"Lekarz i chory człowiek" (Edward Rużyłło) - Nowotwory

NOWOTWORY Journal of Oncology • 2004 • volume 54
Number 5 • 521–526
Oceny ksià˝ek • Book reviews
„Clinical trials in cancer. Principles and practice”
David Girling, Manesh Parmar, Sally Stennin, Richrd Stephens, Lesley Steward
Oxford: University Press; 2003, stron 368
ISBN: 0-19-262959 X
Zasady leczenia chorych wynikajà z wiedzy opartej na
faktach. Podstawowym êród∏em tej wiedzy sà wyniki badaƒ klinicznych, w tym w szczególnoÊci badaƒ randomizowanych. Autorzy prezentowanego opracowania przedstawili wszelkie problemy zwiàzane z przygotowywaniem,
prowadzeniem i interpretacjà wyników badaƒ klinicznych.
Badania kliniczne sà eksperymentami przeprowadzanymi na ludziach i z tego powodu zajmujà szczególne,
wyjàtkowe miejsce wÊród innych badaƒ naukowych. Autorzy rozpocz´li swoje rozwa˝ania od zagadnieƒ etycznych
i problemów zwiàzanych z w∏aÊciwym informowaniem
chorych o celach badania, zagro˝eniach i potencjalnych
korzyÊciach. Podajà w tym miejscu smutne przyk∏ady
prowadzonych niedawno badaƒ, w których chorzy nie
byli poinformowani o eksperymentalnym charakterze leczenia.
WÊród problemów zwiàzanych z rekrutacjà chorych
omówione zosta∏o zagadnienie wybiórczego proponowania przez lekarzy udzia∏u w badaniu jedynie niektórym
chorym spe∏niajàcym kryteria w∏àczenia. Zjawisko w sposób oczywisty negatywnie wp∏ywa na badanie i zak∏óca
jego przebieg oraz w konsekwencji mo˝e zafa∏szowaç jego
wynik.
Ogromnie istotnym zagadnieniem jest w∏aÊciwe poinformowanie spo∏eczeƒstwa o wynikach badania. Autorzy
opracowania zwracajà uwag´ na ró˝nice pomi´dzy sporzàdzeniem naukowego opracowania badania a prezentacjà
jego wyników w mediach.
Szczegó∏owo omówiono zasady prowadzenia ró˝nego rodzaju badaƒ klinicznych. Autorzy zwracajà du˝à
uwag´ na w∏aÊciwe formu∏owanie celów badawczych, odpowiednie okreÊlenie kryteriów w∏àczenia.
Istotnym problemem, który zosta∏ szeroko przedstawiony to zagadnienia zwiàzane z w∏aÊciwym zaplanowaniem i przeprowadzeniem randomizacji. Poczesne miejsce
poÊwi´cono równie˝ problemom zwiàzanym z szacowaniem wielkoÊci próby. Autorzy wyjaÊniajà inne ni˝ etyczne
przyczyny, dla których niektóre zagadnienia nie mogà byç
przedmiotem randomizowanych badaƒ klinicznych.
Ciekawym zagadnieniem sà problemy zwiàzane z doborem badaczy. Autorzy zwracajà uwag´ na szereg problemów z tym zwiàzanych, takich jak odpowiednie kwalifika-
cje, obecnoÊç chorych spe∏niajàcych kryteria w∏àczenia,
zainteresowanie problemem i ch´ç do wspó∏pracy. Wa˝nym, niedocenianym w Polsce zagadnieniem jest zapewnienie wspó∏pracy odpowiedniej liczby osób wykonujàcych czynnoÊci pomocnicze. Za najwa˝niejsze mo˝na
uznaç dysponowanie przez zespó∏ badawczy czasem,
umo˝liwiajàcym w∏aÊciwe wykonanie wszelkich procedur
zwiàzanych z badaniem.
Odr´bny rozdzia∏ poÊwi´cono zagadnieniom w∏aÊciwej oceny wielkoÊci badanej próby i zagadnieniom statystycznym. Przedstawiono ró˝ne cele, które mogà byç
przedmiotem badania i jego analizy. W rozdziale tym zawarto równie˝ wyczerpujàce informacje dotyczàce doboru odpowiednich metod statystycznych dla analizy uzyskanych wyników. Omówiono równie˝ cele i zasady przeprowadzania meta-analiz oraz wady i zalety tej metody.
