Raport - strona główna

1. Wstęp
2. Charakterystyka przemocy domowej
3. Charakterystyka przemocy rówieśniczej
4. Przeciwdziałanie przemocy
Przeciwdziałanie przemocy domowej
Przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej
5. Wymiana doświadczeń - Belgia (prowincja Limburg Zachodni i prowincja Antwerpia)
Struktura policji belgijskiej
Regulacje prawne dotyczące przemocy domowej
Lokalne koalicje działające na rzecz ofiar przemocy domowej i rówieśniczej oraz rola
samorządów lokalnych i innych organizacji w systemie wsparcia rodziny
Formy i metody kształcenia opinii społecznej w zakresie przeciwdziałania przemocy ,
kampanie informacyjne
Opieka psychologiczna i profilaktyka dla ofiar i sprawców przemocy domowej
System szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i
rówieśniczej
6. Wymiana doświadczeń - Niemcy – Wiesbaden
Struktura policji niemieckiej
Regulacje prawne dotyczące przemocy domowej i rówieśniczej
Lokalne koalicje działające na rzecz ofiar przemocy domowej i rówieśniczej oraz rola
samorządów lokalnych i innych organizacji w systemie wsparcia rodziny
- Koalicja w ramach programu JAGUAR
- Zakres współpracy podczas realizacji zadań projektu IKARus
- Bokserski klub sportowy jako efekt współpracy lokalnych ośrodków pomocy społecznej
oraz samorządów terenowych.
Formy i metody kształcenia opinii społecznej w zakresie przeciwdziałania przemocy,
kampanie informacyjne, programy prewencyjne
- Policyjny punkt doradztwa w zakresie technicznego zabezpieczenia mienia
- Program prewencyjny „Komisarz LEON”,
- Program prewencyjny BOB, założenia i cel
- Klub bokserski jako forma zintegrowania i wychowania młodzieży
- Ośrodek wychowawczy dla młodzieży „Farma” – metoda na resocjalizację, nauka przez
pracę
Opieka psychologiczna i profilaktyka dla ofiar i sprawców przemocy domowej
System szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i
rówieśniczej
7. Wnioski
2
1. Wstęp
Zjawisko przemocy domowej nazywane zamiennie przemocą w rodzinie jest pewnie
tak stare jak sama instytucja rodziny. Żadne prawo ani zwyczajowe, ani pisane nie jest w
stanie skutecznie przeciwdziałać tej patologii. Złożoność problemu, a przede wszystkim
miejsce jego występowania - cztery ściany mieszkania, czy domu ograniczają w znaczący
sposób możliwość uzyskania informacji o jej zaistnieniu, jak i skutecznej pomocy ofiarom.
Dodatkowy problem stanowi gęsta sieć powiązań między stronami konfliktu, od zależności
ekonomicznej, społecznej, rodzinnej, religijnej po te najtrudniej definiowalne i zrozumiałe
więzi uczuciowe. Jakże często ofiara kocha i cierpi. Cierpi i wybacza w imię miłości. W
drastycznych sytuacjach wzywa pomocy i oczekuje, że ktoś za dotknięciem czarodziejskiej
różdżki zwróci jej dawnego partnera, który nie będzie więcej sprawcą przemocy.
Zjawisko przemocy domowej to wreszcie nie tylko prosty schemat bijącego
mężczyzny i kobiety ofiary, jak często wskazują statystyki i chcą widzieć niektóre
środowiska. To przemoc również wobec dzieci i osób starszych. Te dwie grupy wiekowe
stojące po przeciwnych stronach drogi życiowej nie mają często możliwości na głośne
wołanie o pomoc i nie znajdują posłuchu w opinii publicznej. To również najtrudniej
definiowalna przemoc psychiczna, w której wydaje się, że nie ma płci dominującej, a jak
zapewniali nas w trakcie realizacji projektu policjanci belgijscy to kobiety w głównej mierze
są sprawczyniami tego typu przemocy.
Przed tego typu problemami staje każdy kto chce rzetelnie zając się zjawiskiem
przemocy i jeśli w ramach swoich obowiązków ma zamiar pomagać jej ofiarom musi uzbroić
się zarówno w wiedzę, jak i umiejętności praktyczne wynikające z doświadczenia. Właśnie z
potrzeby pogłębienia wiedzy oraz wykorzystania doświadczeń innych zrodził się pomysł
wyjazdu w ramach programu Leonardo da Vinci do jednostek policji w Belgii i Niemczech
oraz podpatrzenia, jak te skomplikowane ludzkie problemy starają się rozwiązywać inni.
Celowo użyłem słowa starają się, a nie rozwiązują, bo trzeba mieć świadomość, że realizując
wszystkie, nawet najlepsze procedury oferujemy ofierze wybór - pewną drogę ratunku. Czy ją
wybierze, czy dokonana tego wyboru zależy tylko od niej. Wszyscy, którzy zajmują się tą
ciężką pracą, jaką jest pomoc ofiarom przemocy w rodzinie, muszą być przygotowani na
fakt, że oprócz małych sukcesów mogą spotkać ich również spektakularne porażki.
Rolą państwa i jego organów jest natomiast tworzenie takich mechanizmów, aby
pomóc wszystkim ofiarom przemocy, bez względu na wiek i płeć, pochodzenie
i
pozycję społeczną, wykształcenie i poziom intelektualny. Tak, aby pomoc ta była jak
najbardziej skuteczna. Rozumiem przez to pomoc jak najszybszą i jak najprostszą w
realizacji, zarówno dla ofiar, jak i tych wszystkich, którzy są zobowiązani do jej niesienia.
Na zakończenie chciałbym podziękować wszystkim tym funkcjonariuszom
i przede wszystkim funkcjonariuszkom Komendy Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu, bez
których ciężkiej pracy i zapału wymiana doświadczeń między policjantami
z
Polski i naszymi zagranicznymi partnerami nie byłaby możliwa.
Oddzielne podziękowania należą się naszym policyjnym przyjaciołom
z
jednostek Policji w Herk-de-Stad, Antwerpii i Wiesbaden, którzy podzielili się z nami swoim
doświadczeniem i nie szczędząc czasu oraz wysiłku sprawili, że wyjazdy te pozostaną na
długo w naszej pamięci.
2. Charakterystyka przemocy domowej
Przemoc domowa ma różne oblicza i dotyczy różnych sfer życia społecznego. W
związku z tym zajmują się nią różne dziedziny nauki, każda na swój sposób tłumacząc
zjawisko i jego przyczyny, klasyfikując zachowania ludzkie i podejmując próby ich
3
modyfikacji. Dlatego też w literaturze występuje wiele definicji ją opisujących. Policja stojąc
na straży prawa musi kierować się w swoim działaniu tymi, które zawarte są w aktach
prawnych dotyczących tej patologii.
Podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest Ustawa o przeciwdziałaniu
przemocy w rodzinie z 29 lipca 2005 roku. Ranga tego aktu prawnego świadczy
o
ważkości problemu społecznego i randze jaką nadały mu organy ustawodawcze.
Jako przemoc w rodzinie ustawa określa:
„… jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające
prawa lub dobra osobiste osób w pkt.1 (członek rodziny, a także inna osoba wspólnie
zamieszkująca lub gospodarująca) w szczególności narażające te osoby na
niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną,
wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub
psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych
przemocą.”
Ustawa ponad to określa:
Ø
zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie;
Ø
zasady postępowania wobec osób dotkniętych przemocą w rodzinie;
Ø
zasady postępowania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie.
Zgodnie z ustawą osobom dotkniętym przemocą udziela się pomocy
w
formie:
Ø
poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego
i
socjalnego;
interwencji kryzysowej i wsparcia;
ochrony przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemożliwienie osobom
stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi
członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się z osobą
pokrzywdzoną;
zapewnienia, na żądanie osoby dotkniętej przemocą, bezpiecznego
schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w
rodzinie.
Ø
Ø
Ø
·
Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, że:
a) jest intencjonalna
b) siły są nierównomierne
c) narusza prawa i dobra osobiste
d) powoduje cierpienie i ból
Wyróżnia się następujące rodzaje przemocy:
- przemoc fizyczna
- przemoc psychiczna
- przemoc seksualna
- przemoc ekonomiczna
- przemoc słowna
- zaniedbanie: zaniechanie działania
Można zaobserwować następujące objawy przemocy
- objawy fizyczne
- objawy emocjonalne
4
-
-
objawy społeczne:
q wyuczona bezradność – przekonanie o braku związku między
naszym działaniem, a konsekwencjami, utwierdzamy się w
przekonaniu, że każde nasze działanie jest nieefektywne, poczucie,
że nie mamy wpływu na sytuacje, więc nie ma sensu podejmować
działania. Sprawca często przypomina ofierze o jej beznadziejności.
q syndrom sztokholmski – stan psychiczny, reakcja na stres,
uzależnienie od agresora, wybawiciel, nie zabił mnie czyli jestem
kimś wyjątkowym, zmiana myślenia, żeby nie zwariować
(wmawiamy sobie, że działania sprawcy mają jakiś sens), sympatia
wobec sprawcy.
objawy emocjonalne sugerujące wykorzystanie seksualne
2. Fazy cyklu przemocy:
1. faza: narastania napięcia
- narasta napięcie i agresywność sprawcy
- staje się coraz bardziej niebezpieczny
- kobieta stara się opanować sytuacje
- różne dolegliwości – ból głowy, brzucha, bezsenność, utrata apetytu
- często sama prowokuje kłótnie, żeby mieć to już za sobą
2. faza: gwałtownej przemocy
- gwałtowna przemoc
- błahe powody – ataki agresji
- kobieta zraniona fizycznie i psychicznie
- jest w szoku
- odczuwa przerażenie, złość, bezradność, wstyd, traci ochotę do życia
3. faza: miodowego miesiąca
- sprawca okazuje skruchę, przeprasza
- obiecuje, że to się już nie powtórzy
- okazuje ciepło i miłość
- przynosi kwiaty, prezenty
- sprawca i ofiara zachowują się jak świeżo zakochana para
- kobieta zaczyna wierzyć, że partner się zmienił, że przemoc nie wróci
- czuje się znowu kochana
v faza miodowego miesiąca mija i rozpoczyna się faza narastania napięcia
v wszystko zaczyna się od nowa
v przemoc w kolejnym cyklu jest bardziej gwałtowna i dłuższa
v fazy miodowe są krótsze i mniej „miodowe”
3. Charakterystyka przemocy rówieśniczej
Przemoc to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny
osoby bez jej przyzwolenia:
- przy użyciu siły fizycznej (przemoc fizyczna)
- przy użyciu środków komunikacji interpersonalnej (przemoc psychiczna)
Od niedawna spotykamy się również ze zjawiskiem cyberprzemocy określanej jako wszelka
przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych - komunikatorów,
czatów, stron internetowych, blogów, SMS, MMS. Inna definicja określa przemoc fizyczną
5
jako działanie osoby lub osób z użyciem siły, którego rezultatem jest nieprzypadkowe
zranienie – bicie, kopanie, popychanie, potrząsanie, itp.
Od pewnego czasu przez pedagogów, psychologów i socjologów używa się pojęcia
„przemoc rówieśnicza”. Nie występuje ono jednak w polskim prawie. Wiek sprawców, jak
i ofiary nie jest tam wymieniany, określenie „rówieśnicza” jest nieprecyzyjny.
W dwumiesięczniku poświeconym problematyce przemocy „Niebieska linia”
nr 3/2003, autor artykułu „Przemoc rówieśnicza – aspekty prawne”- Jarosław Polanowski
opisując zjawisko opiera się na kilku płaszczyznach:
- wiek, niedookreślony, intencjonalnie z zakresu pojęcia „rówieśnicza” należy wykluczyć
osoby dorosłe – pojmowane nie jako osoby pełnoletnie, ale jako w pełni samodzielne,
- działanie w grupie, jeśli mowa o przemocy rówieśniczej, to zazwyczaj występuje ona
w grupach formalnych i nieformalnych, a z punktu widzenia prawa musimy wyróżnić ofiary
i sprawców oraz faktyczne uzależnienie pierwszych od drugich,
- łamanie norm prawnych, czyli działania podejmowane przez sprawców przeciwko szeroko
rozumianym przepisom porządkowym, organizacyjnym, od lekceważenia i łamania zasad
i norm postępowania w określonej grupie do lekceważenia łamania norm stanowionego
prawa karnego, cywilnego, administracyjnego,
- miejsce działania, w przypadku tego typu przemocy może być to np. szkoła, internat,
miejsce wypoczynku, kolonie, osiedle mieszkaniowe,
- przemienność ról ofiar i sprawców, obserwowana prawidłowość, polegająca na zamianie
ról – sprawca staje się w określonej sytuacji i na skutek wewnętrznych zabiegów w grupie
ofiarą, ofiara sprawcą,
- umyślność działania sprawców, rozumiana jako zamiar dokonania czynu zabronionego.
Duża skala tego zjawiska oraz społeczne skutki działania sprawców powodują,
że oprócz pedagogów i psychologów zjawiskiem zainteresowała się Policja. Fakt łamania
prawa zawsze spotykał się ze zdecydowaną reakcją funkcjonariuszy, jednak w świetle tak
dużej eskalacji przemocy wśród młodych ludzi zmusza do spojrzenia na problem bardziej
uważnie. Sprawcy wykazując wysoki stopień agresji posuwają się do aktów przemocy
z niskich pobudek, często działając w grupie, która daje im poczucie siły i anonimowości.
Ofiarami są często wcześniej „wyznaczone”, konkretne osoby, które w swoim środowisku
postrzegane są jako fizycznie słabe, mało przebojowe, niepopularne i osamotnione.
Katarzyna Gałązka – nauczyciel wspierający ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Zgierzu
podzieliła dzieci-ofiary przemocy na dwa typy:
1. Ofiara pasywna:
· jest wrażliwa i nieśmiała
· ostrożna w kontaktach z innymi
· ma trudności z zaistnieniem w grupie rówieśniczej
· jest niepewna i lękliwa
· nie potrafi się bronić, atakowana - płacze, wycofuje się, ucieka
· czuje się małowartościowa, nie potrafi właściwie ocenić swojej sytuacji
· ma poczucie osamotnienia i opuszczenia
· zwykle nie ma w klasie żadnego dobrego przyjaciela
· ma negatywne nastawienie do stosowania przemocy
· może być słabsza fizycznie (dotyczy to zwłaszcza chłopców)
· często ma lepszy kontakt z dorosłymi niż z rówieśnikami
· może mieć bliższe od przeciętnych kontakty z rodzicami, szczególnie z matką
(ta bliskość często oznacza nadopiekuńczość),
6
2. Ofiara prowokująca:
· ma problemy z koncentracją, skupieniem się
· wyróżnia się niespokojnym zachowaniem, często nadaktywnością
· wprowadza zamieszanie, niepokój
· wytwarza wokół siebie atmosferę irytacji i napięcia
· jej zmienne humory są przyczyną częstych konfliktów z kolegami
· jej zachowanie może być odbierane przez większość klasy jako prowokujące i może
powodować negatywne reakcje ze strony innych.
Katarzyna Gałązka podaje również rodzaje przemocy, dzieląc je na:
1. przemoc fizyczną
· bicie
· popchnięcia
· podcinanie
· wymuszanie pieniędzy
· zamykanie w pomieszczeniach
· niszczenie własności
· kopanie
· plucie
2. przemoc słowną
· przezywanie
· wyśmiewanie
· grożenie
· ośmieszanie
· plotkowanie
· namawianie się
· szantażowanie
· obrażanie
3. przemoc bez użycia słów i kontaktu fizycznego
· wrogie gesty
· miny
· izolowanie
· manipulowanie związkami przyjaźni
Za wspomnianą publikacją można wymienić następujące grupy czynników ryzyka eskalacji
przemocy w szkole:
1. Niewłaściwy system norm m.in.:
· sprzeczność koncepcji wychowania i postępowania
· normy preferujące użycie siły
· nieprzestrzeganie norm przez osoby znaczące
2. Brak reakcji na zachowania agresywne m.in.:
· brak reakcji na drobne wykroczenia typu wagary, spóźnienia, graffiti
· brak reakcji ze strony nauczycieli na zachowania agresywne uczniów, bagatelizowanie
ich
· konflikty długo pozostają nierozwiązane, brak skutecznej mediacji
· bierność świadków
3. Czynniki związane z organizacją nauczania m. in.:
· nuda, brak zagospodarowania czasu
· ograniczenie przestrzeni, zagęszczenie, hałas
· brak możliwości relaksu i odprężenia (dla uczniów i nauczycieli)
· mała ilość zajęć pozalekcyjnych.
7
4. Czynniki związane z relacjami uczeń - nauczyciel - rodzic m. in.:
· brak autentycznego kontaktu i dialogu miedzy uczniami, nauczycielami i rodzicami
· wysoki poziom frustracji wśród nauczycieli.
Dziecko będące ofiarą przemocy od swoich opiekunów, nauczycieli lub rodziców musi
otrzymać odpowiednią pomoc. Może ona polegać na okazaniu dziecku zrozumienia,
wysłuchaniu go, dodaniu mu pewności siebie oraz doradzeniu w kwestiach eliminacji
zachowań prowokujących lub sposobów unikania, bądź radzenia sobie w sytuacjach
znęcania się nad nim.
Skutki zjawiska przemocy rówieśniczej są przykre dla ofiar, ale negatywne również
dla sprawców. Ofiary poddane przemocy przeżywają negatywne emocje (poczucie poniżenia,
wstyd, lęk), tracą pewność siebie, izolują się, tracą umiejętność (lub potrzebę) nawiązywania
kontaktów. Sprawcy natomiast pogłębiają u siebie zachowania agresywne, aspołeczne, łatwiej
popadają w konflikt z prawem, a przez działanie w grupie nie biorą odpowiedzialności
za potencjalne skutki.
Negatywne skutki społeczne oraz forma tych czynów zmusza do analizy zjawiska
i skutecznych działań Policji. Pożądanym jest, aby dla zwiększenia efektów i spowodowania
ich trwałymi organy ścigania wchodziły w tym obszarze w koalicję z innymi instytucjami
takimi jak placówki oświatowe czy sądy rodzinne.
4. Przeciwdziałanie przemocy
4.1 Przeciwdziałanie przemocy domowej
Zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu przemocy domowej zadania z zakresu
przeciwdziałania tej patologii oraz łagodzenia jej skutków należą do organów administracji
rządowej oraz jednostek samorządu terytorialnego.
W szczególności do zadań własnych gminy należy:
Ø
tworzenie gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie;
Ø
prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy
w rodzinie;
Ø
opracowanie i realizacja programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie;
Ø
prowadzenie gminnych ośrodków wsparcia;
Do zadań własnych powiatu należy:
Ø
tworzenie i prowadzenie ośrodków wsparcia
w rodzinie;
Ø
prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej.
dla
ofiar
przemocy
Do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy
w szczególności:
Ø
tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar
przemocy w rodzinie;
Ø
opracowywanie i realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób
stosujących przemoc w rodzinie.
8
Do zadań własnych samorządu województwa należy:
Ø
inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania
przemocy w rodzinie
Ø
opracowywanie programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie oraz
ramowych
programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących
przemoc w rodzinie;
Ø
organizowanie szkoleń dla osób realizujących zadania związane z
przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie.
Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zobowiązała ponad to Radę
Ministrów do przyjęcia Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, a na
ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego nałożyła zadania związane z
monitorowaniem realizacji programu.
Powyższy program powstał przy współpracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej
z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwem Sprawiedliwości,
Ministerstwem Zdrowia, Ministerstwem Edukacji Narodowej i został opracowany na lata
2006 - 2016. Głównym zadaniem Programu jest wprowadzenie w życie szerokiego spektrum
działań mających na celu zwrócenie uwagi opinii społecznej na zjawisko przemocy w
rodzinie, jak i jej przeciwdziałnia oraz zwiększenie profesjonalizmu służb społecznych w
udzielaniu pomocy ofiarom przemocy domowej, a także w podejmowaniu odpowiednich
działań wobec sprawców.
Celami Programu jest:
Ø
zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie;
Ø
zwiększenie skuteczności ochrony ofiar przemocy w rodzinie
i
Ø
zwiększenie dostępności pomocy;
Ø
zwiększenie skuteczności działań interwencyjnych i korekcyjnych wobec
osób stosujących przemoc w rodzinie.
Cele te są realizowane poprzez:
Ø
systematyczne diagnozowanie zjawiska przemocy w rodzinie;
Ø
podnoszenie wrażliwości społecznej wobec przemocy w rodzinie;
Ø
podnoszenie kompetencji służb zajmujących się problematyką przemocy w
rodzinie;
Ø
udzielanie profesjonalnej pomocy ofiarom przemocy rodzinie;
Ø
oddziaływanie na sprawców przemocy w rodzinie.
Realizacja tak szeroko pojętych celów powinna uwzględniać działania w sferze:
Ø
prewencji;
Ø
prawa;
Ø
zdrowia;
Ø
edukacji;
Ø
pracy socjalnej.
W ramach realizacji Programu oraz w związku z ustawowymi zadaniami Policja ma
obowiązek zarówno przeciwdziałania przemocy w rodzinie, jak i udzielania pomocy jej
ofiarom. W związku z powyższym już od 1998 roku realizowana jest policyjna procedura
przeprowadzania interwencji w sprawach dotyczących przemocy w rodzinie pod nazwą
„Niebieskie Karty”. Aktualnie obowiązującym aktem prawnym ją regulującym jest
9
Zarządzenie nr 162 Komendanta Głównego Policji z dnia 18 lutego 2008 roku w sprawie
metod i form wykonywania przez Policję zadań w związku z przemocą w rodzinie w ramach
procedury „Niebieskie Karty”.
Powyższe zarządzenie określa między innymi:
Ø
okoliczności i sposoby podejmowania przez policjantów czynności wobec
przemocy w rodzinie;
Ø
formy i metody wykonywania zadań podejmowanych wobec rodziny
dotkniętej przemocą;
Ø
dokumentację prowadzona w związku z realizacja procedury.
Realizując interwencje domową wobec przemocy w rodzinie policjant zgodnie z
Zarządzeniem ma obowiązek:
Ø
udzielenia ofiarom przemocy niezbędnej pomocy, w tym udzielenia
pierwszej pomocy, wezwania pogotowia ratunkowego lub zawiadomienia
innych instytucji, które mogą udzielić pomocy;
Ø
podjęcia, w razie potrzeby, innych niezbędnych czynności zapewniających
ochronę życia, zdrowia i mienia osób będących ofiarami przemocy,
włącznie z zastosowaniem, na podstawie odrębnych przepisów, wobec
sprawcy przemocy przymusu bezpośredniego i zatrzymania;
Ø
ustalenia przebiegu zdarzenia i jego następstw;
Ø
przeprowadzenia, jeżeli to możliwe, ze sprawcą przemocy rozmowy, w
szczególności o odpowiedzialności karnej za znęcanie się fizyczne lub
psychiczne nad osoba najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub
przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub
osobą nieporadną za względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, oraz
wezwania sprawcy do zachowania zgodnego z prawem i zasadami
współżycia społecznego;
Ø
przeprowadzenia na miejscu zdarzenia, w przypadkach nie cierpiących
zwłoki, czynności procesowych w niezbędnym zakresie, w granicach
koniecznych do zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa;
Ø
sporządzenia notatki urzędowej zwanej „Kartą A”;
Ø
przekazania ofiarom przemocy w rodzinie „informacji dla ofiar
w rodzinie” zwanej kartą B i poinformowania o uruchomieniu procedury
„Niebieskiej Karty” i zasadach jej realizacji.
Po sporządzeniu karty A i zakończeniu interwencji dokumentacja trafia drogą
służbową do dzielnicowego nadzorującego rejon, w którym interwencja miała miejsce.
Zgodnie z procedura ma on obowiązek:
Ø
bezpośredniego kontaktu z rodziną, wobec której rozpoczęto procedurę
„Niebieskie Karty”, w celu rozpoznania sytuacji w rodzinie, potwierdzenia
występowania przemocy w rodzinie oraz ustalenia rodzaju i charakteru
potrzebnych działań pomocowych - niezwłocznie, nie później niż w
terminie 7 dni od otrzymania „Karty A”;
Ø
przekazania ofiarom przemocy „Karty B”, jeśli wcześniej nie było takiej
możliwości, poinformowania o zasadach podjęcia działań prawnych, o
organizacjach i instytucjach udzielających pomocy, a także o
możliwościach przekazania przez Policje organom administracji rządowej i
jednostkom samorządu terytorialnego bądź podmiotom, którym zleciły one
10
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
Ø
realizacje zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie,
informacji o sytuacji rodziny i potrzebie udzielenia jej pomocy;
systematycznych wizyt, co najmniej raz w miesiącu, sprawdzających stan
bezpieczeństwa domowników i zachowanie sprawcy przemocy w rodzinie;
podejmowania działań prewencyjnych wobec sprawców przemocy w
rodzinie, w tym prowadzenia rozmów profilaktycznych ze sprawcą oraz
informowania go o możliwościach podjęcia leczenia lub terapii i udziału w
programach korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy;
umożliwienia ofiarom przemocy zapoznania się, na ich żądanie, z treścią
„Karty A”, dokumentującej rozpoczęcie procedury „Niebieskie Karty”
wobec jej rodziny;
przekazywania pisemnych informacji dotyczących rodzin, w których
zachodzi przemoc, organom administracji rządowej i jednostkom
samorządu terytorialnego bądź podmiotom, którym zleciły one realizację
zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zgodnie z
procedura ustawową;
podejmowania współpracy z przedstawicielami organów administracji
rządowej i samorządowej, organizacji pozarządowych oraz kościołów i
związków wyznaniowych na rzecz rodzin dotkniętych przemocą;
udziału w tworzeniu i funkcjonowaniu lokalnych zespołów pomocy
ofiarom przemocy w rodzinie w ramach współpracy z powołanymi do tego
instytucjami i organizacjami;
przekazywania komórce organizacyjnej właściwej w sprawach nieletnich i
patologii informacji dotyczących małoletnich z rodzin, w których
występuje przemoc;
przekazywania oryginałów „Kart A” do komórek organizacyjnych
prowadzących postępowania przygotowawczego w celu przeprowadzenia
w danej sprawie postępowania sprawdzającego;
przekazania oryginałów „Kart A” do akt postępowania przygotowawczego.
Dzielnicowy może zakończyć prowadzenie procedury „Niebieskie Karty” wobec
rodziny, gdy z posiadanej dokumentacji i uzyskanych informacji wynika, że w rodzinie tej nie
występuje już zjawisko przemocy.
4.2 Przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej
Chcąc przeciwdziałać przemocy rówieśniczej należy wnikliwie zdiagnozować
problem w danym środowisku lokalnym. Konieczne jest dotarcie do sprawców i ich ofiar,
choć te ostatnie niechętnie podejmują rozmowy o dotykającym ich zjawisku przemocy, który
jest w ich ocenie bardzo wstydliwym elementem życia.
Na portalu internetowym skierowanym do dyrektorów placówek, nauczycieli i pedagogów
mającym pomóc w codziennej pracy (problemy-oswiaty.org.pl) znaleźć można 10 zasad
przeciwdziałania przemocy:
· Reagowanie na najmniejszy przejaw agresji – nie wolno traktować zachowań
agresywnych jako „normalne w tym wieku”, „chłopcy tak się zachowują”, „ojej, ale z
tego Tomka oferma”...
· Osobiste, fizyczne potwierdzanie głoszonych prawd – należy dbać o to, by nie być
postrzeganym jako osoba, która tylko mówi, ale jako osoba, która wierzy w to co
11
mówi i co najważniejsze pilnuje, by tak się działo. „Koniec bijatyki”, „Nie chcę
więcej tego słyszeć” ,
· Bezwzględnie rozdzielamy strony – najlepiej nie tylko fizycznie, ale również
zakazujemy bezpośredniego kontaktu werbalnego,
· Natychmiast określamy granice – nie możemy w żadnym wypadku dopuścić do tego,
by któraś ze stron próbowała nam grozić. To my jesteśmy od tego, żeby ustalać reguły
i mamy prawo je egzekwować,
· Przekazujemy jednoznaczną ocenę stwierdzonych faktów – „Postąpiłeś źle. Zabraniam
ci tak postępować. Tu się tak nie robi”. W żadnym wypadku nie możemy jednak
komentować ani tym bardziej moralizować,
· Musimy zgromadzić jak najwięcej obiektywnych faktów – określić przyczynę,
bezpośredni powód, potencjalnych sprzymierzeńców. To nie jest łatwe, należy przede
wszystkim unikać osobistego zaangażowania, zawierzenia pierwszemu wrażeniu i
skłonności do subiektywnej oceny,
· Nie możemy pozwolić uciec żadnej ze stron – „Wróć! Najpierw powiedzcie, o co
wam poszło, a dopiero potem pójdziecie”,
· Należy poważnie traktować wszelkie przejawy agresji – „Widzę, że biliście się
naprawdę”, „Popatrz jak on się boi”, „Ta rana jest prawdziwa”. W żadnym wypadku
nie można bagatelizować. Ważne, żeby podkreślać, że strona skrzywdzona jest
człowiekiem i ma takie same prawa jak inni,
· Należy wyciągać konsekwencje – reakcja na zło nie może być tylko czczą pogróżką,
muszą za nią iść konkretne cele, najlepiej zorientowane na zadośćuczynienie
skrzywdzonemu,
· Należy pilnie obserwować strony po ustąpieniu agresji. Trzeba być w bezpośrednim
kontakcie z osobami zdarzenia tak długo, aż stwierdzimy, że wszyscy pojęli, co się
stało. Należy zrobić wszystko, żeby nie dopuścić do kolejnych starć.
Są to ogólne zasady możliwe do zastosowania w placówkach oświatowych. Główną ich
ideą jest ograniczenie zachowań agresywnych i ukaranie sprawcy lub sprawców.
Ze względu na wagę problemu z przemocą rówieśniczą powinny zmierzyć się
koalicje, a nie jednostki. Wynikiem wspólnych prac w kierunku przeciwdziałania takim
zjawiskom powinny być opracowania programów edukacyjnych i algorytmów postępowania
w momencie spotkania się z przemocą rówieśniczą. Idąc tą drogą we wrześniu 2006 roku
Grupy Wydawnicze Polskapresse i Media Regionalne (17 dzienników regionalnych) oraz
Fundacja Orange rozpoczęły I edycję programu społecznego „Szkoła bez przemocy" (źródło:
www.szkolabezprzemocy.pl). We wrześniu szkoły zgłaszały swój udział, a warunkiem
uczestnictwa była deklaracja przestrzegania kodeksu „Szkoły bez przemocy". Zgłoszone
placówki otrzymały materiały promocyjne - broszurę dla nauczycieli "Jak radzić sobie z
przemocą w szkole?", plakaty z kodeksem „Szkoły bez przemocy", a także naklejkę na drzwi
informującą o tym, że szkoła bierze udział w programie oraz w konkursach. Celem tego
programu jest przeciwdziałanie przemocy wśród uczniów dzięki większej świadomości
problemu przemocy, zmianie postawy wobec przemocy, a także wspomaganie szkół
dostarczając im konkretnego wsparcia, również w formie narzędzi do skutecznego i
systemowego zwalczania zjawiska.
