Wydrukuj zestaw

Transkrypt

Wydrukuj zestaw

Zestaw materiałów edukacyjnych
język polski dla uczniów w wieku powyżej 14 lat do
programu "Moja polska kulturoteka" - cz. 2.
Wszystkie materiały można wykorzystywać zgodnie z licencją Creative Commons
– Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 PL
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/,
za wyjątkiem materiałów, które zostały wyraźnie oznaczone jako nieobjęte postanowieniami tej licencji.
http://www.wlaczpolske.pl
język polski dla uczniów w wieku powyżej 14 lat do programu "Moja polska
kulturoteka" - cz. 2.
Strona 1
Tradycja (1)
Polecenia:
Obejrzyj fragment filmu Stanisława Barei Miś.
http://www.youtube.com/watch?v=PH1BCq1cl8M
1. Dlaczego dziewczynka nie może nazywać się Tradycja?
2. Jak definiuje tradycję i codzienność Starszy Mężczyzna? Wyjaśnij metaforyczne porównanie
tradycji do tysiącletniego dębu.
3. Co składa się według Mężczyzny na tradycję?
4. Co stanowi polską tradycję, a co naszą codzienność? Uzupełnij wypowiedź bohatera filmu.
5. Jakie emocje malują się na twarzach ludzi słuchających Mężczyzny? Opisz je.
6. Czy rozpoznajesz utwór stanowiący tło muzyczne wypowiedzi o tradycji? Jak sądzisz,
dlaczego twórca filmu wybrał tę muzykę?
[dożynki]
7. Znajdź informacje o polskich obyczajach i obrzędach ludowych, na przykład wiankach,
andrzejkach, dożynkach. Wskaż, które obyczaje i obrzędy należą do tradycji religijnej, a które
do świeckiej. Sprawdź, które z nich mają charakter rodzinny lub towarzyski, a które publiczny.
[Henryk Siemiradzki, Noc Świętojańska]
Włącz Polskę!
Strona 2
8. Opisz te elementy życia codziennego i zwyczajów świątecznych, które stanowią o polskiej
tradycji Twojego domu?
Co krytykuje autor satyry „Żona modna”?
I. Zapoznaj się z krótką informacją o Ignacym Krasickim.
[portret Ignacego Krasickiego]
IGNACY KRASICKI (1735 – 1801) – polski pisarz, biskup warmiński, od roku 1795 arcybiskup
gnieźnieński, poeta, prozaik i publicysta. Jeden z najważniejszych przedstawicieli polskiego
oświecenia. Nazywany "księciem poetów polskich". Zasiadał w Senacie Rzeczypospolitej.
Tworzył bajki, satyry i poematy heroikomiczne.
Jest również autorem dzieła uznawanego za pierwszą polską powieść (Mikołaja
Doświadczyńskiego przypadki).
II. Przeczytaj fragmenty satyry Ignacego Krasickiego Żona modna i wykonaj polecenia.
Polecenia:
1. Przeczytajcie tekst satyry Ignacego Krasickiego z podziałem na role.
Podzielcie się na trzy grupy i wykonajcie kolejne polecenia.
2. Stwórzcie plan wydarzeń przedstawionych w satyrze. Pamiętajcie o tym, by kolejne punkty
waszego planu miały formę równoważników zdania, na przykład:
1. Spotkanie mężczyzn.
3. Na podstawie stworzonego planu streśćcie fabułę satyry.
4. Określcie temat utworu.
5. Wypiszcie postacie, które pojawiają się w satyrze. Podzielcie je na postacie pierwszoplanowe
i drugoplanowe.
6. Przyporządkujcie każdej z grup wybraną postać według schematu:
a) GRUPA A- postać pierwszoplanowa męska.
b) GRUPA B- postać pierwszoplanowa żeńska.
c) GRUPA C- postaci drugoplanowe.
7. W każdej z grup wypiszcie z satyry te cytaty, które charakteryzują waszą postać lub postacie.
8. Na podstawie wypisanych cytatów uzupełnijcie odpowiednie rubryki w tabeli:
Włącz Polskę!
Strona 3
9. Przedstawcie klasie wyniki waszej pracy. Wpiszcie wasze obserwacje do wspólnej tabeli.
10. Jak zostali sportretowani bohaterowie satyry? Każdej postaci przypiszcie jedno lub dwa
określenia wybrane z poniższego zestawu:
neutralnie, negatywnie, pozytywnie, komicznie, karykaturalnie, ironicznie, groteskowo, ponuro,
żartobliwie
11. Wymieńcie cechy postaci pierwszoplanowych, które zostały ośmieszone w utworze
Ignacego Krasickiego.
III. Zapoznaj się z poniższym zestawem cech satyry i wykonaj polecenia:
SATYRA (łac. satura= dosł. „mieszanina”)
1. utwór literacki;
2. ośmiesza na przykład wady, obyczaje, postawy, stosunki społeczne, orientacje polityczne,
sposoby zachowania;
3. ukazuje stosunek autora do określonych zjawisk;
4. nie proponuje rozwiązań, wzorców lub ideałów;
5. ma charakter diagnostyczny;
6. posługuje się komizmem, groteską, karykaturą;
7. wywodzi się z literatury rzymskiej.
Polecenia:
1. Wymień trzy cechy utworu Krasickiego, które potwierdzają, że jest to satyra.
2. Nazwij zjawisko, które zostaje ośmieszone w satyrze Żona modna.
3. Podaj dwa argumenty potwierdzające, że opisane w utworze zjawisko może być szkodliwe.
IV. Przedyskutujcie w klasie, czy zgadzacie się ze stwierdzeniem biskupa warmińskiego.
„I śmiech niekiedy może być nauką,
Kiedy się z przywar nie z osób natrząsa (…)”
Ignacy Krasicki, Monachomachia, czyli Wojna mnichów
Włącz Polskę!
Co krytykuje autor satyry „Żona modna”? (tekst)
ŻONA MODNA
Ignacy Krasicki
„A ponieważ dostałeś, coś tak drogo cenił,
Winszuję, panie Pietrze, żeś się już ożenił”.
– „Bóg zapłać”. – „Cóż to znaczy? Ozięble dziękujesz,
Alboż to szczęścia swego jeszcze nie pojmujesz?
Czyliż się już sprzykrzyły małżeńskie ogniwa?”
– „Nie ze wszystkim; luboć [1] to zazwyczaj tak bywa,
Pierwsze czasy cukrowe”. – „Toś pewnie w goryczy?”
– „ Jeszczeć [2]!” – „Bracie, trzymaj więc, coś dostał w zdobyczy!
Trzymaj skromnie, cierpliwie, a milcz tak jak drudzy,
Co to swoich małżonek uniżeni słudzy,
Z tytułu ichmościowie, dla oka dobrani,
A jejmość tylko w domu rządczyna i pani.
Pewnie może i twoja?” – „Ma talenta śliczne:
Wziąłem po niej w posagu cztery wsie dziedziczne,
Piękna, grzeczna, rozumna”. – „Tym lepiej”. – „Tym gorzej.
Wszystko to na złe wyszło i zgubi mnie sporzej [3];
Piękność, talent wielkie są zaszczyty niewieście,
Cóż po tym, kiedy była wychowana w mieście”.
– „Alboż to miasto psuje?” – „A któż wątpić może?
Bogdaj to żonka ze wsi!” – „A z miasta?” – „Broń Boże!
Źlem tuszył [4], skorom moją pierwszy raz obaczył,
Ale żem to, co postrzegł, na dobre tłumaczył,
Wdawszy się już, a nie chcąc dla damy ohydy [5],
Wiejski Tyrsys, wzdychałem do mojej Filipy [6].
Dziwne były jej gesta i misterne wdzięki,
A nim przyszło do szlugu [7] i dania mi ręki,
Szliśmy drogą romansów, a czym się uśmiechał [8],
Czym się skarżył, czy milczał, czy mówił, czy wzdychał,
Wiedziałem, żem niedobrze udawał aktora,
Modna Filis gardziła sercem domatora [9].
I ja byłbym nią wzgardził; ale punkt honoru,
A czego mi najbardziej żal, ponęta zbioru [10],
Owe wioski, co z mymi graniczą, dziedziczne,
Te mnie zwiodły, wprawiły w te okowy [11] śliczne.
Przyszło do intercyzy [12]. Punkt pierwszy: że w mieście
Jejmość przy doskonałej francuskiej niewieście,
Co lepiej (bo Francuzka) potrafi ratować,
Będzie mieszkać, ilekroć trafi się chorować.
Włącz Polskę!
Strona 4
Punkt drugi: chociaż zdrowa, czas na wsi przesiedzi,
Co zima jednak miasto stołeczne odwiedzi.
Punkt trzeci: będzie miała swój ekwipaż [13] własny.
Punkt czwarty: dom się najmie wygodny, nieciasny,
To jest apartamenta paradne dla gości,
Jeden z tyłu dla męża, z przodu dla jejmości.
Punkt piąty: a broń Boże! – Zląkłem się. A czego?
„Trafia się – rzekli krewni – że z zdania wspólnego
Albo się węzeł przerwie, albo się rozłączy!”
„Jaki węzeł?” „Małżeński”. Rzekłem: „Ten śmierć kończy”.
Roześmieli się z wieśniackiej przytomni [14] prostoty.
A tak płacąc wolnością niewczesne zaloty,
Po zwyczajnych obrządkach rzecz poprzedzających
Jestem wpisany w bractwo braci żałujących.
Wyjeżdżamy do domu. Jejmość w złych humorach:
„Czym pojedziem?” „Karetą”. „A nie na resorach?”
Daliż ja po resory. Szczęściem kasztelanic,
Co karetę angielską sprowadził z zagranic,
Zgrał się co do szeląga. Kupiłem. Czas siadać –
Jejmość słaba. Więc podroż musiemy odkładać.
Zdrowsza jejmość, zajeżdża angielska kareta.
Siada jejmość, a przy niej suczka faworyta.
Kładą skrzynki, skrzyneczki, woreczki i paczki,
Te od wódek pachnących, tamte od tabaczki,
Niosą pudło kornetów [15], jakiś kosz na fanty [16];
W jednej klatce kanarek, co śpiewa kuranty,
W drugiej sroka, dla ptaków jedzenie w garnuszku,
Dalej kotka z kocięty i mysz na łańcuszku.
Chcę siadać, nie masz miejsca; żeby nie zwlec drogi,
Wziąłem klatkę pod pachę, a suczkę na nogi.
Wyjeżdżamy szczęśliwie, jejmość siedzi smutna,
Ja milczę, sroka tylko wrzeszczy rezolutna.
Przerwała jejmość myśli: „Masz waćpan kucharza?”
„Mam, moje serce”. „A pfe, koncept z kalendarza [17],
Moje serce! Proszę się tych prostactw oduczyć!”
Zamilkłem. Trudno mówić, a dopieroż mruczyć.
Więc milczę. Jejmość znowu o kucharza pyta.
„Mam, mościa dobrodziejko”. „Masz waćpan stangreta [18]?”
„Wszak nas wiezie”. „To furman. Trzeba od parady
Mieć inszego. Kucharza dla jakiej sąsiady
Możesz waćpan ustąpić”. „Dobry”. „Skąd?” „Poddany”.
„To musi być zapewne nieoszacowany [19] –
Włącz Polskę!
Strona 5
Musi dobrze przypiekać teczuszki [20], łazanki,
Do gustu pani wojskiej, panny podstolanki.
Ustąp go waćpan. Przyjmą pana Matyjasza,
Może go i ksiądz pleban użyć do kiermasza [21].
„A pasztetnik?” „Umiał ci i pasztety robić”.
„Wierz mi, waćpan, jeżeli mamy się sposobić
Do uczciwego życia, weźże ludzi zgodnych,
Kucharzy cudzoziemców, pasztetników modnych,
Trzeba i cukiernika. Serwis zwierciadlany
Masz waćpan i figurki piękne z porcelany?”
