Walusiak-SKorupa J DObre praktyki we współpracy

Dobre praktyki we współpracy służby medycyny pracy z pracodawcą
prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa
Klinika Chorób Zawodowych i Toksykologii
Instytut Medycyny Pracy w Łodzi
Obserwowane w Polsce niekorzystne zmiany demograficzne, a szczególnie prognozowane
starzenie się społeczeństwa, nieuchronnie wymuszają rewizję celów ochrony zdrowia. Z
jednej strony konieczne będzie wzmocnienie wzmocnienia działalności profilaktycznej, z
drugiej zaś zdolności systemu zdrowotnego do skutecznej odpowiedzi na zapotrzebowanie
kreowane przez ludzi cierpiących na - charakterystyczne dla populacji osób w podeszłym
wieku - choroby przewlekłe. Populacja osób w wieku produkcyjnym będzie się bowiem w
dużej części składała z przedstawicieli tzw. wieku niemobilnego na rynku pracy (45 – 59/64
lata). Utrzymanie takich osób w aktywności zawodowej będzie wymagało rozwinięcia
nowoczesnych, skutecznych i łatwo dostępnych świadczeń z zakresu rehabilitacji i
fizjoterapii.
W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera potrzeba strukturalnych zmian w
systemie bezpieczeństwa i zdrowia pracujących oraz, stanowiącej jego część, służbie
medycyny pracy. Warunkiem jej modernizacji i przekształcenia ze ściśle medycznej w
wielodyscyplinarną służbę zdrowia pracujących, zdolną udzielać fachowej i adekwatnej
pomocy osobom pragnącym utrzymać swoją zdolność do pracy, jest podjęcie dyskusji dla
wypracowania
i
rekomendowania
decydentom
gruntownych
zmian
w
systemie
funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej nad pracującymi. Poprawna identyfikacja
problemów zdrowotnych zawodowo aktywnej części społeczeństwa i, na tej podstawie,
zmiana priorytetów, musi skutkować nową alokacją środków przeznaczanych na ochronę
zdrowia.
Dla poprawy skuteczności ochrony zdrowia pracowników, a - w kontekście
niekorzystnych prognoz demograficznych – szczególnie umacniania zdrowia i zdolności do
pracy populacji osób aktywnych zawodowo, za niezmiernie ważne należy uznać między
innymi:
1. Zainicjowanie działań zmierzających do sformułowania spójnej krajowej strategii
ochrony i umacniania zdrowia pracujących, uwzględniającej w równym stopniu
rozpoznane zagrożenia zarówno dla bezpieczeństwa, jak i zdrowia populacji w wieku
aktywności zawodowej.
2. Doprowadzenie do zarówno formalnej (legislacja), jak i faktycznej (sfera działań
prewencyjnych) zgodności krajowej polityki bezpieczeństwa i zdrowia z polityką UE,
poczynając od przeglądu zgodności aparatury pojęciowej stosowanej w krajowych
1
aktach prawnych i dokumentach formułujących i objaśniających krajową politykę w
tym zakresie.
3. Dokonanie redefinicji celów opieki zdrowotnej nad pracującymi, w szczególności
ukierunkowanie jej na profilaktykę chorób przewlekłych, stanowiących przyczynę
przedwczesnej utraty zdolności do pracy.
4. Rozpoznanie możliwości partycypacji Narodowego Funduszu Zdrowia w realizacji
przez służbę medycyny pracy świadczeń służących umacnianiu zdrowia pracowników
(elementy terapii chorób przewlekłych, szczególnie o charakterze pośrednio
związanych z pracą).
W tej sytuacji istnieje konieczność prowadzenia opieki profilaktycznej nad pracownikiem
według najlepszych wzorców, stale ją ulepszając. Ponieważ sposób realizacji opieki
profilaktycznej przez różne jednostki podstawowe jest często niewystarczający, istnieje
potrzeba stworzenia odpowiednich standardów. Taką rolę powinny spełniać zasady dobrej
praktyki w opiece profilaktycznej. Są to standardy obowiązujące profesjonalistów
zaangażowanych w działania związane z ochroną zdrowia pracujących. Zasady dobrej
praktyki obejmują szeroki zakres działań, w tym:
•
zapewnienie wysokich standardów opieki z zakresu medycyny pracy;
•
prowadzenie szkoleń, ich monitoringu i ewaluacji;
•
prawidłowe relacje z pacjentami (wyrażanie zgody, poufność, dobra komunikacja);
•
praca w zespole i zarządzanie zespołem;
•
odpowiedzi na skargi;
•
rzetelność (we wszystkich aktywnościach – reklamie, raportach, świadczonych
usługach);
•
problemy zdrowotne pacjenta stanowiące dla niego ryzyko.