W ramach programu:
• przeprowadzono badania społeczne na temat przemocy w szkołach,
• przygotowano Kodeksu „Szkoły bez przemocy",
• uruchomiono stronę internetową www.szkolabezprzemocy.pl,
• zorganizowano ogólnopolską konferencję nt. przemocy i jej konsekwencji społecznych,
• ogłoszono konkursy - dla uczniów na projekty koszulek, dla szkół na projekty działań
zapobiegających przemocy i agresji, filmowy pt. „Szkoły bez przemocy",
12
• przeprowadzono audyt w szkołach - diagnoza występowania na ich terenie przemocy i
agresji,
• uruchomiono telefon zaufania dla świadków i ofiar przemocy w szkole w województwach
lubuskim i łódzkim,
• prowadzono czaty z ekspertami na stronie www.szkolabezprzemocy.pl,
• nagrody wręczano na uroczystej gali w Belwederze.
Rezultaty:
• do programu przyłączyło się ponad 3000 szkół - 10 proc. wszystkich w Polsce,
• do konkursu na projekt koszulki nadesłano 2671 zgłoszeń,
• do konkursu „Szkoły bez przemocy" zostało zgłoszonych 916 szkolnych projektów
przeciwdziałania przemocy,
• do konkursu filmowego zgłoszono 116 filmów,
• w audycie udział wzięło 200 szkół z całego kraju,
• w dziennikach regionalnych ukazało się ponad 2000 publikacji dotyczących programu,
problematyki przemocy i agresji szkolnej.
Podsumowanie osiągnięć ukazuje potrzebę prowadzenia podobnych działań. Programy
o takim profilu spotykają się z zainteresowaniem społecznym, są obecnie niezbędne dla
zahamowania tak dotkliwego problemu, jakim jest przemoc rówieśnicza. Program społeczny
to jedno z rozwiązań i może być naśladowany. Należy mieć na uwadze trudność w tworzeniu
tego typu narzędzi. Drogą do sukcesu oprócz poprawnie skonstruowanego narzędzia musi być
dobra współpraca kilku instytucji, których celem jest ograniczenie zjawiska przemocy
rówieśniczej.
5. Wymiana doświadczeń - Belgia (prowincja Limburg Zachodni i prowincja
Antwerpia)
5.1 Struktura policji belgijskiej
Temat ten został omówiony przez Armanda Grootaers i Stefana Brillovet z Policji
w Herk-de-Stad
Historia
Przed 2001 rokiem panowała pewna różnorodność w jednostkach Policji belgijskiej,
stąd też trudno było utrzymać skutecznie ład i porządek. Po 2001 roku wprowadzono reformę
w Policji. Podzielono ją na dwie odrębne struktury działające na dwóch poziomach,
niezależnych lecz ściśle współpracujących ze sobą w celu zapewnienia bezpieczeństwa i
ochrony demokracji.
Dwa poziomy Policji
Policja Federalna – główna siedziba mieści się w Brukseli, pozostałe oddziały w większych
miastach. Policja zatrudnia 12 000 policjantów i 3 000 pracowników cywilnych
Policja Lokalna składa się ze 196 jednostek w 196 strefach. Terytorium strefy danej
jednostki Policji składa z jednego lub więcej miast. W belgijskiej Policji Lokalnej służy
27 000 policjantów oraz pracuje 5 000 pracowników cywilnych.
13
Hierarchia w Policji belgijskiej
W Policji belgijskiej nie ma żadnej zależności pomiędzy Policją Federalną i Policją Lokalną.
Każda ze struktur ma swoje ustawowe obowiązki, brak jest podległości, czy też zależności
służbowej, przy czym obowiązują pewne zasady współpracy. Również wśród Policji Lokalnej
nie ma żadnej hierarchii. Każda jednostka pracuje na swoje konto, w swoim podległym
terytorium (jedno lub więcej miast/gmin).
Zadania Policji
Policja Federalna:
Policja administracyjna: głównym zadaniem jest egzekwowanie prawa. W jej strukturach
znajdują się jednostki wodne, drogowe, kolejowe, wsparcie lotnicze, psy służbowe itd.
Policja kryminalna: zajmuje się ciężkimi gatunkowo przestępstwami, walką
z przestępczością zorganizowaną i międzyregionalną, zagadnieniem związanym z handlem
ludźmi i przemytem narkotyków, organizacjami przestępczymi, zabójstwami, korupcją,
oszustwami, rozbojami.
Policja Wsparcia i Zarządzania: zarządzanie zasobami ludzkimi, rekrutacja, szkolenia,
sprawy prawne, logistyka, sprzęt, finanse.
Policja Federalna odpowiedzialna jest za realizację celów
Krajowego Planu Bezpieczeństwa.
14
Policja Lokalna:
Prawo belgijskie przewiduje 7 podstawowych funkcji dla Policji:
1. Rozwijających się stosunków sąsiedzkich: fizyczna obecność Policji
w społeczeństwie, lokalny dialog, wymiana myśli, osobistych relacji, rozwiązywanie
problemów. Na 4000 mieszkańców przypada minimum 1 dzielnicowy (oficer
społeczności).
2. Reagowania: fizycznego kontaktu z ludnością cywilną w każdym mieście. (Skargi,
informacje), infolinia całodobowa, w każdej Policji Lokalnej co najmniej 1 stały punkt
kontaktowy, który jest otwarty minimum 12 godziny na dobę.
3. Interwencji: reagowanie na wszelkie zgłoszenia, interwencje w ciągu 20 minut, w
których konieczna jest interwencja Policji. Do obsługi wypadków drogowych,
kradzieży w sklepach, przemocy w rodzinie, zakłócania ciszy nocnej itp. co najmniej
1 zespołów interwencyjny 24h/24h, 365d/365d w każdej jednostce Policji.
4. Ofiar przemocy: pomoc dla ofiar przestępstw. Każdy policjant jest przeszkolony dać
ofiarom wsparcie. Każda jednostka Policji Lokalnej ma co najmniej jednego
specjalnie przeszkolonego policjanta.
5. Pracy dochodzeniowo-śledcza: badania lokalnej przestępczości. W Policji Lokalnej
7% funkcjonariuszy zajmuje się prowadzeniem postępowań karnych.
6. Utrzymania porządku publicznego: ochrony i przywrócenia porządku publicznego,
bezpieczeństwa i zdrowia publicznego. Odpowiednie wyposażenie i wyszkolenie
policjantów (hełm, tarcza)
7. Policja drogowa: zapobieganie i prewencja na drodze, represja, kontroli ruchu.
W Policji drogowej pracuje 8% funkcjonariuszy Policji.
Policja Lokalna odpowiedzialna jest za realizację celów Lokalnego Planu
Bezpieczeństwa.
Stopnie policyjne (rangi w Policji):
1.
2.
3.
4.
5.
nadkomisarz
komisarz
główny inspektor
inspektor
agent.
Podległość Policji belgijskiej
Policja Federalna:
1. Władza polityczna - Minister Spraw Wewnętrznych
2. Organ sądowy - prokurator
15
Policja lokalna:
1. Władza polityczna - Izba burmistrzów strefy policji. Urząd Policji (radnych) Minister
Spraw Wewnętrznych
2. Organ sądowy – prokurator
3. Lokalna Rada Bezpieczeństwa: burmistrz, szef korpusu publicznego, prokurator.
Szef Policji Lokalnej wybierany jest w drodze konkursu. Jego kadencja trwa 5 lat. Po upływie
tego czasu organizowany jest kolejny konkurs, w którym może wziąć udział obecny
komendant.
Kontrola i inspekcja Policji
·
·
·
·
Dochodzenie w sprawie skarg i doniesień na zachowanie policjantów
Badanie funkcjonowania policji
Comite P (organ parlamentu)
Ogólnej kontroli Policji Lokalnej i Policji Federalnej (organ Ministra Spraw
Wewnętrznych).
5.2 Regulacje prawne dotyczące przemocy domowej i rówieśniczej
Zagadnienie to zostało zaprezentowane przez Armanda Grootaers komendanta Policji
Prowincji West-Limburg w trakcie spotkania w jednostce Policji w Herk-de-Stad.
16
Rys historyczny
W latach 70-tych i wcześniej w Belgii nie mówiło się o problemie przemocy rodzinnej
i nieletnich. Te zagadnienia zostały poruszone przez pierwsze tworzące się ruchy
feministyczne pod koniec lat 70-tych. W 1978 roku w Belgii stworzono pierwsze schronisko
dla ofiar przemocy domowej oraz zaczęły powstawać pierwsze organizacje zajmujące się
pomocą ofiarom przemocy rodzinnej. W tych wszystkich nowo powstałych organizacjach
dotyczących zwalczania przemocy pracowali wolontariusze. Na początku swej działalności te
organizacje nie dostawały żadnych dotacji rządowych potrzebnych na ich funkcjonowanie. W
1988 roku działaczka w rządzie na rzecz kobiet podczas jednej z debat zapytała jaka jest
liczba przypadków przemocy domowej. Od tego czasu w Belgii pojawiła się statystyka
dotycząca zdarzeń związanych z przemocą domową. Po jakimś czasie skupiono się również
na dzieciach dotkniętych przemocą. Rząd zajął się sprawami przemocy domowej i w 1991
roku utworzyła stanowiska koordynatorów do spraw kobiet funkcjonujące w różnych
regionach Belgii. Przez pierwsze lata swojej pracy koordynatorzy musieli zmagać się z
nieśmiałością ofiar dotkniętych przemocą w rodzinie. Ofiary często wstydziły się na ten temat
rozmawiać i był to dla nich temat tabu. Dopiero w 1998 roku nieśmiałość wśród ofiar powoli
zaczęła ustępować na skutek działania seryjnego mordercy działającego na terenie Belgii.
Wtedy zorientowano się, że kobiety nie mają zapewnionych żadnych praw. Pomimo różnych
działań prewencyjnych dotyczących przemocy domowej milczenie w tym zagadnieniu nadal
było duże.
Natomiast w 1997 roku w Belgii pojawiło się nowe prawo dotyczące przemocy partnerskiej.
To była nowelizacja. To właśnie art. 410 w prawie karnym mówi o przemocy domowej.
Ponadto do tego artykułu dodano paragrafy dotyczące przemocy seksualnej wobec nieletnich.
W przypadku gdy ofiara będzie miała poniżej 16 roku życia to będzie to jedną z przesłanek
zaostrzających karę.
W 2004 roku w prawie belgijskim pojawiły się utworzone przez parlament tak zwane
wyznaczniki -wytyczne 46/2004 będące swoistym przewodnikiem związanym z przemocą
17
domową. Wytyczne te opisywały jak postępować w sprawach przemocy rodzinnej. Na
podstawie tych wytycznych policjant będący na interwencji domowej dotyczącej przemocy
domowej zadawał wcześniej przygotowane pytania wynikające z wytycznych. Pytał między
innymi ofiarę o dwie najgorsze sytuacje, które pamięta i inne oraz na czym polega problem.
Na podstawie tych wytycznych w 2005 roku powstał Narodowy Plan Bezpieczeństwa, który
wyznaczał cele i strategię bezpieczeństwa na 4 lata. Ponadto każdy region Belgii posiada swój
plan bezpieczeństwa, który jest odbiciem planu Narodowego z uwzględnieniem zagrożeń
występujących w danym regionie.
W Belgii podstawą prawną do działań związanych z przemocą domową nieletnich jest tak
zwany Narodowy Plan (PV) przemocy partnerskiej obowiązujący w latach 2004-2007, 20082009 i od 2010-2012. Obecnie tworzony jest ten trzeci plan, w którym swój udział ma
parlament. Działanie w ramach Narodowego Planu odbywa się w ten sposób, że jak jakiś
prowincja będzie chciała sama zrobić jakiś projekt to musi to zgłosić do władz głównych do
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Jeżeli zostanie wyrażona zgoda a projekt się sprawdzi to
będzie obowiązywał we wszystkich prowincjach. Jedną z takich zmian było uświadomienie
społeczeństwu o dużym problemie przemocy domowej oraz zoorganizowaniu funduszy na
pomoc sprawcom przemocy. Te zapiski zostały wcielone do Narodowego Planu PV.
Wraz z upływem czasu w Belgii zmieniało się również prawo w aspekcie przemocy
partnerskiej, seksualnej i nieletnich. Z rządu wysyłane były dodatkowe dyrektywy dla policji,
prawników i pracowników socjalnych. Później te dyrektywy musiały być wcielone do prawa
obowiązującego w danej prowincji.
W temacie przemocy domowej i partnerskiej w ramach Narodowego Planu
Bezpieczeństwa w 2006 roku powstała Federalna Wytyczna ogólnonarodowa pod nazwą
COL3 i COL4 / 2006. Te wytyczne podają pełną definicję przemocy domowej. COL 3 mówi
o przemocy domowej względem dzieci i rodziców oraz o pozarodzinnym wykorzystywaniu
dzieci np.: nauczyciele, księża, trenerzy, dyrygenci, lekarze i inni. COL4 dotyczy specyficznej
przemocy pomiędzy partnerami.
Ponadto w COL3 i COL 4 /2006 nastąpiło obostrzenie kar dla sprawców przemocy
domowej co zostało wpisane do prawa narodowego. Wcześniej sprawcy mogli dostać małą
kare i być wolni jednak po nowelizacji przepisów, sprawcy przemocy domowej grozi kara
pozbawienia wolności. Ponadto została rozszerzona definicja przemocy o bicie i inne. Został
wprowadzony gwałt w małżeństwie i nękanie. Sądy mogą stosować zakaz zbliżania się
sprawcy do ofiary. W dalszej kolejności chcą wprowadzić zmianą w prawie tak aby policjant
miał prawo wydać zakaz wstępu sprawcy do domu, w którym przebywa ofiara przez klika
dni.
W COL 3 i COL 4 /2006 opisane są wszystkie działania dotyczące współpracy policji,
prokuratury i pracowników socjalnych dotyczących przeciwdziałania i ścigania sprawców
przestępstw domowych.
Projekty w Antwerpii
Zagadnienie to zostało omówione przez Ingrid Stals koordynatora procedury
przeciwdziałania przemocy domowej w Policji w Antwerpii.
W 1998 roku w Prowincji Antwerpia uruchomiono pionierski program dotyczący
przemocy w rodzinie. To był program multidyscyplinarny, w którym współpracowały różne
organizacje w tym Policja, prokuratura, sady, instytucje, organizacje socjalne i społeczne,
szkoły i inne. Z uwagi na to, że Belgia podzielona jest na 10 prowincji plus Bruksela w każdej
prowincji jest co najmniej jeden pracownik socjalny, który również brał udział w tym
projekcie. W ten sposób powstała grupa osób mających unormować i opisać zagadnienia
przemocy domowej. Projekt ten polegał na stworzeniu specjalnej linii telefonicznej, na którą
18
miały dzwonić osoby dotknięte przemocą domową. Ponadto osoby z tej grupy prowadziły
treningi dla policjantów związane z przemocą domową. Wyniki okazały się tragiczne.
Powyższy projekt był początkiem do stworzenia nowego, projektu ogólnonarodowego.
Ponadto w projekcie pomagała krajowa organizacja PARASOLKA, która współpracuje z
różnymi podmiotami w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i poszukiwaniu
rozwiązań co zrobić aby nie dochodziło do przemocy domowej. W 2001 roku zaczęli
kampanię przeciwko przemocy domowej. Polegało to na rozwieszeniu dużej ilości plakatów
w mieście Antwerpia. Między innymi na głównych ulicach, w metrze, na dworcu i innych
miejscach publicznych. Ta kampania odbyła się w trzech miastach w Słowenii, Holandii i
Belgii w Antwerpii. Ta kampania na początku robiona była przy pomocy małych nakładów
finansowych. W 2007 roku została przejęta przez władze Regionu Antwerpia i została
dofinansowana. Pojawiły się spoty w telewizji, radio, gazetach codziennych i innych
mediach. Patronat nad tą kampania objęły osoby sławne, gwiazdy show biznesu i polityki
Belgii.
Zagadnienie przestępczości nieletnich oraz nieletnich ofiar zostało
zaprezentowane przez funkcjonariusza Wydziału do spraw Nieletnich Policji w
Antwerpii.
Wydział do spraw Nieletnich pracuje wyłącznie z nieletnimi sprawcami czynów
karalnych w wieku od 12 do 26 lat. Liczy około 40 funkcjonariuszy policji i 19 pracowników
socjalnych. Pracownicy są dla nich bardzo ważni ponieważ, współpracują oni z innymi
instytucjami socjalnymi, które nie chcą udostępnić swoich danych. Zeznania nieletnich
sprawców lub ofiar nagrywane są w specjalnym pokoju nagrań na płytę DVD.
Pracownicy socjalni pracują dwutorowo mogą dostać polecenie od prokuratora dotyczące
opieki nad danym sprawcą, z tych czynności sporządzają raport socjalny, a następnie
przekazują go prokuratorowi. Podstawą wydania tego nakazu przez prokuratora może być
np.: list lub sygnał od sąsiadów, że w danej rodzinie dzieje się coś niedobrego. Ponadto
Wydział ds. Nieletnich udziela w godzinach od 8-18 porad osobom zgłaszającym się po
pomoc, a także instytucjom takim jak np. szkoła.
W Belgi jest osobne prawo obowiązujące dorosłych i nieletnich. Są również osobne Sądy.
Z wytycznych 46/2006 wynikało, że raport tworzony wobec nieletniego sprawcy musiał
zostać skierowany do prokuratora zajmującego się nieletnimi. Natomiast raport dotyczący
dorosłego sprawcy do prokuratora od spraw dorosłych.
Prokuratura w Antwerpii podzielona jest na kilka oddziałów między innymi na: oddział dot.
przemocy domowej, ruchu drogowego, przestępczości gospodarczej, przestępczości
zorganizowanej np.: handel ludźmi, zawieranie fikcyjnych małżeństw, wydział nieletnich i
inne. Prokuratorzy mają dwa sposoby prowadzenia jeżeli sprawa nadzorowana jest przez
prokuratora publicznego to on sam nie wykonuje żadnych czynności, natomiast zleca je do
wykonania policji lub innym instytucjom np.: socjalnym. Prokurator ze względów na zebrane
dowody może daną sprawę skierować do sądu na oskarżenie, umorzyć lub przekazać do
mediacji. W toku postępowania karnego to Sędzia Śledczy dokonuje wszystkich czynności
procesowych związanych np.: z przesłuchaniem sprawcy postawienie zarzutów i innych. W
przypadku kiedy następuje zatrzymanie osoby (sprawcy) to według belgijskiego prawa może
ona być zatrzymana na okres 24 godzin. W tym czasie musi ona zostać doprowadzona do
sędziego śledczego, który może przedłużyć ten okres na maź 5 dni. W tym czasie prokurator
zbierana są potrzebne dowody aby wystąpić do Sądu Śledczego z wnioskiem o tymczasowe
aresztowanie na okres 1 miesiąca. Na późniejszym etapie śledztwa taki areszt może być
przedłużony o kolejny miesiąc.
19
Wyróżnić można dwa sposoby zakończenia spraw:
Mediacja pomiędzy ofiarą i sprawcą, który najpierw musi poddać się np.: terapii i innym
metodom zaradczym. Sprawca musi terapie zakończyć bo inaczej mediacja nie zostaje
zakończona pomyślnie.
Zarządzanie sprawą gdzie odbywa się to na podstawie porozumienia z władzami miasta.
Polega to na objęciu nadzorem przez pracowników miejskich np.: socjalnych daną rodzinę i
sporządzaniu sprawozdań.
W 11% wszystkich spraw w 2009 roku w ilości 5000 to przemoc domowa. Sprawy te
podzielone są na 4 kategorie:
1. Wystąpienie uszkodzeń ciała powyżej 7 dni i możliwość wystąpienie kolejnych
uszkodzeń – w takim przypadku prokuratorzy występują do sędziego śledczego o
zastosowanie aresztu.
2. Uszkodzenia ciała poniżej dni 7 ale sprawca miał już inne przestępstwa z przemocy
domowej minimum 2. W takim przypadku prokurator występuje do sądu o areszt albo
kiedy się przyznaje do popełnienia czynu kieruje sprawę do mediacji.
3. Uszkodzenie ciała poniżej dniu 7 i sprawca miał już kiedyś jedno przestępstwo z
przemocy domowej. Sprawę można skierować do mediacji.
4. Uszkodzenie ciała poniżej 7 dni a sprawca nie miał wcześniej żadnych takich czynów.
Można wtedy zastosować wobec sprawcy tylko pouczenie.
5.3 Lokalne koalicje działające na rzecz ofiar przemocy domowej
rówieśniczej oraz rola samorządów lokalnych i innych organizacji
systemie wsparcia rodziny
i
w
Organizacja struktury pracy socjalnej w Belgii oparta jest w głównej mierze na
działalności stowarzyszeń i organizacji pozarządowych. Jednostki te posiadają wąską
specjalizację w realizacji poszczególnych zadań o charakterze socjalno - pomocowym w tym
profesjonalnego wsparcia i treningów dla osób nie radzących sobie ( zarówno osoby dotknięte
przemocą, sprawcy przemocy, dzieci z rodzin dotkniętych przemocą jak i osoby najbliższe
wymagające wsparcia; pomoc kierowana jest także do ogólnie pojętych ofiar przestępstw –
np. poszkodowanych w wypadkach drogowych i ich najbliższych, pokrzywdzonych w
przestępstwach kryminalnych jak i osób znajdujących się w kryzysie emocjonalnym ), a
działalność tych organizacji finansowana jest głównie przez rząd i wspomagana poprzez
środki pozyskane. Działalność organizacji uregulowana jest prawnie Wytycznymi
Prokuratora Generalnego CAL 3 i CAL 4, z określeniem zakresu kompetencji
i współpracy , jednak same organizacje pozostają niezależne wykonawczo od instytucji
państwowych.
20
Osoba ubiegająca się o pracę w charakterze pracownika socjalnego powinna posiadać
wykształcenie kierunkowe w zakresie pomocy społecznej – pracy socjalnej, psychologiczne
lub inne specjalistyczne kierunkowe ( np. kryminalistyka, seksuologia, psychiatria ). W
prowincji Antwerpii asystent społeczny edukowany jest w zakresie teorii jak i działań
praktycznych. Prowadzi on rozmowy ze stronami konfliktów – pod nadzorem
doświadczonego pracownika. Po kilku spotkaniach asystent ocenia swoje emocje,
umiejętności oraz zdolność wykorzystania zdobytej wiedzy teoretycznej oraz jest oceniany
przez opiekuna. Po pozytywnym zaliczeniu, asystenci otrzymują poradnik dotyczący
procedur postępowania w różnych sytuacjach, oraz nadal mogą korzystać z pomocy –
wsparcia merytorycznego opiekuna.
Odrębną strukturę stanowią pracownicy socjalni będący pracownikami cywilnymi
Policji. Wymagania formalne określone są jak dla pozostałych pracowników socjalnych, lecz
zakres obowiązków i podejmowanych działań rozszerzony został o działania skierowane do
ofiar przestępstw i monitorowania zagrożeń w rodzinie oraz w stosunku do osób
najbliższych, zwianych z przestępstwem
Pracownicy socjalni w strukturach Policji realizują zadania będące w dużej mierze
odpowiednikiem zadań nakładanych na dzielnicowego przez Zarządzenie nr 162/2008
Komendanta Głównego Policji. Stanowią oni platformę do kontaktu ze społeczeństwem
( w aspekcie działań pomocowych ), jak również współpracują ściśle z pracownikami
socjalnymi działającymi w strukturach organizacji poza rządowych. Działania socjalne
podejmowane są w pierwszej kolejności, lecz w przypadku drastycznych zdarzeń lub
stwierdzenia realnego zagrożenia życia lub zdrowia informacje o zagrożeniach niezwłocznie
przekazywane są strukturą służbowym Policji, która w porozumieniu z nadzorującym
prokuratorem podejmuje działania prawne ( np. nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę
przemocy, zakaz zbliżania się do pokrzywdzonych / ofiar przemocy ) bądź postępowanie
karne.
21
Pracownicy socjalni wykorzystują wewnętrzną sieć intranetową służącą wewnętrznej
konsultacji przypadków, wsparciu w rozwiązywaniu problemów oraz odnotowywaniu historii
zdarzeń w danej rodzinie. Dostęp do tej sieci mają tylko pracownicy socjalni ( nie jest on
dostępny dla innych podmiotów ) i mogą korzystać oni z tej bazy danych w odniesieniu do
historii danej osoby bądź rodziny.
Metody pracy z ofiarą przemocy domowej.
Przemoc domowa traktowana jest jako problem społeczny.
Obowiązkiem policjantów podejmujących interwencję jest zapewnienie poczucia
bezpieczeństwa oraz właściwe rozpoznanie sytuacji i przekazanie informacji ( istotnym
aspektem w komunikacji jest poszanowanie człowieka, lecz kategoryczna negacja zachowań
negatywnych ).
Ważną rzeczą jest rozdzielenie obowiązków Policji i pracowników socjalnych, co
pozwala na wcześniejszy kontakt z osobami i członkami rodzin zagrożonymi przemocą –
podczas interwencji policjanci dokonują rozpytania o sytuacje konfliktowe, zarówno tą
będącą podstawą interwencji jak i te z przeszłości. Ma to na celu zdiagnozowanie zagrożenia
przemocą ( na podstawie oceny czynników ryzyka ) i w przypadku uzyskania zgody stron
informacja przekazywana jest pracownikowi socjalnemu do objęcia rodziny nadzorem jeszcze
przed wystąpieniem przemocy.
Pomoc społeczna ukierunkowana jest głównie na aktywację zawodową klientów –
model pomocy polega na tym, że aby coś uzyskać ( pomoc materialną ) trzeba coś dać od
siebie ( podjęcie pracy, zmiana lub podniesienie kwalifikacji zawodowych ). Pomoc socjalna
ma charakter doraźny – na zasadzie interwencyjnej.
Pracownik socjalny nie posiada szczególnej ochrony prawnej, podejmując czynności
w szczególnie niebezpiecznych miejscach ( po uprzednim zgłoszeniu podjęcia takich
czynności i konieczności ochrony ) może korzystać z pomocy służby ochrony ( opłacane
przez organizację ).
Etapy pracy:
I.
II.
Zidentyfikowanie ofiary – określenie rodzaju zdarzenia, jakim została osoba
dotknięta, jakie są jej odczucia ( strach, gniew), czy posiada objawy stresu
pourazowego. Podejmowane jest wyciszenie ofiary – w rozmowie
o
przyczynach kładzie się nacisk na pozytywne relacje i zdarzenia. Po rozpytaniu
zadawane jest pytanie, aby ofiara określiła, jakie są jej oczekiwania i w jaki
sposób chce to osiągnąć ( nie poddaje się rozwiązań ani sugestii ). Pytania dotyczą
dalszej wizji realizacji jej rozwiązania oraz obrazuje się obiektywnie, jakie dalsze
skutki może przynieść rozwiązanie przedstawione przez ofiarę. Przed podjęciem
dalszych kroków ofiara pytana jest o zgodę na dalsze działanie, przedstawiane jest
to, co będzie robione j jakie ma to osiągnąć skutki.
Zaproszenie do spotkania partnera / sprawcy. Następuje rozpoznanie osoby
sprawcy, wysłuchanie jego wersji wydarzeń i określenie głębszych przyczyn
takiego działania. Zobrazowuje się skutki takiego działania oraz wskazuje się na
brak akceptacji dla zachowań agresywnych. Składa się propozycję pomocy w
zakresie rozwiązywania problemów osobistych (uzależnienia, stres, negatywne
emocje itp.) oraz proponuje się udział w treningu radzenia sobie z emocjami i
22
III.
agresją (w tym celu wykorzystywany jest program TIME AUT ). Poddawane są
analizie relacje partnerskie w zakresie ustalenia czynników / zachowania stron
mających wpływ na budowanie napięcia i agresji.
Jeżeli para decyduje się na dalszy związek prowadzone są mediacje, trening
partnerów w zakresie komunikowania się oraz uświadamianie, że budowanie ich
napięć przenosi się na dzieci w rodzinie – kładzie się nacisk na rodzicielski
obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ich dzieci, bez względu na przyszłość
związku rodziców.
Rola pracownika socjalnego w budowaniu lokalnych systemów zapobiegania przemocy:
Uwarunkowania prawne oraz organizacja pomocy ofiarom przestępstw, w tym przemocy
domowej i rówieśniczej, nakłada obowiązek współpracy z innymi podmiotami, określa zakres
i zasady wymiany informacji i współdziałania. Stan taki prowadzi do tego, iż nie ma
konieczności budowania koalicji, gdyż istniejące struktury w pełni pokrywają
zapotrzebowanie na współpracę w zakresie współdziałania instytucji i organizacji.
Odnosząc uwarunkowania pracy w Belgii na warunki polskie zasadne byłoby zacieśnienie
współpracy z Sędzią Wydziału Rodzinnego i Nieletnich jak i Zespołami Kuratorskiej Służby
Sądowej oraz lokalnymi samorządami ( pod które podlegają Ośrodki Pomocy Społecznej oraz
Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych ), co pozwoliłoby na skrócenie procesu
decyzyjnego oraz umożliwiłoby dobieranie optymalnych rozwiązań dla danej rodziny
zagrożonej przemocą. Dzięki takim rozwiązaniom możliwe byłoby uniknięcie działań
szablonowych, a dogłębne rozpoznanie problemu i jego analiza uwzględniająca różne aspekty
( Sąd, Policja, Pomoc Społeczna, poradnictwo i terapia ) skutkowałaby optymalnym
działaniem ukierunkowanym na problem, który jest podstawą występowania przemocy,
wsparciem ofiar jak i sprawców w radzeniu sobie w sytuacjach trudnych,
aw
konsekwencji likwidowaniem przyczyn przemocy a nie tylko łagodzeniu doraźnych skutków.
WNIOSKI :
1. Tworzenie lokalnych koalicji i systemów pomocy rodzinom dotkniętym przemocą,
uwzględniających kompleksowe wsparcie w oparciu o specjalizacje ( kompetencje )
organizacji i instytucji uczestniczących.
2. Rozwinięcie współpracy w Sądami w zakresie skrócenia procedur prawnych –
poprzez pełne rozpoznanie i dogłębną analizę problemu danej rodziny możliwe będzie
dobranie optymalnych środków.
3. Propagowanie zaangażowania uczestników procesu przemocy – zarówno sprawców,
ofiar jak i dzieci, osób starszych i nieporadnych w aktywne działania ukierunkowane
na problem będący podstawą zachowań agresywnych i przemocowych.
4. Przeprowadzenie kampanii społecznej skierowanej na uczulenie na problem
przemocy, wypracowanie wzorca społecznego jawnie negującego zachowania
agresywne i przemocowe.
23
5.4 Formy i metody kształcenia opinii społecznej w zakresie przeciwdziałania
przemocy, kampanie informacyjne
Tematyka ta została omówiona przez Magrid Stals koordynatora przeciwdziałania
przemocy w rodzinie z Policji w Antwerpii.
