwaju (PST) do Dworca Zachodniego
w Poznaniu
15 000 000
80%
2008-2012
Urząd Miasta Poznania
20. Budowa Wielkopolskiej Sieci Szerokopasmowej
47 000 000
85%
2009-2013
Urząd Marszałkowski Województwa
Wielkopolskiego
21. Wzmocnienie potencjału rozwojowego
Wielkopolski poprzez zastosowanie technologii
informacyjnych w działalności instytucji
publicznych na rzecz budowania infrastruktury
społecznej i gospodarczej regionu
3 915 000
85%
2008-2010
Komenda Wojewódzka Policji w Poznaniu
22. Program leczenia ostrych pęknięć tętniaków aorty
i ostrej zatorowości płucnej
1 782 000
75%
2009
Szpital Kliniczny Przemienienia Pańskiego
Uniwersytetu Medycznego im. Karola
Marcinkowskiego w Poznaniu
| nasz region | 2/2008
Tytuł projektu
13
Projekty kluczowe WRPO
Wielkopolska
i szerokopasmowy Internet
Promocja dobrych rozwiązań oraz zachęty inwestycyjne dla przedsiębiorstw
umożliwią i przyśpieszą dostęp do szerokopasmowego Internetu – to wnioski płynące z konferencji
pt. „Szerokopasmowy Internet rozwiązaniem na przyszłość Wielkopolski”.
Spotkanie odbyło się 5 września br. w Wyższej Szkole Nauk Humanistycznych
i Dziennikarstwa w Poznaniu.
konferencji, której uroczystego
otwarcia dokonał wicemarszałek
Leszek Wojtasiak, wzięło udział
ponad 200 przedstawicieli samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych,
uczelni wyższych oraz instytucji otoczenia
biznesu, zainteresowanych rozwojem szerokopasmowego Internetu. W ten sposób
zainaugurowane zostały prace nad projektem kluczowym w ramach Wielkopolskiego
Regionalnego Programu Operacyjnego
pt. „Budowa Wielkopolskiej Sieci Szerokopasmowej”.
– W latach 90. gminy wzięły na siebie
ciężar telefonizacji, a dzisiaj samorządy
chcą budować dostęp do szerokopasmowego Internetu. To dobry kierunek rozwoju
– stwierdziła Anna Streżyńska, prezes
Urzędu Komunikacji Elektronicznej.
W
Likwidacja tzw. białych plam
Tomasz Żłobicki, dyrektor Biura
Obsługi Funduszy Urzędu
Marszałkowskiego w Poznaniu
ealizacja projektu „Wielkopolska
Sieć Szerokopasmowa” pozwoli
na zapewnienie dostępu do Internetu
szerokopasmowego dla co najmniej
90% mieszkańców województwa, pozwoli na likwidację obszarów wykluczenia cyfrowego oraz da szansę rozwoju
małym i średnim przedsiębiorstwom,
których działalność przestanie być uzależniona od lokalizacji firmy. Prace projektowe i budowa sieci telekomunikacyjnej są szansą dla lokalnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Spodziewany
wzrost konkurencyjności powinien spowodować spadek cen dostępu do Internetu, co często jest jeszcze barierą dla
części społeczeństwa.
R
Dotacje unijne na budowę
infrastruktury
Arkadiusz Kurek z Urzędu Komunikacji
Elektronicznej zaprezentował technologię
WiMax (w kontekście ogłaszanych obecnie przetargów na licencjonowane częstotliwości 3600 – 3800 MHz). Omówiono
zalety i wady systemu oraz wymagania stawiane podmiotom, które zdecydują się
wziąć udział w przetargach. Przedstawiciele Ministerstwa Rozwoju Regionalnego
oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i
Administracji przybliżyli zasady przyznawania dotacji unijnych w ramach PO Innowacyjna Gospodarka (beneficjenci,
| nasz region | 2/2008
FOT. 2X PIOTR RATAJCZAK
Tomasz Żłobicki, dyrektor Biura Obsługi
Funduszy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, przedstawił
wstępne założenia Wielkopolskiej Sieci
Szerokopasmowej, a więc przewidywane
środki, podjęte już działania, harmonogram
przyszłych działań, a także szanse i zagrożenia projektu. – Realizacja zadania po-
zwoli zlikwidować tzw. białe plamy, tj.
takie miejsca na terenie Wielkopolski,
gdzie operatorom ze względów ekonomicznych nie opłaca się świadczyć usług
dostępu do szerokopasmowego Internetu
– powiedział dyrektor Tomasz Żłobicki.
Szacowany budżet projektu to 47 mln
euro na lata 2009-2013. Drugie tyle powinno zostać zainwestowane przez operatorów i jednostki samorządu, którzy mogą
skorzystać z dotacji unijnych w ramach
Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka.