„Nie mam”. „Jak to być może? Ale już rozumiem
I lubo jeszcze trybu wiejskiego nie umiem,
Domyślam się. Na wety [22] zastawiają półki,
Tam w pięknych piramidach krajanki, gomółki [23],
Tatarskie ziele [24] w cukrze, imbier chiński w miodzie,
Zaś ku większej pociesze razem i wygodzie
W ładunkach bibułowych kmin kandyzowany [25],
A na wierzchu toruński piernik pozłacany.
Szkoda mówić, to pięknie, wybornie i grzecznie,
Ale wybacz mi, waćpan, że się stawię sprzecznie.
Jam niegodna tych parad, takiej wspaniałości”.
Zmilczałem, wolno było żartować jejmości.
Wjeżdżamy już we wrota, spojźrzała z karety:
„A pfe, mospanie, parkan, czemu nie sztakiety?”
Wysiadła, a z nią suczka i kotka, i myszka;
Odepchnęła starego szafarza [26] Franciszka;
Łzy mu w oczach stanęły, jam westchnął. W drzwi wchodzi.
„To nasz ksiądz pleban!” „Kłaniam[27]”. Zmarszczył się dobrodziej.
„Gdzie sala?” „Tu jadamy”. „Kto widział tak jadać!
Mała izba, czterdziestu nie może tu siadać”.
Aż się wezdrgnął Franciszek, skoro to wyrzekła,
A klucznica natychmiast ze strachu uciekła.
Jam został. Idziem dalej. „To pokój sypialny”.
„A pokój do bawienia?” „Tam, gdzie i jadalny”.
„To być nigdy nie może! A gabinet?” „Dalej.
Ten będzie dla waćpani, a tu będziem spali”.
„Spali? Proszę, mospanie, do swoich pokojów.
Ja muszę mieć osobne od spania, od strojów,
Od książek, od muzyki, od zabaw prywatnych,
Dla panien pokojowych, dla służebnic płatnych.
A ogród?” „Są kwatery [28] z bukszpanu, ligustru [29]”.
„Wyrzucić! Nie potrzeba przydatniego lustru [30].
To niemczyzna. Niech będą z cyprysów gaiki,
Włącz Polskę!
Strona 6
Mruczące po kamyczkach gdzieniegdzie strumyki,
Tu kiosk[31], a tu meczecik [32], holenderskie wanny [33],
Tu domek pustelnika, tam kościół Dyjanny [34].
Wszystko jak od niechcenia, jakby od igraszki,
Belwederek [35] maleńki, klateczki na ptaszki,
A tu słowik miłośnie szczebiocze do ucha,
Synogarlica [36] jęczy, a gołąbek grucha,
A ja sobie rozmyślam pomiędzy cyprysy
Nad nieszczęściem Pameli albo Heloisy [37]…”
Uciekłem, jak się jejmość rozpoczęła zżymać [38],
Już też więcej nie mogłem tych bajek wytrzymać,
Uciekłem. Jejmość w rządy. Pełno w domu wrzawy,
Trzy sztafety [39] w tygodniu poszło do Warszawy,
W dwa tygodnie już domu i poznać nie można,
Jejmość w planty [40] obfita, a w dziełach przemożna,
Z stołowej izby balki wyrzuciwszy stare,
Dała sufit, a na nim Wenery ofiarę [41].
Już alkowa złocona w sypialnym pokoju,
Gipsem wymarmurzony gabinet od stroju.
Poszły słojki z apteczki, poszły konfitury
A nowym dziełem kunsztu i architektury
Z półek szafy mahoni, w nich książek bez liku,
A wszystko po francusku; globus na stoliku,
Buduar [42] szklni się złotem, pełno porcelany,
Stoliki marmurowe, zwierciadlane ściany.
Zgoła przeszedł mój domek warszawskie pałace,
A ja w kącie nieborak, jak płacę, tak płacę.
To mniejsza, lecz gdy hurmem zjechali się goście,
Wykwintne kawalery i modne imoście,
Bal, maszki [43], trąby, kotły, gromadna muzyka,
Pan szambelan za zdrowie jejmości wykrzyka,
Pan adiutant wypija moje stare wino,
A jejmość, w kącie szepcząc z panią starościną,
Kiedy ja się uwijam jako jaki sługa,
Coraz na mnie pogląda, śmieje się i mruga.
Po wieczerzy fajerwerk. Goście patrzą z sali;
Wpadł szmermel [44] między gumna, stodoła się pali.
Ja wybiegam, ja gaszę, ratuję i płaczę,
A tu brzmią coraz głośniej na wiwat trębacze.
Powracam zmordowany od pogorzeliska,
Nowe żarty, przymówki, nowe pośmiewiska.
Siedzą goście, a coraz więcej ich przybywa,
Włącz Polskę!
Strona 7
Strona 8
Przekładam [45] zbytni ekspens [46], jejmość zapalczywa
Z swoimi czterma wsiami odzywa się dwornie.
I osiem nie wystarczy – przekładam pokornie.
To się wroćmy do miasta. Zezwoliłem, jedziem;
Już tu od kilku niedziel zbytkujem i siedziem.
Już… ale dobrze mi tak, choć frasunek [47] bodzie.
Cóż mam czynić? Próżny żal, jak mówią, po szkodzie”.
Wyjaśnienia:
1 luboć – choć, chociaż.
2 Jeszczeć – jeszcze jak.
3 sporzej – prędzej.
4 tuszył – miał nadzieję.
5 ohydy – niesławy, afrontu, wstydu.
6 Tyrsys […] Filidy – Tyrsys i Filida to imiona pary pasterzy, bohaterow sielanek rzymskich i
greckich.
7 szlubu – ślubu
8 uśmiechał – tzw. e pochylone, wymawiane jak [e/y] (tutaj rym do wzdychał).
9 domatora – osoby kochającej zacisze domowe.
10 ponęta zbioru – chęci zysku.
11 okowy – pęta, niewolę.
12 intercyzy – intercyza to przedślubna umowa (dokonywana prywatnie, a nie urzędowo)
dotycząca spraw majątkowych
13 ekwipaż – tu: powoz.
14 przytomni – obecni
15 kornetow – damskich nakryć głowy.
16 fanty – drobiazgi, cenne przedmioty.
17 koncept z kalendarza – pomysł wzięty z popularnych w XVIII wieku kalendarzy,
udzielających wszelkiego typu rad;
tu: pogardliwie o słowach „moje serce” – jakoby wyrażeniu staromodnym.
18 stangryta – stangret to elegancko ubrany woźnica powożący pojazdem konnym.
19 nieoszacowany – nieoceniony (tu z kpiną).
20 reczuszki – racuszki, czyli placki z ciasta drożdżowego smażone na tłuszczu.
21 kiermasza – kiermasz to uroczystości z okazji rocznicy poświęcenia kościoła, połączone z
jarmarkiem, zabawą, zjazdem duchowieństwa;
także: odpust, czyli święto patrona parafii.
22 na wety – na deser
23 gomołki – bułki, pieczywo.
24 Tatarskie ziele – tatarak.
25 kmin kandyzowany – kminek smażony w cukrze.
26 szafarza – osoby w dworze odpowiedzialnej za zapasy w spiżarni.
27 Kłaniam – lekceważąca forma pozdrowienia.
28 kwatery – klomby.
29 ligustru – linguster to krzew sadzony jako żywopłot.
30 przydatniego lustru – dodatkowego zdobienia.
31 kiosk – budowla ogrodowa, altana.
32 meczecik – budowla ogrodowa przypominająca meczet (świątynię muzułmańską).
33 holenderskie wanny – baseny wokoł fontann.
Włącz Polskę!
Strona 9
34 kościoł Dyjanny – pawilon ogrodowy przypominający świątynię Diany, rzymskiej bogini
łowow.
35 Belwederek – ogrodowa budowla na wzniesieniu, z ktorej roztacza się piękny widok.
36 Synogarlica – ptak podobny do gołębia.
37 Pameli albo Heloisy – Pamela i Heloiza to bohaterki łzawych, sentymentalnych powieści.
38 zżymać – złościć.
39 sztafety – tu: posłańcy konni.
40 planty – pomysły.
41 Wenery ofiarę – być może chodzi o scenę przemiany rozszarpanego przez dzika Adonisa w
kwiat anemonu, jakiej dokonała po jego stracie Wenera.
42 Buduar – elegancki pokoik kobiecy.
43 maszki – maski.
44 szmermel – sztuczny ogień, fajerwerk.
45 Przekładam – przedstawiam, wyjaśniam, tłumaczę.
46 ekspens – wydatek.
47 frasunek – kłopot, zmartwienie.
Zainteresowania i pasje
Polecenia:
1. Zapoznaj się z wyjaśnieniem pojęć: interesować się, hobby, pasja.
Gromadzenie dokumentów i materiałów filatelistycznych
interesować się
●
●
●
być zainteresowanym, być zaciekawionym
dbać, troszczyć się o kogoś lub o coś
przejawiać chęć bliższego poznania kogoś
hobby
Włącz Polskę!
●
Strona 10
zamiłowanie do czegoś
pasja
●
●
●
●
●
ogromne zamiłowanie do czegoś
silny gniew
utwór muzyczny podobny do oratorium, oparty na ewangelicznym tekście o męce Chrystusa
nabożeństwo wielkopostne; też: ewangeliczny opis męki Chrystusa czytany podczas takiego
nabożeństwa
w malarstwie, rzeźbie, misteriach: cykl scen przedstawiających mękę Chrystusa
Polskie monety 10 zł z 1959 r. i 1968 r., bite wg projektu J. Gosławskiego z 1958 r.
2. Podkreśl te znaczenia, które potwierdzają, że wymienione wyrazy są synonimami.
3. Znajdź przykłady pasji – gatunku muzycznego. Z jakim okresem liturgicznym wiążemy te
utwory? Odszukaj libretto jednego z utworów i potwierdź, że jest ono oparte na ewangelicznym
tekście o męce Chrystusa.
4. Ułóż zdania, w których użyjesz omawianych pojęć we wszystkich podanych znaczeniach.
5. Dobierz określenia do wyrazów:
zainteresowania – np. ..................................................
kolekcjoner – np. ..................................................
pasjonat – np. ..................................................
Pocztówka z widokiem terenów Wystawy Rolniczo-Przemysłowej w 1901 roku w Lublinie
Włącz Polskę!
Strona 11
6. Zapisz kilka wyrazów pochodzących od słowa hobby.
7. Napisz krótką pracę (około 250 słów) o swoich zainteresowaniach i pasjach.
Praca domowa:
Przeprowadź rozmowy ze swoimi znajomymi i rodziną. Dowiedz się, czym się interesują.
Przygotuj prezentację na temat najciekawszych pasji i zainteresowań.
Spór klasyków z romantykami, czyli rzecz o
„Romantyczności” Adama Mickiewicza
I. Przeczytaj balladę Adama Mickiewicza i wykonaj polecenia.
Polecenia:
1. Określ temat ballady Adama Mickiewicza.
2. Określ czas i miejsce wydarzeń opisanych w Romantyczności..
3. Wymień wszystkie osoby biorące udział w przedstawionym zdarzeniu.
4. Na podstawie przeczytanego tekstu uzupełnij tabelę.
Karusia
Jasiek
lud
Kim jest?
........................
........................
........................
Jak wygląda?
..........X...........
........................
..........X...........
Jak się zachowuje?
........................
........................
........................
Co mówi?
........................
........................
........................
5. Opisz i wyjaśnij zachowanie ludu w stosunku do Karusi. Zilustruj swoją wypowiedź
odpowiednim cytatem z tekstu.
6. W dwunastej strofie ballady ujawnia się anonimowy narrator. Określ, jaki ma stosunek do
opisywanych wydarzeń. Z kim wchodzi w polemikę?
7. Jak ocenia zachowanie Karusi rozmówca narratora?
8. Na podstawie toczącej się pomiędzy rozmówcami polemiki uzupełnij poniższy schemat.
Włącz Polskę!