Pierwsze publiczne rozmowy dotyczące przemocy w Belgii miały swój początek w
roku 1978. Wtedy to zaczęły powstawać pierwsze schroniska dla kobiet, intensywnie
wspierane przez wolontariuszy. W 1988 roku po raz pierwszy zwrócono się publicznie o
podanie ciemnej liczbę przypadków przemocy. Z uwagi na skalę zjawiska rozpoczęły się
pierwsze publiczne rozmowy na powyższy temat. W 1991 roku pojawiły się pierwsze
publikacje dotyczące przemocy.
W 1998 roku powstał pierwszy pilotażowy program „Przemoc partnerska”,
Celem programu była:
1. szeroko rozumiana prewencja kryminalna,
2. szczegółowa analiza problemu z przedstawicielami władz,
3. współpraca z organizacjami
Partnerami programu byli:
1. Policja
2. Sąd
3. Instytucje dla kobiet
4. Instytucje dla dzieci
5. Pomoc społeczna
6. Służba zdrowia
Podstawy prawne do tego typu działań:
W 2001 roku Belgia stworzyła Narodowy Plan Działań dotyczący przemocy wobec kobiet
(National Plan of Action on Violence against Women). W listopadzie 1997 roku uznano
istnienie przemocy w „związku” (bez określenia kary), a w styczniu 2003 belgijski kodeks
karny umożliwił przyznanie ofierze przemocy domowej prawa do korzystania z domu
rodzinnego. Artykuł 405c kodeksu, że przemoc w środowisku rodzinnym jest czynnikiem
obciążającym w sprawach dotyczących przemocy wobec dzieci, natomiast art. 398 zakazuje
kar cielesnych ( każdorazowe zgłoszone poprawki były uaktualniane).
24
Kampania przeprowadzona w 1999 roku przez belgijską organizację pozarządową Vie
Féminine koncentrowała się na pomocy kobietom w zrozumieniu, że problem przemocy
domowej wykracza poza przemoc fizyczną i obejmuje także nadużycia w sferze
psychologicznej, ekonomicznej, seksualnej i werbalnej oraz, że żadne z takich agresywnych
zachowań nie może być akceptowane.
W ramach wieloaspektowego projektu, który obejmował profesjonalne szkolenie i
badanie (1999/203/W), organizacja Vie Féminine oraz partnerzy z Francji i Włoch
wyprodukowali kolorowy, składany folder o rozmiarze kartki pocztowej, w którym
przedstawiona została historia pewnej kobiety, której sytuacja domowa staje się coraz
bardziej niebezpieczna, od wczesnych „troskliwych” sugestii, iż nie powinna spotykać się ze
znajomymi, do jawnych obelg zarzucających, że jest ona bezwartościowa, oraz że „zasługuje”
na karę. Na każdym etapie obraz kobiety staje się coraz mniejszy. Towarzyszący folderowi
arkusz informacyjny podaje adresy kontaktowe oraz zachęca kobiety utożsamiające się z
bohaterką historii do zasięgnięcia porady i pomocy.
Szczególnie istotne jest to, aby przy zachęcaniu kobiet do zastanowienia się nad
potencjalnymi zagrożeniami lub nad sytuacją, która już jest agresywna, zapewnić im
informacje wskazujące drogę poszukiwania pomocy za pośrednictwem dostępnych służb.
Prawo wymaga, aby sprawca został usunięty z domu rodzinnego na okres dziesięciu dni.
Okres ten może być przedłużony o kolejne trzy miesiące.
25 XI - Międzynarodowy Dzień Walki z Przemocą Wobec Kobiet został ustanowiony
przez Pierwsze Forum Środowisk Kobiecych Ameryki Łacińskiej
i Karaibów*,
które obradowało w dniach 18 - 21 lipca 1981 r. w stolicy Kolumbii - Bogocie. Uczestniczki
Forum wielokrotnie potępiły wszelkie formy przemocy wobec kobiet, a w szczególności
pobicia, gwałty, molestowania seksualne, a także przejawy przemocy ze strony władz, w tym
torturowania kobiet i przetrzymywania ich
z pobudek politycznych. Dzień 25
listopada wybrano w celu upamiętnienia okrutnego zabójstwa trzech sióstr Mirabal (Patrii,
Minerwy i Marii Teresy), dokonanego w 1960 r. na terenie Republiki Dominikany na
polecenie tamtejszego dyktatora Rafaela Trujillo. W 1999 r. ONZ oficjalnie uchwaliła 25
listopada Międzynarodowym Dniem na rzecz Eliminacji Przemocy Wobec Kobiet.
25
Od kilku lat Policja w Antwerpii współpracuje z policjami z w Ljublianie
i Utrechcie w zakresie wspólnych kampanii społecznych z okazji Międzynarodowego Dnia na
Rzecz Eliminacji Przemocy Wobec kobiet. Między innymi wydawane są wspólne materiały
informacyjne w formie ulotek, plakatów, informatorów. Z tej okazji organizuje się również
wspólne konferencji, na których przedstawiciele policji z tych miast wymieniają się
doświadczeniami i wiedzą w zakresie przeciwdziałania przemocy.
CAW Centrum Of Social Care stowarzyszenia działające na rzecz przeciwdziałania
przemocy. Występują tego typu trzy w prowincji Antwerpii. Skupiają one wokół siebie inne
organizacje działające na rzecz przeciwdziałania przemocy tworząc tzw. PARASOL.
Finansowane są one i wspierane przez rząd.
VERTRORWENSCENTRA KINDERMISHANDELING organizacja przeznaczona na
pracę z dziećmi. Skupia się przede wszystkim na szeroko rozumianych działaniach
zapobiegawczych, edukacyjnych, doskonalących.
HEALTH CARE program instytucjonalny. Posiadają swoją stronę i internetową, gdzie
można opisać swoją sytuację i przesłać. Celem także było zachęcić lekarzy do przeglądania
strony .
Grupa FV dla dzieci i rodziców. Prowadzone są działania w chwili kiedy kończy się
przemoc, a sprawca jest po treningu TIME OUT. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu przez
18 miesięcy. Raz w tygodniu także dochodzi do wspólnych spotkań dzieci
z
rodzicami.
Oddzielny problem stanowi przemoc domowa w środowiskach emigrantów. Ilość
przypadków stosowania przemocy w rodzinach emigrantów, szczególnie
z krajów
arabskich jest w Antwerpii przeważająca. Często jest to wynikiem rodzimej kultury, którą
emigranci przywieźli z krajów pochodzenia i kultywują w Belgii. Na ogół nieodłącznym
elementem tej kultury jest niska pozycja społeczna kobiety i co za tym idzie naruszanie jej
praw. Bardzo ważne jest próba dotarcia do tych środowisk i umiejętna zmiana ich
26
świadomości społecznej. Podstawowym problemem staje się tutaj znajomość języków
urzędowych występujących w Belgii. Emigranci często nie korzystają z kursów językowych,
a kobietom wręcz zakazują nauki języka, mając świadomość, że w ten sposób łatwiej będzie
nimi manipulować. Nierzadkie są przypadki, że kobieta zgłaszająca się do instytucji
pomocowych nie mówi żadnym innym językiem poza swoim rodzinnym np. suahili. Już samo
zorientowanie się jaki jest to język nastręcza trudności pracownikom socjalnym. dlatego w
instytucjach pomocowych używa się specjalnych plansz z nazwami języków, gdzie ofiara
może wskazać palcem jakim językiem włada, co umożliwia znalezienie odpowiedniego
tłumacza.
Kształtowanie opinii społecznej w tych środowiskach odbywa się w sposób odmienny
niż w pozostałej części społeczeństwa belgijskiego. Często przyjmuje ono formę przymusu
prawnego lub ekonomicznego. Chcąc wymusić uczestnictwo
w kursach
językowych cudzoziemców cofa się im zasiłki socjalne w momencie, gdy przestają na nie
uczęszczać lub w ogóle nie podejmują nauki. Chcąc dotrzeć do najbardziej izolowanych
kobiet, nie władających żadnym urzędowym językiem aktualnie planuje się w Antwerpii
zatrudnianie pracowników socjalnych pochodzących z krajów, z których wywodzi się
największa cześć emigrantów. Znając ich rodzimy język oraz kulturę, a przede wszystkim nie
będąc dla nich „obcym” będą oni mieli łatwiej aby w kontaktach osobistych zmieniać
świadomość zarówno ofiar, jak i sprawców.
W trakcie tych zajęć zaprezentowano nam kilka filmów (klipów filmowych)
wykorzystywanych w kampaniach społecznych z zakresu uwrażliwienia na przemoc w
rodzinie.
Opieka psychologiczna i profilaktyka dla ofiar i sprawców przemocy domowej
W Belgii w wizytowanych miastach przewidziane są następujące formy pomocy
27
psychologicznej dla ofiar i sprawców przemocy:
Ø
Training TIME OUT (dla sprawców przemocy)
Ø
CAW De Terp (terapia dla związków, w których pojawiła się przemoc)
Ø
Contact Point
Ø
Victim Support Centre (ośrodek, w którym świadczona jest pomoc dla ofiar
przemocy i innych osób znajdujących się w sytuacjach kryzysowych)
W przypadku istnienia przemocy domowej bardzo dużą wagę przykłada się do
pomocy specjalistycznej (psychologicznej, psychiatrycznej) nie tylko dla ofiar przemocy
domowej, ale na pomoc świadczoną sprawcom. Pod względem psychologicznym jest to
ważne, gdyż praca nad tym, aby przemoc przestała się pojawiać w partnerstwie czy
związkach małżeńskich, nie dotyczy tylko i wyłącznie pracy z ofiarą przemocy domowej.
Praca terapeutyczna z osobami doświadczającymi przemocy domowej (zarówno sprawcy jak i
ofiary) ma dwa nurty:
- ogólny (osoby pierwszego kontaktu czyli np. lekarze pierwszego kontaktu, policja, którzy
mogą pokierować, zaproponować wsparcie np. ośrodka)
- wyspecjalizowany (chodzi o dobranie specjalistycznej pomocy dla ofiary, sprawcy, dzieci,
które mogą być świadkami przemocy domowej, ale i ofiarami; czasem zasadne będzie
skorzystanie z pomocy lekarza psychiatry, kiedy pojawiają się problemy takiej natury).
Podczas wizyty w belgijskich miastach mieliśmy możliwość zapoznać się ze specyficzną
formą pomocy sprawcom przemocy w miejscu „Contact Point”, gdzie świadczona pomoc
psychologów, pedagogów, pracowników socjalnych
i kryminologów
przeznaczona jest zarówno dla sprawcy jak i ofiary przemocy domowej. Oprócz konkretnych
działań terapeutycznych podejmowanych przez specjalistów, jest to również miejsce, gdzie
można uzyskać informacje na temat podejmowanych działań podczas doświadczania kryzysu
(przemoc, rozwód, problemy wychowawcze itp.)
28
Warto jednak zwrócić szczególną uwagę na proponowaną formę pomocy sprawcom
przemocy. Trening TIME OUT, przeznaczony dla sprawców, jest metodą zawierająca
program nauczania konkretnych umiejętności z repertuaru zachowań prospołecznych
stosowana z wykorzystaniem:
a) modelowania
b) odgrywania ról
c) informacji zwrotnej.
Ćwiczone umiejętności są w efekcie przenoszone w praktycznych działaniach do codziennego
życia. Kwalifikacja na trening TIME OUT odbywa się w następujący sposób:
- otrzymanie zgłoszenia: osoba zgłasza się z własnej inicjatywy, skierowanie przez policję
czy wymiar sprawiedliwości;
- odbywa się wstępna selekcja, gdzie trzeba spełnić kryteria: znajomość języka
niderlandzkiego, osoby nieuzależnione bądź w przynajmniej rocznym okresie abstynencji,
nastawienie do treningu(nie mogą zaprzeczać ani minimalizować, bo praca nie będzie z
nimi przynosiła żadnego efektu), nie mogą brać udziału osoby z zaburzeniami
psychicznymi/upośledzone umysłowo/ pogranicze upośledzenia umysłowego.
Szczególnie trudne jest przeprowadzenie pierwszej rozmowy ze sprawcą. Psycholog musi
pamiętać o zwracaniu uwagi na konkretne wypowiedzi, jeśli chodzi o zachowania sprawcy,
aby nie dochodziło do stosowania mechanizmów minimalizowania czy wyparcia. Dotarcie do
sedna problemu jest tak naprawdę początkiem do pracy ze sprawcą i ustaleniem jego
motywacji (wewnętrznej czy zewnętrznej) do udziału w tym treningu. Trening TIME OUT
jest treningiem grupowym o charakterze półotwartym. Jego celem jest wzięcie
odpowiedzialności przez sprawców za swoje zachowania, nauczenie sprawcy
powstrzymywania się od przemocy i kontrolowania swoich agresywnych zachowań, zmiana
sposobu myślenia i systemu przekonań, zmiana zachowań przemocowych na partnerskie.
Zazwyczaj prowadzony przez dwóch terapeutów (kobieta i mężczyzną). W takiej diadzie na
zasadzie modelowania można pokazać różnego rodzaju interakcje np. kłótnia nie zawsze musi
29
prowadzić do wybuchu zachowań agresywnych, bo istnieje droga kompromisu. Rolą
terapeuty jest inicjowanie procesu czynienia sprawcy bardziej odpowiedzialnym za
swoje czyny. Poprzez uznanie, że dysfunkcjonalny cykl przemocy był dla sprawcy użyteczny
w przeszłości, terapeuta zarówno szanuje przekształcające się realia, okoliczności, jak i
popiera osiąganie wyższych poziomów osobistych kompetencji. Sprawca we właściwej relacji
terapeutycznej doświadcza empatii i poczucia bezpieczeństwa i to staje się bazą do lepszych
związków
i empatycznych interakcji w przyszłości. Ważne oprócz ćwiczenia
praktycznych umiejętności społecznych niezbędnych w codziennym życiu jest wplatanie
w spotkania tematów psychoprofilaktycznych dotyczących cyklu przemocy
w
rodzinie, budowania partnerskiej relacji. Trening TIME OUT zakłada 10 spotkań, trwających
ok.90 minut. Istnieje również możliwość skorzystania z pomocy indywidualnej psychologa,
psychoterapeuty. Podejmuje się próby ewaluacji skuteczności tej metody. Aktualnie
Uniwersytet w Leuven prowadzi badania służące opracowaniom statystycznym, które zostaną
opublikowane pod koniec 2010 roku.
CAW reprezentowane było przez Pasquale Franck, koordynatora do spraw wspierania
ofiar przemocy i przestępstw z nią związanych. Jest to organizacja parasolowa, która skupia
inne zajmujące się różnymi aspektami pomocy ofiarom
i sprawcom. Finansowana
jest przez rząd belgijski. Przedstawiciele CAW De Terp zapoznali nas z założeniami i
przebiegiem terapii dla związków, wśród których dochodziło do przemocy, zaś sprawcy
korzystali z treningu TIME OUT. Ich celem i podstawowym założeniem, w przeciwieństwie
do treningu TIME OUT, jest wzajemna zgoda i chęć uczestnictwa (motywacja wewnętrzna).
Zaleca się, by w czasie pierwszej konsultacji psychoterapeuta właściwie ocenił, czy para
spełnia odpowiednie warunki do podjęcia terapii. Oprócz czynników utrudniających czy
uniemożliwiających prowadzenie terapii leżących po stronie pary, ważne są także cechy,
przekonania, postawa, nastawienie, sposób zaangażowania się oraz osobiste doświadczenia
terapeuty, które mogą wspomagać lub też hamować i zakłócać przebieg terapii. Gdy wystąpią
przeciwwskazania do terapii ważne jest skierowanie osób do innych, odpowiednich w danej
sytuacji, specjalistów. Osoby będące w związkach, gdy mają motywację i wskazania do
podjęcia psychoterapii w zależności od przyjęcia założeń danej teorii, podejmują terapię
razem lub osobno. W psychoanalitycznym i psychodynamicznym ujęciu najczęściej
proponuje się małżonkom podjęcie terapii indywidualnej – każda osoba z innym terapeutą.
Ma ona na celu wzmocnienie ego poszczególnych osób w związku i uświadomienie istoty
konfliktów wewnętrznych, które rzutują na wzajemną relację. Psychoterapeuci posługują się
takimi technikami, jak sonda, wyjaśnienie i interpretacja, które mają za celu odszukanie i
ujawnienie podświadomych uczuć, przekonań oraz oczekiwań. Starają się rozpoznać
zahamowania partnerów, konflikty rozwojowe, dotychczas zakłócające związek poprzez
intensywne angażowanie małżonków w przebieg sesji oraz prowokowanie ich do okazywania
wszystkich emocji, jakie odczuwają w danym momencie. Małżonkowie swobodnie
dyskutując w toku terapii, wchodzą ze sobą
w różnego typu interakcje. Jawnie
manifestowane zachowania są traktowane jako zamaskowana wersja latentnych uczuć
ukrytych za demonstrowanymi interakcjami. Terapeuta stara się wydobyć ten materiał,
zwłaszcza taki, który jest ukryty, nieświadomy i pochodzi z przeszłości. Terapeuta przyczynia
się do klimatu zaufania przez uważne słuchanie i własną mało ingerującą obecność.
Małżonkowie natomiast mają nauczyć się odczytywać narzekania partnera jako ujawnianie
odczuć, a nie jako atak na ich własne ego. Terapeuci powinni zwrócić uwagę nie tylko na
przeniesienie względem siebie, ale także na wzajemne przeniesienia małżonków. Dzięki temu
możliwe staje się przepracowanie niedojrzałych wzorców rodzinnego odniesienia.
Niewystarczająca jest w terapii par jedynie zmiana sposobu porozumiewania się pomiędzy
osobami. Niezbędna jest zmiana wzajemnych postaw, a także wartości. Terapeuta powinien
prowadzić małżonków do momentu, kiedy zaczną odnosić się do siebie w nowy sposób. Nie
30
będzie im wówczas potrzebna rola kozła ofiarnego, przypisywana jednemu z jej członków,
stąd trudno jest określić czas trwania psychoterapii, bo każda para, która zgłasza chęć do
pracy nad ich relacją jest przypadkiem indywidualnym.
Wizyta w CONTACT POINT umożliwiła nie tylko zapoznanie się z pracą
psychologów odnośnie przeciwdziałania przemocy domowej, ale pokazała również zasady
współpracy z innymi instytucjami. Po otrzymaniu faxu (protokół dotyczący raportu odnośnie
rodziny, gdzie pojawiła się przemoc, zazwyczaj wysyłany przez policję) mają 5 dni na
skontaktowanie się z osobą. Starają się robić, to jak najszybciej, bo mają na względzie cykl
przemocy i niebezpieczeństwo eskalacji zachowań agresywnych wraz z wydłużeniem okresu
oczekiwania. Pierwszy kontakt odbywa się telefonicznie i jego celem jest zmotywowanie do
szybkiego kontaktu bezpośredniego. Oprócz konkretnych działań terapeutycznych można w
tym miejscu uzyskać informacje dotyczące innych form pomocy np. dla dzieci, kiedy zasadne
byłoby skorzystanie z pomocy psychiatry, psychologa dziecięcego.
Podczas spotkania zwracano uwagę na syndrom wyuczonej bezradności, który
pojawia się w pracy z ofiarą przemocy domowej. Wyuczona bezradność jest poddaniem się,
zaprzestaniem działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie to
miało żadnego znaczenia, gdyż zawsze znajdzie się powód do zachowań agresywnych.
Wyuczona bezradność jest najczęstszym objawem
u osób doznających przemocy.
Bardzo często rozwija się na bazie życiowych doświadczeń. Nakładanie się na siebie
niekorzystnych doświadczeń odgrywa istotną rolę w powstaniu i ujawnianiu się syndromu
wyuczonej bezradności. Skutki wyuczonej bezradności, łagodzi stopniowe odzyskiwanie
przez osobę doznającą przemocy kontroli nad swoją osobą i swoim życiem. Wyuczona
bezradność prowadzi do wielu negatywnych skutków, które mogą przejawiać się w trzech
sferach:
- deficyty poznawcze, które polegają na ogólnym przekonaniu, iż nie ma takich
sytuacji, w których możliwa jest zmiana, że w konkretnej sytuacji nic nie można zrobić i
nikt nie jest w stanie pomóc;
- deficyty motywacyjne, które polegają na tym, że osoba zachowuje się biernie, jest
zrezygnowana, nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację
- deficyty emocjonalne, które objawiają się stanami apatii, lęku, depresji, uczucia
zmęczenia, niekompetencji i wrogości.
31
Pracownicy CONTACT POINT zwracają szczególną uwagę na cykl przemocy. Ma
trzy niezależne fazy, które zmieniają się w zakresie nasilenia i czasu zarówno w obrębie
jednej rodziny, jak i w porównaniu z innymi rodzinami. Ich znajomość pozwala na
efektywniejszą pracę, bo posiada się wtedy wiedzę na temat poszczególnych zachowań
pojawiających się w relacji. Są to fazy: tworzenia
i budowania napięcia,
eksplozji i ostrych incydentów przemocy i bicia oraz uspokojenia i miłości odraczających
kolejną fazę przemocy. Trudno jest określić czas trwania poszczególnych faz i całego cyklu:
1. Faza narastania napięcia
W tej fazie partner jest napięty i stale poirytowany. Każdy drobiazg wywołuje jego złość,
często robi awanturę, zaczyna więcej pić, przyjmować narkotyki lub inne substancje
zmieniające świadomość. Może poniżać partnerkę, poprawiając swoje samopoczucie.
Prowokuje kłótnie i staje się coraz bardziej niebezpieczny. Sprawia wrażenie, że nie panuje
nad swoim gniewem. Kobieta stara się jakoś opanować sytuację - uspokaja go, spełnia
wszystkie zachcianki, wywiązuje się ze wszystkich obowiązków. Często przeprasza sprawcę.
Ciągle zastanawia się nad tym, co może zrobić, aby poprawić mu humor, uczynić go
szczęśliwym i powstrzymać przed wyrządzeniem krzywdy. Niektóre kobiety w tej fazie mają
różne dolegliwości fizyczne, jak bóle żołądka, bóle głowy, bezsenność, utratę apetytu. Inne
wpadają w apatię, tracą energię do życia, lub stają się niespokojne i pobudliwe nerwowo. Jest
to wynik narastania napięcia, które po pewnym czasie staje się nie do zniesienia. Zdarza się,
że kobieta wywołuje w końcu awanturę, żeby "mieć to już za sobą".
2. Faza gwałtownej przemocy
W tej fazie partner staje się gwałtowny. Wpada w szał i wyładowuje się. Eksplozję wywołuje
zazwyczaj jakiś drobiazg, np. lekkie opóźnienie posiłku. Skutki użytej przemocy mogą być
różne - podbite oko, połamane kości, obrażenia wewnętrzne, poronienie, śmierć. Kobieta stara
się zrobić wszystko, żeby go uspokoić i ochronić siebie. Zazwyczaj, niezależnie od tego jak
bardzo się stara, wściekłość partnera narasta coraz bardziej. Czuje się bezradna, bo ani
przekonywanie sprawcy, ani bycie miłą, ani unikanie , ani bierne poddawanie się mu nie
pomaga i nie łagodzi jego gniewu. Po zakończeniu wybuchu przemocy, kobieta jest w stanie
32
szoku. Nie może uwierzyć, że to się na prawdę stało. Odczuwa wstyd i przerażenie. Jest
oszołomiona. Staje się apatyczna, traci ochotę do życia, odczuwa złość i bezradność.
3. Faza miodowego miesiąca
Gdy sprawca wyładował już swoją złość i wie że posunął się za daleko nagle staje się inną
osobą. Szczerze żałuje za to, co zrobił, okazuje skruchę i obiecuje, że to się nigdy nie
powtórzy. Stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie dla tego, co zrobił
i
przekonuje ofiarę, że to był jednorazowy, wyjątkowy incydent, który już się nigdy nie zdarzy.
Sprawca okazuje ciepło i miłość. Staje się znowu podobny do tego, jaki był na początku
znajomości. Przynosi kwiaty, prezenty, zachowuje się jakby przemoc nigdy nie miała miejsca.
Rozmawia z ofiarą, dzieli się swoimi przeżyciami, obiecuje, że nigdy już jej nie skrzywdzi.
Dba o ofiarę spędza z nią czas i utrzymuje bardzo satysfakcjonujące kontakty seksualne.
Sprawca i ofiara zachowują się jak świeżo zakochana para. Ofiara zaczyna wierzyć w to, że
partner się zmienił i że przemoc była jedynie incydentem. Czuje się kochana, myśli, że jest
dla niego ważna i znowu go kocha. Spełniają się jej marzenia o cudownej miłości, odczuwa
bliskość i zespolenie z partnerem. Życie we dwoje wydaje się piękne i pełne nadziei. Ale faza
miodowego miesiąca przemijają i znowu rozpoczyna się faza narastania napięci. Zatrzymuje
ona ofiarę w cyklu przemocy, bo łatwo pod jej wpływem zapomnieć
o
koszmarze pozostałych dwóch faz. Prawdziwe zagrożenie, jakie niesie ze sobą faza
miodowego miesiąca jest związane z tym, ze przemoc w następnym cyklu jest zazwyczaj
gwałtowniejsza.
Podczas rozmowy z parą, która zwraca się do nich o pomoc, dbają o to, żeby pierwszą
osobą, która mówi, był sprawca, potem głos oddaje się ofierze. Podczas rozmowy należy
pamiętać o dwóch rodzajach komunikacji. Jedną z nich jest komunikacja bezpośrednia, a
drugą- niewerbalna, która dostarcza cennych informacji (postawa ciała, ton głosu, tempo
mówienia itp.). Metodami, które stosują jest trening TIME OUT, trening kontroli złości, ale
również zagadnienia edukacyjne dotyczące relacji w związku (role, komunikacja, uczucie
zazdrości, skutki stosowania przemocy, sztuka prowadzenia rozmowy, rozwiązywania
problemów, konfliktów). Sztuka prowadzenia rozmowy z użyciem technik aktywnego
słuchania początkowo odbywa się wspólnie z terapeutą, który może modelować i poprawiać
popełniane w komunikacji błędy i informować o pojawiających się barierach
komunikacyjnych utrudniających efektywną komunikację.
Ann Castrel z VICTIM SUPPORT CENTER dała nam możliwość zapoznania się z
ofertą, która jest proponowana przez ich instytucję. Prowincja miasta Antwerpia ma trzy tego
typu ośrodki. Zatrudnia się pracowników socjalnych, prawników, pedagogów, kryminologów.
Ich celem jest praca na rzecz ofiar: przestępstw i katastrof (ofiary wypadków
samochodowych, niedoszłych samobójców, pomoc rodzinom i świadkom zdarzeń). Pomoc
ma charakter doraźny. Pracują z osobą do 6 miesięcy. Zwracają szczególną uwagę na
sprawdzenie czy udzielona pomoc rozwiązała problemy osoby, która się do nich zgłosiła.
Każdy przypadek ocenia grupa specjalistów. To czego oczekuje się od nich, to nawiązywanie
kontaktu z różnymi organizacjami w tym organizacjami dla emigrantów – najistotniejszą
osobą z którą współpracują jest Ingrid Staals (CAW). Mają też podzespoły, które są
wyspecjalizowane w zajęciu się daną osobą, doświadczającą określonego problemu. Pierwszy
zespół to osoby zajmujące się pomocą dzieciom i ich rodzicom. Oferują także szkolenia
osobom, które mają kontakt z dziećmi – przekazaniem wiedzy jak sobie mają radzić w
sytuacji, kiedy dziecko staje się ofiarą. Przeprowadzają także szkolenia dla uczniów,
pokazujące w jaki sposób wyrażać swoje emocje negatywne i pozytywne. Drugą
wyspecjalizowaną grupą jest zespół zajmujący się pomocą osobom, które są ofiarami
wypadków. Trzeci – jednoosobowy zespół – szkolenia pracowników socjalnych,
uświadamiające i pokazujące sposoby pracy z ofiarami przemocy domowej. Zauważają, że
skutkiem bycia ofiarą jest konieczność radzenia sobie z systemem sądowniczym, z którego
33
pomocy osoba chce skorzystać. Do tego dochodzą konsekwencje finansowe, medyczne,
socjalne. Jest się też często odizolowanym społecznie. Stąd pojawiają się różnego rodzaju
konsekwencje natury psychologicznej i emocjonalnej. Niektóre osoby dobrze sobie radzą w
tym obszarze, ale część ludzi ma z tym poważny problem, dlatego może pojawić się
niebezpieczeństwo wtórnej wiktymizacji.
Oferta Victim Support Center i ich główne zalety:
5. bezpłatnie
6. kompleksowo – np. pomoc w trakcie procesu, korzystanie z pomocy specjalistów dla
całej rodziny, kontakt z psychiatrą itp.
7. pomoc dostosowana jest do indywidualnych potrzeb ofiary
8. ich organizacja głównie skupia się na pomocy realnym ofiarom – jeżeli jest potrzebna
pomoc wykraczająca poza ich kompetencje starają się osobę wysłać do określonego
specjalisty np. psychiatry.
9. przyjmują osoby w centrum, ale też umawiają się na wizyty domowe
10. spotkania zarówno w godzinach pracy jak i w weekendy.
11. zazwyczaj skupiają się na pomocy bezpośredniej i indywidualnej, ale jeśli potrzeba to
robi się spotkania grupowe.
12. obowiązuje w ich pracy tajemnica służbowa – nawet jeżeli dziecko coś powiedziało
nie przekazują tego rodzicom.
13. oczywiście ta reguła ma odstępstwa – w stanie wyższej konieczności (np. Zagrożenie
życia własnego czy innych, popełnienie przestępstwa)
Podejmowane przez nich działania zabezpieczają przed wtórną wiktymizacją.
Oprócz wizyty w ośrodkach zajmującymi się ofiarami przemocy domowej mieliśmy
również możliwość zapoznać się z projektem przeciwdziałania przemocy domowej, który
przedstawiła nam dr Anne Groenen. Jest pracownikiem, socjalnym
i
kryminologiem. Podczas zajęć praktycznych mieliśmy możliwość pracy nad konkretnymi
przykładami (case study). Naszym zadaniem było zapoznanie się z konkretnym przypadkiem
i opracowanie w grupie dalszego postępowania wobec osoby pod względem działań
policyjnych jak i psychologicznych. Uzmysłowiło to szczególnie rolę współpracy
poszczególnych instytucji. Następnie mieliśmy możliwość dyskusji na temat stereotypów
dotyczących ofiar przemocy domowej, które istnieją w mentalności człowieka.
14. Ofiara jest sobie winna, że zostaje ze sprawcą;
15. Przemoc domowa dotyczy rodzin patologicznych i grup mniejszościowych;
16. Kiedy kobieta mówi NIE to myśli TAK;
17. Obowiązkiem kobiety jest zaspokajać popęd mężczyzny;
18. Gwałt w małżeństwie nie istnieje.
Przemoc domowa to każde zachowanie, które powoduje psychiczne i/lub fizyczne
cierpienie osoby bliskiej, narusza jej podstawowe prawa człowieka i ma na celu utrzymanie
nad nią kontroli i władzy. Możemy wyróżnić następujące formy przemocy domowej.
Przemoc fizyczna to każde zachowanie, którego celem jest zadanie bólu fizycznego,
uszkodzenia ciała, pogorszenie zdrowia lub pozbawienie życia ofiary (bicie, policzkowanie,
popychanie, ciągnięcie za włosy, wykręcanie rąk, kopanie, duszenie, zadawanie ran,
odmawianie koniecznej pomocy medycznej, pozbawienie, jedzenia, picia, snu, zmuszenie do
zażywania alkoholu, narkotyków).