W wi´kszoÊci prowadzonych obecnie badaƒ integralnà ich cz´Êcià jest ocena jakoÊci ˝ycia chorych. Stwarza
to dodatkowe trudnoÊci w prowadzeniu badania i jego
ocenie.
Autorzy poÊwi´cajà znacznà uwag´ podstawowemu
problemowi, jakim jest rozpocz´cie i przeprowadzenie
badania klinicznego. W rozdziale tym omówiono równie˝
zagadnienia ekonomiczne zwiàzane z prowadzeniem ba-
522
dania. Przeprowadzona zosta∏a analiza kosztów zwiàzanych z realizacjà badania. Autorzy analizujà koszty zwiàzane zarówno z koordynacjà badania wielooÊrodkowego,
koszty zwiàzane z rekrutacjà chorych i przebiegiem leczenia w trialu oraz monitorowaniem chorych po leczeniu.
Omówione zosta∏y równie˝ problemy zwiàzane z prowadzeniem badania, w tym z prowadzeniem niezale˝nego
monitorowania.
Bardzo przejrzyÊcie przedstawiono zasady tworzenia protoko∏u badania i formularza Êwiadomej zgody.
Ka˝de badanie powinno zakoƒczyç si´ pisemnym raportem zawierajàcym analiz´ wyników. W przypadku, gdy
badanie zosta∏o przerwane wczeÊniej ni˝ zak∏adano, powinny byç podane przyczyny tego zdarzenia.
Sposób raportowania badaƒ klinicznych zosta∏ sformalizowany i konieczne jest przestrzeganie tych zaleceƒ.
Przedstawiono zasady przygotowywania publikacji zarówno w postaci streszczenia (abstraktu) pe∏nej publikacji,
jak i prezentacji ustnej. Lektur´ tej cz´Êci ksià˝ki szczególnie goràco polecam wszystkim osobom dokonujàcym ustnych prezentacji na zjazdach i konferencjach.
Ksià˝k´ koƒczà niezwykle istotne rozwa˝ania na temat korzyÊci wynikajàcych z powo∏ania wielooÊrodkowego, centralnie koordynowanego zespo∏u badaƒ klinicznych.
Recenzowane opracowanie powinno wejÊç do kanonu lektur obowiàzkowych dla wszystkich osób zaanga˝owanych w organizowanie i prowadzenie badaƒ klinicznych.
Doc. dr hab. med. Tadeusz Pieƒkowski
Klinika Nowotworów Piersi i Chirurgii Rekonstrukcyjnej
Centrum Onkologii – Instytut
im. Marii Sk∏odowskiej-Curie
w Warszawie
Ksià˝k´ do recenzji przekaza∏ International Publishing Service.
„English in Medical Practice / J´zyk angielski w medycynie”
Jonathan P. Murray, Jerzy Radomski, W∏odzimierz Szyszkowski
Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL 1999, stron 450
ISBN: 83-200-2292-4
Pracujàc od kilkunastu lat nad tekstami medycznymi w j´zyku angielskim musz´ przyznaç, ˝e dotychczas brakowa∏o mi opracowania o charakterze praktycznym. Angielski j´zyk medyczny ró˝ni si´ znacznie od j´zyka literackiego czy stosowanego codziennie j´zyka potocznego –
podobnie, jak ma to miejsce w j´zyku polskim. Jak wszelkie ˝argony posiada wiele niuansów zupe∏nie nie znanych
laikowi – nawet je˝eli jest on tak zwanym „native speakerem”. Do dziÊ z rozrzewnieniem wspominam tekst, który
dane mi by∏o poprawiaç jeszcze w czasach studenckich.
By∏ to artyku∏ z dziedziny patofizjologii. T∏umaczy∏ go
na angielski w∏aÊnie takowy „native speaker” – termin „jàdra komórkowe” przet∏umaczony by∏ jako „cellular testes”;
by∏o tam równie˝ wiele innych podobnych „ciekawostek”.
