Pobierz e-book - Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur

Postawy i opinie
uczniów białostockich szkół zawodowych
wobec zawodu, edukacji zawodowej
i przyszłości zawodowej
Raport z badań
Ireneusz Niećko
Dorota Jegorow
Monika Cieślikowska
Warszawa 2009
Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Człowiek – najlepsza inwestycja
Recenzja naukowa
mgr Aldona Nowacka
Projekt okładki
Mariusz Kucharczuk
Redakcja i korekta
Zofia Surzycka-Mliczewska
© Copyright by Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur
Warszawa 2009
ISBN 83-919394-3-x
Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur
Institute for Market, Consumption and Business Cycles Research
tel.: (48) 0-22 628-55-85, 0-22 813-46-50, 0-22 813-51-86
fax: (48) 0-22 628-24-79
e-mail: [email protected]
http://www.ibrkk.pl
Skład komputerowy
Sławomir Jarząbek, Daniel Koć
Wydawca
Oficyna A&Z
ul. Gwiaździsta 13 m. 154
01-651 Warszawa
e-mail:[email protected]
Spis treści
Wprowadzenie.............................................................................................................................................................7
1. Motywy i okoliczności wyboru szkoły i nauki zawodu .................................................................................. 10
2. Postrzeganie przez uczniów wybranego zawodu............................................................................................. 15
3. Postrzeganie przez uczniów metod nauczania i wiedzy zdobywanej w szkołach ......................................... 18
4. Plany uczniów związane z pracą zawodową i dalszą edukacją ...................................................................... 23
Ścieżka 1: Praca................................................................................................................................................. 23
Ścieżka 2: Nauka ............................................................................................................................................... 24
5. Wiedza uczniów o rynku pracy ........................................................................................................................ 26
6. Ocena przez uczniów szans na rynku pracy i ich oczekiwania ...................................................................... 28
Podsumowanie.......................................................................................................................................................... 30
Rekomendacje .......................................................................................................................................................... 32
Załącznik I. Liczba uczniów uczących się poszczególnych zawodów w próbie badawczej
szkół zawodowych Białegostoku........................................................................................................ 33
Załącznik II. Tabele wyników ................................................................................................................................. 39
Załącznik III. Wzór ankiety ..................................................................................................................................... 81
Wprowadzenie
Szkolnictwo zawodowe w Polsce od lat przeżywa trudny okres, a perspektywy zmiany tej sytuacji są odległe.
Dotychczasowe zmiany systemowe w edukacji młodzieży kładły akcent na kształcenie ogólne, zaniedbując
kształcenie zawodowe. Szczególnie niekorzystna sytuacja powstała w systemie zasadniczego szkolnictwa
zawodowego, gdzie w latach 1990–2006 liczba zasadniczych szkół zawodowych zmniejszyła się o 40%,
a liczba kształcących się w nich uczniów zmalała o 72%1. Pod tym względem poprawiła się nieco sytuacja
w kształceniu zawodowym na poziomie techników.
Wskazuje się różne powody tego stanu rzeczy. Do głównych przyczyn należą2 upadek lub restrukturyzacja
zakładów pracy prowadzących szkoły przyzakładowe oraz konieczność ponoszenia nakładów finansowych
relatywnie większych na edukację zawodową niż na szkolnictwo ogólne, co stanowi poważną barierę rozwoju
szkolnictwa zawodowego z uwagi na ograniczone środki budżetowe państwa. Również zmiany aspiracji
edukacyjnych młodzieży, polegające na dążeniu do uzyskania wyższego wykształcenia, spowodowały,
że znacznie atrakcyjniejsze stały się szkoły ogólnokształcące zakończone maturą.
Obecne diagnozy ukazują wiele wad systemu szkolnictwa zawodowego. Wskazuje się na niedostosowanie
oferty edukacyjnej do potrzeb rynku pracy, brak nowoczesnych programów nauczania, niską jego jakość
i deprecjację szkolnictwa zawodowego w oczach społeczeństwa3. Wydaje się jednak, że w tym ostatnim
aspekcie świadomość społeczna zaczyna się powoli zmieniać. Zauważane są zalety posiadania dobrego
„fachu”, które są łączone z możliwościami, jakie otwiera rynek pracy nie tylko w Polsce, lecz często również
za granicą, gdzie wykwalifikowani pracownicy są dobrze wynagradzani.