Przemoc seksualna to każde zachowanie mające na celu zmuszenie ofiary do podjęcia
współżycia lub niechcianych zachowań seksualnych bądź zdeprecjonowanie jej seksualności
(obmacywanie, gwałcenie, zmuszanie do uprawiania nieakceptowanych form współżycia
34
(seks oralny, analny, sadomasochizm), zmuszanie do współżycia z innymi osobami,
wyśmiewanie preferencji seksualnych).
Przemoc psychiczna to każde zachowanie, którego celem jest zmniejszenie poczucia
własnej wartości, wzbudzanie w ofierze strachu oraz pozbawienie jej poczucia
bezpieczeństwa i kontroli nad własnym życiem (ciągłe krytykowanie, powtarzanie, ze jest
głupia, brzydka, ze nikt jej nie zechce, oskarżanie, grożenie, upokarzanie, poniżanie,
wyzywanie, wmawianie choroby psychicznej, grożenie odebraniem dzieci, izolowanie od
rodziny i przyjaciół, wrogie nastawienie dzieci, zabranianie opuszczania domu, stałe
kontrolowanie).
Przemoc ekonomiczna to każde zachowanie, którego celem jest ekonomiczne
uzależnienie ofiary od sprawcy (zabieranie wynagrodzenia, kart kredytowych, zakazywanie
wykonywania pracy zawodowej, niszczenie rzeczy osobistych, odmawianie pieniędzy na
dom, kontrolowanie wydatków, ukrywanie informacji o stanie finansowym rodziny,
zmuszanie do podpisywania zobowiązań finansowych).
Zwraca się szczególną uwagę na czynniki ryzyka pretendujące do stania się ofiarą
bądź sprawcą przemocy domowej. Wyróżnia cztery grup czynników wchodzących ze sobą w
interakcje, tłumaczy ich wpływ na zachowanie jednostki oraz zwiększenie
prawdopodobieństwa zostania sprawcą czy ofiarą przemocy.
Czynniki indywidualne, generalnie rzecz ujmując czynniki te związane są z
jednostką, z jej indywidualnym doświadczeniem. Należą do nich czynniki biologiczne,
osobowościowe (wszelkie nieprawidłowości w funkcjonowaniu psychicznym osoby), epizody
doświadczania przemocy jak i stosowania jej wobec innych. Zaliczyć tutaj możemy także
czynniki demograficzne jak wiek, edukacja, dochody. W skład wymienionej grupy bez
wątpienia można umieścić problem dotyczący uzależnienia od alkoholu. Przez to, iż jest on
środkiem o działaniu tłumiącym procesy poznawcze i fizjologiczne oraz zaburza
przekazywanie substancji chemicznych pomiędzy neuronami w ośrodkowym układzie
nerwowym, jest częstą przyczyną zaburzeń oceny sytuacji. To z kolei może prowadzić do
błędnej interpretacji zachowań innych jednostek. Pod wpływem alkoholu ludzie mogą ulegać
impulsom i zachowywać się wrogo wobec otoczenia. Kluczowe mechanizmy mające wpływ
na powielanie agresywnych zachowań możemy rozpatrywać odwołując się do teorii uczenia
się. Jak twierdzą badacze tematu, zadowalające skutki wrogiego zachowania wobec słabszych
w sytuacjach konfliktowych mogą pełnić rolę pozytywnych wzmocnień dla dzieci,
nieobojętnych przecież na procesy warunkowania instrumentalnego. Inną kwestią wartą
zaznaczenia jest rola społecznego uczenia się. W momencie, kiedy obserwowany model, w
tym przypadku rodzic, ucieka się do nadużyć oraz przynoszą one postrzeganą korzyść,
postępowanie to może być włączone w repertuar reakcji dziecka-obserwatora. Reakcje te z
kolei mogą być przenoszone na podobne sytuacje na zasadzie generalizacji bodźców.
35
Czynniki relacyjne dotyczą one związków i relacji między członkami rodziny,
przyjaciółmi, partnerami. Badanie ich na tym poziomie pozwala ustalić jak ich rodzaj wpływa
na zwiększenie ryzyka bycia sprawcą bądź ofiarą przemocy, m.in. posiadanie przyjaciół,
którzy stosują lub popierają przemoc. Weźmy dla przykładu relacje w rodzinie, a ściślej
aspekt pełnienia ról przez jej członków. Jak pokazują wyniki badań jest mniej przemocy w
rodzinach partnerskich, gdzie kobieta i mężczyzna posiadają taką samą władzę. W rodzinach,
w których żona ma większy wpływ na podejmowanie decyzji przemoc osiąga większe
nasilenie. Okazuje się, iż zaburzone struktury autorytetów, w połączeniu z niską samooceną
małżonka i nieprzychylną percepcją jego własnej osoby prowadzi często do agresywnych
zachowań. Tym co często determinuje rodziców do krzywdzenia własnych dzieci są ich
nierealistyczne i nieracjonalne oczekiwania co do możliwości dzieci oraz ich brak wiedzy na
temat wychowania.
Czynniki społeczne czyli w skład tej grupy wchodzą czynniki, które pozwalają na
pojawienie się relacji społecznych, np.: szkoła, miejsce pracy, sąsiedztwo; na tym poziomie
poszukuje się takich cech warunków i relacji społecznych, które zwiększają ryzyko
wystąpienia przemocy, tj.: mobilność społeczna, gęstość zaludnienia, poziom bezrobocia,
istnienie lokalnego handlu narkotykami. Godnym podkreślenia w tym miejscu może być efekt
wpajania, dostarczania wzorca tak zwanej „typowej męskiej tożsamości” na gruncie
społecznych relacji. Prócz miejsc takich jak szkoła, miejsce pracy, rolę w tej kwestii
odgrywają media. Prasa i telewizja na każdym kroku uwypukla cechy leżące w naturze
męskiej, które sprzyjają stosowaniu przemocy, skrupulatnie natomiast tłumi uznawane za
infantylne lub kobiece. Niemniej jednak i one są zgodne z potrzebami należącymi do męskiej
natury. Wypierane, nieakceptowane emocje, m.in. smutek, zakłopotanie, każdego rodzaju
wrażliwość, a nawet w niektórych sytuacjach radość, bywają nierzadko zastępowane złością
i gniewem, ponieważ według ustalanych standardów to one pasują mężczyźnie.
Czynniki kulturowe to te, które tworzą klimat do powstawania lub powstrzymywania
przemocy, np. dostępność broni, normy kulturowe i społeczne (m.in. przekonanie o prawie
rodziców do dominacji nad dziećmi, o dominacji mężczyzn nad kobietami, popieranie
używania siły przez policję wobec obywateli, przekonania wzmacniające konflikty
36
polityczne); należą tu również czynniki związane ze zdrowiem, polityką ekonomiczną,
społeczną i edukacyjną państwa.
Dr Ann Groenen powołując się na badania specjalistów (Knight, Prentky 1990)
zwróciła szczególną uwagę na typologię sprawców gwałtów i osób prześladujących swoją
ofiarę w sposób psychiczny czy fizyczny. Jest to wiedza niezbędna dla policjantów
pracujących na tzw. „pierwszej linii”. Posiadana wiedza i świadomość pozwala prewencyjnie
wpływać na zapewnieniu ofierze poczucia bezpieczeństwa i niedopuszczenia do wtórnej
wiktymizacji.
Typologia sprawców gwałtu:
·
typ okazjonalny (75 % sprawców) – skorzystanie z okazji
·
typ realizujący swoje fantazje seksualne (obsesja na punkcie seksu, słabo rozwinięte
umiejętności społeczne, które predysponują do trudności w stworzeniu prawdziwej
relacji, stąd gwałt jest substytutem próby tworzenia związku)
·
typ wykazujący wysoki poziom frustracji związany z negatywnymi doświadczeniami
z kobietami (chęć odegrania się)
·
gwałciciele sadystyczni – niewielki procent; występuje z pomieszania agresji i
frustracji (osobowość antyspołeczna).
Typologia prześladowców: Istnieje wiele różnych typologii ta skupia się a na relacjach
między sprawcą
- partner po zerwaniu związku z ofiarą 33 % - celem dokonywania nękania jest zemsta,
żeby spowodować odnowienie związku; 85 % sprawców to mężczyźni. często mają
zaburzenia osobowości; często podczas trwania związku pojawiała się przemoc;
- sprawca działający z chęci zemsty i frustracji (10%)– odgrywa się tylko na swoim
partnerze;
- prześladowanie z podtekstem seksualnych – (5%) – przysyłanie listów miłosnych,
kwiatów, prezentów, które są próbą manipulacji, aby dokonać zbliżenia się do swej
ofiary;
- prześladowanie z powodu mylnego wyobrażenia rzeczywistości – przekonanie o uczuciu
ofiary, samobójstwa demonstracyjne, aby „przekonać” o swym uczuciu;
- sprawca ma kilka ofiar; ma ograniczone umiejętności społeczne; nie może utrzymać
stabilnego związku (15 %) ; im częściej dostaje odpowiedzi odmowne, tym bardziej
angażuje się w podtrzymywanie relacji, co powoduje eskalację zachowań.
5.4 System szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i
rówieśniczej
W trakcie wizyty w Policji Lokalnej Okręgu Limburg Zachodni oraz Antwerpii,
uczestnicy
wymiany
zostali
zapoznani
z
modelem
kształcenia
zawodowegopolicjantówbelgijskichwzakresieprzeciwdziałaniaprzemocydomowejirówieśnicz
ej.
Aby zwiększyć profesjonalizm policji konieczne jest ciągłe doskonalenie zawodowe i
to nie tylko z poziomu wiedzy teoretycznej ale przede wszystkim doskonalenie umiejętności
praktycznych. Z tego powodu, jednym z podstawowych zadań jakie postawiono w kształceniu
policjantów belgijskich jest poświęcenie szczególnej uwagi i troski o właściwe połączenie
wiedzy teoretycznej z praktyką.
W Belgii podobnie jak w Polsce, system szkolenia policjantów czyli szkolenie
zawodowe realizowane na szczeblu podstawowym dla nowoprzyjętych policjantów, szkolenie
wyższe specjalistyczne związane z późniejszym awansowaniem na wyższe stanowisko
służbowe oraz doskonalenie zawodowe w którym uczestniczą wszyscy policjanci.
37
W zainteresowaniu delegacji z Polski było poznanie systemu szkolenia
policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej, w jaki
sposób szkolą się policjanci belgijscy w tym zakresie.
Od belgijskich funkcjonariuszy policji oczekuje się w codziennej praktyce właściwych
i jasnych rozwiązań. Już na kursie podstawowym policjanci uczestniczą w szkoleniach
obejmującym zarówno część wykładową, jak i praktyczne doskonalenie umiejętności w
zakresie interweniowania wobec stosujących przemoc domową.
W szkoleniu policjantów na wszystkich etapach szkolenia zawodowego w programach
szkolenia występuje problematyka przeciwdziałania przemocy domowej. Policjanci nie
koncentrują się tylko na technice i taktyce w podejmowaniu interwencji domowej. Nabywają
bardzo szczegółową wiedzę zarówno z zakresu genezy, objawów, przyczyn jak i skutków
przemocy w rodzinie. W trakcie szkolenia uczestnicy zapoznają się z dynamiką zjawiska
przemocy domowej, portretem psychologicznym ofiary, zjawiskiem wyuczonej bezradności,
portretem psychologicznym sprawcy, światem przeżyć ofiary, sprawcy i świadka, zasadami
prowadzenia wywiadu z ofiara przemocy, budowaniem strategii pomocy, współpracą z
instytucjami pomocowymi dla ofiar przemocy. Szkolenia obejmują część teoretyczną oraz
praktyczną.
W części teoretycznej policjanci uzyskają wiedzę w zakresie:
Ø
ogólnych i informacji o przemocy w rodzinie,
Ø
mechanizmów i konsekwencji stosowania przemocy,
Ø
przemocy wobec dziecka,
Ø
procedur policyjnych związanych z zapobieganiem przemocy domowej.
Pokazywana jest ta potrójna typologia sprawców
- agresywne zachowanie sprawcy; manipulowanie , kłamania; ale też wybuchy agresji.
- sprawcy nieaktywni; izolują ofiarą pozbawiają kontaktu z innymi, pozbawiają ją
pewności siebie
najczęściej występuje tu przemoc psychiczna
- niestabilni emocjonalnie- labilni.
Po zajęciach policjanci są wyposażeni w wiedzę z dziedziny psychologii oraz
obowiązujących przepisów prawa. Znają mechanizmy działania przemocy domowej,
przyczyny postępowania sprawcy, psychikę ofiary: kobiety, mężczyzny lub dziecka.
Wykłady służyły przedstawieniu rozwiązań prawnych obowiązujących w Belgii, metod
działania policji, a także wymianie doświadczeń i najlepszych praktyk w zakresie walki
policji z przemocą domową. Prowadzący zajęcia wykładowcy merytorycznie związani byli z
tematyką przestępczości domowej i rówieśniczej i dzielili się zdobytym doświadczeniem.
W trakcie wizyty zaprezentowano cykl wykładów dotyczących przemocy w rodzinie
i przemocy wobec dziecka, mechanizmów i konsekwencji stosowania przemocy, procedur
policyjnych stosowanych w Belgii dotyczących przemocy domowej.
W trakcie wizyty w Oddziałach Prewencji Policji Noorderlaan 500 w Antwerpii
zaprezentowano część praktyczną szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania
przemocy domowej. Część praktyczna polegała na przeprowadzeniu interwencji domowej
przez policjantów w związku ze zgłoszeniem awantury domowej w trakcie której policjanci
wykazywali się umiejętnościami praktycznymi w symulowanej przemoc domową sytuacji.
W celu zrealizowania zajęć w taki sposób aby symulacja awantury domowej, w tym
przemocy odbywała się w zbliżonych warunkach do naturalnych. Do przeprowadzenia
38
symulacji wykorzystano autentyczny budynek mieszkalny, wolnostojący mieszczący się w
jednej z dzielnic Antwerpii niedaleko Oddziałów Prewencji Policji. Budynek został
zakwalifikowany do rozbiórki i późniejszego wyburzenia jednak do tego czasu będzie
wykorzystywany przez policjantów do przeprowadzania ćwiczeń praktycznych nie tylko w
zakresie podejmowania interwencji domowych.
Budynek został zaadaptowany w pełni umeblowany i wyposażony jak do
zamieszkania. Wnętrze budynku zostało podzielono je na dwie części. Jedną stanowiło
mieszkanie kompletnie umeblowane i wyposażone w którym odgrywana była scenka
przemocy domowej. Druga cześć to mała sala wykładowa zorganizowana z ułożeniem krzeseł
jak w kinie w której zamontowano duży ekran. Obserwatorzy uczestnicy zajęć na bieżąco
obserwowali i słyszeli odgrywającą się obok w pomieszczeniu symulację. W części
mieszkalnej gdzie aktorzy odgrywali swoje role znajdował się tylko kamerzysta, który
rejestrował przebieg scenki a obraz i dźwięk był na bieżąco przesyłany do sali wykładowej.
Dzięki takiemu rozwiązaniu obserwatorzy mogli bezpośrednio śledzić przebieg zdarzenia na
ekranie i jednocześnie nie przeszkadzali swoją obecnością aktorom gdyż nie znajdowali się
bezpośrednio w mieszkanku i nie ograniczali przestrzeni swoją obecnością.
Scenka - założenie: Awantura domowa. Rodzina trzyosobowa. Mężczyzna awanturuje
się, prawdopodobnie uderzył swoją żonę gdyż posiada siniec wokół jednego oka.
Małżonkowie krzyczą na siebie, wyzywają odpychają wzajemnie. Córka wystraszona siedzi
na kanapie i wystraszona obserwuje konflikt rodziców. W pewnym momencie kobieta
wezwała telefonicznie policje z obawy, że zostanie ponownie pobita przez męża. Po chwili do
mieszkania zapukali policjanci i podjęli interwencję. Rolę pozorantów odgrywali,
odpowiednio przygotowane osoby, które odgrywały z aktorskim zacięciem przygotowane role
stwarzając u obserwujących wrażenie jakby to zdarzenie odbywało się w rzeczywistości.
W budynku zaaranżowano scenkę przemocy domowej, która z dużym
prawdopodobieństwem może zdarzyć się podczas pracy w realnych warunkach. Uczestnicy
doświadczalnie uczestniczą w określonej sytuacji i uczą się na jej przykładzie, bez ponoszenia
ryzyka eksperymentu w normalnych życiowych warunkach. Scenka realizowana była na
podstawie scenariusza opartego na zdarzeniu zaczerpnięto z rzeczywistości przy
zaangażowaniu osób odgrywającego rolę mężczyzny – sprawcy, kobiety – jego żony i
dziewczyny – ich córki.
Podczas symulacji zaprezentowano wybrany wycinek rzeczywistości w sposób
umożliwiający jego obserwację Symulacja posłużyła do kształtowania u słuchaczy
umiejętności gruntownej analizy problemu zaistniałem przemocy.
Symulacja pozwoliła wielu szkolonym policjantom na wykonanie określonego zadania
praktycznego po raz pierwszy. Słuchacze mogli zobaczyć jak przeprowadzono interwencję
domową, przedyskutować wątpliwości, wypracować optymalny algorytm, skonfrontować
swoje doświadczenia zawodowe oraz powiązać teorię z praktyką. Zastosowana metoda dała
takie możliwości, zarówno występującym w symulowanej scence bezpośrednim
wykonawcom zadań, jak również obserwatorom.
W dyskusji podsumowującej wszyscy obecni policjanci na zajęciach mieli prawo
wypowiedzieć się na temat tego, co zaobserwowali, wskazać popełnione błędy czy podkreślić
zalety wykonywanych czynności. Metoda symulacji uczyła myślenia i łączenia teorii z
praktyką. Wpływała na doskonalenie umiejętności związanych z różnymi sytuacjami
mogącymi mieć miejsce w trakcie interwencji przemocy domowej.
Odgrywający poszczególne role policjanci – aktorzy odgrywali precyzyjnie napisany
scenariusz
39
autentyczne zdarzenie zachowując dużą swobodę podczas scenki. (ograniczenia
wprowadzone przez prowadzącego wykładowcę były bardzo ogólnikowe i posłużyły
bezpieczeństwu wykonywanych czynności, limitu czasu, środków użytych do odgrywania
scenki, itp.)
Zajęcia przeprowadzone w taki sposób zostały wykorzystane do wskazania błędów i
podkreślenia zalet czynności wykonanych przez policjantów, wyboru najlepszych
określonego problemu przemocy domowej oraz oceny poprawności wykonanych czynności i
podjętych działań przez policjantów na miejscu interwencji domowej.
Dyskusja podsumowująca w toku której głos zabierali po kolei wszyscy jej uczestnicy.
Istotą tej dyskusji były odpowiedzi min. na pytania:
- czy osiągnięto zakładane cele – czy interweniującym policjantom udało się skutecznie
przeprowadzić interwencję?
- czy odgrywanie poszczególnych ról było ciężkie i dlaczego?
- czy można było wykonać poszczególne czynności w trakcie interwencji inaczej i jak?
- czy grupa szkoleniowa – obserwatorzy akceptują sposób działania policjantów?
Generalnie interweniujący policjanci poprawnie przeprowadzili wszystkie niezbędnie
czynności związane z konkretnym przypadkiem przemocy domowej lecz nie uniknęli także
błędów.
W trakcie omawiania scenki dostrzeżono błędy, które popełnili policjanci:
zbyt długie oczekiwanie policjantów przed wejściem do mieszkania, nie potrzebna
zbyt długa dyskusja przy zamkniętych drzwiach do mieszkania
nie zapewnienie pomocy lekarskiej kobiecie, która posiadała widoczne obrażenia ciała
brak decyzji o natychmiastowym odseparowaniu od siebie zwaśnionych stron co
powodowało dalszą ich wzajemną agresję do siebie
Policjanci nie wykazali zainteresowania córką, która siedziała nieruchomo na łóżku
sparaliżowana kłótnią i agresją rodziców
Podsumowanie symulacji dało uczestnikom zajęć możliwości pogłębionej analizy i
oceny oraz uogólnień niezbędnych do wyciągnięcia wniosków na przyszłość w przypadku
podejmowania podobnej interwencji w rzeczywistości.
W przypadku wystąpienia wątpliwości i oceny prawidłowości postępowania
policjantów w trakcie podejmowania czynności w interwencji domowej, prezentacja
wybranego fragmentu filmu ze scenki odbywała się wielokrotnie gdyż została zarejestrowana
pośrednictwem sprzętu audio – video. Tak nagraną scenkę będzie można wykorzystać w
przyszłości w celach dydaktycznych. Scenkę także została zarejestrowana przez uczestników
delegacji z Polski za zgodą strony belgijskiej.
Doświadczenia z Belgii pozwolą wykorzystać zaobserwowane u partnerów
zagranicznych rozwiązania szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy
domowej i rówieśniczej oraz zaimplementować je w zakres szkolenia i doskonalenia
zawodowego polskich policjantów.
Dzięki szkoleniom z tego zakresu w ramach doskonalenie zawodowego, w
konsekwencji może przyczyni się to do poprawy jakości pracy policjantów w zakresie
zapobiegania i zwalczania zjawiska przemocy domowej, ponieważ nabędą oni wiedzę
zarówno z zakresu genezy, objawów, przyczyn jak i skutków przemocy w rodzinie.
40
6.1 Struktura policji niemieckiej
Struktura Heskiego Krajowego Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden (Niemcy).
Heskim Krajowym Urzędem Kryminalnym w Wiesbaden Zarządza President i jego
Zastępca.
Bezpośrednio pod zarządem szefa/szefowej znajduje się:
1.
Biuro Prezydialne składające się z komórek:
·
P1 komórka ds. Komunikacji Społecznej i rzecznicy prasowi,
·
P2 Grundsatz (zdanie podstawowe) Gremien,
·
P3 komórka ds. Kontroli,
·
P4 Centralna Komórka Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego
2.
Biuro Prezydialne na równoległym poziomie współpracuje z następującymi
komórkami /stanowiskami również podlegającymi bezpośrednio pod Presidenta:
·
Krajowy pełnomocnik ds. migracji
·
Kryminalno – Kryminologiczne Stanowisko Badawcze (analizy zjawisk
patologicznych rejestrowanych w statystykach policyjnych)
·
Komórka ds. dochodzenia w zakresie wewnętrznych przestępstw urzędniczych
(BSW?)
3.
·
·
·
·
·
Ponadto President zarządza również bezpośrednio:
Komórkami Doradztwa Personalnego
Komórką ds. zatrudniania niepełnosprawnych
Stanowiskiem pełnomocnika ds. równouprawnienia kobiet
Stanowiskiem pełnomocnika ds. ochrony danych osobowych
Inni pełnomocnicy np. ds. budżetu
4.
Bezpośrednio Presidentowi podlegają również wydziały bezpośrednio zaangażowane
w zwalczanie przestępczości:
·
Wydział Technicznego Wsparcia Dochodzeń
·
Wydział Administracji
·
Wydział Zwalczania Przestępczości Kryminalnej przeciwko życiu, mieniu
i Przestępczości Gospodarczej
·
Wydział Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej (związanej z narkotykami,
bronią, materiałami wybuchowymi oraz fałszowaniem środków płatniczych)
·
Policyjna Ochrona Państwa (badająca np. zjawiska przestępstw politycznych radykalne ugrupowania prawicowe)
·
Laboratorium Kryminalistyczne oraz komórka ds. Polityki Jakości
41
6.2 Regulacje prawne dotyczące przemocy domowej i rówieśniczej
Regulacje prawne obowiązujące w Republice Federalnej Niemiec dotyczące przemocy
domowej oraz przemocy rówieśniczej.
Najważniejszym zadaniem każdego demokratycznego państwa jest ochrona jego
obywateli, tj. przeciwdziałanie oraz zwalczanie przestępczości.
W większości państw tworzono przez wiele lat wiele regulacji prawnych mających
ułatwić przeciwdziałanie i zwalczanie przemocy. Jednak, pomimo, że w wielu krajach
intensywnie zajmowano się problematyką przestępczości oraz zastanawiano się nad
najczęstszymi przyczynami i formami łamania podstawowych praw człowieka, to jedną z
najważniejszych form przemocy, jaką jest przemoc domową w większości krajów bez
względu na systemy polityczne i różnice kulturowe bagatelizowano, odnosząc tradycyjnie do
sfery życia prywatnego.
42
Podobne tendencje miały miejsce w RFN. Sytuacja zaczęła zmieniać się na początku
lat 80-tych, kiedy to wraz ze wzrostem znaczenia ruchu feministycznego w Niemczech
rozpoczęto dyskusję dotyczącą problematyki przemocy domowej na forum publicznym.
Konsekwencją feministycznego spojrzenia na prawa człowieka była oczywiście ochrona praw
kobiet. Szybko okazało się, że miejscem gdzie najczęściej łamane są prawa kobiet jest rodzina
i ognisko domowe. Nigdzie sprawca nie czuje się tak pewnie jak w zaciszu domowym. W
88% informacje o przemocy domowej docierają na Policję od samych pokrzywdzonych lub
osoby je reprezentujące. Tylko w 2% do 9% informacje o przemocy w rodzinie pozyskuje
Policja w wyniku własnych działań. Ofiarami przemocy domowej są głownie kobiety ok.
79%, sprawcami mężczyźni w ok. 91%
Przeprowadzone badania naukowe, anonimowe ankiety, analiza danych
statystycznych wykazały, że ciemna liczba ofiar przemocy w rodzinie jest bardzo wysoka
(tylko ok. 20% przypadków przemocy domowej zgłaszanych jest na Policję), a ofiarami
przemocy domowej są nie tylko kobiety, ale także mężczyźni nie zapominając oczywiście o
tych najbardziej bezbronnych i cierpiących to jest dzieciach.
Lata zaniedbań i określanie problematyki przemocy w rodzinie jako problemu
osobistego jej członków zrobiły swoje. Powstały liczne stereotypy i uprzedzenia, które mocno
ugruntowały się w świadomości społecznej. Zdano sobie sprawę, że przemoc domowa to
fenomen społeczny. Aby skutecznie przeciwdziałać przemocy w rodzinie rozpoczęto
zakrojoną na szeroką skalę kampanię społeczną, mającą uświadomić jak bardzo konieczna
jest poprawa sytuacji ofiar przemocy domowej. Żadna z przemocy nie charakteryzuje się tak
wysoką ciemną liczbą. Tylko niewiele osób, które padło ofiarą przemocy w rodzinie
poszukuje pomocy. Największym problemem okazało się zwalczanie mocno zakorzenionego
w społeczeństwie stereotypu, że państwo a co za tym idzie organy ścigania także Policja nie
powinny mieszać się w konflikty rodzinne. Społeczeństwo nie używało określeń przemoc
domowa czy przemoc w rodzinie, mówiono, co najwyższej o sporach rodzinnych, kłótniach,
nieporozumieniach rodzinnych, które przecież nawet, jeżeli mają miejsce to przecież „ są
normalne” „jak to w rodzinie”. W świadomości społecznej przemoc domowa była
43
zjawiskiem, co prawda negatywnym, ale przede wszystkim wstydliwym, z którym nie należy”
afiszować się na zewnątrz” i rozgłaszać”.
Zaczęły powstawać specjalistyczne ośrodki interwencji kryzysowej oferujące
schronienie i pomoc ofiarom przemocy domowej zarówno kobietom jak i mężczyznom.
Stworzono punkty konsultacyjne z całodobową bezpłatną linią telefoniczną oferując pomoc
prawną, psychologiczną i opiekę medyczną.
W latach 90 tych w ramach toczącej się dyskusji nad zjawiskiem przemocy domowej
zaczęto doceniać znaczenie działań prewencyjnych. Powstawały liczne projekty mające na
celu przeciwdziałać przemocy w rodzinie.
O skali zjawiska przemocy domowej w Niemczech może świadczyć fakt, że na chwilę
obecną w 400 istniejących w Niemczech domach kobiet rocznie szuka pomocy ok. 40.000 do
45.000 kobiet. Te przerażające liczby mobilizują nie tylko Policję, ale także inne instytucje
społeczne i samorządowe do aktywnych działań.
Równolegle rozpoczęto pracę nad zmianą uregulowań prawnych. Wysoki procent
ciemnych liczb obnażył niedoskonałość istniejących regulacji prawnych, które tylko pozornie
chroniły ofiary przemocy domowej. Zgłoszenie przemocy domowej na Policję wymaga
odwagi i determinacji ze strony ofiary przemocy, gdyż musi ona liczyć się z długotrwałą
procedurą prawną, która nie zawsze oznacza wszczęcie postępowania. Podobnie jak w
polskim prawodawstwie, niemiecki kodeks karny zawiera katalog przestępstw, które mogą
mieć zastosowanie także w przypadku przemocy domowej tj:
uszkodzenia ciała
groźby karalne
znieważenie
uszkodzenie mienia
zmuszenie do określonego zachowania
zabójstwo
morderstwo
przestępstwa o charakterze seksualnym
pozbawienie wolności
Podobnie jak w polskim prawodawstwie część tych przestępstw to przestępstwa
ścigane z urzędu, na wniosek uprawnionego podmiotu (względne i bezwzględna) oraz
ścigane z oskarżenia prywatnego.
44
Takie regulacje prawne niedostatecznie chronią ofiary przemocy domowej. Ofiarom
przemocy domowej stworzono na podstawie w/w regulacji ochronę prawną , jednakże w
praktyce okazało się ,że nie jest to ochrona realna. Działo się tak z kilku powodów.
W przypadku grupy przestępstw ściganych z urzędu w sytuacji kiedy okazało się, że
sprawcą jest osoba najbliższa ich ściganie mogło nastąpić tylko po uzyskaniu imiennego
wniosku o ściganie. A przecież najbardziej charakterystycznym elementem zjawiska
przemocy domowej jest właśnie to, że ofiara jest najczęściej spokrewniona ze sprawcą.