Strona 12
9. Powyższą balladę uznawano za manifest polskiego romantyzmu. Która z postaci
uwzględnionych na schemacie w Poleceniu 8. jest jego wyrazicielem? W której z epok można by
umieścić drugą postać?
10. Zinterpretuj tytuł utworu Adama Mickiewicza.
11. Czym jest motto? Jaką może pełnić funkcje w utworze? Określ formę i rolę motta ballady
Adama Mickiewicza.
12. Wykorzystując odpowiednie źródła (np. encyklopedię internetową, Słownik Pisarzy Polskich,
Słownik Literatury XIX wieku i inne) zgromadź informacje na temat walki klasyków z
romantykami. Zapisz je w formie krótkiej notatki.
13. Przedyskutujcie w klasie, która z zaprezentowanych w balladzie postaw jest Wam bliższa.
Pamiętajcie o tym, by uzasadnić swoje stanowisko.
[Piotr Michałowski, Portret Marii]
Włącz Polskę!
Spór klasyków z romantykami (tekst)
Romantyczność
Adam Mickiewicz
Methinks, I see... where?
– In my mind's eyes [1].
Szekspir
Słuchaj, dzieweczko!
– Ona nie słucha –
To dzień biały! to miasteczko!
Przy tobie nie ma żywego ducha.
Co tam wkoło siebie chwytasz?
Kogo wołasz, z kim się witasz?
– Ona nie słucha. –
To jak martwa opoka
Nie zwróci w stronę oka,
To strzela wkoło oczyma,
To się łzami zaleje;
Coś niby chwyta, coś niby trzyma;
Rozpłacze się i zaśmieje.
“Tyżeś to w nocy?- To ty, Jasieńku!
Ach! i po śmierci kocha!
Tutaj, tutaj, pomaleńku,
Czasem usłyszy macocha!
Niech sobie słyszy, już nie ma ciebie!
Już po twoim pogrzebie!
Ty już umarłeś? Ach! ja się boję!
Czego się boję mego Jasieńka
Ach, to on! lica twoje, oczki twoje!
Twoja biała sukienka!
I sam ty biały jak chusta,
Zimny, jakie zimne dłonie!
Tutaj połóż, tu na łonie,
Przyciśnij mnie, do ust usta!
Ach, jak tam zimno musi być w grobie!
Umarłeś! tak, dwa lata!
Weź mię, ja umrę przy tobie,
Nie lubię świata.
Źle mnie w złych ludzi tłumie,
Włącz Polskę!
Strona 13
Płaczę, a oni szydzą;
Mówię, nikt nie rozumie;
Widzę, oni nie widzą!
Śród dnia przyjdź kiedy... To może we śnie?
Nie, nie... trzymam ciebie w ręku.
Gdzie znikasz, gdzie, mój Jasieńku?
Jeszcze wcześnie, jeszcze wcześnie!
Mój Boże! kur się odzywa,
Zorza błyska w okienku,
Gdzie znikłeś? Ach! stój, Jasieńku!
Ja nieszczęśliwa”.
Tak się dziewczyna z kochankiem pieści,
Bieży za nim, krzyczy, pada;
Na ten upadek, na głos boleści,
Skupia się ludzi gromada.
“Mówcie pacierze! – krzyczy prostota –
Tu jego dusza być musi.
Jasio być musi przy swej Karusi,
On ją kochał za żywota!”
I ja to słyszę, i ja tak wierzę,
Płaczę i mówię pacierze.
“Słuchaj, dzieweczko!” – krzyknie śród zgiełku
Starzec i na lud zawoła –
“Ufajcie memu oku i szkiełku,
Nic tu nie widzę dokoła.
Duchy karczemnej tworem gawiedzi,
W głupstwa wywarzone kuźni.
Dziewczyna duby smalone bredzi,
A gmin rozumowi bluźni”.
“Dziewczyna czuje – odpowiadam skromnie –
A gawiedź wierzy głęboko;
Czucie i wiara silniej mówi do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko.
Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!”
[1] Zdaje mi się, że widzę... gdzie?
Przed oczyma duszy mojej.
Włącz Polskę!
Strona 14
Strona 15
Piszemy manifest
I. Zapoznaj się z manifestem znajdującym się poniżej i wykonaj polecenia.
DO NARODU POLSKIEGO MANIFEST W SPRAWIE NATYCHMIASTOWEJ
FUTURYZACJI ŻYCIA
Bruno Jasieński
Wojna wszechświatowa wraz z olbrzymim przesunięciem się całych państw, warstw i narodów
pociągnęła za sobą wielkie przesunięcie wartości. Rezultatem tego jest kryzys kulturalny;
którego widownią jest dzisiaj cała Europa Wschodnia i Zachodnia. U nas ten kryzys objawia się
w szczególnie ostrej i specyficznej formie. Półtora wieku niewoli politycznej wycisnęło na całej
naszej fizjonomii, psychice i produkcji twardy, niezatarty ścieg. Świadomość kulturalna nasza
nie mogła się rozwijać tak swobodnie, jak w państwach zachodnich. [...]
My, futuryści polscy, składamy w tym miejscu polskiej poezji romantycznej okresu niewoli,
której widma dzisiaj bez litości szczuć i dobijać będziemy – hołd za to, że w czasach wielkiego
skupienia się i powolnego dojrzewania Narodu Polskiego nie była sztuką „czystą”, a właśnie
głęboko narodową. [...]
Dla tych samych przyczyn dzisiaj, kiedy wraz z odzyskaniem samodzielnego bytu politycznego
życie polskie wstąpiło w zupełnie sową fazę i ocknęło się wobec miliona czyhających u drzwi
zagadnień, o których wczoraj jeszcze nie było po prostu czasu myśleć, a na które dziś już
trzeba dać niezwłoczną i kategoryczną odpowiedź, jeżeli nie chcemy, aby fale nabiegające
znów nas zalały, wołamy do was:
Dosyć długo byliśmy już narodem – panopticum, dukającym tylko mumie i relikwie. Szalone,
niepowstrzymane dziś wali do wszystkich naszych drzwi i okien, krzyczy, dopomina się,
wymaga. Jeżeli nie stać nas na stworzenie nowych kategorii, w których by się mogło pomieścić,
nowej sztuki, w której by się mogło wyśpiewać – nie ostoimy się. [...]
Przystępujemy do budowania nowego domu dla rozszerzonego Narodu Polskiego, który w
starym już się pomieścić nie może. Sami nie podołamy. [...]
BRUNO JASIEŃSKI prawdziwe nazwisko Wiktor Zysman (1901 – 1938) – polski poeta,
współtwórca polskiego futuryzmu.
Polecenia:
1.
2.
3.
4.
Określ, w jakiej formie gramatycznej wypowiada się autor manifestu.
Nadaj tytuły poszczególnym akapitom.
Wymień trzy cechy futurystów, odwołując się do odpowiednich fragmentów tekstu.
Zapoznaj się z poniższą definicją manifestu literackiego.
MANIFEST LITERACKI – założenia programowe lub postulaty grupy literackiej,
odezwa do czytelników. Może być publikowany w czasopiśmie lub jako samodzielne
wydawnictwo. Manifest literacki jest opisem lub zapowiedzią twórczości grupy pisarzy.
II. Pisanie tekstu własnego.
1. Podzielcie się w klasie na trzy grupy. Zadaniem każdej z grup będzie napisanie manifestu.
Włącz Polskę!
Strona 16
2. Przedyskutujcie w grupach, jaki typ działań lub twórczości chcielibyście propagować.
3. Wypiszcie w punktach cechy twórczości lub działań, które będą charakterystyczne dla
waszego stowarzyszenia. Określcie przyczyny i cele działania. Zastanówcie się, do czego
chcecie nawoływać odbiorców waszego manifestu.
4. Na podstawie stworzonego programu napiszcie manifest waszej grupy.
5. Odczytajcie w klasie swoje manifesty.
Interpunkcja (1)
Polecenia:
1. Przeczytaj uważnie zamieszczony poniżej fragment opowiadania Bolesława Prusa
i dokonaj analizy użytych w nim znaków interpunkcyjnych.
Omyłka (fragment)
Bolesław Prus
Dom mojej matki stał na brzegu miasteczka, przy ulicy obwodowej, wzdłuż której mieściły się
budynki gospodarskie, sad i ogród warzywny. Za domem ciągnęły się nasze grunta, zawarte
między drogą boczną i pocztowym gościńcem.
Ze strychu, gdzie znajdował się pokoik brata, w zwykłym czasie napełniony rupieciami, można
było widzieć z jednej strony kościół, rynek, żydowskie sklepiki i starą kapliczkę Św. Jana, z
drugiej – nasze pola, potem olszynę, dalej głębokie wąwozy zarośnięte krzakami, wreszcie –
samotną chatę, o której ludzie wspominali z niechęcią, a niekiedy z przekleństwem.
Wskaż przecinki, które
a) rozdzielają jednorodne części zdania (np. dwa dopełnienia, dwie przydawki),
b) rozdzielają zdania lub ich równoważniki,
c) wyróżniają wtrącenie.
Jaką funkcję pełnią myślniki zastosowane w ostatnim zdaniu?
[Nowy karakter polski – krój pisma]
Włącz Polskę!
Strona 17
2. Uzupełnij brakujące znaki interpunkcyjne.
Omyłka (fragment)
Bolesław Prus
Miałem wówczas lat siedem i chowałem się przy matce. Była to kobieta wysoka i silna.
Pamiętam jej twarz rumianą i energiczną kaftan podpasany rzemieniem i pukające buty.
Mówiła głośno i stanowczo a pracowała od rana do nocy. O świcie była już na dziedzińcu i
oglądała krowy konie kury czy nie dzieje się im jaka krzywda i czy dostały jeść. Po śniadaniu
szła w pole zbaczając do chorych których w miasteczku nigdy nie brakło. Gdy wracała do domu
czekali na nią różni interesanci jeden chciał kupić bydlątko drugi pożyczyć zboża lub pieniędzy
ta radziła się o kaszlące dziecko a tamta przyniosła na sprzedaż garstkę lnu.
Prawie nie mogę wyobrazić sobie matki samotnej; zawsze kręcili się przy niej ludzie jak gołębie
przy gołębniku prosząc o coś lub za coś dziękując. Ona w całej okolicy wszystkich znała
wszystkim pomagała i radziła. Rzecz zdaje się niegodna wiary a przecie tak było że nawet
ksiądz proboszcz i pan burmistrz przychodzili zasięgać jej zdania. Ona rozmawiała z nimi
robiąc pończochę a następnie jak gdyby nic biegła doić krowy. Umiała też w razie potrzeby
zaprząc konie do wozu i wyjechać po snopy a nawet drzewa narąbać. Wieczorami szyła bieliznę
albo łatała moje odzienie w nocy gdy psy mocniej ujadały zrywała się z łóżka i ledwie odziana w
gruby szlafrok obchodziła budynki. Raz wystraszyła złodzieja.
Interpunkcja (2)
Polecenia:
1. Uzupełnij brakujące znaki interpunkcyjne.
Omyłka (fragment)
Bolesław Prus
Ojciec mój od kilku lat nie żył pamiętam go o tyle żem co dzień ofiarował Bogu pacierz za jego
duszę. Raz kiedym był bardzo senny i poszedłem spać bez pacierza pokazała mi się w nocy
dusza ojca na ścianie. Była jasnobiała niewielka z formy podobna do duszy w żelazku. Zląkłem
się nadzwyczajnie i do rana przeleżałem z głową schowaną pod kołdrę. Nazajutrz powiedzieli
mi że to blask księżyca padał na ścianę przez serce wycięte w okiennicy.
Od tej jednakże pory nigdy nie zapomniałem modlić się za ojca. Miałem też brata o kilkanaście
lat starszego ode mnie Przypominam go sobie jak przez mgłę ponieważ widziałem go zaledwie
parę razy w życiu. Wiem że nosił czarny mundur ze złotymi guzikami i szafirowym kołnierzem i
że sposobił się na doktora.