W tym kontekście pilną potrzebą staje się dostosowanie szkolnictwa zawodowego do potrzeb rynku pracy.
Jednym z narzędzi osiągnięcia tego celu są wyniki badań opinii i preferencji pracodawców. Z dotychczasowych
analiz wynika, że oczekują oni zmian programów nauczania w kierunku wyeksponowania treści dotyczących
ekonomiki i organizacji produkcji. Ponadto, wymagają od absolwentów szkół zawodowych określonych
kompetencji społecznych, takich jak: umiejętność komunikowania się, praca w zespole, dostrzeganie
i rozwiązywanie problemów oraz samokształcenie4.
Badanie ankietowe, zrealizowane w ramach projektu w białostockich szkołach zawodowych, przedstawia
problemy szkolnictwa zawodowego od innej strony – tj. uczniów jako grupy, która ponosi wszelkie konsekwencje
słabych stron systemu szkolnictwa zawodowego.
W ankiecie skoncentrowano się na problematyce postrzegania przez uczniów nauki wybranych zawodów
w kontekście ich planów zawodowych, a po części edukacyjnych, ponieważ znaczna część respondentów
decyduje się na dalsze kształcenie zawodowe5. Badanie dało odpowiedź na następujące szczegółowe pytania
odzwierciedlające postawy, opinie i oceny uczniów ostatnich klas szkół zawodowych:
• Jakie były motywy wyboru szkoły i nauki zawodu?
• Jak obecnie są postrzegane wybrane do nauki zawody?
• Jak są postrzegane metody nauczania i wiedza zdobywana w szkołach?
• Jakie są plany zawodowe i edukacyjne uczniów?
• Jaka jest wśród nich wiedza o rynku pracy?
• Jak oceniają oni swoje szanse na rynku pracy?
• Jakie są oczekiwania uczniów związane z przyszłą pracą?
W Białymstoku znajduje się :
• Zespół Szkół Zawodowych Stowarzyszenia Ochotniczych Hufców Pracy Terenowego Oddziału
w Białymstoku,
• Zespół Szkół Budowlano-Geodezyjnych,
• Zespół Szkół Elektrycznych im. prof. Janusza Groszkowskiego,
• Zespół Szkół Gastronomicznych,
• Zespół Szkół Handlowo-Ekonomicznych im. Mikołaja Kopernika,
• Zespół Szkół Mechanicznych,
• Zespół Szkół Metalowo-Drzewnych im. gen. Władysława Andersa,
1
Oświata i wychowanie w roku szkolnym 2005/2006, GUS, Warszawa 2006.
J. Osiecka-Chojnacka, Szkolnictwo zawodowe wobec problemów rynku pracy, „Infos” 2007, nr 16, s. 2.
3
Tamże, s. 2–3.
4
Zob. S.M. Kwiatkowski, Doradztwo zawodowe w warunkach dynamicznych zmian zawodów i specjalności. Uczeń –
pracodawca – zawód – standard – zatrudnienie, w: Edukacja na rynku pracy. Problemy poradnictwa zawodowego,
red. naukowa S.M. Kwiatkowski, Z. Sirojć, OHP, Warszawa 2006.
5
Zob. załącznik III niniejszego raportu — wzór ankiety.
2
7
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Zespół Szkół Odzieżowych im. Stanisława Staszica,
Zespół Szkół Ogólnokształcących i Technicznych,
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 1 im. Komisji Edukacji Narodowej,
Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2,
Zespół Szkół Zawodowych nr 2 im. kpt. Władysława Wysockiego,
Zespół Szkół Zawodowych nr 4 im. gen. Nikodema Sulika,
Zespół Szkół Zawodowych nr 5 im. gen. Ignacego Prądzyńskiego,
Zespół Szkół Zawodowych nr 6,
Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Praktycznego,
Zespół Szkół nr 16,
Zasadnicza Szkoła Zawodowa (przy Zakładzie Poprawczym),
Centrum Kształcenia Ustawicznego.