W praktyce osoba, która padła ofiarą przemocy domowej często nie składa wymaganego
wniosku o ściganie, a jeżeli go nawet złożyła to go następnie wycofywała. Przyczyn takiej
sytuacji może być wiele. Do najczęstszych należą uzależnienie finansowe ofiary od sprawcy,
wstyd, obawa przed reakcją sprawcy, izolacja ofiary, druk społeczny, aspekty psychologiczne,
( niskie poczucie własnej wartości, wyuczona bezradność, syndrom sztokholmski), obecność
dzieci także nie jest bez znaczenia. Przeprowadzone badania wykazały, że aż w 51% spraw
dotyczących przemocy domowej umarzano postępowania z powodu braku interesu
społecznego, w 18% wskazywano ofierze przemocy możliwość dochodzenia swoich praw na
drodze prywatnej
W przypadku niemożności wszczęcia postępowania ze względu na brak wymaganego
wniosku o ściganie można mówić nie tylko o bezradności ofiary przemocy, ale także o
bezradności Policji. Brak regulacji prawnych lub niedoskonałość istniejących uniemożliwia
Policji skuteczne działanie. A to właśnie Policja jako organ ścigania zobowiązana jest do
skutecznego przeciwdziałania przemocy i tak też jest postrzegana nie tylko przez ofiary
45
przemocy, ale i przez całe społeczeństwo. Zmiany w regulacjach prawnych miały tak, więc
nie tylko pomóc ofiarom przemocy domowej ależ także umożliwić skutecznie działanie
Policji, zwiększyć kompetencje Policji w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, poprawić
wizerunek Policji
Od lat 90 tych rozpoczęto w RFN prace nad zmianami prawnymi tak, aby skuteczniej
można było chronić ofiary przemocy domowej. Wskazywano na konkretne mankamenty
prawne. Głównie środowiska feministyczne zaczęły ostro krytykować szeroko
rozpowszechnioną praktykę polegającą na tym, że w przypadku przemocy domowej to ofiara
przemocy ostatecznie opuszczała mieszkanie szukając pomocy w ośrodkach kryzysowych,
natomiast sprawca pozostawał na ogół w mieszkaniu. Ofiara przestępstwa zmuszona do
zmiany miejsca zamieszkania narażana była na wiele niedogodności, musiała pomimo
doznanej traumy, zintegrować się w nowym miejscu zamieszkania, znaleźć niejednokrotnie
nową pracę itp.
Aby poprawić sytuację ofiar przemocy domowej :
1. zdefiniowano przede wszystkim samo pojęcie przemocy domowej
2. kwestię złożenia wniosku o ściganie nie uznano jako decydującą o wszczęciu postępowania
karnego
3. uznano, że ingerencja organów państwowych(przede wszystkim policji i prokuratury) w
zakresie przemocy domowej jest nie tylko działaniem w pełni zasadnym i legalnym, ale
przede wszystkim bezwzględnie koniecznym
Ad. 1 Z perspektywy policyjnej przemoc domową zdefiniowano jako
-każdą formę fizycznej i /lub psychicznej przemocy
w obrębie
-wspólnoty (zarówno małżeństwo jak i wolny związek) niezależnie od miejsca, także jeżeli
wspólnota ta (osoby) przestała pozostawać ze sobą w w/w związkach
-określenie pozamałżeńskie związki oznacza związki zarówno heteroseksualne,
homoseksualne, libijskie, ale także małżeństwa homoseksualne, które w Niemczech nie
zostały pod względem prawnym zrównane z małżeństwami heteroseksualnymi
-jako „miejsce” rozumiane jest nie tylko mieszkanie, ale także miejsce pracy, miejsca
publiczne takie jak ulice, place, budynki publiczne, szkoły, przedszkola, mieszkanie obcych
osób
Pojęcie przemocy domowej czy rodzinnej określa przemoc mająca miejsce w szeroko
rozumianych związkach partnerskich, sam charakter miejsca, w którym dochodzi do
przemocy nie ma znaczenia.
Ad 2 Uznano, że organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości nie mogą oczekiwać, że ofiara
przemocy domowej sama złoży wniosek o ściganie karne sprawcy przestępstwa. Brak takiego
wniosku był dotychczas przyczyną braku wszczęcia postępowania karnego.
46
Dlatego też postanowiono, że delikty, które mieszczą się w definicji przemocy
domowej muszą być ścigane zgodnie z zasadą legalizmu § 163 StPO (Strafprozessordnung).
Dotyczy to także przestępstw wnioskowych. W przypadku przestępstw uszkodzenia ciała
należy ustalić czy występuje tzw. interes społeczny w ściganiu tych przestępstw. Na
podstawie § 376 StPO (odpowiednik art. 60§1kpk) oraz wytycznych ujętych w
rozporządzeniu RiStBV (Richtlinien fur das Straf- und Bussgeldverfahren) –odpowiednik
polskiej instrukcji prokuratorskiej- prokurator po uzyskaniu informacji o popełnieniu
przestępstwa, które może być ścigane z oskarżenia prywatnego, sprawdza czy nie występuje
interes społeczny w ściganiu takiego przestępstwa(Nr 86 RiStBV). Jeżeli interes społeczny
ma miejsce wówczas decyzją prokuratorską przestępstwo takie jest ścigane z urzędu. (por. art.
60§1 polskiego kpk) Na decyzje prokuratora ma wpływ zakres powstałych szkód, osobę
sprawcy, osobę ofiary, sposób i okoliczności popełnienia przestępstwa. W praktyce
wyglądało to tak, że prokurator bardzo rzadko stwierdzał, że występuje interes społeczny.
Wynikało to z błędnego przekonania, że „konflikty rodzinne” nie można odnosić do interesu
społecznego a jedynie prywatnego
Zmiana regulacji prawnych, (a raczej lepsze wykorzystanie już istniejących), czyli
kierowanie się zasadą legalizmu także w przypadku przemocy domowej oraz nie traktowanie
wniosku o ściganie jak niezbędnym do wszczęcia postępowania spowodowało, że
funkcjonariusz policji nie może w momencie uzyskania informacji o przestępstwie ściganym
na drodze prywatnej, (w przypadku, kiedy chodzio przemoc domową) nie przyjąć
zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa argumentując, że zawiadamia ona o przestępstwie
ściganym z oskarżenia prywatnego. Musi przyjąć zawiadomienie o przestępstwie nawet, jeśli
ofiara przemocy nie chce złożyć wniosku o ściganie. Ważne jest aby funkcjonariusz Policji,
który jako pierwszy rozmawia z ofiarą przemocy domowej, rozpoznał czy mówi ona np.
tylko o „zwykłym” znieważeniu i lekkim uszkodzeniu ciała” czy też zawiadamia ona o
przemocy domowej.
W tym zakresie uznano za konieczne przeprowadzenie licznych szkoleń policjantów
mających na celu poszerzenie ich wiedzy w zakresie zjawiska przemocy domowej. Aby
pomóc funkcjonariuszom Policji podejmującym interwencje domowe opracowano także
algorytm postępowania na miejscu zdarzenia.
W 1995 przeprowadzono ankietę wśród policjantów z Baden-Wurttemberg pytając o
interwencje dotyczące „kłótni domowych”.
75% badanych policjantów uznało takie interwencje za trudne, 65% za wyjątkowo
obciążające psychicznie, 50% stwierdziło, że nie posiada koniecznego przeszkolenia w
zakresie podejmowania takich interwencji.
Aby pomóc funkcjonariuszom Policji podejmującym interwencje domowe
opracowano algorytm postępowania na miejscu zdarzenia.
W Kraju Związkowym Hessen mają zastosowanie obok opisanych wyżej regulacji
prawa karnego następujące regulacje prawne umożliwiające Policji skuteczne działania w
zakresie przemocy domowej:
HESKIE PRAWO O BEZPIECZEŃSTWIE I PORZĄDKU)Hessisches Sicherheits- und
Ordnungsgesetzt (HSOG)
§ 31 Ust 2 i 3 HSOG Usuniecie z mieszkania/zakaz wstępu/zakaz przebywania
47
W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla życia, zdrowia i wolności, do
momentu, kiedy zapadnie decyzja sędziego, co do ochrony cywilno-prawnej, Policja może
kazać osobie stwarzającej takie zagrożenie opuścić mieszkanie i obszar bezpośrednio z nim
sąsiadujący, jeżeli jest to konieczne, aby uchronić inne osoby przebywające w tym samym
mieszkaniu przed zagrożeniem, jakie stwarza ta osoba. Występowanie takich przesłanek
upoważnia także Policję do wydania takiej osobie zakazu wstępu do danego mieszkania.
Usunięcie z mieszkania lub zakaz wstępu do niego nie może przekraczać 14 dni. Okres 14 dni
może zostać przedłużony o kolejne 14 dni, jeżeli nie zapadnie do tego momentu decyzja
sędziego w kwestiach ochrony cywilo - prawnej.
Podstawą do takiego przedłużenia jest pisemny wniosek ofiary przemocy
Policja może także anulować w/w zakazy, jeżeli np. okaże się, że ofiara przemocy złożyła
fałszywe zeznania.
Taka regulacja prawna umożliwia Policji natychmiastowe usunięcie z mieszkania sprawcy
przemocy domowej i/ lub wydanie mu zakazu zbliżania się. Z jednej strony chroni się w ten
sposób ofiarę przemocy przed kolejnymi aktami przemocy i jednocześnie ofiara przemocy
uzyskuje czas, aby móc wykorzystać możliwości, jakie daje jej kolejna regulacja prawna tj.
Prawo do ochrony przed przemocą –Gewaltschutzgesetz GewSchG
Jakie muszą występować przesłanki konieczne aby można było zastosować §31 ust 2 HSOG
1. Konkretne bezpośrednie zagrożenie
- pod pojęciem zagrożenie rozumie się konkretne zagrożenie. Oznacza to, że powstanie szkód
jest wysoce prawdopodobne, samo przypuszczenie, że mogłoby wystąpić zagrożenie nie jest
wystarczające. Analizowana jest zastana sytuacja, obrażenia ciała ofiary, jej stan
emocjonalny, informacje pozyskane od sąsiadów, dzieci, uszkodzenia mieszkania wskazujące
na przemoc.
2. Osoby
W/w regulacja prawna ma zastosowanie także w przypadku osób z bezpośredniego otoczenia
ofiary, np. w relacjach córka-ojciec, matka-syn, współlokator etc.
Istotną przesłanką jest aby te osoby wspólnie zamieszkiwały dane mieszkanie. Osoby które
tylko chwilowo znajdują się w danym mieszkaniu nie są objęte tą regulacją prawną
3. Miejsce
Pomieszczenia mieszkalne, pracownie, pomieszczenia gospodarcze; teren bezpośrednio
przylegający do mieszkania: piwnica, klatka schodowa etc
4. Odstąpienie od czynności
Policja nie musi rezygnować z w/w regulacji ze względu na występujące różnice kulturowe
czy religijnych. Podobnie w przypadku sprzeciwu samej ofiary przemocy. Policja może nawet
wbrew jej woli nakazać sprawcy opuścić mieszkanie. Także grożąca sprawcy bezdomność w
przypadku usunięcia go z mieszkania nie stanowi przeszkody dla decyzji Policji. Nie ma
także znaczenia jaki jest status prawny mieszkania, kto jest jego prawnym właścicielem.
Tylko w dwóch przypadkach Policja może odstąpić od nakazu opuszczenia mieszkania przez
sprawcę:
48
-stan zdrowia sprawcy np. inwalidztwo
- ofiara posiada inne mieszkanie, do którego może natychmiast się przeprowadzić bez
pogorszenia swojej sytuacji
5. Wyegzekwowanie nakazu opuszczenia mieszkania
W przypadku nie podporządkowania się przez sprawcę decyzjom funkcjonariuszy Policji,
mogą oni zastosować środki przymusu bezpośredniego a nawet zatrzymać sprawcę.
Zatrzymanie musi zatwierdzić sędzia, czas zatrzymania nie może przekroczyć 6 dni.
6. Forma zastosowania
Decyzje o konieczności opuszczenia mieszkania przekazuje się sprawcy ustnie. Pisemne
uzasadnienie ma miejsce, jeżeli występuje taka potrzeba, jeżeli np. sprawca żąda pisemnego
uzasadnienia. Celem ochrony prawnej ofiary przemocy wypełniany jest tzw. załącznik. Kopię
załącznika otrzymuje ofiara przemocy.
7. Sprawca przemocy domowej
Sprawca, który opuszcza w wyniku interwencji Policji mieszkanie może zabrać ze sobą tylko
rzeczy osobiste, które są mu bezwzględnie potrzebne. W przypadku, kiedy sprawca został już
usunięty z mieszkania, może on w późniejszym okresie zwrócić się w wyjątkowych
sytuacjach z prośbą o zabranie kolejnych niezbędnych mu przedmiotów pozostawionych w
mieszkaniu. Rzeczy te może odebrać tylko i wyłącznie w obecności Policji. Policja wcześniej
informuje o tym ofiarę przestępstwa.
Zakaz kontaktu i zbliżania się § 11 HSOG
Ta regulacja prawna umożliwia wydanie zakazu zbliżania się i kontaktu sprawcy przemocy
domowej do ofiary i miejsc, w których ona przebywa np. miejsca pracy, szkoły, placu zabaw.
Można także wydać zakaz kontaktów telefonicznych z ofiarą przemocy.
PRAWO O OCHRONIE PRZED PRZEMOCĄ-Gewaltszutzgesetz (GewSchG)
Obowiązuje od 01.02.2002 roku, wprowadzono aby polepszyć ochronę cywilnoprawną ofiary przemocy tj. uchronić ofiary przemocy przed kolejnymi atakami ze strony
sprawcy
a jednocześnie umożliwić przekazanie wspólnie użytkowanego mieszkania.
Paragraf pierwszy tej regulacji odnosi się do sytuacji, w których mają miejsce uszkodzenie
ciała, zagrożenie dla zdrowia(także psychicznego)i wolności, ale także groźby, bezprawne
wtargnięcie do mieszkania oraz starking. Nie jest istotne miejsce gdzie występuje zagrożenie
dla ofiary przemocy, może to być np. mieszkanie innej trzeciej osoby. Wtedy także na
podstawie tego przepisu mogą być podejmowane konkretne działania W paragrafie drugim
jest mowa o umożliwieniu przejęcia wspólnie użytkowanego mieszkania. Prawodawca
upoważnił niejako do podejmowania w tych przypadkach konkretnych działań mających
chronić ofiarę przemocy. Warunkiem do podejmowania jakichkolwiek działań jest
występowanie konkretnego zagrożenia.
Wprowadzenie w/w prawa w życie spowodowało wzrost zainteresowania społecznego
sytuacją ofiar przemocy domowej. Podejmowano kolejne konkretne działania zarówno na
szczeblu ogólnokrajowym jak i lokalnym celem pomocy ofiarom przemocy w rodzinie.
W 2002 roku Kraj Związkowy Hessen (Hesia) powołał celem przeciwdziałania
przemocy domowej tzw. Grupę Roboczą II „Przemoc w środowisku domowym”.
49
Głównym zadaniem tego organu stało się stworzenie siatki koordynującej działania
prewencyjne oraz podjęcie prac nad kolejnych koniecznych reformami.
W 2004 roku na szczeblu władz lokalnych Kraju Związkowego Hessen w ramach
planu przeciwdziałania przemocy domowej uchwalono, że do najpilniejszych działań
zmierzających do poprawy sytuacji ofiar przemocy domowej należy stworzenie ośrodków
informacyjnych dla mężczyzn, którzy są sprawcami przemocy domowej. Stwierdzono, że
praca ze sprawcami przemocy domowej, udzielenie im fachowej pomocy także mieści się w
aspekcie ochrony ofiar przemocy. Powstały w związku z tą inicjatywą ośrodki pomocy dla
mężczyzn, które oferują pomoc psychologiczną, pokazują jak radzić sobie w sytuacjach
kryzysowych. Ofertę tą skierowano nie tylko do mężczyzn, którzy stali się sprawcami
przemocy domowej ale także do mężczyzn, którzy obawiają się, że mogą stać się sprawcami
przemocy domowej.
STALKING § 238 StGB(KK)
Na początku 2007 roku wprowadzono nowy przepis w kodeksie karnym - Stalking. Uznano
stalking za przestępstwo zagrożone karą, a co za tym idzie przy pomocy także tej regulacji
prawnej poprawiono sytuację ofiar przemocy domowej. Według niemieckich danych
statystyczny rocznie pada ofiarą stalkingu ok. 12 % społeczeństwa, a 80 % stanowią kobiety.
Pomimo wielu zmian regulacji prawnych służących lepszej ochronie ofiar przemocy domowej
nie należy zapominać, że prawo karne ma ograniczone możliwości regulowania życia
rodzinnego, powinno być stosowane jako środek ostateczny w przypadku, gdy zawiodły inne
możliwości ochrony życia rodzinnego. Tak jak przez wiele lat zaniedbywano zjawisko
przemocy domowej tak też przez wiele lat nie doceniano możliwości prewencyjnych w tym
zakresie. A przecież już w XVIII wieku włoski kryminolog Cesare Beccaria swoim
stwierdzeniem, że „lepiej jest zapobiegać przestępstwom niż je karać” jako jeden z
pierwszych rozpoczął badania naukowe nad rolą prewencji w zwalczaniu przestępczości.
Społeczeństwo niemieckie w aspekcie przeciwdziałania przemocy w rodzinie boryka się z
dodatkowymi trudnościami związanymi z różnicami kulturowymi występującymi w
niemieckim społeczeństwie. Chodzi tu o kwestie mniejszości narodowych. Znaczny procent
społeczeństwa niemieckiego stanowią emigranci pochodzenia muzułmańskiego. Żyjąc w
Niemczech stykają się oni z obcą im kulturą europejską, która nie tylko nie zna, ale i też nie
może zaakceptować takich zjawisk jak patriarchalna rola mężczyzn w rodzinie, wyznaczanie
przez rodziców kandydatów do małżeństwa. Ukształtowana i funkcjonująca na wzór
patriarchalny rodzina rządzi się własnymi prawami, wynikającymi z tradycji i specyficznie
rozumianego pojęcia honoru. Rodziny takie nie znają pojęcia rozwodu czy wolnych
związków. To rodzice decydują za swoje dzieci, z kim powinny zawierać związki małżeńskie.
Nie podporządkowanie się z woli rodziców oznacza często wykluczenie z rodziny
i niejednokrotnie śmierć. Młode kobiety, które odmawiają poślubienia wskazanego im przez
rodziców kandydata, muszą nie tylko opuścić rodzinę, ale także ukrywać się gdyż mogą
zostać zabite przez własnych braci. Także próby zerwania związku małżeńskiego oznaczają
dla kobiety karę śmierci. Powstał nowy termin tzw. ” morderstwo z honoru”
Niemieckie dane statystyczne pokazują, że w okresie 1996-2005 w Niemczech
zanotowano 55 „morderstw z honoru”
Działanie polegające na zmuszaniu do małżeństwa określane było przez niemieckie
prawo jako szczególnie ciężki przypadek zmuszania do określonego działania
tj.
przestępstwo określone w § 240 ust 4 nr 1kk (StGB) zagrożone karą od 6 miesięcy do 5 lat
pozbawienia wolności.
50
W 2004 roku Kraj Związkowy Baden-Wurttemberg wypracował regulację prawną o
zwalczaniu przymusowych małżeństw. Stworzono nową regulacje prawną definiującą
„małżeństwo z przymusu” określone jako przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności
od 3 miesięcy do 5 lat § 234 b(StGB). Obecnie trwają prace nad modyfikacjami tego
przepisu prawnego.
Trudno powiedzieć, jaki jest dokładnie zasięg tego zjawiska. Specjalna komisja Kraju
Związkowego Baden-Wurttemberg badająca to zagadnienie zbadała, że w okresie od stycznia
do października 2005 roku 213 kobiet i mężczyzn zwróciło się o pomoc do Policji, gdyż było
zmuszane do zawierania związków małżeńskich. 55 % spośród tych kobiet było w wieku 18
lat, 80 % tych osób nie posiadało niemieckiego obywatelstwa.
W anonimowej ankiecie przeprowadzonej wśród 143 osób pochodzenia tureckiego
25% ankietowanych przyznało, że musieli zawrzeć związki małżeńskie z osobami, których
wcześniej nigdy nie widzieli, ani nie znali. Kandydaci na małżonków lub małżonki zostali im
„wyszukani” przez rodziców. Połowa pytanych kobiet przyznała, że wyszła za mąż za osobę,
którą wskazali im krewni. Jednak tylko 23 % przyznało, że wolałoby samodzielnie wybrać
sobie kandydata do małżeństwa.
Niemiecki kodeks prawa cywilnego (§ 1314 ust 2 Nr 4 BGB) umożliwia
unieważnienie związku małżeńskiego, w przypadku zmuszania do niego którąkolwiek ze
stron. Także urzędnicy, który występują w imieniu urzędu stanu cywilnego mogą odmówić
udzielenia małżeństwa, jeżeli uznają, że istnieją przesłanki świadczące o zmuszaniu do
zawarcia związku małżeńskiego.
Ogromne znaczenie w aspekcie przemocy domowej ma także przemoc rówieśnicza.
Bardzo często miejscem gdzie dzieci i młodzież po raz pierwszy doświadcza przemocy jest
ich własna rodzina. W 80 % niemieckich rodzinach stosowane były lub są drobne kary
cielesne. Niemieckie badania naukowe wykazują, że u dzieci, które padły ofiarą przemocy
domowej, prawdopodobieństwo wkroczenia na drogę przestępczą jest trzykrotnie wyższe niż
wśród dzieci wychowywanych bez przemocy.
REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE PRZEMOCY RÓWIEŚNICZEJ
W 2009 według oficjalnych niemieckich danych statystycznych popełniono 6.284.661
przestępstw. Wśród sprawców przestępstw 23% stanowili nieletni tj. osoby od 14 do 18 roku
życia.
Podobnie jak Polsce tak i też w Niemczech dzieci i młodzież są postrzegane z punku
widzenia regulacji prawnych odmiennie niż dorośli. Pojęcie dziecko w rozumieniu
niemieckiego prawa odnosi się do osoby, która nie ukończyła 14 roku życia. Wszelkie
regulacje prawne o charakterze sankcji dotyczą osób, które ukończyły 14 lat. Osoby między
14 do 17 rokiem życia definiowane są jako nieletni, między 18-20 rokiem życia jako
młodociani. Regulacja prawna dotycząca tych dwóch grup wiekowych to Prawo o Nieletnich
( Das Jugendgerichtsgesetzt JGG) W Niemczech nieletni tak jak dorośli mogą popełnić z
punku widzenia prawa czyn określany jako przestępstwo. To prawo karne określa czy zostało
popełnione przestępstwo czy też nie. Rozbój czy kradzież zawsze będą przestępstwami bez
względu na to czy popełnią je nieletni czy dorośli. Różnica polega na tym, że nieletni nie
odpowiada za przestępstwo na zasadzie regulacji zawartych w kodeksie karnym lecz na
zasadach zawartych w Prawie o Nieletnich (JGG). Ważne są okoliczności czynu a także, na
jakim poziomie rozwoju znajduje się sprawca, jego warunki osobiste etc. Do 14 roku życia
obowiązuje bezwzględna nieodpowiedzialność. To oznacza że osoba poniżej 14 roku życia
nawet jeżeli sprawia wrażenie, że działała celowo i świadomie, to nie może zostać ukarana.
51
Niemieckie Prawo o Nieletnich ma zastosowanie tylko jeżeli doszło do popełnienia
przestępstwa w rozumieniu kodeksu karnego oraz nieletni w momencie popełnienia czynu był
na tyle dojrzały aby rozpoznać bezprawność czynu i znaczenie swojego działania. Inaczej niż
w kodeksie karnym, gdzie zakłada się z góry winę sprawcy i później jest ona ewentualnie
w szczególnych wypadkach wykluczana. W przypadku nieletnich należy najpierw wykazać
zdolność do zawinienia. Jeżeli chodzi o sankcje to w przeciwieństwie do kodeksu karnego
Prawo o Nieletnich orzekając sankcje ma na celu socjalną integrację nieletnich, środki
wychowawcze stoją na pierwszym planie.
W ostatnich latach obserwuje się w Niemczech wzrost przestępczości wśród
nieletnich. Coraz częściej młodzi ludzie stają się sprawcami przestępstw, ale z drugiej strony
coraz częściej nieletni występują jako ofiary przestępstw. Przyczyny tego zjawiska nie są
dokładnie znane.
Z jednej strony wskazuje się na wzrost świadomości społecznej, tj. wzrasta liczba
zawiadomień o przestępstwach, zmniejsza się ciemna liczba a co za tym idzie zmienia się
statystyka sugerując pozornie wzrost przestępczości. Spadek ciemnej liczby wynika z szeroko
zakrojonych akcji prewencyjnych prowadzonych w szkołach.
Pomimo wprowadzenia nowych regulacji prawnych zjawisko przemocy domowej nadal
stanowi w Niemczech bardzo poważny problem, przede wszystkim społeczny. Ofiary
przemocy domowej to także ofiary śmiertelne, w 2009 zanotowano na terenie Kraju
Związkowego Hesja 33 ofiary śmiertelne.
6.3 Lokalne koalicje działające na rzecz ofiar przemocy domowej
i rówieśniczej oraz rola samorządów lokalnych i innych organizacji
w systemie wsparcia rodziny
Temat omawiali funkcjonariusze z Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej
Ruchu Drogowego w Wiesbaden
i
Koalicja w ramach programu JAGUAR
Niemieccy policjanci od wielu lat borykali się z młodzieżą, która weszła na drogę
przestępczą. Przestępstwa popełniane przez indywidualne młode osoby były mniej uciążliwe
aniżeli te, które były efektem działania zorganizowanych grup przestępczych – popularnie
nazywanych bandyckimi grupami młodzieżowymi. Grupy napadały na każdego, kto ich
zdaniem wyróżniał się ze środowiska, nie zawsze celem napadu była chęć osiągnięcia
korzyści materialnej. Zdarzały się także napady dla osiągnięcia przez grupę własnej
„satysfakcji” i udowodnienia wyższości nad innymi ludźmi, bądź wywołania strachu wśród
normalnych obywateli. Ofiarami bandyckich grup młodzieżowych byli także ich rówieśnicy
ze szkół średnich i wyższych uczelni.
52
Z czasem młodzieżowe grupy bandyckie wypracowały swoje własne struktury z
wyznaczeniem przywódców, określeniem konkretnych zadań i rejonów działania. Młodzi
przestępcy w szczególności wywodzili się ze środowisk imigracyjnych.
Optymalnym rozwiązaniem walki Policji z tak zorganizowanymi grupami
przestępczymi było powołanie oddziału policji kryminalnej, który zaczął zajmować się tylko
sprawami młodzieży i popełnianymi przez nią przestępstwami. Policja opracowała program
przeciwdziałania tego rodzaju przestępstwom pod nazwą JAGUAR. Inspiracją tej nazw było:
połączenie instynktu, upartości i skuteczności działania zwierzęcia „jaguar” z szybkością
samochodu „jaguar”. Nazwa ta jest również odzwierciedleniem całokształtu przedsięwzięcia:
J – jungen (młodzież)
A – agresive (agresja)
G – gruppen (młodzieżowe grupy przestępcze)
U – undersuchung (niechciane, nieproszone)
A – alterstypischern/en/ (przestępstwa popełnione tylko przez młodzież)
R – rechtsbruche (naruszenie prawa).
Sprawami młodzieży i popełnianymi przez nią przestępstwami zajmowali się oprócz
Policji, Urząd ds. Młodzieży, Władze Szkół, Sądy i Ośrodki Wychowawcze. Każda z tych
instytucji w ramach swoich kompetencji zajmowała się problem przemocy rówieśniczej i
przestępczości nieletnich. Nie istniało żadne porozumienie ani współpraca
międzyinstytucjonalna. Policja przez szkołę postrzegana była jako jej wróg, a funkcjonariusz
Policji obecny w szkole świadczył o jej „złej reputacji”. Sąd, w przypadku rozstrzygania
sprawy o przestępstwo popełnione przez młodego człowieka, nie zasięgał opinii Policji ani
szkoły. Jedyną opinię dla sądu wydawał Urząd ds. Młodzieży. Każda z tych instytucji sama
borykała się z problemami, oczywiście z miernymi skutkami.
Skala zjawiska przestępczości nieletnich, a zwłaszcza zorganizowanych
młodzieżowych grup przestępczych osiągnęła takie rozmiary, że wszyscy zrozumieli, iż
jedynie ścisła współpraca wszystkich pięciu instytucji może doprowadzić do skutecznego
ograniczenia działalności przestępczej młodych ludzi. Działania międzyinstytucjonalne
przyrównano do symbolu połączonych pięciu kół olimpijskich, bo właśnie praca w takiej
strukturze mogła przynieść sukcesy.
53
Współpracę rozpoczęto od określenia obszaru i kompetencji działania każdej z pięciu
instytucji. Stworzona została silna koalicja zrzeszająca Policję, Urząd ds. Młodzieży, Sąd,
Szkolnictwo i Ośrodki Wychowawcze, której głównym celem jest przeciwdziałanie
przestępstwom popełnianym przez zorganizowane grupy młodzieżowe.
Od tego momentu, rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd nie może odbyć się bez opinii
instytucji zrzeszonych w koalicji.
Cała procedura tworzenia koalicji, wypracowywanie skutecznych metod działania
rozpoczęła się od 2003 roku i trwała około 5 lat.
Policja w ramach realizacji programu „Jaguar” rozpoczęła na szeroka skalę
współpracę z młodzieżą. Funkcjonariusze stali się częstymi gośćmi w szkołach i uczelniach
wyższych. Przy współpracy z koalicjantami rozpoczęli edukować młodzież w kierunku
zapobiegania przemocy rówieśniczej i popełnianiu przestępstw. Opracowano ankietę, której
odpowiedzi miały stanowić wiedzę dla koalicjantów, w jakim stopniu młodzież pojmuje
zjawisko przemocy. Każda uzyskana odpowiedź, przemoc określała jako rzeczy widoczne,
bicie, krew, rany, siniaki, czyli typową przemoc fizyczną. Udowodniło to funkcjonariuszom
realizujący program, że młodzi ludzie nie wiele wiedzą na temat przemocy. Przeprowadzano
wiele spotkań, w trakcie, których uświadamiano młodzież, że znęcanie się psychiczne
i moralne nad swoimi rówieśnikami też jest przemocą. Zdefiniowano znaczenie przemocy
stwierdzając, że zaczyna się ona w momencie wywołania u drugiej osoby strachu, nawet
poprzez mimikę twarzy i wyraz oczu.
W trakcie licznych spotkań w ramach realizacji programu „Jaguar” rozmawiano z
młodymi ludźmi nie tylko na temat przemocy i popełniania przestępstw, ale interesowano się
też innymi problemami i udzielano wszechstronnej pomocy w ich rozwiązywaniu. Młodzież
przekonała się, że Policja liczy się z ich zdaniem i spostrzega również ich problemy.
Wszyscy członkowie powstałej koalicji, dzięki temu programowi uświadomili sobie,
że młodzież jest przyszłością narodu i jeżeli na etapie dorastania nie uzyskają pomocy oraz
dorośli nie okażą im odpowiedniego zainteresowania, to będzie to porażką całego Państwa.
Dobra relacja Policji z młodzieżą spowodowała, że Policja otrzymuje coraz więcej
informacji na temat przestępstw popełnianych przez młodych ludzi.
Jednym z najważniejszych kierunków działania w ramach programu jest przeniknięcie
do środowisk młodzieży imigracyjnej, która według danych statystycznych popełnia
najwięcej przestępstw. W każdej komendzie Policji jest osoba, która zajmuje się młodzieżą
imigracyjną. W obecnej chwili w każdej grupie młodzieży muzułmańskiej funkcjonują osoby,
które współpracują z Policją.
Programem „Jaguar” objęto również młodych ludzi przebywających w więzieniach.
Do więzień trafia młodzież w wieku od 14 do 18 roku życia. Do chwili wdrożenia programu,
w celach przebywali wszyscy razem bez względu na rodzaj popełnionego przestępstwa.
Oddzielnie osadzano jedynie skazanych za przestępstwa seksualne.
