ZESZYTY NAUKOWE

Transkrypt

ZESZYTY NAUKOWE

ZESZYTY
NAUKOWE
Uczelni Warszawskiej
im. Marii Skłodowskiej-Curie
KWARTALNIK
2 (44) / 2014
RADA NAUKOWA
Kazimierz WORWA – przewodniczący, Maciej TANAŚ – sekretarz, Jewgenij BABOSOW, Olga
BAŁAKIRIEWA, Henryk BEDNARSKI, Ramiro Délio BORGES de MENESES, Lev BUKOVSKÝ, Wiktor CZUŻIKOW, Nadieżda DIEJEWA, Józef FRĄŚ, Karl GRATZER, Dieter GREY,
Janusz GUDOWSKI, Maria Luisa GUERRA, Renata HOTOVA, Dietmar JAHNKE, Tatiana
JEFIMIENKO, Mariusz JĘDRZEJKO, Norbert KANSWOHL, Henryk KIRSCHNER, Anatolij
KOŁOT, Wiesław KOWALCZEWSKI, Zbigniew KRAWCZYK, Vladimir KRĈMERY, Natalia
KUTUZOWA, Stefan M. KWIATKOWSKI, Zbigniew LANDAU, Ella LIBANOWA, Jelena MAKAROWA, František MIHINA, Kiyokazu NAKATOMI, Witalij PRAUDE, Janusz ROGOWSKI,
Michaił ROMANIUK, Jurij S. RUDENKO, Gregory SĘDEK, Władimir SUDAKOW, Daniele
STASI, Jan SZCZEPAŃSKI, Janusz TANAŚ, Besrat TESFAYE, Zachraij WARNALIJ, Nonna ZINOWIEWA
ZESPÓŁ REDAKCYJNY
Zdzisław SIROJĆ – redaktor naczelny, Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA – zastępca
redaktora naczelnego, Aleksandra WOJCIECHOWSKA – sekretarz redakcji, Ivan BALAŽ, Jerzy
CHORĄŻUK, Jakub Jerzy CZARKOWSKI, Maciej DĘBSKI, Krzysztof KANDEFER, Jurij
KARIAGIN, Gustaw KONOPACKI, Edyta ŁYSZKOWSKA, Maciej SMUK
REDAKTORZY TEMATYCZNI
Józef FRĄŚ, Marek GRENIEWSKI, Mariusz JĘDRZEJKO, Zbigniew KRAWCZYK, Zdzisław
NOWAKOWSKI, Jan SZCZEPAŃSKI, Maciej TANAŚ
REDAKTORZY STATYSTYCZNI
Brunon GÓRECKI, Tadeusz MIŁOSZ
REDAKTORZY JĘZYKOWI
Jęz. pol. – Katarzyna BOCHEŃSKA-WŁOSTOWSKA, Katarzyna TOMASIŃSKA, jęz. ang – Małgorzata ŻYCKA, Martin LACZEK, Aleksandra PENKOWSKA, jęz. ang., ros. i ukr. – Susanna
KITAJEWA, jęz. ang i hiszp. – Franciszek BIAŁY, jęz. ang., hiszp. i port. – Ramiro Délio BORGES
de MENESES, jęz. ang. i franc. – Anna PENKOWSKA, jęz. ros. i białorus. – TAMARA JAKOWUK, jęz. niem. – Barbara KAZUBEK, jęz. ukr. – Bazyli NAZARUK, Jurij KARIAGIN, jęz. słow.
i cz. – Ivan BALAŽ, jęz. włoski – Ireneusz ŚWITAŁA
REDAKTOR TECHNICZNY
Adam POLKOWSKI, [email protected]
DRUK I OPRAWA
Fabryka Druku
01-943 Warszawa, ul. Zgrupowania AK Kampinos 6,
tel./fax /22/ 675 88 66; www.fabrykadruku.pl
WYDAWCA
Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie
03-204 Warszawa, ul. Łabiszyńska 25
tel./fax /022/ 814 37 78; e-mail: [email protected]
© Copyright by Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie
Wersja papierowa pisma jest wersją pierwotną
ISSN 1897-2500
Spis treści / Contents
ROZPRAWY, ARTYKUŁY, STUDIA
Siergiej Gawrow ................................................................................................................. 7
Монархическая идея в современной России
Monarchical idea in modern Russia
Idea monarchii we współczesnej Rosji
Kiyokazu Nakatomi .........................................................................................................13
Beyond the conflicts among religions
Ponad konfliktami między religiami
Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses .....................21
O desvalido no caminho: pela axiologia das competências
The underdog on the read: the axiology of competce
Słabszy na drodze: aksjologia kompetencji
Walentyna P. Diaczuk .....................................................................................................43
Історична ретроспектива в класифікації культур
The historical retrospective in classification of cultures
Historyczna retrospektywa w klasyfikacji kultur
O.P. Mazurkiewicz ...........................................................................................................57
Філософський образ української культури
Philosophical image of Ukrainian culture
Filozoficzny obraz ukraińskiej kultury
Tatiana Krotowa ..............................................................................................................63
Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century:
Method of studying of French couturiers heritage
in the world museum collections
Konceptualizacja klasycznego stylu mody kobiecej XX wieku:
studia francuskiego dziedzictwa w światowych kolekcjach muzealnych
4
Spis treści / Contents
Marcin Łączek ..................................................................................................................89
Language teaching methods and approaches: assumptions and history
Założenia metod nauczania języka: podejścia i historia
Zdzisław Sirojć .................................................................................................................97
Edukacja młodych Polaków i Rosjan a rynek pracy
Education of young Polish and Russian and labour market
Rafał Bernat ................................................................................................................... 107
Spółki zagraniczne w świetle ekonomicznej analizy prawa
Foreign companies in a view of the economic analysis of law
Rafał Grupa ................................................................................................................... 123
System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa
podstawą konkurencyjności na rynku
The system of the company’s comprehensive identification as the basis
of its competitiveness on the market
Wiktor N. Pilawiec ........................................................................................................ 141
Угрозы масложирового подкомплекса Украины
и пути их преодоления
Threats to modern oil and fat complex of Ukraine and ways to cope with them
Zagrożenia przemysłu tłuszczowego Ukrainy i sposoby ich pokonywania
Jurij O. Kariagin ............................................................................................................ 153
Напрями розвитку готельного бізнесу в Україні
та країнах Євросоюзу
Kierunki rozwoju hotelarstwa na Ukrainie i w krajach Unii Europejskiej
Trends in development of hotel business in Ukraine and the European Union
Recenzenci Zeszytów Naukowych Uczelni Warszawskiej
im. Marii Skłodowskiej-Curie ...................................................................... 161
Informacje dla autorów ................................................................................ 163
ROZPRAWY
ARTYKUŁY
STUDIA
ZESZYTY NAUKOWE
Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie
Nr 2 (44) / 2014
Siergiej Gawrow
Moskiewski Miejski Uniwersytet Pedagogiczny,
Państwowy Moskiewski Uniwersytet Projektowania i Technologii (Rosja)
В России в ситуации социокультурного раскола, о котором так много
говорил Александр Ахиезер, особое значение приобретают символы,
способные быть важными, вызывать уважение у большинства общества.
Сакральные истоки легитимности власти, это то, чего так не хватает
демократиям,
в
том
числе
в
России.
Пример
восстановления
конституционной монархии в Испании показал, что примирение общества,
разделенного на условных белых - франкистов и красных – республиканцев
возможен. Реально национальное примирение, подписание национального
пакта Монклоаи в России.
Следует учитывать религиозную, и как следствие, цивилизационную
разнородность страны. Особенно важно сегодня то, что объединяет огромное
пространство
страны
и
сопредельных
территорий,
их
историческая
принадлежность к Российской империи и СССР. В империи Романовых
монархия объединяла столь разные народы, как поляки и якуты. Мы помним,
что Дикая дивизия, сформированная из выходцев с Северного Кавказа, была
образцом воинской доблести и преданности престолу, действующей в
Империи
власти.
Сумей
Россия
избежать
катастрофы
Февральской
революции, история страны была бы совсем другой. Мы не можем изменить
прошлое, но мы можем заново интерпретировать идейное и отчасти
8
институциональное наследие дофевральской России, приспособить его к
потребностям сегодняшнего дня.
Речь здесь идет, прежде всего, о монархической идее и легитимном
Императорском Доме, который составляют сегодня Великая княгиня Мария
Владимировна, и наследник престола Великий князь Георгий Михайлович.
Его статус признан европейскими королевскими домами, легитимность
Императорского Дома во главе с Владимиром Кирилловичем признавалась
первой волной русских эмигрантов. Эту общепризнанность Владимира
Кирилловича в роли главы Дома Романовых отмечали в свое время и в СССР.
Могло ли династическое наследование быть «более династически чистым»?
Могло, но для этого нужно отбросить из истории Февральскую и
Октябрьскую революцию. И уж конечно, трагедию в Ипатьевском доме,
расстрел Императора, его семьи, великих князей, всех тех, до кого сумели
дотянуться большевики. Мы пережили тогда цивилизационную катастрофу,
но она не привела к обрыву традиции, утрате династии, переходу
престолонаследования к европейским родственникам Романовых. Кто спасся
тогда, тот и наследовал полномочия Главы Императорского Дома. Великий
князь Владимир Кириллович возглавил Императорский Дом – Династию
Романовых, а его сторонники в монархическом движении получили название
легитимистов.
Всегда стоит помнить о том, что Россия настолько велика географически и
многонациональна, что даже Православная церковь не может интегрировать
все население России и Евразийского союза, эффективно обратиться к
иноверцам. Этих ограничений лишен Императорский Дом Романовых,
способный, как и сто лет назад, обращаться к общественности Красной и
Белой Руси, Кавказа, Остзейского края, Финляндии и Польши. Под эгидой
Императорского дома действует сегодня более семидесяти отделений
Российского дворянского собрания, в том числе на Украине, на Кавказе, в
странах Балтии. О большом внешнеполитическом потенциале Дома
Романовых, свидетельствуют и визиты Марии Владимировны Романовой в
Приднестровье, другие регионы, относящиеся к историческим территориям
Siergiej Gawrow
9
Российской империи. Эти территории подают сегодня пример Великороссии
в своем отношении к Императорскому Дому. Так Приднестровье стало
первым регионом, принявшем президентский указ об особом статусе
Императорского Дома Романовых на территории республики.
Кто же может сегодня быть адресатом монархического обращения в
России? Исключая левый фронт и компартию, оно может быть обращено к
центристам и правым, к избирателям Единой России, Правого дела,
сторонникам Народного фронта, к пропутинскому большинству вообще.
Адресатом этого обращения может стать наш национальный лидер Владимир
Путин, в процессе политической эволюции все более обращающийся к
ценностям не только досоветской, но и дофевральской России.
Именно
на
него
сегодня
легла
ответственность
по
повышению
эффективности механизмов государственной власти. В процессе решения
многоаспектной проблемы повышения эффективности государственных
институтов и общественного доверия к ним, сделано уже достаточно много.
Начался
процесс
пророссийской
интеграции
Евразии,
строительства
Евразийского Союза. Позади Мюнхенская речь, посвященная политике
внешней, и митинг на Поклонной горе, посвященный политике внутренней.
В Администрации президента создано управление по общественным
проектам, или, метафорически говоря, «управление по идеологии и
патриотизму».
Иными
словами,
задачи
выстраивания
эффективно
действующего механизма государственного управления диктуют обращение к
сфере идей, историческим и социокультурным традициям российской
государственности.
Вопрос
символической,
сакральной
недоформленности
бренда
российской государственности совсем не так безобиден, как кажется. Он
имеет совершенно определенные практические следствия, главным из
которых является потенциальная внутренняя нестабильность.
Она повышает становой риск в отношении России, ведет к серьезному
дисконту в рыночной оценке российских компаний. Это плохо как для самих
компаний, их мажоритарных и миноритарных акционеров, так и для страны в
10
целом. Психологическая неуверенность в долгосрочном будущем страны
усугубляет
географическую
диверсификацию
активов
российских
капиталистов и, отчасти, чиновников. Недвижимость, бизнес, банковские
счета, часто семьи и учебу детей переносят из России на Запад. Доходность
бизнеса меньше, зато психологически спокойнее, кажется, что все деньги,
частная жизнь вообще станут там сохраннее и долговечнее. Но если вопрос
доверия к России определяется не только качеством наших институтов, но и
психологическими моментами, «лечить надо подобное подобным».
Если для того, что бы перестать бояться, обществу надо пройти
своеобразный курс психотерапии, то его стоит организовать. Или, иными
словами, провести символический ребрендинг образа России в общественном
сознании. Актуализация идеи монархии предполагает не только обращение к
условным консерваторам-традиционалистам, но и к правым либералам,
экономически состоятельным людям.
Вы хотите долговременной стабильности, сохранности активов в России?
Тогда
давайте
укреплять
российскую
государственность
не
только
практически, что уже более 10 лет успешно делает национальный лидер
Владимир Путин, но и символически, что он начинает делать в историческом
сегодня.
Сегодня в стране начинается полоса юбилейных торжеств, связанных со
знаменательными датами российской истории. В этом контексте показательна
недавняя теплая встреча президента Владимира Владимировича Путина и
Главы Дома Романовых Марии Владимировны Романовой на торжествах,
посвященных 200-летней годовщины Бородинского сражения. «Имеющий
уши да слышит. Имеющий глаза да видит». Новая жизнь монархической идеи,
возвращение
общественное
в
Россию
доверие
Императорского
действующей
Дома
власти,
позволит
укрепить
придаст
динамику
общественного обсуждения по вопросу перспектив конституционной
монархии в России.
Возможная в будущем конституционная реформа позволит укрепить
власть, сохранить ее преемственность, дать гарантии стабильности и
Siergiej Gawrow
11
безопасности для всех. Размышляя о практических шагах в этом направлении,
стоит подумать и о желаемых персональных конфигурациях нашего не столь
отдаленного будущего. Великий князь Георгий Михайлович молод, мы с
полным основанием можем ожидать в ближайшие годы его брака и рождения
наследника Российского престола. Мысленно забегая вперед, к концу 10-х началу 20-х годов, стоит помыслить о В.В. Путине, могущем взять на себя
роль регента при наследнике до достижения его совершеннолетия. Сегодня
все это звучит непривычно, чуть ли не фантастически, но история может
востребовать все, что укрепляет российскую государственность, служит
интересам России.
Хорошо то, что поможет зримо восстановить преемственность с
досоветской Россией, стать отличной школой обучения государственным
делам для наследника, ведь с учетом опыта «ручного» управления страной в
сложный переходный период, Владимир Владимирович лучший учитель из
всех возможных. Такое решение означало бы и сакральную легитимацию
власти, современную жизнь наших исторических и социокультурных
традиций, строительство устойчивой, избавившейся от революционной
заразы левых фронтов России.
Литература
[1] Гавров С.Н., Модернизация во имя империи. Социокультурные аспекты
модернизационных процессов в России. Монография. М.: Эдиториал УРСС.
2004, 2010. Рекомендовано к изданию Научным советом Российской
академии наук по изучению и охране культурного и природного
наследия.
[2] Гавров С.Н., Модернизация России: постимперский транзит. Монография. М.,
2010. Федеральное агентство по образованию РФ, МГУДТ. 2010.
Рекомендовано к печати Ученым советом МГУДТ.
[3] Гавров С.Н., Социокультурная традиция и модернизация российского общества.
Монография. М., 2002. Министерство культуры РФ, МГУКИ.
12
Аннотация
Ключевые слова: Россия, монархическая идея, Императорский Дом - Династя
Романовых, Великая княгиня Мария Владимировна Романова.
Рассматриваются перспективы монархической идеи в России, рассматривается
историческая и социокультурная роль Императорского Дома - Династии Романовых.
Monarchical idea in modern Russia
Summary
Key words: Russia, the monarchical idea, the Imperial House of the Romanov Dynasty, Grand
Duchess Maria Vladimirovna Romanova
The perspectives of the idea of monarchy in Russia, is considered the historical and socio-cultural
role of the Imperial House of Romanov Dynasty.
Idea monarchii we współczesnej Rosji
Słowa kluczowe: Rosja, idea monarchii, Dom Imperatorski – Dynastia Romanowych,
Wielka Księżna Maria Władimirowna Romanowa
W artykule rozpatrywane są perspektywy idei monarchicznej w Rosji oraz historyczna
i socjokulturowa rola Domu Imperatorskiego – Dynastii Romanowych.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Kiyokazu Nakatomi
Wyższa Szkoła Handlowa w Chibie (Japonia)
An incident of hostage taking occurred in a natural gas plant in Algeria on January 2013. About 140 persons were held by an armed religious group. Though the
Japanese government requested the peaceful solution to this crisis, the Algerian
government ordered an assault on the group. The Algerian army overcame the
group, but 38 persons were killed. Among these were 10 Japanese citizens. Now
Japan in Asia is facing the crises of terrorism including the airplane terror incident
(2001). The problem is the involvement of armed religious groups. There were
many religious conflicts and confrontations in history. How should we do to avoid
the conflicts? I want to propose the idea from the Japanese philosophy point of
view.
Basic standpoint
This paper is based on the treaty ’A philosophical synthesis of Christianity, Buddhism and Islam’1. In this I preached the principle that could help understand the
three great religions. It is impossible to collect the books of these religions. It would
need at least two or three hundred years. But my aim is to propose the understanding principle to theses religions. By that we can talk about the standpoints and feel
sympathy easily for each other. I prepared the common table of different religions
and the correspondence of various different notions.
14
In Genesis of the Old Testament, Creation from nothingness is described. The
author is Moses. This means that Moses intuited nothingness and then he wrote the
Creation from nothingness. Before the Creation, there was non-existence in the
material significance.The movement of the Spirit of God over the face of water is
fluctuation of nothingness in quantum theory. That is the peculiar point which
cannot be defined by mathematics and physics. As soon as the light flashed, the Big
Bang occurred. The creation from nothingness is in conformity with the principle
of nothingness. The science which faced nothingness in the extreme of the existence obeyed the principle of nothingness in trial and error. Werner Heisenberg found
the uncertain principle of quantum theory and Alexander Vilenkin insisted on the
Creation from nothingness as the theory of physics.From the standpoint of physics,
there are two extreme worlds of nothingness 2. One is micro nothing world which is
smaller than Planck length. Plank length is the limit of measure in physics. But there
is a possibility of being and opening of space and time. Another is the end of the
universe. It is said that the end of the universe is about 12~15 billion light years.
But we cannot confirm the end of the universe. It is a possibility of being and
nothingness.
Both of them (the micro nothing world and the end of the universe) are Absolute Nothingness3. If man says that it is, it exists. If man says it is not, then it does not
exist. Man can not confirm them by physics. They include and transscend relative
being and nothingness. Therefore they are Absolute (Transcendental) Nothingness.
The Old Testament which includes the Creation from nothingness is the sacred
book of Christianity, Judaism and is the basis of Islam. If man reads the Koran, he
can recognize the influence from the Bible, especially the Old Testament. There are
so many quotations from the Bible, the Creation from nothingness also. It is said
that Islam is the perfection of Judaism. The standpoint is the orthodox understanding of Islam. As Islam depends upon Judaism, Islam succeeds to the Creation
from nothingness. In reality, there are some descriptions in the Koran.
Before anything else, I consider nothingness as the essence of God. Allah is the
only and absolute almighty God. As the center of all things, he is transcendent.
Kiyokazu Nakatomi
15
Allah is so absolute that man cannot express him by any shapes and perfectly explain by language. Allah is beyond all matter and language.
If man says that it is, it exists. If man says that it is not, then it does not exist.
Nothingness includes and transcends relative being and nothingness. We call it
Absolute Nothingness. If man says that almighty God is being, man must define
God by language. But, it is impossible to define God perfectly by language.
It is more likely that man defines the whole of the world by the part of it. On the
other, if man says that God is not being, man has to define the non-existence of
God. It is impossible to explain the nonexistence of God perfectly. That is like
toying with an idea. Therefore, I say that God is Absolute Nothingness that transcends existence and non-existence. Muhammad intuited Absolute Nothingness. On
this account, he denied concrete shape and expression. The realization of that is
that the face of Muhammad in pictures is painted with a white color and lost his
expression. Furthermore, there are No pictures and statues in Islamic mosques. It
realizes emptiness and nothingness. Muhammad intuited nothingness also. We
should not say the name of Transcendent Nothingness for the pretext of conflicts
and war. It is the same as Christianism, Judaism and Buddhism.
The cause of religious conflicts
All religions are preaching love, charity and fraternity. There is no religion that
admits murder. Why do the conflicts and war occur?
The first main cause is political and economic interests, differentials and poverty.
The superficial cause of the Crusades of the Middle Ages was to recover Jerusalem,
a sacred place, from Islam. But the real purpose was to expand the territory and to
plunder the wealth. At that time people could make a pilgrimage to Jerusalem with a
fee. Swords and war were not necessary to spread the Gospel. But many armies
were sent to the Crusade and many Moslems were killed in the name of Jesus.
Today Moslem people are induced into the war spirit by the bad propaganda of
former President George Bush in the USA. In the Iraq war, he stressed that Christianity is justice but Islam is devil. The women that held machine guns were shown
on TV. This was bad propaganda. When we remember the Crusades and the Iraq
16
war, Christians have the same warlike spirit. There were many wars of religions in
history. Most of the reasons are successor ship quarrels of kings, political leaders
and territorial dispute and others. Some leaders used the name of God and shouted
his name irresponsibly. It is a quite troublesome story for God. The bulk of the
reasons for suicide attacks are the conflicts of economic interests or poverty. If man
has a good life, he would never think of becoming a suicide car bomber. In excessive poverty, he loses hope and thinks of this action. He can go to heaven if he
does so. There is no solution if we do not pay more attention here. It is impossible
to build the economics for the poverty or poor countries by the modern economics
in Europe and America, because Europe and America economics are based on the
presence of abundant resources and wide territories. It does not apply to poor countries. The economy is different therefore words are different. Politics and economics in harmony with each country are necessary4. It needs not only the military
international collaborations to solve conflicts but also the other aspect of politics
and economy. Well how could we deny the religious difference to avoid religious
confrontation? How about the neutral situation in religions?
Religion negation and religious neutrality
The religious confrontation is difficult. Then, is religion negation or religious
neutrality preferable? Marx and the Communism denied religion in history.
(1)
In the former Soviet Union, the religion was denied but the Russian Or-
thodox Church survived. It revives today. The history proved that the traditional
religion was necessary to the people. The problem is similar in North Korea with
General Kim Jong-Un.
(2)
There is not the traditional religion but in North Korea, General Kim be-
comes God instead. The country is becoming a current world menace. He has
strong political ability and ordered a missile and a nuclear test which both succeeded. Talks with the World are not yet established. How about neighboring China?
(3)
After all a bureaucratic rule plays a role as a para-religion. The executive of
the communist Party is divinized with strong powers. Wealth should be equally
divided. However, the ascendance to the rank of the second world economic power
Kiyokazu Nakatomi
17
led to higher economic disparities. The bureaucratic corruption, being the cause,
will decide national fate. It is said that the Communist Party officials hold from
hundreds millions of dollars to more than two billions of dollars of assets Abroad.
The dissatisfaction of the people would blow up if man would see the asset list. It
would be the second occurrence of the former Tiananmen Square Protests of 1989.
In modern China, Mao Zedong appreciation spreads. In other words, all people
were poor and at the time, Mao Zedong himself lived a life of honest poverty too.
However, a large numbers of wealthy do exist on top of poor people now. The
wealthy live in high-quality dwellings in urban areas and eat a feast heartily. Poor
people live in the caves in the inner areas and live a life of sparse consumption. The
communism which preaches equality of the economy accepts this inequality. The
possibility that this dissatisfaction arises against the government is highly possible.
The growth of the economy, the industrial sudden development produced high
levels of pollution and the city of Beijing entered the darkness as a result of high
levels of exhaust gases emissions. This seems to symbolize the future. Chinese own
experiences contradiction. This exhaust gas emission particules come to Japan and it
has become a new threat to Japan.
(4)
Japanese religious neutrality. The principle of the Emperor who assumed
the role of emperor God during World War IIwas combined with militarism. It
formed the strong fascism at the end. “Die for the Emperor”, “100 million total
honorable deaths” were the former Japanese mottoes. The government performed
mind control using the Shinto religion, which assumed the Emperor God, as the
national religion. As a reaction, religious neutrality and political neutrality were
incorporated in the Constitution of Japan after the war.
The nation does not support a specific religion and keeps neutrality. It seems peaceful. However, the equilibrium is a problem. Orthodox religion knowledge was
not transmitted to the youth without religion education based on the neutral name.
As a result, the youth easily enters a new religion. It is the outbreak of the former
notorious Aum Shinrikyo case. Taking advantage of followers expansion, the founder aimed at becoming a Diet member. He lost, but he assumed that the cause of
the defeat was the national intention. As a result the nation was hostile. The group
18
planed a coup d’etat. Deadly poison sarin was spread in the subway. It caused 220
deaths, approximately 6,000 people were injured. From this reflection, the government came to teach religion awareness in schools now, but this is not enough. In
high school, the number of teachers guiding ethics and religion decreases. Soon, all
such teachers are going to retire. The religious neutrality overlaps with political
neutrality. More are induced into political apathy and the political detached attitude
of the youth advances. They seek for at hand profit and behave in a way that regards elections as a groundless matter. This tendency of the politics in Japan brings
instability. Five prime ministers were produced in the past five years.
Conclusion
So long as human beings do exist, the religion conflicts will continue more or
less. It is impossible to unite many different religions and negate religions. But we
can synthesize them by theoretical and philosophical principles. Through this process we can understand the complex religious theory and history. Then man can
converse with each other easily. All religions have God, Absoluter. I call it Transcendent-Being that continues to infinity, eternity and love. That is so great that it is
beyond the words and expression, therefore nothingness (Mu in Japanese). We
should not use the name for the purpose of war and conflicts. The TranscendentBeing is so great and full of love. We need to continue to have conversations in the
name of love. At last, I wish to introduce the next story. General Kim saw the basketball game with a famous American professional basketball player in North Korea. At that time, Kim requested him to convey the following message, “I want to
be called up by President Obama”. America denied it immediately. But Kim wants
to have a conversation and talk about peace. This is the apparent intention of Kim.
The solution to the difficult problem in history bears from this conversation.
Notes
[1] Nakatomi K., ’A philosophical synthesis of Christianity, Buddhism and Islam’, Zeszyty
Naukowe UWMSC 1/2014.
Kiyokazu Nakatomi
19
[2] Nakatomi K., ‘On the synthesis of the theory of relativity and quantum theory’, Abstracts
(22nd World Congress of Philosophy 2008)
http://secure.pdcnet.org/scholarpdf/show?id=wcp22_2008_0043_0137_0143
&pdfname=wcp22_2008_0043_0137_0143.pdf&file_type=pdf
[3] In ancient China, Lao-tsy and Chaung-tzu called it absolute nothingness and
Kitaro Nishida received it. He called it Absolute Nothingness, too. However, it
is difficult for Westerners to understand the distinction between relative
nothingness and absolute nothingness. Therefore I call it Transcendental
Nothingness.
[4] Nakatomi K., Management in the new Economy-Classic and Modernity (Germany,
Europäishe
Akademieder
Naturwissenshaften,
Hannover
2009).
http://staniewski.vizja.pl/pdf/management-in-the-new-economy.-classic-andmodernity.pdf
References
[1] Nakatomi K., New Horizon of Sciences by the Principle of Nothingness and Love,
(Germany, Lambert Academic Publishing, 2012).
[2] Nakatomi K., Philosophy of Nothingness and Love, Hojuku company, Tokyo, 2002.
Summary
Key words: religions, conflicts
In this article the author preached the pronciple that could help understand the three great religions.
Ponad konfliktami między religiami
Słowa kluczowe: religie, konfikty
W artykule autor przedstawia zasady, które mogą pomóc zrozumieć trzy wielkie religie.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Maria Assunção Almeida Nogueira,
Ramiro Délio Borges Meneses
Instytut Politechniczny Saude de Norte (Portugalia)
O desvalido no caminho:
pela axiologia das competências
Introdução
O conceito competência e o seu desenvolvimento “tem vindo a ganhar relevo na
actualidade” (Jardim & Pereira, 2006, 16). O homem na procura da sua realização
pessoal e profissional envolver-se activamente no seu processo de construção
pessoal. Mas, para optimizar e desenvolver as competências, quer pessoais quer
interpessoais, tem de se encontrar em boas condições físicas e psicológicas (Jardim
& Pereira, 2006).
A competência é um factor importante na admissão de pessoal para uma empresa ou na sua promoção. Se até há pouco tempo, a posse de habilitações académicas
e destreza manual determinavam uma parte da probabilidade de uma pessoa se
tornar um bom profissional, hoje, existem outros predicados pessoais que ditam as
novas regras e marcam um profissional de excepção (Goleman, 2005; Ceitil, 2007).
Segundo a parábola do Desvalido no Caminho (Lc 10, 25-37), o Bom Samaritano
não era um profissional, era antes um “estrangeiro”. Contudo desenvolveu competências perante as necessidades de um Desvalido no Caminho (semi-morto).
A grande competência de alteridade define-se como “competência esplancnofânica”. Poderemos, pois, dizer que o Sacerdote e o Levita, da parábola, desenvolveram
competências profissionais. Criaram uma competência de identidade, denominada
22
“competência litúrgica”, por causa do Templo de Jerusalém. .As competências,
segundo a parábola do Bom Samaritano (Lc.10,25-37), geram uma nova axiologia,
de carácter aretológico, proveniente da antropologia veterotestamentária. Procuramos, neste estudo, um relacionamento antropológico entre a parábola do Bom
Samaritano (Lc.10,25-37) e as teorias das competências, em ordem a elaborar uma
axiologia das competências.
1. Assim, no meio empresarial, a par dos certificados formativos do indivíduo
começou-se não só a valorizar as qualidades singulares da pessoa, a sua história
pessoal e profissional mas também a verificar de que modo o trabalhador responde
a situações imprevistas de trabalho. Este conceito de competência pressupõe que o
indivíduo saiba gerir uma situação complexa de trabalho (Le Boterf, 1997). Para Rey
et al. (2005) esta concepção de competência possui várias características:

A adaptabilidade – “o indivíduo competente é aquele que em determinado
domínio, enfrenta eficazmente um situação inesperada”;

A singularidade – tem que ver com a história pessoal. A situação a que foi
submetido o Samaritano foi inesperada, por causa da “oportunidade
esplancnofânica”. com o percurso de vida em todos os aspectos. “A competência exprime-se não pela adequação de uma operação a uma situação,
mas pela adequação de um indivíduo a uma situação”;

A ênfase recai, não tanto na posse de saberes, mas na “capacidade de os
mobilizar e conjugar, respondendo a novas situações” (Rey et al, 2005; 22). A
conduta do Sacerdote e do Levita era ersperada por causa do cumprimento
e do ritual imposto pela Torah.
Segundo as pesquisas de Harb (2001), no final da Idade Média este termo pertencia apenas à linguagem jurídica, sendo utilizado para designar alguém ou alguma
instituição com capacidade para apreciar e julgar certas questões; à época, “o termo
era reconhecido socialmente sobre a capacidade da pessoa em se pronunciar sobre
alguém ou sobre alguma coisa” (Harb, 2001, p.9). Ainda hoje o senso comum atribui ao termo competência, por um lado, a legitimidade atribuída por lei ou reconhecimento a uma pessoa ou organização para apreciar ou julgar determinada questão
e, por outro, as características pessoais (qualidades) vinculadas à capacidade e idone-
Maria Assunção Almeida Nogueira, Ramiro Délio Borges Meneses
23
idade para resolver determinados assuntos, inclusive os de natureza professional
(Lima, 2005). O Samaritano (Lc 10, 34), ao aplicar azeite e vinho, fármacos usados
ao tempo de Cristo, revelou uma grande “idoneidade”, a que se poderá chamar
“idoneidade esplancnofânica”.
O termo competências é frequentemente usado para designar as aptidões, os
conhecimentos, as habilidades, os saberes e a idoneidade de alguém. O Samaritano,
quando conduziu o “semi-morto” ao estalajadeiro (Lc 10, 35), reverlou uma grande
habilidade, como se fosse a aplicação de cuidados primários. Segundo Harb (2001),
nas organizações, o termo competência pode adquirir vários sentidos, alguns característicos da pessoa, como conhecimentos, habilidades e atitudes (variáveis input) e
outros característicos da tarefa, resultado (variáveis output). A competência não se
restringe apenas aos conhecimentos adquiridos pelo indivíduo, mas refere-se à
capacidade da pessoa assumir a iniciativa, ir mais além das tarefas estabelecidas, ser
hábil em entender e dominar novas situações de trabalho, ser responsável e ser
reconhecido pelas atitudes que toma (Goleman, 2005). Harb (2001) refere-se à
competência como o resultado da aplicação de qualificações no trabalho e não
apenas como detentor dessas qualificação.
Para Pires (1994), as competências podem ser divididas em quatro grupos fundamentais: competências genéricas, soft skills, competências chave e as competências
de terceira dimensão:

As competências genéricas mais importantes são: o espírito de iniciativa, a
perseverança, a criatividade, o sentido de organização, o espírito crítico, o
autocontrole, a atitude de liderança, a persuasão, a autoconfiança, a percepção e interpercepção nas relações pessoais e a preocupação e solicitude
em relação aos outros. Todas estas quali9dades estiveram presentes na conduta do Samaritano;

As competências chave consistem na capacidade que o indivíduo tem de fazer um exame crítico e compreender o que se passa no local de trabalho, isto
é, a capacidade de fazer julgamentos, estes orientam todas as outras actividades;
24

As competências de terceira dimensão são agrupadas, pela mesma autora
(Pires, 1994) em quatro categorias distintas, sendo elas, os comportamentos
profissionais e sociais, as atitudes que incluem a comunicação e capacidade
em relacionar-se, as capacidades relativas à auto-imagem e por último a capacidade de adaptação e mudança. Tratou/se, assim, dado que veio do
Desvalido no Caminho, determinando no Samaritano uma responsabilidade
esplancnofanica, que ]e uma forma de responsabilidade de alteridade.
No seu livro, Mário Ceitil (2007) enumera quatro perspectivas relevantes quanto
à abordagem das competências:

As competências como atribuições – as inerentes a um cargo ou a uma
função. No Samaritano surgiu uma compet|encia de atribui;\ao, dado que
esta foi originada pe4lo Desvalido no Caminho;

As competências como qualificações – comprovação curricular de um
conjunto de saberes, adquiridos pelos diversos tipos de formação;

