Podstawowe kategorie gospodarki rynkowej

Podstawowe kategorie gospodarki rynkowej
RYNEK
to:
Miejsce wymiany dóbr i usług
Wszyscy uczestnicy procesu wymiany, tj. kupujący i sprzedający, których decyzje kształtują popyt i
podaż oraz wpływają na ceny
Miejsce zorganizowane w sensie instytucjonalnym, na którym dokonuje się akt kupna i sprzedaży
wytworzonych dóbr i usług oraz czynników produkcji
Proces przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają, co chcą kupić i sprzedać i na jakich
warunkach
Proces wymiany między kupującymi a sprzedającymi
Ogół stosunków wymiennych oraz warunków umożliwiających ich realizację
Forma nawiązywania kontaktów między kupującymi a sprzedającymi, w celu ustalenia warunków
transakcji: sposobu i czasu jej realizacji oraz wysokości ekwiwalentu (ceny)
Przykłady rynku:
sprzedaż owoców z działki
giełda papierów wartościowych
sklep
odstąpienie sąsiadowi używanego samochodu
Rodzaje rynków
VI kryterium równowagi rynkowej
I
1. rynek zrównoważony
wielkość popytu = wielkość podaży





II



kryterium przestrzenne
rynki lokalne
rynki regionalne
rynki krajowe
rynki międzynarodowe
rynek światowy
2. rynek niezrównoważony
wielkość popytu ≠ wielkość podaży
kryterium przedmiotu wymiany
rynki czynników produkcji:
- rynek pracy
- rynek kapitału
- rynek ziemi
rynek dóbr i usług konsumpcyjnych
rynek dóbr i usług produkcyjnych
III kryterium organizacji rynku
 rynki formalne
 rynki nieformalne
IV kryterium legalności
 rynki legalne (białe)
 rynki półlegalne (szare)
 rynki nielegalne (czarne)
V kryterium stopnia jednorodności przedmiotu
transakcji
 rynek homogeniczny (jednorodny)
 rynek heterogeniczny
a) rynek producenta (sprzedawcy)
wielkość popytu > wielkość podaży,
ceny wzrastają
b) rynek konsumenta (nabywcy)
wielkość podaży > wielkość popytu,
ceny spadają
VII kryterium zakresu kontroli
 rynek wolny
 rynek regulowany
VIII kryterium liczby podmiotów występujących na
rynku


1
Rynek wolnokonkurencyjny – działa na nimi
nieograniczona liczba nabywców i sprzedawców i
żaden z nich nie ma wpływu na cenę. Istniej
doskonała konkurencja.
Rynek zmonopolizowany
Rynek wolny to rynek, na którym ilości wymiany i ceny po których do niej dochodzi są określone przez popyt
i podaż, bez regulacji administracyjnych, tj. bez interwencji władzy lokalnej bądź rządu.
Z rynkiem wolnym mamy do czynienia, gdy podmioty rynkowe wymiany zachowują niczym nieskrępowaną
swobodę decyzji, ile i po jakiej cenie sprzedawać i kupować. Na rynku wolnym ceny i ilości ustalają się
w wyniku wolnej gry sił rynkowych
Rynek kontrolowany (regulowany) to rynek, na którym proces ustalania ilości i cen podlega kontroli.
Rynek może być kontrolowany przez państwo. Oto najważniejsze formy interwencji państwowej: kontrola
(regulacja) podaży, kontrola (regulacja) popytu oraz kontrola (regulacja) cen.
FUNKCJE RYNKU:





Rynek dokonuje wyceny różnych dóbr.
Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych.
Rynek jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych.
Rynek umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce.
Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i mechanizmem dostosowywania produkcji do
potrzeb – rynek jest mechanizmem rozwiązywania problemów: co, jak i dla kogo produkować.
Cena - wartość wyrażona najczęściej w pieniądzu lub w inny sposób. Za przyjęcie tej wartości sprzedający jest
gotów zrzec się swoich praw do danego dobra, lub też kupujący jest gotów oddać tą wartość, aby do tego
dobra nabyć prawa.
FUNKCJE
CENY:
1. funkcja informacyjna: poziom ceny informuje o rzadkości występowania dobra
2. funkcja redystrybucyjna: ceny służą redystrybucji dochodów, bo zawierają w swojej strukturze
zróżnicowane zyski, podatki, cła i marże
3. funkcja bodźcowa (stymulacyjna): ceny są zachętą dla producentów do obniżania kosztów produkcji;
wyższe ceny motywują producentów do poprawy jakości dóbr, estetyki itp.
4. funkcja agregacyjna: cena umożliwia „sprowadzenie do wspólnego mianownika” różnych wielkości
naturalnych
RODZAJE CEN:
- Cena
absolutna:
1 kg cukru = 2,50 zł
- Cena relatywna (względna): wyraża cenę jednego dobra miarą innego dobra (mówi jakie ilości dwóch
różnych dóbr można kupić za tą samą cenę)
- Cena wolnorynkowa – kształtowana jest przez popyt i podaż
- Ceny administrowane – ustalane są przez państwo lub przez podmiot dominujący na rynku (monopol)
ceny kartelowe
ceny urzędowe
- Cena maksymalna – ustalana jest przez rząd poniżej ceny równowagi w celu ochrony konsumenta;
prowadzi do pojawienia się niedoboru towarów na rynku
- Cena minimalna – ustalana jest przez rząd powyżej ceny równowagi w celu ochrony interesów producenta;
prowadzi do ustalenia się nadwyżki towarów na rynku.
2
Mechanizm rynkowy
- to ogół wzajemnych zależności pomiędzy popytem, podażą i cenami wszystkich rynkowych dóbr i usług oraz
procesów dostosowawczych między nimi. Mechanizm rynkowy jest regulatorem produkcji: poziom i
zmiany cen rynkowych są dla producentów sygnałem do zmian wielkości produkcji poszczególnych dóbr
- w ten sposób mechanizm rynkowy wpływa na rozmiary i strukturę asortymentową produkcji,
dostosowując ją do potrzeb nabywców.
Mechanizm rynkowy jest narzędziem alokacji czynników produkcji pomiędzy różne dziedziny
wytwarzania:
1) zmiany rozmiarów produkcji zwiększają lub zmniejszają zapotrzebowanie na wszystkie czynniki wytwórcze;
2) zmiany cen czynników produkcji, powodujące zmiany kosztów produkcji, decydują o tym, w jakich
proporcjach użyte będą te czynniki, czyli jaki będzie poziom techniki i technologii.
Mechanizm rynkowy jest też regulatorem procesów podziału produktu społecznego: rynek, określając poziom
cen produktów i poziom dochodów nabywców (płace, zyski, procenty, czynsze itp.), decyduje o tym, kto i
w jakich ilościach nabywa dobra i usługi składające się na produkt społeczny.
Mechanizm rynkowy pełni rolę koordynatora indywidualnych decyzji podmiotów gospodarczych, zapewniając
ład ekonomiczny.
3