Dzięki współpracy członków koalicji i programowi „Jaguar”, obecnie każdy młody
człowiek przed osadzeniem w więzieniu przebywa na obserwacji w specjalistycznym
ośrodku. Tam grupa psychologiczno-terapeutyczna określa jego postawę, charakter,
predyspozycje psychiczne oraz rodzaj działań resocjalizacyjnych, które będą najbardziej
skuteczne w „odzyskaniu” go dla normalnego społeczeństwa. Specjaliści ci decydują, w jakiej
grupie może on być osadzony w więzieniu. Członkowie koalicji uczestniczą w resocjalizacji
młodych ludzi odbywających wyroki i robią wszystko, aby po wyjściu na wolność grupa
przestępcza nie wchłonęła go znowu. Wielu z nich, po wyjściu z więzienia nie wraca już na
drogę przestępczą i nie wraca do grupy, w której działali przed więzieniem.
Obecnie przed całą koalicją stoi poważne zadanie stworzenia Centrum Pomocy dla
Młodzieży. Będzie to jeden obiekt, w którym siedzibę będą mieli przedstawiciele wszystkich
pięciu urzędów: Policji, Sądu, Urzędu ds. Młodzieży, Ośrodka Wychowawczego i Szkoły.
54
Pozwoli to na skrócenie terminu załatwienia każdej sprawy, a przede wszystkim ułatwi i
zacieśni współpracę wszystkich członków koalicji. Zadanie to z pewnością dojdzie do
sfinalizowania, ponieważ same władze miasta daleko są zaangażowane w realizację tego
przedsięwzięcia.
Zakres współpracy podczas realizacji zadań projektu IKARus
Zagadnienie zostało zaprezentowane przez pana Wilfrieda Rexroth`a z Hessisches
Landeskryminalamt, P4 (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego).
Jednym z problemów, z jakimi borykają się władze okręgu Hessi jest zjawisko
radykalnie prawicowego ekstremizmu. Pomimo faktu, iż zagrożenia wynikające z wyżej
wymienionego zjawiska nie mają tak szerokiej skali jak inne negatywne zachowania,
jednakże w konsekwencji prowadzą do najcięższych i najbrutalniejszych aktów przemocy.
Dostrzegając ten problem władze w Hessi postanowiły na własnym terenie zdiagnozować
pojawiające się zagrożenie i podjąć zdecydowane działania mające na celu jego maksymalne
ograniczenie. Żeby zrozumieć jak ważne zadanie postawiły przed sobą władze Hestii
dlaczego w ramach lokalnej koalicji pod przewodnictwem Policji zaangażowały do
współpracy oraz działań wszelkie możliwe instytucje, należy przybliżyć pojęcie „radykalnego
prawicowego ekstremizmu”.
Ekstremizm (z łaciny extremus – krańcowy), to propagowanie i realizowanie
skrajnych ideologii i poglądów politycznych, ekonomicznych, społecznych i religijnych,
wprowadzanych w życie za pomocą radykalnych środków takich jak: przemoc, terror, pucz
itp. Ze względu na głoszone poglądy polityczne wyróżnia się ekstremizm lewicowy i
prawicowy. Radykalny ekstremizm ujawnił się m.in. w ideologii faszystowskiej i
neofaszystowskiej. Za formacje ekstremistyczne uważa się IRA, ETA, Czerwone Brygady,
Frakcję Czerwonej Armii, Hamas i Hezbollah.
Analizując wydarzenia związane z działalnością formacji ekstremistycznych można
jednoznacznie stwierdzić, iż ich członkowie zabijają i niszczą, ponieważ uważają takie
zachowanie za najlepsze dla nas wszystkich. Dlatego w obecnych czasach jednym z
najbardziej dramatycznych określeń jest „radykalny ekstremista”. To osoba, która nie zgadza
się ze „współczesnym społeczeństwem” – kombinacją przemysłowego kapitalizmu i osobistej
wolności w demokratycznych systemach, które panują na obszarze postępowego Zachodu.
Cała Europa i Ameryka Północna oraz większość ich sojuszników to właśnie tego typu
systemy, w niewielkim stopniu różniące się między sobą. Co więcej uważa się to za powód
popierania Zachodu i jego krucjat – przynosimy wam „wolność” i fajny zorientowany na
produkty styl życia. Takie współczesne społeczeństwo jest już z definicji niezwykle
popularne, ponieważ mówi wszystkim, że są odpowiedzialni tylko za samych siebie oraz
swoje interesy i nie ma potrzeby, aby w jakikolwiek inny sposób angażowali się w życie
społeczne. Rób to, co przynosi ci zysk, zarówno materialny jak i społeczny. Większość ludzi
nie rozumie, czemu ktokolwiek miałby się temu przeciwstawiać, a więc „ekstremiści”
skłaniają się ku działaniu poprzez odmianę wojny partyzanckiej typowej dla naszych czasów,
czasem zwanej „terroryzmem”. W końcu, jeśli wróg ma nad tobą przewagę nie tyle sto do
jednego czy tysiąc do jednego, ale raczej milion do jednego, twoje metody już z założenia
muszą być ekstremalne i niewiele sensu ma unikanie zdecydowanych ataków wszystkimi
możliwymi metodami. Ekstremista to człowiek, który wierzy, że droga, którą podąża
większość, prowadzi do zagłady i z tego powodu skłonny jest do stanowczych działań.
55
Ekstremistów jednoczy fakt, iż odmawiają uznania słuszności popularnej idei, którą uważają
za prowadzącą do zagłady nawet, jeśli ta zagłada jest odległa.
Ø
Ø
Ø
Ø
Wobec poważnych zagrożeń, jakie niosą ze sobą poglądy radykalnie ekstremistyczne,
przedstawiciele organów odpowiedzialnych w Hessi za bezpieczeństwo obywateli,
zauważając problem w lokalnej społeczności wdrożyli do realizacji szereg skoordynowanych
działań, którym nadano nazwą „IKARus”. Zawiązując koalicję i wprowadzając do realizacji
program „IKARus”, władze regionu dokonały szczegółowej analizy zagadnienia, co w
konsekwencji umożliwiło podjęcie skutecznych działań. Zakres, założenia, cel i zadania jakie
postawili przed sobą organizatorzy programu „IKARus” można przedstawić w niżej
wymienionej formie:
Charakterystyka skrajnej prawicy i jej formy
Skrajna prawica przejawia się między innymi w takich postawach jak ksenofobia,
antysemityzm, anty-pluralizm i nacjonalizm. Przybiera ona wiele różnych form. W przypadku
środowisk młodzieżowych najczęściej wyrażana jest poprzez muzykę, modę i symbolikę.
Skrajni prawicowcy wykorzystują różnorodne formy organizacji swojej działalności. Obecnie
w Niemczech można wyróżnić organizacje skupiające skrajnych prawicowców takie jak
„Nationaldemokratische” partia Niemiec (NPD), czy też „nacjonalistyczny region
autonomiczny"(AN). Partie te mają coraz większe wpływy w państwie i skupiają wokół siebie
wiele osób głoszących faszystowskie poglądy. Niesie to ze sobą realne zagrożenia i często
wiąże się z aktami przemocy.
Dlaczego wyjście-pomoc skrajnej prawicy?
Ktoś kto sympatyzuje lub aktywnie uczestniczy w skrajnie prawicowych ugrupowaniach
to osoba, której nie brak odwagi i która do zerwania ze wskazanym stylem życia potrzebuje
przede wszystkim asekuracji oraz porady. Ponieważ problem ten wyraźnie narastał wśród
lokalnej społeczności, dlatego wychodząc naprzeciw osobom, które chciały zerwać ze
środowiskiem skrajnej prawicy, w 2003 roku heski rząd krajowy z własnej inicjatywy
wprowadził w życie krajowy projekt „wyjście-pomoc skrajnej prawicy do mieszkańca Hesji “
o nazwie „ IKARus “ - Informations- i Kompetenzzentrum-Ausstiegshilfen. Wdrażając
program władze Hessi położyły duży nacisk na szeroko zakrojoną pomoc osobie, która będzie
chciała zerwać ze skrajnymi poglądami i dotychczasowym środowiskiem. Zrozumiano, że
takiej osobie będzie potrzebny przede wszystkim ktoś do kontaktu, kompetentny doradca,
opiekun i konkretny pomocnik. Zrozumiano również, że praca z młodym człowiekiem,
któremu chcemy pomóc zerwać ze skrajnymi poglądami i środowiskiem jest bardzo
różnorodna oraz wymagająca udziału fachowców z wielu dziedzin. Dlatego w ramach
lokalnej koalicji w programie „IKARus” wspólnie z policją współpracują specjaliści z wielu
innych dziedzin takich jak: nauki społeczne i administracja. Dopiero tak dobrany
wszechstronnie zespół fachowców posiada szansę udzielenia skutecznej pomocy.
Komu „IKARus” oferuje pomoc
- osobom, które chcą zerwać z radykalnie prawicowym ekstremizmem, niezależnie czy były
obojętnymi, biernymi uczestnikami lub aktywnymi działaczami,
- osobom z otoczenia skrajnej prawicy, które szukają porady i informacji,
- rodzicom i najbliższej rodzinie osób, które obracają się w środowisku skrajnej prawicy,
- partnerom osób z przedmiotowych środowisk,
- każdemu, kto zetknął się z poglądami skrajnej prawicy i odczuwa ich wpływ na własne
postrzegania świata,
Czego oczekują od osób, które zdecydują się skorzystać z programu
- poważnych zamiarów,
- przestrzegania zasad programu i przyjętych porozumień,
- pełnej współpracy,
56
Ø
- uprzejmości
Co oferują osobom, które zwrócą się o poradę - pomoc
- pełne zainteresowanie każdą osobą, która nawiąże kontakt,
- pełną, rzetelną i fachową informację oraz poradę,
- pomoc przy poszukiwaniu pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami lub odpowiedniej
szkoły,
- ścisłą współpracę z organami bezpieczeństwa,
- doradztwo i pomoc w mediacjach w przypadku dłużników,
- doradztwo i fachową pomoc psychologów oraz innych specjalistów w przypadkach
problemów z nałogami,
- towarzyszenie w przypadku wizyt w urzędach lub wszelkich organizacjach zajmujących się
doradztwem
- pomocy przy rozwiązywaniu konfliktowych sytuacji z rodzicami, nauczycielami,
pracodawcami, itd.
- pomoc finansowa w przypadkach dojazdów z oddalonych miejscowości
57
Należy podkreślić, iż program „IKARus” jest mocno propagowany w rejonie Hessi.
Oprócz szerokiej gamy dostępnych środków takich jak ulotki, wizytówki, itp. posiada
również stronę internetową, na której można znaleźć wszelkie wymagane informacje, w tym
opisujące i charakteryzujące zjawisko radykalnie prawicowego ekstremizmu. W ramach
projektu funkcjonuje całodobowy numer telefonu „0611-83 57 57”. W przypadku braku
osoby mogącej przeprowadzić rozmowę, zgłoszenie jest nagrywane na automatyczną
sekretarkę i niezwłocznie po jego odsłuchaniu policjanci nawiązują kontakt z rozmówcą. Jeśli
58
osoba zainteresowana skorzystaniem z programu ma problem z kontaktowaniem się lub
dojazdem na umówione spotkania, to do takiej osoby policjanci sami mogą docierać. Jak więc
widać pomoc udzielana w ramach projektu jest bardzo wszechstronna i kosztowna. Jednakże
w tym przypadku, biorąc pod uwagę zakres zagrożeń jakie wiążą się z radykalnymi
organizacjami ekstremistycznymi nie można patrzeć jedynie na koszta lecz przede wszystkim
na bezpieczeństwo.
Bokserski klub sportowy jako efekt współpracy lokalnych ośrodków pomocy
społecznej oraz samorządów terenowych.
Temat zaprezentował pan nadkom. Oliver Hahn z Hessisches Landeskryminalamt, P4
(Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego).
Jednym z punktów programowych podczas pobytu w Heskim Krajowym Urzędzie
Kryminalnym była wizyta w ,,Bocxclub Nordend” w Offenbach am Main i zapoznanie się z
projektem pomocowym dla młodzieży.
Opisując ten projekt skierowany na zapobieganie przemocy należy zaznaczyć, że
niezwykle istotna jest tutaj rola lokalnych koalicji działających na rzecz przeciwdziałania
przemocy domowej i rówieśniczej. Zjawisko przemocy jest traktowane jako ważny problem
społeczny. Od wielu lat podejmowane są działania zmiany prawa i praktyki w celu
skutecznego przeciwdziałania przemocy.
Realizacja programu może skutecznie zapobiegać zjawiskom przemocy dzięki
połączeniu współpracy Boxclubu, szkół, policji, ośrodków pomocy społecznej oraz lokalnych
władz.
Mówiąc o roli lokalnych władz możemy określić, że spełniają rolę koordynatora
działań pomiędzy wieloma podmiotami, instytucjami czy wspomnianymi organizacjami oraz
finansuje przedsięwzięcie.
W ramach współpracy międzyinstytucjonalnej w projekcie uczestniczą także ośrodki
pomocy społecznej, które szeroko wspierają rodzinę. Pracownicy socjalni udzielają pomocy
psychologicznej młodzieży oraz ich rodzicom. Wsparcie oraz monitoring rodzin jest
niezwykle ważny. Gdy młody człowiek wchodzi w konflikt z prawem czy wykazuje przejawy
demoralizacji bardzo często okazuje się, że u podłoża jego zachowania jest niewydolna
wychowawczo rodzina. Rodzina, która nie radzi sobie z problemem bądź rodzina
patologiczna, w której bardzo często pojawia się zjawisko przemocy czy alkoholizm. W
takich przypadkach pomoc i praca jedynie z tym młodym człowiekiem mogłaby okazać się
mało skuteczna, dlatego działania pomocowe ukierunkowane są na całą rodzinę.
Projekt spełnia także rolę alternatywną, czyli oferuje młodzieży alternatywę dla
zachowań negatywnych, poprzez zaangażowanie adresatów w pozytywną działalność
społeczną, a tym samym sprzyja zdobywaniu wartościowych doświadczeń oraz podnoszeniu
własnej wartości. Istotnym elementem jest fakt, że młodzież uczestnicząca w projekcie ma
możliwość wykonywania prac społecznych. Prace polegają na opiece nad starszymi ludźmi,
czyli systematycznym robieniem zakupów, pracami porządkowymi czy wspólnymi
spacerami. Sprawa ta jest traktowana bardzo poważnie zarówno przez uczestników projektu
jak i przez lokalną społeczność, która przychylnie odnosi się do młodzieży i samego projektu.
To szansa dla nich, ponieważ mogą pokazać, że chcą rzeczywiście coś naprawić w swoim
życiu. To też element edukacji gdyż w ten sposób mogą zdobyć zawód opiekuna, który w
przyszłości może zapewnić im pracę i stałe dochody.
Pracownicy ośrodków pomocy społecznej pomagają także w zakresie poszukiwania
odpowiedniej szkoły lub praktyki, a także w zdobyciu pracy. Często pomagają w załatwieniu
różnych spraw urzędowych, wypełnieniem odpowiednich dokumentów w urzędach. Należy
59
zaznaczyć, że oferowana pomoc nie znaczy załatwianie spraw za nich, ale przekazanie
kompleksowych informacji na temat sposobu załatwienia czy wypełnienia dokumentów.
W projekcie uczestniczą szkoły, których zadaniem jest wsparcie trudnej młodzieży.
Jednym z warunków, jaki stawia się dzieciom i młodzieży jest podniesienie wyników w
nauce, a dopiero wtedy treningi bokserskie. Młodzi ludzie nie są zostawieni z tym zadaniem
sami. Otrzymują korepetycje z określonych przedmiotów oraz korzystają z indywidualnego
toku nauczania.
Boxprojekt współpracuje także z policją. W klubie bokserskim oraz w centrum
młodzieżowym odbywają się cykliczne spotkania z policjantami. Spotkania prowadzone są w
formie warsztatów połączone z prelekcjami, dyskusjami na temat przemocy. Młodzież ma
możliwość poznania przepisów prawa, odpowiedzialności, jaka wiąże się z popełnieniem
czynów zabronionych. Stałe podnoszenie świadomości prawnej młodzieży jest jednym ze
stałych elementów projektu. Policja monitoruje także zachowanie uczestników projektu.
Sprawdza czy nie weszli w konflikt z prawem. Z jakim środowiskiem czy subkulturami
utrzymują kontakty itp.
W ramach projektu odbywają się cykliczne spotkania wszystkich współuczestników
zaangażowanych w jego realizację. Wymiana informacji, doświadczeń oraz określanie
sposobów działania w pracy z poszczególnymi podopiecznymi jest niezwykle istotna. Każda
instytucja realizująca zadania w oparciu o swoje kompetencje może mieć inną opinię o tej
samej osobie. Inaczej może przebiegać proces pomocowy w klubie bokserskim, szkole czy
podczas prac społecznych, dlatego rola lokalnych koalicji na rzecz przeciwdziałania
przemocy jest niezwykle ważna.
Podsumowując zagadnienie współpracy prowadzonej przez projekt Boxclub
w Niemczech w celu podnoszenia skuteczności działań o charakterze zapobiegawczym i
pomocowym należy zauważyć, iż problem ten jest niezwykle złożony. Z tego powodu bardzo
istotne jest, by wszelkie prace oraz realizacja programów profilaktycznych obejmowały te
aspekty życia społecznego, w których tkwić może przyczyna powstawania negatywnych
zjawisk wśród dzieci i młodzieży. Dlatego też należy nieustannie podkreślać rolę lokalnych
koalicji i fakt, że nie jest możliwe przygotowanie skutecznych działań na rzecz
przeciwdziałania przemocy i demoralizacji przez jeden podmiot, gdyż każda inicjatywa
profilaktyczna, dobrze przygotowana i adekwatna do potrzeb środowiska lokalnego musi
zintegrować działania wielu podmiotów odpowiedzialnych za poszczególne aspekty życia
społecznego. Przy podejmowaniu działań w projekcie Boxclub korzysta się z wiedzy,
doświadczenia i zaangażowania wielu profesjonalistów, którzy realizują działania na rzecz
zapobiegania przemocy rówieśniczej.
6.4 Formy i metody kształcenia opinii społecznej w zakresie przeciwdziałania
przemocy, kampanie informacyjne, programy prewencyjne
Heska Policja prowadzi szereg programów i akcji prewencyjnych koncentrujących się
w większości na dzieciach i młodzieży – w zakresie wieku od 8 lat do czasu
usamodzielnienia. Projekty swoim zainteresowaniem obejmują szereg zagrożeń, których
ofiarą mogą stać się młodzi ludzie. W trakcie wymiany doświadczeń niemieccy policjanci
prewencji kryminalnej prezentowali pomysły oraz odniesione sukcesy na tej płaszczyźnie.
Poniżej przedstawiono krótką analizę funkcjonujących i przynoszących korzyści programów.
- Policyjny punkt doradztwa w zakresie technicznego zabezpieczenia mienia
60
Temat omówił pan kom. Peter Blaszczyk z Hessisches Landeskryminalamt, P4
(Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego).
W dniach 19-24 kwietnia 2010 roku w ramach Programu „Leonardo da Vinci”
przedstawiciele Dolnośląskiej Policji uczestniczyli w wymianie doświadczeń
zawodowych w niemieckim mieście Wiesbaden. Heska Policja przedstawiała rozwiązania
mogące przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa obywateli oraz zwiększenia
świadomości społecznej w zakresie ochrony dóbr materialnych przed potencjalną
kradzieżą lub zniszczeniem.
Chcąc rozpowszechnić informacje na temat technicznych zabezpieczeń stosowanych
w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej lokalna Policja otworzyła przy
jednym ze swoich komisariatów w centrum Wiesbaden specjalistyczny punkt, w którym
umundurowany policjant udziela porad na ten temat. Do punktu, nazywanego też
„sklepem” przychodzą osoby zainteresowane zabezpieczeniami technicznymi, jakie są
możliwe do zastosowania w gotowych już budynkach lub dopiero wznoszonych. Do
prezentacji służy wiele elementów będących na wyposażeniu sklepu, takich jak:
specjalistyczne kłódki odporne na ukręcenia, zamki i zasuwy do drzwi wejściowych,
zabezpieczenia okienne (klamki, rygle, blokady uchyłów), ponadto antywłamaniowe
skrzydła drzwiowe, odporne na uderzenia szyby i wizjery panoramiczne. Odwiedzający
mogą zapoznać się na miejscu z działaniem wymienionych produktów, ich jakością
i możliwością zastosowania.
Wszystkie materiały demonstracyjne znajdujące się w sklepie nie są własnością
Policji, a zostały jej jedynie wypożyczone. Władze Heskiej Policji dbając o wizerunek
reprezentowanej instytucji nie wyrażają zgody na promowanie konkretnych producentów
lub dystrybutorów. Policjant prowadzący punkt doradczy w zetknięciu z „klientem”
zachowuje daleko idącą neutralność w tej kwestii, koncentruje się na faktycznych
parametrach produktu oraz jego przeznaczeniu. Sama prezentacja może odbyć się
61
w punkcie lub bezpośrednio w domu, który ma być objęty specjalistycznym
zabezpieczeniem.
Każda firma, w której ofercie znajdują się produkty z podobnego asortymentu może
zgłosić się do Policji z wnioskiem o prezentowanie ich wyrobu. W każdym przypadku
mające wejść do oferty „sklepu” zabezpieczenie jest testowane przez policjantów, którzy
używając różnych narzędzi i technik usiłują w możliwie krótkim czasie je pokonać.
Następnie po przeanalizowaniu jakości wyrobu zostaje podjęta decyzja o jego przyjęciu
bądź odrzuceniu z oferty punktu doradczego. Dzięki temu praktycznemu testowi
wybierane są produkty dobrej jakości, a samo ich umieszczenie w policyjnym punkcie
doradztwa jest dla nich najlepszą reklamą.
Osoba zainteresowana instalacją konkretnych zabezpieczeń zostaje skierowana przez
policjantów do ich dystrybutora. Na tym etapie rola punktu doradczego kończy się.
Policja nie pobiera żadnych opłat i prowizji od ewentualnych transakcji. Główną ideą
powstania i prowadzenia tego punktu jest chęć pomocy osobom, które w trosce o swoje
mienie interesuje się szeroko rozumianym zabezpieczeniem swojego mieszkania/domu.
Przedsięwzięcie to ma również na uwadze znaczne ograniczenie przestępczości
w obszarze włamań
i kradzieży.
Sam punkt kosztował Policję ponad 100 tys. EUR, a w cenę tę wchodzi jedynie
przygotowanie pomieszczenia i jego umeblowanie. Efekty działań funkcjonariuszy
pełniących służbę w punkcie doradztwa są możliwe do zmierzenia w perspektywie
dłuższego czasu, porównując ilość przestępstw przeciwko mieniu z lat przed jego
założeniem z danymi z lat kolejnych. Zasadnym wydaje się, że kwestiami zabezpieczeń
zajmują się osoby przeszkolone w tym zakresie, a końcowy odbiorca – „klient” punktu
doradztwa otrzymuje produkt sprawdzony i funkcjonalny.
Pomysł ten bez przeszkód można wdrożyć w dolnośląskich jednostkach Policji.
W dobie bogacącego się społeczeństwa każda sprawdzona forma technicznego
62
zabezpieczenia swojego mienia spotkałaby się z dużym zainteresowaniem.
Prawdopodobnie miałoby to w przyszłości wpływ na spadek ilości przestępstw przeciwko
mieniu.
Program prewencyjny „Komisarz Leon”
Temat omówił pan nadkom. Carsten Ott i pan kom. Marc Reinhold z Hessisches
Landeskryminalamt, P4 (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego).
W związku z wymianą doświadczeń zawodowych w ramach programu Leonardo da
Vinci grupa dolnośląskich policjantów w dniach 19-24 kwietnia 2010 roku przebywała w
niemieckim mieście Wiesbaden i tamtejszej Komendzie Policji. Jednym z prezentowanych
elementów pracy heskich policjantów prewencji kryminalnej był program o nazwie
„Komisarz Leon” skierowany do dzieci powyżej 8 roku życia, które z racji zaniedbywania
przez swoich rodziców powinny zostać poddane systematycznemu nadzorowi, a także do
tych, które zagrożone są demoralizacją. Autorzy programu nie wykluczają współpracy z
młodszymi, dla których również opracowali szereg treści o charakterze wychowawczym oraz
gadżety, dzięki którym zmniejszają dystans zachęcając maluchy do wspólnej zabawy.
Twórcy programu kierując się zasadą „nigdy nie jest za wcześnie na prewencję”
obejmują swoim zainteresowaniem określoną grupę najmłodszych, aby przeciwdziałać
zjawiskom patologicznym w rodzinie, mogącym mieć negatywny wpływ na proces ich
wychowania i często doprowadzającym do sytuacji, w których dziecko jest ofiarą przemocy.
Głównym punktem pracy ze starszą młodzieżą jest przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej i
walka z objawami demoralizacji jakimi są narkomania i alkoholizm.
Maskotką i zarazem elementem najbardziej charakterystycznym, z którym dzieci
kojarzą program jest lew o imieniu Leon ubrany w mundur policjanta. Projekt tej niezwykle
sympatycznej postaci jest autorstwa jednego z byłych prezydentów (komendantów) heskiej
Policji.
Koordynatorzy programu analizując sytuację opiekuńczo-wychowawczą dzieci, z
którymi zetknęli się w toku swoich działań zauważyli, że najczęstszymi przyczynami ich
demoralizacji są:
- błędy rodziców/opiekunów, którzy nie są niewydolni wychowawczo,
- kryminogenne środowisko lokalne, w jakim obraca się nieletni,
- negatywne skutki tzw. „bezstresowego wychowania”,
63
- korzystanie z Internetu bez nadzoru osób dorosłych (odwiedzanie witryn
niedozwolonych dla dzieci) – w Niemczech 96 % gospodarstw domowych ma dostęp do
Internetu, a w grupie tej codzienne korzystanie z łączy deklaruje około 62 % społeczeństwa,
- oglądanie filmów z treściami związanymi z pornografią i przemocą,
- kontakt z grami komputerowymi upośledzającymi wrażliwość dziecka (z elementami
przemocy, agresji, poniżania innych, wulgaryzmami, zadawaniem bólu wirtualnym
postaciom),
- poddawanie się trendom konsumowania wszystkiego (w tym alkoholu, tytoniu,
narkotyków), aby być „na czasie”, aby wkomponować się w daną subkulturę młodzieżową i
być akceptowanym.
Wymienione zagrożenia często sumują się, a przy tendencji dzieci i młodzieży
do eksperymentowania powstaje duży problem z zahamowaniem tych przemian.
Policjanci spostrzegli, że same szkoły mają niewiele do zaproponowania młodym
ludziom. W związku z tym grupa policjantów z Hessisches Landeskryminalamt, P4 w
Wiesbaden (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego) opracowała
ogólne sposoby docierania do dzieci zaniedbywanych i zagrożonych demoralizacją. Przede
wszystkim zwróciła się do przedszkoli i szkół z prośbą o każdorazowe informowanie
funkcjonariuszy Policji w przypadku napotkania dziecka, które zachowuje się odmiennie niż
dotychczas, ma ślady pobicia, zgłasza, że jest głodne lub przejawia wobec innych zbyt wysoki
stopień agresji. Policjanci uświadamiają pracownikom tych placówek, że każda nagła zmiana
zachowania się dziecka może mieć swoje dramatyczne podłoże. Promują także pogląd, że za
wychowanie dziecka odpowiedzialni są nie tylko rodzice, lecz całe społeczeństwo. Na ostatni
element postawiono duży nacisk, ponieważ dziecko stając się w przyszłości człowiekiem
dorosłym wchodzi w to społeczeństwo i w nim funkcjonuje.
W Niemczech, podobnie jak w Polsce dzieci do 6 roku życia nie muszą uczęszczać do
przedszkola. Nie ma więc możliwości diagnozowania dziecka, przeprowadzania
podstawowych badań lekarskich i zapoznania się z warunkami jego życia. Obowiązkowymi
badaniami lekarskimi i środowiskowymi są objęte dzieci jedynie do 2 roku życia. Z uwagi na
trudność w dotarciu do nieco starszej grupy, ważną rolę musi spełniać dalsza rodzina i
sąsiedzi, czyli środowisko, w którym przebywa dziecko. Policja wchodzi we współpracę z
placówkami wychowawczymi, instytucjami zajmującymi się problematyką opieki i pomocy
rodzinie, m.in. Urzędem ds. Dzieci i Młodzieży, z którymi stale prowadzona jest wymiana
informacji. Precyzyjnie określone kompetencje tych instytucji pozwalają na wdrażanie
określonych procedur w celu pomocy rodzinie. W momencie ujawnienia przez Policję (np. w
czasie interwencji) dziecka wizualnie zaniedbanego, powiadamiane są służby, które w
skrajnych przypadkach, w ramach przyjętych wytycznych, mogą odebrać dziecko rodzicom i
przekazać pod opiekę je innym członkom rodziny.
Policja poza ustalaniem i wstępnym określaniem przyczyn niepożądanych zjawisk
oraz informowaniem współpracujących z nią instytucji organizuje dla nieco starszych dzieci
spotkania w ich szkołach. Prezentowane są tam główne zadania programu „Komisarz Leon”
obejmujące tę grupę wiekową:
- przeciwdziałanie przemocy w miejscach publicznych (szkołach, klubach sportowych),
- przeciwdziałanie alkoholizmowi i narkomanii,
- przeciwdziałanie przestępczości wśród młodych ludzi (m.in. uszkodzenie mienia,
wymuszenia, bójki, w tym na stadionach sportowych w czasie imprez)
- kształcenie umiejętności unikania sytuacji konfliktowych i rozpoznawania zachowań
prowokacyjnych i niebezpiecznych.
Nieodzownym elementem pogadanek są zestawy książeczek z informacjami dotyczącymi
prowadzonego programu, zasadami bezpiecznego postępowania i adresami instytucji, które
gotowe są do świadczenia pomocy. Ponadto na potrzeby programu „Komisarz Leon”
64
opracowano plakaty, ulotki oraz kilka filmów o tematyce antynarkotykowej, antyalkoholowej
lub ukazujące przykre następstwa użycia przemocy wobec innych. Materiały zostały
wytworzone przez profesjonalne firmy reklamowe, które dystrybuowane są na terenie całych
Niemiec. Filmy są w konwencji interaktywnych scenek, w których to widz kreuje dalsze
wydarzenia i los głównego bohatera. Filmy podzielono na części. W ściśle określonych
miejscach jego akcja jest zatrzymywana, a widz musi odpowiedzieć na zadane mu pytanie
związane z aktualnie prezentowanym wydarzeniem. Po wybraniu jednej z czterech
proponowanych odpowiedzi kolejna część ukazuje nam skutki tego wyboru. Jeśli był zły,
zaobserwować można jak bohater lub jego znajomi popadają w kłopoty. Po chwili film
wykonuje pętlę, powracając do wcześniejszych zdarzeń i ponownie podsuwa te same
odpowiedzi dając możliwość dokonania innego wyboru. Projekcja kończy się, kiedy widz
dokona wszystkich poprawnych wyborów, a główna postać filmu skutecznie poradzi sobie z
problemem. W scenach występują młodzi ludzie, z którymi uczniowie szkół mogą się
utożsamiać. Dostrzegając podobieństwa pewnych swoich zachowań mogą sprawdzić (bez
przykrych skutków dla siebie), do czego doprowadziłyby ich błędne decyzje.