As competências como traços ou características pessoais – capacidades intrínsecas que distinguem a elevada performance no alcance dos resultados
esperados; A parábola do Bom Samaritano revela capacidades intrínsecas e
extrínsecas e simultaneamente extrínsecas e intrínsecas, tasl como se revela
nas capacidades esplancnofânicas. A atitude do Samaritano revelou, na ajuda
ao Desvalido no Caminho, uma competência axiológica, enquanto que as
competências do Sacerdote e do Levita foram rituais ou cultuais.
Segundo Dias, “a competência é uma construção que resulta da combinação pertinente entre vários recursos” (Dias, 2006, 33). Para os diversos autores já referidos,
parece consensual que as competências sejam “predicados” atribuídos a alguém por
ser detentor de vários saberes, capaz de fazer julgamentos ou decidir sobre determinadas matérias. O Sacerdote e o Levita tinham saberes. Aqueles qaue vinham ora da
Torah, ora das Berachot. Perrenoud (1999) defende que não existe competência sem
saberes e que cada competência mobiliza vários saberes. A competência pode traduzir-se numa capacidade de integrar os diversos saberes, saber mobilizar, saber
integrar e saber transferir, com a finalidade de realizar actividades num contexto
profissional (Le Boterf, 1994). O grande recurso do Samaritano foi uma comperten-
25
cia de alteridade, em detrimento das competências de identidade, reresentadas no
Sacerdote, no Levita e nos salteadores.
2. Para Le Boterf (1997), a competência não se resume a um saber, nem a saberfazer, devendo também ser incluído no conceito um saber-mobilizar, integrar e
transferir conhecimentos não só a partir da formação mas também através de todos
os conhecimentos provenientes de uma experiência ao longo da vida e que se manifestam num contexto específico.
2.1. O indivíduo pode ter capacidade e conhecimento, mas isto não significa que
seja competente. Ser competente é saber mobilizar vários saberes (Le Boterf, 1994;
Le Boterf, 1997; Perrenoud, 1999; Harb, 2001; Le Boterf, 2003; Perrenoud, 2002b).
Frequentemente, verificamos que existem pessoas que possuem conhecimentos e
têm capacidade para os aplicar mas, no momento certo, não sabem como mobilizar
esses conhecimentos de forma pertinente. O Sacerdote e o Levitya estavam preocupados consigo e n\ao com o Desvalido no Caminho.
Nas suas obras, Le Boterf refere com frequência que a competência só se manifesta na acção (Boterf, 1994; Boterf, 1997; Boterf, 2003). Neste sentido Perrenoud
(2002) acrescenta que a competência tem que ser preexistente a ela mesma e exige
simultaneamente recursos e meios de mobilização:

Se não existem recursos para mobilizar, não há competência;

Os recursos podem existir mas se não são mobilizáveis a tempo e de modo
judicioso é como se não existissem. O Samaritano motivou/se, de baixo para cima, através de um amor entranhado.
As competências mobilizam saberes, mas falar apenas nos conhecimentos quando se evoca as competências é redutor. A competência manifesta-se na capacidade
de um indivíduo em utilizar os recursos que possui, isto quer dizer empregar os
conhecimentos, a experiência passada e agir de forma eficaz e eficiente em situações
complexas (Le Boterf, 1994; Perrenoud, 1998; Perrenoud, 2002 a).
O Sacerdote e o Levita revelaram uma compet|encia litúrgica em fun;\ao do
Templo de Jerusalem. Então, podemos dizer que competência é a capacidade de
mobilizar e articular os vários saberes do indivíduo, mas não só os saberes teóricos
também os saberes práticos, as atitudes, os valores requeridos pelas situações de
26
trabalho, assumindo a responsabilidade do que se faz. A competência pode estar
condicionada pelo contexto sócio-económico e político: expressando relações sociais, resultado de negociações entre os interesses que dividem os diversos actores
envolvidos no processo. A prática dos interesses nas competência encontra-se simbolizado nas atitudes dos salteado0res, no Sacerdote e no Levita. Neste sentido a
competência não se restringe a uma perspectiva individualista; é construída ao longo
da vida profissional do trabalhador, o qual partilha experiências práticas colectivas,
tal como aconteceu com o Samaritano que pagou, ao estalajadeiro, cerca de dois
denários.
2.2. Segundo Phaneuf, a competência é o “conjunto integrado de habilidades cognitivas, de habilidades psicomotoras e de comportamentos sócio afectivos” (2005,
2). Um conjunto de saberes indissociáveis da formação inicial de base e da
experiência, adquirida ao longo do tempo de forma empírica, não sistematizada, que
se manifesta em situações concretas de trabalho. Na verdade, o Samaritano integrou
a competência comotiva, visto que resultou de uma @motiva;l\ao esplkancnofanica. O Sacerdote e o Levita imtegraram os os comportamentos de identidade, tal
como lhes foram ensinados a partir da Torah. Todavia, o Samaritano integrou em si
a conduta esplancnofanica, qwue veio do Desvalido no Caminho (Jesus Cristo),
como um “semi-morto”.
2.3. Dizemos que um indivíduo é competente quando é capaz de aplicar os seus
conhecimentos e técnicas em contextos desconhecidos ou em situações novas, não
se limitando à execução de uma tarefa única e repetitiva. Ser competente vai muito
para além da boa execução; “pressupõe a existência de capacidades de assimilação e
de integração, assim como fazer evoluir a situação de trabalho na qual se opera” (Le
Boterf, 1994, 34).O Samaritano soube transferir os seus conhecimentos, em ajuda,ao Desvalido no Caminho. Asituação foi nova e criativa. Foi uma criatividade de
alteridade. Surgiu uma integração esplancnofanica. Esta integração é uma
tr5ansferência de fora para dentro. As atitudes do Sacerdote e do Levita foram de
dentro para fora. Foi uma transferência de identidade, enquanto que a transferência
ersplancnofanica, operada no Samaritano, denomina-se como “transferência de
alteridade”.
27
3. Ao possuir competências pessoais e sociais, o indivíduo tem em sua posse a
competência emocional1. “A competência emocional é uma capacidade apreendida,
que se baseia na inteligência emocional, e que resulta num desempenho extraordinário no trabalho” (Goleman, 2005, 33). Centra-se sobretudo nas capacidades e
qualidades pessoais, em que a capacidade de tomar iniciativa, a empatia, o respeito a
adaptação e a capacidade de persuasão, são alguns dos aspectos da competência
emocional (Goleman, 2005). O Samaritano foi nasturalmente impulsionado para
uma nova capacidade de pecrsuasão, marcada pelo sentido esplasncnofanico do agir
e do fazer. Tudo indica que a inteligência emocional difere entre os géneros. Num
estudo efectuado, Goleman (2005) chegou à conclusão que as mulheres, em média,
têm em relação aos homens uma maior percepção das suas emoções e das dos outros; também conseguem ser mais empáticas e mais competentes do que os homens
nas relações interpessoais; no entanto, os homens demonstram ser mais autoconfiantes, mais optimistas, adaptando-se com maior facilidade aos diferentes contextos e suportando níveis de stresse mais elevados.
Geneticamente, esta capacidade não nasce connosco, nem se desenvolve nos
primeiros anos de vida, ao contrário do QI (quociente intelectual), que pouco muda
depois da adolescência; ela desenvolve-se ao longo da vida. Nesta matéria, esta
competência pode situar-se num pólo crescente, pois à medida que se desenvolve é
interiorizada pelo indivíduo que, tendo consciência dela e da sua importância para a
relação que estabelece com o outro, aprende-a e desenvolve-a ainda mais. Todas “as
capacidades da inteligência emocional estão em sinergia com as capacidades cognitivas; os profissionais de excepção possuem ambas” (Goleman, 2005, 31). O Samaritano (Lc.10,25-37) agiu com uma “inteligência comotiva”, onde o grande sentimento é esplancnofanico e é um sentimento que vem de fora para dentro e de baixo
para cima. Foi um sentimento de misericórdia e não um sentimento de compaixão.
1
Inteligência emocional é um construto usado por Daniel Goleman (2005) que significa gerir os
sentimentos de tal modo que os consigamos exprimir de forma apropriada e eficaz, assertivamente,
permitindo aos indivíduos desempenhar as suas funções sem gerar conflitos e em sintonia com os
objectivos comuns. Cada pessoa possui pontos fortes e pontos menos fortes no domínio da sua
inteligência emocional.
28
Assim o Samaritano tem nas “suas mãos”, e deverá ser objectivo da sua intervenção, a responsabilidade de:

Promover, proteger e preservar a dignidade humana;

Promover a autonomia e independência da pessoa;

Promover sentimento de utilidade e de pertença;

Promover a satisfação e a qualidade de vida da pessoa.
Podemos dizer que, nas gerações mais jovens, enquanto o QI aumenta, a inteligência emocional parece estar em declínio. Isto torna-se preocupante porque a
solidariedade entre gerações está também a diminuir requerendo, por parte dos
adultos, reflexões profundas no sentido de se poder controlar e contornar este
fenómeno. (Goleman, 2005). Há relações entre as cinco dimensões da inteligência
emocional e as vinte e cinco competências emocionais. Goleman (2005) refere que
nesta escala ninguém é perfeito; as pessoas têm inevitavelmente um perfil de pontos
fortes e pontos fracos. No entanto, pode-se cultivar os aspectos bons no sentido de
aumentar o seu potencial. Este autor divide as competências emocionais em dois
grandes grupos: as competências pessoais que dizem respeito à forma como cada
um se gere; e as competências sociais, que dizem respeito à forma como cada um se
relaciona e lida com os outros. O Sacerdote e o Levita marcaram pontos fracos, ao
passarem para o outro lado do caminho, enquanto os pontos fortes estiveram do
lado do Samaritano, pelo facto de se demarcar através da 2inteligència comotiva”.
A Tabela que se segue é própria da inteligência emotiva, caracterizando-se por meio
de Competências Emocionais:
O Samaritano sentiu, no seu interior, vindo da exterioridade, a inteligência comotiva, que é mais do que uma “inleligência emotiva”. Será, sim, uma “inteligência
esplancnofanica”.
O respeito, para Lazure (1994), é acreditar que a pessoa a quem se prestam cuidados, é única e portanto só ela possui um potencial específico para aprender a
viver de forma mais satisfatória. Segundo a sua opinião, respeitar não significa querer que o outro se assemelhe a si, pelo contrário é aceitar o outro pela sua diferença,
demonstrando-lhe consideração, respeitando os seus sentimentos, entendendo-os.
O respeito é um acto gratuito, atitude adquirida de imediato, em que se aceita o
29
outro incondicionalmente com os seus valores apesar de poderem ser diferentes dos
nossos (Berger, 1995).
Competência Pessoal
Autoconsciência
Auto consciência
emocional
Autoavaliação
precisa
Reconhecer as próprias emoções e os seus
efeitos
Conhecer as próprias forças e limitações
Confiança nas capacidades e no valor
próprios
Auto domínio
Gerir emoções e impulsos negativos
Conservar padrões de honestidade e integriInspirar confiança
dade
Assumir a responsabilidade pelo desempenho
Ser consciencioso
pessoal
Adaptabilidade Flexibilidade em lidar com a mudança
Sentir-se à vontade e aberto a novas ideias,
Inovação
abordagens e informação
Vontade
Lutar por se aperfeiçoar ou atingir um padrão
de triunfar
de excelência
Alinhar com objectivos de grupo ou organiEmpenho
zação
Estar preparado para aproveitar oportunidaIniciativa
des
Persistência em atingir os objectivos apesar
Optimismo
dos obstáculos e revezes
Autoconfiança
Autoregulação
Motivação
Competência Social
Compreender
os outros
Empatia
Desenvolver
os outros
Orientação para
o serviço
Potenciar
a diversidade
Ter percepção dos sentimentos e das perspectivas dos outros e manifestar um interesse activo nas suas preocupações
Ter a percepção das necessidades de desenvolvimento dos outros e fortalecer as suas
capacidades
Antecipar, reconhecer e ir ao encontro das
necessidades dos clientes
Cultivar oportunidades com diferentes tipos
de pessoas
30
Consciência
política
Influência
Comunicação
Competências
Sociais
Gestão
de Conflitos
Liderança
Catalisador
da mudança
Criar laços
Colaboração
e cooperação
Capacidades
de equipa
Ler as correntes emocionais e as relações de
poder de um grupo
Exercer tácticas eficazes de persuasão
Ouvir com abertura e enviar mensagens
convincentes
Negociar e resolver desacordos
Inspirar e guiar grupos de pessoas
Iniciar e gerir a mudança
Alimentar relações instrumentais
Trabalhar com outros para objectivos comuns
Criar sinergias de grupo na prossecução de
objectivos colectivos
Adaptado de Goleman (2005, 35-36).
Já a empatia compreende a capacidade de um indivíduo entrar no mundo do outro e participar nas suas vivências/experiências, através duma comunicação efectiva
verbal e não-verbal (Lazure, 1994).
A empatia não é senão uma habilidade no domínio do saber-ser, saber-estar, em
que existem capacidades de entender os sentimentos do outro; é tentar colocar-se
no seu lugar. Autores como Kozier e Erb referidos por Queirós, (1999) advogam
que existem várias etapas no processo de empatia, sendo elas:

Identificação – nesta etapa, o indivíduo tenta compreender os sentimentos e
identifica a situação do outro. O Samaritano identificou-se com o Desvalido
no Caminho, em virtude da “esplancnofania. O Samaritano ao cuidar dio
Desvalido encontrou a sua identidade. Estava a cuidar de Jesus Cristo;

Incorporação – as exigências do outro são transmitidas à pessoa que cuida;

Repercussão – implica a compreensão dos sentimentos do outro - existe interacção entre os sentimentos do doente e os sentimentos da pessoa que cuida, oriundos de experiências passadas do cuidador;

31
Desapego – esta etapa permite à pessoa que cuida encontrar novamente a
sua identidade.O Samariutano revelou muitaabnegação e desapego, na sua
relação com o Desvalido no Caminho.
Para Egan (1987), existem dois tipos de empatia: a empatia de base e a empatia
avançada. A primeira diz respeito ao saber comunicar com o outro e ao saber fazer
escuta activa; a empatia avançada visa tentar ajudar o outro a desenvolver ele mesmo uma opinião a partir de dados que lhe são fornecidos pela sua auto-exploração.
Estes são indicadores fundamentais para entender o outro profundamente. A empatia é tentar compreender o que o outro sente, para melhor o poder cuidar, sem no
entanto haver envolvimento do cuidador.
A escuta da Palavra (Lc. 10, 38-42) é outro factor que facilita a relação de ajuda.
Para Berger (1995), escutar é mais do que simplesmente ouvir, significando estar
atento ao outro para se conseguir aceder à sua vivência. Através da escuta, o indivíduo compreende as suas próprias dificuldades e encontra em si os recursos
necessários para as superar (Berger, 1995). Ao escutar as suas próprias emoções dáse espaço para a pessoa crescer.O Samaritano cresceu espiritualmente na ajuda ao
seu próxino. Foi um “crescimento plesiológico”.
Em suma, seja a competência fácil ou difícil, comum ou especializada, concreta
ou abstracta, “permite fazer face, regularmente e de forma adequada, a uma família
de tarefas e de situações” (Perrenoud, 2002b, 131). Para tal é necessário fazer apelo
aos conhecimentos, às informações, à técnica, aos procedimentos, aos métodos e
ainda a outras ferramentas mais específicas.. É competente aquele que tem conhecimentos, habilidade e destreza manual, capacidades exigidas pela profissão, o saber
solucionar tarefas em tempo útil com autonomia segurança e flexibilidade, bem
como capacidade em relacionar-se e saber comunicar (Dias, 2005). O Samaritano,
até mesmo no silêncio, soube comunicar.
4. A competência está ab initio relacionada com o conhecimento (Custódio,
2007). É difícil sabermos exactamente como é adquirida uma competência; ela é
singular e está intimamente ligada com a história de vida de um indivíduo, com a
sua personalidade, “nunca se vê uma competência, apenas se observam os seus
efeitos” (Rey, Carette, DeFrance & Kahn, 2005, 22). O Samaritano não teve conhe-
32
cimento. Actuou de forma inespecífica. Todavia, o Sacerdote ed o Levita tinham o
conhecimento jurídico da Torah, mas não a “vivência esplancnofanica”.
Para muitos, a noção de competência remete-nos para as práticas do quotidiano,
que mobilizam saberes do senso comum, saberes adquiridos essencialmente com a
experiência. Ao falarmos de saberes adquiridos com a experiência, estamos a falar
de uma habilidade para executar algo.
Perrenoud (1999) alerta-nos para a conveniência de não confundirmos a noção
de habilidade com competência, nem competência com um saber. Na experiência
quotidiana, habituamo-nos a falar de habilidades, ao termos que fazer repetidamente
uma tarefa, para designar uma ou várias habilidades concretas, ao passo que o conceito de competência remete-nos a tarefas mais elaboradas em que é necessária a
mobilização de vários saberes.
Competência é um conceito mais amplo do que habilidade e do que um saber,
embora também se possa referir a um domínio prático de certo tipo de tarefas em
determinados contextos. Podemos considerar a existência de vários saberes:

senso comum que resulta do processo de socialização;

Saberes subjectivos que resultam da experiência da vida;

Saber científico, que requer formação prévia e longa. A competência, tal
como se justifica, casuisticamente, pela parábola, é um “conhecimento
poiético”.
Autores como Pires (1994) e Dias (2005) incorporam na competência vários saberes que devem articular-se: o saber-saber ou conhecimento, o saber-fazer e o
saber-estar. O primeiro autor, salienta que “considerando o modelo de competência
profissional a partir de três dimensões, o saber, o saber-fazer e o saber-ser ou estar,
pressupõe-se uma concepção diferente da tradicional abordagem pela qualificação”
(Pires, 1994; 7). Já Dias (2005) aponta a mesma tipologia de saberes, onde inclui as
mesmas dimensões, referindo no entanto que estas devem ser tidas em consideração ao longo do processo de formação do indivíduo.
“Numa aproximação conceptual, consideram-na um conjunto de saberes indissociavelmente ligados à formação inicial de base e à experiência proveniente da
acção adquirida ao longo do tempo, de forma empírica, não sistematizada e que se
33
manifestam em situações concretas de trabalho, sendo por isso, difícil de avaliar”
(Dias, 2006, 33). Implicam saber mobilizar, integrar e transferir de conhecimentos
que deverão conjugar-se em hegemonia com as capacidades técnicas e habilidades
do saber-fazer. O Sacerdote actuaram de forma empírica e mecânica. Não procederam como o Samaritano. Estes personagens referiram a identidade da identidade.
Influenciar as práticas por intermédio dos saberes é informar e formar de todas
as maneiras possíveis, desde a forma mais clássica de transmissão de informação, até
às acções de formação, pela análise da prática profissional. As situações educativas
constroem e reconstroem o saber, sem o dar a entender; passam pelo conselho, pela
supervisão, pelo acompanhamento de projectos e por todos os processos de autoavaliação, de reflexão, de confrontação que contribuem para fazer evoluir as representações e os saberes (Perrenoud, 2002a). O Samaritano não teve tempo para
reflectir. Actuou imediatamente devido à “vocação esplancnofânica”. O Sacerdote e
o Levita tiveram tempo, o tempo de identidade, para poderem reflectir sobre a sua
actuação, relativamente ao Desvalido no Caminho.
Benner (2005) afirmou que a competência não é um fenómeno inato nem consequência de um stock de informações, mas um processo interminável e inacabado,
que se vai construindo com base na experiência, com a prática, a reflexão crítica e
aquisição de conhecimentos. Para esta autora existem cinco níveis sucessivos de
competência. iniciado, iniciado avançado, competente, proficiente e perito (Benner,
2005). Estes estadios são consequência de mudanças operadas no indivíduo em três
situações gerais que se aplicam aquando da aquisição de uma competência. O primeiro, o iniciado, é a passagem de uma confiança em princípios abstractos à execução; o segundo, o iniciado avançado, a passagem do modo como se vê a situação,
passa-se de um conjunto de elementos fragmentados a um conjunto holístico, em
que algumas partes são mais importantes do que outras, há um sentido do que é
prioridade; o terceiro, o competente, é a passagem de observador desligado a executante envolvido; o quarto, proficiente, está envolvido e empenhado na situação; por
último, o perito, que actua resolve as situações problemas e antecipa-se a elas intuitivamente (Benner, 2005). Contudo, o Samaritano não actuou intuitivamente. Actuou de forma esplancnofânica.
34
Diante de acções requeridas, considera-se que existem várias maneiras de ser
competente e de poder agir de várias formas e estas serem pertinentes. A sua acção
não se reduz apenas a um comportamento, mas a vários comportamentos. São
muitos os elementos para avaliar a competência do sujeito, porque reconhece-se
faculdades no indivíduo para mobilizar e conjugar recursos e acções. Neste modelo
o saber, o saber-fazer, para além de outros saberes, são apenas recursos que o indivíduo possui e que pode mobilizar a fim de construir a sua competência (Le Boterf, 2003). Asa competências criam-se e recriam-se em novos modos de serc e de
agir, tal como sucedeu com os personagens da parábola do Desvalido no Caminho
(Lc.10, 25-37).
Dizemos que a informação é uma abstracção informal que está na mente de alguém, representando algo que tenha significado para essa pessoa. O conhecimento
é o fundamento da informação. “A informação pode ser propriedade interior de
uma pessoa ou ser recebida por ela. No primeiro caso, está em sua esfera mental,
podendo originar-se eventualmente em uma percepção interior, como sentir dor”
(Setzer, 2001,1). A informação pode ser descrita enquanto que o conhecimento
sendo também uma abstracção interior, de algo que foi experienciado, vivenciado
por alguém não pode ser descrito; o que é descrito pela pessoa é a informação. O
Samaritano actuou por informação, dado que não o necessitava de o fazer. Actou
por uma “intuição esplancnofânica”.O conhecimento está no âmbito permanente
subjectivo do homem. O homem, consciente do seu conhecimento, é capaz de
descrevê-lo, parcial ou conceitualmente, em termos de informação (Setzer, 2001). O
sacerdote e o Levita atuaram através da “informação litúrgica”.
O homem desde sempre ensinou e aprendeu apesar de, na maior parte das vezes,
não ter consciência desse facto. Este processo está ligado a todo o percurso da
humanidade e graças a ele conseguimos dar respostas adaptadas em diferentes situações e em diferentes contextos. Podemos, assim, definir aprendizagem como a
“aquisição de conhecimento, retenção na memória, ou seja, uma mudança de atitude” (Simões, 1999, 42). Estas modificações têm um carácter duradouro, porque os
efeitos da aprendizagem permanecem ao longo do tempo de forma estável. O Sa-
35
cerdote e o Levita tinham conhecimentos da Torah, para poderem actuar em função
de um “semi-morto”.Não podiam tocar num cadáver para não se contaminarem.
Dependendo da teoria que esteja subjacente, há várias explicações para o processo de aprendizagem, mas também existem diferentes formas de abordar o sujeito, ou seja, de ensinar (Dias, 2004). Este autor admite um processo de aprendizagem feito através das experiências de forma informal; para tal é necessário que o
aprendiz contacte directamente com as situações e tenha a possibilidade de poder
agir. A experiência directa com a situação permite aquisição de conhecimentos e
mudanças de atitudes, sentimentos e habilidades. Todo o agir do Samaritano foi
informal. Não se limita à aquisição de competência no domínio do saber ou do
saber-fazer, envolvendo o sujeito em todas as suas dimensões, cognitiva, afectiva,
comportamental, provoca mudanças que se repercutem a nível de conhecimentos,
atitudes, habilidades, e auto-conceito. Ela supõe uma intensa actividade intelectual
no sentido de confrontar a experiência de a integrar e de lhe dar um sentido. Este
tipo de aprendizagem faz-se percorrendo quatro etapas envolvendo quatro modos
adaptativos de aprendizagem: experiência concreta, observação reflexiva, conceptualização abstracta e experimentação activa (Abreu, 2001). A experiê4ncia activa
esteve presente na vida do Samaritano, devido à esplancnofania.
Segundo Bandura (1989) a aprendizagem faz-se por observação e imitação daqueles com quem convivemos, designando-a por aprendizagem social. Bandura (1989)
apelida de modelagem o processo de aprendizagem social feito com base na observação e imitações sociais, “a imitação consiste num sujeito utilizar a experiência do
outro, observar o comportamento e as consequências que daí resultam, sugerindo
que a aprendizagem pode ocorrer mesmo quando as respostas imitativas não são
reforçadas” (Dias, 2004, 29).
O homem é um ser complexo, o seu comportamento não pode ser explicado
apenas pelas vias lineares como os behavioristas pretendem com os condicionamentos clássico e operante. Vive em interacção constante, quer com o meio quer com
os seus semelhantes sociais, por isso faz “observações das outras pessoas, imitando
o que os outros fazem, escolhendo modelos sociais como guias da sua própria
acção” (Rafael, 2005, 133). Estudos têm demonstrado que determinadas carac-
36
terísticas nas pessoas fazem com que sejam modelos aos olhos dos outros e portanto com tendência para que sejam imitadas. Os modelos impõem-se aos outros pelo
sucesso, pelo poder, pela classe social ou pela sua competência bem como pela sua
personalidade. Tal como se verifica, pela parábolas do Bom Samaritano, as competências são da personalidade e para a personaslidade dos sujeitos implicados:
Sacerdote, Levita, Samaritano, salteadores e nomikos (Doutor da Lei).
5. O desenvolvimento intelectual, o desenvolvimento social e a motivação são
determinantes na aprendizagem do indivíduo. Para a Psicologia, a inteligência é o
agregado de capacidades cognitivas, que ajudam o indivíduo a adaptar-se eficazmente ao meio. O desenvolvimento intelectual e a aprendizagem são quase simultâneos,
porque ao fazer-se uma aprendizagem, há desenvolvimento intelectual; adquirem-se
novas estruturas cognitivas que permitem à pessoa fazer aprendizagens cada vez
mais complexas (Tavares & Alarcão, 1992). O Samnaritano actuou não por conhecimento teórica. A sua actuiação foi por conhecimento poiético e prático.
A motivação depende das necessidades sentidas, dos objectivos e interesses
próprios. Segundo o Samaritano, a motiva;\ao ser]a eswplancnofanica. Foi uma
motiva;\ao de fora para dentro. Uma motiva;\ao ag]apica.
O conceito de motivação é difícil de definir; contudo parece ser a energia que determina a nossa acção, ou seja, é a força que impulsiona a pessoa a fazer algo. “A
motivação é o motor da vida, dá início e orienta a dinâmica comportamental e a
soma das forças que agem sobre um indivíduo ou sobre si mesmo, para encaminhar
numa direcção determinada e conduzi-lo para uma finalidade” (Montserrat, 2004,
14). A motivação é um fenómeno multidimensional que tem que ver com o indivíduo, com o processo e com os resultados. É o querer-fazer, o poder- fazer e o
saber- fazer.
Sabe-se que a aprendizagem é facilitada quando o indivíduo se empenha no processo, procurando activamente atingir os objectivos a que se propôs. Quando isto
acontece, diz-se que a motivação é intrínseca. Pelo contrário os alunos desmotivados, que revelam pensamentos negativos e comportam-se de forma negativa, são
passivos, evitam desafios e não se esforçam (Lemos, 2005). O Sacerdote e o Levita
37
sofreram a aprendizagem da Torah. O Samaritano agiu de fora para dentro motivado
pela “comoção das vísceras”.
Existem várias teorias para explicar a motivação, mas Ferreira (2006) adverte para o facto de não existir nenhuma universalmente aceite sobre o comportamento
humano. De uma forma geral e de acordo com a classificação de Ferreira (2006)
existem dois grupos de teorias da motivação: as de conteúdo e as teorias de processo. As primeiras dizem “respeito à identidade específica daquilo que existe no
interior do indivíduo no seu comportamento, ou seja, aquilo que motiva as pessoas”
(Ferreira, 2006, 111).
Todas as teorias da motivação tentam explicar o que leva o indivíduo a movimentar-se, a fazer escolhas e a ser persistente. De seguida, apresentamos de forma
sumária a teoria das Necessidades (teoria de conteúdo) e duas teorias do processo:
teoria do reforço e teoria das expectativas. O Sacerdote e o Levita tinham necessidades a cumprir e a obter, desde as materiais até às necessidades impostas pelo
Templo de Jerusalém.
Conclusão
A palavra “necessidades” conserva um sentido indefinido e complexo. Maslow
considerou que as pessoas são motivadas pelo desejo de satisfazer um determinado
grupo específico de necessidades. Assente no pressuposto que estas necessidades se
agrupam segundo prioridades, ele criou uma pirâmide para as hierarquizar, colocando na base da pirâmide as necessidades fisiológicas, seguindo-se as necessidades de
segurança, sociais, de estima e, no topo, da pirâmide as necessidades de autorrealização. O Sacerdote e o Levita tinham muitas necessidades. Naturalmente, a mais
importante seria afirmarem-se e afirmarem os conteúdos da Lei de Moisés e o ensinamentos dos Profetas de Israel. Os Samaritanos só admitiam o Pentatêuco.
38
As necessidades, segundo Maslow, encontram-se representadas na seguinte
pirâmide:
Necessidades
de auto-realização
Necessidades
de estima
Realização pessoal
Necessidades
psicológicas
Necessidades socialis
Necessidades de segurança
Necessidades básicas
Necessidades fisiológicas
As pessoas atingem um nível superior de necessidades se as de nível inferior estiverem satisfeitas. A justificação destas necessidade encontram/se expressas na
parábola do Bom Samaritano*(Lc.10, 25-37). As necessidades de auto-realização
estão traduzidas na conduta esplancnofânica de um Samaritano, perante um pedido
de ajuda de um Desvalido no Caminho. A realização pessoal do Samaritano concretizou-se na “necessidade esplancnofânica” Esta necessidade veio de fora para dentro e de baixo para cima, sendo,pois, impulcionada por um Desvalido (Jesus Cristo).
Na base da pirâmide situam-se as necessidades orgânicas de alimento, água,
oxigénio, sono, actividade e satisfação sensorial, estas necessidades são básicas para
a manutenção da vida (Ferreira, 2006). Na maioria das pessoas (dos países ocidentais) estas são satisfeitas; no entanto, existe no mundo um vasto grupo populacional
cujas carências básicas não se encontram satisfeitas pelo que não se manifestam
necessidades de nível superior. Segundo a parábola (Lc.10, 25-30), estas competências sensoriais estariam presentes na conduta dos salteadores e no nomikos.
39
Necessidades de segurança - uma vez assegurado o bem estar fisiológico do indivíduo, este experimenta vários graus de ansiedade respeitantes às ameaças corporais e sensação de segurança, isto é, livre de perigo e da privação das necessidades
fisiológicas básicas (Ferreira, 2006).
Necessidade de amor e pertença, ou necessidades sociais – a satisfação é conseguida quando a pessoa sente que é desejada, pertence a algum lugar e faz parte de
grupos em que é aceite e amada. Estas necessidades fazem parte do terceiro nível.
O Samaritano foi desejado pelo Desvalido no Caminho. Este desejo surge pelo
facto de este ter tido uma “vocação esplancnofânica”.
Necessidade de estima – “Incluem não só a necessidade de ter a certeza da importância que temos para os outros, mas também a estima que recebemos dos outros” (Ferreira, 2006, p. 113). Se este nível for satisfeito, o indivíduo procura merecer aceitação e respeito através da sua actuação. Procura assumir o seu estatuto de
modo a obter aprovação por parte dos outros. Quando a sua actuação é apreciada
faz com que vejam como é competente e com prestígio, levando o indivíduo a
tornar-se auto-confiante, contribuindo para a sua auto-estima e tornando-se capaz
de ascender a um nível mais elevado: o da auto-realização pessoal. Houive uma
grande estima do Samaritano para com o desvalido, apesar de se desconhecerem.
Esta “estima esplancnofânica” não existiu no Sacerdote e no Levita da parábola. A
parábola termina com a evoção ao exercício da misericórdia, por parte de Jesus
Cristo, no imperativo poiético: Vai e faz a misericórdia, porque aquiulo que quero ér
a misericórdia e não os sacrifícios (Os 6,6). Este é o grande ensinamento axiológico
desta parábola do Bom Samaritano. Surge uma competência axiológicaq pelos ensinamentos da oparábola. Trata-se, pois, de uma competência aretológica da ”condutra esplancnofânica”.
Referências / Bibliográficas
[1] Bogdan, Robert & Biklen, Sari. (1994). Investigação Qualitativa em Educação: uma
introdução à teoria do método. Porto: Porto Editora.
[2] Collière, Marie F. (2001). Cuidar... a primeira arte da vida. 2ªed. Loures: Lusociência.
40
[3] Custódio, P. (2007). A gestão da competência e a gestão do conhecimento. In
M. Ceitil. Gestão e desenvolvimento das competências. Lisboa: Edições Silabo.
[4] Davies, L. (1992). Bulding a science of caring for caregivers. Family community health, 15
(2).
[5] Egan, G. (1987). Communication dans la relation d’aide. Montreal: Les édicions Hrw
Itée.
[6] Fuller, J. & Farrington, J. (2001). Da formação ao aperfeiçoamento do desempenho.
Coimbra: Quarteto Editora.
[7] Goleman, D. (2005). Trabalhar com a inteligência emocional. 3ªed. Lisboa: Temas e
Debates.
[8] Hicks, C. (2006). Métodos de investigação para terapeutas clínicos. (3ªed). Loures:
Lusociência.
[9] Jardim, J. & Pereira, A. (2006). Competências pessoais e sociais. Porto: Edições Asa.
[10] Jorge, A. M.. (2004). Família e hospitalização da criança – (re) pensar o cuidar em
enfermagem. Loures: Lusociência.
[11] Le Boterf, G. (1997). Competénces et navigation professionnelle. Paris : Édition
d’Organisation.
[12] Le Boterf, G. (2003). Desenvolvendo a competência dos profissionais. (3ª ed) (revista e
ampliada). Porto Alegre: Artmed Editora.
[13] Lessard-Hérbert, M. & Goyette, Boutin. (2005). Investigação qualitativa, fundamentos e práticas. Lisboa: Instituto Piaget.
[14] Meneses, R. D. Borges de (2008) .O Desvalido no Caminho. O Bom Samaritano como
paradigma de humanização em saúde. Santa Maria da Feira: Edições Passionistas.
[15] Nogueira, A. (2003). Necessidades da família em cuidar: papel do enfermeiro. Universidade do Porto: Instituto Ciências Biomédicas de Abel Salazar. (Dissert. de Mestrado policop.).
[16] Nogueira, A. (2008). Competências do cuidador principal: perspectivas dos enfermeiros
comunitários. Tese de Doutoramento apresentada à Universidade portucalense.
Texto Policopiado. Porto.
[17] Nogueira, A. (2012). A doença e a dependência na família. In: C.Moura. Processos e
Estratégias do Envelhecimento, intervenção para um envelhecimento ativo. Porto: Euedito.
41
[18] Pires, A. (1994). As novas competências profissionais. Formar. Nº10.
[19] Phaneuf, Ma. (2001). Planificação de cuidado um sistema integrado e personalizado.
Coimbra: Quarteto editora.
[20] Queirós, A.(1999). Empatia e respeito dimensões centrais na relação de ajuda. Coimbra:
Quarteto Editora.
[21] Streiner D. & Norman G. (1991). Health measurement scales a pratical guide to their
developement and use. Oxford: Medical publications.
The underdog on the read: the axiology of competences
Key words: Good Samaritan parable, competence, poietic ability, Priest and Levit
The Helpless at the Roadside, on this article, focuses your splancnophanic sense about a new
axiologic ability. These aretologic competence is a very new form of poietics qualifications from a
Samartitan to a Helpeless. This Good Samaritan parable describes the poietics competencies to
make up to the liturgical service of the Priest and the Levit of Jerusalem Temple. The story
narrated by Jesus Christ is dialectically founded upon the aretological competence. These capacities
there are in Samaritan actuation with the alterity ability. But there is accordingly to the Priest qas
the identity ability.
Resumo
Palavras-Chave: Parábola do Bom Samaritano, competência, habilidade poiética, Sacerdote
e Levita
O Desvalido, neste estudo, será focado no sentido esplancnofânico como uma nova competência
axiológica. Esta competência aretológica aparece como uma nova forma poiética. Na verdade, a
parábola do Bom Samaritano descreve as competências poieticas, quer de umn Sacerdote e de um
Levita, de uma de identidade, segundo os ditames do Templo de Jerusalém, dado que a actuação do
Samaritano postula uma competência de alteridade. Assim, a parábola, tal como foi narradfa por
Jesus Cristo, coloca-nos no âmbito de uma competência aretológica, dado tratar-se de uma “competência esplancnofânica”.
42
Słabszy na drodze: aksjologia kompetencji
Słowa kluczowe: przypowieść o Dobrym Samarytaninie, kompetencje, kapłan i Levita
W przypowieści opisane są kompetencje kapłana i Levity do służby liturgicznej w Świątyni Jerozolimskiej.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Walentyna P. Diaczuk
Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuki (Ukraina)
У суспільстві, у будь-якім його явищі, а виходить, і в культурі, ми можемо
спостерігати явища що розвиваються, у яких спостерігаються переходи від
нижчого до вищого, від однієї якості до іншої, або залишаються в одній
якості, тобто ті, що не розвиваються, незмінні. Особливу увагу дослідників
викликають явища, що розвиваються. Культуру розглядають як діалог, тобто
як форму спілкування її суб’єктів. В тому числі як систему створення,
зберігання, використання та передачі інформації, це система знаків,
загальновживаних
суспільством,
в
культурі
зашифровано
соціальну
інформацію, тобто вкладений людством зміст та значення. Культура –
інформаційне
забезпечення
суспільства,
соціальна
інформація,
яка
накопичується у суспільстві за допомогою знакових систем. За словами
Герта Хофстеда: культура – колективне програмування думок, які
вирізняють, одну категорію людей від іншої. Наприклад у філософії Китаю,
здавна, як в даосистів, так і конфуціанців - головне місце посідали аксіологічні
елементи.(аксіологія - вчення про цінності). В Китаї набуло поширення гасло:
«Забезпечити свободу розвитку Позитиву при забороні Негативу». Для
китайського народу не притаманне поглинання чужих культурних цінностей,
вони замкнені в собі, що значно перешкоджає втручанню інформаційного
агресора в їхній культурно-інформаційний простір. Стосовно ж японської
культури, то вона оберігається і підтримується як в індивідуальному порядку,
44
так і на державному рівні. Японці переконані, що процвітання неможливе
без передавання коду традиційної культури. Відданість родині і власній
державі та обережність до всього іноземного закладена в самій культурі Японії.
Ми бачимо, що одним із недоліків просвітительських концепцій у
культурології було нерозуміння природи соціальних змін взагалі, культури
зокрема, спроба звести їх до чисто кількісних процесів. Сукупність такого роду
концепцій отримала назву "еволюціонізм". Відомо дві форми змін. При
першій процес протікає поступово, безупинно, за рахунок кількісних
зменшень чи збільшень. Такий процес одержав назву "еволюція". Друга
форма розвитку протікає більш складно. Тут спостерігається поява нової
якості, а значить поступовості, стрибок. Такий розвиток одержав назву
"революція". Еволюціонізм - це плин, що визнає лише одну форму розвитку безупинну, що протікає без стрибків, переривання поступовості, за рахунок
кількісних змін. Стосовно культури еволюціонізму стверджує, що:
1. Культура створюється свідомо, усвідомлено, вона "діється", її творець "творець". Еволюціонізм затверджує постулат "створення" культури "креаціонізм" культури. У кожного культурного предмета є свій творець,
творець, затверджує еволюціонізм. У художній формі ці ідеї висловлював
Томас Карлейль у книзі "Герої, шанування героїв і героїчне в історії". Він
виділяє типи героїв, відзначає факт їхньої сакралізації: вождь племені, пророк,
поет, священик, письменник, правитель - от творці історії. Ми не будемо
заперечувати тезу про те, що в багатьох продуктів культури є свої творці. Але є
і світ культури, що створюється за спиною людини, де окремий творець
невідомий. Такими є суспільні відносини між людьми, що мають
нематеріальний характер.
2. Еволюціонізм cтверджує також теза про те, що творці культури шляхом
утвору, збагачують її, додають. І це вірно, але лише частково. Адже в історії ми
зустрічаємо і факти загибелі культури, її вмирання. Еволюціонізм це визнає,
але зводить процес відмирання культур, їхній прихід до катастроф.
Катастрофа - це раптове руйнування предметів, зокрема, культур. Прикладами
катастроф можуть служити природні катаклізми, війни, повстання і т.д. Але
45
еволюціонізм розглядає катастрофи як явища, що мають зовнішню для них
причину, що завжди виникають під впливом зовнішніх для них факторів, він
не виділяє внутрішніх причин, що підводять явище до загибелі, вмирання.
Одним із варіантів еволюціонізму, зокрема, "катастрофізму", виступила теорія
"регресу" (деградації), упадку. Але знову ж, цей занепад розглядається, що як
виникає під впливом, втручанням ззовні. Ідеї катастрофізму вже в 30-50і р.
просліджуються у творчості Арнольда Тойнбі, у 70-80і р. - у Л. Н. Гумильова.
У сучасних умовах ідеї еволюціонізму включають ще ряд положень. Зокрема,
стверджується положення про постійну зміну культури як в процесі
ускладнення, кількісного росту, усунення хаосу, посилення організації,
порядку. На думку прихильників сучасного еволюціонізму, культура - духовне
явище, а виходить, має раціональний, розумний початок. Тому все
ірраціональне підлягає усуненню з культурного середовища. Тому що
культура і розум - явища організовані, що впорядковують все неорганізоване,
стихійне підлягає раціоналізації. Еволюціонізм визнає, що культура має свої
стадії, ступенів розвитку. Наприклад, дикість - варварство - цивілізація. Але
стверджує теза про те, що перехід від однієї стадії до іншої - безупинний і
постійний, тому що рушійною силою такого роду переходів є посилення
розумності, організованості в суспільстві, у культурі, Виходить, основна лінія (і
причина) еволюції культури - наростання раціоналізму. У такому випадку, що
супроводжують культурні явища еволюціонізм повідомляє її головними
джерелами розвитку, тобто зовнішні фактори повідомляє внутрішніми. Для
еволюціонізму характерне визнання "росту" культури, при цьому зміни
допускаються тільки в сторону "кращого". Але саме "краще" розуміється
спрощено, як більш "складне". Таким чином, і в цьому питанні еволюціонізм
абсолютизує одну сторону розвитку культури - її "ускладнення", але ігнорує
іншу, не менш важливу - збереження її "простоти". Таким чином, для
еволюціонізму характерно спрощене розуміння процесів розвитку культури,
механістичне, метафізичне їхнє тлумачення. Він не враховує всього багатства
зв'язків і відносин, з якими пов'язаний розвиток культури. Еволюціонізм
абсолютизує одну форму змін у культурі - кількісну. Тому і прогрес культури
46
зводиться до процесів її ускладнення, збільшення кількості зв'язків і відносин,
прогрес розуміється як перехід від "простого до складного", а не як перехід від
"нижчого до вищого". Представниками еволюціонізму були Г. Спенсер, О.
Конт, Е. Дюркгейм, Е. Тейлор, Д. Фрейзер, Л. Морган, Н. Данилевський, О.
Шпенглер, А. Тойнбі й ін. Цивілізаційний напрямок у культурології.
Основні ідеї цивілізаційного напрямку були закладені ще в XIX столітті.
Зокрема, вони представлені в роботах Н. Данилевського "Росія і Європа"
(1869 р.) і О. Шпенглера "Захід Європи" (1918 р.). У 1920-1930х рр.
цивілізаційні ідеї перепліталися з геополітичними. Але між ними маються і
розходження: представники "цивілізаційного" напрямку бачили джерело
розвитку культури в духовних факторах, геополітичного - у географічному
просторі і політичній силі. Значний інтерес до цивілізаційного напрямку в
культурології викликав у 30-50х р. А. Тойнбі своєї дванадцятитомної роботою,
що у Росії отримала назву "Збагнення історії". У Росії ідеї цивілізаційного
напрямку мають розвиток у роботах Н. Бердяєва, К. Леонтьева, Л. Карсавіна,
Т. Федотова, И. Ільїна й ін. Розглянемо основні положення цивілізаційного
напрямку.
Н.
Данилевський,
якого
можна
по
праву
вважати
основоположником цього напрямку, виділив як базову категорію поняття
"культурно-історичний тип", що для нього тотожно з цивілізаційним.
Культурно-історичний тип - це такий початок, що додає своєрідність
цивілізації. Культурно-історичний тип має свій історичний термін існування,
свій початок і неминучий кінець, тобто проходить цикл у своєму розвитку. У
підставі культурно-історичного типу лежить духовне явище, характер народу,
що позначається на існуванні мови. Початку цивілізації одного культурноісторичного типу, вважав Н. Данилевський, не передаються народам іншого
типу.
Хід
розвитку
культурно-історичних
типів
подібний
розвитку
багаторічних рослин, це призводить до того, що період цивілізації кожного
типу порівняно дуже короткий, виснажує його сили і вдруге не повертається.
По Н. Данилевському, період цивілізації - це час, протягом якого народи, що
складають тип, почавши з нижчої фази - "етнографічної форми" - закінчують
тим, що заспокоюються, старіють в апатії, чи самовдоволенні, розпачі. Для
47
різних народів, вважав Н. Данилевський, період цивілізації коливається
від 400 до 600 років. Пізніше К. Леонтьев підтримає ідею Н. Данилевського
про те, що кожна культура розвивається по визначеному циклі від народження
до розквіту й упадку. Він виділить три фази в розвитку культури:

первинна простота;

квітуча складність;

вторинне спрощення.
Освальд Шпенглер (1880-1936) у своїй праці "Захід Європи", що вийшли в
Німеччині в 1914 р., а в Росії - у 1923 р., висловив дві фундаментальні ідеї. Він
указав на радикальну протилежність культури і цивілізації, вважаючи, що
цивілізація - ступінь заходу культури. Кожна культура, розкладаючи,
перетворюється в цивілізацію, а цивілізація є неминуча доля культури. Друга
ідея була зв'язана із розумінням будівлі культури, що відкидає безперервність і
прогрес як риси її історії. Тобто культура - це організм, що проходить стадії
зародження, вищої крапки розвитку і смерті. Для кожної стадії характерні свої,
незмінні, ознаки, риси. Згідно О. Шпенглеру, цикл кожної культури
укладається в той самий часовий інтервал - 1000-річчя. Він містить у собі
чотири періоди, фази, тривалістю, приблизно, 200-300 років:

зародження ("весна");

розквіт ("літо");

старіння ("осінь");

смерть ("зима").
Розвиток культури позначається на розвитку людей. Усі видатні
особистості у своєму житті відтворюють фазу тієї культури, до якої вони
належать. Іншим видатним представником цивілізаційного напрямку в
дослідженні культури був Арнольд Тойнбі (1889-1974). У своїй основній
роботі "Збагнення історії" А. Тойнбі одним із перших мислителів на Заході
ясно показує однобічність "фактографічного" підходу до вивчення культури й
основна увага приділяє теоретичній, логічній обробці матеріалу, створенню
загальної теорії. Базою для узагальнень є вивчення особливостей розвитку:
спершу - 21, а потім - 37 цивілізацій. Кожна з цивілізацій, вважав А. Тойнбі,
48
унікальна. Одна цивілізація не може перетворитися в іншу. У житті будь-якої
цивілізації від її виникнення до історичного кінця можна знайти повторювані,
порівнянні елементи. А. Тойнбі порівнює традиційне суспільство і
цивілізацію і звертає увагу на ту обставину, що для цивілізації характерний
розвиток, націленість у майбутнє. Якщо ще на початку ХХ століття прогрес
суспільства асоціювався із соціальними революціями, політичними колізіями і
потрясіннями, то до кінця ХХ століття в суспільства з'явилися "культурні"
способи дозволу конфліктів, і тут соціальний прогрес перетворюється в
безупинний ланцюг культурних модернізацій, новацій, реформ. В осмисленні
культурно-історичного процесу вагомий внесок вітчизняних учених. їхні
суспільно-політичні, історичні, філософські погляди були тісно пов´язані з
науковими
надбаннями
світової
культурології.
Вони
створили
ряд
оригінальних концепцій, основною тезою яких була ідея самоцінності
національної культури та її взаємозв´язку з культурами інших народів. Засади
символічного трактування культури передбачив Григорій Сковорода (17221794), який висунув теорію, згідно з якою культура – це три світи: перший –
світ природи (“макрокосмос”), другий світ – це людська спільнота і світ
окремої людини, третій світ – це Біблія, або “світ символів”. Філософ вважав,
що все в світі, включаючи Біблію, має подвійну природу – зовнішню, видиму,
або “матеріальну натуру”, і внутрішню, або “духовну натуру”, які являють
собою дуалістичний світ вічного і тлінного, доброго і злого, піднесеного та
приниженого тощо. На підставі такого аналізу Г. Сковорода дійшов висновку,
що вся природа, тобто “макросвіт”, переломлюється і продовжується у
“мікросвіті” – в людині. Третій, символічний світ, у якому живе людина і
частинами якого є мова, міф, релігія, мистецтво, наука, – це світ, який
уособлює Бога, призваний допомагати людині пізнати себе, своє місце і роль
у навколишній дійсності. Бог для філософа – це внутрішня сутність речей,
закономірність світобудови, тому все “нове” в природі і людині треба шукати
в самій людині, бо все, що існує на небесах і на Землі, підпорядковане єдиним
природним закономірностям. В історії української науки Г.С. Сковорода
вперше заклав основи розуміння культури як окремої, специфічної сфери
49
буття, в якій усе божественне перебуває в символічних формах. Широкий
спектр поглядів на розвиток культури взагалі та української зокрема висунули
видатні представники української культури: діячі “Руської трійці”, “КирилоМифодіївського братства”, Михайло Драгоманов, Іван Франко, Михайло
Грушевський, Леся Українка, Михайло Коцюбинський та багато інших.
Суттєвими надбаннями української культурницької думки цього періоду
вважаємо такі: 1) стверджуючись в умовах жорстких антинаціональних утисків,
вона мала демократичну, глибоко гуманістичну спрямованість, віру в
історичне майбутнє українського народу; 2) було сформульовано основні
засади народознавства як науки про історію української культури; 3) українські
вчені гостро критикували як елітарні концепції культури, які проголошували
необхідність демократизації суспільного життя та аристократизацію духовних
цінностей, так і марксистську теорію класової боротьби в розвитку культури,
яка пізніше знайшла найповніше втілення в ідеології пролеткульту й
сталінізму, коли абсолютизувалася роль народних мас у культурі. Українські
вчені та діячі культури у своїх творах показували як безперспективність
ізолювання культури від простого люду, так і сліпе ідолопоклонство перед
жаданнями та прагненнями темної маси. Так, І. Франко, Л. Українка, П.
Грабовський та інші письменники підкреслювали необхідність поєднання
культури з життям і вимогами всього українського народу, її спрямування на
шлях служіння загальнолюдським цінностям – демократії і соціальному
прогресу. У змісті культури вони захищали пріоритет науки над різними
ідеологічними цінностями. Вважаючи культуру важливим фактором боротьби
народу за соціальне та національне визволення, вони активно відстоювали
розвиток демократичного змісту національної української культури. Загалом
українська культурологічна наука ще тільки зароджувалась як історія культури.
Тут далися взнаки несприятливі суспільно-політичні умови, в яких опинилась
Україна в XIX ст., коли головним пріоритетом національно життя ставала
боротьба за виживання та збереження головних, визначальних чинників
самоусвідомлення нації: мови, літератури, історії, географії, етнографії,
шкільництва, видавничої справи. Українська культурологія поки що стояла на
50
порозі виявлення, системного дослідження та теоретичного узагальнення
українського культурного надбання. Дійсність була такою, що вітчизняна
культурологія могла розвиватися лише в межах культурно-історичної школи.
Потрібно було не просто наповнити науковий вакуум фактами та джерельним
матеріалом, а зрозуміти закономірності розвитку української ментальності, що
знаходила вияв у різноманітних творах мистецтва, злеті історичної,
літературної, релігійно-філософської думки, естетичних смаках та науковокультурних досягненнях. Цей напрям і став визначальним на ранньому етапі
вивчення української культури. Становлення української культурологічної
школи пов´язане насамперед з Володимиром Перетцем (1870-1935). Саме він
згуртував навколо себе та виховав плеяду талановитих науковців, сформував
засадні принципи дослідження українського літературознавства, став активним
популяризатором унікальної та самобутньої української культури, в 1906 р. був
ініціатором проекту реформування вищої освіти, запропонував відкрити в
Київському університеті св. Володимира кафедри української мови, літератури,
історії, етнографії, звичаєвого права тощо. Досить близько підійшов учений
до розуміння закономірностей розвитку української культури. Його висновок
про вплив української культури на формування російської культури (з XVII
ст.) став відправною точкою в оцінюванні національної культури та розумінні
тенденцій її розвитку. Проте навіть наукова праця цілого гуртка не увінчалася
створенням узагальненого дослідження. Така ситуація відбивала не стільки
ваду, скільки сумну закономірність. За влучним висловом І. Дзюби, “історія
української культури тривалий час залишалась фрагментом загальної історії”
або була представлена її окремими формами, зокрема мистецтвом (М.
Голубець, В. Модзалевський, Ф. Шміт). Виходячи з ідеї про історичний
прогрес та спільну майбутню долю людства, Д. Антонович цілком
оптимістично сприймав факт існування загальнолюдської культури, яка
представлялася йому як “безмежно багата скарбниця, до якої кожний народ
вкладає ним надбані культурні скарби”. Для вченого було цілком очевидним,
що світова культура – це не протиставлення культурної ідентичності на рівні
цивілізації та національних вибухів у локальних культурах. Загальнолюдське і
51
національне тісно взаємопов´язані між собою, представляючи світову єдність у
національному розмаїтті. Тому вчений з прикрістю відмічав, що в силу
об´єктивних причин не зміг зібрати точних відомостей про внесок українців
до вселюдської культури. Д. Антонович відстоював положення про те, що
національна культура складається з декількох рівнів: народної культури та
“культури інтелектуальної верстви”. Помилково ототожнюючи елітарну
культуру з цивілізацією, вчений припускався хибної оцінки української
професійної культури як цивілізації. Інтуїтивно він розумів потребу
синтезованого підходу до висвітлення “образу національної культури”, але
зробив методологічний прорахунок, коли синтезовано розглядав лише окремі
форми культури, а не застосовував цивілізаційний підхід до аналізу
національної культури як явища. Ще одну спробу системного висвітлення
історичного шляху української культури здійснив Мирослав Семчишин. Його
працю “Тисяча років української культури: історичний огляд української
культури” видано за кордоном у 1985 р. При всіх її перевагах відобразити
українську культуру як суцільне явище вона швидше слугувала за навчальну
літературу, ніж за наукове дослідження. фейерверк подій, прізвищ, фактів,
наведених у праці М. Семчишина, залишав українську культурологію у лоні
позитивізму. Великого значення в цьому процесі І. Огієнко надавав мові, через
яку здійснюється здатність до національного відтворення та загалом до
державного життя. Із занепадом національної мови занепадає національна
культура, гине нація, а з нею – і державницька ідеологія. Заслугою І. Огієнка
стало дослідження взаємовпливу мови і держави. Цей напрям, зокрема у
вітчизняній культурології, глибоко не розглядався. Вчений указував на
важливість розвитку єдиної загальнонаціональної літературної мови для
прискорення формування національної свідомості та відновлення державної
незалежності. Він навіть створив спеціальний курс “науки про рідномовні
обов´язки”, підкресливши, що такий курс може стати в нагоді будь-якому
народові, “особливо ж недержавному, що прагне стати державним”:
“державним народом не може стати народ, несвідома нація, що не має
соборної літературної мови, спільної для всіх племен”. Курс “науки про
52
рідномовні обов´язки” визначав також і напрями державного регулювання
національного питання засобами мовної політики. І. Огієнко підкреслював,
що втілення рідномовної політики має йти двома основними шляхами: через
сприяння розвитку соборної літературної мови і через застосування її різними
урядовими та культурно-освітніми закладами: церквою, школою, пресою,
урядом, театром, кіно, радіо тощо. Головними провідниками рідномовної
політики мають стати письменники, учителі, духовенство, інтелігенція. В
основу науки про рідномовні обов´язки вчений заклав положення про
державну мову провідної нації, про вільний розвиток культур національних
меншин як запоруку широких стосунків з іншими народами та політичної
стабільності держави, про єдність материнської культури з культурою
еміграції. Погляд на культуру як інтегроване соціальне явище, що виявляється
в сукупності людської діяльності, вплинув на досить широке визначення
вченим сутності поняття культури. І. Огієнко поділяв її на матеріальну і
духовну. До матеріальної культури вчений відносив засоби життя, способи
комунікації, тобто те, що дає зовнішні ознаки високого рівня забезпеченості
потреб людини. “Духова культура, на думку вченого, – то інтелектуальний
стан народу, то розвиток всенародного розуму: його науки, віри, переконань,
звичаїв, етики й т. ін. Тільки духова культура творить правдиву національну
еліту”. Вчений не виокремлював з матеріальної культури безпосередньо
техніку і не розглядав її в площині взаємостосунків з людиною (ця тема досить
актуальна в сучасній культурології), а писав про матеріальну культуру загалом
як суцільний феномен. Однак його оцінка матеріальної культури як
вторинного, хоч і важливого для людини, явища показує, що І. Огієнко
особливо застерігав проти небезпеки захоплення, а тим більше обожнювання
та плазування людини перед матеріальними здобутками. Тільки духовна
культура, на думку вченого, сприяє розвитку людини, народу та суспільства.
Тут можна побачити деяку спорідненість, хоч і досить умовну, з концепцією
М. Бердяєва, з її уявленням про видозміну форм духу в його ставленні до
природи й техніки, однак з тією особливістю, що вчений не розглядав цю
проблему
так
широко,
а
лише
окреслив
її
в
загальних
рисах.
53
Традиційно до уявлень культурологічної науки XIX ст. – початку XX ст. про
структуру культури І. Огієнко виділяв два рівні культури тієї чи іншої нації:
нижчий (культура народна) і вищий (культура інтелігенції чи професійна
культура). Існування професійної культури є в розумінні І. Огієнка
надзвичайно важливою умовою для культурного поступу, тому що саме вона є
загальнонаціональною об´єднуючою силою. Отже, професійна культура є
тим
чинником,
без
якого
культурний
процес
не
може
стати
різнофункціональним та завершеним у своїй структурній повноті. Вищий
рівень культури, за І. Огієнком, є показником ступеня розвитку нації та її місця
в загальносвітовому вимірі. Вчений вважав культуру важливим інтегруючим
чинником. Те, що українська культура вижила, незважаючи на роки
пригнічення її розвитку іншими державами, І. Огієнко пояснював досить
сильним релігійно-духовним стрижнем, який протягом віків запобігав
асиміляції та знищенню української культури. Саме церква відіграла провідну
роль у збереженні й плеканні культурної та національно-державної традиції.
Вчений доводив, що ця функція церкви не була втрачена за умов монголотатарського нашестя та часів Середньовіччя, у найтяжчі часи церква охороняла
духовну рівновагу народу та виступала потужною підоймою його культурнонаціональних і державних сил.
Список використаної літератури
[1] Анісімов С.Ф., Духовні цінності: виробництво і споживання. - М.: Думка, 1988.
[2] Вижлецов Г.П., Аксіологія культури. - СПб.: ЛДУ, 1996.
[3] Дильтей В., Типи світогляду і виявлення їх у метафізичних системах.
Культурологія. ХХ століття. - М., 1995.
[4] Жулинський М., Духовна енергія нації. Проблеми створення цілісної концепції
української культури // Українська культура, 1991, № 6.
[5] Іонін Л.Г., Соціологія культури. - М., 1997.
[6] Історія української культури. Під заг. ред. д-ра Івана Крип’якевича. Львів,
1937; Климчук О. В чистій любові до краю // Україна, 1991, № 19.
[7] Круглова Л.К. Основи культурології. СПб., 1995.
54
[8] Культура духовна
// Корінний М.М., Шевченко В.Ф. Короткий
енциклопедичний словник з культури – К,Україна, 2003.–С.171
[9] Кун Т.С. Структура наукових революцій. - М., 1977.
[10] Лист Яра Славутича від 30 жовтня 1950 року до митрополита Іларіона //
Архів митрополита Іларіона у Вінніпезі. Коробка 9.
[11] Лівшиць Р.Л. Духовність і бездуховність особистості. - Катеринбург: Вид-во
Урал. ун-ту, 1997.
[12] Марченко М. І., Історія української культури. З найдавніших часів до середини
XVII ст. К.. 1961.
[13] Нова праця митрополита Іларіона: голос читачів // Слово Істини. 1950. Ч. 8
(32).
[14] Огієнко І., Українська культура. Коротка історія культурного життя українського
народу. Курс читаний в Українському народному університеті. К.
[15] Огієнко І., Український стилістичний словник, Львів, 1924.
[16] Риккерт Г., Природа і культура. - Культурологія. ХХ століття.
[17] Семчишин М., Тисяча років української культури. Історичний огляд культурного
процесу. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто, 1985.
[18] Сорокін П.О., Людина, цивілізація, суспільство. - М., 1992.
[19] Українська культура. Збірник лекцій за ред. проф. Антоновича. Подєбради,
1940.
[20] Улєдов О. К., Духовне оновлення суспільства. - М.: Думка, 1990.
Аннотація
Ключові
слова:
культура,
явище,
еволюціонізм,
цивілізаційний
напрямок,
культурологія, мистецтво театру
В статті вказується на традиційні уявленя культурологічної науки XIX ст. –
початку XX ст. про структуру культури, зокрема І. Огієнко виділяв два рівні культури
тієї чи іншої нації: нижчий (культура народна) і вищий (культура інтелігенції чи
професійна культура). Проаналізовано існування професійної культури, що в розумінні І.
55
Огієнка, є надзвичайно важливою умовою для культурного поступу, тому що саме вона є
загальнонаціональною об´єднуючою силою.
The historical retrospective in classification of cultures
Summary
Key words: Culture, Events, Evolutionism, Civilized Direction, Culture, Art of Theatre
Traditionally, according to ideas of cultural science in the XIX cent. – beginning of
the XX cent. on the cultural structure I. Ogienko within different nations pointed out two cultural
levels, those were: lower (folk culture) and higher (the culture of intellectuals or professional
culture). The existence of professional culture is, according to Ogienko inevitable prerequisite for
cultural evolution as it is nationwide international power.
Historyczna retrospektywa w klasyfikacji kultur
Streszczenie
Słowa kluczowe: kultura, ewolucjonizm, kulturoznawstwo, sztuka teatru
W artykule przedstawiono genezę kulturoznawstwa w XIX i na początku XX wieku. Autorka rozróżnia w nim kulturę ludową i kulturę profesjonalną, zgodnie z poziomami kultury
wyróżnionymi przez I. Ogienko.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
O.P. Mazurkiewicz
Поняття культури належить до глибоко філософських тверджень, тому що
культурне буття передбачає самосвідомість, певний самоконтроль
або
самоорганізацію життя, людське самопорозуміння. Про те, що таке культура,
можна судити, лише виходячи з того, що визнається людьми або вже визнано
часом. А це питання виходить за межі суто наукових, в тому числі
гуманітарно-наукових
суспільно-національної
розвідок,
у
простір
самосвідомості
з
людського
саморозуміння,
відповідними
філософсько-
світоглядними наслідками. У такий спосіб теоретичні тлумачення феномена
та поняття культури завжди щільно пов’язані з домінуючими у ту чи іншу
епоху філософськими течіями, панівними світоглядами та ідеологіями.
Сьогодні наше розуміння культури й самоусвідомлення власної національнокультурної належності виходять із стану підпорядкованості одній ідеології,
одному світогляду, що претендує на виняткову науковість поняття культури.
За часів незалежності змінився філософський образ національної культури і
філософської методології її осягнення.
Дослідники кінця XIX ст. намагаються відрізнити культуру, як відокремлену
сферу духовно-душевного відображення та переживання дійсності від
цивілізації, під якою розуміють зовнішні щодо людини засоби та умови
спільної життєдіяльності — такі суспільні інститути, як держава, ринок, право,
а також такі соціальні знаряддя (підприємства), як техніка, технологія,
58
промисловість загалом. Досвід останнього століття, осмислений насамперед
гуманітарними науками, є базою для другої групи визначень, яка схиляється
до розуміння культури як особливої життєдіяльності, притаманної різним
етносам та етнічним угрупованням, народам і націям. Оскільки останнє
розуміння орієнтується насамперед на перспективу вирішення конкретних
етнографічних,
культурологічних,
історико-порівняльних
досліджень,
головним для нього є бажання зафіксувати не так узагальнені форми духовної
культури, як безпосередній життєвий світ людей. Це намагання схопити
типологію традиційного, повсякденного буття, тобто неспеціалізованих
способів спілкування людей між собою та їх взаємодію з навколишнім
середовищем, з’ясувати історично-детерміновані форми їх відображення в
особливому менталітеті — тобто в системі загальних для певного
соціокультурного світу психологічних установок, навичок світобачення й
самопереживання, звичок поведінки та ритуалів спілкування на всьому масиві
звичаєвого буття, включаючи національну мову, фольклор.
Саме в кінцевому підсумку розрізняють спеціалізовану духовну "високу"
культуру та народну "низову" - традиційно-класичну й масову, культуру з
великої літери - з одного боку, і так званий альтернативний культурний стан
- новітні молодіжні та художньо-творчі рухи у сучасному суспільстві з іншого.
Саме перенесення характеристик культурності на події та речі низової
культури - події та речі життєвого світу або повсякденного життя — призвело
до значного повороту в сучасному усвідомленні феномена культури.
Його теоретичні передумови виникають разом із тематизацією в сучасній
культурології "низового", буденного життя, масових світоглядних рухів,
культури тієї людської більшості, яка протягом писемної історії в кращому разі
є предметом згадувань та опису у великому тексті світової літератури культури мовчазної більшості [3, с. 129]. Остання становить життєвий
контекст або смисловий горизонт усіх можливих текстів, в яких виражається
життєдіяльність людей. Цей життєвий контекст природно пов’язаний з
етнонаціоюнальними особливостями культурного буття. Через тематизацію
саме фольклору, казок, міфів, взагалі семантики буденної життєдіяльності
O.P. Mazurkiewicz
59
людей в сучасній культурології починають промовляти етноси та національні
культурні світи. Отже, нинішня універсалізація поняття чи ідеї культури не
збігається з усталеним розумінням культурної універсальності, яку ще
донедавна ототожнювали із "справжньою культурністю" людини. Вона не
збігається також ні з традиційно-просвітницьким тлумаченням культури, як
сфери загальнодуховних форм освоєння та відображення дійсності, ні з
марксистським розумінням культури, як світоглядної перспективи формування
універсально розвиненої людини. Разом з тим набувають проблематичного
характеру
усталені
загальнометодологічні
засади
науково-теоретичного
осягнення культурно-історичного світу.
Річ у тім, що наукові звернення до реалій життєвого світу мають зовсім
іншу теоретичну, а разом із тим, світоглядну перспективу узагальнення, ніж та,
яку мають на увазі нові не класичні філософські роздуми. Теоретичний синтез
(у наукових дослідженнях) фольклорно-етнографічного, історико-культурного
матеріалу, хоча й предметно спрямований на "саме цей", особливий етнічний
чи національно-унікальний життєвий світ, у кінцевому підсумку, свідомо чи
позасвідомо, неодмінно призводить до такої світоглядної позиції, в
універсальності якої губиться своєрідність запропонованої ідеології.
Науково опановуючи романтичне відкриття національної своєрідності
історії, перекладаючи звернення романтиків до етнічної нарації у вигляді
міфів, казок, фольклору, мови на засадах критичного наукового розуму,
просвітництво XIX - XX століть користується традиційно спрощеним
поглядом на культурну універсальність [1, с. 30-35].
Найширші уявлення про культуру розглядають її у динаміці - не тільки як
готову сукупність результатів людської життєдіяльності, але й як історично
зумовлений спосіб ставлення людини до всього навколишнього світу, у тому
числі й до себе. В історичному процесі люди засвоюють накопичену
попередниками базу знань, поглядів, норм життя і суспільних цінностей, себто
розпредметнюють її, створюючи тим самим необхідні передумови для власної
діяльності, а також створюють культурно нове, тобто опредметнюють те, що
було ними засвоєне та присвоєне у вигляді суб’єктивних вторинних сил,
60
персональних і колективних здатностей, суспільних форм знання, норм,
цінностей та ін. За основу розуміння культурного поступу береться
відношення "людина - культура", а культурне буття розглядається як діяльнісне
покладання людиною себе в навколишньому світі - "опредметнення",
"зовнішня активність", "відчуження" (у випадках спотворених соціальних умов
життєдіяльності), а також як зворотний процес не менш активного
"розпредметнення", "засвоєння та привласнення", "інтеріоризації" продуктів
та результатів попереднього активництва, в тому числі власних людських
здатностей або самої людської природи [2, с.105-107]. Діяльність та здатність
до діяльності - предметного перетворення світу – розглядається, як сутність
культурного буття. Якщо філософське поняття сутності взагалі означає єдність
різноманітного, то згідно з діяльнісним розумінням культури вона є
предметною активністю людини як своєрідний тигель людського досвіду, в
загальноперетворюючій здатності якого все історичне і людське особливе
переплавляється в культурну універсальність "нової", "належної" людини та
"нового", позанаціонального суспільства. А діяльність як така - це сфера
загальнолюдського досвіду, в якій нагромаджується все універсальнокультурно значуще для людей, або це людська "суспільність", чи
"культура" [6, с. 33].
Зворотний рух до національного буття сам по собі відкриває нову
культурну і разом з тим некласичну або позамодерну філософську епоху в
європейській історії. У світоглядному оточенні проекту Просвітництва цей
вихід повноти людського життя або його культурної універсальності із забуття
становить метафізичний зміст того великого стилю епохи, який має самоназву
романтизму. Виникнувши на межі XVIII - XIX століть, як художньо-духовне
та філософське переживання національних соціальних рухів і революцій,
набувши свого світоглядного злету у період від доби європейської "весни
народів" у середині минулого століття до романтичного піднесення за часів
міжнаціональної, гальсько-германської кривавої бійки, він поступово — від
німецьких романтиків, через "Промови до німецької нації" Фіхте, наголошував
на життєвому волінні і, нарешті, через ідею "вічного повернення того самого",
O.P. Mazurkiewicz
61
Ніцше — дістає своє чітке методологічне вираження у філософських
осмисленнях самої сутності культурницького руху повернення до бутя [10, с.
61-68] .
У більш деталізованому національно-оберненому світогляді ця абстрактна
ідея набуває конкретного вигляду настійливого пропагування й підкреслення
культурницько-виховного
значення
форм
звичаєвого,
національно-
традиційного життя. Етноетика і історично вироблені норми міжлюдського
спілкування визнаються в такому разі, як базові для культурних цінностей, так
само як різні форми життєвої поведінки, ритуалів, способів особистісного
переживання та реагування на події навколишнього світу. На цій основі
здійснюються узагальнюючі пошуки особливої національної психології, вдачі,
"людини культури", зокрема "української людини", загубленої у вирі
сучасного культурного поступу [11, с. 119]. Проте ця правильна ідея, точно
відображуючи сутність внутрішньокультурної наверненості людини до
власного підгрунття, "грунту" або дійсного змісту феномена людської
самосвідомості, набуває суто обмеженого значення у її волюнтаристському
поданні.
Філософія культури — це, насамперед, найкультурніша філософія, а
філософське осмислення феномена національної культури є найскладнішою
та найделікатнішою проблемою сучасності, яку неможливо розв’язати поза
теоретичним набутком філософського мислення.
Література
[1] Бистрицький Є.К., Чому націоналізм не може бути наукою // Політична
думка. – 1994. - № 2.
[2] Быстрицкий Е.К., Феномен личности: мировозрение, культура, бытие. – К., 1991.
[3] Гуревич А. Я., Средневековый мир: культура безмолствующего большинства. ‒ М.,
1990.
[4] Драгоманов М. П., Чудацькі думки про українську національну справу //
Вибране. ‒ К., 1991.
[5] Гадамер Г.-Г., Истина и метод. — М., 1988.
62
[6] Іванов В.П., Человеческая деятельность, познание, искусство. ‒ К., 1977.
[7] Наливайко Д. С., Искусство: направлення, течения, стили, К., 1981.
[8] Підмогильний В., Невеличка драма. ‒ Дніпропетровськ, 1990.
[9] Хайдеггер М., Время картины мира // Новая технологическая волна на
Западе. ‒ М., 1986.
[10] Якоб Г., Немецкая мифология // Зарубежная эстетика и теория литературы
XIX-XX вв. Трактати, статьи, эссе. ‒ М., 1987.
[11] Огієнко І., Українська культура. Коротка історія культурного життя українського
народа. ‒ К., 1991.
[12] Шлемкевич М., Загублена українська людина. ‒ К., 1992.
Анотація
Ключoвi слова: Українськa культурa, філософiя
Mета статті ‒ охарактеризувати феномен української культури.
Philosophical image of Ukrainian culture
Key words: Ukrainian culture, philosophy
Purpose of the article - to characterize the phenomenon of Ukrainian culture.
Filozoficzny obraz ukraińskiej kultury
Streszczenie
Słowa kluczowe: kultura ukraińska, filozofia
Celem artykułu jest charakterystyka fenomenu ukraińskiej kultury.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Tatiana Krotowa
Kijowski Uniwersytet im. Borysa Griszczenki (Ukraina)
Conceptualizing of women's classic fashion style
of the XX century: Method of studying of French
couturiers heritage in the world museum collections
Introduction
In the XX-th century in the European fashion some significant changes has gone
on as a result of which the main stylistic trends of contemporary costume were
formed. Among them, the classic suit occupies a special place, the gradual development of which occurred irrespective of artistic styles and movements in art. The
searching for new forms of costume were based on the matching of man’s image
the needs of society and included a pronounced subjective factor, the author's opinion, the inherent creativity of a designer. Supported the growth of the economy,
this time fashion history left a legacy of outstanding couturiers like Elsa Schiaparelli,
Jeanne Lanvin, Jacques Fath, Cristóbal Balenciaga, Gabrielle Chanel, Edward
Molyneux, Christian Dior, Yves Saint Laurent. Although the scope of their works
included a variety of styles and themes, but each one is more or less turned to the
classic forms of fashion and as a result of the author's interpretation, each of them
created a unique concept in classical costume.
So, compositional style structures appeared, each with a distinctive artistic value.
However, the European experience of artistic design, accumulated in the XX-th
century, still is not fully digested, and a wealth of modeling classical canons of Eng-
64
Conceptualizing of women's classic fashion style of the XX century: Method of studying of French
lish costume in the works of famous French fashion designer is not well studied and
is not fully used in design practice .
The relevance of the study
In connection with the filling of casual wear market by models with uniform designs, it is necessary to appeal to the unique methods and techniques of the art of
the outstanding masters of the fashion French school of the XX-th century costume. Therefore, the relevance of this study is caused by the necessity of scientific
understanding of creative methods of French artists of the XX century fashion,
identifying of author’s features in artistic structures costumes on the base of museum sources with the possibility of further use of this experience in fashion design.
The purpose and objectives of the study
The purpose of this article is to reflect the stages of development of forms of
classical costume during the XX-th century and its basic allocation options based on
method of study of author’s designs of prominent French fashion designer. The
goal is achieving in the process of the following tasks solving:
1. Analysis on the classic suit or interpretation of the classics in the works of E.
Schiaparelli, J. Lanvin, J. Fath, C. Balenciaga, G. Chanel, E. Molyneux, C. Dior, Y.
Saint Laurent as to the specifics of forming, cutting, use of materials and textures,
ways of decoration.
2. Separation of generalized, basic version of the classic costume as an analytical
scheme, which demonstrates the diversity of women's classic costume in the heritage of the XX-th century French couture.
Source base study
Study valuable sources of methods of design and cutting of eminent masters are
historical and contemporary collections of costumes from the leading museums of
the world such as the Metropolitan Museum of Art (USA), John F. Kennedy. Presidential Library and Museum (Boston, USA ), Manchester City Galleries (UK), The
Kyoto Costume Institute (Japan) and others. Thanks to modern Internet technolo-
Tatiana Krotowa
65
gies the fashion world heritage are available for viewing, in addition, for most sites,
there is a possibility to see and analyze the costume from the different point of
view, to enlarge the needed fragment, read the comments and descriptions.
Methodology
The study of forms of the XX-th century costume was based on comparativetypological, comparative-historical, historical-cultural, analytical and sampling methods: from the creative legacy of designers those models, that are based on classical
forms, were selected and analyzed. By compositional and stylistic analysis, each
model in terms of shape, silhouette, nature structural and decorative lines, masters
innovative approaches are described. In order to illustrative demonstration, the
diversity of the French school of classical costume of the XX-th century, the most
typical patterns were processed using a vector graphics editor CorelDRAW, and
presented in graphically and analytical scheme, that allows you to see the features
of silhouettes, lengths, volumes, belts varying details.
Composition and stylistic analysis of samples of French couturiers classic
female suit of the XX-th century
The author's options of compositions, methods of shaping, methods of usind of
expressive tools, associated with the material, decor, color are in practical interest
for studing. Timeframes study covers the XX-th century, so far as just in this period
the above-mentioned outstanding masters created such a model, which proved a
turning point in the history of European classical costume. After their integration
into the global fashion, conceptualization process forms of the classic costume can
be completed. Further development of the modelling has occurred on the base of
these samples, and established classical form was subjected and has been subordinated to the new author’s transformations in the collections of contemporary designers.
66
Elsa Schiaparelli
In 1930-40 a suit became a common feminine stock of clothes. During this
period the creative works of E. Schiaparelli made a significant contribution to the
fashion world, who managed to convert hundreds of women’s images that became
her clients of and adherents. Part of her legacy appeals to classical forms. Suit of
1938 in the Figure 1. related to pagan collection and there is a clear expression of
the relationship between art and fashion under the influence of Surrealism in Paris
of 30-th (Schiaparelli, 1938, Metropolitan Museum). Taking as a basis the classical
forms in general, E. Schiaparelli uses crepe with pronounced texture, achieving the
effect of dense customized fit figure. Surreal techniques – shocking comparison
with plastic insect, which are resting on a gentle pink collar. Flowers, fruits, animals
and insects found their place in the decoration of costumes inspired by the art of
Botticelli. Buttons are in leaves shape. Thus, this unusual ensemble, in an amazing
way, combines motifs of surrealism and classic shapes in the cut of the jacket and
skirt.
E. Schiaparelli’s collection of 1939 was dedicated to music (Schiaparelli, 1939,
Metropolitan Museum). Musical instruments like buttons, music boxes as buckles
and belts, as well as embroidery notes were its distinctive accents. Items for connection clothes Schiaparelli often used as a palette for her artistic expression: "queenbutton" continued to reign us" (Schiaparelli, 2012). As we see in Figure 2., this
costume is decorated with buttons in the shape of an open piano keyboard. One of
the author’s features fashion interacts with classic forms of jackets and skirts, that
was in using illusion parts: shawl collar are continued twill embossed lines that create the outlines of boleros. Black and white lining color repeats piano, keeping the
theme of the collection.
Pantsuit design of 1938-1940 in the Figure 3. repeats the male, but a pronounced
women's feature of this suit is a waisted jacket (Schiaparelli, 1938-40, Metropolitan
Museum). Faced with the events of 1940th Schiaparelli wrote: "I tried to make a
woman beautiful and delicate at the same time, so that she could adapt to the new
rhythm of life, and she couldn’t understand at once that the look of elegance,
Tatiana Krotowa
67
which we knew before the war, gone out" (Schiaparelli, 2012). These days you can
rarely see a woman wearing pants. As noted in the description of this costume on
the page of Metropolitan Museum, a stylish client of E. Schiaparelli M. Rogers,
whoes attitude towards fashion was boldly and brave, wore this dress. Apart from
certain functionalities, pants make the figure much longer. Leather buttons are one
of the characteristics of non-traditional methods of stylist to use materials or additions, which are not designed for that.
Autobiographical memories and revelations of E. Schiaparelli, outlined in her
book "My shocking life" provide a way to distinguish the components of symbiotic
of costume and surrealism art in her works. Staying and working in England for a
long time, she expressed her impressions that way: "The simplicity, ingenuity of
those who are called in England the" working people", inspired me, because they
dictated by convenience and necessity" (Schiaparelli, 2012). On the other hand she
is inherented the absolute freedom of expression, the desire to implement the boldest attempts, elation to the most fantastic areas of her imagination. So, balancing on
two opposite faces – practical in wearing and deployment of imagination and ingenuity against all the practical sense – make the style of E. Schiaparelli, and thus
belong her heritage to the mysterious pages of the fashion world.
Jacques Fath
French fashion designer and acute businessman Jacques Fath, despite of many
fashion supporters displeasure, began to offer the affordable casual chic to the
Parisian women. Costume of the 1940-th in the Figure 4 consists of jacket and
skirt with pleats and made of wool in dark blue, the outlines of the collar with
pointed lapels and pockets decorated with velvet (Fath, 1940, The Kyoto Costume
Institute). Broad shoulders and pockets highlight the horizontal shapes, waist highlighted clearly by three recesses. In the pre-war period and during the war it was
necessary to engage women in those activities that were considered purely male till
this period. The image of the elegant ladies of the family and personal concerns
went back in time, so to create an image in the suit the other compositional tools
and techniques were used: more active and clear forms, dynamic and busy line,
68
underlined figure’s modeling, extended shoulder line, the expansion and contraction
of hem line, waist emphasizing.
Activation of horizontal and diagonal suit lines led to a new silhouette that is
schematically composed of two triangles or trapezoids connected vertices on the
natural waistline. The most difficult and massive of these forms is in the top that
gives the impression of tension. Hips seemed narrower than shoulders, the figure
became tightened. All these features significantly altered the natural contours of the
figures in costume.
Jeanne Lanvin
Since the beginning of the First World War the Lanvin house has become to
create a dress that differed by its severity and brevity. In Figure 5 we see a 1940th
dress from beige- pink twill weave wool (Lanvin, 1940, The Kyoto Costume Institute). Applied shoulder and knee length skirts, as noted above, there are the traits of
war fashion. Complicated stitched details with buttons on the breast and side pockets act as decoration, but generally add a certain significance. This garment expresses such imagery features as efficiency, inner strength, independence, and selfdiscipline. Thus, with the war approach and its duration, fashion endowed to the
female character the courage traits.
However, do not forget that in that-time fashion the luxury toilets were popular,
thanks to the popularity of G. Garbo, D. Kroufurd, N. Scherer. But the development of forms of classical costume has its own line of evolutionary accumulation of
some new features that, as a result, will lead to the final transformation of form and
artistic structure of costume in general.
Christian Dior
After the war the suit also remained an important part of women's wardrobe, but
the proportions were stiff and geometrized until 1947, when Christian Dior introduced his famous collection "New Look", launching an era of femininity in suit.
Dior’s offer was the opposite as to that-time fashion, mode of life and social life.
Tatiana Krotowa
Figure 1.
Figure 2.
Figure 3.
69
Figure 4.
Figure 5.
Figure 1. E. Schiaparelli. Suit. 1938.
Figure 2. E. Schiaparelli Suit. 1939.
Figure 3. E. Schiaparelli. Рantsuit 1938-1940.
Figure 4. J. Fath. Suit 1940-44.
Figure 5. J. Lanvin. Suit 1940s.
"The responsibility for serious changes was laid on me. I wanted to know, what
is its essence, and I realized that we had returned to the art how to be pleased"
(Dior, 2011). Master looked round at the pre-war times, compared past and present,
recalled extravagant surreal finds of E. Schiaparelli: "Madame Schiaparelli, with her
universal inherented talent, moved the elegance limits, incorporating amazing in it.
Perhaps she went too far because in 1938 Balenciaga, who had just opened his
house, Menboshe, Robert Piguet, began to look for a classic shapes. The war interrupted this search, replacing it with deprivation in the style of zaz ... So after a long
search ... fashion came back to basics, to its eternal purpose, and its purpose is to
decorate women, to help them to become beautiful" (Dior, 2011). Instead of tight
angular shapes that bore the severity of the military times, the image of femininity
came. Expressive means of those times were: retreating soft shoulder lines, empha-
70
sizing chest, constriction of the waist, significant extension and expansion of the
skyline from the waist or below to the skirt downwards. It was exquisite forms that
modeled figure sculpturally by smooth and elegant design lines along the goods
which was maintained by graceful movement. The image and the silhouette were a
single entity by the subjugation of continuous plastic idea, the only line of all components – from shoes to hats.
Forms of the suit were also subjected to rethinking and modification in the context of "New Look". Supremacy of flared shape existed in parallel with the oval that
developed later. The plastic nature of these forms influenced the rectangular silhouette: sharpness and underlining disappeared. Each of these forms had an active
development in the various transformations of C. Dior during 1947-1957 years.
The most famous costume in the style of "New Look" is the suit "Bar" or "Tailleur Bar" 1947, presented in Figure 6. (Dior, 1947, Metropolitan Museum). Bodice
tightly fitting the waist and has a high armhole, breast shape has a soft and natural
shape. Skirt took the main load of form and was formed by a large number of textile by means of variety folds, tails, using maximally the plastic material properties.
Long pleated skirt of black wool represented in the collection of Metropolitan Museum of Art, is a replica of the original suit skirt. In order to realize a relaxed elegance of feminine silhouette, it was necessary to have quite rigid consrtuction. The
master’s desire to the architectural precision forms required other means than existed until now: dresses had to be "built" according to the structure of the female
body, to its natural roundness. To add resilience to dresses, C. Dior put them on the
lower skirts of percale or taffeta, thereby reviving the forgotten traditions. The
rounded shoulder line was achieved through the design of sleeves "kimono", "raglan", sewn in with a minimum width of pellet and combined cutting outs.
In a variety of literature about fashion costume history, this form is described as
absolutely new, but when you are getting familiar with the release of the fashion
designer "Dior about Dior: Autobiography" it is becoming absolutely clear that this
is a brilliant embodiment of historicism, high-masterly transformation of the form
of XVIII-th century female costume, or as often says Dior himself – of the times
Tatiana Krotowa
71
of Louis XVI and Marie-Antoinette: "By nature I tend to past ... In the 1940s we
have not taken leave of difficulties, of thrifty stingy, frantically remember food and
textiles cards yet. Is not it natural that my thoughts flew away from the miserable
poverty ? The times ... when women were soldiers in uniform, which emphasized
the broad shoulders of fighters, has not passed yet. But I drew a female – flower
with retreating shoulders, high breast, thin,as a stalk, waist, in lush, like halo skirts"
(Dior, 2011). Tightening the waist, that resembling the shape of an hourglass, Monsieur Dior ascended to the beautiful era of his childhood, when corsets and wide
skirts formed the shape of a female figure. After the grand success of his collection
in 1947, the couturiers of the XX-th century often applied to the image, founded by
him, and also modern designers are applying now.
Jacket shape of Dior’s suit version of 1951 «Désirée» in Figure 7. (Dior, 1951,
Metropolitan Museum) is similar to the jacket «Bar», but with a different solution to
the details connection: coat-breasts connected by one button with two decorative
buttons, collar with rounded lapels connected with decorative loop. Skirt – narrow,
length is below the knee. Oblong narrow silhouette added lightness and slimness to
the figure. The internal segmentation of the jacket by design lines in the waist area
solved the head problem – femininity show.
Continuing to develop the new forms of classic, in 1954 Dior offered the suit
form of line "H". Dinner suit of 1955 presents in Figure 8 (Dior, 1955, Metropolitan Museum). This form was developed within the rectangle, had extracted halfcontiguous silhouette with a strong horizontal forms. The ensemble is the result of
master’s experiments and consists of dresses and jackets. When there was a need to
take off the jacket – it gave the possibility to change the look completely and, at the
same time, also looked elegant. Soft shoulders lines with sleeves "raglan" are maintained by the same shape of jacket lapel, that combines its masterful cut with plastic
transformed stand-up collar. Constructive line of jacket’s left half reflects in a mirror the edge line of the lapel. As you can see, this form is very different from the
previous and also is thoroughly researched.