Włącz Polskę!
Strona 18
Obraz podróży w utworze Mickiewicza (1)
Polecenia:
Przeczytaj wiersz Stepy Akermańskie, następnie wykonaj polecenia.
STEPY AKERMAŃSKIE [1]
Adam Mickiewicz
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów
powodzi,
Omijam koralowe ostrowy[2] burzanu[3]
Już mrok zapada, nigdzie drogi ni
kurhanu[4];
Patrzę w niebo, gwiazd szukam,
przewodniczek łodzi;
Tam z dala błyszczy obłok – tam jutrzenka
wschodzi;
To błyszczy Dniestr, to weszła lampa
Akermanu.
Stójmy! – jak cicho! – słyszę ciągnące
żurawie,
Których by nie dościgły źrenice sokoła;
Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,
[step – Kazachstan]
Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.
W takiej ciszy – tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy. – Jedźmy, nikt
nie woła.
[1] Stepy Akermańskie- tereny znajdujące się na zachód od Odessy, ich nazwa wzięła się od
miasta Akerman (Białogród). Step był jedną z ulubionych przestrzeni romantyków ze względu
na swoją dzikość, tajemniczość, brak śladów cywilizacji.
[2] ostrów - wyspa.
[3] burzan- krzak, rodzaj stepowego ostu, który porasta step, czyniąc go niezwykle kolorowym.
[4] kurhan- rodzaj mogiły, jaką można odnaleźć na stepie, jest także rodzajem znaku,
drogowskazu dla podróżujących.
Polecenia:
1. Wyobraź sobie, że jesteś jednym z uczestników opisanego w sonecie wydarzenia. Opowiedz o
nim. Uwzględnij wszystkie informacje zawarte w tekście Adama Mickiewicza i uzupełnij je
swoim wyobrażeniem o sytuacji.
Włącz Polskę!
Strona 19
2. Określ podmiot liryczny. W której osobie się wypowiada? Kim jest?
3. Przeczytaj uważnie drugą strofę sonetu. Wskaż, co zmienia się w opisywanym pejzażu. Jaki
jest Twoim zdaniem opis pejzażu: dynamiczny czy statyczny?
4. Podmiot liryczny mówi: „Stójmy”. My, czyli kto?
5. Wymień dźwięki, które słyszy podmiot mówiący. Czym się charakteryzują? Co je łączy? Co
może oznaczać usłyszenie tych dźwięków?
6. Przeczytaj trzecią i czwartą strofę sonetu dwukrotnie – pierwszy raz tak, jak zapisano – z
zachowaniem myślników, drugi raz – bez myślników. Zastanów się, co się zmieniło w tekście.
Co kryje się pod myślnikami? Który z nich wydaje Ci się najważniejszy?
7. Określ formę gramatyczną czasownika „słyszałbym”. Jakie znaczenie dla interpretacji tekstu
ma użycie tej formy czasownika?
8. Zastanów się, co może oznaczać, że podmiot liryczny nie słyszy głosu z Litwy.
9. Sonet kończy zdanie „Jedźmy, nikt nie woła”. Jakie emocje kryją się w tym stwierdzeniu? Co
oznacza? Podaj kilka możliwych interpretacji zakończenia sonetu.
[step]
10. Przeczytaj znajdujące się poniżej definicje podróży:
PODRÓŻ ZEWNĘTRZNA- rodzaj podróży odbywającej się lub opisywanej w świecie
zewnętrznym, podróży do danego miejsca lub z jednego miejsca do drugiego.
PODRÓŻ WEWNETRZNA- rodzaj doświadczenia wewnętrznego, podróż odbywana w
przestrzeni umysłu, podróżujący przekracza granice własnej wyobraźni, odkrywa
nową wiedzę na swój temat.
Którą z powyższych definicji można zastosować do opisu podróży w utworze Adama
Mickiewicza? Uzasadnij swój wybór.
11. Określ temat i ideę (podjętą w nim problematykę) sonetu.
najmniejszych jednostek
wykładnik idei
<= temat zespół motywów
konstrukcyjnych świata
utworu
=>
centralnych =>
przedstawionego
I. Zapoznaj się z mapą podróży Adama Mickiewicza, następnie wykonaj polecenia.
Włącz Polskę!
Strona 20
[mapa konturowa Europy – polityczna]
Polecenia:
1. Nanieś na mapę miejscowości, w
których przebywał Adam Mickiewicz.
Jeśli nie pamiętasz biografii poety,
zajrzyj do odpowiednich źródeł wiedzy.
2. Nazwij kraje, w których przebywał
Mickiewicz. Sprawdź, czy odwiedził
miejsca, które najczęściej były celem
wycieczek romantyków.
3. Poszukaj informacji o utworach, w
których odnajdujemy ślady podróży
poety.
4. Sformułuj wniosek dotyczący
podróży Adama Mickiewicza.
Uwzględnij wiedzę o romantycznym
podróżowaniu zarówno dobrowolnym,
jak i przymusowym.
[Adam Mickiewicz na Judahu skale]
Praca domowa:
Przygotuj prezentację multimedialną o podróżach Adama Mickiewicza. Zadbaj o stronę
estetyczną slajdów. Dobierz kolorystykę i czcionkę. Pomyśl o ilustracji muzycznej. Pamiętaj o
oznaczeniu materiałów adresami bibliograficznymi.
Włącz Polskę!
Strona 21
[Ajudah]
Polecenia:
1. Romantycy upodobali sobie szczególnie wyprawy w góry i wycieczki morskie. Interesowały
ich również dzikie tereny – stepy, pustynie. Co, według Ciebie, powodowało fascynację takimi
przestrzeniami i terenami? Czego szukali w niedostępnych miejscach?
2. W jaki sposób sytuacja polityczna zmuszała Polaków do podróżowania?
3. Sprawdź znaczenie pojęcia Orient. Które kraje możemy nazwać orientalnymi? Poszukaj
informacji o orientalnych podróżach polskich poetów romantycznych.
4. Zredaguj krótką notatkę (około 100 słów) o podróżach romantyków. Wykorzystaj podane
słownictwo:
podróż, wyprawa, wycieczka, przesiedlenie, emigracja, zsyłka, wygnanie, turystyka,
pielgrzymka
Przyjrzyj się uważnie obrazowi Gaspara Davida Friedricha „Wędrowiec nad morzem mgły”,
następnie wykonaj polecenia.
CASPAR DAVID FRIEDRICH (1774 - 1840) – malarz
niemiecki, jeden z najważniejszych twórców doby romantyzmu.
[Caspar David Friedrich Wędrowiec nad morzem mgły]
Włącz Polskę!
Strona 22
Polecenia:
1. Opisz scenerię, w jakiej malarz umieścił postać.
2. Opisz postać wędrowca. Jak wygląda? Jaką postawę przyjął?
3. Wyjaśnij, co może oznaczać to, że jest odwrócony do widza plecami.
4. Wymień, co znajduje się nad bohaterem, a co pod nim. Wytłumacz, co może oznaczać takie
umieszczenie postaci. Na co według Ciebie patrzy wędrowiec?
5. Wypisz barwy, jakie dominują na obrazie. Jaką funkcję pełni zastosowana kolorystyka?
6. Z podanych wyrazów wybierz dwa, które najlepiej określają nastrój panujący na obrazie:
tajemniczy, smutny, radosny, melancholijny, podniosły, metafizyczny (związany z tym, co
duchowe, dotyczący zagadki bytu), pełen niepokoju
7. Zaproponuj własny tytuł dla obrazu Friedricha.
8. Przyjrzyj się jeszcze raz obrazowi Friedricha. Wskaż, co może łączyć jego bohatera z
podmiotem lirycznym obecnym w sonecie Mickiewicza.
9. Czy bohater obrazu niemieckiego malarza doświadcza Twoim zdaniem podróży wewnętrznej?
Uzasadnij swoją wypowiedź.
Wielkanoc (1)
Polecenia:
Tabela zawiera daty ruchomych świąt w latach 2011 – 2020.
1. Ułóż w postaci tabeli kalendarium świąt w 2012 roku. Nadaj kolumnom tytuły. Do dat dopisz
dni tygodnia, jeśli nie zostały one określone w nazwie święta.
Włącz Polskę!
Strona 23
[faworki]
2. Uzupełnij tabelę. Wielkanoc podziel na kolejne dni – od Wielkiego Czwartku do Poniedziałku
Wielkanocnego. Jeśli w danym dniu nie podaje się tradycyjnych potraw, w wierszu postaw
kreskę.
Praca domowa
Posługując się dostępnymi źródłami, określ datę Wielkanocy, którą opisał Bolesław Prus w
„Lalce”.
Wielkanoc (3)
Polecenia:
1. Jak wygląda koszyczek ze święconką? Co do niego wkładamy
i jak go dekorujemy? Co symbolizują znajdujące się w nim
produkty i ozdoby?
2. Zdobione na Wielkanoc jajka to pisanki. Można je
przygotować różnymi metodami. Nazywamy je, zależnie od
sposobu zdobienia: kraszanki, oklejanki, nalepianki, skrobanki.
W niektórych domach jajka barwi się tradycyjnymi metodami.
Poszukaj w dostępnych źródłach informacji, jak przygotowuje
się różne typy pisanek i czym się je barwi.
Zajrzyj na stronęhttp://www.pisanki-art.pl/?galerie,3.
Włącz Polskę!
Strona 24
[drapanka]
Praca domowa:
1. Zaprowadź dziennik i notuj w nim codzienne przygotowania do Wielkanocy.
2. Dowiedz się, jak obchodzą święta wielkanocne Twoi koledzy – mieszkańcy kraju, w którym
żyjesz. Znajdź podobieństwa i różnice w obyczajowości i tradycjach.
3. Napisz kartki z życzeniami świątecznymi do rodziny i znajomych.
Wielkanoc (2)
Polecenia:
1. Obejrzyj zdjęcia Grobów Pańskich w polskich kościołach i zastanów się, do czego się
odwołują i jakie mają znaczenie symboliczne.
Porównaj współczesne groby z opisanym w Lalce Bolesława Prusa.
Lalka (fragment)
Bolesław Prus
Dalszy bieg myśli przerwała mu smutna, brzęcząca melodia. Była to muzyka szkatułki grającej,
po której nastąpił świegot sztucznych ptaków; a gdy one milkły, rozlegał się cichy szelest
fontanny, szept modlitw i westchnienia pobożnych. W nawie, u konfesjonału, u drzwi kaplicy
grobowej, widać było zgięte postacie klęczących. Niektórzy czołgali się do krucyfiksu na
podłodze i ucałowawszy go kładli na tacy drobne pieniądze wydobyte z chustki do nosa. W
głębi kaplicy, w powodzi światła, leżał biały Chrystus otoczony kwiatami. Zdawało się
Wokulskiemu, że pod wpływem migotliwych płomyków twarz jego ożywia się przybierając
wyraz groźby albo litości i łaski. Kiedy pozytywka wygrywała Łucję z Lamermooru albo kiedy ze
środka kościoła doleciał stukot pieniędzy i francuskie wykrzykniki, oblicze Chrystusa ciemniało.
Ale kiedy do krucyfiksu zbliżył się jaki biedak i opowiadał Ukrzyżowanemu swoje strapienia,
Chrystus otwierał martwe usta i w szmerze fontanny powtarzał błogosławieństwa i obietnice...
„Błogosławieni cisi... Błogosławieni smutni...”
Włącz Polskę!
Strona 25
[Konstancin-Jeziorna. Wielkanoc 2010]
2. Dlaczego dekoracja Grobów Pańskich jest przedmiotem obserwacji i tematem dyskusji?
Uzasadnij swoje zdanie.
Podziel się swoimi spostrzeżeniami z Koleżankami i Kolegami.