Błąd! Nie można przeczytać lub wyświetlić pliku.
W oparciu o filmy i założenia programu prewencyjnego w całym kraju prowadzone są
kampanie informacyjne, w które zaangażowane są różne media, w tym Telewizja.
Obserwując stopniowy wzrost przestępczości wśród młodzieży, policjanci są zdeterminowani
do tego, aby poprzez nie tylko działania operacyjne i procesowe, ale również prewencyjne
zapobiegać tym tendencjom. W dni wolne od nauki nasilone są kontrole drogowe, w których
policjanci sprawdzają, czy młodzi kierowcy nie prowadzą pojazdów w stanie nietrzeźwości
lub po użyciu narkotyków. Systematycznie dokonywane są kontrole osób oczekujących przed
dyskotekami lub na imprezach masowych pod kątem rozprowadzania narkotyków.
65
Wszystkie wymienione działania programu „Komisarz Leon” koncentrują się na
dzieciach i młodzieży, choć jego założenia dostosowane są do kategorii wiekowych
i wynikających z tego faktu zagrożeń. Nie bez znaczenia jest ścisła współpraca Policji z
innymi instytucjami, również w zakresie współfinansowania projektu. Efekty są wymierne,
zarówno te doraźne jak i długofalowe dla społeczeństwa.
Program prewencyjny BOB, założenia i cel
Temat został omówiony przez Kierownictwo Komendy Policji w Środkowej Hesji
Program „Bob”– Bezpieczny Ruch Drogowy w Środkowej Hesji był jednym z kilku
programów prewencyjnych prezentowanych w trakcie wizyty w Wiesbaden. Założenia tego
programu dotyczą sfery przedsięwzięć realizowanych w ramach prewencji kryminalnej i
drogowej, pokazując, w jaki sposób można kształtować opinię społeczną w celu osiągania
pożądanych zachowań, a przez również eliminowania czynników zagrażających życiu i
zdrowiu ludzkiemu.
66
Zasadniczym celem programu jest;
1/. Ograniczenie liczby wypadków drogowych z udziałem młodych ludzi
2/. Eliminowanie czynników wpływających na wypadki drogowe przede wszystkim
spożywania alkoholu i narkotyków przez młodocianych kierujących
3/. Dotarcie do młodych ludzi w przedziale wieku 18-24 lata.
W fazie prac nad projektem programu przyjęto koncepcję zakładającą;
- spotkania z tą grupą wiekową w trakcie, których prezentowane będą skutki spożywania
alkoholu i innych środków odurzających,
- połączenie prewencji drogowej i prewencji kryminalnej,
- pozyskanie partnerów do programu i stworzenie tzw.„siatki partnerów”,
- nawiązanie współpracy z podmiotami pozapolicyjnymi,
- pozyskanie środków finansowych niezbędnych do realizacji programu.
Prezentowany program stanowi część projektu. Nie mniej ważny jest również projekt
„Workshops”, który zgodnie z zamysłem jego autorów przewiduje:
1. Wpływanie na emocje i wyobraźnię młodzieży poprzez oddziaływanie takich środków,
które są niezwykle wymowne i sugestywne m.in. filmów przedstawiających skutki zdarzeń
drogowych, zaistniałych pod wpływem środków odurzających, przedstawianie wraków
pojazdów, które uległy zniszczeniu na skutek zdarzeń drogowych, itp.
2. Wywołanie dyskusji i otwartego dialogu z partnerami.
3. Wypracowanie konkretnego projektu, którego zasadniczym celem będzie zapobieganie
niebezpiecznym zjawiskom wpływającym na stan bezpieczeństwa drogowego.
Ponieważ program „Bob” powstał w Belgii, dlatego zanim został przeniesiony
i zaadaptowany na potrzeby Heskiej Policji, podjęto rozmowy z jego autorami, aby uzyskać
ich zgodę na realizację tego ciekawego pomysłu. Po otrzymaniu akceptacji strony belgijskiej i
zakończeniu prac nad projektem w roku 2007 przystąpiono do jego wdrażania.
Idea tego programu polega na tym, że przysłowiowy Bob” to osoba odpowiedzialna za
kierowanie pojazdem, która nie pije alkoholu, ponieważ odwozi przyjaciół do domu po
67
dyskotece, wizycie w pubie, lokalu, itp. W zamian za to młody kierowca otrzymuje bezpłatnie
napoje bezalkoholowe. Oczywiście, aby otrzymać taki napój osoba musi się ujawnić,
przedstawiając breloczek z napisem „Bob”, koloru żółtego.
Istotnym elementem decydującym o powodzeniu programu było nie tylko dotarcie do
młodych kierowców, ale również oddziaływanie na właścicieli lokali gastronomicznych
oferujących alkohol i przekonanie ich, aby włączyli się w to przedsięwzięcie. Właściciele
lokali, którzy decydowali się na udział w niniejszym programie nie tylko oferowali
kierującym napoje bezalkoholowe, ale również sami ponosili koszty jego realizacji w tej
części, która dotyczyła finansowania podawanych napojów bezalkoholowych tej grupie
klientów. Nie otrzymywali oni bowiem zwrotu kosztów ponoszonych na tym etapie. Lokale
biorące udział w programie otrzymały specjalne naklejki informujące o programie i ich
uczestnictwie w tym przedsięwzięciu prewencyjnym. Warto zwrócić uwagę na to, że w
wyniku podjętej kampanii informacyjnej przekonano do udziału w programie ok. 23
właścicieli lokali gastronomicznych spośród 26 w rejonie, w którym program jest obecnie
realizowany.
Aby dotrzeć do jak największej rzeszy odbiorców w regionie prowadzona była i jest
nadal społeczna kampania przeciwko alkoholowi i narkotykom. Ma ona bardzo szeroki
zasięg, ponieważ odbywa się za pośrednictwem środków masowego przekazu, a więc radia,
telewizji, prasy, funkcjonuje również strona internetowa, wykonano specjalne materiały
prewencyjne w postaci; bilbordów, plakatów, ulotek, naklejek, różnego rodzaju gadżetów, /
długopisów, układanek, itp. oraz breloczków z napisem „Bob” /. Kampania informacyjna
została bardzo starannie i fachowo przygotowana przez profesjonalną firmę reklamową, która
zajęła się również jej promocją oraz współpracą z Policją.
68
W ramach prezentowanych programów realizowane są również inne ciekawe pomysły
służące poprawie stanu bezpieczeństwa drogowego. Jednym z nich jest współpraca Policji z
Czerwonym Krzyżem, organizowanie kursów udzielania pomocy przedmedycznej dla osób
starających się o prawo jazdy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami osoba ubiegająca się o
te uprawnienia musi przejść kurs udzielania pomocy przedmedycznej.
Skuteczność zastosowanych rozwiązań została potwierdzona odnotowanym spadkiem
liczby zdarzeń drogowych. Z przedstawionych przez stronę niemiecką informacji na ten temat
wynika, że w porównaniu do roku 2008 w roku 2009 wystąpił spadek zdarzeń na drogach w
takich m.in. kategoriach jak:
- wszystkie wypadki drogowe o 3,4%
- wypadki drogowe z udziałem młodych ludzi w przedziale wieku 18-24 lata
o 14,7%
- wypadki pod wpływem alkoholu o 8,4%.
Biorąc pod uwagę grupę wiekową, do której program był bezpośrednio adresowany oraz
podjęte działań należy stwierdzić, że bez wątpienia zastosowane rozwiązania wpłynęły na
bezpieczeństwo drogowe, a także zaczęły kształtować podejście społeczeństwa do problemu
zdarzeń na drogach, powodowanych szczególnie przez nietrzeźwych kierujących.
69
Uwzględniając podejmowane formy i metody oddziaływania na rzecz poprawy stanu
bezpieczeństwa, które częściowo realizowane są przez Dolnośląską Policję, a dotyczą m.in.
sfery kształtowania postrzegania problemu bezpieczeństwa na drogach przez młodzież za
pośrednictwem działań o podobnym charakterze prewencyjnym / pokazy filmów, materiałów
zdjęciowych z wypadków, spotkania i rozmowy, wykorzystanie specjalnych okularów
zniekształcających pole widzenia, itp./ „Bob” na naszym gruncie może być ciekawą formą
dalszego oddziaływania w tym kierunku pod warunkiem zapewnienia niezbędnych środków
finansowych.
Klub bokserski jako forma zintegrowania i wychowania młodzieży
Jednym z punktów programowych podczas pobytu w Heskim Krajowym Urzędzie
Kryminalnym była wizyta w ,,Bocxclub Nordend” w Offenbach am Main i zapoznanie się z
projektem pomocowym dla młodzieży.
Na wstępie można zaznaczyć, że projekt został wyróżniony wieloma nagrodami na terenie
Niemiec.
Ze szczegółami projekty zaznajomił nas przewodniczący klubów bokserskich Northrend
Offenbach Wolfgang Malik, który jednocześnie pełni funkcję pracownika socjalnego i
dyrektora centrum młodzieżowego.
Projekt z założenia skierowany jest przede wszystkim do nastolatków i młodych ludzi w
wieku 12-25 lat. Nie oznacza to jednak, że młodsze dzieci nie mogą w nim uczestniczyć.
Wręcz przeciwnie, do klubu przyjmowane są nawet siedmioletnie dzieci, co ma pozytywne
odzwierciedlenie w profilaktycznej pracy. Klub otwarty jest dla wszystkich i trenuje w nim
także młodzież, która nie uczestniczy w programie pomocowym. Sam projekt natomiast
przeznaczony jest dla młodzieży trudnej i agresywnej. Jego celem jest szeroka edukacja,
wsparcie oraz pokazanie, że przemoc nie jest środkiem do rozwiązywania problemów czy
konfliktów.
Należy zaznaczyć, że wyniki i sukcesy sportowe osiągane w klubie są w całości sprawą
drugorzędną.
Na treningach młodzi ludzie uczą się czegoś dużo więcej. Na początku każdy nowy członek
klubu ma za zadanie poprawić wyniki w nauce.
W tym zakresie klub współpracuje ze szkołą.
Nauczyciele pomagają członkom klubu podczas indywidualnych korepetycji.
Przez sport zaszczepia się w młodzieży takie wartości jak uczciwość, dyscyplina, wzajemny
szacunek.
Zasady programowe są konsekwentnie przestrzegane. Każda nieobecność musi być
usprawiedliwiona. Przyjęta jest także żelazna zasada, że wykorzystanie umiejętności nabytych
na treningach, stosowanie przemocy jest jednoznaczne z wykluczeniem z projektu.
Uczestnicy są zobowiązani do punktualności, dyscypliny i przestrzegania zasady Fair play.
Taki właśnie napis Fair play jest umieszczony na sali treningowej.
Czysta gra, której są uczeni jest wyrazem postawy przez nich reprezentowanej, gdzie
zwycięstwo nie jest celem, który należy osiągnąć za wszelką cenę. Postawa ta cechuje się
przestrzeganiem przepisów gry i odrzuceniem różnego rodzaju oszustw sportowych.
Sportowca przestrzegającego zasad fair play można poznać po godnym zachowaniu zarówno
w wypadku zwycięstwa jak i porażki.
Integralną częścią projektu są same treningi, które prowadzone są bez podziału na grupy
wiekowe. Jest to działanie celowe. Starsi uczestnicy pomagają młodszym w zajęciach,
czekają aż skończą swoje zadania. To uczy ich cierpliwości i wzajemnego szacunku. Każdy
70
uczestnik bez względu na wiek prowadzi część treningu. Pokazuje proste zadania do
wykonania, a reszta się do tego stosuje. Zajęcia kończą się relaksacyjnie. Polega to na
ćwiczeniach oddechowych z jogi, podczas których wszyscy siedzą spokojnie z zamkniętymi
oczami, wyciszają się i uczą się panować nad emocjami.
Młodzież odwiedzana jest przez znanych sportowców niejednokrotnie wywodzących się z
podobnego środowiska jak oni. Ma to na celu ukazanie, że każdy z nich ma w życiu swoją
szansę. Przez systematyczną pracę, dyscyplinę, uczciwe życie także mogą osiągać sukcesy.
Ośrodek wychowawczy dla młodzieży „Farma” – metoda na resocjalizację, nauka przez
pracę
W ostatnim dniu wizyty mieliśmy możliwość zwiedzenia Domane Mechtildshausen w
Wiesbaden – Erbenheim.
Jest to farma prowadząca szeroką działalność gospodarczą, która jednocześnie oferuje
trudnej młodzieży do 25 roku życia kształcenie i zdobycie konkretnego zawodu. Farma jest
bardzo dobrze zorganizowanym i prosperującym kombinatem rolnym, nastawionym na
działalność produkcyjno – usługową, specjalizującym się w produkcji i sprzedały
ekologicznej żywności. Powstała w roku 1987 w zrujnowanym obiekcie gospodarczym.
Obecnie jej powierzchnia wraz z areałem uprawnym wynosi 650 hektarów. Doprowadzenie
farmy do obecnego stanu trwało nieprzerwanie ponad 20 lat. W tym czasie odnawiano i
uruchamiano kolejne obiekty, które dzisiaj zachwycają zarówno swoim wyglądem, estetyką
jak też dbałością o utrzymanie.
71
Wszelkie prace począwszy od tych o charakterze stricte rolnym, poprzez
przetwórstwo, produkcję i usługi wykonywane są przez młodzież, która pracuje
i jednocześnie uczy się konkretnego zawodu pod kierunkiem doświadczonych instruktorów.
Oprócz młodzieży na farmie przebywają osoby bezdomne, które również pracują i przyuczają
się do zawodu. Na terenie zwiedzanego przez nas obiektu prowadzono imponującą: hodowlę
bydła, trzody chlewnej, kóz, drobiu, stadninę koni, zajmowano się uprawą zbóż i roślin w tym
ozdobnych, winnych latorośli, warzyw i owoców, które nie tylko sprzedawano na miejscu, ale
również były odpowiednio pakowane i wysyłane do sklepów. Płody i produkty rolne
przerabiane były również bezpośrednio na miejscu, ponieważ działają tam ubojnia, masarnia,
mleczarnia, winiarnia, piekarnia i cukiernia. Nie mniej imponująca była skala usług
świadczonych przez farmę w zakresie oferty gastronomicznej, na którą składały się:
kawiarnia, winiarnia i restauracja oraz sklep nie tylko ze zdrową żywnością, ale również
innymi artykułami pochodzenia naturalnego / kosmetykami, odzieżą, zabawkami, itp./, a
także cukiernia. Z myślą o gościach rozwinięto również usługi turystyczne, zapewniając bazę
noclegową. Uruchomiano bowiem hotel posiadający kilkanaście miejsc noclegowych dla
odwiedzających to miejsce i korzystających z jego uroków oraz bogactw. Gama usług
oferowanych przez farmę jest adresowana do odbiorców w różnym wieku, również
najmłodszych, dla których powstało mini zoo, w którym mogą zobaczyć na własne oczy
zwierzęta hodowane w gospodarstwie, ale również unikatowe gatunki drobiu, gołębi i innych
zwierząt.
Z uwagi na zakres prowadzonej działalności gospodarczej i usługowej miejsce to jest
chętnie odwiedzane zarówno przez osoby, które chcą nabyć oferowane przez gospodarstwo
produkty ekologiczne, wypocząć w tym bez wątpienia ciekawym i cichym zakątku lub po
prostu zabawić się. Jak zaznaczył nasz przewodnik miejsce to spełnia wiele funkcji. Zajmuje
się edukacją, resocjalizacją, działalnością produkcyjno-usługową oraz rekreacyjną. Należy
zaznaczyć, że we wszystkich zwiedzanych przez nas obiektach znajdujących się w tym
kompleksie ich obsługą zajmowała się młodzież i osoby bezdomne. Podczas naszej
przedpołudniowej wizyty, która trwała 2 godziny, pomimo stosunkowo wczesnej pory
miejsce to odwiedziło dużo osób.
72
Z informacji przekazanych przez osobę oprowadzająca nas po obiekcie wynika, że
pobyt młodzieży na farmie jest dobrowolny. Bardzo często jest alternatywą przed
ewentualnym pobytem w ośrodkach o znacznie zaostrzonym rygorze lub nawet zakładem
karnym. Jeżeli młody człowiek zdecyduje się na opuszczenie farmy wówczas może tam
trafić. Dlatego nie jest to miejsce dla każdego, stwarzającego problemy. Połączenie pracy z
nauką jest szansą na powrót do normalnego życia. Na miejscu młodzież ma zapewnione
warunki do nauki oraz bazę noclegową. Wśród podmiotów, które zaangażowane są
w prowadzenie obiektu wskazano Urząd ds. Dzieci Młodzieży, a także krajowe władze Hesji.
Biorąc pod uwagę przedstawione rozwiązanie, niewątpliwie jest to ciekawa forma
resocjalizacji i terapii, polegającej na przywracaniu do społeczeństwa młodych ludzi, którzy z
różnych względów znaleźli się na jego marginesie. Praca, kontakt z przyrodą, zwierzętami,
różnymi osobami może uruchomić, bowiem w tych młodych ludziach pozytywne bodźce,
polegające na dążeniu do osiągnięcia celu, jakim jest nauka i zdobycie zawodu oraz korzyści
z tego dla nich w przyszłości płynące. Społeczeństwu daje możliwości korzystania z efektów
pracy tych młodych ludzi, które bez wątpienia kojarzone są ze zdrowiem i użytecznością,
zapewniając jednocześnie wzajemny kontakt, niezbędny młodzieży również pod kątem
poznawania zasad współżycia społecznego. Warto zwrócić uwagę, że wzajemne powiązania
tych relacji, wpływają na postrzeganie młodzieży przez odwiedzających to miejsce z zupełnie
innej perspektywy, ludzi posiadających zdolności, wykazujących się umiejętnościami
przydatnymi i dobrymi dla społeczeństwa, a więc mogących być wartościowymi, a nie tylko
kojarzonymi z tylko tym, co złe i niebezpieczne.
6.5 Opieka psychologiczna i profilaktyka dla ofiar i sprawców przemocy
domowej
Wykłady na ten temat prowadziły: pani nadkom. Friederike Stierhof z Hessisches
Landeskryminalamt, P4 (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego),
pani Brigitte Beuter z Domu pomocy kobietom w Wiesbaden oraz pani prof. dr Bannenberg z
Uniwersytetu Gießen
W ramach współpracy z Heskim Krajowym Urzędem Kryminalnym w dniach
19
– 24 kwietnia 2010r, w części dotyczącej opieki psychologicznej i profilaktyki przemocy
domowej zostaliśmy zapoznani z następującymi tematami:
- Zjawiska „Running Amok”, który wchodzi w zakres przemocy rówieśniczej.
- Funkcjonowanie Punktu Konsultacyjnego w Wiesbaden dla ofiar przemocy domowej,
a także uzyskaliśmy informacje na temat Domu Pomocy Kobietom w Wiesbaden;
- Programem przeciwdziałania przestępstwom z nienawiści i wstępnej pracy
ze sprawcami.
1. Zjawisko „Running Amok” można zaliczyć do przemocy szkolnej/rówieśniczej.
W tym przypadku nie tylko młodzież szkolna jest narażana na niebezpieczeństwo utraty życia
lub zdrowia, ale także osoby dorosłe (pedagodzy, nauczyciele, osoby postronne, służby
mundurowe i ratunkowe podejmujące działania interwencyjne). Tego typu sytuacje zaliczamy
do zdarzeń traumatycznych, które mogą wywoływać u wszystkich uczestniczących osób
(zarówno ofiar jak i służb ratunkowych) reakcje psychologiczne i fizjologiczne, które są
normalną reakcją na sytuacje wysoce zagrażające.
Na terenie naszego kraju nie zanotowano to tej pory zjawisk typu „Running Amok”,
dlatego na początku opiszę przykładowe trzy przypadki jakie miały miejsce: pierwszy
w Stanach Zjednoczonych, następne dwa w Niemczech. Do tej pory podobne przypadki miały
73
miejsce na terenie państw Europy m.in. Anglii, Finlandii, Niemczech i w Stanach
Zjednoczonych.
W niniejszym sprawozdaniu ujęto - opis zjawiska, profil sprawcy, kryteria mogące
świadczyć o zagrożeniu danym zjawiskiem, zmiany osobowościowe, zaburzenia zachowania,
działania prewencyjne).
Masakra w Columbine
Masakra "Columbine High School" wydarzyła się we wtorek, 20 kwietnia 1999 roku
w stanie Colorado, w dniu urodzin Adolfa Hitlera. Dwójka młodocianych uczniów, Eric
Harris i Dylan Klebold rozpoczęli strzelaninę, w której zginęło dwunastu uczniów i jeden
nauczyciel, oprócz tego zostało zranionych dwudziestu czterech ludzi.
Eric i Dylan przyjechali do szkoły i weszli tylnymi drzwiami szkolnego bufetu. Mieli na sobie
długie czarne płaszcze, które były znakiem firmowym małej grupy uczniów: "Mafii długich
płaszczy" (Trenchcoat Mafia), której to obaj poniekąd byli członkami. Dopóki nie wyciągnęli
spod płaszczy półautomatycznych broni, nikt nie przypuszczał, że coś jest nie tak.
W momencie jak rozpoczęła się strzelanina, uczniowie próbowali uciekać drzwiami i oknami.
Policjanci z oddziału SWAT próbowali wejść do szkoły, ale najpierw musieli ewakuować
szkołę i rozbroić bomby, które były pochowane na terenie szkoły i poza nią. Kiedy policja
oczyściła parter szukając bomb, ofiary oraz odpowiedzialni za ten pogrom Harris i Klebold
kontynuowali strzelaninę na drugim piętrze. Szczęśliwcy, którym udało się przeżyć,
opowiadali później, że Klebold i Harris uśmiechali się i śmiali w najlepsze podczas zabijania
swoich kolegów. Ostatnie strzały dały się słyszeć o godzinie 12:30, kiedy Harris i Klebold
odebrali sobie życie. Około godziny 16-tej policja potwierdziła, że budynek jest "czysty".
Wszyscy, którzy przeżyli zostali ewakuowani. Ciała dwóch morderców zostały znalezione z
bronią w rękach oraz materiałami wybuchowymi ukrytymi pod płaszczami. Wszystkie
szpitale z sześciu dystryktów zostały zaalarmowane jak tylko wiadomość o strzelaninie
została podana przez szkolną ochronę o godzinie 11:35 i od razu przełączyły się na procedury
nagłego wypadku. W południe, kiedy zaczęły docierać pierwsze ofiary, byli już gotowi.
Dwudziestu pięciu osobom udzielono pomocy, dwadzieścia trzy miały rany postrzałowe, trzy
były w stanie krytycznym.
Było to pierwsze tego typu zdarzenie na tak wielką skalę, które znalazło swoich
naśladowców.
Masakra w Winnenden
Około godziny 9:30 w dniu 11 marca 2009r. ubrany w czarny uniform młody
mężczyzna wtargnął do szkoły ponadpodstawowej Albertville w Winneden koło Stuttgartu
i bez słowa zaczął strzelać na oślep. Zamachowcem był siedemnastoletni mężczyzna, który
zginął w trakcie wymiany ognia z policjantami. W wyniku masakry zginęło 15 osób, ofiarami
byli uczniowie w/w szkoły w wieku od 14 do 15 lat i trzy nauczycielki. Oprócz tego wiele
osób zostało rannych. Całe zdarzenie trwało krótko. Naoczni świadkowie twierdzili, że
niektórzy uczniowie w trakcie masakry próbowali ratować się ucieczką. Policja została
zaalarmowana o godzinie 9:33, gdy dotarła na miejsce, zamachowca nie było na terenie
szkoły. Sprawca uciekł w kierunku centrum miasta, a po drodze zabił kolejną przypadkową
osobę. Zamachowiec zdołał się przebić przez policyjną blokadę, uprowadził samochód wraz z
zakładnikiem i dojechał do oddalonego o 40 km Wendlingen, w trakcie ucieczki uwolnił
kierowcę. Zamachowiec zginął przed supermarketem, gdzie doszło do wymiany ognia
pomiędzy nim, a policjantami. Sprawcą był siedemnastoletni Tim K., były uczeń szkoły
Albertville w Winnenden. Mieszkał z Leutenbach w powiecie Rems-Murr w Badenii-
74
Wirtembergi, pochodził z dobrze sytuowanej rodziny. Jego rodzice posiadali w domu legalnie
18 sztuk broni palnej. Podczas rewizji w ich domu stwierdzono brak pistoletu Beretta oraz 50
pocisków. Siedemnastolatek ukończył w/w szkołę w 2007r. Według dyrektorki szkoły nie był
on uczniem ekstrawaganckim i nie zwracał na siebie uwagi.
Masakra w Erfurcie
W dniu 26 kwietnia 2002r. w Guttenberg – Gimnazjum w Erfurcie Niemczech, Robert
Steinhäuser wszedł do szkoły i rozpoczął strzelaninę około godziny jedenastej. W trakcie
strzelaniny zginęło siedemnaście osób (dwunastu nauczycieli, sekretarka, policjant, dwóch
uczniów oraz sprawca), natomiast siedem osób zostało rannych.
W dniu 26 kwietnia 2002r. roku odbywała się pisemna matura z matematyki. Rodzice
Steinhäusera nie wiedzieli, że ich syn nie jest dopuszczony do matury, wyszedł do szkoły, jak
co dzień. W toalecie jego szkoły, było schowane około 500 sztuk amunicji, tam też zaraz po
wejściu do szkoły przebrał się w strój ninja. Chodził od klasy do klasy, na krótko zatrzymując
się i strzelając do nauczycieli (według relacji uczniów celował wyłącznie do nauczycieli,
jednakże mimo to zabił dwóch uczniów przez zamknięte drzwi). Po pięciu minutach od
rozpoczęcia strzelaniny do szkoły przyjechała policja. Chwilę później Steinhäuser, celując z
okna, strzelił policjantowi w głowę, zabijając go na miejscu. Na korytarzu zaczepił go
nauczyciel Rainer Heise, krzycząc do niego: "Robert! Co ty sobie myślisz? To ty strzelałeś?".
Steinhäuser odwrócił się, ściągnął maskę, na co sześćdziesięcioletni Heise odpowiedział:
"Strzel do mnie, tylko patrz mi w oczy!" ("Drück ab! Wenn du mich jetzt erschießt, dann guck
mir in die Augen!"). Steinhäuser zawahał się, po czym odpowiedział: "Na dziś wystarczy,
panie Heise." ("Für heute reicht's, Herr Heise."). W tym momencie nauczyciel Rainer Heise
wepchnął sprawcę do klasy, zamknął drzwi na klucz i zbiegł do sekretariatu. Krótko po tym
wydarzeniu uczeń popełnił samobójstwo.
Masakra trwała około 20 minut. Zginęło w niej 17 osób. Sprawca użył około 71 naboi.
To są przykładowe zdarzenia, które we współczesnym świecie zdarzają zarówno w Stanach
Zjednoczonych jak i Europie. Zdarzenie to opisuje się jako „Running Amok”, nazwa ta nie do
końca jest adekwatna. Słowo „Amok” oznacza napad morderczego szału, obłędnej furii,
nieplanowanego zamiaru zabójstwa. Natomiast zjawisko „Running Amok” jest skrupulatnie
planowane i przygotowywane przez sprawcę/sprawców. Często osoby planujące tego typu
działania ogłaszają swój plan na stronach internetowych, informują w sposób bezpośredni lub
pośredni otoczenie o swoich zamiarach. Do tej pory przeprowadzono niewiele badań
poświęconych tej tematyce. Zabójstwa „Running Amok” różnią się też od zabójstw seryjnych,
które są rozciągnięte w czasie i wiążą się z określoną motywacją (rabunkową, seksualną).
Można je raczej porównać do zabójstw masowych.
Wstępne badania, jakie przeprowadzono w tym kierunku pozwoliły wykluczyć pewne
hipotezy np.; wszyscy sprawcy byli wcześniej ofiarami przemocy. Stwierdzono, że sprawcy
„Running Amok” pochodzili z „normalnych” rodzin: średnio zamożnych, bez widocznych
patologii.
Profil sprawcy, który udało się wyłonić na podstawie analizy wszystkich podobnych
przypadków, jakie miały miejsce w Niemczech:
- wiek sprawcy mieści się przedziale 14 – 25 lat;
- w większości to mężczyźni, była tylko jedna kobieta,
- żyją na marginesie środowiska społecznego,
- często mają problemy z nauką, powtarzają klasy,
- przez kolegów, innych uczniów są spostrzegani jako trzymający się na uboczu
dziwacy, często po prostu się ich nie zauważa,
- broń z której strzelają często pozyskują z domów rodzinnych lub od znajomych,
- często relacja z ojcem opiera się tylko na fascynacji bronią palną (nauka strzelania,
75
-
-
wspólne polowania).
sprawcy nie zachowują się agresywnie na zewnątrz, z reguły są spostrzegani jako
spokojni uczniowie nie wdają się w żadne konflikty, z reguły nie mieli wcześniej
żadnych zachowań agresywnych na terenie szkoły czy domu
pochodzą z średnio zamożnych rodzin,
rodzeństwo sprawcy różni się od niego, są bardziej związani emocjonalnie
z rodzicami, uczestniczą w życiu rodzinnym w przeciwieństwie do sprawcy,
Sprawcy mieszkają w małych aglomeracjach miejskich.
Zmiany osobowościowe i zaburzenia zachowania
d) zaburzenie narcystyczne (uważają się za inteligentniejszych od reszty uczniów;
odnoszą się negatywnie do swoich kolegów, przyjaciół, którzy osiągnęli sukcesy, są w
czymś lepsi od nich – automatycznie odsuwają się od takiej osoby, czują się
zdradzeni),
e) zauważalne deficyty komunikacyjne;
f) w szkole często występują widoczne problemy z koncentracją,
g) niektórzy mają problemy z własną seksualnością, nie są atrakcyjni dla płci przeciwnej,
mogą mieć agresywne fantazje seksualne,
h) nie nadużywają alkoholu i narkotyków
i) czasami zażywają leki antydepresyjne Luvax
j) często wyobrażają sobie i deklarują, że wstąpią do wojska, policji (służb
mundurowych), nigdy tego nie realizują, ponieważ obawiają się wysiłku fizycznego,
k) nie chcą narażać się na niepowodzenia
l) trudności interpersonalne – samotnicy.
Kryteria mogące świadczyć o zagrożeniu „Running Amok”:
·
osoba pozytywnie się wypowiada o takich zdarzeniach jak masakra w Columbine
czyli „Running Amok”, np. twierdzi, że co coś takiego przydałoby się w jej szkole,
rodzinie,
·
sam grozi popełnieniem podobnego czynu (fantazjuje o tym), należy się przyjrzeć
w jakim kontekście to mówi, czy się powtarza,
·
mogą pojawiać się myśli i hasła promujące samobójstwo,
·
kontakt z rodzicami powierzchowny, raczej trzyma się z dala od rodziny, niechętnie
uczestniczy np. w imprezach rodzinnych,
·
rodzice trzymają broń w domu, często jedyny kontakt z dzieckiem poprzez
zainteresowania bronią.