Dobra praktyka powinna obejmować:
•
właściwą ocenę pacjenta, biorąc pod uwagę wywiad, zdanie pacjenta i badanie
przedmiotowe;
•
zapewnienie dodatkowych konsultacji, badań lub leczenia w zależności od wskazań;
•
skierowanie pacjenta do innego lekarza, jeśli tak jest lepiej dla pacjenta;
•
ochronę zdrowia zarówno grup pracowników, jak i poszczególnych pracowników, w
tym konsultacje nt. zasad i strategii ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dla zakładu
pracy i dla jednostki;
•
wspieranie zachowań prozdrowotnych pracowników i ich świadomości zdrowotnej;
•
odpowiednią ocenę zdrowia pacjenta na podstawie wywiadu klinicznego i
zawodowego, analizy narażenia zawodowego i wykonanych w zależności od
wskazań badań dodatkowych;
2
•
ocenę interakcji pracownik-środowisko pracy, obejmującą czynniki zawodowe i
osobnicze, które mogą wpływać na zdolność pracownika do bezpiecznego
wykonywania swoich obowiązków;
•
organizację badań oceniających ryzyko zawodowe, potencjalne choroby zawodowe i
zdolność do pracy;
•
rekomendację i/lub podejmowanie odpowiednich działań profilaktycznych;
•
zarządzanie zasobami ludzkimi;
•
zapewnienie pacjentom zrozumiałej informacji nt. sposobów ochrony przed
zagrożeniami zawodowymi;
•
informowanie pacjenta o możliwościach zdobywania informacji z innych źródeł,
•
kierowanie pacjenta do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, gdy jest taka
potrzeba;
•
gromadzenie informacji niezbędnych do oceny ryzyka zawodowego, w tym informacji
o grupach pracowników;
•
ocenę środowiska pracy w celu lepszego rozumienia środowiska pracy, rodzaju
wymagań zdrowotnych i zagrożeń zawodowych;
•
doradztwo dla pracowników i pracodawcy w zakresie działań niezbędnych do kontroli
ryzyka zawodowego;
•
doradztwo nt. programów nadzorczych/ monitorowania zdrowia pracowników w celu
ochrony pracowników przed działaniem szkodliwości zawodowych, sprawdzenia
skuteczności zastosowanych środków profilaktycznych, wypełnienia obowiązków
prawnych i interpretacja wyników tych działań;
•
pełną ocenę możliwości funkcjonalnych pracownika do pracy i możliwości
racjonalnego dostosowania stanowiska pracy, rehabilitacji, zmiany stanowiska pracy,
odsunięcia od pracy;
•
zachęcanie i pomoc pracodawcy w zatrudnieniu i zorganizowaniu stanowiska pracy
osobom niepełnosprawnym, doradztwo nt. wymagań prawnych i metod wsparcia;
•
zachęcanie pracodawcy do niedyskryminowania pracowników z problemami
zdrowotnymi;
•
zapewnienie właściwej komunikacji z kadrą zarządzającą w celu efektywnego i
zrównoważonego rozwiązywania problemów zdrowotnych pracowników.
W celu wskazania jednostek stosujących zasady dobrej praktyki konieczne jest
prowadzenie procesu akredytacji. Akredytacja to proces oceny własnej i regularnej oceny
zewnętrznej przeprowadzanych w celu oceny poziomu zgodności z ustalonymi standardami i
stałego
ulepszania
systemu.
Stworzenie
systemu
akredytacji
wymaga
określenia
minimalnych wymagań wobec jednostek pragnących uzyskać akredytację. Minimalne
3
wymagania musza być dobrze zdefiniowane i zrozumiałe dla wszystkich zainteresowanych,
a jednocześnie muszą być zgodne z obowiązującymi standardami. W przypadku medycyny
pracy wiele z minimalnych wymagań jest związanych z wymaganiami legislacyjnymi lub
zawodowymi.