Zdjęcia Grobów Pańskich i komentarze na ich temat znajdziesz między innymi na stronach:
http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/5,80291,6491317,Wielkanoc_2009__Groby_Panskie.html?i=0
http://wiadomosci.wp.pl/gid,12139453,title,Groby-Panskie-w-polskich-kosciolach,galeria.html
http://www.rp.pl/artykul/65733,456183-Groby-Panskie.html
Niezwykłe polskie zwyczaje
Polecenia:
1. Odszukaj strony internetowe, na których znajdziesz informacje o zwyczaju zwanym turkami.
2. Przygotuj notatkę (w punktach) o genezie tego zwyczaju. Uwzględnij dwie wersje historii
turków.
3. Którą wersję genezy turków opisał dziennikarz Gazety Wyborczej, prezentując ten niezwykły
zwyczaj?
4. Z czego składał się dawniej strój turków, a jak wgląda dziś?
5. Opisz skład drużyny turków.
6. Kim są małe turki?
7. Gdzie kończą defiladę turki? Co się tam znajduje?
Włącz Polskę!
Strona 26
Pamiętaj! Nazwy obrzędów, zabaw i zwyczajów piszemy małą literą!
Jeśli nie udało Ci się znaleźć wszystkich informacji, zajrzyj na te strony:
http://www.radomysl.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=4&menu=35&strona=1
http://www.wspolnota-polska.org.pl/index.php?id=tob13
http://podroze.gazeta.pl/podroze/1,114158,2617994.html
Na pewno udało Ci się znaleźć te i mnóstwo innych poświęconych turkom stron.
A może przygotujesz prezentację multimedialną o tym zwyczaju. Nie zapomnij umieścić na
ostatnim slajdzie adresów bibliograficznych wykorzystanych źródeł.
Romantyczna miłość (1)
I. Romantycy nie tylko pisali o miłości, ale przede wszystkim nią żyli. Johann Wolfgang Goethe,
Juliusz Słowacki, Adam Mickiewicz znani byli z gorących, często niemożliwych do
zrealizowania się uczuć.
Korzystając z dostępnych źródeł (encyklopedia internetowa, Słownik pisarzy polskich), połącz
w odpowiednie pary nazwiska twórców i ich ukochanych.
FRYDERYK CHOPIN
MARIA KALERGIS
JULIUSZ SŁOWACKI
GEORGE SAND
ADAM MICKIEWICZ
DELFINA POTOCKA
ZYGMUNT KRASIŃSKI
MARYLA WERESZCZAKÓWNA
CYPRIAN KAMIL NORWID
JOANNA BOBROWA
II. Miłość stała się jednym z dominujących tematów na początku XIX
wieku. Jako pierwszy o jego realizację pokusił się Johann Wolfgang
Goethe w powieści epistolarnej (w formie listów) Cierpienia młodego
Wertera. Tytułowy bohater, nieszczęśliwie zakochany w pięknej Lotcie
na długo pozostał wzorcem, który naśladowali młodzi ludzie. Mężczyźni
ubierali się w błękitne fraki i żółte kamizelki, otaczali pamiątkami
przypominającymi chwile spędzone z ukochaną. Podobnie i polska
literatura nie pozostała obojętna na opisy romantycznego uczucia.
Jednym z utworów podejmujących ten motyw jest wiersz Adama
Mickiewicza zatytułowany Do M***.
[Maryla
Wereszczakówna]
Włącz Polskę!
Przeczytaj utwór zamieszczony poniżej i wykonaj polecenia.
Do M***
Adam Mickiewicz
Precz z moich oczu!... posłucham od razu,
Precz z mego serca!... i serce posłucha,
Precz z mej pamięci!... nie…tego rozkazu
Moja i twoja pamięć nie posłucha.
Jak cień tym dłuższy, gdy padnie z daleka,
Tym szerzej koło żałobne roztoczy…
Tak moja postać, im dalej ucieka,
Tym grubszym kirem twą pamięć pomroczy.
Na każdym miejscu i o każdej dobie,
Gdziem z tobą płakał, gdziem się z tobą bawił,
Wszędzie i zawsze będę ja przy tobie,
Bom wszędzie cząstkę mej duszy zostawił.
Czy zadumana w samotnej komorze
Do ary zbliżysz nieumyślną rękę,
Przypomnisz sobie: właśnie o tej porze
Śpiewałam jemu tę samą piosenkę.
Czy grając w szachy, gdy pierwszymi ściegi
Śmiertelna złowi króla twego matnia,
Pomyślisz sobie: tak stały szeregi,
Gdy się skończyła nasza gra ostatnia.
Czy to na balu w chwilach odpoczynku
Siędziesz, nim muzyk tańce zapowiedział,
Obaczysz próżne miejsce przy kominku,
Pomyślisz sobie: on tam ze mną siedział.
Czy książkę weźmiesz, gdzie smutnym wyrokiem
Stargane ujrzysz kochanków nadzieje,
Złożywszy książkę z westchnieniem głębokiem
Pomyślisz sobie: ach! to nasze dzieje…
A jeśli autor po zawiłej próbie
Parę miłośną na ostatek złączył
Zagasisz świecę i pomyślisz sobie:
Czemu nasz romans tak się nie zakończył?...
Wtem błyskawica nocna zamigoce:
Sucha w ogrodzie zaszeleszczy grusza
I puszczyk z jękiem w okno zatrzepoce…
Pomyślisz sobie, że to moja dusza.
Włącz Polskę!
Strona 27
Strona 28
Tak w każdym miejscu i o każdej dobie,
Gdziem z Toba płakał, gdziem się z tobą bawił.
[autograf Adama Mickiewicza]
Polecenia:
1. Kim jest podmiot liryczny, który wypowiada się w wierszu? Do kogo adresuje swoje słowa?
Scharakteryzuj adresata wypowiedzi, odwołując się do tekstu.
2. Określ formę gramatyczną czasowników zastosowanych w drugiej, trzeciej i czwartej strofie.
Nazwij płaszczyzny czasowe, które są sygnalizowane przez te formy.
3. Jaką wizję dalszych losów pary kochanków przedstawia podmiot liryczny w pierwszej strofie?
4. Zrekonstruuj porównanie zastosowane w drugiej strofie. Jaką pełni funkcję?
5. Wskaż strofę, która powtarza się w wierszu. Jaką funkcję pełni w tekście to powtórzenie?
Jakie znaczenie ma wprowadzona w tej strofie zmiana?
6. Co obiecuje podmiot liryczny ukochanej?
7. Wymień sytuacje, w których kobieta będzie wspominać swego ukochanego. Co łączy te
sytuacje?
8. W jakiej postaci i w jakich okolicznościach ukaże się ukochanej podmiot liryczny? Jakie
znaczenie dla interpretacji utworu może mieć takie ujawnienie się ukochanego?
9. Opisane przez podmiot uczucie realizuje jeden z typów miłości. Spośród zgromadzonych
zdań wybierz dwa, które najlepiej oddają jego istotę.
a) W wierszu Mickiewicza pojawia się opis miłości platonicznej; to zjednoczenie, komunia
dwóch dusz.
b) W wierszu Mickiewicza pojawia się opis miłości zmysłowej.
c) Zaprezentowane uczucie jest stanem na zawsze, nie można się od niego uwolnić.
d) Wspomnienie przywraca intensywność opisywanemu uczuciu.
Romantyczna miłość (2)
Polecenia:
Wykonaj polecenia, odwołując się do podanych fragmentów artykułu słownikowego autorstwa
Marty Piwińskiej ze Słownika literatury polskiej XIX wieku lub poznanych tekstów literackich.
1. Jakie trzy znaczenia terminu miłość pojawiły się w epoce romantyzmu? Odpowiedz własnymi
słowami, nie cytując tekstu.
MIŁOŚĆ – w romantyzmie jest 1) jednym z uprzywilejowanych tematów literackich; 2) częścią romantycznej filozofii życia;
3) dziedziną eksperymentów obyczajowych i słynnych w epoce skandali.
Włącz Polskę!
Strona 29
2. Które z trzech wymienionych znaczeń miłości ujawnia się w wierszu Do M***?
3. Jaka relacja zachodzi pomiędzy miłością a szczęściem w opisywanej epoce? Nazwij tę relację.
Romantyzm bowiem programowo oddziela miłość od tradycyjnie wiązanych z nią
pojęć szczęścia, powodzenia życiowego, realizacji planów „ułożenia sobie życia” i
satysfakcji erotycznej. […] Brak doświadczenia miłości w życiu jest nieszczęściem –
nie jest nim natomiast miłość nieszczęśliwa. Romantyczna miłość zresztą powinna być
nieszczęśliwa, to znaczy prowadzić do katastrofy: rozstania na wieki, obłędu lub
śmierci, ponieważ jest wyrazem buntu przeciw wszelkim dotychczasowym stylom
życia ludzkiego i nie ma dla niej „miejsca na ziemi”.
4. Wyjaśnij, dlaczego nie ma miejsca na ziemi na romantyczną miłość?
5. Co charakteryzuje miłość romantyczną? Podaj trzy określenia przypisywane romantycznej
miłości.
Jest „szalona” nie dlatego, że nie liczy się z przeszkodami i rozsądkiem, lecz że
stanowi jeden z głównych argumentów w romantycznej polemice z racjonalistyczną
filozofią życia. Jest „nieszczęśliwa”, choć wzajemna. […] Jest zwykle platoniczna, choć
zmysłowa, „niewinna”, „jedyna”.
6. Odszukaj w odpowiednim słowniku znaczenie pojęć: psyche, manowce, ekstaza, absolut.
7. Co według romantyków umożliwia człowiekowi miłość?
Przez uczucie – jak pisał Adam Mickiewicz, „czucie” – ludzka psyche odbiera sygnały
rzeczywistości wyższej, duchowej wprost, drogą zmysłów oraz intuicji, omijając
„ślepy”, abstrakcyjny i prowadzący na manowce rozum. Dzięki miłości dla wszystkich
ludzi staje się możliwe uczestniczenie w wyższej rzeczywistości, którą „czują” tylko
wybrani, geniusze i święci, przez wielkie czyny, ekstazę i sztukę obcujący z absolutem.
8. Zdefiniuj, czym jest miłość-fatum, a czym miłość-eros.
Romantyków bardziej interesuje w miłości znak losu niż tajemnica wzajemnego
pociągu oraz psychologia uczucia. Raczej miłość-fatum, niż miłość-eros.
9. Do którego ze zdefiniowanych rodzajów miłości można zaliczyć miłość romantyczną?
Uzasadnij swój wybór.
Romantyczne sposoby pisania o miłości (1)
I. Przeczytaj ponownie wiersz Adama Mickiewicza zatytułowany Do M*** i wykonaj polecenia.
Do M* **
Adam Mickiewicz
Precz z moich oczu!... posłucham od razu,
Precz z mego serca!... i serce posłucha,
Precz z mej pamięci!... nie…tego rozkazu
Włącz Polskę!
Strona 30
Moja i twoja pamięć nie posłucha.
Jak cień tym dłuższy, gdy padnie z daleka,
Tym szerzej koło żałobne roztoczy…
Tak moja postać, im dalej ucieka,
Tym grubszym kirem twą pamięć pomroczy.
Na każdym miejscu i o każdej dobie,
Gdziem z tobą płakał, gdziem się z tobą bawił,
Czy zadumana w samotnej komorze
Do arfy zbliżysz nieumyślną rękę,
Przypomnisz sobie: właśnie o tej porze
Śpiewałam jemu tę samą piosenkę.
Czy grając w szachy, gdy pierwszymi ściegi
Śmiertelna złowi króla twego matnia,
Pomyślisz sobie: tak stały szeregi,
Gdy się skończyła nasza gra ostatnia.
Czy to na balu w chwilach odpoczynku
Siędziesz, nim muzyk tańce zapowiedział,
Obaczysz próżne miejsce przy kominku,
Pomyślisz sobie: on tam ze mną siedział.