Z tym wi´kszà przyjemnoÊcià wzi´∏am do r´ki ksià˝k´ „English in Medical Practice”. Ksià˝ka ta nie jest de
facto ani podr´cznikiem j´zyka medycznego, ani s∏ownikiem medycznym. Jest to rodzaj skryptu – podr´cznego
przewodnika po j´zyku medycznym. W s∏owie wst´pnym
autorzy podkreÊlajà, ˝e ksià˝ka jest kierowana do osób
posiadajàcych zarówno wykszta∏cenie medyczne, jak
i podstawowà znajomoÊç j´zyka angielskiego.
Ksià˝ka sk∏ada si´ z siedmiu cz´Êci. Cz´Êç 1 zawiera
podstawowà list´ terminów anatomicznych oraz elementy j´zyka medycznego niezb´dne podczas wst´pnego badania podmiotowego i przedmiotowego. Zawarto w niej
równie˝ terminy z zakresu analityki medycznej, które cz´sto nastr´czajà wiele trudnoÊci j´zykowych.
Cz´Êç 2 zawiera opisy 21 przypadków z Oddzia∏u
Nag∏ych Przyj´ç – tu niestety odnalezienie w∏aÊciwej terminologii mo˝e byç k∏opotliwe. Trzeba si´ dobrze zapoznaç z treÊcià ksià˝ki, aby wiedzieç, ˝e ró˝ne rodzaje t´tna
opisane sà w podrozdziale poÊwi´conym nag∏emu zatrzymaniu krà˝enia, s∏owa opisujàce stan skóry (w tym rów-
523
nie˝ np. „ow∏osiona” i „nieow∏osiona”) w podrozdziale
o oparzeniach, a rodzaje krwawieƒ w podrozdziale
o krwawieniu z nosa. Tym niemniej zakres przytaczanych
poj´ç jest praktycznie pe∏ny i mo˝na tu znaleêç prawie
wszystkie potrzebne zwroty.
Cz´Êci 3-5 zawierajà s∏ownictwo specjalistyczne –
z zakresu chirurgii, medycyny wewn´trznej, ginekologii
i po∏o˝nictwa, pediatrii i psychiatrii. Zawarto tu równie˝
zwroty dotyczàce wyposa˝enia medycznego oraz okreÊlenia ró˝nych specjalnoÊci medycznych, jak równie˝ zwroty
u˝ywane w badaniach naukowych (w tym równie˝ dotyczàce statystyki).
Cz´Êç 6 to zbiór licznych skrótów cz´sto stosowanych w angielskim ˝argonie medycznym, które nierzadko
stanowià problem dla t∏umacza.
Wreszcie w cz´Êci 7 zawarto zwroty potoczne nierzadko u˝ywane przez chorych. W moim przekonaniu jest
to cz´Êç bardzo wa˝na i przydatna. Nawiàzanie nici porozumienia mi´dzy lekarzem a pacjentem ma podstawowe
znaczenie, a s∏owa potoczne, wulgaryzmy czy znaczne
uproszczenia mogà ten proces bardzo utrudniç. Dla lekarza pochodzàcego z innego kr´gu kulturowego s∏owa te
mogà stanowiç powa˝ny problem,. Prawd´ mówiàc, mogà
one równie˝ stanowiç problem dla lekarza nawet w sytuacji, gdy zarówno on jak i pacjent w∏adajà tym samym j´zykiem ojczystym. Pami´tam chorego, z którym zbiera∏am wywiad do pierwszej pisanej przeze mnie historii choroby (na trzecim roku studiów). By∏am bardzo przej´ta
i zamierza∏am zadaç choremu seri´ wnikliwych pytaƒ
(zgodnie z wr´czonà nam przez asystenta szczegó∏owà
„rozpiskà”), a chory oÊwiadczy∏, ˝e przyszed∏ do lekarza
bo go „nyje i mula” i poza tym nie by∏ w stanie powiedzieç
mi nic wi´cej. Gdyby powstawa∏a ksià˝eczka „J´zyk polski
w medycynie”, to pewnie czasowniki „nyç” i „mulaç” nale˝a∏oby w niej uwzgl´dniç.
Wreszcie na koƒcu znajduje si´ dodatek zawierajàcy
12 rycin z opisami – podr´czny s∏owniczek terminów anatomicznych.