In 1955, designer worked out dresses and costumes of the line "A". In Figure 9
we see "A"-ensemble (Dior, 1955, Metropolitan Museum). Although the overall
72
silhouette also extends down through the flared skirt, as in Figure 6, the principal
difference of this suit is waistline, which is not accentuated, but only slightly affected. From the waist, jacket’s hips lines develop parallelly to the skirt form.
In Photo Henry Clarke for "Vogue" 1957, Figure 10 we see the costume of line
"Y" (Dior, 1955, Vogue). This is the last silhouette, developed by an outstanding
master. It was called "fuseau", which in French translation means "spindle". Lowered retreating shoulders, cropped extended sleeves; waist, slightly marked only in
front; hem, narrower below the knee were characterized for this form. Thus, direct
cut acquiring the shapes of soft elongated oval. This refined image of a mature
woman, which involved the complex plastic movement, pointed to the sophistication and complex inner world. Just from this form, oval and rounded silhouettes
began their development in future fashion of the XX-th century.
So, a major formative factor for C. Dior was the silhouette, the basis of his skyline – a female figure, and his formative principle was in the allocation and emphasizing by harmonious relation of that natural volume that already exists. Early in his
career, for making his costumes, Dior used traditional fabrics that were used for
men's clothing – wool, flannel cloth, but the construction of models that followed
the female form, provided to these textures completely different aspect. During the
ten years of his short career the designer created numerous variety of designs: outdoor ensembles, casual, evening dresses, cocktail dresses, ballroom, wedding dress,
but his suits represent a separate species of classics, where all means of expression –
the form, style, texture, decor and additions – serve to one main purpose – the
creation of a new canon of femininity, which had to be the fashion.
Cristóbal Balenciaga
Peculiar ideas about feminine silhouette was represented by Cristóbal Balenciaga.
His fine "sculpted " models have various names – dress "balloon", "barrel", "sack",
"two-faced woman" (dresses and suits, front fitted and with large back pleats) highwaisted dresses "baby Doll", the famous "hat-box"...
Tatiana Krotowa
Figure 6.
Figure 7.
Figure 8.
73
Figure 9.
Figure 10.
Figure 6. С. Dior. «Bar Suit». 1947.
Figure 7. С. Dior. Suit «Désirée». 1951.
Figure 8. С. Dior. Dinner suit. 1955.
Figure 9. С. Dior. «A» ensemble. 1955.
Figure 10. Photo for “Vogue”. Мodel Renee. 1957 (fragment).
In the master’s works we can often trace historical reasons: he was inspired by
the art of XVIII-th century, Renaissance and Medieval ages. In his relation to
clothing there are the traditions of his homeland – Spain – the severity and restraint,
especially in relation to the body, which is always hidden under clothing. Couturier
did not use superimposed items (busts, hips), opening maximally the plastic possibilities of each material. He prefered materials, which were well shape kept: textured
wool fabric, smooth and at the same time strong silk, thanks to which, even the
most complex in shape dresses seemed light; he often combined in one model
different texture and contrasting color materials. Suit complemented distinct hats –
hats with large margins, decorated with feathers, draped hoods, jewelry – earrings
and pearls ropes.
74
Despite the fact that the couture’s name is mostly associated with dresses and
coats with flowing folds and fancy forms, he made a huge impact on casual clothing, including a suit. Adhering to the principle that the evening dress should be
luxurious, and casual – simple and strict, Balenciaga expertly beat the classic structure, but with his usual gentleness in the form creative work. His author’s versions
of classic look original in his own way because of the unconventional design and
proportion.
The model suit in Figure 11., (Balenciaga, 1950, Metropolitan Museum) reflects
the general trend of 1950 's fashion: most fashion designers worked in the style of
"New Look" and C. Balenciaga appeared here as Dior’s follower. However, due to
practical properties of wool, simple skirt cut with two side pleats, long sleeves – this
model is fully correspondented to its casual role.
The opposite principle of shaping with objection of waist emphasis are implemented in the next model in Figure 12. (Balenciaga, 1952, Metropolitan Museum).
Jacket – double-breasted with two rows of buttons, turn-down collar without lapels
and with shortened sleeves. The complex structure of this jacket is based on a combination of the base central element – a connecting point of two sides and the
rectangular form back foundation with jacket enhanced cutting side elements. Constructive lines between the side and central elements are of rounded character, they
start from sleeves pellet and hidden under the functional pockets. Valves pockets
are angled parallel to the rounded edges of jacket. The sleeve is also fairly extensive
and loose. The skirt is straight with considerable freedom to cling.
In 1956 Balenciaga offered a dress in a shape of "sack" which widen from shoulders and looked like an extended oval. Then he modified this form: in some models
he softened the oval character, in some – increased the volume, sometimes he represented dresses with additional overlap on the back, with the decorative details in
front or behind. Couturier applied the form "sack" to the suit, such as in a silk jacket of light beige with small black peas in Figure 13. (Balenciaga, 1960, Metropolitan
Museum). Silhouette in profile has the particular importance in this jacket: it modeled with volume back. Turn-down collar is located at some distance from the neck
Tatiana Krotowa
75
and gently placed on the jacket’s sides. Variation of "sack" form in this set is only
concerned to jacket, the skirt has a rectangular shape.
Oval shape also developed in different skirts cuts – Figure 14. (Balenciaga, 195969, Metropolitan Museum). Wide skirt gathered through the waist with the help of
soft folds that straighten at the hips line and narrowed at the bottom. Combination
of skirt with shorten and slightly fitted jacket with shortened sleeves makes this
dress feminine and elegant. Composite accents are enlarged collar with lapels and
large button.
The most versatile version of the classic suit, proposed by C. Balenciaga, was
single or double-breasted suit with sewn – in sleeves and turn-down collar with a
predominance of horizontal structural lines (Figure 15), (Balenciaga,1964, Manchester Art Gallery). The upper edge of jacket forms a small lapel. Constrained volume
expansion of the back are felt, that gives a measured freedom to a jacket form. Skirt
is straight cut with pockets. Minimum plastic effects in this model of emerald green
is completely correlated with rationality and comfort.
So, Balenciaga’s author means, concerning the expression of real femininity in
suit were particular sense of form, lines perfection, atypical cut, fundamental lack of
sharp edges, extremely plastic character of shapes and outlines, polished and balanced of components.
Gabrielle Chanel
In a set of classic costumesof the XX-th century, the costume in the style of
"Chanel" holds its prominent place, which is primarily associated with the famous
tweed suit. After a long break in her activity in 1954, she did not stop the search of
such forms of costume that would not depend on changes in fashion trends and
could be universal. Being a supporter of stockinet at the beginning of her career, in
the mid-century, she again asserted its distinct features and relevance of time with
increasing rate. One of the basic stockinet suits from Chanel – day ensemble of
1956 – Figure 16. (Chanel, 1956, The Kyoto Costume Institute).
76
Figure 11.
Figure 12.
Figure 13.
Figure 14.
Figure15.
Figure 11. C. Balenciaga. Suit, 1950.
Figure 12. C. Balenciaga. Suit. 1952.
Figure 13. C. Balenciaga. Еnsemble. 1960.
Figure 14 C. Balenciaga. Dinner ensemble. 1959-69.
Figure 15. C. Balenciaga. Suit. 1964.
Dark blue stockinet "jersey", decorated with white lace "pigtail", laconic halfadjacent silhouette with vertical constructive lines naturally shaped the female figure. And if in the 20 - 30’s "jersey" was used for the manufacture of men's underwear, the revolutionary transformation of G. Chanel, moreover, produced by great
achievements of textile and knitting industry of 50's, favoured the entering of women's knitted two-piece suit to the classical composition suit.
New ideas of 50 's, first were appreciated not by French but American fashion
supporters. For the U.S., this period is characterized by active output to the global
level in the field of economics and American women welcomed the Chanel style,
acceptable to the business areas and for business lifestyle in general. Active fan of
this style was the U.S. president’s wife Jacqueline Kennedy. Unique dress from
Chanel, which belonged to the first lady in the 1958-1963 (Figure 17.), preserved in
Tatiana Krotowa
77
the museum collection of John F. Kennedy, Boston, USA (Kennedy, 1958-1963,
Presidential Library and Museum). Costume is sewn with black wool ribbed texture,
lining and blouses made of ivory silk satin. Blouse cuffs are illusion, in fact there are
no sleeves in blouse. The solution of the boards edges form pays attracts out attention: they cut out as a straight line that combines the jacket laps with extended neck,
which turning away, forms the original collar, so-called "French", the laps are joined
by two buttons just below the waist. Functional pockets are located on the bottom
product line, decorative stitching on the edge of pockets and cuffs creates the edging effect.
Despite the fact that in Chanel’s collections there were various models of dresses, coats and pantsuits, her later development of tweed suit was a favorite model
and it is still continuing to be her symbol – Figure 18. (Chanel, 1960-1965, Manchester Art Gallery). The suit differed by the restrains of half-adjacent shapes and
proportions verified, materials harmony and decoration. Materials for these suits
were tweed with loose texture or boucle. Chanel would not leave this, calibrated by
long years of searching, suit style, while continuing to assert its concept in a slightly
modified versions of other detail means, decorative items and bundling with other
components of the costume.
Chanel’s suits were worn with a silk blouses, with jewelry, quilted handbags on a
chain, with hats, beige leather pumps with a slim, low heel with a narrow lace-up
prow and dark contrasting inlay, which, according to Mademoiselle, visually made a
leg much longer. Together with new suit forms, which created a challenge to lush
contours, Chanel offered a new approach to clothing because of the increasing role
of woman in public life, strengthening of her independence and autonomy.
Edward Molyneux
Original unique versions of female classic dress are the m odels of French couturier of British origin Edward Molyneux, whose activity took place in 1919-1969.
Among his various purposes clothing a special place in his work takes the classic
suit, and two models are included in our study (Molyneux, 1962-63).
78
Figure 16.
Figure 17
Figure 18.
Figure 19.
Figure 20.
Figure 16. G. Chanel. Day Ensemble. 1956
Figure 17. G. Chanel. First Lady Jacqueline Kennedy Clothing. 1956
Figure 18. G. Chanel. Suit. 1960-1965
Figure 19. E. Molyneux. Suit. 1962
Figure 20. E. Molyneux. Suit. 1963
In Figure 19 we see wool suit of smooth texture with original connections of
jacket’s sides by buttons rows along the diagonal. Small English collar goes into the
clasp on the chest, and bottom jacket is joined by inverted v-liked low-necked,
which makes asymmetrical composition perfect. The soft plastic shoulder line is
achieved by a modified cut sleeve "raglan", the silhouette of jacket is half – adjacent,
the skirt is rectangular. The suit is supplemented by blouse with elegant small bow,
gloves. The costume in Figure 20. has the same lapels form with a diagonal buttons
row, but loose tweed texture dictated a different form: no collar, sleeve is descended
from the shoulder and shortened, the skirt is rectangular. Blouse bow is a single
accent of this perfect functional suit.
Tatiana Krotowa
79
Yves Saint Laurent
Next weighty word in the development of classical costume forms in the second
half of XX-th century belonged to Yves Saint Laurent and connected with the famous women's tuxedo. The revolutionary impact of the prominent fashion designer
to the fashion world, in particular, to the interpretation of the ideas of classical
forms fell on the 60 and 70s and can be explained by the acute sense of the need to
wear more wide sections of the population – that is, to create ready-made clothes.
Ensemble cocktail in Figure 21., developed by young Yves Saint Laurent in 1959
for the Dior Home (Saint Laurent, 1959, Metropolitan Museum), is an early iteration of tuxedo idea – it is expressed in the character of decoration of the the extended black wool collar jacket by the silk satin, clear details – a bow and buttons
surfaces – also are made of silk. Overall the distinctive look of Yves Saint Laurent
in this model still relies highly on the design and silhouette of Dior ‘s line "Y" with
its typical retreating shoulders and soft lines.
The Revolution of Yves Saint Laurent in fashion occurred as a result of his
"meeting with his era" and based on objective characteristical features of 60-s social
life. Women, who got the right to vote at the end of the war, more and more fought
for their rights in other spheres of life: the right to independence, decent work and
wages equal to men. Family planning questions (contraception, abortion rights)
were discussed keenly. It definitely affected the style of dress, emancipated women
needs as to the diversity and quality of clothing increased nonstop.
In 1966, Yves Saint Laurent created a model for modern women from the men's
tuxedo. The master noticed pants female model in the M. Dietrich photo, who
shocked the public by appearance in this dress in the film "Blue Angel". K. Pertsova
– the author of the book "My Yves Saint Laurent», from Moscow, who had been
working for the Yves Saint Laurent House as a accessories designer for twenty
years, gives a personal statemen of couture: "I've been made an enormous impression by Marlene Dietrich photo in man’s suit. A woman dressed as a man, whether
a tuxedo, blazers or marine forms had to be incredibly feminine, to be able to wear
the clothes, not intended for her. She must be a charming and graceful even in the
80
smallest details" (Pertsova, 2012). Yves Saint Laurent offered to wear tuxedo with
elegant pants as evening dresses, instead of dress – that was an unexpected fact.
Pantsuit of 1970-s, presented in Figure 22 – one of the options of business suit,
which also served as a replacement for an evening dress. It seemed impossible in
the early 60's, because women in pants were not allowed to enter the restaurants
and night clubs (Saint Laurent, 1970, Metropolitan Museum). At first it was shocking, but very quickly trousering fashion began to occupy an important place in the
woman’s stock of clothes and became a classic group costume. Let’s rememberl that
the rapid spread of pants fashion was happened thanks to Catherine Deneuve’s
appeatance in such costumes – she was Maestro’s muse throughout his creative
career. Just thanks to Yves Saint Laurent interpretation, the tuxedo and trouser suit
entered forever to the women's stock of clothes and will not be the subject of criticism and prohibition as to everyday wearing in European society no more.
Putting women in the men’s suit, he not only emphasized their femininity, but also added confidence to them. "He does not copy but rethinking, improving the
existing models, creating from men's trench coats the feminine mantle "haute couture", slightly changing the proportions and using the different fabric... Tuxedo, pea
jacket, trench, men’s suit entered to the fashion alphabet forever, and Maestro saw
them almost accidentally, they already existed, and he made them "his"" (B.-H.
Lеvy, 1986).
An alternative to the evening dress was a business suit Full dress – a jacket with a
skirt (Figure 24.), (Saint Laurent, 1988-89, Metropolitan Museum). Accentuation of
shoulder girdle in suit is increasing due to the increased pointed collar and lapels of
contrasting white forms.
The final model, which completes the analysis of the classic costume samples of
eminent French couturiers of the XX-th century is the trouser ensemble model of
1997 in the Figure 25. (Saint Laurent, 1997, Metropolitan Museum). This ensemble
consists of several elements: a jacket, trousers of the black wool with a belt, a white
silk blouse with a typical Saint Laurant bow. This model personifies the entire era
on its right.
Tatiana Krotowa
81
Tuxedo option of 1983 (Figure 23) is a perfect example of Maestro style (Saint
Laurent, 1986). The wide satin strip that decorates the top, is in harmony with shawl
collar. Aggravated cuffs form, entered the master, are in the "dialogue" with a
handkerchief in the breast pocket. Shoulder line – extended. It is the same in women's fashion, when through costume the women’s claim to meaningful role in society are expressed, as we can see in some costumes of 1940-44.
Figure 21.
Figure 22.
Figure 23.
Figure 24.
Figure 25.
Figure 21. Y. Saint Laurent. Сocktail ensemble. 1959
Figure 22. Y. Saint Laurent. Рantsuit.1970
Figure 23. Y. Saint Laurent. Smoking. 1983
Figure 24. Y. Saint Laurent. Full dress. 1988-89
Figure 25. Y. Saint Laurent. Еnsemble. 1997
Frenchman by birth, Yves Saint Laurent went for inspiration to China and Peru,
the city of Oran in North Africa, where he was born, and to the sun of Marrakesh,
where he alone created sketches for his future collections. Bernard-Henri Levy, a
modern philosopher, a writer and public figure in the introduction edition of "Yves
Saint Laurent by the eyes of Yves Saint Laurent", which, through the numerous
photos and 400 drawings made by the master's hand, introduces the 28 ‒ year peri-
82
od of his work, touching stories of blazers and tuxedo. He also notes that Yves
Saint Laurent was not the first who introduced in the women's clothes stock the
element of menswear, that he just never wanted to wear women as men, that it was
not the point of borrowing, introduced, usurped items of clothing. New and truly
revolutionary, in the author’s opinion, was the fact that all above-mentioned elements have changed the face, view and their status. "The main thing – that the
contemporaneity of Saint Laurent, as well as all real creators, is that he changes
radically all things, that he borrows, processes and metabolizes: every item and
every piece of real, turning in the light of his style, radically changes its meaning"
(B.-H. Levy, 1986). His genuine and profound present, according to the writer, is in
his tendency to association. "Saint Laurent doesn’t "find" you out, he "associates".
He even not "associates", but interpreted. And he even doesn’t try to deal with
straightforward scientific art modeling using these generally recognized associations
but he is engaged in the subtlest, really intelligent modeling, which destroys these
associations in proportion with their assimilation" (B.-H. Levy, 1986). BernardHenri Levy points to the importance of limit in the couturier’s creativity, transcendency of which affected most of all on the customs and spirit of the era: the line that
separates the men from the women, that Yves Saint Laurent, of course, not canceled, but he constantly crossed it, which he continuously narrowed, reduced and
corrected, creating his blazers and tuxedos.
Conclusions
The samples of author female costume, which were analyzed in the article, in the
works of famous French couturiers of the XX-th century reflect the phased conceptualization of the classic style of European fashion. Each of these stages formed an
appropriate time image of women. Conventionally, they can be described as follows:
Stage 1. 1930-1946 – the shaping naturally required the formation of mannish figure impression in the prewar and wartime period. In the European
fashion of 1930-th several fashion trends were reflected, including trends in democ-
Tatiana Krotowa
83
racy and functionality, which corresponded to the image of socially active women.
The period associated with the war, contributed to the emergence in the women's
dress the features of courage, vigor, force. Shape load is largely concentrated in the
shoulder girdle, shoulders become the dominant form of fashion.
Stage 2. 1947-1950 – the revival of the femininity canons in fashion. In fashion focus is subordination of suit shape to the plastic of feminine form and shape
lines. The suit forms answered differently (in Dior’s works – with hips line underlining, retreating shoulders and underlined slim waist, in Balenciaga, Chanel, Molyneux
– denial of discharge waist) to the idea of the perfect woman, mature, independent,
physically developed.
Stage 3. 1960-1970 's – forms of classical costume correspond the diverse
roles of woman in society: from the feminine mild form to the moderate and
rational – attracted to the business self-realization in society. These trends are typical for the period of active development of economy and industry, level of education and culture, the development of international relations and tourism.
Stage 4. 1980-1990s – combination of classical forms with rationality of
mass assignment during the period of active emancipation, women’s achievements of equal opportunities with men.
Taking into consideration the nature of social life, the historical stages of development and stabilization in the suit form, we can identify the main types or conceptual modelsof classic costume as generalized versions with usual compositional style
structure, typical forming principles and methods of artistic expression using.
Option 1. Elongated form with moderate waist underlining and slightly extended
shoulder girdle; geometrical silhouette outlines and details;
Option 2. Elongated form with a maximum waist underline, narrower soft
shoulder line, plastic silhouette outlines and details;
Option 3. Elongated form with a maximum waist underline, narrower soft
shoulder line, extended lowest part, plastic silhouette outlines and details;
Option 4. Moderate length form based on a combination of: oval – a shoulder
element (jacket ); rectangle – waist (skirt ); the prevalence of plastic lines;
84
Option 5. Moderate length form based on a combination of: oval – waist element; rectangle – the shoulder; the prevalence of plastic lines;
Option 6. Moderate length form of correct rectangular structure with rational
design of plastic lines prevalence;
Option 7. Moderate length form of correct rectangular structure with rational
design of geometric lines prevalence;
Option 8. Rectangular shape of moderate length with extended shoulder girdle;
Option 9. Rectangular shape (pantsuit) with extended shoulder girdle.
Therefore, analyzed periods in the history of fashion, based on the museum collections, ranging from the 30's and up to 90 years, of the XX-th century, reflect the
development of classical forms of dress, their accumulation of some new features,
which led to the stabilization, fixed design of various structures of business costume, which is due to the independence of the fashion changes and ordering in
business sphere, obtained the name "classic". Variety of forms, revealed by the
analysis of the French fashion inheritance, destroys the stereotype of classic as a
conservative style. Presented samples are the works of applied art and, at the same
time, they are the design product. At present they are the standarts of the classic
forms combining and individual style preferences.
References
[1]
Balenciaga. Dinner ensemble, 1959-69 [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/109655?img=4 [Accessed 9 November 2013]
[2]
Balenciaga. Suit, 1949-50 [online] Available from:
[3]
Balenciaga. Suit, 1964 [online] Available from:
http://www.manchestergalleries.org/thecollec-
Tatiana Krotowa
85
tions/searchcollection/display.php?EMUSESSID=ab9f6f29a751abddb192bb
26153eda30&irn=19604 [Accessed 9 November 2013]
[4]
Balenciaga. Suit, 1952 [online] Available from:
[5]
Balenciaga. Еnsemble, 1960 [online] Available from:
[6]
Bar Suit. House of Dior [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/Collections/search-the-collections/81460 [Accessed 24 October 2013]
[7]
Chanel. Day Ensemble Autumn/Winter 1956 [online] Available from:
http://www.kci.or.jp/archives/digital_archives/detail_162_e.html [Accessed
24 November 2013]
[8]
Chanel. Suit, 1960-1965. Detailed Record [online] Available from:
http://www.manchestergalleries.org/the-collections/search-thecollection/display.php?EMUSESSID=d049b035a67f8e87c74d0a5b73e65d97&1937
941300 [Accessed 24 November 2013]
[9]
Dior, С. 2011. Dior about Dіоr: Autobiography / translation E.Kozhevnikova/.
– М.: /Slovo, 224p.
[10] Dior. «A» ensemble, 1955р. [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/83283?img=0 [Accessed 24 October 2013]
[11] Dior. Dinner suit [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/158576?rpp=20&pg=2&ft=dior%2c+christian&img=1 [Accessed
24 October 2013]
[12] Dior. Suit «Désirée» [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/83241?img=8 [Accessed 24 October 2013]
86
[13] Fath Jacques. Suit 1940-1944 [online] Available from:
14 October 2013]
[14] First Lady Jacqueline Kennedy Clothing. John F. Kennedy. Presidential Library and
Museum [online] Available from: http://www.jfklibrary.org/AssetViewer/f2k6CQ8f9UCHVvH85LVKYA.aspx [Accessed 24 November 2013]
[15] Lanvin. Suit 1940s [online] Available from:
14 October 2013]
[16] Miller, L. 2007. Balenciaga. – London, V&A Publications. – 128 р.
[17] Molyneux. Suit 1962р.; Suit. 1963р. [online] Available from:
[18] http://wiki.wildberries.ru/people/designers/%D0%BC%D0%BE%D0%BB
%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%8D%D0%B4%D0%B2%D0%B0%D1%80%D0%B4#attachments
[Accessed 28 November 2013]
[19] Pertsova, K. 2012. My Yves Saint Laurant. – М.: Slovo.
[20] Photo for Vogue. Мodel Renee. 1957 (fragment) [online] Available from:
http://www.vogue.com/voguepedia/Christian_Dior [Accessed 24 October
2013]
[21] Schiaparelli, Е. 2012. My shoking life /translation from French.
A.Briadinskaya/. – М.: Eterna.Schiaparelli. Suit, 1938 [online] Available from:
[23] http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/157193?img=4 [Accessed 6 October 2013]
[24] Schiaparelli. Suit, 1939 [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/156764?rpp=20&pg=8&ft=schiaparelli+elsa&img=1 [Accessed 6
October 2013]
[25] Schiaparelli. Рantsuit 1938-1940 [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/Collections/search-the-
Tatiana Krotowa
87
collections/156633?rpp=20&pg=1&ft=schiaparelli+elsa&pos=19 [Accessed
6 October 2013]
[26] Saint Laurent, Y. 1986. Yves Saint Laurent by the eyes of Yves Saint Laurent. –
Paris : Ersher pub.
[27] Y. Saint Laurent. Full dress. 1988-89 [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/79323?img=3 [Accessed 9 December 2013]
[28] Y. Saint. Laurent. Еnsemble. 1997 [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/84027?img=6 [Accessed 9 December 2013]
[29] Y. Saint. Laurent. Рantsuit, 1970 [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/83242?img=3
[30] [Accessed 9 December 2013]
[31] Y. Saint Laurent. Сocktail ensemble, 1959 [online] Available from:
http://www.metmuseum.org/collections/search-thecollections/156888?rpp=20&pg=17&ft=dior%2c+christian&img=1 [Accessed 9 December 2013]
Summary
Key words: classic suit, shaping methods, simulation techniques, compositional and stylistic
analysis
Classic costume actually is the foundation of businessman 's stock of clothes . Due to the significant role of the classic suit in the social and communicative space of global cultural society there is
a need to expand the boundaries of classic style and enriching aesthetic preferences of consumers.
Art experience of costume design gained in the practice of the famous French couturier of the
XX-th century are of great interest to practitioners of modern design in terms of methods and
techniques of the art of costume choices of author’s compositions and using of expressive means.
This study presented the method of structural analysis of the classic suit forms in the process of
evolution, which allows you to perceive the nature of costume design as a kind of tectonic arts,
88
explore creative methods of artist-designer on a scientific basis. Generalized basic models are presented in analytical scheme that allows you to see the characteristics of silhouettes, lengths, volumes,
shaping techniques, varying zones detail.
The materials can be used to capture historical material and formulation of project tasks for
students, costume designers and stylists as the source material and analog during the creation of
clothing collections.
Konceptualizacja klasycznego stylu mody kobiecej XX wieku: studia
francuskiego dziedzictwa w światowych kolekcjach muzealnych
Słowa kluczowe: klasycy gatunku, metody modelowania, techniki symulacji, analizy składu
i stylu
Artykuł przedstawia ewolucję francuskiej mody począwszy od XIX wieku aż po dzień
dzisiejszy.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Marcin Łączek
Uczelnia Warszawska
Language teaching methods and approaches:
assumptions and history
The goal of the present article is going to be twofold; viz., I shall probe language
teaching methods and approaches to report, after Hatch (2001), that when it comes
to the application of a particular set of core of teaching and learning principles
(issues such as, for instance, the role of grammar and vocabulary in the language
curricula where the latter constitutes both the aim of a lesson and acts as the means
of achieving those aims; indeed, as Celce-Murcia and Olshtain, 2007: 28, say “in
terms of comprehending and producing discourse competently in the target language, it is as important to understand the pragmatics of the target culture as it is to
understand the grammar and vocabulary of the target language”), the development
of accuracy and fluency in teaching and learning (i.e. focus on forms and proficiency
in native-like L2 use, respectively; factors of form are linguistically controlled, factors of appropriacy – pragmatically), the choice of syllabus frameworks, the role of
coursebooks (which, first and foremost, help achieve consistency and continuation
but, at the same time, give the learner a sense of system, cohesion and progress),
materials (which focus on the example features that are taught; materials can be of
linguistic, visual, auditory or kinaesthetic kind) and technology or the memorization,
motivating or effective learning techniques including teaching the four macro-skills
of speaking and writing, listening and reading – productive and receptive skills,
respectively, of which, according to Celce-Murcia and Olshtain (2007: 102), it is the
90
third that is “the most frequently used language skill in everyday life”, the whole
picture of how classroom discourse per se is perceived becomes, as a result, deeply
affected. In contrast to discourse analysis and critical discourse analysis juxtaposition, it would be worth mentioning, one can also speak of classroom discourse
analysis and critical classroom discourse analysis (CCDA); the last term being coined by Kumaravadivelu (1999).
Talking of the four macro-skills, the coparticipants tend to employ one or more
skills simultaneously switching, if and when necessary, from one role and skill to
another (for instance, from speaking to listening and then back to speaking again)
or they may well employ several skills simultaneously (for instance, in a school life
situation, that would be listening to the teacher and writing what they are saying).
Equally important as the aforementioned language skills, however, is also the
knowledge of phonological, grammatical and lexical resources alike – made use of
whenever successful communication is achieved (Cook, 1989).
As for pedagogy, however, this (I mean, the receptive and productive skills division), somehow brings to my mind the achievements of Johann Heinrich Pestalozzi,
a famous Swiss pedagogue and a true continuator of John Amos Comenius’ work
(a Czech teacher, educator, and writer), who, in his understanding of the teaching
process finds the skill of perception to be its core (objects perception, the development of clear conception of the objects perceived like the number or shape,
objects’ comparison and notions’ development and name or word and the development of one’s speech – these are the four moments distinguished by Pestalozzi
in the teaching process).
Not to mention, Dawid’s findings – one of the 100 most famous educators by
the UNESCO-related International Bureau of Education. Comenius, often considered the father of modern education, lives at the turn of the 16 th/17th century; Pestalozzi – the 18th and 19th, and Dawid throughout the 19th and 20th.
Comenius’, Pestalozzi’s or Dawid’s points of view, Okoń (1966: 36) notices,
being the means of expression of the society’s classes contribute to the determination of both theoretical and organizational bases of any modern school. And becau-
Marcin Łączek
91
se social needs, he (1966: 36) continues, are a changeable factor, hence, those bases
have to be reviewed, too.
Just for that reason, before I attempt to address the major issues in the field of
classroom discourse practices in the following part as my second goal, we need to
be au fait first with the nature of the changes and innovations in the development
of competing language teaching ideologies throughout language teaching methods
and approaches history. Their implications have been, as a matter of fact, strictly
connected with the recognition of the kind of proficiency learners need: replacement of reading comprehension with oral proficiency (when mainstream language
teaching embraced the growing interest in communicative approaches to language
teaching) can serve as one of the major trends only.
The most active period in the history of approaches and methods is from the
1950s to the 1980s; after that period, the notion of approaches and methods comes
into criticism and the term post-methods era has frequently been applied ever since.
Notwithstanding that fact, after the 1980s, it is still interaction, “the most important
element in the curriculum” (Van Lier, 1996: 5), that stands for the core of second
language learning and pedagogy theories – Rivers (1987: 4), to give an example,
defines it (i.e. interaction) in the following manner: “students achieve facility in
using a language when their attention is focused on conveying and receiving authentic messages (that is, messages that contain information of interest to both speaker
and listener in a situation of importance to both). That is interaction.”
Heller (2008: 256) later expands the notion of discourse in interaction to school
settings as well and shows the examples of three ways in which the processes of
social and cultural production and reproduction – “the maintenance or transformation of relations of power and of social boundaries and categories” – are involved,
too
“first, the value attached to linguistic varieties shows up in the judgements made
about the intellectual competence of their users (individually and collectively),
judgements which are based on the use of elements of these varieties in all kinds of
interactional performances. Second, the social organization of discourse itself (who
gets to talk when, for example) allows certain actors to exercise such judgements
92
over others, to control access to educational interactions where knowledge is constructed, and to control what gets to count as knowledge. Third, the structure of
discourse generally indexes frames of reference which must be shared in order for
an activity (like, say, learning) to be considered to be taking place; the ability of
participants to build such shared frames on the basis of normatively conventionalized discourse structures affects their ability to do the work of doing “learning”
together, to display their activity to each other, and to make appropriate judgements
on the basis of the behaviour displayed”.
All in all, the study of learning competencies and skills is and, inevitably, will remain the area of particular attention: one of the world’s fastest growing industries
and priorities (Rylatt – Lohan, 1997) in constant need of negotiation, modification,
rephrasing and experimentation, especially in the era of intercultural communication
and cross-cultural analysis with the first notion implying, according to Scollon and
Scollon (2008: 539), “the study of distinct cultural or other groups in interaction
with each other” and the latter that “the groups under study are often presupposed.”
But what is the difference between a method and an approach – a question can
be posed (bearing in mind that most methods and approaches are only distinguishable from each other at the early stages of a language course indeed) – and in what
circumstances can we talk about a technique and in what about a procedure? Anthony (1963: 63-67), an American applied linguist, says that “the arrangement is
hierarchical. The organizational key is that techniques carry out a method which is
consistent with an approach” and, consequently, makes such a distinction
“[a]n approach is a set of correlative assumptions dealing with the nature of language teaching and learning. An approach is axiomatic. It describes the nature of
the subject matter to be taught. (…) Method is an overall plan for the orderly
presentation of language material, no part of which contradicts, and all of which is
based upon, the selected approach. An approach is axiomatic, a method is procedural. Within one approach, there can be many methods. (…) A technique is implementational – that which actually takes place in a classroom. It is a particular
trick, stratagem, or contrivance used to accomplish an immediate objective. Tech-
Marcin Łączek
93
niques must be consistent with a method, and therefore in harmony with an approach as well”.
In short then, Anthony’s model of 1963 assumes that an approach is the level at
which theories both about the nature of language and language learning are defined
and a method puts those theories into practice with the help of yet two more components.
One of them is a design that includes: method objectives (process oriented vs.
product oriented), syllabus model (subject matter vs. linguistic matter; seven different types of syllabi are distinguished: structural, situational, topical, functional,
notional, skills-based and task-based), types of learning tasks and teaching activities,
learners’ role, teachers’ role or the role of instructional materials.
Another element which any method consists of and observed when it (i.e. the
method) is being referred to is a procedure: classroom techniques, practices and
behaviours; a technique helps describe classroom procedures. Smart (in Bhatia et al.,
2008: 56), to take a different example, makes a distinction between a method and
methodology surmising that “a method is a set of procedures for collecting and
analysing research data. A methodology, on the other hand, is broader: a methodology is a method plus an underlying set of ideas about the nature of reality and
knowledge.”
Thus, Communicative Language Teaching, Competency-Based Language Teaching, Content-Based Instruction, Cooperative Learning, Lexical Approach, Multiple Intelligences, Natural Approach, Neurolinguistic Programming, Task-Based
Language Teaching and Whole Language are all approaches understood (as it has
just been established) as the sets of beliefs and principles that can be used as the
basis for teaching a language and where a variety of interpretations are, in practice,
possible.
Audiolingualism, Counselling-Learning, Situational Language Teaching, Silent
Way, Suggestopedia and Total Physical Response, on the other hand, all stand for
methods (or other specific instructional designs – systems) based on a particular
theory of language and language learning (with rather little scope for individual
interpretations). Whether a method or an approach, however, there exist three
94
theoretical views of language that all of them can draw on wholly or just in part –
Audiolingual Method, Total Physical Response and Silent Way embody the structural view, for instance, whereas Competency-Based Language Teaching movement
(English for Specific Purposes, among other things) depends on the functional
view. Last but not least, the interactional view is reflected in Task-Based Language
Teaching, Whole Language, Neurolinguistic Programming, Cooperative Language
Learning or Content-Based Instruction.
Talking of history of modern foreign languages teaching methods and approaches, one needs to be aware that it is Latin indeed (be it in its Classical or Vulgar form)
that until the 16th century plays the role of the language of spoken and written
communication – a true lingua franca of its air du temps (continuously ever since
the days of Latium and Ancient Rome). But then, due to the political changes happening in Europe English, French and Italian eventually take over and start to gain
in importance with the status of the lingua Latina, as Richards and Rodgers put it
(2004: 3), being “diminished from that of a living language to that of an ‘occasional’
subject.” Despite that new situation, classical Latin or, rather, the study and analysis
of both its grammar and rhetoric continue to provide the model for any foreign
language study from the seventeenth to the nineteenth centuries – as the above
mentioned authors point out further (2004: 4):
“[a]s ‘modern’ languages began to enter the curriculum of European schools in
the eighteenth century, they were taught using the same basic procedures that were
used for teaching Latin. Textbooks consisted of statements of abstract grammar
rules, lists of vocabulary, and sentences for translation. Speaking the foreign language was not the goal, and oral practice was limited to students reading aloud the
sentences they had translated. These sentences were constructed to illustrate the
grammatical system of the language and consequently bore no relation to the language of real communication”.
Such are the foundations indeed of the offspring of the German scholarship: the
Grammar-Translation Method for which no theory as such exists and the main
proponents of which include names such as Johann Seidenstücker, Karl Plötz and
Johann Meidinger although, as Droździał-Szelest (2006: 46) remarks,
Marcin Łączek
95
“it was the 20th century in particular that witnessed a spectacular abundance of
methodological proposals in the form of various approaches and methods. Some of
these approaches and methods were widely acclaimed and became dominant in
classrooms all over the world, others gained acceptance in some contexts or at
certain times only, while still others were rather short-lived and disappeared without
trace”.
References
[1]
Anthony, E. M. 1963. “An approach, method and technique”, English Language
Teaching 17: 63-67.
[2]
Bhatia, V. K. – J. Flowerdew – R. H. Jones (eds.). 2008. Advances in discourse
studies. Abingdon: Routledge.
[3]
Celce-Murcia, M. – E. Olshtain. 2007. Discourse and context in language teaching.
A guide for language learners. Cambridge: Cambridge University Press.
[4]
Cook, G. 1989. Discourse. Oxford: Oxford University Press.
[5]
Droździał-Szelest, K. 2006. “Recent developments in ELT methodology and
their implications for language teacher education”, in: Zybert (ed.), 46-65.
[6]
Hatch, E. 2001 (1992). Discourse and language education. Cambridge: Cambridge
University Press.
[7]
Heller, M. 2008. “Discourse and interaction”, in: Schiffrin et al., 250-264.
[8]
Okoń, W. 1966. Proces nauczania. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw
Szkolnych.
[9]
Richards, J. C. – T. S. Rodgers. 2004 [1986]. Approaches and methods in language
teaching. (2nd edition.) Cambridge: Cambridge University Press.
[10] Rivers, W.M. (ed.). 1987. Interactive language teaching. Cambridge: Cambridge
University Press.
[11] Rylatt, A. – K. Lohan. 1997. Creating training miracles. Sydney: Prentice Hall.
[12] Schiffrin, D. – D. Tannen – H. E. Hamilton (eds.). 2008. The handbook of discourse analysis. Oxford: Blackwell Publishing.
[13] Scollon, R. – S. Wong Scollon. 2008. “Discourse and intercultural communication”, in: Schiffrin et al., 538-547.
96
[14] Smart, G. 2008. “Ethnographic-based discourse analysis: uses, issues and
prospects”, in: Bhatia et al., 56-66.
[15] Van L., Leo. 1996. Interaction in the language curriculum. Awareness, autonomy and
authenticity. Harlow: Longman.
[16] Zybert, J. (ed.). 2006. Issues in foreign language learning and teaching. Warszawa:
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Summary
Key words: language teaching method, language teaching approach, modern foreign language
(MFL) teaching and learning
The article presents modern language teaching methods.
Założenia metod nauczania języka: podejścia i historia
Słowa kluczowe: metody nauczania języków obcych, nowoczesne nauczanie i uczenie się
języków obcych
W artykule przedstawione są nowoczesne metody nauczania i uczenia się języków obcych.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Zdzisław Sirojć
Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie
Wprowadzenie
Artykuł powstał w oparciu o fragment badania Studenci polscy i rosyjscy o sobie
i swoim życiu1. Zostało ono przeprowadzone w 2013 roku w dwóch uczelniach: prywatnej polskiej (Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie) i państwowej
rosyjskiej (Krasnodarski Państwowy Uniwersytet Kultury i Sztuki). Badaczy z obu
krajów interesowały opinie studentów na temat ważnych dla nich zagadnień z życia
codziennego, w tym poglądy na edukację i przyszłą pracę zawodową 2.
Charakterystyka próby badawczej
W badaniu wzięło udział 190 studentów polskich (w 97,3 % studenci studiów
zaocznych) i 215 studentów rosyjskich (w 98,5 % studenci studiów stacjonarnych).
Studenci polscy reprezentowali następujące kierunki studiów:
1
2

