Ludwik Wołowski - polski liberał w sercu Francji

Ludwik Wołowski - polski liberał w sercu
Francji
Autor: Damian Koniarek
Ludwik Wołowski (1810-1876), znany bardziej jako Louis Wolowski to
przykład wybitnego ekonomisty całkowicie zapomnianego w Polsce, kraju z
którego pochodził, a bardzo zasłużonego i znanego we Francji, państwie do
którego wyemigrował.
Narzuca się skojarzenie z jego rówieśnikiem, Fryderykiem Chopinem. Obaj
zostali nad Sekwaną po powstaniu listopadowym, choć tylko ten drugi jest dziś
znany także w Polsce i na całym świecie. W tym krótkim biogramie postaram się
przedstawić sylwetkę Wołowskiego i pokazać, że zasługuje na zainteresowanie
jako jeden z najciekawszych liberalnych ekonomistów XIX wieku.
Podobnie jak inny ekonomista — Dominik Krysiński — pochodził z rodziny
żydowskiej, która przeszła na katolicyzm. Urodził się w Warszawie, ale już w
wieku 13 lat wyjechał do paryskiego Liceum Henryka IV. Po kilku latach od
powrotu do Warszawy wziął udział w powstaniu listopadowym. Uwięziony, aby
zdobyć trochę czarnego chleba, przekupił strażnika złotym zegarkiem. Jak
później wspominał w rozmowie z J.I. Kraszewskim, była to jego „pierwsza lekcja
ekonomii politycznej”1. Został znów wysłany do Paryża, tym razem nie przez
rodzinę, ale rząd powstańczy, który dostrzegł w nim świetnego tłumacza i
godnego reprezentanta rządu w poselstwie polskim. Po upadku powstania z
obawy o życie pozostał na terenie Francji, angażując się w działalność społeczną i
ekonomiczną. Uzyskał obywatelstwo francuskie, a w 1839 roku zaczął pracować
jako wykładowca, początkowo prawa przemysłowego, a później ekonomii
politycznej.
Wołowski znany był z łatwego i dobitnego tłumaczenia skomplikowanych
zagadnień ekonomicznych, co pomagało mu wielokrotnie bronić liberalizmu
gospodarczego. Głosował przeciw podatkom progresywnym. W 1848 r. doszło do
1
Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Lata 1873-1878, s. 427,
Poznań 1879.
bezpośredniego starcia Wołowskiego z jednym z najbardziej znanych polityków
socjalistycznych, którym był Louis Blanc. „Wychodząc z popularnej wtenczas
zasady, że państwo, jako ogólny wszystkich opiekun, powinno wszystkim
zapewnić pracę i narzędzia do niej […] pracowano nad projektem tak zwanych
„warsztatów narodowych”. Po jego odczytaniu Wołowski: „poprosił o głos i w
dwugodzinnej,
niedorzeczności
improwizowanej
projektu.
mowie
Powstała
dowodził
prawdziwa
niemożliwości,
burza,
spory
a
nawet
namiętne
i
uporczywe, ale odwaga cywilna z jaką Wołowski wystąpił, ośmieliła opozycję […]
projekt odrzuconym został”2.
Wkrótce
Ludwik
Wołowski
został
wybrany
deputowanym
do
Izby
Prawodawczej, zdobywając o 8000 głosów więcej niż Blanc.
Polski ekonomista bronił wolności gospodarczej, mając za sprzymierzeńca
starszego od siebie o kilka lat Frédérica Bastiata. Były pomiędzy nimi różnice,
wynikające ze stosunku do państwa, co stało się widoczne podczas późniejszych
dyskusji3, w których Bastiat definiował państwo jako: „wielką fikcję, dzięki której
każdy usiłuje żyć kosztem innych” 4. Wołowski sądził, że państwo ograniczone do
minimum powinno istnieć. Nie przeszkadzało im to jednak wspólnie walczyć
przeciw utopijnym pomysłom ówczesnych socjalistów.