Ksià˝ka „J´zyk angielski w medycynie” zawiera równie˝ bardzo wiele informacji dotyczàcych terminów z zakresu psychiatrii. Jest to w pe∏ni uzasadnione – w ˝adnej
innej dziedzinie medycyny mowa i porozumienie nie sà a˝
tak istotne, jak w∏aÊnie w psychiatrii i wydaje si´, ˝e to psychiatri´ najtrudniej jest praktykowaç w oderwaniu od w∏asnego kr´gu kulturowego i j´zykowego.
Nale˝y tylko ˝a∏owaç, ˝e nie zawarto w ksià˝ce szczegó∏ów dotyczàcych s∏ownictwa onkologicznego, zdecydowanie najbardziej przydatnego dla pracowników Centrum Onkologii, ale te˝ ksià˝ka nie jest kierowana do lekarzy specjalistów, lecz raczej dla szerszego kr´gu
odbiorców.
Ksià˝ka ta warta jest polecenia wszystkim lekarzom,
którzy majà do czynienia z j´zykiem angielskim podczas
swojej pracy, zarówno klinicznej jaki i naukowej.
Dr n. med. Ma∏gorzata Symonides
Centrum Onkologii – Instytut
im. Marii Sk∏odowskiej-Curie w Warszawie
Ksià˝k´ do recenzji przekaza∏ wydawca.
524
„Lekarz i chory cz∏owiek”
Edward Ru˝y∏∏o
¸om˝a: Oficyna Wydawnicza „Stopka”, 2004, stron 152
ISBN 83-85734-55-4
Autorem ksià˝ki jest luminarz i nestor polskiej medycyny,
wybitny lekarz, naukowiec, dydaktyk, by∏y kierownik klinik
uniwersyteckich i ogólnopolskiego podyplomowego centrum kszta∏cenia lekarzy, o pi´knej ˝o∏nierskiej wojennej
karcie w kraju i poza nim. W ciàgu wielu lat swej dzia∏alnoÊci a˝ do dzisiejszego dnia prof. Ru˝y∏∏o pozostawa∏
g∏´boko zaanga˝owany w problematyk´ systemu ochrony
zdrowia, kszta∏cenia i etyki oraz pracy lekarzy i placówek
medycznych. Dowodzà tego m.in. liczne wyk∏ady, odczyty
i wypowiedzi, artyku∏y i prace monograficzne w ró˝nych
pismach i wydawnictwach, w tym kilka w ∏om˝yƒskiej oficynie.
Obecna ksià˝ka stanowi zbiór publikacji i wypowiedzi
wybranych g∏ównie z okresu ostatniego çwierçwiecza. Oto
tematy kolejnych tekstów: Zdrowie dla wszystkich,
Wszechnica Wiedzy Medycznej, Uzdrowiska jako rezerwat zdrowia i szko∏a wychowania zdrowotnego, List do
wojewody zamojskiego, Polskie czasopisma lekarskie, Próba oceny stopnia wykorzystania polskich publikacji lekarskich w piÊmiennictwie Êwiatowym, List do rektora Akademii Medycznej w Poznaniu, List do ministra zdrowia,
Wa˝noÊç u˝ywania w systemie opieki zdrowotnej jednoznacznych poj´ç i okreÊleƒ, Lekarz niezawodny opiekun
chorego, KoniecznoÊç kszta∏cenia lekarzy do dzia∏alnoÊci
leczniczej, odpowiedniej do zachodzàcych zmian Êrodowiskowych i osobowoÊciowych oraz do zespo∏owej dzia∏alnoÊci leczniczej na rzecz dobra chorego cz∏owieka, Podzia∏
zadaƒ i odpowiedzialnoÊci mi´dzy instytucjami zapewniajàcymi optymalnà dzia∏alnoÊç systemu ochrony zdrowia, Doskonalenie opieki zdrowotnej w kraju oraz Dzia∏alnoÊç zbiorowego systemu ochrony zdrowia. Niektóre
z artyku∏ów sà zaopatrzone w piÊmiennictwo, zw∏aszcza
z obfitej bibliografii samego Autora.
Edytor zapewni∏ ksià˝ce dobry papier, czytelnà
czcionk´ oraz pi´knà, barwnà, twardà ok∏adk´. Na jej tyle widnieje podobizna Autora i krótka o nim notka.