pedagogika
/36,3 %/,

ekonomia
/32,1 %/,

zdrowie publiczne
/17,1 %/,

pielęgniarstwo
/14,4 %/.
Zob. E. Łyszkowska i inni, Studenci polscy i rosyjscy o sobie i swoim życiu – raport z badania, Warszawa 2014,
maszynopis.
Ze strony polskiej w skład zespołu badawczego wchodzili: Hanna Górska-Warsewicz, Edyta
Łyszkowska, Agnieszka Serafin, Jerzy Chorążuk, Maciej Dębski, Krzysztof Kandefer i Zdzisław
Sirojć. Kierownikiem projektu badawczego była Edyta Łyszkowska, a nadzór metodologiczny
sprawował Jerzy Chorążuk. Ze strony rosyjskiej projektem kierowała Jelena J. Galimowa.
98
Natomiast badani studenci rosyjscy reprezentowali bardziej zróżnicowane kierunki:

ekonomia
/27,3 %/,

reklama i komunikacja społeczna
/14,3 %/,

lingwistyka i kom. międzykult.
/13,9 %/,

dziennikarstwo radiowo-tel.
/11,1 %/,

wych. fizyczne
/9,7 %/,

konserwatorium
/4,2 %/,

inne kierunki
/19,5 %3.
Większość badanych stanowiły studentki: w Warszawie ‒ 92,1%, w Krasnodarze
– 84,1%.
Zdecydowana większość studentów rosyjskich nie ukończyła 25. roku życia
(97,6), wśród studentów polskich wskaźnik ten wyniósł 41,5 %.
W 46,3 % studenci z Polski byli żonaci a studentki zamężne, natomiast studenci/studentki rosyjscy w zdecydowanej większości (91,7%) byli/były kawalerami lub
pannami.
Z miasta większego niż 500 tysięcy mieszkańców pochodziło 46,8 % studentów
polskich i 44,8 % studentów rosyjskich. Ze wsi – 23,9 % studentów polskich
i 14,9% z Rosji. Pozostali pochodzili z mniejszych ośrodków miejskich.
Większość studentów studiowała na pierwszych trzech latach studiów (licencjat)
‒ w Polsce – 69,9 %, w Rosji – 86,5 %4.
Rezultaty badania
Badani studenci, zarówno polscy jak i rosyjscy, są zadowoleni z dokonanego wyboru kierunku studiów (tab. 1.). Odpowiedzi „zdecydowanie tak” i „tak” udzieliło
180 badanych studentów polskich (94,7 %) i 197 studentów rosyjskich (91,6 %).
3
4
Zob. także: J. Chorążuk, Struktura badanej populacji, Warszawa 2013, maszynopis.
Ibidem.
Zdzisław Sirojć
99
Tab. 1. Zadowolenie studentów z wyboru kierunku studiów
1. zdecydowanie tak
2. raczej tak
3. raczej nie
4. zdecydowanie nie
Razem
Polska
Ilość
[%]
odpowiedzi
91
47,9%
89
46,8%
8
4,2%
2
1,1%
190
100,0%
Rosja
j. p.
j. p. *
99
98
16
2
215
46,0%
45,6%
7,4%
0,9%
100,0%
* j. p. – jak poprzednio.
O wyborze studiów przez studentów polskich najczęściej decydowały następujące czynniki:

zainteresowanie tematyką (98 odpowiedzi – 51,6 % badanych),

predyspozycje zawodowe (71 odpowiedzi – 37,4 % badanych),
a wśród studentów rosyjskich:

zainteresowanie tematyką (87 odpowiedzi – 40,7 % badanych),

rodzice/rodzina (76 odpowiedzi – 35,5 %),

predyspozycje zawodowe (61 odpowiedzi – 28,5 %),

przypadek (45 odpowiedzi, co stanowiło 21,0 % ankietowanych), (tab. 2.).
Tab. 2. Czynniki mające wpływ na wybór kierunku studiów przez studentów
1. rodzice / rodzina
2. przyjaciele / koledzy
3. przypadek
4. rodzinne tradycje związane z tym
kierunkiem studiów
5. doradcy zawodowi
6. zainteresowanie tą tematyką
7. predyspozycje zawodowe
8. oceny na świadectwie maturalnym
Polska
Ilość
[%]
odpowiedzi*
13
6,8%
31
16,3%
24
12,6%
Rosja
j.p.
j.p
76
18
45
35,5%
8,4%
21,0%
5
2,6%
5
2,3%
2
98
71
2
1,1%
51,6%
37,4%
1,1%
3
87
61
2
1,4%
40,7%
28,5%
0,9%
100
9. reklama w mediach
10. łatwość znalezienia pracy po
studiach na tym kierunku studiów
11. wysokie zarobki w przyszłości
12. renoma uczelni
13. przekonanie, że to łatwy kierunek studiów
14. coś innego
Polska
Ilość
odpowiedzi*
5
Rosja
[%]
j.p.
j.p
2,6%
0
0,0%
29
15,3%
30
14,0%
3
6
1,6%
3,2%
22
12
10,3%
5,6%
10
5,3%
7
3,3%
13
6,8%
16
7,5%
* wartości nie sumujemy, gdyż istniała możliwość wielu wyborów.
Ocenie poddane zostało kształcenie w uczelni. Zarówno studenci polscy jak
i rosyjscy oceniają je pozytywnie. 2/3 studentów polskich odpowiedziało „raczej
tak” (51,6 %) i „zdecydowanie tak” (16,8 %), natomiast aż ¾ studentów rosyjskich
odpowiedziało w ten sposób: 51,9 % „raczej tak” i 25,2 % „zdecydowanie tak” (tab.
3.).
Tab. 3. Ocena kształcenia w uczelni w opinii studentów
1. zdecydowanie tak
2. raczej tak
3. raczej nie
4. zdecydowanie nie
5. trudno powiedzieć
Razem
Polska
Ilość odpowiedzi
32
98
22
6
32
190
Rosja
[%] j. p. j. p.
16,8% 54 25,2%
51,6% 111 51,9%
11,6% 14 6,5%
3,2%
4
1,9%
16,8% 31 14,5%
100,0% 214 100,0%
Większość studentów wyraża przekonanie, że po ukończeniu uczelni będzie pracować w wyuczonym zawodzie: „zdecydowanie tak” (30,7 % ) i „raczej tak” (39,7
%) – to odpowiedzi Polaków, natomiast Rosjanie odpowiedzieli w 25,2 % „zdecydowanie tak” i w 46,3 % „raczej tak” (tab. 4.).
Zdzisław Sirojć
101
Tab. 4. Przekonanie studentów, że będą pracować w wyuczonym zawodzie
1. zdecydowanie tak
2. raczej tak
3. raczej nie
4. zdecydowanie nie
5. jeszcze nie wiem
Razem
Polska
Ilość odpowiedzi
58
75
23
5
28
189
[%]
30,7%
39,7%
12,2%
2,6%
14,8%
100,0%
Rosja
j. p. j. p.
54 25,2%
99 46,3%
17
7,9%
6
2,8%
38 17,8%
214 100,0%
Badani studenci sądzą, że uzyskane wykształcenie zapewni im stałą pracę. Uważa
tak 62,4 % ankietowanych Polaków i 68,2 % Rosjan (tab. 5.).
Tab. 5. Przekonanie studentów, iż uzyskane wykształcenie zapewni im stałą
pracę
1. zdecydowanie tak
2. raczej tak
3. raczej nie
4. zdecydowanie nie
5. nie wiem
Razem
Polska
Ilość odpowiedzi
29
89
17
4
50
189
Rosja
[%] j. p. j. p.
15,3% 49 22,9%
47,1% 97 45,3%
9,0%
23 10,7%
2,1%
7
3,3%
26,5% 38 17,8%
100,0% 214 100,0%
Gorzej, w opinii studentów, wyglądają perspektywy znalezienia pracy w mieście miejscu studiowania i otaczającym go regionie. 70,0 % Polaków wybrało odpowiedzi: „popyt na pracę jest większy niż podaż” i „poszukujących w tym zawodzie jest
więcej niż zapotrzebowanie na pracę”, a 17,9 %, że pracy trzeba szukać poza granicami regionu. Nieco mniej Rosjan uważa podobnie (53,4 %), ale należy przy tym
zauważyć, że aż 35,6 % badanych uważa, że pracy trzeba szukać poza „macierzystym” regionem (tab. 6.).
102
Niepokojącym jest fakt, że 27,2 % badanych polskich studentów uważa, iż pracę
można dostać tylko po znajomości. Uwagi może budzić także to, że 20,2 % badanych Rosjan twierdzi, iż praca jest, ale nie odpowiada im zatrudnienie zgodne
z wybranym kierunkiem studiów.
Tab. 6. Perspektywy znalezienia pracy w regionie w opinii studentów
1. popyt na pracę jest większy niż jej
podaż
2. praca jest, ale taka jak po moich
studiach, mi nie odpowiada
3. poszukujących w tym zawodzie jest
więcej niż zapotrzebowanie na pracę
4. pracy trzeba szukać poza granicami
regionu
5. pracę w tym zawodzie można dostać
tylko po znajomości
6. mam inne zdanie na ten temat
Polska
Ilość odpowiedzi*
[%]
Rosja
j. p. j. p.
66
34,7%
37
17,8%
7
3,7%
42
20,2%
67
35,3%
53
25,5%
34
17,9%
74
35,6%
52
27,4%
30
14,4%
13
6,8%
23
11,1%
*jak w tab. 2.
Studenci polscy nie mają nadziei, że w perspektywie dekady sytuacja na rynkach
pracy ulegnie zasadniczej zmianie – uważa tak 36,3 % badanych. Rosjanie podchodzą do tego bardziej optymistycznie – 56,8 % odpowiedzi pozytywnych (tab. 7.).
Tab. 7. Perspektywa zmiany sytuacji na rynkach pracy w ciągu najbliższych
10. lat w opinii studentów
1. zdecydowanie tak
2. raczej tak
3. raczej nie
4. zdecydowanie nie
Razem
Polska
Ilość odpowiedzi
10
54
60
9
57
190
Rosja
[%] j. p. j. p.
5,3%
24 11,3%
28,4% 97 45,5%
31,6% 28 13,1%
4,7%
6
2,8%
30,0% 58 27,2%
100,0% 213 100,0%
Zdzisław Sirojć
103
Stąd też zrozumiałe staje się stanowisko badanych studentów, iż państwo powinno wspierać absolwentów wyższych uczelni w znalezieniu pracy – uważa tak 96,8 %
ankietowanych młodych Polaków i 94,9 % Rosjan (tab. 8.).
Tab. 8. Wspieranie absolwentów wyższych uczelni w znalezieniu pracy
w opinii badanych
1. zdecydowanie tak
2. raczej tak
3. raczej nie
4. zdecydowanie nie
Razem
Polska
Rosja
Ilość odpowiedzi [%] j. p. j. p.
150
79,8% 154 72,0%
32
17,0% 49 22,9%
3
1,6%
0
0,0%
0
0,0%
4
1,9%
3
1,6%
7
3,3%
188
100,0% 214 100,0%
Biorąc pod uwagę wcześniejsze wypowiedzi, naturalną była sugestia studentów,
by w warunkach zmian zachodzących we współczesnym świecie, swoich dzieci nie
zachęcać do podobnej kariery zawodowej. Uważało tak 41,8 % badanych młodych
Polaków i 36,2% Rosjan (tab. 9.).
Tab. 9. Sugestia, aby dzieci studentów kontynuowały pracę w zawodzie swoich rodziców
1. zdecydowanie tak
2. raczej tak
3. raczej nie
4. zdecydowanie nie
Razem
Polska
Ilość odpowiedzi
22
33
50
29
55
189
[%]
11,6%
17,5%
26,5%
15,3%
29,1%
100,0%
Rosja
j. p. j. p.
13
6,2%
55 26,2%
48 22,9%
28 13,3%
66 31,4%
210 100,0%
Jak widać w powyższej tabeli odpowiedzi pozytywnych było mniej, w szczególności u młodych Polaków (29,1 %). Nie dziwi też znaczna ilość odpowiedzi „trudno
powiedzieć” – 29,1 % u studentów z Polski i 31,4 % u studentów rosyjskich.
104
Wnioski
1.
Sytuacja na rynkach pracy, mazowieckim i krasnodarskim, jest trudna.
W szczególności dotyczy ona zatrudniania absolwentów szkół wyższych. Niezbędne
jest w tym przypadku wsparcie państwa. Badanie pokazało, iż młodzież tego oczekuje (Polacy – 96,8% wskazań, Rosjanie – 94,9 %).
Mimo, iż studenci polscy i rosyjscy są przekonani, że będą pracować w wyuczonym zawodzie a aktualne wykształcenie da im stałą pracę, to w odniesieniu do sytuacji na rynku pracy, twierdzą oni, że w badanych regionach mamy do czynienia
z nadmiarem poszukujących pracy w stosunku do zapotrzebowania na pracę (uważa
tak 70,0 % badanych Polaków i 53,4 % Rosjan). Dlatego, ich zdaniem, pracy trzeba
szukać poza regionem. Pogląd taki zaprezentowało 27,4 % badanych Polaków
i 35,6% Rosjan.
Zmiany tej sytuacji znaczna część badanej młodzieży nie spodziewa się. 36,3 %
badanej młodzieży polskiej w ciągu najbliższych 10. lat nie widzi możliwości poprawy sytuacji na rynkach pracy. Bardziej optymistyczni są studenci rosyjscy, ale
może to mieć związek z większymi inwestycjami w regionie, związanymi
z olimpiadą w Soczi.
Niepokojącym jest fakt, że pracę, zdaniem części badanych, można zdobyć tylko
po znajomości: co ciekawe, częściej wskazywali na taką sytuację Polacy (27,4 %) niż
Rosjanie (14,4 %).
2.
Edukacja może być istotnym czynnikiem ułatwiającym znalezienie pracy,
dotyczy to w szczególności młodzieży. Rozumieją to badani studenci. Zadowolenie
ze studiowania wyraziła zdecydowana większość badanych (Polacy 94,7 %, Rosjanie
91,6 %). Wysoko oceniają oni również swoje kształcenie w uczelni (68,4 % ocen
pozytywnych studiujących Polaków i 77,1 % Rosjan).
Jeśli jednak przeanalizujemy czynniki wpływu na podejmowanie decyzji badanych o studiach, to zobaczymy, iż sytuacja jest bardziej skomplikowana. Zainteresowanie tematyką studiów i predyspozycje zawodowe stanowią w 89,0% źródło
decyzji studentów polskich o podjęciu edukacji na poziomie wyższym, nieco mniej
wśród studentów rosyjskich – 69,5%.
Zdzisław Sirojć
105
Istotną rolę w podejmowaniu decyzji w tej kwestii odegrali: wśród studentów rosyjskich - rodzice i rodzina (35,5%) oraz przyjaciele i koledzy - wśród studentów
polskich (16,5 %).
W obu badanych uczelniach łatwość znalezienia pracy po studiowanych kierunkach odegrała mniejszą rolę (u studentów polskich – 15,3 % i rosyjskich – 14,0 %).
Badanie pokazało, iż w dalszym ciągu brakuje młodzieży profesjonalnego wsparcia w wyborze kierunku studiów i ewentualnego przyszłego zawodu. Rola doradztwa zawodowego jest w obu badanych przypadkach znikoma (u Polaków – 1,1 %,
u Rosjan – 1,4 %).
Zastanawiający jest także fakt, że wśród studentów rosyjskich 21,0 % badanych
wskazało, iż wybrało kierunek studiów przez przypadek, mimo to są z niego zadowoleni.
W dalszej części badania podobny odsetek tej młodzieży wskazuje jednak, że
praca w wybranym zawodzie jest, ale taka im nie odpowiada (20,2 %).
Badanie pokazuje, że studiowanie związane jest z lepszymi warunkami finansowymi rodziców bądź samych studiujących. Dostępność do edukacji na poziomie
wyższym jest w dalszym ciągu niska, w szczególności dla mniej zamożnej młodzieży
wiejskiej i małomiasteczkowej.
3.
Badanie pokazało, że studenci dwóch współpracujących ze sobą uczelni,
które różni bardzo wiele (miasto stołeczne i peryferyjne, studia zaoczne i stacjonarne, uczelnia prywatna i państwowa), w zdecydowanej większości przypadków odpowiadali podobnie i w podobny sposób przedstawiali swoje problemy.
Świadczy to o podobieństwie problemów, jakie nurtują współczesną młodzież
w warunkach globalizacji. W szczególności dotyczy to problemów charakterystycznych dla społeczeństw przechodzących transformację systemową.
Streszczenie
Słowa kluczowe: edukacja, rynek pracy, badanie, studenci polscy i rosyjscy
Artykuł prezentuje opinie badanych studentów polskich i rosyjskich na temat swojej obecnej
edukacji oraz przyszłej pracy zawodowej.
106
Education of young Polish and Russian and labour market
Summary
Key words: educaction, labour market, research, Polish nad Russian students
The article presents the opinions of the students of Polish and Russian about their current education and future careers.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Rafał Bernat
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu,
Kancelaria Adwokatów i Radców Prawnych Dąbrowski, Ciecierski, Rak
Spółki zagraniczne
w świetle ekonomicznej analizy prawa
Celem niniejszego artykułu jest analiza działalności oraz zakresu opodatkowania
spółek zagranicznych w Polsce w odniesieniu do niektórych poglądów głównych
szkół ekonomicznej analizy prawa. Przez spółkę zagraniczną należy rozumieć podmiot gospodarczy (spółka handlowa osobowa lub kapitałowa) posiadający siedzibę
w innym państwie członkowskim lub kraju trzecim.
Ekonomia a teoria sprawiedliwości prawa
Ekonomiczna analiza prawa to nauka zajmująca się badaniem prawa i skutków
prawnych, jakie klasyfikuje na płaszczyźnie ich ekonomii 1. Ekonomia pozwala na
analizę efektywności czynności prawnych i ich wpływu choćby na zysk, popyt, wynik finansowy. Na uwagę zasługują głoszone w piśmiennictwie 2 zasady ekonomicz1
2
Por. R. Cooter & U. Thomas, Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2011, s. 4-6. Ekonomiczna analiza
prawa zakłada, że normy prawne motywują ludzi do działania, odwołując się do zaspokajania
potrzeby jednostki do ustawicznego bogacenia się, tj. podatnik wypełnia dyspozycję normy prawa
podatkowego, ponieważ jest to korzystniejsze niż ewentualne sankcje karno-skarbowe, które byłyby
jego udziałem w wypadku braku uiszczenia należności publicznoprawnej, W. Załuski, Ewolucyjna
filozofia prawa, Kraków 2009, s. 171.
J. Stelmach, Spór o ekonomiczną analizę prawa, (w:) J. Stelmach, M. Soniewicka (red.), Analiza ekonomiczna
w zastosowaniach prawniczych, Warszawa 2007, s. 13-18. Zdaniem R. Stroińskiego prawo jest systemem
bodźców zachęcających lub zniechęcających do określonych zachowań, a w konsekwencji
prowadzących do działań efektywnych, Ekonomiczna analiza prawa, czyli w poszukiwaniu efektywności,
Kwartalnik Prawa Prywatnego 2002, z. 3, s. 551.
108
nej analizy prawa, tj. to co stanowi o istocie prawa, daje się zredukować do faktów
o charakterze ekonomicznym; twórcą i podmiotem prawa jest homo oeconomicus; przy
pomocy narzędzi ekonomicznych daje się zbudować spójną teorię sprawiedliwości.
Warto się pochylić zwłaszcza nad ostatnią tezą. Ratio legis wszystkich aktów prawnych jest sprawiedliwość prawa. Oznacza to konstruowanie w taki sposób przepisów prawnych, aby zagwarantować każdemu z obywateli prawa konstytucyjne oraz
wypełnić zasady prawa istniejące w danym kręgu kulturowym. Różnorodność systemów prawa nie jest spowodowana odmiennym katalogiem zasad prawa ale wpływem danej kultury na te zasady obowiązujące w danym państwie 3. Dlatego też
wpływ czynników ekonomicznych na teorię sprawiedliwości nie jest znaczny. Nadmienić trzeba, że sprawiedliwość winna być klasyfikowana w odniesieniu do konkretnej gałęzi prawa. W odniesieniu do prawa karnego oznacza ona domniemanie
niewinności oskarżonego, możliwość obrony czy ciężar dowodowy po stronie
oskarżyciela. Natomiast w prawie spółek handlowych definiowana jest jako proporcjonalność praw i obowiązków wspólników spółki osobowej (za wyjątkiem sp.k.
i sp.ka) i kapitałowej. W publikacjach naukowych, na płaszczyźnie prawa podatkowego operuje się pojęciem sprawiedliwości dystrybutywnej4. Oznacza ona sprawiedliwy podział majątku publicznego, dostęp do aktywów publicznych i możliwość
równomiernego pobierania pożytków z własności wspólnej (dla całego narodu).
System podatkowy jest skonstruowany w sposób niespójny5 (chwilami sprzeczny),
dlatego też sprawiedliwy podział dóbr wytworzonych przez obywateli (PKB) jest
awykonalny. Niespójność polskiego prawa podatkowego wynika zarówno ze złożo-
3
4
5
Por. G. Maroń, Zasady prawa jako składnik kultury prawnej, (w:) O. Nawrot, S. Sykuna, J. Zajadło,
Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów prawnych ?, Warszawa 2010, s. 224-226. Polską kulturę prawa
podatkowego należy definiować jako tradycyjne ujęcie systemu należności publicznoprawnych, na
które wpływ miała historia, aspekty polityczne i uwarunkowania społeczno-religijne. Należy postawić
tezę, iż nowożytna kultura polskiego prawa podatkowego, nie jest dostatecznie rozwinięta, gdyż za
datę jej powstania uznać należy koniec Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i początek gospodarki
wolnorynkowej (lata dziewięćdziesiąte). Wspólnota Europejska posiada tradycję podatkową a nowi
członkowie (państwa, które przystąpiły po 2004 r.) muszą się dopiero uczyć autonomii europejskiego
prawa podatkowego i odczytywać ,,ducha prawa’’ zawartego w dyrektywach i rozporządzeniach
unijnych dotyczących podatków.
Por. J. Finnis, Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001, s. 186-188.
A. Pomorska, Polski system podatkowy. Założenie a praktyka, Lublin 2004, s. 269-270. J. Majchrzak,
Problemy zarządzania i organizacji w procesie przekształceń własnościowych, Poznań 1993, s. 2.
Rafał Bernat
109
ności norm prawa materialnego jak i niedostatecznej jasności przepisów procedury
podatkowej. Polski przedsiębiorca nigdy nie może być pewien, czy dokonywana
przez niego interpretacja (wykładnia gramatyczna) ustaw, rozporządzeń podatkowych spotka się ze zrozumieniem organów podatkowych lub organów kontroli
skarbowej. Taki stan niepewności prawa negatywnie wpływa na obraz Polski jako
miejsca docelowego inwestycji zagranicznych. Narzędzia badawcze, jakimi dysponuje ekonomiczna analiza prawa, pozwalają dowieść istoty wpływu niepewności prawa
podatkowego na czynnik społeczny (ekonomiczny) jednostki. Prawo podatkowe
winno być nie tylko sprawiedliwie ale ekonomicznie uzasadnione i potrzebne, redukować nadwyżkę dochodu bogatym i stymulować małych i średnich przedsiębiorców do rozwoju6. Oznacza to, że stwarzanie przez ustawodawcę trudnego i nieprecyzyjnego polskiego prawa przynosi w konsekwencji mniejsze zyski (np. urząd kontroli skarbowej może zawsze zakwestionować wykładnię prawa dokonywaną przez
podatnika) niż miałoby to miejsce przy modelu prawa podatkowego zrozumiałego
dla przedsiębiorców zagranicznych.
Szkoły ekonomicznej analizy prawa
Dla potrzeb przedmiotowych rozważań należy przyjąć, iż istnieją cztery główne
szkoły ekonomicznej analizy prawa: szkoła chicagowska, szkoła New Haven, szkoła
Virginii oraz ruch Law & Economics. Wedle szkoły chicagowskiej (Ronald Coase,
Hennry G. Mann, Richard Posner) zasady i skutki prawa można oceniać z punktu
widzenia ich efektywności ekonomicznej, interwencja państwa w procesy rynkowe
zazwyczaj nie prowadzi do zwiększenia bogactwa społeczeństwa a w przypadku
braku ograniczeń racjonalne podmioty dążą do współpracy w celu wzajemnie korzystnej wymiany dóbr i usług7. Zdaniem przedstawicieli szkoły New Haven (m.in.
Guido Calabresi) należy akceptować interwencję publiczną oraz kłaść szczególny
6
7
Analiza ekonomiczna prawa podatkowego dokonywana jest w kontekście obowiązującego w danym
kraju środowiska geopolitycznego, T. Eger, M. G. Aure, Neigen Zhang, Economic Analysys of Law in
China, Bodmin 2007, s. 5-8.
Por. T. Kowalik, Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Warszawa 2012, s. 263 i n. R. Posner, Economic
Analysis of Law, 1973 Boston, s. 13, tenże Utilitarianism, Economics and Legal Theory, The Journal of Legal Studies, Journal of Legal Studies, nr. 1, Chicago 1979, s. 104-110 oraz The Ethical and Political Basis
of the Efficiency Norm in Common Law Adjudication, Hofstra Law Review, Harvard 1979-1980, nr 8, s.
490. R. Coase, The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics, Chicago 1961, s. 30-40.
110
nacisk na korzystanie z instytucji rządowych w celu usuwania niesprawności rynkowych oraz przeciwdziałania niekorzystnym zachowaniom podmiotów (np. oszustwa
karno-skarbowe)8. Odmienne poglądy charakteryzują szkołę Virginii9 (przekonanie,
że politycy kierują się własnym interesem, indywidualizm normatywny - uchwalone
rozwiązania prawne są sumą interesów indywidualnych podmiotów biorących udział
w procesie legislacyjnym). Przedstawiciele ruchu Law & Economics10 uważają, że
własność jest fundamentalną instytucją gospodarki a każdy problem można rozwiązać za pomocą umowy i poddać optymalizacji kosztów transakcji.
Spółka zagraniczna – inwestor czy złodziej majątku narodowego?
Handel zagraniczny jest niezbędny w gospodarce wolnorynkowej i jest podstawą
do zwiększania bogactwa narodu (poprzez zbycie nadwyżki dóbr wytwarzanych
i pozyskiwanie towarów deficytowych). Od 1990 r. obrót handlu zagranicznego
zwiększył się 45 krotnie11, co jest dowodem atrakcyjności Polski jako kraju prowadzenia działalności gospodarczej przez nierezydentów. Spółka zagraniczna podlega
trzem jurysdykcjom podatkowym: miejsca siedziby, źródła przychodu i regulacjom
międzynarodowym.
Zasadą międzynarodowego prawa podatkowego jest unikanie podwójnego opodatkowania podatkiem dochodowym. W przypadku podmiotów gospodarczych,
które posiadają siedzibę w jednym państwie a w innym prowadzą działalność gospodarczą, kwestię opodatkowania przychodu regulują właściwe umowy o unikaniu
podwójnego opodatkowania pomiędzy państwami umawiającymi się. Jednakże
spółki zagraniczne, które są makroprzedsiębiorcami modelują tak swój model biz8
9
10
11
P. Buława, K. Szmit, Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2012, s. 95. G. Calabresi, Some Thoughts on
Risk Distribution and the Law of Torts, Yale Law Journal, 1961 Yale, s. 551- 553. Kontestując akceptację
ingerencji aparatu przymusu można przytoczyć tezę nutu Critical Legal Studies według, którego prawo
stanowione niemające podstaw w moralności a jedynie legitymację od ustawodawcy jest niesprawiedliwe, R.W. Bauman, Ideology and Community in the first Wave of Critical Legal Studies, Toronto
2002, s. 43-45; I. Ward, Introduction to Critical Legal Theory, London 2004, s. 144.
A. A. Leff, Economic Analysis of Law: Some Realism about Nominalism, Virginia Law Review Nr 3, Charlottesville 1974, s. 452-460.
J. Stelmach, B. Brożek, W. Załuski, Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Warszawa 2007, s. 17;
S. Kaźmierczak, Stosunek prawa do ekonomiki. Podstawowe problemy, Wrocław 1988, s. 85
J. Łukasiewicz (red.), Zarys historii Polski w liczbach, Warszawa 2012, s. 473. Polska klasyfikuje się od
kilku lat za Węgrami, Słowacją, Litwą w rankingach krajów przyjaznych inwestorom, J. Mastalerek,
Poland’s competitiveness – worldwide and in UE, Hamburg 2003, s. 4-5.
Rafał Bernat
111
nesowy, aby stworzyć wehikuł optymalizacyjny, tj. podmiot, który nie będzie podlegał opodatkowaniu w państwie siedzibie, a w państwie źródła przychodu będzie
zwolniony. Agresywne planowanie podatkowe jest domeną wielkich korporacji,
które mają duży udział w rynku i chcą się pozbyć obciążeń podatkowych. Pod
względem prawnym jest wykorzystywaniem aspektów technicznych systemu podatkowego lub rozbieżności pomiędzy dwoma systemami podatkowymi lub większą
ich liczbą, stosując praktyki zgodne z prawem lecz stojące w sprzeczności z intencją
prawodawcy. Komisja Europejska zaleca państwom członkowskim czynności mające na celu przeciwdziałania agresywnego planowaniu podatkowemu12. W przypadku
gdy spółka zagraniczna działając w Polsce doprowadza do upadłości swoich konkurentów (rodzime przedsiębiorstwa), a jednocześnie nie płaci w Polsce podatku dochodowego, występuje niesprawność rynkowa i nieefektywność polskiego systemu
podatkowego. Ze względów ekonomicznych spółka ta może działać prawidłowo,
osiągać zysk, zwiększać wyniki sprzedażowe, dokonywać inwestycji, ekspansji na
inne rynki zbytu. Jednakże analizując polski system podatkowy na płaszczyźnie
efektywnego poboru należności publicznoprawnych od podmiotów z innych państw, uznaje, że występują realne błędy w funkcjonowaniu systemu i wykorzystywaniu narzędzi stymulacyjnych. Wynika to z faktu, iż organy podatkowe nie są w stanie
sprostać międzynarodowym korporacjom, które mają wiedzę i wieloletnie doświadczenie w optymalizacji podatkowej. Jednak głównym zadaniem ustawodawcy podatkowego nie jest szukanie metod uniemożliwiających dokonywanie oszustw podatkowych ale stworzenie ,,niewidzialnej’’ należności publicznoprawnej, która będzie pobierana w sposób nieuciążliwy dla stron dokonujących wymiany dóbr usług
na międzynarodowym wolnym rynku13.
12
13
Zalecenia Komisji Europejskiej z 6 grudnia 2012 r. w sprawie agresywnego planowania podatkowego,
2012/772/UE (Dz. UUE. L 338/41).
Przyznać należy, że model opodatkowania, w którym przedsiębiorca zagraniczny koncentruje się na
aspektach ekonomicznych swojej działalności a nie obronie prawnej przed inwazyjnym działaniem
organów podatkowych jest uzasadniony i pożądany, E.J. Merstmacker, The Legal Theory without Law,
Hamburg 2007, s. 12-14. R. Eyben, Comparative Economic Analysis of Regulatory Competition in Corporate in
Europe and United States, Berlin 2006, s. 4-6.
112
Efektywność prawa podatkowego
W odniesieniu do teorii R. Dworkina 14, aby polski system opodatkowania spółek
zagranicznych był efektywny, należy odrzucić idee ładu społecznego (sprawiedliwości), a skupić się na rezultacie, jaki ma przynieść ustanowienie danej normy prawnej.
Za postulaty de lege ferenda można przyjąć: opodatkowanie przychodu z tytułu obrotu
nieruchomościami w miejscu położenia nieruchomości, podatek dochodowy płacony w centralnym miejscu prowadzenia działalności gospodarczej czy też intensyfikację korzyści podatkowych dla przedsiębiorcy zagranicznego inwestującego w danej
gminie. Przykładem specjalnej strefy ekonomicznej jest obszar ,,INVEST – PARK’’
ustanowiony w 1997 r. Spółka zagraniczna, która poprzez oddział w Polsce prowadzi działalność w strefie, może uzyskać pomoc publiczną w proporcji do 50%
w stosunku do swoich nakładów oraz okresowe zwolnienie z podatku dochodowego. Miasto Wałbrzych w zamian za wprowadzenie przez podmiot pośrednio zagraniczny odpowiednich aktywów oraz preferencyjne możliwości rozwoju wymaga od
przedsiębiorców zakazu zbycia składników majątku znajdującego się w strefie przez
okres pięciu lat. Należy uznać to za nowoczesne podejście do redystrybucji finansów publicznych (także w wymiarze samorządowym). Przedsiębiorca uzyskuje pewność i przejrzystość opodatkowania, pomoc finansową i administracyjną. Takie
,,środowisko prawne’’ daje mu szansę skupienia swoich środków i wysiłków na
prowadzeniu działalności gospodarczej. Tym samym opisane zjawisko jest wypełnieniem postulatów głoszonych przez przedstawicieli keynesizmu 15, według których
pieniądz zainwestowany w gospodarkę (a nie na konsumpcję) przynosi większą
w przyszłości wartość a każdy rodzaj ulgi podatkowej skierowanej w sposób użyteczny dla przedsiębiorców jest lepszy niż konsumpcja środków publicznych. Co za
tym idzie, jeśli przedsiębiorca zagraniczny udostępni swoje prawa autorskie (np.
licencja produkcji nowoczesnych samochodów osobowych) dla spółki zależnej
z siedzibą w Polsce, to takie zdarzenie nie nosi znamion inwestycji w polską gospodarkę, gdyż nie spełnia kryterium zbywalności oraz innowacyjności.
14
15
J. Habermas, Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa
prawnego, Warszawa 2005, s. 229.
M. Smaga, Instytucje gospodarki rynkowej, Warszawa 2012, s. 50.
Rafał Bernat
113
Z punktu widzenia ekonomii wydaje się racjonalnie działanie polegające na interwencji (dotacji) państwa dla spółki publicznej, w której udziały posiada spółka
zagraniczna. Prowadzenie działalności na szeroką skalę wiąże się z potrzebą ciągłej
inwestycji i alokacji uzyskanego zysku przedsiębiorstwa na poczet przewidywanej
bessy. Jeśli ww. spółka publiczna przechodzi trudności w spłacie swoich zobowiązań i możliwa jest upadłość podmiotu dla ekonomisty wydaje się oczywiste, że
należy doinwestować ten podmiot (aby w przyszłości osiągnąć pożądany zysk).
Jednakże art. 107. ust. 1. Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 16 zakazuje co
do zasady pomoc publiczną państw członkowskich dla przedsiębiorstw państwowych (także gdy udziałowcami są zagraniczni przedsiębiorcy).
Za pozytywny przykład interwencji aparatu państwa w działalność spółki zagranicznej na terytorium Polski należy uznać przeciwdziałanie monopolom, nieuczciwej konkurencji, wyzysku pracowników nisko wykwalifikowanych czy ochrona
zasobów naturalnych17. W polskim systemie prawnym istnieje kilkanaście organów,
uprawnionych do bezpośredniej (lub wtórnej) kontroli przepisów prawa podatkowego stosowanych wobec podmiotów zagranicznych. Należy tu wyróżnić instytucje
sądowe (np. Trybunał Konstytucyjny, Naczelny Sąd Administracyjny), wykonawcze
(Minister Finansów), administracyjne (Najwyższa Izba Kontroli) i obywatelskie
(Rzecznik Praw Obywatelskich). Minister Finansów pełni rolę wykonawcy ustaw
podatkowych, ale przez wydawanie rozporządzeń może kształtować w pewien
sposób charakter prawa podatkowego. Dodatkowo organ ten kontroluję jakość
stosowania prawa podatkowego przez organy podatkowe i jako Główny Inspektor
Kontroli Skarbowej ma wiedzę co do najczęstszych sposobów obejścia tego prawa.
Warto przy tym wspomnieć o próbie skonstruowania przez ustawodawcę europejskiego systemu wspólnotowego kontroli systemu finansów publicznych (rachunków
narodowych i regionalnych)18, który ma służyć ułatwianiu międzynarodowej mobil16
17
18
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej z 30 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2004, Nr 90 poz. 864/2).
Por. J. Jabłońska-Bonca, Podstawy prawa dla ekonomistów i nie tylko, Warszawa 2007, s. 32.
Aby sprostać wyzwaniom gospodarki globalnej wydano Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i
Rady UE nr 549/2013 z 21.05.2013 r. w sprawie europejskiego systemu rachunków narodowych i
regionalnych w Unii Europejskiej, Dz. U. UE..L.2013.174.1. Państwa członkowskie także mają prawo
do kontroli ustalenia przez Komisję Europejską wspólnych norm opodatkowania (art. 2 ust. 2 pkt. b
v Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 182/2011 z 16.02.2011 r.
114
ności krajowych zasobów. Komisja Europejska zdaje się mieć świadomość, że jej
ingerencję w opodatkowanie spółek zagranicznych utrudniają: transakcje przez
Internet, reeksport towarów, mechanizmy off-shore, handel aktywami własności intelektualnej. Problemem w tworzeniu dobrego prawa podatkowego nie jest zatem
ustalenia optymalnych rozwiązań, które będą miały zastosowanie do wszystkich
przypadków ale wypracowanie skutecznych narzędzi legislacyjnych, dzięki którym
zmiana systemu podatkowego wobec przedsiębiorców zagranicznych będzie nadążała za globalnymi nurtami gospodarczymi 19.
Współpraca przedsiębiorców
W odniesieniu do postulatu szkoły chicagowskiej, iż podmioty gospodarcze
(w razie braku ograniczeń) dążą do współpracy w celu osiągnięcia większego zysku,
należy wyrazić aprobatę tylko w przypadku podmiotów powiązanych. Przez podmioty powiązane należy rozumieć przedsiębiorców, którzy są związani albo kapitałem albo osobami, które zajmują daną funkcje w obydwu podmiotach (por. art. 3.
ust. 1. pkt. 43. ustawy o rachunkowości20 oraz art. 11. ust. 4. pkt. 2. ustawy
o podatku dochodowym od osób prawnych 21). Także spółka matka tworząc spółki
córki układa tak model biznesowy aby skutkiem dokonywanych alokacji kapitału
spółki matki był wzrost zysku osiąganego przez spółki córki. Oczywiste jest, że
spółka matka pobiera w późniejszym etapie część wypracowanego zysku przez
spółki córki. Z uwagi na to, że siłę argumentu mierzy się jego skutecznością 22,
stwierdzam brak występowania w biznesie zwyczaju współpracy podmiotów konkurencyjnych. Co prawda przyniosło to by uczestnikom takiego przedsięwzięcia więk-
19
20
21
22
ustanawiającego przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie
wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję, Dz. U. UE. L. 2011.55.13).
Takie zachowanie jest korzystniejsze dla przedsiębiorcy a w mniejszym stopniu dla organów
fiskalnych. Zwracając się do katalogu wytycznych jakimi musi być poddany system finansów
publicznych, aby był bardziej efektywny, należy za Cezarym Kosikowskim opowiedzieć się za:
zastąpieniem dotychczasowej ordynacji podatkowej ogólnym kodeksem daninowym (ujednolicenie
terminologii podatkowej), usprawnieniu postępowania podatkowego oraz kontroli skarbowej,
poprawie sądowej kontroli decyzji podatkowych, C. Kosikowski, Naprawa Finansów Publicznych w Polsce,
Białystok 2011, s. 356.
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U. 2013, poz. 330, j. t.).
Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. 2011, Nr 74, poz.
397, j.t.).
J. Oniszczuk, Filozofia i teoria prawa, Warszawa 2012, s. 622.
Rafał Bernat
115
szy zysk, jednakże wiązało by się także z udostępnieniem części know-how przedsiębiorstwa. Poza tym spółka zagraniczna nie ma interesu w tym, aby wspomagać
rozwój (choćby technologiczny) konkurencyjnych spółek krajowych, nawet jeśli
byłoby to logiczne z punktu widzenia ekonomii obu spółek. Ponadto współpraca
spółki zagranicznej i polskiej wymaga sprawnej komunikacji na odpowiednim poziomie. Jeśli podmiot polski nie posiada np. linii produkcyjnych, technologii, dobrze
wykształconej kadry kierowniczej, to polecone przez podmiot zagraniczny modele
biznesowe będą nieefektywne w polskim przedsiębiorstwie.
Jednakże występowanie kilku czynników motywujących (zwiększenie udziałów
w rynku, asortymentów produktów, redukcja kosztów, poprawa jakości produktów)23 do współpracy daje podstawę do zawiązania porozumienia z podmiotem
konkurencyjnym.
Samowystarczalność przedsiębiorcy zagranicznego
Odnosząc się do poglądu, że akt normatywny ma gwarantować realizację interesu
publicznego, który oznacza poszanowanie dla interesów indywidualnych, należy
dokonać analizy zasadności koncepcji autarkii gospodarczej (samowystarczalność) 24.
Współcześnie istnieją izolowane systemy gospodarcze (np. Białoruś), gdzie podstawową regułą gospodarczą jest gospodarowanie w taki sposób zasobami naturalnymi
oraz ingerowanie w sektor prywatny, aby wyprodukowane dobra wystarczały do
pokrycia potrzeb własnych obywateli danego kraju. Zamknięty system gospodarczy
wzbudza wiele wątpliwości i ma przynajmniej dwa istotne defekty. Gospodarka
danego kraju nie może wytworzyć wszystkich potrzebnych jej dóbr a także sprzedać
nadwyżki wyprodukowanych towarów, których nie da się w żaden sposób spożytkować. W efekcie wystąpi niszczenie (psucie) się towarów magazynowanych jako
nieprzydatnych oraz wystąpi chroniczny brak dóbr niemożliwych do wytworzenia
we własnym zakresie. Skutkiem takiej dezorganizacji będzie nagłe otwarcie zamkniętej gospodarki przez import danego towaru. Oczywiście takie działania mogą
jednostkowo zapobiegać niepokojom społecznym (np. na Białorusi) oraz erozji
23
24
A. Sudolska, (w:) W. Popławski, A. Sudolska, M. Zastempowski, Współpraca przedsiębiorstwa w Polsce w
procesie budowania ich potencjału innowacyjnego, Toruń 2008, s. 112.
Por. W. Matuszewski, Wybrane zagadnienia ekonomii dla studentów prawa i administracji, Toruń 2008, s. 157.
116
całego systemu, jednak nie zmieni to faktu niewydolności zamkniętej gospodarski
danego kraju na płaszczyźnie globalnych transakcji.
Logiczne wydaje się rozważenie, czy jedna spółka międzynarodowa (posiadająca
wielonarodowy zarząd i kapitał) może być samowystarczalna. Istnieją bowiem wielkie korporacje (np. Coca-cola, Google, AIG), które posiadają wielki kapitał (niektóre spółki posiadają środki warte biliony dolarów) i prowadzą działalność na różnych
obszarach25 jednocześnie mając duży wpływ na władzę ustawodawczą krajów,
w których posiadają siedzibę. Co ciekawe w meksykańskiej kulturze biznesu występuje pojęcie hacendado określające właściciela przedsiębiorstwa, który jest despotą
w ramach swojego królestwa (tzn. firmy)26. Przyjmując taką koncepcję właściciel
przedsiębiorstwa zaspokaja potrzeby swoje i osób, które do niego należą (pracowników). Widać to zwłaszcza w transgranicznych decyzjach biznesowych spółek międzynarodowych. W pierwszej kolejności zwracają one uwagę na zysk całej firmy
oraz prawidłowe jej funkcjonowanie. Dopiero potem liczą koszty przeprowadzanych projektów i ich efektywność.
Analizując tezę, iż każdy problem można rozwiązać w sposób kontraktowy
a następnie dokonać optymalizacji transakcji, należy przyznać, iż podstawą większości stosunków prawnych jest umowa pomiędzy podmiotami społecznymi (inter
partes). Podmioty obrotu gospodarczego dokonują wymiany dóbr, przeniesienia
środków pieniężnych, eksploatują zasoby naturalne na podstawie pewnego rodzaju
konsensusu z innymi przedsiębiorcami. Sąd oraz aparat państwa (np. w postaci
organu podatkowego) wkracza w sferę stosunków wewnątrzbiznesowych tylko na
wniosek strony lub w zamiarze obrony dobra wyższego (np. zaniżanie należności
podatkowych przez podatnika). Przeciwstawna hipoteza badawcza brzmi: przedsiębiorca osiąga tak duży zysk, jak pozwala mu na to jego kapitał, technologie, pomysł
na prowadzenie działalności gospodarczej oraz konkurencja na rynku. Nie ma takich samych dwóch przedsiębiorstw, które by posiadały identyczne zasoby ludzkie,
majątkowe i technologiczne. Nawet gdybyśmy komparowali przedsiębiorcę zagra25
26
Szerzej: J. Głuchowski, (w:) J. Głuchowski, R. Huterski, V. Jaaskelainen, H. P. Nielsen, Zarządzanie
finansami w korporacjach międzynarodowych, Toruń 2001, s. 20 i n.
S. Young, Etyczny kapitalizm. Jak na powrót połączyć prywatny interes z dobrem publicznym, Wrocław 2005,
s. 26.
Rafał Bernat
117
nicznego i polskiego o takich samych aktywach i pasywach to i tak powodzenie ich
przedsięwzięcia
gospodarczego
należy
szukać
w
wiedzy,
umiejętności
i wykształceniu kadry zarządczej ale też i pracowników. Przedsiębiorca zagraniczny
wychowywał się w innej tradycji (kulturze) prawnej, doświadczył innych zdarzeń
gospodarczych a jego poglądy polityczne i religijne nie są bez znaczenia dla formy
prowadzonej działalności. Dlatego też poza wolą obu stron (np. inwestora zagranicznego oraz rodzimego producenta) do zawarcia konsensusu niezbędne jest występowanie realnych (materialnych lub niematerialnych) korzyści.
Wyłączając działalność gospodarczą reglamentowaną (koncesjonowaną) prawo
kontraktowe obejmuje każdego przedsiębiorcę. Istnieją dwa sposoby weryfikacji
efektywności umowy pomiędzy podmiotami gospodarczymi ‒ rezultat i czas27. Jako
przykład można podać spółkę zagraniczną ustanawiającą (na podstawie umowy
trust) powiernika do prowadzenia w jej imieniu działalności biznesowej. Jeśli
w umowę tą nie ma wpisanego warunku rozwiązującego przyjąć należy, że tylko
upływ czasu udowodni celowość zawarcia umowy i da prawdopodobieństwo osiągnięcia zysku ekonomicznego.
Podsumowanie
Rekapitulując, autor przyznaje, że skontrowanie prognozy wyniku ekonomicznej
analizy prawniczej spółki zagranicznej jest wątpliwe. Spowodowane jest to złożonością badanych podmiotów, dużą częstotliwością zmian w przepisach prawnych oraz
dynamiką życia gospodarczego28. Należy zauważyć, iż spółka zagraniczna rozważy
przeniesienie siedziby do Polski i rozpoczęcie tu produkcji (np. fabryka aut), jeśli
koszty produkcji będą niższe niż w innych krajach. Jednakże nie będzie to miało
dużego znaczenia dla konsumenta, gdyż cen nie determinują koszty produkcji
a całkowity istniejący zasób i krzywa popytu na te dobra 29. Tym samym czynniki
ekonomiczne rezydencji podatnika nie zawsze są tożsame z przesłankami prawny-
27
28
29
Oczekiwania przedsiębiorcy w stosunku do zawartej umowy związane są z zyskiem, jaki on osiągnie
w przyszłości (po czasie), por. S. Czaja, Czas a ekonomia, Wrocław 2011, s. 168.
Por. P. Aleksander, (w:) E. Panek (red.), Sterownik z regresją rozmytą, Kapitał ludzki i wiedza w gospodarce.
Wyzwania XXI Wieku, Poznań 2007, s. 1
Por. M. N. Rothbard, Interwencjonizm czyli władza a rynek, Warszawa 2009, s. 129.
118
mi. Przedsiębiorca zagraniczny zwraca uwagę na niskie stawki podatkowe, zwolnienia i ulgi podatkowe ale także na pewność i stabilność danego systemu podatkowego30.
W ujęciu mikroekonomicznym spółka zagraniczna powinna koncentrować się na
modelu biznesowym, który umożliwi zaspokojenie potrzeb podmiotu (utrzymanie,
rozwój), jak też spowoduje właściwą organizację działania w sferze produkcji31.
Spółka zagraniczna posiada także kapitał ludzki. Jego wartość stanowi suma kapitału ludzkiego pojedynczych pracowników (tj. ich wykształcenia, umiejętności,
kwalifikacji zawodowych, zdrowia)32. Jednakże jest to wartość czysto ekonomiczna,
która może być pomniejszona (albo której wykorzystanie może być utrudnione)
przez normy prawne. Systemy prawne państw, w których działa spółka zagraniczna
zawierają przepisy prawne, które mają gwarantować zasadę swobodnego domicylu
jednostki, godności czy przestrzegania wymiaru czasu pracy. Wpływa to na pomniejszenie ekonomicznego zysku spółki jako pracodawcy. Jednocześnie zwiększanie kapitału ludzkiego przez spółkę może doprowadzić to pomniejszenia kapitału
społecznego (zaufania jednostek do prawidłowości działania firmy)33.
Przedsiębiorstwo, w którym pryncypialnym celem jest uzyskanie korzyści społecznych, nazywane jest ,,przedsiębiorstwem społecznym’’34 i podawane za przykład
jednoczesnej realizacji praw jednostki, potrzeb obywateli mniej przedsiębiorczych
i zasady etyki w biznesie (np. Grameen Bank w Bangladeszu udziela długoterminowych pożyczek na zakup podstawowych produktów codziennego użytku). Dlatego
też ważne jest, aby przedsiębiorcy zagraniczni prowadząc w innych krajach swój
biznes, część osiąganego zysku przeznaczali na zaspokojenie podstawowych potrzeb
miejscowej społeczności.
30
31
32
33
34
Por. C. Maria (red.), UE Corporate Tax Reform: Report of a CEPS Task Force, Brussels 2001, s. 40-42; J.
Szołno-Koguc, Reforma polskiego system podatkowego w latach 1990-1995: założenia i realizacja, Lublin 2000,
s. 114. Sprawiedliwe byłoby rzeczywiste zrównanie pozycji podatnika (rezydenta i nierezydenta)
względem obowiązków podatkowych, J. Staszewski, Konkurencyjność gospodarki Polski w warunkach
integracji z Unią Europejską i globalizacji, Warszawa 2004, s. 132.
Szerzej o celach ekonomii, J. Mierzejewska-Majcherek, Podstawy ekonomii, Warszawa 2003, s. 46.
Por. W. Świątkiewicz, Wokół socjologicznej koncepcji kapitału kulturowego, (w:) M.S. Szczepański (red.),
Kapitał społeczno-kulturowy a rozwój lokalny i regionalny, Tychy 2000, s. 26.
A. Kaleta, Dywersyfikacja źródeł dochodów ludności wiejskiej, Toruń 2008, s. 72 i 72.
M. Yunus, Przedsiębiorstwo społeczne. Kapitalizm dla ludzi, Warszawa 2011, s. 20-30.
Rafał Bernat
119
Literatura
[1] Buława P., Szmit K., Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2012.
[2] Bauman R.W., Ideology and Community in the first Wave of Critical Legal Studies,
Toronto 2002.
[3] Calabresi G., Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts, Yale Law
Journal, Yale 1961.
[4] Cooter R., Thomas U., Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2011.
[5] Coase R., The Problem of Social Cost, Journal of Law and Economics, Chicago
1961.
[6] Czaja S., Czas a ekonomia, Wrocław 2011.
[7] Eger T., Aure M. G., Neigen Zhang, Economic Analysys of Law in China, Bodmin
2007.
[8] Eyben R., Comparative Economic Analysis of Regulatory Competition in Corporate in
Europe and United States, Berlin 2006.
[9] Finnis J., Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001.
[10] Głuchowski J., Huterski R., Jaaskelainen V., Nielsen H. P., Zarządzanie finansami
w korporacjach międzynarodowych, Toruń 2001.
[11] Habermas J., Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i
demokratycznego państwa prawnego, Warszawa 2005.
[12] Young S., Etyczny kapitalizm. Jak na powrót połączyć prywatny interes z dobrem
publicznym, Wrocław 2005.
[13] Jabłońska-Bonca J., Podstawy prawa dla ekonomistów i nie tylko, Warszawa 2007.
[14] Kowalik T., Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Warszawa 2012.
[15] Kaźmierczak S., Stosunek prawa do ekonomiki. Podstawowe problemy, Wrocław 1988.
[16] Kowalik T., Ekonomia. Nauka zdrowego rozsądku, Warszawa 2012.
[17] Kosikowski C., Naprawa Finansów Publicznych w Polsce, Białystok 2011.
[18] Łukasiewicz J. (red.), Zarys historii Polski w liczbach, Warszawa 2012.
[19] Leff A. A., Economic Analysis of Law: Some Realism about Nominalism, Virginia Law
Review, Nr. 3.
[20] Majchrzak J., Problemy zarządzania i organizacji w procesie przekształceń własnościowych, Poznań 1993.
120
[21] Matuszewski W., Wybrane zagadnienia ekonomii dla studentów prawa i administracji,
Toruń 2008.
[22] Mierzejewska-Majcherek J., Podstawy ekonomii, Warszawa 2003.
[23] Mastalerek J., Poland’s competitiveness – worldwide and in UE, Hamburg 2003.
[24] Merstmacker E.J., The Legal Theory without Law, Hamburg 2007
[25] Nawrot O., Sykuna S., Zajadło J., Konwergencja czy dywergencja kultur i systemów
prawnych?, Warszawa 2010.
[26] Oniszczuk J., Filozofia i teoria prawa, Warszawa 2012.
[27] Popławski W., Sudolska A., Zastempowski M., Współpraca przedsiębiorstwa w
Polsce w procesie budowania ich potencjału innowacyjnego, Toruń 2008.
[28] Pomorska A., Polski system podatkowy. Założenie a praktyka, Lublin 2004.
[29] Panek E. (red.), Sterownik z regresją rozmytą, Kapitał ludzki i wiedza w gospodarce.
Wyzwania XXI wieku, Poznań 2007.
[30] Posner R., Economic Analysis of Law, 1973 Boston.
[31] Posner R., Utilitarianism, Economics and Legal Theory, The Journal of Legal Studies, no 1, Chicago 1979.
[32] Posner R., The Ethical and Political Basis of the Efficiency Norm in Common Law
Adjudication, Hofstra Law Review, nr 8, Harvard 1979-1980.
[33] Rothbard M. N., Interwencjonizm czyli władza a rynek, Warszawa 2009.
[34] Stelmach J., Soniewicka M. (red.), Analiza ekonomiczna w zastosowaniach prawniczych, Warszawa 2007.
[35] Stelmach J., Brożek B., Załuski W., Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Warszawa 2007.
[36] Stroiński R., Ekonomiczna analiza prawa, czyli w poszukiwaniu efektywności, Kwartalnik Prawa Prywatnego 2002, z. 3.
[37] Szołno-Koguc J., Reforma polskiego system podatkowego w latach 1990-1995: założenia
i realizacja, Lublin 2000.
[38] Staszewski J., Konkurencyjność gospodarki Polski w warunkach integracji z Unią Europejską i globalizacji, Warszawa 2004.
[39] Szczepański M.S. (red.), Kapitał społeczno-kulturowy a rozwój lokalny i regionalny,
Tychy 2000.
Rafał Bernat
121
[40] Ward I., Introduction to Critical Legal Theory, London 2004.
[41] Załuski W., Ewolucyjna filozofia prawa, Kraków 2009.
Streszczenie
Key words: analiza ekonomiczna, prawo, przedsiębiorstwa zagraniczne
Celem pracy jest przedstawienie charakteru kolizji dwóch nauk – prawa i ekonomii. Autor
dowodzi, w jaki sposób prawo może być ekonomiczne i czym dla ekonomisty jest ratio legis
przepisu prawnego. Analizie poddano koncepcje głoszone prze cztery szkoły ekonomicznej analizy
prawa: chicagowską, New Heaven, Virginii, Law & Economics. Następnie scharakteryzowano
termin ,,spółki zagranicznej’’ oraz jej znaczenia dla gospodarczego obrotu transgranicznego.
Spółkę zagraniczną, w zależności od poglądu danej szkoły ekonomicznej analizy prawa, ekonomiści mogą charakteryzować na wiele sposobów. Autor rozważa poglądy na temat samowystarczalności przedsiębiorstw, interwencji organów publicznych w obrót pomiędzy przedsiębiorcami,
czynników wyznaczających rezydencję danego podatnika.
Foreign companies in a view of the economic analysis of law
Summary
Key words: economic analysis, law, foreign campanies
The research presents the capacity of the collision of two sciences - law and economics. The author demonstrates how the law can be a cost-effective and what the economist is the rationale of
a rule of law. Analysis of concepts were taught by four schools of economic analysis of law: Chicago,
New Haven, Virginia, Law & Economics. Then characterized, the term ''foreign company’’ and
its importance for economic cross border trading. Foreign companies, according to the view of the
economic analysis of law school, economists may be characterized in many ways. By considering the
views on the sufficiency of enterprises, public intervention in rotation between entrepreneurs, factors
determining the residence of the taxpayer.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Rafał Grupa
Polish Open University – Wyższa Szkoła Zarządzania
System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa
podstawą konkurencyjności na rynku
Każde przedsiębiorstwo marzy o tym, by znaleźć swoje miejsce w świadomości
klientów i zdobyć ich zaufanie, o tym, aby pracownicy identyfikowali się z tym,
czym jest, co robi, dokąd zmierza. Marzenia szybko mogą znaleźć spełnienie, jeśli
zadba się o utworzenie wyraźnego, spójnego i pozytywnego wizerunku na rynku 1.
Całościową wizualizację przedsiębiorstwa zazwyczaj rozpatruje się w czterech
aspektach:

Corporate Design - loga, papeteria firmowa, uniformy, itd.

Corporate Communication - reklamy, public relations, polityka informacyjna, itd.

Corporate Behaviour - normy, wartości, zachowania, itd.

Corporate Attitude – filozofia i misja działania2.
Corporate Design
Ważnym elementem tożsamości jest jego identyfikacja wizualna. Ważne jest, aby
wiedzieć, że identyfikacja wizualna, tak jak osobowość poszczególnych osób, jest
obrazem, z którym firma może być zidentyfikowana. Silna tożsamość wzmacnia
1
2
J. Tkaczyk, Kształtowanie wizerunku przedsiębiorstwa usługowego. Przykład sektora pośrednictwa
ubezpieczeniowego, [w:] A. Czubała, J.W. Wiktor (red.), Kierunki rozwoju marketingu usług, WSPIM,
Chrzanów 2002, s. 223.
http://www.nobledesign.pl, 11/12/2012.
124
System całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa podstawą konkurencyjności na rynku
swoją markę, stając się rozpoznawalna dla grupy docelowej. Jest wskazane, aby
rozpocząć od stworzenia logo marki lub firmy, ponieważ rozwój tożsamości zależy
od nich. Trudno jest zdefiniować pojęcie 'corporate design'. Mamy szeroki zakres
definicji do wyboru, który nie odnosi się tylko do projektowania graficznego, ale do
projektowania strategii, zbytu. Jest on stosowany we wszystkich gałęziach przemysłu.
Oznacza to, że konstrukcja ma nie tylko charakter graficzny (który jest formą artystycznej wizualnej reprezentacji), ale również ma na celu planowanie procesów dla
uzyskania określonych celów. Charakterystyczną cechą tego podejścia jest eksponowanie elementów wizualnych, które zapewniają efekt dźwigni, przez które postrzeganie organizacji wpływa korzystnie na jej wizerunek.
Musimy zatem zdawać sobie sprawę z tego, że na 'corporate design' składa się
wiele elementów.
Logo
Logo jest obecne we wszystkich aspektach, które tworzą system korporacyjnej
tożsamości. Aby zrozumieć czym jest logo, musimy najpierw zrozumieć, po co ono
jest.
Logo jest...dla identyfikacji. Logo identyfikuje firmę lub produkt używając znaku,
flagi, symbolu lub podpisu. Logo nie sprzedaje się z firmą bezpośrednio, ono opisuje biznes. Logo czerpie swoje znaczenie od jakości rzeczy, którą symbolizuje, a nie
na odwrót. Logo jest od odróżnienia, od identyfikacji a nie do wyjaśniania.
W skrócie można stwierdzić, że to co oznacza logo, jest ważniejsze niż to jak wygląda.
Dla zilustrowania tejże koncepcji możemy pomyśleć o logo jak o ludziach. Preferujemy być wołani naszymi imionami - Dawid, Patryk, Monika - niż określani przez
mylące i nieciekawe opisy jak np. 'facet, który ma blond włosy i nosi zielone buty'.
W ten sam sposób logo nie powinno dosłownie opisywać, co robi dana firma, ale
raczej identyfikować ją w sposób, który jest rozpoznawalny i niezapomniany. Logo
można określić jako wizualizację firmowej strategii. Każda firma stale przekazuje
wiadomości do otoczenia, nawet jeśli w ogóle się z nim nie komunikuje. Wizualny
Rafał Grupa
125
obraz jest jednym z najważniejszych środków, które firmy wciąż wykorzystują, aby
przekazać i zamanifestować swoją tożsamość.
Logo identyfikuje firmę lub produkt w swojej najprostszej postaci.
Typografia
Dobrze zachowana proporcja, czysta czcionka może wszystko zmienić na stronie
internetowej, w folderze czy na ulotce. Dobra typografia tworzy, że ‘jest to coś’, że
zmienia się odbiór i uczucia w świadomości ludzi.
Jedną z najbardziej udanych czcionek, które można zobaczyć wszędzie (szyldy,
budynki, samoloty, itp.) jest Helvetica. To jest King Kong z krojów, a jest to już
więcej niż 50 lat. Helvetica zmienił, świat typografii. Pokazał, drukarzom i grafikom,
że proste jest dobre.
Wielkie korporacje mają tendencję do przyjęcia jasnych krojów. Krój powinien
odzwierciedlać wizerunek firmy i przekonania.
Cały tekst strony internetowej i innych pism powinny być czytelne. Spółka powinna również dbać o swoich użytkowników niepełnosprawnych, którzy mogą
czytać tylko przy pomocy czytnika ekranu, itp.
126
Kolory
Graficy zazwyczaj powinni być ostrożni przy projektowaniu identyfikacji wizualnej dla korporacji. Należy wziąć pod uwagę różne kombinacje kolorów, znaczeń
kolorów i teorii barw. Kolorystyka zapewnia mocne oświadczenie o organizacji, tak
jak to robi biznes. Tak jak w przypadku wszystkich pozostałych elementów, kolory
powinny podkreślić filozofię i strategię spółki.
Badanie przeprowadzone przez Instytut Badań Kolorów pokazuje, że wszystkie
istoty ludzkie czynią podświadomy osąd o osobie, środowisku lub pozycji w ciągu
90 sekund i że ocena opiera się na kolorze. Świadczy to o ważnej roli kolorów
wkorporacyjnym projektowaniu graficznym.
Rafał Grupa
127
Marka
Markę można zdefiniować jako część biznesu. Nazwa organizacji może również
służyć jako marka. Świadomość, a tym bardziej podświadomość potęgi i wagi słowa
– zwłaszcza w roli nazwy – jest doprawdy powszechna i przeogromna 3. Wartość
marki odzwierciedla, jak firma jest postrzegana na rynku. Tożsamość marki komunikuje strategię organizacji w sposób uniwersalny do grup docelowych.
W marce nie chodzi o zdobycie rynku docelowego, do wyboru jednej korporacji
nad jego konkurencją, ale o uzyskanie perspektywy ukazania korporacji jako jedynej,
która dostarcza rozwiązania wyboru konsumenta.
Spółka powinna ustalić cele marki od początku. To są najważniejsze cechy organizacji i muszą odzwierciedlać filozofię organizacji, procesów, itp. Wiarygodność
buduje silną markę i motywuje klientów.
Jakość
Jakość jest jednym z najważniejszych elementów. Definiuje ona firmę poprzez
politykę, procedury i odpowiedzialność wobec użytkowników. Firma oferując wysokiej jakości produkty lub usługi, ma wielką szansę na zobaczenie użytkownika
z powrotem nie tylko raz, ale wiele razy.
Jakość powinna znaleźć odzwierciedlenie w każdym aspekcie korporacji począwszy od linii produkcyjnej, poprzez dział logistyczny na sprzedaży kończąc.
3
M. Zboralski, Nazwy firm i produktów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 21.
128
Społeczność
Wiele dużych korporacji często zaniedbuje ten aspekt ich działalności. Pierwszą
dużą firmą, która zauważyła ten ważny element było Apple. Poświęcili się stworzyć
entuzjazm wśród społeczności wokół swoich produktów, co ostatecznie opłaciło
się w dłuższej perspektywie. Nie jest to łatwe zadanie, aby utworzyć entuzjastycznie
nastawioną społeczność i wykorzystać tę moc. Firma powinna zawsze pamiętać, że
bez wysokiej jakości produktów i usług, nie może stworzyć pozytywnego wizerunku
wśród swoich użytkowników.
Kultura
Mówiąc o kulturze, nie należy mieć na myśli wspólnoty. Kultura to maniery, wiedza i wartości, które są wspólne i preferowane przez społeczność. Jeśli firma ma
wspólnotę powstałą wokół swoich produktów nie musi to oznaczać, że społeczności te mają zdrową kulturę. W rzeczywistości zła kultura może zrujnować reputację
firmy z perspektywami na przyszłość.
Rafał Grupa
129
Corporate Communication
Być może najlepszym sposobem definiowania komunikacji korporacyjnej jest
spojrzenie na sposób, w jaki funkcja ta została opracowana w firmach. Do lat 70.
praktycy używali terminu ‘public relations’, aby opisać relacje i komunikację
z interesariuszami. Funkcja ta w dużej mierze składa się z komunikacji z prasą.
Kiedy inne zainteresowane strony zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne w stosunku do firmy zaczęły domagać się więcej informacji z firmy, zaczęto patrzeć na komunikację jako coś więcej niż tylko ‘public relations’. Jest to moment, w którym
nowa funkcja komunikacji korporacyjnej rozpoczęła swój byt. Ta nowa funkcja
włącza całą gamę specjalistycznych dyscyplin, w tym corporate design, reklamę, komunikację wewnętrzna pracowników, problemy zarządzania kryzysowego, media relations, relacje inwestorskie, komunikacji zmian czy sprawy społeczne. Ważną cechą
nowej funkcji jest to, że organizacja skupia się jako całość i w taki sposób organizacja prezentuje się do wszystkich kluczowych interesariuszy, zarówno wewnętrznych
jak i zewnętrznych. Funkcja ta oczywiście odnosi się do zastosowań biznesowych,
w których komunikacja korporacyjna wyłoniła się jako oddzielna funkcja obok
funkcji takich jak zasoby ludzkie czy finanse.
Komunikację korporacyjną, innymi słowy można scharakteryzować jako funkcję
zarządzania, która jest odpowiedzialna za nadzorowanie i koordynowanie prac wykonanych przez pracowników komunikacji w różnych dyscyplinach specjalistycznych, takich jak relacje z mediami, wystąpienia i sprawy publiczne lub komunikacja
wewnętrzna. Van Riel definiuje komunikację korporacyjną jako instrument zarządzania, za pomocą którego wszystkie świadomie stosowane formy komunikacji wewnętrznej i ze-
130
wnętrznej są zharmonizowane, skuteczne i efektywne, jak to możliwe 4. Ogólna idea jest taka,
że zrównoważony rozwój i sukces firmy zależy od tego, jak organizacja jest oceniana
przez kluczowych interesariuszy, a komunikacja jest istotnym elementem budowania, utrzymania i ochrony takiej reputacji.
Komunikacja korporacyjna jest potężnym narzędziem do zarządzania, jeśli podejdzie się ze strategiczną uczciwością oraz skupieniem na cele. Organizacja oparta
na koherencji, gdzie jej energia koncentruje się na określonym celu, jest o wiele
bardziej skuteczna niż taka, w której rozpowszechniane są niespójne komunikaty.
Komunikacja jest jedynym elementem, który pozwala wszystkim pracownikom
zrozumieć wizję i kierunek firmy.
Komunikacja wspiera również szczebel zarządzania i HR wyposażając pracowników w wiedzę i motywację do wykonywania ich ról. Poprzez odpowiedni przekaz
wiadomości związanych ze specyfiką indywidualnego środowiska pracy, komunikacja może bezpośrednio przyczynić się do motywacji poprzez stworzenie wspólnych
ram odniesienia. Gdy wszystkie osoby używają tego samego układu odniesienia,
komunikacja bezpośrednio wspiera oraz tworzy kulturę organizacji.
Zatem komunikacja korporacyjna jest funkcją zarządzania tak jak dział marketingu, finansów, czy operacyjny dedykowany do rozpowszechniania informacji w kluczowych okręgach, realizacji strategii korporacyjnej i rozwoju komunikatów dla
różnych celów, na wewnątrz i na zewnątrz organizacji. W dzisiejszej globalnej korporacji, funkcja ta służy jako sumienie korporacji i jest odpowiedzialna za reputację
organizacji. Wcześniej nazywana ‘PR’ lub ‘public affairs’ komunikacja korporacyjna
nabrała nowego znaczenia w XXI wieku w wyniku skandali korporacyjnych lub
kryzysów w firmach takich jak Enron i Toyota.
Komunikacja korporacyjna opiera się na czynnej strategii komunikacji, relacji
z mediami, komunikacji kryzysowej, komunikacji wewnętrznej, zarządzania reputacją, odpowiedzialności zbiorowej, relacji inwestorskich, spraw rządowych i czasami
komunikacji marketingowej.
Reasumując, system komunikacji obejmuje wszystkie działania zmierzające do
przekazania odbiorcy czytelnej informacji na temat wartości firmy, zdarzeń, osób
4
C. B. M. van Riel, Principles of Corporate Communication, Academic Service, England 2002, s. 142-169.
Rafał Grupa
131
i rzeczy, celowych z punktu widzenia funkcjonowania przedsiębiorstwa. Pozytywny
wizerunek przedsiębiorstwa nie jest dobrem otrzymanym, lecz wykształconym
przez samą organizację odpowiednio skoordynowanymi i konsekwentnymi działaniami5.
Ważną częścią komunikacji korporacyjnej jest jej PR. Rola Specjalisty ds. Public
Relations, jest wykorzystywana na wiele sposobów, jednakże najważniejszą jest
umiejętność do komunikowania się z ogółem społeczeństwa w taki sposób, aby
służyć interesom firmy. PR składa się zatem z wielu obszarów specjalnych, które
przekazują informacje o firmie dla publiczności, w tym sponsoringu, wydarzeń,
problemów zarządzania i relacji medialnych. Podczas wykonywania tych rodzajów
działalności, Specjalista PR musi uwzględniać szersze wiadomości do przekazania na
temat spółki, aby w sposób strategiczny ją pozycjonować na danym rynku. Gwarantuje to, że działania PR ostatecznie wyróżniają firmę między konkurentami oraz
komunikuje o wartości firmy do odbiorców.
Kolejnym ważnym czynnikiem jest zarządzanie w komunikacji w sytuacji kryzysu. Komunikacja kryzysowa jest przeznaczona do ochrony i obrony indywidualnej
firmy, czy organizacji w sytuacji zagrożenia jej reputacji. Wyzwania te mogą pochodzić w formie dochodzenia od agencji rządowych, zarzutu karnego, pozwu akcjonariuszy, naruszenia przepisów ochrony środowiska lub z wielu innych scenariuszy
obejmujących prawne, etyczne, lub finansowe cechy.
Kryzysem można określić poważną katastrofę, która może wystąpić w sposób
naturalny lub w wyniku błędu człowieka, interwencyjnego lub rozmyślnego, nawet
dokonanego złośliwie. Może on zawierać konkretne spustoszenie, takie jak zniszczenie danych lub aktywów, lub wartości niematerialnych, dewastacji, np. utraty
wiarygodności danej organizacji lub innych szkód zagrażających reputacji. Kryzys
ma zazwyczaj znaczny rzeczywisty lub potencjalny wpływ finansowy na firmę, dlatego tak ważnym czynnikiem jest umiejętne nim zarządzanie.
5
A. Nikodemska-Wołowik, T. P. Górski, M. Wołowik, Nie tylko logotyp, Oficyna Wydawnicza ‘Branta’,
Gdańsk 2004, s. 59.
132
Corporate Behaviour
System zachowań obejmuje swoim zakresem ogół relacji, jakie tworzą pracownicy w kontaktach wewnętrznych i zewnętrznych. Kreuje niepowtarzalną kulturę
organizacji. To pracownicy ustalają ceremoniały firmowe i posługują się odpowiednim słowem, gestem, sprawnością i uprzejmością obsługi 6.
Korporacje istnieją nie tylko jako podmioty gospodarcze mające realizować zyski
ale także poprzez uczciwą konkurencję. Od organizacji oczekuje się poszanowania
praw człowieka i zachowania się w społecznie odpowiedzialny sposób w kierunku
stworzenia zrównoważonego społeczeństwa. Zachowanie pracowników jest ważnym elementem ekspresji tożsamości. To zachowanie dotyczy więc różnych tożsamości, skupia wiele pojęć takich jak tożsamość firmy czy zarządzanie marką. Obie
koncepcje są ze sobą powiązane i wymagają silniejszego dostosowywania
z uwzględnieniem poziomu marketingu korporacyjnego. Wschodzące zainteresowanie przedsiębiorstw i usług przedsiębiorstw, sposób zarządzania marką zwiększa
znaczenia zachowań w organizacji.
Trudno jednoznacznie jest przedstawić zestaw pożądanych cech i zachowań obowiązujący wewnątrz organizacji. Każda organizacja, począwszy od małego sklepiku
na rogu ulicy kończąc na transnarodowych organizacjach posiada swój indywidualny
‘pakiet’ zachowań, który wyrasta i jest głęboko zakorzeniony w kulturze organizacyjnej danego przedsiębiorstwa. Zatem można by wymieniać setki warunków, cech
czy priorytetów, którymi kieruje się dana organizacja wyznaczając swoje ‘corporate
behaviour’. Jednakże dla uzyskania wstępnego obrazu czym taka organizacja może
się charakteryzować, autor postanowił podać przykład firmy Konica-Minolta, aby
zobrazować niniejszy problem7.
Korporacje, oprócz tego, że jako podmioty gospodarcze biorące udział w pogoni
za zyskiem powinny być także korzystne dla społeczeństwa. Z tego powodu, Konica Minolta zachowuje się w sposób społecznie odpowiedzialny i dla swoich wszyst-
6
7
Ibidem.
Niniejszy przykład został opracowany na podstawie informacji zawartej na stronie Konica – Minolta,
http://www.konicaminolta.eu, 07/01/2013.
Rafał Grupa
133
kich dyrektorów, funkcjonariuszy i pracowników wyraźnie zaznacza ducha tej odpowiedzialności w tzw. karcie zachowania korporacyjnego.
Kierownictwo wyższego szczebla uznaje, że spełnienie ducha tej karty jest ich rolą i odpowiedzialnością i podejmuje inicjatywę, aby wszyscy dyrektorzy, kierownicy
i pracownicy w pełni rozumieli niniejszą kartę. Ponadto zarządzający stale zwracają
uwagę na opinie stron wewnętrznych i zewnętrznych oraz wspierają wdrażanie
efektywnych systemów zapewnienia etycznego zachowania wśród przedsiębiorstw.
Wymienić zatem można kilka cech wspomnianej wcześniej karty zachowania
korporacyjnego (w firmie Konica-Minolta):

Korzystne i bezpieczne produkty. Będziemy starać się zdobyć zaufanie konsumentów i klientów poprzez rozwój i świadczenie społecznie pożytecznych
produktów i usług z najwyższą uwagą do bezpieczeństwa.

Uczciwe i przejrzyste działania korporacyjne. Dążymy do sprawiedliwych
i przejrzystych działań korporacyjnych, które są zgodne z prawem i przepisami społecznymi i działamy zgodnie z międzynarodowymi zasadami i postanowieniami Statutu.

Komunikacja ze społeczeństwem i ujawnianie informacji. Będziemy komunikować się ze społeczeństwem i ujawniać informacje korporacyjne rzetelnie
i prawidłowo.

Ochrona środowiska. Będziemy potwierdzać powagę problemu ochrony
środowiska ogólnoświatowymi kwestiami i dobrowolną działalnością na
rzecz ochrony środowiska.

Wkład do środowiska. Będziemy, z perspektywy globalnej, działać z korzyściami dla społeczeństwa, przy jednoczesnym poszanowaniu lokalnych zwyczajów i kultur.

Szacunek dla pracowników. Będziemy dążyć do tego, aby życie pracowników było komfortowe i stwarzające możliwości do samorealizacji, będziemy
zapewniać bezpieczne środowisko pracy i szanować osobowość i indywidualność każdego pracownika.

Odpowiedzialne akcje. W przypadku naruszenia zasad niniejszego Statutu,
w celu rozwiązania problemu zarząd bada przyczyny naruszenia i próbuje
134
rozwiązać problem oraz stara się zapobiec jego nawrotom, zgodnie z korporacyjnymi procedurami zgodności. Poprawne publiczne ujawnienie dokładnych informacji oraz wyjaśnienia dotyczące naruszenia powinny zostać dokonywane oraz odpowiedzialność za naruszenie musi zostać wyjaśniona.
W razie potrzeby ścisłe i uczciwe postępowanie dyscyplinarne jest podejmowane także w odniesieniu do kadry kierowniczej 8.
Zauważyć można, że jest to swojego rodzaju pewien katalog – regulamin, którego zasady obejmują wszystkich pracowników bez względu na pełnione stanowisko.
Są to tylko przykładowe elementy tegoż katalogu, każda firma opiera się na innych
zasadach oraz ma inne priorytety, zatem cechy ich katalogów będą się od siebie
różniły. Bardzo duże znaczenie ma tutaj kultura danego kraju, oczywistym faktem
jest, że np. Japończycy mają zupełnie inne podejście do biznesu oraz do tzw. protokołu w biznesie, zatem ich katalog w oczywisty sposób będzie zawierał inne cechy
oraz elementy ich zachowań korporacyjnych.
Corporate Attitude
Pojęcie ‘corporate attitude’ można zdefiniować na wiele sposobów. W wolnym
tłumaczeniu można odebrać to jako ‘nastawienie, postawa czy stosunek korporacji’,
jednakże oznacza to pewien rodzaj kultury firmy, postawę reprezentującą filozofię
i misję działania. Podobnie jak pozostałe pojęcia w różnych środowiskach mają one
różne znaczenie oraz odniesienie do wizerunku czy tożsamości organizacji. W swojej książce Lorii Myers9 określa to jako zestaw cech, które określają firmę. Polegają
one na postawach pracowników, zasadach i procedurach, pewnych obrzędach.
Kultura firmy jest połączona z cechami występującymi w otaczającym społeczeństwie, ale posiada również niektóre cechy, takie jak system hierarchii, które są unikalne. Niektóre firmy przedstawiają kulturę korporacyjną jako statyczną lecz
w większości przypadków zmienia się ona w czasie.
Postawa (attitude) w firmie jest chyba najbardziej podstawowym elementem kultury korporacyjnej. Kiedy kierownictwo, menedżerowie i szeregowi pracownicy stoją
8
9
Ibidem.
Opracowano na podstawie książki Lorii Myers, 3 Off the Tee: Targeting Success. Develop the right business
attitude to be successful In the work place, ii Leda Publishing Corporation, Canada 2011.
Rafał Grupa
135
po tej samej stronie w zakresie podstawowych wartości korporacyjnych, wówczas
staje się możliwe, aby osiągnąć ogólne porozumienie we wszystkich firmowych
kwestiach i sprawach w taki sposób, aby dokładnie odzwierciedlały one pożądany
zbiór cech charakterystycznych dla branży. Na przykład, gdy pracownicy przedstawiają propozycje sposobów, które mogłyby poprawić produktywność lub ogólne
środowisko pracy w firmie, można powiedzieć, że środowisko jest włączone
w proces, ponieważ pozwala to na swobodną komunikację między wszystkimi zatrudnionymi.
Ludzie w biznesie powinni wykorzystać ich wspólną postawę do ustalenia norm,
które regulują funkcjonowanie biznesu. Firmy zazwyczaj wyrażają te standardy
w zakresie zasad i procedur, które jasno określają, w jaki sposób firma będzie funkcjonować. Obejmuje to wszystkie działy i funkcje, jakie odnoszą się do siebie
w procesie produkcji, komunikacji pomiędzy kierownictwem a pracownikami działów oraz zasad regulujących dopuszczalne zachowania pracowników. Inne elementy
opracowywane są na podstawie zasad i przyjętych procedur.
Postawa firmy, jej kultura zazwyczaj zawiera pewne obrzędy i rytuały. Przykładem może być roczna premia na święta, dodatkowy urlop, czy choćby wyróżnienia
pracownika miesiąca. Te rytuały pomagają ludziom w spojeniu się w całość i zapewnienie pewnego poczucia tożsamości zbiorowej. Nie zawsze są one częścią
formalnej polityki, ale stają się rutynowe i ogólnie akceptowalne w miejscu pracy.
W pewnym sensie korporacje i występujące poza nią kultury są zawsze połączone. Społeczeństwo, w którym znajduje się firma kształtuje indywidualne postawy
i pracownicy w dużej mierze przekładają właśnie te postawy w pracy, które są podstawą dla środowiska korporacyjnego. To jest jeden z powodów korporacyjnych
cech różniących się tak drastycznie w różnych regionach; firma jest uspołeczniona i
skonstruowana w oparciu o to, co ludzie myślą i robią poza pracą, która w zależny
sposób wynika od regionu geograficznego.
Organizacje posiadają swoją filozofię, swój wypracowany sposób działania.
Większość firm ceni sobie system hierarchii, na przykład taki jak pracownik niskiego
szczebla, kierownik, czy dyrektor generalny. Zależności służbowych może być wiele
w hierarchii pionowej i poziomej, wszystko jest uzależnione od wielkości danej
136
organizacji oraz od struktury zarządzania. Obowiązki i zakres każdego pracownika
w hierarchii są często ściśle egzekwowane, a ludzie mają tendencję do uznania, że
muszą przestrzegać wyznaczonej ścieżki do poruszania się w tejże hierarchii.
Gdy firma musi zatrudnić pracownika, firma bierze pod uwagę swoją kulturę
biznesu i w tym stosunku wyszukuje kandydata, którego umiejętności i doświadczenie doskonale wpisuje się w obraz przedsiębiorstwa. Celem jest, aby znaleźć pracowników, którzy będą dobrze dopasowani - to znaczy, których wierzenia i zachowania są zbieżne z obecnymi już w firmie. Członkowie zarządu mają skłonność
wierzyć, że w ten sposób zmniejsza się ryzyko konfliktu i sprawia, że bardziej prawdopodobne jest, że nowy pracownik szybciej się zaklimatyzuje i efektywniej będzie
pracował. Ten czynnik często odróżnia od siebie dwóch kandydatów o podobnych
profilach zawodowych.
Istnieje wiele sposobów klasyfikowania środowisk firmowych z perspektywy
‘corporate attitude’, ale ogólnie najprostszym sposobem jest ocenianie ich w kategoriach ujemnych, neutralnych lub pozytywnych.
Etykieta negatywne zazwyczaj oznacza, że pracownicy nie czują się komfortowo,
nie są zaangażowanie i wspierani. Powodem mogą być dość częste zmiany polityki
firmy, co ma wpływ na zachowania pracowników oraz ich nieefektywność. Przejście między pewnymi zasadami firmy może wywoływać pewnie zmiany jak np. stres,
co może sprzyjać powstawaniu konfliktów wśród pracowników.
Środowisko neutralne oznacza, że firma nie wyróżnia się niczym szczególnym,
a jej pracownicy charakteryzują się bierną pracą. Produktywność i kolejne udziały
w rynku nie są imponujące, ale są wystarczająco wysokie, aby umożliwić spółce
kontynuowanie działalności. Ten typ środowiska występuje dość często, ponieważ
nie ma wyraźnego lidera w branży.
Firmy z pozytywnym nastawieniu kultury korporacyjnej postrzegają pracowników jako ich najbardziej wartościowe aktywa. Mają jasne cele i angażują pracowników do ich spełnienia, organizacje te są wrażliwe na potrzeby osobiste i grupowe.
Współpraca jest ich główną cechą, a pracownicy często wykazując wysoką produktywność i lojalność wobec firmy.
Rafał Grupa
137
Środowiska biznesowe zmieniają się w czasie podobnie jak i postawy pracowników oraz okoliczności powodujące zmiany w firmie. Zmiany bywają czasami bardzo
powolne i nie zawsze są zamierzone, choć w większości przypadków, liderzy biznesu świadomie decydują się do wprowadzania zmian w firmie, np. jak dając pracownikom więcej możliwości przedstawiania uwag w celu wzmocnienia poczucia
współpracy i szacunku. Niektórzy pracownicy mają problemy z przekształceniami
kulturowymi jeśli zmiany są nagłe, zatem większość firm jest ostrożna w dostarczaniu i zapewnieniu odpowiedniego okresu dostosowawczego.
Podsumowując należałoby zwrócić uwagę na pewien zakres językowy. Zarówno
pojęcia takie jak tożsamość przedsiębiorstwa, zachowania korporacyjne czy choćby
postawa korporacyjna w rodzimym języku mają nieco inne znaczenie niż w języku
angielskim. Posłużyć się można chociażby przykładem pojęcia „tożsamość przedsiębiorstwa”. W języku angielskim oznaczać to będzie Corporate Indetity (CI), jednakże polska literatura traktuje to pojęcie nie jako tożsamość przedsiębiorstwa lecz
jako system całościowej identyfikacji przedsiębiorstwa, co już nieco inaczej traktuje
o całym podejściu do problemu, oraz do całego artykułu. Do podobnych wniosków
doszła Agnieszka Butkiewicz10 w swojej pracy pisząc, że należy tu zauważyć, że sformułowanie ‘corporate identity’ jest rozumiane w dosłownym znaczeniu tego słowa jako ‘tożsamość
korporacji’, bądź też ‘tożsamość organizacyjna’, zaś termin ‘całościowa identyfikacja’ jest polskim
akronimem CI i nie oznacza dokładnie to samo, co jego angielski odpowiednik.
Dlatego tak ważną rzeczą, o której autor musi wspomnieć, jest to, że niniejszy artykuł w większości opiera się na literaturze obcojęzycznej, zatem pewne zagadnienia
związane z problematyką tematu mogą ukazywać problem w innym świetle niż
literatura ojczysta. Niniejszy artykuł może być zatem uzupełnieniem rodzimej bibliografii na temat związany z zagadnieniem tożsamości przedsiębiorstwa.
Bibliografia
[1] Altkorn J., Kształtowanie rynkowego wizerunku firmy, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2002.
10
Autorka pracy magisterskiej zatytułowanej: Wizerunek marki regionalnej i lokalnej na wybranych
przykładach, Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wydział Gospodarki
Narodowej, Katedra Badań Marketingowych, Wrocław 2006, s. 8-9.
138
[2] Butkiewicz A., Wizerunek marki regionalnej i lokalnej na wybranych przykładach,
Akademia Ekonomiczna im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wydział Gospodarki Narodowej, Katedra Badań Marketingowych, Wrocław 2006.
[3] Kall J., Silna marka. Istota i kreowanie, PWE, Warszawa 2001.
[4] Moingeon B., Ramanantsoa B., Understanding Corporate Identity: the French school of
thought.
[5] Myers L., 3 Off the Tee: Targeting Success. Develop the right business attitude to be successful in the work place, ii Leda Publishing Corporation, Canada 2011.
[6] Nikodemska - Wołowik A, Górski T.P., Wołowik M., Nie tylko logotyp, Oficyna
Wydawnicza ‘Branta’, Gdańsk 2004.
[7] Penc J., Rynkowy wizerunek firmy, Marketing Serwis, 1998, nr. 4.
[8] Senge P. M., The Fifth Discipline, The Art & Practice of The Learning Organization,
Published by Doubleday, USA 1990.
[9] Temporal P., Advanced Brand Management – From Vision to Valuation, John Wiley
& Sons Pte Ltd, Singapore 2002.
[10] Tkaczyk J., Kształtowanie wizerunku przedsiębiorstwa usługowego. Przykład sektora
pośrednictwa ubezpieczeniowego, [w:] Czubała A., Wiktor J.W. (red.), Kierunki rozwoju
marketingu usług, WSPIM, Chrzanów 2002.
[11] Van Riel C.B.M., Principles of Corporate Communication, Academic Service, England 2002.
[12] Zboralski M., Nazwy firm i produktów, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2000.
[13] www.konicaminolta.eu
[14] www.nobledesign.pl
Streszczenie
Słowa kluczowe: reklama, public relations, tożsamość przedsiębiorstwa, konkurencyjność,
korporacja
Całościowa identyfikacja firmowa jest podstawowym narzędziem służącym budowie wizerunku
marki. Jest to ogół symboli i zachowań stosowanych w firmie w celu osiągnięcia klarownej identyfi-
Rafał Grupa
139
kacji rynkowej i wyróżnienia jej. Prawie wszystkie organizacje międzynarodowe posiadają swoje
logo czy barwy firmowe. W niniejszym artykule szczegółowo opisano elementy służące budowaniu
całościowej identyfikacji w celu uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynku. Ukazano, że na
funkcjonowanie przedsiębiorstwa na rynku składa się wiele czynników zarówno w otoczeniu
mikro jak i makro.
The system of the company’s comprehensive
identification as the basis of its competitiveness on the market
Summary
Key words: advertising, public relations, corporate identity, competitiveness, corporation
The comprehensive identification of the company is the primary tool for building its brand image. In general, these are the symbols and behaviours used in the company in order to achieve
a clear identification of the market, as well as to distinguish it. Almost all international organizations have their logo or company colours. This article describes in detail the elements used for building a comprehensive identification in order to gain a competitive advantage on the market. It shows
that the operation of the company on the market consists of many factors in both the micro and
macro environment.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Wiktor N. Pilawiec
Winnicki Instytut Gospodarki
Narodowy Uniwersytetu Ekonomiczny w Tarnopolu (Ukraina)
Угрозы масложирового подкомплекса
Украины и пути их преодоления
Постановка проблемы: На сегодня масложировая отрасль остается одной
из наиболее успешных в аграрном секторе Украины.
Так, в 2012 году производство нерафинированного масла по сравнению с
2011 годом увеличилось на 18%, а экспорт - на 33 %. Всего в 2012 году было
произведено 3,78 миллиона тонн подсолнечного масла и поставлено на
внешние рынки 3,6 миллиона тонн.
Также в 2012 году выросла общая стоимость экспортированного
подсолнечного масла на 26%, или более чем на 800 миллионов долларов по
сравнению с 2011 годом. В общем, Украина экспортирует подсолнечное
масло в 90 стран мира. Основными странами - импортерами в 2012 году стали
Индия (более 30 %) , Египет (более 10 %) , страны ЕС (около 20 %) , Иран
(более 6 %) и Турция (6%).
Украина по сравнению с другими государствами обладает уникальными
природно-климатическими
условиями
по
производству
большого
ассортимента масличных культур. Среди многообразия масличных культур
подсолнечник остается основой сырьевой базы предприятий масложирового
комплекса, а на подсолнечное масло приходится 97 % в секторе
промышленного производства растительных масел. Между тем сложившаяся
Угрозы масложирового подкомплекса Украины и пути их преодоления
142
ситуация, открывает ряд угроз для масложирового подкомплекса Украины –
это:

сокращение ресурсной базы;

отмена экспортной пошлины на семена подсолнечника;

использование толлинговых схем в переработке.
Анализ последних исследований и публикаций. Исследованием
развития масложирового подкомплекса занимались С.П. Капшук, В.И.
Мельник, А.А. Подгаецкий, Н. В. Присяжнюк, П. Т. Саблук, А. В. Фаизов, А.
М. Шпичак и др.
Нерешенные части проблемы. Учитывая ряд экономических проблем
масложировых
предприятий
в
современных
условиях,
необходимо
исследовать возможные угрозы для предприятия и определить пути их
преодоления в целях обеспечения устойчивости предприятий на рынке и
повышения конкурентоспособности масложировой продукции.
Целью исследования
является определение потенциальных угроз
масложирового подкомплекса, определения направлений их преодоления.
Изложение основного материала исследования. Основной угрозой для
масложировой
промышленности
является
ресурсная
база,
которая
недостаточна для полного использования производственных мощностей
маслодобывающих предприятий.
За последние годы увеличивается производство основных масличных
культур, к которым в Украине относятся: рапс, соя, подсолнечник, горчица,
лен. Однако, предпочтение имеет подсолнечник. Его вес в структуре
производства занимает 70 %, тогда как на сою приходится 20 %, на рапс - 10
%, но, если подсолнечник перерабатывают на все 100 %, то рапс и сою, в
основном, экспортируют как сырье. Производство подсолнечника в 2012 г.
уменьшилось по сравнению с 2011г. на 3,5 % и составил 8,4 млн. тонн (в весе
после доработки) , что произошло за счет снижения урожайности на 1,9 ц с 1
га, или на 10,3 %. Сельскохозяйственными предприятиями собрано 7,1 млн. т
подсолнечника (на 2,4 % меньше) при средней урожайности 17,3 ц с 1 га, в
2011 году - 19,0 ц . В общем объеме производства масличных культур в
Wiktor N. Pilawiec
143
Украине подсолнечник занимает более 90%, а в структуре посевных
площадей не менее 10 %. Ежегодный валовой сбор постоянно увеличивается
и в 2011 году достиг рекордной цифры - 8,36 млн. тонн [2].
Табл. 1. Производство основных масличных культур, тыс. т. [8]
Валовой сбор , тыс. т.
Год
Подсолнечник
Соя
Рапс
2000
3457
64,4
131,8
2001
2250
73,9
134,6
2002
3270
124,7
60,8
2003
4254
231,8
50,9
2004
3050
363,3
148,9
2005
4706
613
284,7
2006
5324
889,6
605,7
2007
4174
722,6
1047
2008
6526
812,8
2872,8
2009
6360
1043,5
1873,3
2010
6772
1680,2
1469,7
2011
8671
2264,4
1437,5
2012
8387
2297,4
1498,3
В структуре посевных площадей сельскохозяйственных культур Украины
большую часть занимают зерновые и зернобобовые культуры - 57,3 %. На
подсолнечник приходится 17,3%, на рапс - 3,1 %, на сою - 4,5 %. Четко
прослеживается тенденция к повышению доли масличных культур, особенно
подсолнечника, в общей структуре посевных площадей сельскохозяйственных
культур Украины. Увеличение посевных площадей под подсолнечником
связано
с
чрезвычайными
свойствами
этой
культуры
и
высокой
рентабельностью. Один гектар его посева при урожайности 2,5 т / га дает 12
ц масла, 0,8 т шрота , 0,3 т белка, 25-30 кг меда и другой продукции, а чистая
прибыль составляет 2,6-3,5 тыс. грн./га.
144
Наряду с этим, чрезвычайно важным источником масличных сырьевых
ресурсов является соя, рапс, рыжей, горчица, площади, под которыми в
Украине в последние годы увеличиваются.
О
значительном
потенциале
производства
масличных
в
Украине
свидетельствует положительная динамика валового сбора семян масличных
культур за последние десять лет, приведена в табл. 1. Одновременно следует
подчеркнут, что попытка увеличения производства масличных только за счет
расширения площадей посева и нарушения севооборотов приводит к
негативным последствиям: иссушение почвы, накопления болезней.
Таблица 2. свидетельствует о увеличении переработки масличных культур.
Если в 1990 году объемы переработки масличного сырья составляли 2,21 млн.
тонн в год, то за 2008 год они достигли 4,22 млн. тонн, 2010 год - 7,12 млн.
тонн в год, 2012 г - 8820000 тонн в год.
Табл. 2. Объемы переработки семян масличных культур [9]
Объемы переработки, тонн
%к
2008
2009
2010
2011
2012
2012г./
год
год
год
год
год
2008г.
4045422
6335119
6734730
7216362
8419054
208,1
Соя
95948
227205
381432
306599
388401
404,8
Лен
1718
4012
1662
8144
7686
447,4
Горчица
2006
2618
3812
3052
3467
172,8
Рапс
72952
4004
2287
26023
1411
1,9
4218046
6572958
7123923
7560180
8820019
209,1
Подсолнечник
Итого
За
последние
годы
произошло строительство
новых
мощностей,
техническое переоснащение действующего масложирового подкомплекса,
обновление материально-технической базы, применение энергосберегающих
технологий, вложения значительных инвестиций.
В настоящее время многие иностранные компании инвестируют в
строительство масложировых заводов в Украине. В 2013 году запущены сразу
Wiktor N. Pilawiec
145
два предприятия, которые построены международными компаниями «Дельта
Вилмар СНГ » и Noble Group Limited в Одесской (мощность 1,5 тыс. т семян в
сутки, объем инвестиций - $ 87 млн ) и Донецкой (мощность 1,2 тыс. т семян в
сутки, объем инвестиций - $ 80 млн) областях. Это будут второй и третий
новые заводы, которые заработали в стране в 2013 г. В октябре 2013 г.
маслоэкстракционный завод, перерабатывающий 1,2 тыс. т. подсолнечника в
сутки,
уже запустила компания Vioil (Винницкий МЖК). Мощности по
переработке подсолнечника после запуска трех заводов увеличатся почти на
1,5 млн. Все это привело к недостаточной загруженности предприятий. Так,
по итогам 2012 года показатель использования производственной мощности
при переработке семян подсолнечника на экстракционных заводах (общая
мощность 7,6 млн. тонн / год ) составил 101% , по масло-прессовым заводам
(общая мощность 1,5 млн. тонн / год) - 74%. В целом, показатель
использования производственных мощностей при переработке семян
подсолнечника в 2012 г. составил 96%. Производственные мощности,
специализированные на перерабатывающих семен сои, использовались на
74%. Использование мощностей при производстве маргариновой продукции
в 2012 году составляет 65,0%. Показатель использования мощностей при
производстве майонезов и соусов в 2012 году составил 42,1% от имеющихся
производственных мощностей [6].
С целью решения данной проблемы необходимо осуществлять увеличение
производства масличных культур за счет: соблюдение посевного баланса;
продвижения
отечественного
посевных
площадей
семеноводства,
масличных
использования
на
север,
новых
поддержка
технологий
в
выращивание масличных; оптимизация размещения заводов.
Вторая значительная угроза для масложирового подкомплекса Украины отмена экспортной пошлины на семена подсолнечника, как основной
масличной культуры.
Для стимулирования роста производства подсолнечного масла в Украине в
1999 году было введено экспортную пошлину на семена подсолнечника в
размере 23 % с последующим снижением до 17% в 2004 году.
146
Экспортная пошлина
была фактором, который сократил экспорт и
способствовал росту производства подсолнечного масла на внутреннем
рынке, увеличил загрузки масложирового комплекса, а также увеличил долю
экспорта подсолнечного масла на мировом рынке .
В процессе присоединения к ВТО Украина должна сокращать экспортную
пошлину ежегодно на 1%. И начиная с 16% она должна достичь 10%. Однако
текущая ставка пошлины в 2010 году составляла 12 % , в 2012 году - 10%.
В Украине около 50 тыс. работников, обслуживающих масложировой
комплекс, и если будет принято решения о отмене вывозной пошлины на
подсолнечник, до 60 % работников отрасли будут уволены. Кроме этого,
прогнозируемые потери от отмены вывозной пошлины составят 1,5 млрд.
грн., в частности: потеря 275 млн. бюджетных поступлений, потеря
потребителей за счет подорожания подсолнечного масла на 665 млн. грн.,
потери животноводства на 115 млн. грн. Также существенно повысятся цены
на подсолнечное масло на внутреннем рынке - на 50-70 % [3]. Поэтому для
решения
данной
проблемы
необходимо
продолжать
политику
протекционизма с целью защиты отечественного производителя
За последние годы одной из форм сотрудничества, которые получили
широкое
применение
в
деятельности
предприятий
масложирового
подкомплекса, являются операции с давальческим сырьем (толлинговых
схемы).
В Налоговом Кодексе Украины указано, что «Операция с давальческим
сырьем
-
операция
по
переработке
(обработке,
обогащению
или
использованию) давальческого сырья (независимо от количества заказчиков и
исполнителей, а также этапов (операций) с целью получения готовой
продукции за соответствующую плату. К операциям с давальческим сырьем
относятся операции , в которых сырье заказчика на конкретном этапе его
переработки составляет не менее 20 процентов общей стоимости готовой
продукции » [7].
Wiktor N. Pilawiec
147
Табл. 3. Использование давальческих схем среди ведущих предприятий
масложирового подкомплекса в 2010 и 2012 годах [5]
Предприятия
Пологовский
в том числе с
Произведе в том числе с
Произведен
давальческог
но масла в давальческого
о
масла
в
сырья
о сырья
2010 г.,
2012 г., тонн
тонн
тонн
%
тонн
%
206998
137343
66,3
172319
70030
40,6
160282
160272
100,0
333238
332959
99,9
189483
189483
100,0
201196
201196 100,0
Одесский МЖК
78709
78709
100,0
80284
80284
100,0
Винницкий ОЖК
95891
95891
100,0
138822
136435
98,3
152653
78910
51,7
149834
149834 100,0
57149
57149
100,0
55754
55754
170577
170577
100,0
194754
194754 100,0
183738
163852
89,2
197000
185035
93,9
51045
51045
100,0
59245
59245
100,0
74158
74158
100,0
70581
70581
100,0
МЖК
Запорожский
МЖК
Днепропетровски
й МЖК
Волчанський
МЖК
Сватовский масло
" (г. Сватовое
"ПМЖК - Кернел
Груп" (г. Полтава)
100,0
"Кировоградмасл
о"
(м. Кіровоград)
Черновецкий
МЖК
Приколотнянский
МЖК
148
в том числе с
Произведе в том числе с
Произведен
давальческог
но масла в давальческого
о
масла
в
сырья
о сырья
2010 г.,
2012 г., тонн
тонн
тонн
%
тонн
%
Предприятия
ТК
"Урожай"
(производство
77462
25363
32,7
80449
37953
47,2
31824
6182
19,4
41828
16230
38,8
2772
2772
100,0
1741
0
-
6282
533
8,5
8539
80
0,9
174492
174492
100,0
196258
0
-
251182
251852
100,0
250654
0
-
90522
25825
28,5
96451
96451
100,0
2137512
826041
85,4
2328947
№ 9, г. Словянск)
Мелитопольский
МЖК
Миловський
МЖК
«Стрелецкая
степь»
Нежинський ЖК
«Каховский
МЖК» (Каргілл)
"Каргілл"
Донецьк)
Пересичанский
МЗ
Итого
(м.
1686821 72,4
Использование операций с давальческим сырьем позволяет предприятиям
масложирового подкомплекса загрузить собственные производственные
мощности в результате получения бесплатной сырья от заказчика, увеличить
количество рабочих мест, снизить себестоимость продукции и т.п.
Как видно из данных таблицы 3, объем операций с давальческим сырьем
при производстве растительных масел весьма значителен. По продукции
масложирового
подкомплекса,
таких
как
маргарин
и
саломаса,
из
Wiktor N. Pilawiec
149
давальческого сырья в 2012 году было произведено 58,4 % всей маргариновой
продукции и 88,6 % саломаса.
Исследование
данного
вопроса
позволяет
систематизировать
преимущества и недостатки применения операций с давальческим сырьем в
деятельности предприятий масложирового подкомплекса.
Основными преимуществами являются:

загрузка собственных производственных мощностей;

уменьшение затрат предприятия, связанных со складированием и
сбытом продукции;

снижение потребностей предприятия в финансовых ресурсах для
формирования запасов сырья;

повышение конкурентоспособности собственной продукции за счет
использования действующих торговых марок;

обеспечение сбыта продукции при отсутствии дополнительных
расходов на рекламу.
Основными недостатками являются:

высокая зависимость от поставщика сырья ;

переориентация на изготовление продукции преимущественно на
заказ;

потеря прибыли,
основную
часть которой после
реализации
продукции получает владелец сырья.
Выводы. Проведенное исследование показало существование серьезных
проблем в развитии масложирового подкомплекса, которые не дают
возможности в полной мере реализовать его экономический потенциал,
повысить инвестиционную привлекательность и создать качественно новый
базис для развития отечественной масложировой отрасли. Организационноэкономический механизм функционирования масложирового подкомплекса
необходимо усовершенствовать путем усиления роли государственного
регулирования и программирования производства и переработки семян
масличных культур, использования мотивационных схем организации
равноправной и взаимовыгодной деятельности всех участников отрасли,
150
изменения
фискальной
политики
и
создание
благоприятного
инвестиционного климата для привлечения ресурсов в сферу новых
технологий и инноваций.
Литература
[1] Подгаецкий А.А., Состояние и перспективы производства масличных культур в
мире и Украине [Электронный ресурс]. - Доступ
http://archive.nbuv.gov.ua/portal/chem_biol/vsna/agro/2013_3/52.pdf
[2] Мельник В.И., Организационно - экономические предпосылки эффективного
функционирования масложирового подкомплекса Украины [Электронный ресурс].
– Доступ http://www.pdaa.edu.ua/sites/default/files/nppdaa/6.1/188.pdf
[3] Экспорт масла из Украины может составлять 60 % мирового рынка
[Электронный ресурс]. - Доступ
http://economics.unian.net/ukr/news/57513-eksport-oliji-z-ukrajini-mojestanoviti-60-svitovogo-rinku.html
[4] Гаркавенко Ю., Масложировая промышленность Украины : сырьевой кризис и
стратегии компаний [Электронный ресурс]. Доступ http://www.agrobusiness.com.ua/2010-06-11-12-52-32/1306 - 2012- 11 -16 -11 -32 - 17.html
[5] Показатели работы за 2012 год и январь 2013 года, 2010/ 11 МГ / / масложировой отрасли Украины. Информационно -аналитический бюллетень
масложировой отрасли Украины и Российской Федерации. - Харьков:
УкрНДИОЖ НААН 2013. - 112с .
[6] Интернет сайт Ассоциации "Укролияпром" [Электронный ресурс]. Доступ http://www.ukroilprom.org.ua
[7] Налоговый кодекс Украины от 01.01.2011 г. [Электронный ресурс]. Доступ: http://zakon2.rada.gov.ua/laws/show/2755-17.
[8] Официальный сайт Государственного комитета статистики Украины
[Электронный ресурс ]. - Доступ www . ukrstat . gov.ua
[9] Интернет сайт информационно - аналитического агентства АПК Информ [ Электронный ресурс ]. - Доступ http://www.apk-inform.com/
Wiktor N. Pilawiec
151
Анотація
Ключевые слова: масложировая отрасль, масличные культуры, сельскохозяйственные
формирования, перерабатывающие предприятия, внутренний и внешний рынок
В статье проведено исследование текущей ситуации в масложировом подкомплексе
АПК, угроз, с которыми сталкиваются предприятия и пути их решения. Осуществлен
структурный анализ производства и видов продукции. Рассмотрены значение отрасли,
исследованы организационно - экономические особенности функционирования предприятий
подкомплекса в экономике страны.
Threats to modern oil and fat complex
of Ukraine and ways to cope with them
Summary
Key words: oil and fat subcomplex, oil crops, agricultural formations, processing enterprises,
domestic and external market
In this article the research has been made about current situation in Oil and Fat Subcomplex
of AIC (Agrarian Industrial Complex), threats with which enterprises face and ways to cope with
them. The structural analysis of production and products has been done. The role of the sector has
been reviewed, the organizational - economical peculiarities of the functioning of enterprises in the
subcomplex in the country’s economy was examined.
Zagrożenia przemysłu tłuszczowego Ukrainy
i sposoby ich pokonywania
Key words: przemysł tłuszczowy, kultury oleiste, przedsiębiorstwa rolne, przedsiębiorstwa
przetwórcze, rynek wewnętrzny i zewnętrzny
W artykule przedstawiono sytuację w przemyśle tłuszczowym Ukrainy. Przeprowadzono analizę przedsiębiorstw i rodzajów produkcji, z uwzględnieniem bieżących problemów tej gałęzi przemysłu.
ZESZYTY NAUKOWE
Nr 2 (44) / 2014
Jurij O. Kariagin
Напрями розвитку готельного бізнесу в Україні
та країнах Євросоюзу
Як відомо, в умовах ринкової економіки розвиток готельного бізнесу
визначається попитом на послуги готелів та інших місць розміщення, що є
економічною передумовою створення та діяльності підприємств готельної
галузі, важливим фактором активізації інвестування в індустрію гостинності.
Користуючись даними Держстату України розглянемо динаміку кількості
готельних підприємств та їхньої місткості за період 1995 – 2010 років (рис. 1.).
140,00%
120,00%
100,00%
80,00%
60,00%
40,00%
20,00%
0,00%
1 995р. 2 000р. 2 004р. 2 005р. 2 006р. 2 007р. 2 008р. 2 009р. 2 010р.
Готелів
Номерів
Напрями розвитку готельного бізнесу в Україні та країнах Євросоюзу
154
Дані діаграми (рис. 1), вказують на значне скорочення галузі протягом 1990х – початку 2000-х років і зміну тренду у 2004 році, починаючи з якого
відбувається динамічне зростання кількості готелів та їхньої місткості.
Проаналізуємо,
в
якій
мірі
зміна
тренду
обумовлена
зростанням
внутрішнього попиту та в’їзного туризму. Для цього розглянемо динаміку
витрат домогосподарств на готелі і ресторани за даними Держстату України
(рис. 2.).
Порівняно з 2004 роком у 2011 році середньомісячні витрати одного
домогосподарства на готелі і ресторани зросли майже у 6 разів за поточними
цінами і понад 3,3 рази з урахуванням інфляції. Це хороша динаміка, але
абсолютне значення середньомісячних витрат одного домогосподарства на
готелі і ресторани – 86,4 грн. у 2011 році не може свідчити про значний
внутрішній попит.
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
2004
2005
2006
2007
готелі і ресторани
2008
2009
2010
2011
готелі і ресторани з
урахуванням інфляції
Потоки в’їзного туризму в Україну протягом останніх років лишаються
стабільними (рис. 3.).
Jurij O. Kariagin
155
436311
450000
400000
372455
372752
326389
350000
299125
335835
343511
2 010р.
2 011р.
282287
300000
250000
200000
150000
100000
50000
0
2 004р.
2 005р.
2 006р.
2 007р.
2 008р.
2 009р.
Таким чином, протягом 2004-2011 років в Україні не спостерігалися
об’єктивні передумови для зростання попиту на готельні послуги і відповідно
здійснення потужних інвестицій у будівництво та реконструкцію готелів.
Даний висновок ґрунтується на наступному:

відносно невеликий внутрішній попит, обумовлений низькими доходами
значної частини населення;

стабільно невисокі обсяги в’їзного туризму;

високий рівень конкуренції з боку приватних місць розміщення у
квартирах (будинках), вартість проживання в яких значно менша, ніж у
готелях.
Тим не менш, останніми роками значно зросли інвестиції в розвиток
підприємств індустрії гостинності, у тому числі готелів. Це свідчить, що
вітчизняні та іноземні інвестори, у тому числі міжнародні готельні ланцюги,
такі як «Хайятт», «Редісон», «Інтерконтіненталь», «Хілтон» та інші, все ж таки
вбачають перспективність українського ринку готельних послуг.
Безумовно,
каталізатором
здійснення
інвестицій
у
будівництво
та
реконструкцію готелів стало проведення в Україні чемпіонату з футболу
ЄВРО-2012. Враховуючи, що рішення про проведення ЄВРО-2012 було
156
прийняте у 2007 році, проаналізуємо динаміку інвестицій у розвиток готелів та
ресторанів за 2007-2011 роки за даними Держстату України (рис. 4.).
6000,0
4907,6
5000,0
4000,0
3000,0
3221,8
2613,7
2589,0
3072,3
2000,0
1000,0
0,0
2 007р.
2 008р.
2 009р.
2 010р.
2 011р.
За 5 років в розвиток готелів і ресторанів було інвестовано 16,4 млрд. грн.,
при цьому розмір інвестицій у 2011 році перевищив показник 2007 року
майже у 1,9 рази. Також відзначаємо збільшення частки інвестицій у розвиток
готелів та ресторанів у загальній структурі капітальних інвестицій. Так, якщо у
2007 році частка інвестицій у готелі і ресторани становила 1,4% ( у т.ч. готелів
– 0,7%) до загального підсумку капіталовкладень в українську економіку, то у
2011 році ця частка зросла до 2,1% (у т. ч. готелів – 1,2%).
Територіальна структура інвестицій у розвиток індустрії гостинності
відповідає розподілу регіонів України за їхньої інвестиційною привабливістю
(рис. 5).
Найбільша частка інвестицій припадає на столицю та область,
регіони, які приймали гостей ЄВРО-2012, та курортні регіони - АРК Крим,
Карпати.
Після проведення ЄВРО-2012 навряд чи можна очікувати на збереження
попередніх темпів росту інвестицій, кількості готелів та інших місць
розміщення. Скоріш за все, інвестори зосередяться на завершенні вже
розпочатих проектів та забезпеченні ефективної діяльності введених в
Jurij O. Kariagin
157
експлуатацію готелів. На нашу думку, можна казати про досягнення певної
рівноваги між попитом на пропозицією на ринку послуг індустрії гостинності.
Інші регіони;
23,16%; 23%
АРК Крим та
м. Севатопіль;
27,31%; 27%
Карпатський регіон
(без Львівської
обл.); 4,39%; 5%
Львівська область;
5,34%; 5%
Харківська область;
5,68%; 6%
Київ та область;
27,02%; 27%
Донецька область;
7,10%; 7%
Визначимо, наскільки тенденції розвитку вітчизняного готельного бізнесу
відповідають
європейським
тенденціям.
Користуючись
даними
сайту
http://epp.eurostat.ec. порівняємо динаміку кількості готелів та інших місць
розміщення з показниками країн Євросоюзу (табл. 1.).
Табл. 1. Динаміка кількості готелів та інших місць розміщення в країнах
Євросоюзу та Україні (у % до показника 2004 року)
Країни
Євросоюз
країн), у т.ч.:
2 005р.
2 006р.
2 007р.
2 008р.
2 009р.
2 010р.
94,61
98,01
98,59
98,44
99,22
99,22
Болгарія
121,06
132,68
150,20
162,01
175,59
179,43
Німеччина
99,28
98,27
97,56
97,43
97,22
97,36
Франція
100,49
98,73
97,51
96,62
95,30
92,97
Латвія
121,22
115,47
114,39
139,21
162,23
178,06
Польща
102,85
107,57
114,21
123,52
132,59
150,68
Велика Британія
73,78
87,63
89,32
87,45
90,57
90,05
Україна
103,36
106,46
119,13
133,81
141,28
145,22
(27
158
Як бачимо, в цілому в країнах Євросоюзу протягом 2005-2010 років
кількість готелів та інших місць розміщення лишалася стабільною. При цьому
у найбільших країнах Західної Європи – Великій Британії, Німеччині, Франції
кількість готельних підприємств навіть зменшувалася. Це вказує на достатність
наявної пропозиції готельних послуг існуючому попиту в цих країнах, а
можливо і на деяке перенасичення ринку. В той же час, у «нових» країнах
Євросоюзу, зокрема Латвії, Болгарії, Польщі спостерігається динамічне
зростання кількості готелів, подібне до показника України.
На нашу думку, різниця між динамікою зміни кількості готельних закладів в
країнах Західної та Східної Європи пояснюється тим, що в СРСР та колишніх
країнах соціалістичного табору розвиток галузей невиробничої сфери, у тому
числі індустрії гостинності відбувався не на ринкових засадах, а за так званим
«залишковим» принципом. Введення до експлуатації нових готелів дозволяє
збалансувати попит і пропозицію на ринках готельних послуг в країнах
Східної Європи
Порівняємо середню місткість вітчизняних готелів із місткістю готелів в
країнах Євросоюзу (табл. 2.).
Табл. 2. Зміна середньої місткості готелів та інших місць розміщення
в країнах Євросоюзу та Україні (місць)
Країни
Темп росту
2004 рік
2010 рік
Євросоюз (27 країн), у тому числі:
54,3
61,3
112,9
Німеччина
43,7
48,0
109,9
Велика Британія
27,4
35,2
128,6
Франція
66,7
72,1
108,0
Кіпр
114,6
121,7
106,3
Іспанія
86,9
95,8
110,2
Польща
77,1
74,8
96,9
Україна (номерів)
41,9
46,2
110,2
до 2004р., %
Jurij O. Kariagin
159
Зазначаємо тенденцію до зростання середньої місткості готелів в країнах
Євросоюзу та в Україні. При цьому за середньою місткістю готелів Україна
наближена до країн, орієнтованих на прийом іноземних гостей з метою
відпочинку, таких як Кіпр, Іспанія, Франція. В той же час, в Німеччині,
Великій Британії, інших країнах Центральної та Західної Європи готельна
галузь складається з великої кількості малих і середніх підприємств.
На нашу думку, подальший розвиток готельного бізнесу в Україні буде
відбуватися переважно шляхом відкриття малих та середніх за місткістю
готелів, що не потребують значних інвестицій та визначаються швидкою
окупністю.
Література
[1] Держстат України. Режим доступу: ukrstat.gov.ua
[2] Євростат. Режим доступу: http://epp.eurostat.ec.europa.eu
Kierunki rozwoju hotelarstwa na Ukrainie
i w krajach Unii Europejskiej
Streszczenie
Słowa kluczowe: hotelarstwo, Ukraina, Unia Europejska
W artykule przedstawiono rozwój hotelarstwa na Ukrainie na tle państw europejskich.
Trends in development of hotel business
in Ukraine and the European Union
Key words: hospitality, Ukraine, the European Union
The article presents the development of the hotel industry in Ukraine against the European
Union countries.
Recenzenci Zeszytów Naukowych
1.
Waldemar Bańka – Wyższa Szkoła im. Pawła Włodkowica w Płocku
2.
Pavol Dančak – Uniwersytet Preszowski
3.
Kazimierz Doktór – Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
4.
Anatolij Drabowskij – Instytut Spółdzielczości w Winnicy
5.
Rudolf Dupkala – Uniwersytet Preszowski
6.
Siergiej Gawrow – Rosyjski Instytut Kulturologii w Moskwie;
Moskiewiski Miejski Uniwersytet Pedagogiczny
7.
Konstantin Jakimczuk – Instytut Spółdzielczości w Winnicy
8.
Walery Karsiekin – Kijowski Narodowy Uniwersytet Kultury i Sztuki
9.
Wojciech Maciejewski – Uniwersytet Warszawski
10. Hanna Markiewicz – Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie
11. Walery Nowikow – Instytut Demografii i Badań Społecznych Narodowej Akademii Nauk Ukrainy
12. Alica Petrašova – Uniwersytet Preszowski
13. Wanda Rusiecka – Białoruska Akademia Nauk
14. Remigiusz Ryziński – Wyższa Szkoła Informatyki, Zarządzania i Administracji
w Warszawie
15. Wojciech Słomski – Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości Międzynarodowej
w Preszowie
16. Eugeniusz Sobczak – Politechnika Warszawska
Recenzenzi Zeszytów Naukowych
162
17. Marek Storoška – Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości Międzynarodowej
w Preszowie
18. Anna Wawrzonkiewicz-Słomska – Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna
w Tarnowie
19. Elżbieta Weiss – Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości Międzynarodowej
w Preszowie
Informacje dla autorów
W Zeszytach Naukowych Uczelni Warszawskiej im. Marii Skłodowskiej-Curie publikowane są prace przeglądowe, rozprawy, studia, artykuły, sprawozdania z konferencji
naukowych, komunikaty, recenzje, informacje z zakresu szeroko pojmowanych
nauk społecznych.
Każda praca powinna być przesyłana do redakcji w formie elektronicznej
/e-mail, płyta CD, bądź pendrive/. Należy ją odpowiednio przygotować pod
względem językowym, merytorycznym i technicznym.
Pierwsza strona złożonego w redakcji artykułu powinna zawierać: imię/imiona,
nazwisko/nazwiska autora/autorów, pełną nazwę instytucji, którą zamierza reprezentować autor bądź autorzy, tytuł pracy, jej streszczenie i słowa kluczowe. Każdy
artykuł powinien zawierać także tytuł, słowa kluczowe i streszczenie w języku angielskim.
W artykułach zaleca się stosowanie przypisów u dołu strony. Większe opracowania powinny zawierać śródtytuły. Tytuły tabel i rysunków należy wyakcentować.
Źródła do nich podawać jak w przypisach.
Bibliografię zestawia się alfabetycznie według nazwisk autorów. Każda pozycja
powinna zawierać nazwisko i inicjały imienia/imion autora/autorów, tytuł pracy,
nazwę czasopisma, jego numer lub tom, wydawnictwo bądź adres internetowy,
miejsce i rok wydania.
Komitet Redakcyjny zastrzega sobie prawo do dokonywania drobnych skrótów
i poprawek przesyłanego materiału bez uzgadniania ich z autorami. W przypadku
konieczności dokonania większych poprawek – dokonuje ich autor lub praca zostaje
wycofana.
Informacje dla autorów
164
*
*
*
Każda praca kierowana jest do recenzji / wzór recenzji i lista recenzentów znajduje się na stronie internetowej czasopisma/. Ocenia ją co najmniej dwóch recenzentów, a w przypadku jednej oceny negatywnej trzech. Recenzenci są spoza jednostki naukowej autora/autorów, a także nie są pracownikami etatowymi Uczelni,
nie pełnią żadnych funkcji w czasopiśmie. W przypadku artykułu zagranicznego
bądź w języku obcym, recenzenci zazwyczaj pochodzą z innego kraju niż autor/autorzy artykułu.
Autorzy nie znają tożsamości recenzentów. Recenzja ma formę pisemną
i zawiera wniosek o dopuszczeniu pracy do druku, dopuszczeniu do druku po naniesieniu uwag lub niedopuszczeniu do druku, a także oświadczenie recenzenta, że
nie ma on żadnych powiązań z autorem/autorami artykułu/artykułów.

ZESZYTY NAUKOWE

Transkrypt

Podobne dokumenty

electronic dictionary - info.put.poznan.pl

Operating instructions

ehf6342xok

LSTF 9M116

Pralka automatyczna Máquina de lavar Пральна машина

Pralka automatyczna Пральна машина Máquina de lavar

Legendy ziemi łęczyńskiej

Gratulujemy narodowi ukraińskiemu tego wyboru Вітаємо вибір

Instrukcja obsługi

комп`ютер і планшет

prosopon - Humanum

SOCIAL AND ECONOMIC PRIORITIES IN THE CONTEXT OF

Екстракт стевії «СТЕВІЯСАН

SLAVICA IUVENUM IX Mezinárodní setkání mladých slavistů

Zbiór artykułów naukowych.

Untitled - Turystyka Pojezierze

Pojednanie przez trudną pamięć. Wołyń 1943

1 Київські полоністичні студії ТОМ XХІІ

yahoo ru