Czy książkę weźmiesz, gdzie smutnym wyrokiem
Stargane ujrzysz kochanków nadzieje,
Złożywszy książkę z westchnieniem głębokiem
Pomyślisz sobie: ach! to nasze dzieje…
A jeśli autor po zawiłej próbie
Parę miłośną na ostatek złączył
Zagasisz świecę i pomyślisz sobie:
Czemu nasz romans tak się nie zakończył?...
Wtem błyskawica nocna zamigoce:
Sucha w ogrodzie zaszeleszczy grusza
I puszczyk z jękiem w okno zatrzepoce…
Pomyślisz sobie, że to moja dusza.
Tak w każdym miejscu i o każdej dobie,
Gdziem z tobą płakał, gdziem się z tobą bawił.
Polecenia:
1. Opisz budowę pierwszej strofy. Jak zaczynają się kolejne wersy? Określ tryb czasowników,
Włącz Polskę!
Strona 31
które pojawiają się w pierwszej strofie.
2. Paralelizm składniowy to rodzaj powtórzenia, w którym kolejne zdania lub jego części
zbudowane są identycznie lub podobnie. Wyjaśnij, jakie konsekwencje dla tonu wypowiedzi
podmiotu lirycznego ma używanie takich konstrukcji w wierszu Do M***.
3. Znajdź w tekście inne przykłady paralelizmu.
4. Zwróć uwagę na zastosowaną w wierszu interpunkcję. Podkreśl te wersy, w których
pojawiają się wielokropki i wykrzyknienia. Określ, jaką pełnią funkcję.
5. Przeczytaj wyróżnioną w wierszu strofę. Nazwij typ zdania, jaki ją tworzy. Czy inne strofy
zbudowane są podobnie?
6. Przyjrzyj się wyróżnionym słowom w ostatniej strofie utworu. Określ, do jakiej kategorii
części mowy należą. Co oznaczają? Czemu służy nagromadzenie w jednej strofie tylu słów o
zbliżonym znaczeniu?
7. Nazwij ton wypowiedzi podmiotu lirycznego i określ nastrój panujący w utworze.
8. Zastanów się, jaką cechę zyskuje opisywana miłość dzięki użyciu omówionych środków
poetyckich i wprowadzeniu charakterystycznego nastroju.
II. Przedyskutujcie w klasie, jak oceniacie taki sposób mówienia o miłości. Czy jest naturalny?
Czy mógłby i dziś służyć wyrażaniu uczuć? Obejrzyjcie fragment filmu Pręgi w reżyserii
Magdaleny Piekorz, scenę, w której bohater wyznaje miłość swej ukochanej (fragment ten
znajdziecie w na stronie:
https://www.youtube.com/watch?v=9LMNPgRL6W0).
Jakie znaczenie mają słowa: Myślisz mi się nieprzerwanie?Zgromadźcie argumenty
uzasadniające wasze opinie.
Romantyczne sposoby pisania o miłości (2)
I. Przeczytaj wiersz Krzysztofa Kamila Baczyńskiego zatytułowany Biała magia i wykonaj
polecenia.
Biała magia
Krzysztof Kamil Baczyński
Stojąc przed lustrem ciszy
Barbara z rękami u włosów
nalewa w szklane ciało
srebrne kropelki głosu.
I wtedy jak dzban – światłem
zapełnia się i szkląca
przejmuje w siebie gwiazdy
i biały pył miesiąca.
Przez ciała drżący pryzmat
w muzyce białych iskier
łasice się prześlizną
Włącz Polskę!
Strona 32
jak snu puszyste listki.
Oszronią się w nim niedźwiedzie,
jasne od gwiazd polarnych,
i myszy się strumień przewiedzie
płynąc lawiną gwarną.
Aż napełniona mlecznie,
w sen się powoli zapadnie,
a czas melodyjnie osiądzie
kaskadą blasku na dnie.
Więc ma Barbara srebrne
ciało. W nim pręży się miękko
biała łasica milczenia
pod niewidzialną ręką.
4 I 42 r., 3 w nocy
KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI (1921-1944) – polski poeta, przedstawiciel pokolenia
Kolumbów, żołnierz AK. Zginął, walcząc w powstaniu warszawskim.
II.Odszukaj informacje o niezwykłej miłości Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Barbary
Drapczyńskiej. Możesz skorzystać z artykułu, który znajdziesz w Tygodniku Powszechnym pod
adresem:
http://tygodnik.onet.pl/33,0,51520,1,artykul.html
Przyjrzyj się zdjęciu publikowanemu w tym artykule. Czy zdjęcie to jest dobrą ilustracją
artykułu i oddaje specyfikę relacji, o której pisze autorka?
Włącz Polskę!
Strona 33
Polecenia:
1. Wyjaśnij pojęcie biała magia.
2. Wypisz z wiersza wszystkie wyrazy i wyrażenia określające barwy. Jaka tonacja
kolorystyczna dominuje w wierszu?
3. Określ temat wiersza.
4. Kim jest bohaterka utworu? W jakiej sytuacji została ukazana?
5. Wypisz z wiersza wszystkie wyrazy i wyrażenia oddające cechy Barbary. Nazwij te cechy.
6. Kto zamieszkuje ciało Barbary? Jaką cechę zyskuje w ten sposób dodatkowo Barbara?
7. Jaki stosunek ma podmiot liryczny do opisywanej kobiety?
8. Wskaż dwa środki poetyckie, które można uznać za najważniejsze w budowie portretu
Barbary.
9. Wypisz z utworu dwie metafory. Odczytaj ich sens.
10. Określ nastrój utworu.
11. Czy data powstania wiersza (także określona przez autora godzina) ma znaczenie dla jego
interpretacji? Uzasadnij swoją odpowiedź.
12. Porównaj ujęcie motywu miłości w wierszu Adama Mickiewicza Do M*** i utworze
Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Zwróć uwagę na następujące elementy:
• W jaki sposób wypowiada się podmiot liryczny? Czy jego ton jest osobisty, czy mówi on z
dystansu?
• Co wiemy o podmiocie lirycznym? Czy na podstawie tekstu możemy go sobie dokładnie
wyobrazić?
• Kto jest bohaterem utworu? Na kim skupiona jest uwaga?
• Jaki typ miłości ukazany jest w tekście?
• Jakie środki poetyckie dominują w wypowiedzi podmiotu lirycznego?
• Jaki nastrój panuje w wierszu?
• Co jest celem wypowiedzi podmiotu lirycznego?
Opracuj tabelę, do której wpiszesz swoje obserwacje.
13. Na podstawie informacji zgromadzonych w tabeli skonstruuj wniosek dotyczący sposobu
ujęcia motywu miłości w omawianych tekstach.
[grób Krzysztofa i Barbary Baczyńskich]
III. Przedyskutujcie w klasie, jak współczesna kultura opowiada o miłości. Odwołajcie się do
Włącz Polskę!
Strona 34
wybranych tekstów kultury – utworów literackich, filmów, piosenek, teledysków.
Przewodniki - stare i nowe (1)
Są w Warszawie ulice magiczne. Jedną z nich jest niewątpliwie ulica Płatnicza. Jej
niezwykłość to prowincjonalny urok zatrzymanego w czasie zakątka wielkiego miasta i
… latarnie gazowe. Zapala je co wieczór za pomocą odpowiedniego narzędzia
pracownik gazowni zwany przez mieszkańców Bielan latarnikiem. W latach
sześćdziesiątych XX wieku, gdy większość ulic Starych Bielan oświetlana była
bajecznym światłem gazowych latarni, za latarnikiem biegała gromada dzieci, które
co dzień zachwycały się rozpalającym się powolutku błękitnym płomykiem. Dziś ten
płomyk rozświetla mrok kilku warszawskich uliczek.
[ulica Płatnicza]
Polecenia:
1. Zajrzyj na stronę
http://konread.blox.pl/2008/02/Ulica-Platnicza-i-latarnie-gazowe.html i przeczytaj wpis
o latarniach gazowych na Płatniczej. Jak wspomina ulicę autor bloga? Jaką dorożkę
wspomina? Poszukaj informacji o zaczarowanej dorożce w internecie? Czy związana
jest z Warszawą? Czy na podstawie wpisu na blogu można określić, jakie pokolenie
reprezentuje autor? Obejrzyj zdjęcia zamieszczone przez autora i zastanów się, na
czym polega magia ulicy Płatniczej.
2. Sprawdź, co znaczy słowo Spacerownik. Odpowiedzi poszukaj na stronie
http://warszawa.wikia.com/wiki/Spacerownik
3. Znajdź w internecie strony poświęcone ulicy Płatniczej. Spisz je i przygotuj bibliografię.
4. Odszukaj w internecie informacje o ulicy Płatniczej. Zredaguj tekst, który mógłby być
zamieszczony w przewodniku po Warszawie w rozdziale Stare Bielany lub Magiczne miejsca.
Poszukaj informacji o innych ciekawych miejscach na Starych Bielanach. Przygotuj trasę
zwiedzania tego rejonu miasta.
Włącz Polskę!
Strona 35
Przewodniki - stare i nowe (2)
Polecenia:
1. Opisz pomnik Galerii Wielkich Łodzian – Lampiarz.
[Lampiarz – Łódź, Piotrkowska 37]
2. Odnajdź w internecie informacje o historii postawienia tego pomnika.
3. Poszukaj informacji o innych pomnikach Galerii Wielkich Łodzian. Dlaczego te postacie
zostały upamiętnione na łódzkich pomnikach?
4. Poszukaj zdjęcia Pomnika Łodzian Przełomu Tysiącleci. Opisz pomnik. Z ilu elementów
składa się pomnik? Na czym polega niezwykłość upamiętnienia Łodzian?
[Łódź w pigułce – mural na ulicy Piotrkowskiej]
5. Co oznacza słowo mural? Czy to synonim słowa fresk? Opisz mural na ulicy Piotrkowskiej.
Poszukaj w internecie informacji o osobach przedstawionych na muralu Łódź w pigułce.
Włącz Polskę!
Strona 36
[Dom bankowy Wilhelma Landaua przy Piotrkowskiej 29]
6. Przygotuj wpis do przewodnika o ulicy Piotrkowskiej w Łodzi. Odszukaj inne ciekawe miejsca
Łodzi. Przygotuj plan dwudniowej wycieczki po tym mieście.
Wyprawa do Polski – co zwiedzić? (1)
[herb Wrocławia]
Beata Maciejewska, autorka książki Wrocław. Dzieje miasta, uważa, że Wrocław to miasto
magiczne, bo tylko w tym mieście „można zobaczyć […] kluskę z niebiańskiej kuchni […]”. To
prawda. Położony na wyspach Wrocław urzeka turystów swoim niezwykłym urokiem. Poddajmy
się tej magii…
[Panorama Rynku Starego Miasta]
Polecenia:
1. Odnajdź przewodniki o Wrocławiu (np. w księgarni internetowej) i adresy stron
internetowych, na których znajdziesz informacje o zabytkach miasta.
Włącz Polskę!
Strona 37
[Brama Kluskowa]
2. Przeczytaj artykuł pt. „Miłość na Ostrowie Tumskim”
http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/1,35769,7353295,Milosc_na_Ostrowie_Tumskim.html
i wyjaśnij pochodzenie nazwy Brama Kluskowa. W jaki sposób historia i współczesność
przeplatają się we Wrocławiu? Co symbolizuje zapinanie na balustradzie mostu Tumskiego
kłódek?
[Most Tumski]
3. Poszukaj informacji o kamieniczkach Jaś i Małgosia. Opisz ich historię (w 100 słowach) i
wyjaśnij nazwę.
Włącz Polskę!
