Charakterystyka morfologiczna i funkcjonujący model

Nowak Aleksandra, Adrian Jacek. Charakterystyka morfologiczna i funkcjonujący model aktywności fizycznej na
przykładzie studentów Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu = The morphological characteristic and the model of
physical activity among students from University of Life Science in Poznań. Journal of Health Sciences. 2014;4(13):321-331.
ISSN 1429-9623 / 2300-665X.
http://journal.rsw.edu.pl/index.php/JHS/article/view/2014%3B4%2813%29%3A321-331
http://www.ojs.ukw.edu.pl/index.php/johs/article/view/2014%3B4%2813%29%3A321-331
https://pbn.nauka.gov.pl/works/554861
DOI: 10.5281/zenodo.17002
http://dx.doi.org/10.5281/zenodo.17002
The former journal has had 5 points in Ministry of Science and Higher Education of Poland parametric evaluation. Part B item 1107. (17.12.2013).
© The Author (s) 2014;
This article is published with open access at Licensee Open Journal Systems of Radom University in Radom, Poland
Open Access. This article is distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Noncommercial License which permits any noncommercial use, distribution, and
reproduction in any medium, provided the original author(s) and source are credited. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial
License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non Commercial License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/) which permits
unrestricted, non commercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited.
Conflict of interest: None declared. Received: 10.09.2014. Revised 15.09.2014. Accepted: 04.11.2014.
Charakterystyka morfologiczna i funkcjonujący model
aktywności fizycznej na przykładzie studentów
Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
The morphological characteristic and the model of
physical activity among students from University of
Life Science in Poznań
Aleksandra Nowak1, Jacek Adrian2
1
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Akademia Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego w
Poznaniu
2
Słowa kluczowe: charakterystyka morfologiczna, aktywność fizyczna, czas wolny
Keywords: the morphological characteristic, physical activity, free time
Streszczenie
Szybko postępujący rozwój techniki, sprzyja odciągnięciu uwagi człowieka od
potrzeby wykonywania wysiłku fizycznego. Brak aktywności fizycznej, pociąga za sobą
daleko idące konsekwencje, które mają swoje odzwierciedlenie w zapadaniu na liczne
choroby cywilizacyjne. Brak ruchu i niewłaściwe odżywianie sprzyja największej
pladze dzisiejszych czasów – otyłości.
Postęp cywilizacyjny w dużej mierze ograniczył codzienną naturalną aktywność
321
ruchową człowieka. Przejawia się to wykorzystywaniem udogodnień ułatwiających nam
z pozoru życie (tj. samochodu, wind, ruchomych schodów) a ograniczający nam
możliwość codziennej dawki ruchu.
Celem pracy było przedstawienie poziomu aktywności fizycznej oraz określenie
poziomu zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie wśród studiującej młodzieży na
poznańskim Uniwersytecie Przyrodniczym. Materiał badawczy stanowili studenci
pierwszego roku, uczestniczący w obligatoryjnych zajęciach z wychowania fizycznego.
Badania przeprowadzono w roku akademickim 2013/2014.
Do badań wykorzystano aparaturę badawczą do analizy budowy i składu ciała
firmy Tanita, co pozwoliło na dokładne określenie masy ciała, procentowej zawartości
tkanki tłuszczowej, masy mięśniowej, wskaźnika Body Mass Index oraz wieku
metabolicznego badanych. Poziom aktywności fizycznej zbadano za pomocą
kwestionariusza ankiety. Wśród wielu pytań dotyczących częstotliwości, objętości oraz
rodzaju podejmowanej aktywności fizycznej, ankietowani udzielili również odpowiedzi
na pytanie ile czasu poświęcają na naukę oraz na korzystanie z internetu jak i na
oglądanie programów telewizyjnych.
Kluczowe pytanie zadane w kwestionariuszu dotyczyło wyrażeniu chęci uczestniczenia
przez studentów w obligatoryjnych zajęciach z wychowania fizycznego na kolejnych
latach studiów.
Abstract
A very fast progress of modern technology discourages people from doing sport.
The lack of physical activities and bad habits of nutrition result in really serious
consequences, such as civilisation diseases, mainly obesity.
This progress of the civilisation is reducing natural everyday activities. We use
modern devices, such as cars, elevators and moving stairs, which seemingly make our
life easy but, in fact, limit our level of physical fitness.
