Funkcje tekstów językowych

Funkcje tekstów językowych
Każda wypowiedź (także analizowany tekst) służy porozumieniu między nadawcą a odbiorcą, czyli pełni funkcję komunikatywną.
Tak więc podstawową funkcją wypowiedzi pisanej lub mówionej jest funkcja komunikatywna. Ma ona różne odmiany w zależności
od celu wypowiedzi :
1. Funkcja informatywna – zawiera informacje o świecie, ludziach...
Funkcję informatywną pełnią :
rozprawy naukowe
encyklopedie, leksykony
podręczniki
audycje informacyjne (dziennik telewizyjny, radiowy)
depesze, zawiadomienia, ogłoszenia np. prasowe, radiowe
wykłady
Cechą języka tej odmiany tekstów jest jednoznaczność, rzeczowość, brak słownictwa oceniającego i nacechowanego emocjonalnie ,
brak środków stylistycznych (np. porównań, metafor itp.)
2. Funkcja ekspresywna – wyraża pewne uczucia i stany [emocje]; (funkcja ta jest w zasadzie nieświadomie
realizowana przez każdy tekst, zwłaszcza mówiony).
Cechy takich tekstów to na przykład :
obecność słów nacechowanych emocjonalnie (zdrobnienia, z grubienia)
zdania wykrzyknikowe
środki stylistyczne (np. epitety, apostrofy)
Za typowe teksty pełniące funkcję ekspresywną uznamy utwory należące do tzw. Liryki osobistej, niektóre recenzje czy listy.
Funkcję ekspresywną odnajdujemy w wypowiedziach potocznych (radość, podziw, oburzenie itd.) np.
Ach, to wspaniale!
Niech go licho weźmie !
3. Funkcja impresywna – dąży do kształtowania postaw i zachowań odbiorcy :
przejawia się w wydawaniu stanowczych nakazów zachowań (komendy, zarządzenia, polecenia służbowe itp.)
porady, instrukcje, regulaminy, prośby, apele do dobrej woli człowieka (podania, instrukcje, poradniki, hasła, slogany)
w publicystyce, w przemówieniach, poezji przejawia się w postaci ocen i sądów o powinnościach odbiorcy.
Celem takiego tekstu jest wpłynięcie na poglądy, zachowanie odbiorcy, nakłonienie go do konkretnych działań czy wybrania jakiejś
postawy.
Funkcję tę znajdziemy także w przysłowiach np.
„Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje.”
„Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”.
Funkcję impresywną cechuje pojawienie się :
1. czasowników w trybie rozkazującym (np. zastanów się, zobaczcie)
2. form kategorycznych (np. nie wolno, trzeba, powinniście)
3. słownictwa oceniającego (cudowny, beznadziejny)
Ta funkcja języka łączy się zawsze z informatywną (nawet slogan reklamowy informuje) – trzeba umieć ocenić, która z nich
dominuje. Skutecznemu nakłanianiu towarzyszy też na ogół funkcja poetycka języka (np. środki artystyczne)
4. Funkcja poetycka – jej celem jest zachwycić, zaskoczyć lub rozśmieszyć odbiorcę.
Tekst o funkcji poetyckiej pełen jest porównań, przenośni itp.
Funkcja poetycka tekstu nie ogranicza się tylko do poezji. Z funkcją tą spotykamy się w przemówieniach, prozie czy też lirycznej, w
różnego typu żartach, przysłowiach itp.
Przejawia się często w rozmowach potocznych, korespondencji, w żargonach zawodowych, uczniowskich, a więc wszędzie tam,
gdzie dąży do odświeżenia języka, przełamania szablonu.
5. Funkcja fatyczna – jest to funkcja nawiązywania, podtrzymywania kontaktu lub sygnalizowania jego zakończenia np.
hej!, cześć, witam, dzień dobry, aha, jak leci?, halo!, baj baj!, bywaj, do widzenia, do zobaczenia
Tego typu wyrażenia o niczym nie informują, ale komunikują, że chcemy nawiązać, podtrzymać lub zakończyć kontakt z partnerem
aktu mowy.
Celem niektórych wypowiedzi nie jest wcale nawiązywanie kontaktu z odbiorcą, ale oddziaływanie na otaczający świat.
a. Funkcja stanowiąca – tekst zmienia coś w rzeczywistości pozajęzykowej (np. słowa „Ogłaszam was mężem i żoną” czy
„Zwalniam pana z pracy”.)
b. Funkcja magiczna - wszelkie zaklęcia, przekleństwa itp.
Ćwiczenie:
Jaką funkcję pełnią :
1. opowiadanie o własnych przeżyciach
2. sprawozdanie z wycieczki
3. przemówienia okolicznościowe
4. notatki z lekcji
5. streszczenie tekstu popularnonaukowego
6. list do sympatii
7. apel skierowany do odbiorców o pomoc dla powodzian