Strona 38
[Jaś i Małgosia]
4. Obejrzyj strony wybranych muzeów wrocławskich. Zastanów się, które warto zwiedzić.
Uzasadnij swoją ocenę.
http://www.muzeum.miejskie.wroclaw.pl/CMS/muzeum_sztuki_cmentarnej/muzeum_sztuki_cmentarnej.html
http://www.panoramaraclawicka.pl/
http://www.mnwr.art.pl/
http://www.halaludowa.wroc.pl/
5. Mieszkańcy Wrocławia nazywają swoje miasto Wrocek. Jak powstało to słowo? O czym
świadczy mówienie o swoim mieście w ten sposób? Czy znasz inne miasta, o których
mieszkańcy mówią, używając zdrobnień?
6. Zaplanuj dwudniową wycieczkę do Wrocławia. Ułóż plan zwiedzania miasta.
Człowieczeństwo i jego źródła (4)
Polecenia:
1. Uzupełnij tabelę, która pomoże Ci uporządkować i zapamiętać wiedzę o zjawach
pojawiających się w II części Dziadów Adama Mickiewicza.
Włącz Polskę!
Strona 39
2. Na podstawie informacji zgromadzonych w tabeli sformułuj wniosek. Jakie wartości są
najważniejsze dla opisywanej gromady ludowej?
3. Jakie wyznaczniki człowieczeństwa są ważne w dzisiejszych czasach? Czy popełniamy te
same grzechy? Sformułuj trzy prawdy moralne, które mogą być drogowskazem dla
współczesnego społeczeństwa.
4. Opisz wybrany współczesny grzech i pokutę za jego popełnienie w konwencji obrzędu
dziadów. Zastosuj kryteria z tabeli. Zastosuj dowolną formę (np. epika, dramat).
Druga część Dziadów Adama Mickiewicza przedstawia historię pojawiających się duchów
wywoływanych w przycmentarnej kaplicy. Przeczytaj uważnie podany fragment dramatu
Mickiewicza i wykonaj polecenia.
Dziady część II (fragment)
Adam Mickiewicz
CHÓR
Ciemno wszędzie, głucho wszędzie,
Co to będzie, co to będzie?
GUŚLARZ
Zamknijcie drzwi od kaplicy
I stańcie dokoła truny;
Żadnej lampy, żadnej świecy,
W oknach zaświećcie całuny.
Niech księżyca jasność blada
Szczelinami tu nie wpada.
Tylko żwawo, tylko śmiało.
STARZEC
Jak kazałeś, tak się stało.
CHÓR
Włącz Polskę!
GUŚLARZ
Czyscowe duszeczki!
W jakiejkolwiek świata stronie:
Czyli która w smole płonie,
Czyli marznie na dnie rzeki,
Czyli dla dotkliwszej kary
W surowym wszczepiona drewnie,
Gdy ją w piecu gryzą żary,
I piszczy, i płacze rzewnie;
Każda spieszcie do gromady!
Gromada niech się tu zbierze
Oto obchodzimy Dziady!
Zstępujcie w święty przybytek;
Jest jałmużna, są pacierze,
I jedzenie, i napitek.
CHÓR
Ciemno wszędzie, głucho wszędzie
GUŚLARZ
Padajcie mi garść kądzieli,
Zapalam ją: wy z pośpiechem,
Skoro płomyk w górę strzeli
Pędźcie go lekkim oddechem.
O tak, o tak, dalej, dalej,
Niech się na powietrzu spali.
CHÓR
GUŚLARZ
Naprzód wy z lekkimi duchy,
Coście śród tego padołu
Ciemnoty i zawieruchy,
Nędzy, płaczu i mozołu
Zabłysnęli i spłonęli,
Jako ta garstka kądzieli.
Kto z was wietrznym błądzi szlakiem,
W niebieskie nie wzleciał bramy,
Tego lekkim, jasnym znakiem
Przyzywamy, zaklinamy.
CHÓR
Mówicie, komu czego braknie,
Kto z was pragnie, kto z was łaknie.
GUŚLARZ
Włącz Polskę!
Strona 40
Patrzcie, ach patrzcie do góry,
Cóż tam pod sklepieniem świeci?
Oto złocistymi pióry
Trzepioce się dwoje dzieci.
Jak listek z listkiem w powiewie,
Kręcą się pod cerkwi wierzchołkiem;
Jak gołąbek z gołąbkiem na drzewie,
Tak aniołek igra z aniołkiem.
GUŚLARZ I STARZEC
Jak listek z listkiem w powiewie,
Kręcą się pod cerkwi wierzchołkiem;
Jak gołąbek z gołąbkiem na drzewie,
Tak aniołek igra z aniołkiem.
ANIOŁEK
do jednej z wieśniaczek
Do mamy lecim , do mamy.
Cóż to, mamo, nie znasz Józia?
Ja to Józio, ja ten samy,
A to siostra moja Rózia.
My teraz w raju latamy,
Tam nam lepiej niż u mamy.
Patrz, jakie główki w promieniu,
Ubiór z jutrzenki światełka,
A na oboim ramieniu
Jak u motylków skrzydełka.
W raju wszystkiego dostatek,
Co dzień to inna zabawka:
Gdzie stąpim wypływa trawka,
Gdzie dotkniem, rozkwita kwiatek.
Lecz choć wszystkiego dostatek,
Dręczy nas nuda i trwoga.
Ach, mamo, dla twoich dziatek
Zamknięta do nieba droga!
CHÓR
Lecz choć wszystkiego dostatek,
Dręczy ich nuda i trwoga.
Ach, mamo, dla twoich dziatek
Zamknięta do nieba droga!
GUŚLARZ
Czego potrzebujesz, duszeczko,
Żeby się dostać do nieba?
Czy prosisz o chwałę Boga?
Czyli o przysmaczek słodki?
Są tu pączki, ciasta, mleczko
I owoce, i jagodki.
Czego potrzebujesz, duszeczko;
Włącz Polskę!
Strona 41
Strona 42
ANIOŁEK
Nic nam, nic nam nie potrzeba.
Zbytkiem słodyczy na ziemi
Jesteśmy nieszczęśliwemi.
Ach, ja w moim życiu całem
Nic gorzkiego nie doznałem.
Pieszczoty, łaskotki, swawole,
A co zrobię, wszystko caca.
Śpiewać, skakać, wybiec w pole,
Urwać kwiatków dla Rozalki,
Oto była moja praca,
A jej praca stroić lalki.
Przylatujemy na Dziady
Nie dla modłów i biesiady,
Niepotrzebna msza ofiarna;
Nie o pączki, mleczka, chrusty,
Prosim gorczycy dwa ziarna;
A ta usługa tak marna
Stanie za wszystkie odpusty.
Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według Bożego rozkazu;
Kto nie doznała goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie.
CHÓR
Bo słuchajmy i zważmy u siebie,
Że według Bożego rozkazu;
Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie.
Adam Mickiewicz, Dziady część II (fragment)
Polecenia:
1. Opisz miejsce, w którym odbywają się dziady. Nazwij nastrój, który panuje w tej przestrzeni.
2. Jakie czynności wykonuje Guślarz, zanim pojawią się duchy? Korzystając z dostępnych
źródeł (np. encyklopedia internetowa), wyjaśnij symbolikę kądzieli i gorczycy.
3. Streść historię Józia i Rózi. Jaki grzech popełniły dzieci?
4. Do jakiego typu duchów zalicza się rodzeństwo? W jakim celu te duchy przybywają na ucztę
dziadów?
5. Jaka nauka moralna płynie z historii Józia i Rózi? Sformułuj ją i zapisz.
6. Jaką funkcję pełnią powtórzenia słów Guślarza i dzieci?
7. Wskaż w wypowiedzi Aniołka środki językowe typowe dla języka dziecka.
8. Jaki charakter ma zacytowane poniżej stwierdzenie? Jak nazywamy sformułowanie o takim
charakterze?
„Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie”.
Włącz Polskę!
Strona 43
Adama Mickiewicza i wykonaj polecenia.
[Ilustracja do poematu A. Mickiewicza, Dziady, cześć II, rys. Czesława Jankowskiego]
Dziady, cześć II (fragment)
Adam Mickiewicz
GUŚLARZ
Już straszna północ przybywa,
Zamykajcie drzwi na kłódki;
Weźcie smolny pęk łuczywa,
Stawcie w środku kocioł wódki.
A gdy laską skinę z dala,
Niechaj się wódka zapala.
Tylko żwawo, tylko śmiało.
Włącz Polskę!
STARZEC
Jużem gotów.
GUŚLARZ
Daję hasło.
STARZEC
Buchnęło, zawrzało
I zgasło.
CHÓR
GUŚLARZ
Dalej wy z najcięższym duchem,
Coście do tego padołu
Przykuci zbrodni łańcuchem
Z ciałem i duszą po społu.
Choć zgon lepiankę rozkruszy,
Choć was anioł śmierci woła,
Żywot z cielesnej katuszy
Dotąd wydrzeć się nie zdoła.
Jeżeli karę tak srogą
Ludzie nieco zwolnic mogą
I zbawić piekielnej jamy,
Której jesteście tak blisko:
Was wzywamy, zaklinamy
Przez żywioł wasz, przez ognisko!
CHÓR
Mówcie, komu czego braknie,
Kto z was pragnie, kto z was łaknie?
GŁOS
za oknem
Hej, kruki, sowy, orlice!
O wy przeklęte żarłoki!
Puśćcie mnie tu pod kaplicę,
Puśćcie mnie choć na dwa kroki.
GUŚLARZ
Wszelki duch! Jaką potwora!
Widzicie w oknie upiora?
Jak kość na polu wybladły;
Patrzcie! Patrzcie, jakie lice!
W gębie dym i błyskawice,
Oczy na głowę wsiadły,
Świecą jak węgle w popiele.
Włos rozczochrany na czele.
A jak suchy snop cierniowy
Włącz Polskę!
Strona 44
Płonąc miotłę ognia ciska,
Tak od potępieńca głowy
Z trzaskiem sypią się iskrzyska.
GUŚLARZ I STARZEC
A jak suchy snop cierniowy
Płonąc miotłę ognia ciska,
Tak od potępieńca głowy
Z trzaskiem sypią się iskrzyska.
WIDMO
Zza okna
Dzieci! Nie znacie mnie, dzieci?
Przypatrzcie się tylko z bliska,
Przypomnijcie tylko sobie!
Ja nieboszczyk pan wasz, dzieci!
Wszak to moja była wioska.
Dziś ledwo rok mija trzeci,
Jak mnie złożyliście w grobie.
Ach, zbyt ciężka ręka boska!
Jestem w złego ducha mocy,
Okropne cierpię męczarnie.
Kędy noc ziemię ogarnie,
Tam idę szukając nocy;
A uciekając od słońca
Tak pędzę żywot tułaczy,
A nie znajdę błędom końca.
Wiecznych głodów jestem pastwą;
A któż mnie nakarmić raczy?
Szarpie mię żarłoczne ptastwo;
A któż będzie mój obrońca?
Nie masz, nie masz mękom końca!
CHÓR
Szarpie go żarłoczne ptastwo,
A któż mu będzie obrońca?
Nie masz, nie masz mękom końca!
GUŚLARZ
A czegoż potrzeba dla duszy,
Aby uniknąć katuszy?
Czy prosisz o chwałę nieba?
Czy o poświęcone gody?
Jest dostatkiem mleka, chleba,
Są owoce i jagody.
Mów, czego trzeba dla duszy
Aby się dostać do nieba?
WIDMO
Do nieba?... bluźnisz daremnie…
O nie! Ja nie chcę do nieba;
Włącz Polskę!
Strona 45
Ja tylko chcę, żeby ze mnie
Prędzej się dusza wywlekła.
Stokroć wolę pójść do piekła,
Wszystkie męki zniosę snadnie;
Wolę w piekle jęczeć na dnie,
Niż z duchami nieczystemi
Błąkać się wiecznie po ziemi,
Widzieć dawnych uciech ślady,
Pamiątki dawnej szkarady;
Od wschodu, aż do zachodu,
Od zachodu aż do wschodu
Umierać z pragnienia, z głodu
I karmić drapieżne ptaki.