˚yciowe i zawodowe osiàgni´cia oraz autorytet Autora sprawiajà, ˝e jego przemyÊlenia i propozycje powinny
zainteresowaç i byç wykorzystane przez wszystkich przedstawicieli medycyny – w tym studentów wydzia∏ów lekarskich. Równie˝ przedstawiciele zawodów stykajàcych si´
z problematykà medycznà, jak równie˝ aktualni i przyszli pacjenci mogà w ksià˝ce prof. Ru˝y∏∏y znaleêç materia∏y do rozwa˝aƒ i dzia∏aƒ.
Prof. dr hab. med. Henryk Gaertner
Kraków
Ksià˝k´ do oceny przekaza∏ wydawca.
525
„Zagadka Êmierci Profesora Mariana Grzybowskiego”
Marek Wroƒski
Warszawa: Argraf; 2004, stron 416
ISBN 85-912463-3-7
Autor ksià˝ki od r. 1989 przebywa i pracuje w Nowym
Jorku, jako neurolog i anestezjolog. Z tych dziedzin og∏osi∏ w Stanach Zjednoczonych kilkadziesiàt prac naukowych. Od 1997 r. zainteresowany te˝ „patologià” nauki
publikowa∏ dalsze prace na temat naukowej nieuczciwoÊci,
stwarzajàc archiwum jej przyk∏adów i specjalnà rubryk´
miesi´cznika „Forum Akademickie”.
Konsultantem naukowym obecnej ksià˝ki jest socjolog prof. Piotr Hübner, a jej recenzentami sà historyk
medycyny prof. Andrzej Ârodka i historyk nauki prof. Ryszard Terlecki. Dzie∏o M. Wroƒskiego korzystnie ocenia
równie˝ przedmowa pióra historyka wspó∏czesnej Polski –
prof. Andrzeja Paczkowskiego. W∏aÊciwa treÊç ksià˝ki
jest uj´ta w osiem cz´Êci.
Pierwsza cz´Êç jest poÊwi´cona osobie prof. Mariana
Grzybowskiego. Cz´Êç t´ zaczynajà rozdzia∏y o dziejach
warszawskiej Kliniki Chorób Skórnych przed ostatnià
wojnà Êwiatowà, w czasie okupacji i po niej. Dalsze rozdzia∏y dotyczà stypendium Fundacji Rockefellera, udzielonego Grzybowskiemu oraz wspomnieƒ o nim – cz∏onków rodziny, wspó∏pracowników i studentów.
Druga cz´Êç poÊwi´cona jest nast´pczyni Profesora
Stefanii Jab∏oƒskiej – jej rodzinie, m∏odoÊci, latom wojennym i bezpoÊrednio powojennym, okolicznoÊciom nostryfikacji dyplomu lekarskiego, wyjazdu do USA i powrotu
do kliniki. Osobne teksty przedstawiajà sylwetki: m´˝a –
prof. Paw∏a Sega∏a oraz rekomendujàcych Stefani´ Jab∏oƒskà doktorów Zygmunta Grynberga i Walentego Titkowa.
W dalszej, trzeciej cz´Êci pt. „Tragiczne znikni´cie
Profesora” autor opisuje aresztowanie prof. Grzybowskiego, sekcj´ cia∏a, pogrzeb i sytuacj´ w klinice bezpoÊrednio po Êmierci jej kierownika.
Cz´Êç czwarta dzie∏a pt. „Kariera” przedstawia kolejne etapy naukowej kariery S. Jab∏oƒskiej – w tym doktoryzacj´, opinie, habilitacj´, profesur´ i kulisy nominacji na
kierownika kliniki.
Bogata w treÊç i tematyczne podrozdzia∏y cz´Êç piàta pt. „O sprawiedliwoÊç” dotyczy czasów po „odwil˝y”
w 1956 r., a w szczególnoÊci zaÊ staraƒ o wyjaÊnienie okolicznoÊci uwi´zienia prof. Grzybowskiego, jak i jego rehabilitacji i uhonorowania. Tutaj autor przedstawia dzia∏ania
uczelni, izb i towarzystw lekarskich, prasy medycznej
i ogólnej, prokuratury generalnej, wspó∏pracowników,
uczniów, ˝ony i rodziny z zagranicy. Szczególnie podkreÊlone sà wystàpienia prof. W∏adys∏awa Bartoszewskiego
i dra Stanis∏awa Krajewskiego (RFN). Poruszone sà te˝
kulisy eliminacji podr´cznika i innych prac, a nawet samego nazwiska prof. Grzybowskiego z piÊmiennictwa me-
dycznego oraz reakcje S. Jab∏oƒskiej na stawiane jej zarzuty. W tej samej cz´Êci przedstawiono dzia∏alnoÊç Jab∏oƒskiej w mokotowskim wi´zieniu i przytoczono jej akta
osobowe z Ministerstwa Bezpieczeƒstwa Publicznego.