Należy również zwrócić uwagę na konieczność rozszerzenia zakresu działań
prowadzonych w ramach opieki profilaktycznej. W Polsce służba medycyny pracy jest w
swoich działaniach najczęściej nakierowana na badania profilaktyczne (wstępne, okresowe i
kontrolne),
podczas
których
pracownicy
są
badani
wyłącznie
pod
kątem
braku
przeciwwskazań do pracy. Programy profilaktyczne i dodatkowe działania promujące zdrowie
mimo że mogłyby stanowić część opieki profilaktycznej nad pracownikami, rzadko są
podejmowane przez służbę medycyny pracy. Warto zwrócić uwagę, iż lekarz służby
medycyny pracy jest lekarzem, do którego pacjent – osoba pracująca – przychodzi ze
skierowaniem od pracodawcy, a nie wtedy, gdy pojawia się problem zdrowotny wymagający
porady lub specjalistycznej pomocy. Dlatego lekarze sprawujący opiekę profilaktyczną nad
pracownikiem – ze względu na to, że mają kontakt z każdym pacjentem, nawet tym nie
zgłaszającym żadnych dolegliwości - stanowią idealną grupę do prowadzenia szeroko
rozumianej prewencji chorób.
Bardzo korzystne byłoby połączenie wysiłków pracodawcy i służby medycyny pracy
na rzecz ochrony zdrowia pracujących. Lekarz specjalista medycyny pracy powinien
występować nie tylko w roli lekarza, ale również eksperta w relacji praca - zdrowie, we
wszystkich jej aspektach: profilaktyki, diagnostyki i leczenia. Zarówno jako część zespołu
interdyscyplinarnego, jak i pracując samodzielnie, powinien uczestniczyć we wspieraniu
zdrowia osób pracujących w zdrowych i bezpiecznych warunkach.
Inicjatywa objęcia działaniami prozdrowotnymi części populacji (pracującej) ma istotne
znaczenie w skali ogólnospołecznej i znajduje głębokie uzasadnienie nie tylko z punktu
widzenia
epidemiologicznego,
ale
również
społeczno–demograficznego.
Wiele
dotychczasowych programów profilaktycznych było tworzonych z myślą o ich wykorzystaniu
w praktyce lekarzy rodzinnych. Znaczne obciążenie lekarzy pierwszego kontaktu pracą
związaną z bieżącym rozwiązywaniem zróżnicowanych problemów zdrowotnych w dużych
populacjach może okazać się istotną przeszkodą dla wdrażania proponowanych działań
prozdrowotnych. W obecnej sytuacji (w niektórych okresach liczba pacjentów korzystających
z porady lekarzy POZ dochodzi do 50-60 osób dziennie) należy liczyć się z istotnym
ograniczeniem możliwości rozszerzania zakresu działań diagnostycznych, zwłaszcza w
populacji osób bez odczuwalnych w sposób istotny/zauważalny symptomów choroby. Należy
również pamiętać, że prawdopodobieństwo zmotywowania osoby zdrowej lub uważającej się
za zdrową do odbycia wizyty u lekarza POZ (co wiąże się z koniecznością poświęcenia
4
wolnego czasu) wydaje się być minimalne. Czynniki te mogą w istotnym stopniu zaważyć na
skuteczności tworzonych programów prozdrowotnych.
Codzienne doświadczenia pokazują, że już dziś w bardzo wielu przypadkach
wykonywane badania profilaktyczne pracowników umożliwiają wykrycie groźnych, ale na
razie bezobjawowych chorób (m.in. takich jak cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, przewlekła
obturacyjna choroba płuc, choroby nerek) i podjęcie właściwego leczenia zanim doszło w
organizmie do nieodwracalnych zmian.
Właściwe ukierunkowanie planowanych działań prozdrowotnych i ich usytuowanie w
istniejącym już i sprawnie funkcjonującym systemie, pozwoli na bardziej efektywne
zagospodarowanie środków przeznaczonych na profilaktykę chorób o znaczeniu społecznym
i w przypadku wielu chorych da szansę na wykrycie subklinicznych objawów rozwijającej się
choroby, która w dalszym swoim przebiegu doprowadzić może do poważnych konsekwencji
zdrowotnych oraz na podjęcie właściwej terapii. W obecnym systemie zakres badań
diagnostycznych wykonywanych przez lekarzy medycyny pracy w ramach badań wstępnych
i okresowych jest ograniczony. Umożliwienie poszerzenia tego zakresu o dodatkowe badania
diagnostyczne (spoczynkowe badanie EKG, badanie poziomu glukozy, cholesterolu,
morfologii oraz badanie moczu czy dodatkowy panel badań dla palaczy tytoniu) byłoby
znakomitą okazją do wczesnego wykrywania chorób, wdrażania działań profilaktycznych i
przyczyniłoby się do zmniejszenia absencji chorobowej, a w dalszej perspektywie
przedwczesnej utraty zdolności do pracy.
5