Lecz niestety! Wyrok taki,
Że dopóty w ciele muszę
Potępioną włóczyć duszę,
Nim kto z was, poddani moi,
Pożywi Mie i napoi.
Ach, jak mnie pragnienie pali;
Gdyby mała wody miarka!
Ach! gdybyście mnie podali
Choćby dwa pszenicy ziarka!
CHÓR
Ach, jak go pragnienie pali!
Gdyby mała wody miarka!
Ach, gdybyśmy mu podali
Choćby dwa pszenicy ziarka!
CHÓR PTAKÓW NOCNYCH
Darmo żebrze, darmo płacze:
My tu czarnym korowodem,
Sowy, kruki i puchacze,
Niegdyś, panku, sługi twoje,
Któreś ty pomorzył głodem,
Zjemy pokarmy, wypijem napoje.
Hej, sowy, puchacze, kruki,
Szponami, krzywymi dzioby
Szargajmy jadło na sztuki!
Chociażbyś trzymał już w gębie,
I tam ja szponę zagłębię;
Dostaną aż do wątroby.
Nie znałeś litości, panie!
Hej, sowy, puchacze, kruki,
I my nie znajmy litości:
Szarpajmy jadło na sztuki,
Niechaj nagie świecą kości.
KRUK
Nie lubisz umierać z głodu!
A pomnisz, jak raz w jesieni
Wszedłem do tego ogrodu?
Włącz Polskę!
Strona 46
Strona 47
Gruszka dojrzewa, jabłko się czerwieni;
Trzy dni nic nie miałem w ustach,
Otrząsnąłem jabłek kilka.
Lecz ogrodnik skryty w chrustach
Zaraz narobił hałasu
I poszczuł psami jak wilka.
Nie przeskoczyłem tarasu,
Dopędziła mię obława;
Przed panem toczy się sprawa,
O co ? o owoce z lasu,
Które na wspólną wygodę
Bóg dał jak ogień i wodę.
Ale pan gniewny zawołał:
„Potrzeba dać przykład grozy”
Zbiegł się lud z całego sioła,
Przywiązano mię do sochy,
Zbito dziesięć pęków łozy.
Każdą kość, jak z kłosa żyto,
Jak od suchych strąków grochy,
Od skóry mojej odbito!
Nie znałeś litości, panie! […]
WIDMO
Nie ma, nie ma dla mnie rady!
Darmo podajesz talerze,
Co dasz, to ptastwo zabierze.
Nie dal mnie, nie dla mnie Dziady!
Tak, muszę dręczyć się wiek wiekiem,
Sprawiedliwe zrządzenia Boże!
Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże.
CHÓR
Tak, musisz dręczyć się wiek wiekiem,
Sprawiedliwe zrządzenia Boże!
Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże.
Adam Mickiewicz, Dziady część II (fragment)
Polecenia:
1. Kto przybywa na uroczystość dziadów pod postacią Widma?
2. O jakiej porze przybywa Widmo? Wyjaśnij, dlaczego pojawia się właśnie wtedy.
3. Jakie czynności wykonuje Guślarz, zanim pojawi się Widmo? Korzystając z dostępnych źródeł
(np. encyklopedia internetowa), wyjaśnij symbolikę łuczywa oraz kotła wódki.
4. Napisz streszczenie historii Widma.
5. Kim są ptaki otaczające Widmo? Co symbolizują?
6. O co prosi zgromadzonych duch? Jak zachowują się nocne ptaki w momencie, w którym lud
Włącz Polskę!
Strona 48
chce spełnić prośbę Widma? Czym motywowane jest zachowanie ptaków?
7. Jaka nauka moralna płynie dla ludu z historii Widma? Sformułuj ją i zapisz.
Adama Mickiewicza i wykonaj polecenia.
Dziady część II (fragment)
Adam Mickiewicz
GUŚLARZ
Podajcie, mi przyjaciele,
Ten wianek na koniec laski.
Zapalam święcone ziele,
W górę dymy, w górę blaski!
CHÓR
GUŚLARZ
Teraz wy, pośrednie duchy,
Coście u tego padołu
Ciemnoty i zawieruchy
Żyłyście z ludźmi pospołu;
Lecz, od ludzkiej wolne skazy,
Żyłyście nie nam, nie światu,
Jako te cząbry i ślazy,
Ni z nich owocu, ni kwiatu.
Ani się ukarmi zwierzę,
Ani się człowiek ubierze;
Lecz w wonne skręcone wianki
Na ścianie wiszą wysoko.
Tak wysoko, o ziemianki,
Była wasza pierś i oko!
Która dotąd z czystym skrzydłem
Niebieskiej nie przeszła bramy,
Was tym światłem i kadzidłem
Zapraszamy, zaklinamy.
CHÓR
Mówcie, komu czego braknie,
Kto z was pragnie, kto z was łaknie.
GUŚLARZ
Włącz Polskę!
A toż czy obraz Bogarodzicy?
Czyli anielska postać?
Jak lekkim rzutem obręcza
Po obłokach zbiega tęcza,
By z jeziora wody dostać,
Tak ona świeci w kaplicy.
Do nóg biała spływa szata,
Włos z wietrzykami swawoli,
Po jagodach uśmiech lata,
Ale w oczach łza niedoli.
GUŚLARZ I STARZEC
Do nóg biała spływa szata,
Włos z wietrzykami swawoli,
Po jagodach uśmiech lata,
Ale w oczach łza niedoli.
GUŚLARZ I DZIEWCZYNA
GUSLARZ
Na głowie ma krasny wianek,
W ręku zielony badylek,
A przed nią bieży baranek,
A nad nią leci motylek.
Na baranka bez ustanku
Woła: baś, baś, mój baranku,
Baranek zawsze z daleka:
Motylka rózeczką goni;
Motylek zawsze ucieka.
DZIEWCZYNA
Na głowie mam krasny wianek.
W ręku zielony badylek,
Przede mną bieży baranek,
Nade mną leci motylek.
Na baranka bez ustanku
Wołam: baś, bas mój baranku,
Baranek zawsze z daleka;
Motylka rózeczką gonię
I już, już chwytam w dłonie;
Motylek zawsze ucieka.
DZIEWCZYNA
Tu niegdyś w wiosny poranki
Najpiękniejsza z tego sioła,
Zosia pasając baranki
Skacze i śpiewa wesoła.
La la la la.
Oleś za gołąbków parę
Chciał raz pocałować w usta;
Lecz i prośbę i ofiarę
Włącz Polskę!
Strona 49
Wyśmiała dziewczyna pusta.
La la la la.
Józio dał wstążkę pasterce,
Antoś oddał swoje serce;
Lecz i z Józia i z Antosia
Śmieje się pierzchliwa Zosia.
La la la la.
Tak, Zosią byłam, dziewczyną z tej wioski,
Imię moje u was głośne,
Że chociaż piękna, nie chciałam zamęścia
I dziewiętnastą przeigrawszy wiosnę,
Umarłam nie znając troski
Ani prawdziwego szczęścia.
Żyłam na świecie; lecz, ach! nie dla świata!
Myśl moja, zbyt skrzydlata,
Nigdy na ziemskiej nie spoczęła błoni.
Za lekkim zefirkiem goni,
Za muszką, za kraśnym wiankiem,
Za motylkiem, za barankiem;
Ale nigdy za kochankiem.
Pieśni i fletów słuchałam rada:
Często, kiedy sama pasę,
Do tych pasterzy goniłam stada,
Którzy mą wielbili krasę;
Lecz żadnego nie kochałam.
Za to po śmierci nie wiem, co się ze mną dzieje,
Nieznajomym ogniem pałam;
Choć sobie igram do woli,
Latam, gdzie wietrzyk zawieje,
Nic mię nie smuci, nic mię nie boli,
Jakie chcę, wyrabiam cuda.
Przędę sobie z tęczy rąbki,
Z przezroczystych łez poranku
Tworzę motylki, gołąbki.
Przecież nie wiem, skąd ta nuda:
Wyglądam kogoś za każdym szelestem,
Ach , i zawsze sama jestem!
Przykro mi, że bez ustanku
Wiatr mną jak piórkiem pomiata.
Nie wiem, czy jestem z tego, czy z tamtego świata.
Gdzie się przybliżam, zaraz wiatr oddali,
Pędzi w górę, w dół, z ukosa:
Tak pośród pierzchliwej fali
Wieczną przelatując drogę,
Ani wzbić się pod niebiosa,
Ani ziemi dotknąć mogę.
CHÓR
Tak pośród pierzchliwej fali
Wieczną przelatując drogę,
Ani wzbić się pod niebiosa,
Włącz Polskę!
Strona 50
Strona 51
Ani ziemi dotknąć mogę.
GUŚLARZ
Czego potrzebujesz, duszeczko,
Czy prosisz o chwałę Boga,
Czy o przysmaczek słodki?
Są tu pączki, ciasta, mleczko,
I owoce, i jagodki.
Czego potrzebujesz duszeczko
DZIEWCZYNA
Nic mnie, nic mnie nie potrzeba!
Niechaj podbiegą młodzieńce,
Niechaj mnie pochwycą za ręce,
Niechaj przyciągną do ziemi,
Niech poigram chwilkę z niemi.
Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według Bożego rozkazu:
Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie.
CHÓR
Bo słuchajmy i zważmy u siebie,
Że według Bożego rozkazu:
Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie.
Adam Mickiewicz, Dziady część II
Polecenia:
1. Kim jest przybywające na dziady widmo?
2. Jakie czynności wykonuje Guślarz, zanim pojawi się widmo? Korzystając z dostępnych źródeł
(np. encyklopedia internetowa), odczytaj symboliczne znaczenie wianka i święconego ziela.
3. Do jakiego typu duchów należy przybywająca postać?
4. Streść historię dziewczyny.
5. Wyjaśnij, na czym polega przewinienie Dziewczyny.
6. Jak zachowuje się widmo? O co prosi zgromadzonych Dziewczyna?
7. Jak prawda moralna wyłania się z przedstawionej historii? Sformułuj ją i zapisz.
Włącz Polskę!
Spis treści
Tradycja (1) (Joanna Zaremba ) ........................................................................................... 1
Co krytykuje autor satyry „Żona modna”? (Katarzyna Szymańska) ............................... 2
Co krytykuje autor satyry „Żona modna”? (tekst) (Katarzyna Szymańska) ................... 3
Zainteresowania i pasje (Joanna Zaremba ) ....................................................................... 9
Spór klasyków z romantykami, czyli rzecz o „Romantyczności” Adama ...................... 11
Mickiewicza (Katarzyna Szymańska)
Spór klasyków z romantykami (tekst) (Katarzyna Szymańska) .................................... 13
Piszemy manifest (Katarzyna Szymańska) ....................................................................... 15
Interpunkcja (1) (Joanna Zaremba ) ................................................................................. 16
Interpunkcja (2) (Joanna Zaremba ) ................................................................................. 17
Obraz podróży w utworze Mickiewicza (1) (Katarzyna Szymańska) ............................. 18
Wielkanoc (1) (Joanna Zaremba ) ...................................................................................... 22
Niezwykłe polskie zwyczaje (Joanna Zaremba) ................................................................ 25
Romantyczna miłość (1) (Katarzyna Szymańska) ............................................................ 26
Romantyczna miłość (2) (Katarzyna Szymańska) ............................................................ 28
Romantyczne sposoby pisania o miłości (1) (Katarzyna Szymańska) .......................... 29
Romantyczne sposoby pisania o miłości (2) (Katarzyna Szymańska) .......................... 31
Przewodniki - stare i nowe (1) (Joanna Zaremba ) .......................................................... 34
Przewodniki - stare i nowe (2) (Joanna Zaremba ) .......................................................... 34
Wyprawa do Polski – co zwiedzić? (1) (Joanna Zaremba ) .............................................. 36
Człowieczeństwo i jego źródła (4) (Katarzyna Szymańska) ........................................... 38
Włącz Polskę!
Strona 52

Wydrukuj zestaw

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wydrukuj zestaw