·
twierdzi, że wstąpi do wojska, policji, ale nic nie robi w tym kierunku,
·
fascynuje się tematyką wojenną, ugrupowaniami zmilitaryzowanymi,
·
czyta literaturę, która dotyczy przemocy, śmierci, wojny,
·
mogą nosić czarne płaszcze symbol władzy, siły, agresji,
·
unikają sportu, wysiłku fizycznego, konfrontacji z innymi,
·
w jego pokoju jest pełno odnośników do przemocy, wojny, Running Amok,
·
często robią sobie zdjęcia z bronią i umieszczają je na stronach internetowych typu:
nasza klasa,
·
interesują się filmami głównie o tematyce wojennej, z przemocą,
·
większość czasu spędza przy komputerze:
·
w internecie (przegląda strony www odnoszące się
do zachowania typu amok),
·
gra w gry nasycone przemocą („strzelanki”, zabijanie,
czasami mogą to być specjalnie skonstruowane gry typu
76
„strzelanki” których akcja rozgrywa się w szkole).
Wzór zachowania sprawcy w trakcie zdarzenia typu „Running Amok”:
STRZELANIE – DRZWI – STRZELANIE
Sprawca chodzi od klasy do klasy i strzela do wszystkich napotkanych osób, czasami zdarza
się, że zabija według określonego typu np. nauczyciele
Jak można zapobiec tego typu zachowaniom?
· współpraca pedagogów szkolnych/nauczycieli z rodzicami,
· uwrażliwienie rodziców na zachowanie swoich dzieci, kontrola stron internetowych
przeglądanych przez młodzież, świadomość czym interesują się ich dzieci, jakiego
typu literaturę czytają, w jakie gry grają,
· uwrażliwienie pedagogów na informacje pochodzące od uczniów na temat
planowanych zachowań typu „Running Amok”,
· określenie na ile informacje stanowią realne zagrożenie
· współpraca z policją;
· zwracanie uwagi jakie strony internetowe są przeglądane w szkole.
W przypadku wykrycia potencjalnego sprawcy, poddawany jest on badaniom
psychiatrycznym i psychologicznym, czasami umieszczany jest na oddziale psychiatrycznym
w szpitalach w celu obserwacji i diagnozy. W niektórych przypadkach następuje diagnoza
całego systemu rodzinnego i jeśli jest taka potrzeba oferowane są odpowiednie środki
naprawcze.
Na terenie Niemiec rocznie udaremnia się ponad dziesięć tego typu zjawisk. Jest to efekt
żmudnej pracy zarówno pracowników szkół i policji, uwrażliwianie rodziców i rówieśników,
skrupulatne filtrowanie stron internetowych.
2. W ramach zapobiegania „Przemocy domowej” w Hesji strona niemiecka zaprezentowała
nam funkcjonowanie Punktu Konsultacyjnego w Wiesbaden dla ofiar przemocy domowej, a
także uzyskaliśmy informacje na temat Domu Pomocy Kobietom w Wiesbaden.
Punkt konsultacyjny w którym mieliśmy okazję wizytować mieści się na piętrze
w kamienicy w Wiesbaden. Składa się z dwóch dużych pomieszczeń, w których dyżurują
pracownicy i stażyści. Oprócz tego zatrudnione tam osoby mają dwudziestoczterogodzinny
dyżur telefoniczny.
Pomoc oferowana przez Punkt konsultacyjny dotyczy:
- udzielanie informacji na temat dostępnych form pomocy;
- wsparcie i wzmacnianie podejmowanych działań ochronnych;
- wyjaśnienia aktualnej sytuacji finansowej i możliwych formach uzyskania pomocy
socjalnej;
- doradztwo w zakresie indywidualnych potrzeb uwarunkowanych kulturowo (dotyczy
kobiet innych narodowości);
- wsparcie psychospołeczne w zakresie odnalezienia się w nowej roli „samotnej matki”.
- doradztwo zawodowe / aktywizacja zawodowa,
- oferowanie kursów nauki języka niemieckiego,
- w zależności od potrzeb - zatrudnianie tłumaczy w celu udzielania rzetelnej pomocy
osobom nie znających j. niemieckiego,
- organizowanie różnych akcji mających na celu nagłośnienie problemu przemocy
domowej w Hesji np. wystawa galerii portretów mieszkanek „Domu dla kobiet
77
w Wiesbaden”. W/w galeria jest poświęcona pamięci zamordowanej byłej mieszkanki
Eker Nurdan 06.06.1978 – 30.09.2009r.
- Pomoc w uzyskaniu pomocy prawnej.
Z punktem konsultacyjnym współpracuje Dom dla Kobiet w Wiesbaden, którego niestety nie
mieliśmy okazji wizytować. Ze względu na bezpieczeństwo podopiecznych, których życie
często jest zagrożone, miejsce ośrodka jest utajnione.
W Domu dla kobiet znajduje się dwadzieścia miejsc noclegowych. Prawo
do przebywania w w/w ośrodku ma każda kobieta, która doświadcza przemocy ze strony
swojego partnera lub innej bliskiej osoby, niezależnie od miejsca zamieszkania (regionu
Niemiec), pochodzenia lub narodowości. W ośrodku są pokoje w których kobieta może
mieszkać z własnymi dziećmi. Nie ma ograniczeń co do wieku dziecka, ale z reguły
przyjmuje się osoby z dziećmi do 14 roku życia. W ośrodku znajduje się osobna kuchnia,
świetlica, ogródek z piaskownicą. Każda kobieta utrzymuje się za własne pieniądze, jeśli
istnieje taka potrzeba, jest organizowana pomoc socjalna
Kwestie dotyczące funkcjonowania całego ośrodka regulowane są poprzez spotkania
wszystkich mieszkanek i pracowników. Istnieje jedna zasada: „Nie stosujemy przemocy
wobec siebie nawzajem i dzieci”.
Dom dla Kobiet w Wiesbaden nie określa jak długo osoba może w nim przebywać. Z
informacji jakie uzyskaliśmy wynika, że osoby przebywają w nim około sześciu miesięcy.
Kobietom mieszkającym w ośrodku nie narzuca się żadnych form pomocy, terapii,
konsekwentnie uczy się je przejmowania odpowiedzialności za własne życie.
Okres pobytu w ośrodku to przede wszystkim czas, który podopieczne mogą przeznaczyć na:
- diagnozę własnej sytuacji prawnej i socjalnej;
- aktywizację zawodową;
- opracowanie planu pomocy adekwatnego do potrzeb i oczekiwań danej osoby
- motywowanie osób do działań obronnych mających na celu zatrzymanie
przemocy,
- Terapia nie jest prowadzona w okresie przebywania kobiet na terenie ośrodka.
Zakłada się, że jeżeli kobieta zacznie funkcjonować poza ośrodkiem i będzie
potrzebowała dodatkowego wsparcia psychologicznego, będzie mogła zwrócić się
do odpowiednich instytucji.
Priorytetem „Domu dla Kobiet” jest zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa osobom, które
tam przebywają.
78
Zapewnienie podstawowych potrzeb fizjologicznych i potrzeby bezpieczeństwa umożliwi
osobom dalszy rozwój w kierunku budowania prawidłowych bliskich relacji opartych na
wzajemnym szacunku, osiągnięciu satysfakcji życiowej i możliwości samorealizacji.
Każda kobieta decyduje, w jakim zakresie będzie korzystać z oferowanej jej pomocy!!!
Nikogo nie przymusza się do korzystania z oferowanej pomocy.
3. Programem przeciwdziałania przestępstwom z nienawiści – sieć doradztwa
ekstremizm prawicowy IKARus – pomoc osobom o skrajnych radykalnych poglądach
prawicowych w procesie resocjalizacji i powrotowi
Ikarus jest programem przeciwdziałania ekstremizmowi prawicowemu, który został
zapoczątkowany na przełomie 2002/2003r. jako innowatorski projekt Heski. Został
w stworzony w związku z nasileniem się radykalnych nastrojów
w
społeczeństwie niemieckim. W momencie tworzenia w/w programu Policja nie miała zbyt
wielu doświadczeń w walce z ekstremizmem prawicowym, wszystko było oparte na
eksperymencie. Problem dotyczył głownie młodych osób w wieku 16-20 lat, którzy
pochodzili z środowisk o mocnych korzeniach prawicowych.
Program IKARus jest prowadzony przez cztery osoby:
- dwóch policjantów
- jednego pracownika socjalnego;
- jednego pracownika administracyjnego.
Osoby chcące uczestniczyć w programie IKARus same zgłaszają się do koordynatora
w związku z licznymi problemami, konfliktami w środowisku zawodowym, społecznym,
rodzinnym, albo z powodu postępowania karnego. Tylko w takich sytuacjach skrajni
nacjonaliści zgłaszają się po pomoc, jednak nie wszyscy są wystarczająco zmotywowani do
zmiany. Warunkiem przystąpienia do programu jest podpisanie umowy. Jednym z pierwszych
i podstawowych działań to zabieg usunięcia tatuaży świadczących o poglądach skrajnie
prawicowych. Osoba uczestnicząca w projekcie uczy się funkcjonowania poza
dotychczasowym środowiskiem. Jeżeli istnieje taka potrzeba zainteresowany zmienia miejsce
pracy, zamieszkania. W niektórych przypadkach, gdy istnieje realne zagrożenie życia lub
zdrowia policja wzmacnia patrole w miejscu zamieszkania danej osoby. Podczas trwania
programu osoby w nim uczestniczące dobrowolnie podejmują terapię w nurcie poznawczobehawioralnym ukierunkowaną głównie na kształtowanie umiejętności kontrolowania
własnych emocji.
6.6 System szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i
rówieśniczej
System szkolenia i doskonalenia zawodowego policjantów w zakresie przeciwdziałania
przemocy domowej i rówieśniczej na przykładzie doświadczeń Heskiego Krajowego
Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden (Niemcy).
W ramach realizacji projektu Komendy Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu pt.
"Koalicja otwartych drzwi-wymiana doświadczeń w zakresie ograniczania przemocy
domowej i rówieśniczej", (Program "Uczenie się przez całe życie" - Leonardo da Vinci)
uczestnicy delegacji podejmowanej przez Heski Krajowy Urząd Kryminalny w Wiesbaden
(Niemcy) mogli zapoznać się z bogatą ofertą doświadczeń i rozwiązań dotyczących
problematyki podnoszenia kwalifikacji osób zaangażowanych w profilaktykę i zwalczanie
zjawiska przemocy.
79
Powyższą problematykę prezentowali funkcjonariusze z Centralnej Komórki ds. Prewencji
Kryminalnej i Ruchu Drogowego mieszczącej się w ramach Biura Prezydialnego Heskiego
Krajowego Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden, czyli osoby koordynujące na poziomie Hesji
zagadnienia przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej.
Heski Krajowy Urząd Kryminalny w Wiesbaden podlega Heskiemu Ministerstwu
Spraw Wewnętrznych, które ściśle współpracuje z Heskim Ministerstwem Sprawiedliwości
oraz Ministerstwem ds. Socjalnych oraz Heskim Krajowym Urzędem ds. Młodzieży.
Te dwa ostanie ministerstwa w latach 2004-2006 zainicjowały i spowodowały
utworzenie Koordynującego Organu Przeciwko Przemocy w Rodzinie. Do współpracy w
ramach tego organu zaproszono przedstawicieli różnych ministerstw, które swoim zakresem
działań mogły i nadal mogą przyczyniać się do lepszego funkcjonowania państwa w zakresie
ochrony i pomocy ofiarom oraz oddziaływania na sprawców przemocy domowej.
Jednym z zadań Krajowego Organu Koordynującego jest szkolenie z zakresu problematyki
przemocy w rodzinie przedstawicieli wszystkich zawodów, które w swojej misji mają służyć
potencjalnym ofiarom i reagować na działania sprawców przemocy. Zważywszy na fakt, iż
przemoc domowa jest złożonym zjawiskiem, jako problem społeczny stawia też wysokie
wymagania w zakresie przygotowania zawodowego fachowców do skutecznego reagowania.
Dlatego też na konferencjach i szkoleniach organizowanych przez Krajowy Organ
Koordynujący oraz przedsięwzięciach lokalnych w tym zakresie uwzględnia się przede
wszystkim interdyscyplinarne podejście do problemu przemocy domowej.
Krajowy Organ Koordynujący Przeciwko Przemocy w Rodzinie prowadzi coroczne
trzydniowe szkolenia interdyscyplinarne na temat przemocy domowej oraz stalkingu, które
oferowane są głównie dla sędziów i prokuratorów, policji, jak również dla instytucji
zaangażowanych w doradztwo dla ofiar. W ramach swojej oferty uwzględnia też
interdyscyplinarne warsztaty dotyczące przemocy w rodzinie, na których poruszane są tematy
wynikające z bieżących analiz skali i symptomów tego zjawiska społecznego. Źródła analiz
również są interdyscyplinarne, pochodzą zarówno ze statystyk policyjnych, sądowych jak
również z badań ośrodków naukowych. Dlatego też do współpracy w przedsięwzięciach
szkoleniowych zapraszani są również pracownicy naukowi zajmujący się tą problematyką.
Wiedza i umiejętności zdobyte na poziomie krajowym kaskadowo przekazywane są na
poziom lokalny i wdrażane na poziomie struktur regionalnych. W ramach Hesji w 31 gminach
działają Okrągłe Stoły Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (Runde Tische gegen
häusliche Gewalt). W ramach Okrągłych Stołów doskonali się system sieci instytucji
publicznych i prywatnych, która ma na celu ochronę i pomoc dla ofiar i interwencję wobec
sprawcy przemocy. Na tym poziomie również akcentuje się interdyscyplinarne podejście,
przejawiające się wymianą doświadczeń przedstawicieli różnych profesji działających
przeciw przemocy. W ramach swoich zadań struktury regionalne ułatwiają organizację i
realizację spotkań, szkoleń, seminariów poświęconych problematyce przeciwdziałania
przemocy na poziomie lokalnym, co jest dodatkowo wzmacniane przez wykwalifikowanych
doradców z poziomu Heskiego Krajowego Planu Działania.
Krajowy Organ Koordynujący i jego Doradczy Komitet Ekspertów oraz przedstawiciele
wszystkich Regionalnych Okrągłych Stołów spotykają się rokrocznie i wymieniają
doświadczeniami w celu usprawnienia działania systemu przeciwdziałania przemocy w
rodzinie.
Jak widać szkolenie jest niezbędnym aspektem prawidłowego funkcjonowania systemu
pomocy ofiarom oraz interwencji wobec sprawcy przemocy. Jest więc jednym z wiodących
działań również dlatego, aby nie dochodziło do zjawiska tzw. wtórnej wiktymizacji z
powodu braku kwalifikacji czy zbyt niskich umiejętności przedstawicieli zawodów, które
80
mają być wsparciem dla ofiar czy też mają realizować aspekt resocjalizacyjno-karny w
kontakcie ze sprawcą.
Interdyscyplinarna wiedza na temat zjawiska przemocy domowej jest dostępna również dla
reprezentantów policji i wdrażana w jej system szkolenia:
· Policjanci w Hesji są edukowani z zagadnień dotyczących przemocy domowej już w
ramach kursu oficerskiego w Heskiej Akademii Policyjnej w Wiesbaden. (na trzyletni
kurs oficerski są kierowani wszyscy kandydaci do Policji, którzy spełnili kryteria w
ramach doboru zewnętrznego)
· Szkoła ta oferuje również dodatkowe, kilkudniowe kursy specjalistyczne dla
specjalistów typowanych do realizacji zadań służbowych w tym obszarze.
· Ponadto bieżąca analiza statystyk policyjnych lub informacji z poziomu krajowego
jest omawiana w ramach odpraw do służby z policjantami wchodzącymi w
bezpośredni kontakt z ofiarami i sprawcami przemocy domowej czy rówieśniczej. Jest
to możliwe, ponieważ Heska Policja szczególną wagę przykłada do analizy zjawiska
patologicznych rejestrowanych w statystykach policyjnych, co znajduje swój wyraz w
utworzeniu komórki analitycznej o nazwie Kryminalno – Kryminologiczne
Stanowisko Badawcze. Na uwagę zasługuje również fakt, że komórka ta ściśle
współpracuje z Centralną Komórką Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego (P4).
Dzięki temu wyniki bieżących analiz mogą znaleźć odzwierciedlenie w uaktualnianiu
kierunków działania policji w zależności od aktualnych potrzeb.
· W ramach edukacyjnego wymiaru dla wszystkich zainteresowanych (policjantów oraz
przede wszystkim dla szerokiego gremium społecznego) na stronach internetowych
prewencji kryminalnej funkcjonuje bogata baza danych na temat profilaktyki i
pomocy ofierze i skutecznego reagowania wobec sprawcy przemocy (www.polizeiberatug.de) (możliwość pobrania drogą elektroniczną druków, broszur)
· Warto również zaznaczyć, że heskich funkcjonariuszy z Prewencji Kryminalnej
wyposaża się w bogate materiały dydaktyczne m. in. filmy, gry komputerowe,
gadżety z kampanii reklamowych promujących funkcjonowanie bez przemocy oraz
skuteczne sposoby przeciwdziałania przemocy. Materiały te opracowane są pod
kątem dotarcia do określonych grup docelowych oraz promują szczegółową tematykę
z obszaru przeciwdziałania przemocy domowej, rówieśniczej, uwarunkowanej
uzależnieniami itp. Tematyka ta jest dyktowana bieżącymi analizami zjawiska i
wdrażana w reakcji na wyniki analiz.
· W ramach bieżących potrzeb policjanci konsultują się z pracownikami naukowymi w
ramach opracowywanych zagadnień np. „Amok”
Jak pokazuje powyższy opis systemu szkolenia i doskonalenia zawodowego policjantów w
zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej na przykładzie doświadczeń
Heskiego Krajowego Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden (Niemcy), policjanci są jednym z
ogniw skutecznie działającego systemu koalicji pomiędzy instytucjami państwowymi i
prywatnymi. Korzystają z możliwości kształcenia na poziomie krajowym, ale też organizują
lokalne przedsięwzięcia o interdyscyplinarnym charakterze, dzięki czemu dostosowują się do
lokalnych uwarunkowań w tej problematyce.
Zarówno szkolenie jak i doskonalenie zawodowe policjantów w ramach Heskiego Krajowego
Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden (Niemcy), uwzględnia wieloaspektową tematykę
problematyki przemocy w rodzinie i przemocy rówieśniczej.
Również formy przedsięwzięć szkoleniowych są różnorodne i ukierunkowane nie tylko na
81
przyswajanie wiedzy, ale również na kształtowanie odpowiednich postaw u funkcjonariuszy
w oparciu o zdobyte umiejętności praktycznego reagowania.
W części wykładowej uczestnicy szkoleń uzyskują wiedzę w zakresie:
- ogólnych informacji o przemocy w rodzinie i przemocy rówieśniczej,
- mechanizmów i konsekwencji stosowania przemocy dla ofiar,
- skutecznych sposobów interwencji wobec sprawcy przemocy (z uwzględnieniem
możliwości wykorzystania programów terapeutycznych dla sprawców przemocy),
- przemocy wobec dziecka, ( w tym standardów dotyczących diagnozy i potrzeb dzieci
krzywdzonych z podziałem na symptomy przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej czy też
objawów zaniedbania),
- diagnozy sytuacji i potrzeb osoby starszej doświadczającej przemocy w rodzinie,
- procedur policyjnych związanych z zapobieganiem przemocy domowej,
- kompetencji służb niezbędnych do rozwiązywania problemów przemocowych oraz
kompetencje instytucji współpracujących w ramach systemu działającego na rzecz
przeciwdziałania przemocy.
Natomiast w części warsztatowej, uczestnicy mogą doskonalić praktyczne umiejętności w
zakresie:
- praktycznego wykorzystania procedur związanych z zapobieganiem przemocy domowej i
rówieśniczej,
- wykorzystania lokalnego systemu wsparcia dla ofiar przemocy, w tym standardów pracy
miejsc pomocowych (punkty informacyjno-konsultacyjne, poradnie ambulatoryjne, ośrodki
stacjonarne, hostele, specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie itd.),
- uwzględnienie wiedzy na temat różnic kulturowych wynikających ze zjawiska migracji
ludności innych narodowości osiedlających się w Niemczech w celu przeciwdziałania
przemocy
w
tych
środowiskach,
- pierwszego kontaktu z ofiarą przemocy w tym: prawidłowej oceny sytuacji, przekazania
informacji dotyczących pomocy rodzinie oraz wpływu ujawnienia przemocy na
funkcjonowanie rodziny,
- diagnozy i potrzeb dzieci krzywdzonych z podziałem na symptomy przemocy fizycznej,
psychicznej, seksualnej czy też objawów zaniedbania),
- diagnozy ofiar i sprawców przemocy w kontekście sytuacji nadużywania środków
psychoaktywnych w rodzinie dysfunkcyjnej,
- zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży, jako konsekwencji przemocy w rodzinie,
- diagnozy sytuacji i potrzeb osoby starszej doświadczającej przemocy w rodzinie,
- własnych kontaktów uczestników ze sprawcą przemocy w oparciu o obowiązujące
algorytmy postępowania,
- rola i możliwości świadków przemocy w rodzinie i przemocy rówieśniczej w
przeciwdziałaniu tym zjawiskom społecznym.
Jak widać na przykładzie doświadczeń Heskiego Krajowego Urzędu Kryminalnego w
Wiesbaden (Niemcy) dzięki tak funkcjonującemu systemowi szkolenia i doskonalenia
policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej, w ramach
przygotowania do wykonywanej funkcji oraz bieżącego podnoszenia swoich kwalifikacji
zawodowych kompetencji duży akcent kładzie się na wysokie kwalifikacje osób pracujących
z ofiarami i sprawcami przemocy oraz stosowanie zasad pracy interdyscyplinarnej. Tak
wyszkoleni fachowcy są przygotowani dzięki temu również do współdziałania w ramach
lokalnych koalicji nie tylko do efektywnego reagowania na potrzeby ofiar i interweniowania
wobec sprawców przemocy, ale również do:
82
efektywnej koordynacji działań w obszarze przeciwdziałania przemocy w środowisku
lokalnym,
2. tworzenia i realizacji lokalnych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie,
3. analizy aktualnych uregulowań prawnych i rekomendacji przydatnych w zakresie
przeciwdziałania przemocy w rodzinie, przekazywanych rokrocznie na poziom
krajowy w celu ewentualnej weryfikacji i doskonaleniu rozwiązań prawnych.
1.
6. Wnioski
Wymiana doświadczeń w zakresie przemocy domowej i rówieśniczej jaka miała
miejsce w ramach programu Leonardo da Vinci między policjantami z Polski i policjantami z
Niemiec oraz Belgii pozwoliła na szersze spojrzenie na problem przemocy domowej i
rówieśniczej. Umożliwiła również porównanie metod i środków stosowanych w
poszczególnych krajach do przeciwdziałania tym negatywnym zjawiskom społecznym.
Zebrane doświadczenia choć nie w całości będzie można wykorzystać przy realizacji zadań z
zakresu przeciwdziałania przemocy w Polsce. Choćby pozyskane materiały filmowe w
postaci klipów stosowanych przez policję belgijską w ramach uwrażliwiania opinii społecznej
na zjawisko przemocy domowej zostały już kilkukrotnie zaprezentowane w Polsce,
w trakcie realizowanych szkoleń i konferencji. Będą one wykorzystywane również
w przyszłości w ramach realizacji zadań w tym obszarze.
Wyzwania z jakimi spotykają się na co dzień policjanci belgijscy z przemocą
w rodzinach emigrantów mogą w niedalekiej przyszłości stać się również problemem policji
polskiej. Pozyskanie informacji na temat jak je rozwiązywać może stać się cennym
doświadczeniem i pozwoli przyspieszyć oraz usprawnić prewencyjnie oddziaływać na
środowiska emigrantów, które w miarę wzrostu zamożności kraju będą się coraz częściej w
Polsce osiedlać.
Program wymiany doświadczeń w Niemczech dobrany został bardzo profesjonalnie.
Główny nacisk położono na zagadnienia związane z szeroko rozumianą przemocą
rówieśniczą oraz potrzebą współpracy instytucji w ramach tworzonych koalicji
międzyresortowych. Największym i najtrudniejszym wyzwaniem dla niemieckiej Policji było
stworzenie koncepcji „Grupy JAGUAR” i wcielenie jej w życie. Diagnoza rozmiaru
problemu związanego z przestępczością nieletnich, zawiązanie koalicji, ustalenie celów i
uruchomienie wspólnych, skoordynowanych działań pochłonęło wiele czasu oraz energii osób
bezpośrednio zaangażowanych w projekt. Skutki są wymierne. Wyłapywani przez Policję
młodociani przestępcy są stawiani przed sądem dla nieletnich, a decyzje dotyczące ich dalszej
sytuacji rodzinno-opiekuńczej oraz orzeczone środki wychowawcze i poprawcze są szybko i
skutecznie realizowane przez podmioty realizujące wspólną strategię w tym obszarze.
Zarząd Bokserskiego Klubu Sportowego w Offenbach w porozumieniu z lokalnymi
władzami i ośrodkami pomocy społecznej organizuje ciekawe i pożyteczne z punktu widzenia
interesu społecznego działania. Mają one na celu zintegrowanie młodzieży pochodzącej z
ubogich rodzin imigracyjnych, nauczenie jej zawodu, mobilizowanie do kontynuowania nauki
szkolnej.
IKARus – grupa doświadczonych policjantów i specjalistów innych dziedzin, którzy
w oparciu m.in. o działania operacyjne uruchamiają długotrwały proces wyizolowywania
członków z grup ekstremistycznych. Dotyczy o członków, którzy deklarują potrzebę
opuszczenia grupy, a nie mogą tego uczynić w naturalny sposób. Wszelkie działania
ukierunkowane na pomoc tym osobom możliwe są dzięki podjętym zobowiązaniom różnych
instytucji, które uczestniczą w powyższym procesie.
83
Skuteczna współpraca zawiązana dzięki wewnętrznym ustaleniom władz
zainteresowanych podmiotów w różny sposób wspomaga pracę na rzecz poprawy
bezpieczeństwa i tym samym całego społeczeństwa. Sama Policja nie ma narzędzi i
uprawnień do wykonania szeregu zadań. Wszystkie wymienione przypadki koalicji, choć o
różnym profilu, są możliwe do wdrożenia w Polsce. Działając na podobnych rozwiązaniach w
zakresie prawa i opieki oraz przy obecności instytucji o podobnych kompetencjach
formalnych można przeanalizować możliwość podjęcia ścisłej współpracy. W Polsce nie
zaznaczył się problem związany ekstremizmu prawicowego, zatem powoływanie grupy na
wzór „IKARus-a” nie jest obecnie konieczne. W przypadku rozpoznania zagrożeń płynących
ze strony takich ugrupowań zastosowanie rozwiązań niemieckich przyjaciół może okazać się
trafne.
Strona przyjmująca zaprezentowała również szereg programów prewencyjnych oraz
doraźnych akcji profilaktycznych nastawionych na zapobieganie przestępstwom. Pierwszym
dużym programem był „Komisarz Leon”, który w zależności od wieku dziecka koncentruje
się na innych zagadnieniach. Celem wśród młodszych jest zapobieganie ich ewentualnej
demoralizacji i dbałość o prawidłowy proces socjalizacji, natomiast wśród starszych poprzez
uświadamianie negatywnych skutków przemocy, zażywania narkotyków i spożywania
alkoholu celem jest przeciwdziałanie popełnianiu przestępstw.
Program „BOB” – założeniem jest zmniejszenie liczby nietrzeźwych kierowców, a
tym samym zmniejszenie ilości wypadków samochodowych. Najczęstszymi przyczynami
tych wypadków są, podobnie jak w Polsce, nadmierna prędkość i spożyty przez kierowcę
alkohol. Zainteresowaniem objęto młodych kierowców, którzy ze względu na swój wiek mają
małe doświadczenie w prowadzeniu pojazdu oraz częściej uczestniczą w spotkaniach
towarzyskich i zabawach, podczas których podawany jest alkohol.
„Farma” to wyjątkowy sposób organizacji ośrodka wychowawczego dla młodzieży
trudnej, która poza problemami w nauce weszła również w konflikt z prawem. W ośrodku
kontynuują naukę szkolną, dodatkowo nabywają umiejętności, które pozwolą im w
przyszłości na uzyskanie stałej pracy.
Punkt doradztwa technicznego poprzez swoją działalność pomaga zainteresowanym
wybrać skuteczne zabezpieczenie chroniące ich mienie, co wprost przekłada się na
zmniejszenie ryzyka utraty własności.
Bokserski klub sportowy jako forma programu prewencyjnego zakłada
skoncentrowanie w jednym miejscu młodzieży potencjalnie zagrożonej demoralizacją (bieda,
brak poczucia przynależności do kraju i społeczeństwa – pochodzenie, kultura, język,
wyznanie, brak pewności uzyskania dobrze płatnej pracy) i poprzez treningi oraz osiągane
sukcesy podniesienie ich poczucia wartości i przynależności.
Zaprezentowane projekty oraz szereg innych działań mających na celu pomoc
ofiarom przestępstw nie napotykają formalnych przeciwwskazań do uruchomienia ich w
Polsce. Obecnie na terenie województwa dolnośląskiego funkcjonuje podobny do „Komisarza
Leona” program o nazwie „Komisarz Lew”. Założenia są nieco inne, lecz idea bardzo
podobna.
Ośrodek typu „Farma”, program BOB lub punkt doradztwa w zakresie
profesjonalnego zabezpieczenia swojego mienia bez konieczności nanoszenia wielu zmian
można uruchomić w naszym kraju. Jedyną przeszkodą, szczególnie przy organizacji „Farmy”
mogą być niewystarczające środki finansowe, ponieważ jej infrastruktura jest niezwykle
skomplikowana i kosztowna. Ośrodek pod Wiesbaden jest jednak inspiracją do przemyśleń
oraz modelowym przykładem na dobrze zestrojony plan resocjalizacji. Idea klubu sportowego
zrzeszającego biedniejszą młodzież w małych miastach jest dobrym pomysłem, szczególnie
w dobie wypaczania podstawowych wartości oraz kreowania przez media człowieka
84
zamożnego i przedsiębiorczego. Sekcje sportowe złożone z dzieci uboższych i pochodzących
z „gorszych” rejonów miasta (kraju) mogłyby funkcjonować w istniejących już klubach
sportowych, a finansowanie takich sekcji powinni przejąć koalicjanci. Podstawowym
miernikiem przydatności danego programu czy akcji prewencyjnej powinna być ich
pożyteczność dla:
- zagrożonych dzieci i młodzieży w bliższym odcinku czasu,
- dla całego społeczeństwa w dalszej perspektywie.
Niemieckie programy są przemyślane i wywodzą się wprost z oczekiwań społecznych.
Szeroki dialog społeczny oraz analiza zagrożeń pozwoliła naszym sąsiadom opracować
systemy przeciwdziałające pogłębianiu się negatywnych tendencji oraz wdrażać je jako
skuteczne formy prewencyjne i pomocowe. W tym kontekście wspomniane w opracowaniu
działania mogą mieć szeroki i pozytywny wymiar w Polsce, co należy uwzględnić i rozważyć
w czasie ich wdrażania.