The aim of the research was to define the level of the physical activity and to
find out the level of fat tissue among the students of Poznań University of Life Science.
The research was carried out in 2013/2014 among the students who attended obligatory
sport classes.
The Tanita Body Composition Analyzer was applied to carry out the calculations
such as: body mass, fat tissue (in per cent), muscles mass, body mass index (BMI) and
the metabolic age of the examined students. The level of their physical activity was
defined with a questionnaire. The students not only gave the information about their
physical activity but they answered the questions concerning the time spent on studying,
using the Internet and watching TV, as well.
The crucial task was to get the answer if the students would like to take part in
obligatory sport classes during the next years of study.
Wprowadzenie
Szybko postępujący rozwój techniki, sprzyja odciągnięciu uwagi człowieka od
potrzeby wykonywania wysiłku fizycznego. Brak aktywności fizycznej, pociąga za sobą
daleko idące konsekwencje, które mają swoje odzwierciedlenie w zapadaniu na liczne
choroby cywilizacyjne. Brak ruchu i niewłaściwe odżywianie sprzyja największej
322
pladze dzisiejszych czasów – otyłości. Nabranie właściwych nawyków dotyczących
potrzeby podejmowania jakiejkolwiek aktywności fizycznej zaowocuje w przyszłości w
postaci zredukowania liczby osób z chorobami cywilizacyjnymi, ponieważ każdy
przejaw aktywności daje korzystne efekty zdrowotne [1, 2]. Od samego początku życie
człowieka nieuchronnie związane jest z wykonywaniem czynności ruchowych. Dlatego
właśnie bardzo ważne jest zbudowanie w młodym człowieku nawyku jakim jest
zażywanie aktywności fizycznej. Uświadomienie młodych ludzi i pokazanie im w jaki
sposób aktywność fizyczna może wpływać na komfort życia w późniejszych okresach
ontogenezy jest kluczowym zadaniem nauczycieli wychowania fizycznego
prowadzących zajęcia na wszystkich etapach edukacji.
Cel pracy
Celem pracy było przedstawienie poziomu aktywności fizycznej oraz
charakterystyka budowy somatycznej studentów na podstawie poziomu zawartości
tkanki tłuszczowej oraz wskaźnika Body Mass Index w organizmie wśród studiującej
młodzieży na poznańskim Uniwersytecie Przyrodniczym.
Materiał i metoda
Badaniami objęto grupę studentek i studentów pierwszego roku studiów z
różnych wydziałów, uczestniczących w obligatoryjnych zajęciach z wychowania
fizycznego.
Do badań wykorzystano aparaturę do analizy kompozycji ciała firmy Tanita, co
pozwoliło na dokładne określenie masy ciała, procentowej zawartości tkanki
tłuszczowej, zawartości tkanki tłuszczowej w kg, masy mięśniowej, Body Mass Index
oraz wieku metabolicznego badanych. Poziom aktywności fizycznej określono
wykorzystując sondaż diagnostyczny, w którym podstawowym narzędziem badawczym
była ankieta. Kwestionariusz ankiety składał się z szeregu pytań, które między innymi
dotyczyły aktywności fizycznej, preferowanej dyscypliny, jej częstotliwości oraz
sposobu spędzania czasu wolnego.
Wyniki
Współcześnie żyjący ludzie coraz częściej dostrzegają fakt posiadania
ograniczonego czasu wolnego. Niewątpliwie jest to spowodowane pogonią za pracą,
która zaczyna się już na etapie życia studenckiego. Pytania, które skonstruowano do
potrzeb sondażu diagnostycznego, pozwoliły uzyskać informacje na temat rodzajów
podejmowanej aktywności fizycznej, częstotliwości jej podejmowania w tygodniu nauki
oraz podczas weekendu jak również jej objętości (mierzonej w godzinach zegarowych).
Na pytanie dotyczące ilości posiadania czasu wolnego w trakcie tygodnia zajęć,
studentki w największym odsetku (54,5%) zdeklarowały jedną do dwóch godzin
tygodniowo. Natomiast grupa studentów wskazała w największym odsetku jedną do
dwóch oraz do jednej godziny czasu wolnego w tygodniu nauki. Żaden ze studentów
nie zadeklarował czasu wolnego powyżej 5 godzin w tygodniu nauki w przeciwieństwie
do grupy studentek, które w 5,4% zadeklarowały taki wymiar czasu wolnego [ryc.1.].