Szósta cz´Êç przedstawia losy i prze˝ycia w klinice
(i poza nià) dra Romualda ¸awrynowicza, ulubionego
i bliskiego wspó∏pracownika prof. Grzybowskiego.
W VII cz´Êci sà omówione nowsze próby wyjaÊnienia
„sprawy Grzybowskiego”, zapoczàtkowane w 1990 r. z inicjatywy warszawskiej okr´gowej izby lekarskiej z osobistym znacznym zaanga˝owaniem dra Jerzego Moskwy
(jej prezesa) i dr Ewy Polak (przewodniczàcej komisji
etyki). Ksià˝ka opisuje przebieg Êledztwa G∏ównej Komisji do Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, wyniki archiwalnych poszukiwaƒ, treÊç zeznaƒ by∏ych pracowników s∏u˝b bezpieczeƒstwa, przebieg umorzenia sprawy oraz zeznanie ostatniego Êwiadka wydarzeƒ
wi´ziennych – dra in˝. Andrzeja Cieleckiego. W szeregu
podrozdzia∏ów tej˝e samej cz´Êci autor zajmuje si´ okolicznoÊciami zebrania w warszawskim Klubie Lekarza (listopad 1993 r.), poÊwi´conego Grzybowskiemu, a zorganizowanego przez historyka medycyny i dermatologa – dr
Danut´ Krys´-Leszczyƒskà przedstawiajàc tak˝e jej sylwetk´, referaty i prób´ zebrania wspomnieƒ o prof. Grzybowskim. Krótki rozdzia∏ traktuje o „rogowiaku mnogim
Grzybowskiego”, cytowanym przez polskie i zagraniczne
piÊmiennictwo. Natomiast ostatnie dwa rozdzia∏y VII cz´Êci przedstawiajà: sylwetk´ genera∏a Stanis∏awa Tatara,
jego dzia∏alnoÊç zagranicà i w kraju oraz wspó∏prac´
z prof. Grzybowskim. Wspó∏praca ta w g∏ównej mierze
526
doprowadzi∏a do przedstawienia zarzutu „groênej szpiegowskiej” dzia∏alnoÊci Profesorowi.
Ostatnia, VIII cz´Êç to: dwa komentarze autorskie,
pos∏owie prof. Piotra Hübnera oraz komentarze: prof.
Paw∏a Sega∏a, dra Andrzeja Dobrzaƒskiego, prof. Stanis∏awa Leszczyƒskiego i dra praw Marcina Zaborskiego. Na
koƒcu ostatniej cz´Êci znajdujà si´ spisy: rozmówców (126!
– z podaniem ich wieku, zawodu i daty rozmowy), ilustracji czarno-bia∏ych (30 – z opisami) i wykorzystanych
êróde∏ (19 archiwów, w tym 5 zagranicznych, 59 ksià˝ek,
27 artyku∏ów naukowych i 12 prasowych artyku∏ów).
W ksià˝ce zamieszczono 475 przypisów.
Dzie∏o zamyka aneks zawierajàcy: list prof. Grzybowskiego do brata, artyku∏ S. Jab∏oƒskiej z 1950 r., stenogram posiedzenia Prezydium Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia z 7 grudnia 1956 r., dalej zeznania: dra R.
¸awrynowicza, S. Jab∏oƒskiej, prof. R. Micha∏owskiego,
p∏k. M. Utnika oraz zestawienia prac opublikowanych:
Grzybowskiego (razem 83) i Jab∏oƒskiej (za lata 1947-1955), jak równie˝ 8-stronicowy indeks nazwisk z w∏aÊciwego wyk∏adu dzie∏a.
Ksià˝ka M. Wroƒskiego zas∏uguje na du˝e uznanie,
uwag´ i poznanie z wielu wa˝nych wzgl´dów.