14
grupy docelowe, cele działania i kryteria
oceny projektów), które mogą zostać wykorzystane do budowy infrastruktury telekomunikacyjnej.
Na zakończenie konferencji zaproponowano utworzenie Grupy Roboczej, której
zadaniem będzie konsultowanie i opiniowanie działań związanych z realizacją projektu „Budowa Wielkopolskiej Sieci Szerokopasmowej”.
Piotr Ratajczak
W konferencji udział wzięło udział ponad
200 przedstawicieli samorządu terytorialnego,
organizacji pozarządowych, uczelni wyższych
oraz instytucji otoczenia biznesu
Aktualności
Rondo Kaponiera, tramwaje i transport publiczny
czesnego, niskopodłogowego taboru tramwajowego w Poznaniu (40 tramwajów),
Przebudowa węzła komunikacyjnego
Rondo Kaponiera, a także Odnowa infrastruktury transportu publicznego w związku
z organizacją EURO 2012 w Poznaniu.
W wyniku nowego naboru projektów do
działania 6.4 PO Innowacyjna Gospodarka
zatwierdzono 13 projektów na liście pod-
stawowej i 12 na rezerwowej. W rezerwie
są 2 projekty z Wielkopolski: Interaktywne
Centrum historii Ostrowa Tumskiego w Poznaniu – kolebki państwowości i chrześcijaństwa w Polsce oraz projekt powiatu gnieźnieńskiego: Szlakiem piastowskim – od
Gada, Pradziada do Wenecji, Paryża i Rzymu. Na liście podstawowej znalazł się projekt Południowo-zachodni Szlak Cysterski.
FOT. 3X PIOTR RATAJCZAK
Zakończyła się kolejna weryfikacja listy
projektów kluczowych do Programów: Infrastruktura i Środowisko, Innowacyjna
Gospodarka i Rozwój Polski Wschodniej.
Zyskał na tym niewątpliwie Poznań, który
może otrzymać pieniądze na 3 zadania:
zakup 40 nowoczesnych niskopodłogowych
tramwajów, przebudowę węzła komunikacyjnego Rondo Kaponiera, a także odnowę
infrastruktury transportu publicznego
w związku z organizacją EURO 2012.
Indywidualne projekty kluczowe to najważniejsze inwestycje, które w najbliższych
latach mają szansę na dofinansowanie ze
środków unijnych bez konieczności udziału
w konkursie. Stanowią one przedsięwzięcia
o strategicznym znaczeniu, których wdrożenie w istotny sposób przyczynia się do
przyspieszenia rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Obecnie na listach projektów kluczowych znajduje się 531 zadań
o całkowitej wartości ok. 187,5 mld złotych.
Minister rozwoju regionalnego Elżbieta
Bieńkowska ogłosiła niedawno wyniki 2.
kontroli list projektów kluczowych, dzięki
czemu dodatkowe pieniądze na inwestycje mogą trafić do Wielkopolski.
W Programie IiŚ dodano do listy 27 projektów, w tym 3 z Poznania: Zakup nowo-
Poznań może otrzymać pieniądze m.in. na zakup 40 nowoczesnych niskopodłogowych
tramwajów.
Konkurs fotograficzny
Rusza akcja „Proste Fundusze”
Do 15 września br. można było wziąć udział w konkursie fotograficznym „ZPORRe zmiany w regionach”,
organizowanym przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Zwycięskie fotografie zostaną zaprezentowane
podczas konferencji zamykającej ZPORR w Zamku Królewskim w Warszawie, 30 października 2008r.
Celem konkursu jest ukazanie zmian, jakie nastąpiły
w Polsce dzięki realizacji ZPORR oraz skierowanie uwagi
uczestników konkursu na wykorzystanie funduszy unijnych w ich najbliższym otoczeniu. Opublikowane w Internecie zdjęcia mają również uświadomić społeczeństwu, że tego typu wsparcie jest udzielane w całym
kraju, oraz pokazać miejsca, gdzie poprawę warunków
życia już widać.
Fotografie zgłoszone do Konkursu przedstawiają związane z projektami ZPORR elementy krajobrazu oraz architektury i infrastruktury, która powstała przy udziale
środków finansowych dostępnych w ramach ZPORR;
zmiany lub nowe sytuacje i zachowania ludzkie, nowe
możliwości jednostek i całego społeczeństwa; zmianę
funkcji miejsc, obiektów i podmiotów powstałą w wyniku realizacji tych projektów.
Od 22 września do 6 października br. na stronie internetowej www.foto.zporr.gov.pl. trwa internetowe głosowanie, w którym można oddać głos na wybrane zdjęcia. Dostępny jest tam również regulamin konkursu oraz
lista projektów zrealizowanych w ramach ZPORR.