323
60
50
40
30
Studentki
20
Studenci
10
0
>5h
3-4h
1-2h
<1h
Ryc. 1. Czas wolny przeznaczony dla siebie w trakcie trwania tygodnia nauki
Kolejne pytanie dotyczyło ilości czasu spędzonego przed odbiornikiem
telewizyjnym. Analizując uzyskane dane z odpowiedzi możemy stwierdzić, że grupa
ponad 60% obu płci poświęca powyżej 5 godzin na oglądaniu programów
telewizyjnych podczas tygodnia nauki. Ciekawą obserwacją był fakt odnotowania, że
żaden ze studentów nie deklarował czasu wolnego powyżej 5 godzin w ciągu tygodnia
nauki, z czego można wnioskować, iż oglądanie TV dla mężczyzn jest pewną formą
aktywności, która nie jest związana z czasem wolnym [ryc.2.].
70
60
50
40
Studentki
Studenci
30
20
10
0
>5h
3-4h
1-2h
<1h
Ryc. 2. Ilość czasu spędzanego na oglądaniu programów telewizyjnych
Obecnie internet niewątpliwie jest nieodłącznym elementem życia zawodowego
oraz prywatnego. Wiele czasu poświęcamy na przeglądaniu witryn internetowych w
celu uzyskania niezbędnych dla nas informacji, jak również w celach rozrywkowych.
Analizując uzyskane wyniki zaobserwowano, iż grupa studentek w większym stopniu
poświęca czas na przeglądaniu internetu niż studenci. Aż ponad 14% kobiet spędza
324
powyżej 5 godzin tygodniowo przed monitorem komputera, podczas gdy zapytani o to
samo mężczyźni, tylko w nieco ponad 2% zadeklarowali taką ilość czasu. Ciekawym
byłoby zadanie pytania dotyczącego powodu przeszukiwania witryn internetowych,
które mogą dotyczyć celów naukowych, zawodowych bądź tylko i wyłącznie
rozrywkowych [ryc.3.].
40
35
30
25
20
Studentki
15
Studenci
10
5
0
>5h
3-4h
1-2h
<1h
Ryc. 3. Ilość czasu spędzona na przeglądaniu witryn internetowych
W pytaniu dotyczącym ilości czasu poświęcanego dziennie na naukę okazało się, że
największy odsetek kobiet (40,9%) deklaruje, że spędza jedną do dwóch godzin
dziennie ucząc się. Blisko 40% mężczyzn zaznaczyło, że trzy do czterech godzin w
ciągu dnia spędza na nauce [ryc.4.].
45
40
35
30
25
Studentki
20
Studenci
15
10
5
0
>5h
3-4h
1-2h
<1h
Ryc. 4. Dzienny czas deklarowany na naukę
Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić iż studenci Uniwersytetu
Przyrodniczego w Poznaniu wykazują się dużą aktywnością fizyczną ponieważ aż 74%
studentek i 51,2% studentów deklaruje iż na różne formy ruchu przeznacza powyżej
pięciu godzin tygodniowo [ryc.5.].
325
80
70
60
50
40
Studentki
30
Studenci
20
10
0
>5h
3-4h
1-2h
<1h
Ryc. 5. Deklarowana ilość czasu przeznaczana na podejmowanie różnej aktywności
fizycznej
Poddając analizie średnią ilość czasu podczas weekendu przeznaczoną na aktywność
fizyczną i na naukę, dowiedzieliśmy się że rozkład deklarowanego czasu w obu
przypadkach jest na zbliżonym poziomie [ryc.6.]. U kobiet największa grupa, która
zadeklarowała udział w aktywności fizycznej, wskazała jedną do dwóch godzin czasu
przeznaczoną na aktywność ruchową. Jednocześnie największa liczba studentek
wskazała taki sam czas przeznaczony na naukę w czasie weekendu.
45
40
35
30
25
Aktywność
fizyczna
Czas na naukę
20
15
10
5
0
>5h
3-4h
1-2h
<1h
Ryc. 6. Ilość czasu przeznaczanego przez studentki na aktywność fizyczną oraz na
naukę w trakcie weekendu
Zadając analogiczne pytanie studentom, na podstawie odpowiedzi możemy
stwierdzić, że mężczyźni chętniej podejmują różne formy aktywności fizycznej w
trakcie weekendu niż grupa studentek. Z ankiet wynika iż ponad 70% mężczyzn,
deklaruje odpowiednio co najmniej trzy godziny na aktywność ruchową. Największy
odsetek studentów (46,5%) deklaruje przeznaczenie tylko do dwóch godzin na naukę w
weekend [ryc.7.].