Od końca 1852 r. poświęcił się działalności naukowej, przebywając za
granicami Francji, starał się zapoznać z prawem i działaniem systemów
politycznych oraz społecznych poszczególnych państw.
Najbardziej jednak znany jest we Francji za sprawą założenia Crédit
Foncier
de France, pierwszego we Francji banku kredytów
hipotecznych
wzorowanego na polskim Towarzystwie Kredytowym Ziemskim. Kredyt był dla
niego narzędziem rozwoju i pomocy, a nie spekulacji. Bank miał pomóc
zadłużonej francuskiej wsi, ale dzięki jego środkom sfinansowano również
przebudowę Paryża, przeprowadzoną przez Haussmanna.
Wołowski wspierał wolny handel, pisząc w jego obronie liczne teksty,
występując z wykładami i starając się na każdym kroku przekonywać o
konieczności współpracy zamiast rywalizacji. Pisał: „trzeba, ażeby zysk każdego
2
RTH-L, s. 430.
http://oll.libertyfund.org/pages/the-best-of-bastiat-2-the-state-1848, data wejścia:
wrzesień 2014
4
F. Bastiat, Dzieła zebrane, T.1, Warszawa 2009, s. 111.
3
zgadzał się z korzyścią wszystkich, na przykład trzeba, żeby, jeśli jaki
przedsiębiorca zarabia, kiedy wykonywa użyteczne prace, robotnicy przez niego
używani zarabiali na
tym
również” 5.
Wielki zwolennik
wolności w
życiu
gospodarczym zalecał ograniczenie roli państwa do emisji pieniądza. To jemu
Francja zawdzięcza oparcie na systemie bimetalizmu: złocie i srebrze. Dzięki jego
staraniom udało się jej spłacić reparacje wojenne narzucone przez Niemcy po
wojnie francusko-pruskiej rok szybciej niż zakładano, w dodatku bez załamania
francuskiej gospodarki.
Negatywnie wypowiadał się o pieniądzu papierowym, pisząc o: „smutnej i
zwodniczej iluzji monety papierowej”, której produkcja pozwalała: „marzyć o
nieskończonym rozwoju bogactwa, osiąganego bez trudu, bez pracy, za pomocą
kilku ryz papieru przechodzących przez prasę”6.
W 1864 roku Wołowski przełożył na język francuski dzieło Mikołaja
Kopernika „Zasady bicia monety”, rozsławiając w ten sposób toruńskiego
astronoma w środowisku ekonomistów.
Był zdecydowanym zwolennikiem ograniczenia pracy dzieci w fabrykach,
argumentując to tym, że dziecko nie jest dorosłym obywatelem, nie może zatem
bronić się przed nadużyciami ze strony opiekunów i pracodawców. Za przykład
podawał
Anglię,
gdzie
pojawiły
się
pierwsze
prawa
ograniczające
pracę
7
nieletnich .
Wołowski otrzymał wiele odznaczeń i nagród. Należał do grona najbardziej
znanych Polaków we Francji, a wśród jego przyjaciół znajdowali się wybitni
naukowcy i politycy, zarówno polscy, jak i francuscy.
Na krótko przed śmiercią został mianowany dożywotnim senatorem
Republiki Francuskiej.
Więcej o Ludwiku Wołowskim znaleźć można pod następującymi adresami:
Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu dostępny online (z
krótką notką biograficzną o Wołowskim):
5
L. Wołowski, Ogólny pogląd na ekonomię polityczną [w:] Klasom pracującym polskim
red. K. Forster, T. XXII: Berlin 1869, s. 15.
6
L. Wołowski, O monecie, Warszawa, 1874, s. 11.
7
L. Wołowski, Praca dzieci po rękodzielniach, Lwów 1869, s. 9.
http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=270798&from=&dirids=1&tab=
1&lp=1&QI=8BAED83F9E37306827048B14D2D25188-1
Życie i dzieła (biografie w j. francuskim):
https://archive.org/stream/lavieetlestrava00levagoog#page/n31/mode/2up
http://www.senat.fr/senateur-3eme-epublique/wolowski_louis1545r3.html