Wśród nauczanych zawodów najbardziej popularne są zawody związane z mechaniką. W roku szkolnym
2007/2008 w technikach najwięcej uczniów kształciło się w zawodzie technik mechanik (1362 osoby)
i mechatronik (253 osoby), w zasadniczych szkołach zawodowych znaczna część uczniów uczyła się zawodu
mechanika pojazdów samochodowych (283 osoby) i elektromechanika (170 osób)6. Ważną pozycję w ofercie
nauczanych profesji mają zawody związane z turystyką, takie jak: technik hotelarstwa (339 osób) i w mniejszym
zakresie technik agrobiznesu (74 osoby), co wiąże się z turystycznym charakterem regionu. Z turystyką jest
także powiązana branża gastronomiczna. Oferta edukacyjna białostockich szkół zawodowych w dużym stopniu
odpowiada na zapotrzebowanie tej branży, co wynika z dużej liczby uczniów kształcących się w zawodach:
kucharz małej gastronomii (262 osoby) i kelner (184 osoby). Ponadto, w ofercie edukacyjnej szkół istnieją
zawody, w których kształci się osoby do pracy w takich dziedzinach i branżach, jak: budownictwo
i drogownictwo, usługi (fryzjerstwo, krawiectwo), piekarnictwo i cukiernictwo, informatyka i elektronika,
branża odzieżowa, rolnictwo i ogrodnictwo, przetwórstwo żywności, obróbka drewna, ekonomia i handel,
geodezja, architektura krajobrazu.
Należy jednak zaznaczyć, że kształcenie zawodowe jest mniej popularną, w porównaniu do kształcenia
ogólnego, ścieżką edukacyjną podlaskiej młodzieży. Pokazuje to struktura absolwentów różnych typów szkół
z ostatnich lat. Wśród absolwentów, którzy ukończyli szkoły w województwie podlaskim w roku szkolnym
2006/2007, więcej jest osób kończących licea ogólnokształcące niż technika i zasadnicze szkoły zawodowe
(tabela 1).
Tabela 1. Absolwenci szkół podlaskich w roku szkolnym 2006/2007
Absolwenci
Rodzaj szkoły
Szkoły wyższe
Szkoły policealne
Licea ogólnokształcące
liczba
w%
11 772
34,8
3 488
10,3
10 168
30,1
Technika i średnie zawodowe
6 722
19,9
Zasadnicze szkoły zawodowe
1 654
4,9
Źródło: WUP Białystok.
Badanie zrealizowano w grudniu 2008 r. wśród uczniów ostatnich klas zasadniczych szkół zawodowych
i techników z Białegostoku. Do badania wybrano siedem zespołów szkół zawodowych:
• Zespół Szkół Budowlano-Geodezyjnych,
• Zespół Szkół Elektrycznych im. prof. Janusza Groszkowskiego,
• Zespół Szkół Gastronomicznych,
• Zespół Szkół Mechanicznych,
• Zespół Szkół Zawodowych nr 2 im. kpt. Władysława Wysockiego,
• Zespół Szkół Zawodowych nr 4 im. gen. Nikodema Sulika,
• Zespół Szkół Zawodowych nr 6,
• Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Praktycznego.
6
Na podstawie danych Kuratorium Oświaty w Białymstoku o uczniach uczących się w zasadniczych szkołach
zawodowych i technikach Białegostoku (oprócz techników uzupełniających).
8
Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety zawierający 40 pytań merytorycznych oraz 6 pytań
metryczkowych. Badanie przeprowadzono techniką ankiety audytoryjnej na próbie 400 osób (tabela 2).
Tabela 2. Charakterystyka próby pod względem płci, wieku, miejsca zamieszkania
i rodzaju szkoły (n = 400)
Wyszczególnienie
Liczba
W%
Płeć
Mężczyźni
349
87,3
44
11,0
7
1,8
4
1,0
18 lat
78
19,3
19 lat
272
68,1
20 lat
34
8,5
21 lat
7
1,8
22 lat
3
0,8
Brak odpowiedzi
2
0,5
Miasto
269
67,3
Wieś
120
30,0
11
2,8
Technikum
278
69,5
Zasadnicza szkoła zawodowa
119
29,8
3
0,8
Kobiety
Brak odpowiedzi
Wiek
17 lat
Miejsce zamieszkania
Brak odpowiedzi
Rodzaj szkoły
Brak odpowiedzi
Źródło: Badania własne.