326
50
40
30
Aktywność
fizyczna
20
10
0
>5h
3-4h
1-2h
<1h
Ryc. 7. Ilość czasu przeznaczanego przez studentów na aktywność fizyczną oraz na
naukę w trakcie weekendu
Obecnie na wszystkich Uczelniach wyższych występuje tendencja do obniżania ilości
obligatoryjnych godzin z wychowania fizycznego. Podobnie jest na Uniwersytecie
Przyrodniczym w Poznaniu, na którym tylko osoby z pierwszego roku studiów objęte są
zajęciami z tego przedmiotu. W ankiecie, respondentom zadano pytanie czy chcieliby
uczestniczyć w tego typu zajęciach na kolejnych latach spędzonych na Uczelni. Aż 60%
kobiet i ponad 62% mężczyzn odpowiedziało pozytywnie na zadane pytanie [ryc. 8.].
Uzyskanie takich odpowiedzi, potwierdza o chęci i potrzebie uczestniczenia w różnych
formach aktywności fizycznej. Dotyczy to również podejmowania aktywności ruchowej
podczas zorganizowanych, obligatoryjnych zajęć z wychowania fizycznego,
wynikających z programu studiów.
70
60
50
40
Tak
30
20
10
0
Studentki
Studenci
Ryc. 8. Odsetek osób deklarujących uczestniczenie w zajęciach z wychowania
fizycznego na dalszym etapie nauki.
Średni wiek kobiet w momencie przeprowadzanych badań obliczono na
poziomie 19,4 lat. Dokonane pomiary masy ciała studiujących kobiet za pomocą
aparatury „Tanita” wyniosły średnio nieco powyżej 60 kg przy wysokości ciała 167,0
327
cm. Określając na podstawie tych danych, wskaźnik Body Mass Index, średnio wyniósł
21,6. Zadawalający jest fakt aż 72,3% studentek posiada pożądany zakres wartości
wskaźnika BMI. Odnotowano ponad 20% kobiet z nadwagą oraz niespełna 8 % z
niedowagą [tab. 1].
U wszystkich kobiet poddanych badaniom, obliczono średni poziom zawartości tkanki
tłuszczowej na poziomie 24,3%. Studentki, u których wskaźnik BMI zmieścił się w
określonych granicach normy, charakteryzowały się średnio 22% zawartością tkanki
tłuszczowej. W przypadku dziewcząt posiadających nadwagę, omawiany parametr
wyniósł nieco ponad 34%. Niespełna 18% średniej zawartości tkanki tłuszczowej
odnotowano u kobiet posiadających niedowagę według wskaźnika BMI.
U studentów, średni wiek w chwili badania był nieco wyższy niż u kobiet i
wyniósł 20,18 lat. Średnia masa ciała badanych mężczyzn wyniosła 76,5 kg przy
średniej wysokości ciała 177,8 cm.
Dwa ostatnie parametry pozwoliły na określenie współczynnika BMI oraz opis grupy
studentów na jego podstawie. Pomiar Body Mass Index jest łatwy do przeprowadzenia i
szybko daje ogólną, przybliżoną informację na temat proporcji budowy ciała. Obliczony
wskaźnik BMI, który dla badanej grupy mężczyzn wyniósł 23,7. Na podstawie
pożądanych wartości wskaźnika BMI dla mężczyzn wykazano, że 65,9% grupy
badanych znajduje się w zakresie normy. Poniżej normy – sugerujący niedowagę,
znalazło się 9,1% badanych, a aż 25% badanych odznacza się nadwagą.
Zastosowanie aparatury firmy Tanita, pozwoliło na określenie dokładnej
procentowej zawartości tkanki tłuszczowej. U wszystkich przebadanych mężczyzn jej
średnia procentowa zawartość wyniosła 15,6%. U osób, u których obliczony wskaźnik
BMI był w granicach normy odnotowano średnio 13,1% tkanki tłuszczowej. U
studentów z niedowagą wg wskaźnika BMI wykazano średnio 7% zawartość tkanki
tłuszczowej w organizmie. W grupie mężczyzn, u których wskaźnik BMI jednoznacznie
określił nadwagę, obliczono średnio 25,3 % tkanki tłuszczowej.