Autor Êwietnie wniknà∏ w istot´ i zdarzenia opisywanego okresu, zwanego umownie stalinowskim, który
przyniós∏ wiele ci´˝kich szkód polskiemu spo∏eczeƒstwu,
w tym nauce, medycynie i szkolnictwu wy˝szemu. Niektórych szkód nie uda∏o si´ zneutralizowaç do dzisiaj.
Z racji mego wieku oraz powojennych studiów i wieloletniej dzia∏alnoÊci w uniwersyteckich klinikach UJ mia∏em sposobnoÊç obserwacji i prze˝ywania ciosów skierowanych w naszà medycyn´ i jej wybitnych przedstawicieli,
usuwanych ze stanowisk dla osób o g∏ównie partyjnych
zas∏ugach. Mimo, ˝e jak wynika z daty urodzin autora,
nie dozna∏ on na sobie bezpoÊrednich stalinowskich poczynaƒ, niemniej zdo∏a∏ on w ciàgu trzyletniej pracy w∏aÊciwie rozpoznaç i oceniç kulisy opisywanych zdarzeƒ
sprzed z górà pó∏ wieku. Zdarzeƒ, które doprowadzi∏y
do tragicznej Êmierci w warszawskim areszcie Ministerstwa Bezpieczeƒstwa Publicznego wybitnego patrioty,
uczonego, dermatologa Mariana Grzybowskiego i nader
szybkich awansów naukowych Stefanii Jab∏oƒskiej, która
póêniej zyska∏a zas∏u˝onà Êwiatowà s∏aw´.
Autor podjà∏ bardzo trudny temat – spraw´ sprzed
ponad pó∏ wieku, która nie doczeka∏a si´ jednoznacznych
rozstrzygni´ç mimo powtarzanych, m.in. w czasie „odwil˝y”, prób wyjaÊnienia samych zdarzeƒ i roli w nich licznych
osób i instytucji. Nale˝y podkreÊliç wielki wysi∏ek autora
w dotarciu do wielu cennych êróde∏: rozmówców z ró˝nych kr´gów, licznych archiwów, dokumentów, artyku∏ów prasy naukowej i ogólnej, wymienionych przy koƒcu
ksià˝ki. SkrupulatnoÊç szeroko zakrojonych i si´gajàcych
g∏´boko badaƒ, dokumentacji uzyskanych wyników oraz
wyprowadzanych z nich krytycznych wniosków i przypuszczeƒ zyska∏a uznanie wybitnych historyków wymienionych na poczàtku recenzji.
Z tej autorskiej wnikliwoÊci wynik∏y pokaêne rozmiary dzie∏a. Niemniej dzi´ki samej treÊci, a tak˝e dobremu stylowi i j´zykowi, logicznej dyspozycji, zró˝nicowaniu kroju czcionki ksià˝k´ czyta si´ z przyjemnoÊcià i ciekawoÊcià oraz przyswaja bez trudnoÊci.
Wydawca przy pomocy grantu Dobranski Foundation z Waszyngtonu zapewni∏ dzie∏u wysoki poziom edytorski, pe∏nà czytelnoÊç, korzystnà reprodukcj´ ilustracji
oraz bardzo estetycznà, barwnà, twardà i lakierowanà
ok∏adk´. Na jej froncie widnieje portret Mariana Grzybowskiego, z ty∏u uwagi o autorze i wyimki z recenzji.
Oku korektora umkn´∏y spotykane niekiedy ma∏o istotne
b∏´dy literowe i interpunkcyjne.
Dzie∏o nale˝y w pe∏ni poleciç wszystkim zainteresowanym najnowszà historià kraju oraz nauki i medycyny,
w tym praktykom i studentom nauk lekarskich. Ksià˝ka
zaciekawi równie˝ ka˝dego czytelnika. Starsi przypomnà
sobie niedawne czasy, m∏odsi dowiedzà si´ o naszym niedawnym ˝yciu. Ma∏y nak∏ad ksià˝ki sprawia, ˝e mo˝na jà
nabyç (45 z∏. – w tym 5 z∏ porto), podajàc dane osobowe
i adres telefonicznie (22/870-64-37) lub elektronicznie
([email protected]).
Prof. dr hab. med. Henryk Gaertner
Kraków
Ksià˝k´ do oceny przekaza∏ wydawca.