W Ministerstwie Rozwoju Regionalnego uruchomiony został adres
poczty elektronicznej [email protected]. To kanał kontaktu
i zbierania informacji o wszelkich przypadkach nadmiernej komplikacji procedur w instytucjach mających styczność z beneficjentami.
Wszyscy, którzy mają uwagi i pomysły na uproszczenie procedur,
mogą przesyłać je na adres elektroniczny lub pocztowy Ministerstwa
Rozwoju Regionalnego z dopiskiem na kopercie „Proste Fundusze”. Jeżeli jesteś beneficjentem projektu funduszy strukturalnych, pracujesz
przy wdrażaniu lub rozliczaniu projektów, jesteś urzędnikiem obsługującym proces wdrażania projektów – możesz przyczynić się do uproszczenia dostępu i rozliczania środków funduszy strukturalnych.
Informacje będą trafiać do Departamentu Koordynacji i Zarządzania
Podstawami Wsparcia Wspólnoty, który będzie je przedkładał pod obrady zespołu ekspertów przy MRR, lub też przekazywał specjalnie powołanym grupom ds. uproszczeń systemu.
O czym należy pamiętać:
• uruchamiany kanał kontaktu nie jest kolejną ścieżką odwoławczą od
decyzji instytucji dystrybuujących środki funduszy strukturalnych,
• należy precyzyjnie opisać problem, podając nazwę programu operacyjnego, działania czy schematu pomocy oraz instytucji, których dotyczy,
• przekazywane informacje i pomysły muszą ograniczyć się wyłącznie
do programów nowej perspektywy 2007-2013,
• nie wszystko da się uprościć. Trzeba się niejednokrotnie pogodzić
z wymogami stawianymi przez Komisję Europejską czy krajowy system finansów publicznych.
Aktualności opracował Piotr Ratajczak
Dokąd
po informacje
W województwie wielkopolskim działa już sieć punktów informacyjnych (PI)
Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego 2007-2013.
W PI dowiesz się, jak skorzystać ze wsparcia finansowego w ramach WRPO
na lata 2007-2013, otrzymasz odpowiedzi na każde pytanie dotyczące Programu
oraz materiały informacyjne w wersji drukowanej i elektronicznej, a także poznasz tryb
i wymagane terminy złożenia wniosku aplikacyjnego.
Główny punkt informacyjny WRPO:
l Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego
ul. Strzelecka 49, 61-846 Poznań
hol budynku Victoria Center
tel. 061 858 12 27 i 061 858 12 37
mail: [email protected]
Pozostałe punkty informacyjne WRPO:
l Gnieźnieńska Agencja Rozwoju
Gospodarczego Sp. z o.o.
ul. Rynek 10/1, 62-200 Gniezno
tel. 061 425 02 90, faks 061 426 45 34
mail: [email protected]
l Starostwo Powiatowe w Lesznie
plac Kościuszki 4b, 64-100 Leszno
pokój nr 114
tel. 065 525 69 66, 065 529 68 06
mail: [email protected]
l Starostwo Powiatowe w Jarocinie
al. Niepodległości 10-12, 63-200 Jarocin
pokój nr 5A
tel. 062 747 19 74, faks 062 747 33 37
mail: [email protected]
l Starostwo Powiatowe w Międzychodzie
ul. 17 stycznia 143, 64-400 Międzychód
tel. 095 748 87 48
mail: [email protected]
l Starostwo Powiatowe w Kaliszu
pl. św. Józefa 5, 62-800 Kalisz
pokój 201
tel./ faks 062 501 42 03
mail: [email protected]
l Starostwo Powiatowe w Kole
ul. Sienkiewicza 21/23, 62-600 Koło
pokój nr 304
tel. 063 26 17 811
mail: [email protected]
l Starostwo Powiatowe w Koninie
al. 1 Maja 9, 62-510 Konin
pokój nr 167
tel. 063 240 32 76, faks 063 240 32 23
[email protected]
l Starostwo Powiatowe w Nowym Tomyślu
ul. Poznańska 33, 64-300 Nowy Tomyśl
budynek B, pokój nr 6
tel. 061 44 26 676, faks 061 44 23 589
mail: [email protected]
l Starostwo Powiatowe w Ostrzeszowie
ul. Zamkowa 31, 63-500 Ostrzeszów
tel. 062 732 07 45
mail: [email protected]
l Starostwo Powiatowe w Pile
al. Niepodległości 33/35, 64-920 Piła
pok. 319 (III piętro)
tel./faks 067 210 94 83
mail: [email protected]
l Starostwo Powiatowe w Wągrowcu
ul. Kościuszki 15, 62-100 Wągrowiec
pokój 101
tel. 067 26 80 508, faks 067 262 78 88
mail: [email protected]
www.wrpo.wielkopolskie.pl

Podobne dokumenty