Tab. 1. Charakterystyka somatyczna badanej grupy studentów i studentek z
Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu
Grupa
Wiek
Masa
Masa
Wysokość
Body
Zawartość
badawcza
mięśni (
ciała
ciała (cm)
Mass
tłuszczu
(lata)
kg)
(kg)
Index
(%)
Studentki
n = 120
19,7
±
0,65
42,75
±
5,19
60,21
±
12,43
167,03
±
5,79
21,6
±
4,12
24,3
±
6,45
Studenci
n = 45
20,18
±
1,72
60,93
±
8,25
76,46
±
15,86
177,77
±
15,78
23,69
±
4,76
15,60
±
7,32
328
80
70
60
50
Pożądane
40
Nadwaga
30
Niedowaga
20
10
0
Kobiety
Mężczyźni
Ryc. 8. Procentowy rozkład grupy badawczej według wskaźnika BMI
Dyskusja
Wspomniana we wstępie doniesienia wszechobecna technika, która towarzyszy
każdemu człowiekowi w codziennym życiu, pociąga za sobą wzrost i rozwój wielu
innych aspektów, które mają wpływ na rozwój człowieka. Podobnie jest na poziomie
szeroko pojętej kultury fizycznej, która nieustannie rozszerza swoją definicję poprzez
wprowadzanie nowych, często atrakcyjniejszych form aktywności fizycznej. Dobrym
przykładem może być obecnie szeroko pojęty fitness, którego początki opierały się na
gimnastyce rekreacyjnej przy muzyce. Tak powstał aerobik. Jak sama nazwa wskazuje
składał się z ćwiczeń aerobowych czyli tlenowych. Taka forma aktywności szybko
przypadła do gustu szczególnie kobietom. Od lat siedemdziesiątych aerobik bardzo
ewaluował pod względem nie tylko samej formy prowadzonych ćwiczeń ruchowych ale
także pod względem ilości i różnorodności systematycznie wprowadzanych przyborów i
przyrządów. Obecnie na rynku pojawiają się różne formy aktywności fizycznej,
wykorzystujące całą gamę przyborów, które mają na celu uatrakcyjnić zajęcia.
Ćwiczenia ruchowe są adresowane do ludzi w różnym wieku, oraz o zróżnicowanym
poziomie sprawności fizycznej. Wszystko to, jest wprowadzane po to, aby wyjść na
przeciw oczekiwaniom osób, które chcą poddawać się aktywności fizycznej [3, 4]. I tak
właśnie już od wielu lat, najchętniej wybieraną formą aktywności fizycznej przez
studentki Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu jest aerobik. Dużą popularnością
cieszą się również zajęcia ze spinningu, które często w okresie zimowym zastępują
amatorom tego wysiłku, jazdę na rowerze. W przeprowadzonych ankietach,
respondentki wskazały na pływanie, jazdę na rowerze oraz na bieganie jako formy
najchętniej podejmowane przez nie w okresie letnim.
Wśród mężczyzn najczęściej wybieranymi zajęciami z wychowania fizycznego
329
były zajęcia w siłowni oraz zespołowe gry sportowe w tym głównie piłka nożna. W
odpowiedziach udzielonych w ankietach dotyczących rodzaju podejmowanej
aktywności w okresie letnim, badani najczęściej wskazywali na sporty związane z wodą
oraz na jazdę na rowerze. Zbliżone wyniki uzyskano również podczas badań
przeprowadzonych na grupie studentek i studentów Akademii Wychowania Fizycznego
w Poznaniu [8]. Obecnie można zaobserwować tendencje zwiększonego podejmowania
aktywności fizycznej wśród studentów UP w Poznaniu, co potwierdzają wcześniejsze
badania, w których wykazano małe zainteresowanie studentów tą formą spędzania
czasu wolnego [6].
Ocena poziomu aktywności fizycznej niewątpliwie pozwala na ocenę stanu
zdrowia [5]. Dlatego do jednych z ważniejszych zadań kultury fizycznej należy
kształtowanie pozytywnych nawyków spędzania czasu wolnego, który opiera się na
aktywności ruchowej, będących jedną z form regeneracji sił po nauce czy pracy.
Przeprowadzone badania ankietowe i uzyskane odpowiedzi na zadane w niej pytania
określiły, że młodzież studiująca na poznańskim UP, chętnie podejmuje aktywność
fizyczną niezależnie od pory roku.