W badaniu wzięli udział respondenci uczący się 18 zawodów. Spektrum zawodów jest szerokie, chociaż nie
obejmuje wszystkich nauczanych zawodów w białostockich szkołach. W próbie przeważają zawody związane z
mechaniką, podobnie jak w strukturze całej zbiorowości uczniów szkół zawodowych w Białymstoku. Wielkość
udziału poszczególnych zawodów w próbie jest różna – znalazło się w niej od kilku do kilkudziesięciu uczniów
reprezentujących określone zawody. W przypadku kilku zawodów, zarówno nauczanych w technikach jak
i szkołach zawodowych, udział respondentów w próbie w niewielkim stopniu różnił się od odsetka uczniów
występującego w populacji ogółem (zob. załącznik I).
9
Podsumowanie
• Motywy wyboru szkoły
Dla 35% ankietowanych motywem wyboru szkoły była atrakcyjna oferta edukacji zawodowej. Znaczny
odsetek uczniów (28%) kierował się prawdopodobieństwem uzyskania pracy po ukończeniu danej szkoły.
Z badań wynika, że ważnym motywem wyboru szkoły była także opinia innych osób, przy czym częściej
wskazywano na opinie kolegów (16%) niż opinie rodziców (7%).
• Korzystanie z porad przy wyborze nauki zawodu
Okazuje się, że tak ważna decyzja życiowa, jak wybór zawodu, jest przeważnie podejmowana bez
jakichkolwiek konsultacji. Decydując się na naukę zawodu, nie korzystało z porad 56% ankietowanych, a tylko
co trzeci uczeń z nich korzystał. Spośród tych osób, które korzystały z porad przed wyborem nauki zawodu,
tylko 3% uczniów konsultowało się z doradcą zawodowym. Pozostali ankietowani korzystali głównie z porad
rodziców (25%) i kolegów (22%) lub innych członków rodziny (7%).
• Rozważanie możliwości wyboru nauki innego zawodu przed podjęciem decyzji o wyborze obecnego
zawodu
Większość uczniów (59%) uczy się preferowanego zawodu. Znaczna liczba uczniów (30%) rozważała
jednak inne możliwości wyboru nauki zawodu, a brak w ofercie białostockich szkół preferowanego zawodu
sprawił, że uczą się obecnego zawodu.
• Postrzeganie wybranego zawodu
Połowa uczniów (51%) uznała, że wybrany przez nich zawód to zawód „z przyszłością”; 39%
ankietowanych sądzi, że jest poszukiwany na rynku, a 33% – że jest dobrze płatny; 38% uczniów uznało, że
jest ciekawy, a 16% – że jest atrakcyjny.
• Deklarowana chęć pracy w wyuczonym zawodzie
Większość ankietowanych (59%) deklaruje chęć pracy w wyuczonym zawodzie, przy czym 15% z nich jest
zdecydowanie o tym przekonana, a 44% sądzi, że raczej chce wykonywać swój zawód. Co czwarty
ankietowany uczeń (26%) nie wyraża zainteresowania pracą w wyuczonym zawodzie.
• Opinia o metodach nauczania w białostockich szkołach
Według uczniów metody nauczania stosowane w białostockich szkołach są stosunkowo skuteczne i raczej
odpowiadają uczniom („w sam raz dla mnie”), chociaż są dość tradycyjne, raczej mało oryginalne i mało
interesujące.
• Atuty nauczania w szkole wybranego zawodu
Według uczniów nie ma czynnika, który wyróżniałby się na tle innych. Najczęściej (27% wskazań)
respondenci nie widzieli żadnego atutu nauczania wybranego zawodu. W dalszej kolejności wskazywali na
kontakty szkół z zakładami pracy – 23% i na fakt dysponowania przez szkołę dobrą kadrą nauczycieli (21%).
Natomiast znacznie rzadziej wskazywali na takie czynniki, jak: odpowiednio duża liczba godzin
przeznaczonych na praktyki zawodowe (15%) i wyposażenie szkoły w nowoczesny sprzęt wspomagający
naukę (12%).
• Wiedza teoretyczna a umiejętności praktyczne
Zdecydowana większość uczniów twierdzi, że szkoły zawodowe powinny się koncentrować na
przekazywaniu umiejętności praktycznych (96%). Jedynie nieliczni respondenci sądzą, że szkoły powinny
dostarczać więcej wiedzy teoretycznej (4%).