Obecnie zjawisko nadwagi i otyłości ale również niedowagi są bardzo
rozpowszechnione. Z jednej strony dostępność do wysokokalorycznego pożywienia a z
drugiej strony często presja płynąca ze środków masowego przekazu o pożądanych
niewielkich rozmiarach poszczególnych części ciała, doprowadza do różnego rodzaju
jednostek chorobowych. Niewątpliwie są to choroby cywilizacyjne [7]. Najbardziej
rozpowszechnionym wskaźnikiem, który pozwala na w miarę szybkie określenie czy
dana osoba posiada właściwy poziom masy ciała w stosunku do wysokości ciała jest
wspomniany wcześniej wskaźnik Body Mass Index. Należy jednak zaznaczyć, że daje
on właściwy wynik, jeżeli mówimy o osobie, która nie uprawia wyczynowo żadnego
sportu. W przypadku sportowców, którzy mają rozbudowaną tkankę mięśniową,
obliczony wskaźnik BMI może dać złudny zawyżony wynik, wskazujący nawet na
nadwagę. U przeciętnego człowieka nie ma tego typu problemu dlatego z powodzeniem
określony poziom BMI, daje właściwą informację o stopniu niedowagi, normie bądź
nadwadze.
Można uznać, że zadawalający jest fakt iż nieco ponad 72% studentek i niespełna 66%
studentów posiada takie wartości masy ciała w stosunku do wysokości, które pozwalają
na zakwalifikowanie ich do grupy mieszczącej się w granicach przyjętej normy według
wskaźnika BMI.
Wnioski
1. Największy odsetek badanych studentek jak i studentów, wskazała ponad pięć
godzin poświęcanych na aktywność fizyczną w ciągu trwania tygodnia nauki, co
było najwyższą z możliwych deklarowanych opcji.
2. Badana młodzież chętnie podejmuje różnego rodzaju aktywność fizyczną
niezależnie od pory roku.
3. Zdecydowana większość studentek i studentów, deklaruje, że chętnie
uczestniczyłoby w zajęciach z wychowania fizycznego, gdyby była taka
możliwość na kolejnych latach studiów.
4. Większość kobiet i mężczyzn, posiada wartość wskaźnika BMI w granicach
330
normy, co świadczy o tym, że mały odsetek studentów ma nadwagę lub
niedowagę.
5. Średnią zawartość tkanki tłuszczowej u studentów odnotowano na poziomie
15,6% a u studentek 24,3%.
References:
1. Adrian J., Aktywność fizyczna i sposób spędzania czasu wolnego w rodzinach
uczniów szkoły sportowej.[w:] Red.: Kaiser A., Sokołowski M., Środowisko
społeczno-przyrodnicze a aktywność fizyczna człowieka, Poznań Wielkopolska
Wyższa Szkoła Turystyki i Zarządzania w Poznaniu 2010 s. 21-29.
2. Cendrowski Z., Pożądana norma aktywności ruchowej człowieka. „Lider” nr.
196, 2007.
3. Charzewski J., Aktywność Sportowa Polaków. Akademia Wychowania
Fizycznego, Warszawa 1997.
4. Charzewski J., Jajszczyk., Chabrom E. Aktywność fizyczna w Polsce w różnych
grupach według wieku i płci. Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie
polaków. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa.
5. Krawański A.; Nauczyciele wychowania fizycznego w procesie społecznej
edukacji prozdrowotnej. „Wychowanie fizyczne i Zdrowotne” 1996, nr 2.
6. Nowak A., Aktywność fizyczna studentów Uniwersytetu Przyrodniczego w
Poznaniu” [w:] red.: Zadarko E. i Barabasz Z. „Akademicka kultura fizyczna na
przełomie stuleci”, Uniwersytet Rzeszowski 2009, s. 109.
7. Żukowska Z., Potrzeby i styl życia człowieka wobec zagrożeń cywilizacyjnych i
jego zdrowia. Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne nr. 3 WSiP Warszawa 1995.
8. Nowak A,, Adrian J., Wieczorek A., Sławek M., Rzepko M., Król P., Aktywność
fizyczna na przykładzie studentek Akademii Wychowania Fizycznego w
Poznaniu oraz Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu [w:] Przedsiębiorczość
szansą rozwoju regionu, Szczecin 2012, s. 141.
331