• Poziom zadowolenia z nauki wybranego zawodu
Większość respondentów jest zadowolona z nauki zawodu, przy czym 24% jest w pełni zadowolonych,
a 39% – raczej zadowolonych. Natomiast co czwarty respondent nie jest zadowolony z nauki zawodu.
• Plany związane z pracą zawodową i dalszą edukacją
Respondenci najczęściej chcieliby łączyć pracę z nauką. Taką drogę życiową w najbliższej przyszłości
planuje 46% z nich. Jedynie co piąty ankietowany (21%) chciałby podjąć wyłącznie pracę, natomiast nieco
30
mniejsza liczba uczniów planuje wyłącznie kontynuację nauki (18%). Nie zadecydowało jeszcze o swojej
najbliższej przyszłości 15% uczniów.
• Spodziewany okres poszukiwania pracy
Badani uczniowie są raczej optymistycznie nastawieni do tego, ile czasu będą poszukiwać pracy po
ukończeniu szkoły. Prawie co trzeci respondent sądzi, że znajdzie pracę w okresie nie dłuższym niż miesiąc,
a co piąty z nich ma nadzieję na zdobycie pracy w okresie 1–3 miesięcy.
• Plany dalszej edukacji a kontynuowanie nauki wybranego zawodu
Tylko 35% uczniów zamierza kontynuować naukę wybranego kilka lat wcześniej zawodu. Tyle samo
respondentów nie chce podążać ścieżką rozwijania umiejętności w wybranym zawodzie, planując zmianę
swych kwalifikacji zawodowych. Znaczna część osób planujących dalszą edukację nie podjęła jeszcze decyzji
w tej kwestii (30%).
• Deklarowana wiedza na temat rynku pracy
Uczniowie najczęściej nie mają wystarczającej wiedzy na temat rynku pracy w Białymstoku (44%). Tylko
co czwarty respondent (23%) sądzi, że orientuje się w realiach lokalnego rynku pracy. Wielu z nich nie potrafi
ocenić swojej wiedzy na ten temat (33%).
• Chęć pogłębienia wiedzy na temat rynków pracy
Zdecydowana większość uczniów jest zainteresowana zdobyciem lub pogłębieniem wiedzy na temat rynku
pracy zarówno w wymiarze lokalnym, jak i zewnętrznym. Najczęściej chcieliby wiedzieć więcej o białostockim
rynku pracy (77%), jednak, co jest znamienne, w następnej kolejności są zainteresowani zagranicznymi rynkami
pracy (66%). Tylko nieco ponad połowa uczniów jest zainteresowana polskim rynkiem pracy (59%).
• Szanse na zdobycie pracy po ukończeniu szkoły
Mniej niż połowa ankietowanych (45%) sądzi, że może zdobyć pracę w wyuczonym zawodzie, jednak
większość z nich (63%) uważa, iż będą szukać jakiejkolwiek pracy po ukończeniu szkoły.
• Oczekiwania finansowe w swojej pierwszej pracy
Z badania wynika, że większość respondentów ma rozsądne oczekiwania finansowe. Ponad połowa
uczniów (62%) liczy na wynagrodzenie w granicach 1000–2000 zł brutto. Odsetek respondentów mających
wygórowane oczekiwania, biorąc pod uwagę realia lokalnego rynku pracy, jest stosunkowo nieduży.
• Ocena perspektyw kariery zawodowej
Uczniowie raczej optymistycznie oceniają perspektywy swojej kariery zawodowej. Ponad połowa z nich
(54%) ocenia je raczej dobrze, a 19% – dobrze. Pesymiści należą do mniejszości – źle lub raczej źle ocenia
swoją przyszłość zawodową tylko 9% uczniów.
31
Rekomendacje
Opinie uczniów białostockich szkół zawodowych, przedstawione w niniejszym raporcie, są interesującym
elementem ewaluacji lokalnego systemu edukacji zawodowej. Autorzy raportu mają nadzieję, że wyniki
badania staną się źródłem wielu istotnych wniosków, a także umożliwią zarysowanie kierunków działań
rozwojowo-naprawczych, które zainspirują decydentów do podjęcia działań mających na celu wprowadzenie
zmian w tym systemie. Pierwsze problemy powstają w wyniku braku wszechstronnej informacji o możliwości
wyboru szkół i rodzaju nauczanych zawodów, a wsparcia doradcy potrzebują osoby niepewne swoich
uzdolnień.
Badanie ujawniło duże potrzeby w zakresie poradnictwa zawodowego. Z badania wynika, iż brak
możliwości skorzystania z porad profesjonalisty przyczynia się do podjęcia przez uczniów błędnych decyzji
w sprawie wyboru zawodu (w swych decyzjach polegają oni głównie na własnych przekonaniach lub na radach
rodziców czy kolegów). Nietrafiony wybór nauki zawodu powoduje, że znacząca część uczniów nie jest
usatysfakcjonowana wybranym zawodem, a nawet nie chce w przyszłości pracować w wyuczonym zawodzie.
Z obserwacji wielu znawców problematyki edukacji zawodowej wynika, że programy nauczania nie są
dostosowane do potrzeb rynków pracy. Potwierdzają to opinie uczniów, którzy sądzą, że główny akcent jest
położony na przekaz wiedzy teoretycznej, podczas gdy istnieje potrzeba nauki umiejętności praktycznych,
które będą użyteczne na rynku pracy.
Dosyć optymistyczny wniosek wypływający z badania dotyczy faktu, iż większość uczniów jest
zadowolona z nauki w swoich szkołach, chwali kontakty szkół z pracodawcami i kadrę nauczycieli. Rzadko
jednak wymieniali tak istotne czynniki wpływające na jakość nauczania zawodowego, jak odpowiednia liczba
praktyk zawodowych i wyposażenie szkół w nowoczesny sprzęt wspomagający naukę. Uczniom odpowiadają
metody nauczania, chociaż są one dość tradycyjne i stosunkowo mało oryginalne. Uczniowie optymistycznie
oceniają perspektywy swojej kariery zawodowej. Większość z nich zamierza poszukiwać pracy po ukończeniu
szkoły, a znaczna część pragnie łączyć pracę z nauką. Niestety, nie mają odpowiedniej wiedzy zarówno
o rynku lokalnym, jak i o zewnętrznych rynkach pracy. Wyrażają chęć zdobycia większej wiedzy na ten temat.
Wyniki badań zrealizowanych w białostockich szkołach skłoniły autorów raportu do wielu przemyśleń
i sformułowania następujących ogólnych wniosków, które mogą zostać wykorzystane przez decydentów
zajmujących się lokalnym szkolnictwem zawodowym i rynkiem pracy.
• Analizy lokalnego rynku pracy, potrzeby pracodawców i prognozy popytu na określone zawody
powinny być podstawą kształtowania oferty edukacyjnej szkół zawodowych. Celem takich analiz jest
oszacowanie popytu na określone zawody, kwalifikacje i kompetencje, których oczekują pracodawcy.
• Kształtowanie oferty edukacyjnej szkół zawodowych nie może się odbywać bez konsultacji
z instytucjami otoczenia systemu szkolnego. Należałoby opracować system takich konsultacji na
szczeblu lokalnym.
• Szkolnictwo zawodowe powinno nie tylko uwzględniać kształcenie podstawowych i specjalistycznych
kwalifikacji zawodowych specyficznych dla każdego zawodu, lecz także rozwijać niektóre kompetencje
pozazawodowe wymagane przez pracodawców, np. skuteczne komunikowanie się, praca w zespole,
dostrzeganie i rozwiązywanie problemów, samokształcenie.
• Szkoły zawodowe powinny nawiązać nowe formy współpracy z lokalnymi przedsiębiorstwami w celu
zwiększenia liczby praktyk zawodowych i lepszego kształtowania umiejętności zawodowych na
potrzeby firm lokalnych. W ten sposób przedsiębiorstwa mogłyby wykształcić pracowników, których nie
mogą zdobyć na obecnym rynku pracy.
• System poradnictwa zawodowego powinien obejmować młodzież szkół gimnazjalnych, ponieważ na
tym poziomie edukacji pojawia się potrzeba wyboru przez uczniów ścieżki edukacyjno-zawodowej.
• Wybór nauki zawodu w szkole zawodowej nie powinien ograniczać dalszej ścieżki edukacyjnej,
tj. uzyskania matury i możliwości studiów.
• Należy położyć większy nacisk na praktyczną naukę zawodów z wykorzystaniem najnowszych technik
i technologii.
32