WSTĘP

WSTÊP
Polityka społeczna, jako przedmiot akademicki, wprowadzona została do
programów nauczania w wyższych szkołach ekonomicznych i na uniwersytetach – na wydziałach nauk społecznych – pod koniec lat siedemdziesiątych, lecz w programie kształcenia pedagogów zaczęła występować dopiero
30 lat później. Od kilku lat w większości szkół wyższych prowadzących kierunek „Pedagogika” występuje w bloku przedmiotów specjalizacyjnych.
Ponieważ nie jest uwzględniana w tzw. „standardach ministerialnych”, zarówno wymiar godzin, jak i forma prowadzonych z tego zakresu zajęć różnicują się w planach i programach kształcenia realizowanych przez poszczególne szkoły wyższe. Szczególną rangę nadają przedmiotowi uczelnie prowadzące na kierunkach: socjologia i pedagogika specjalizacje z zakresu pracy
socjalnej, choć równie zasadne ze społecznego punktu widzenia byłoby zapoznanie z jego treściami studentów resocjalizacji, rewalidacji, terapii pedagogicznej, pedagogiki opiekuńczej, profilaktyki społecznej czy komunikacji
społecznej. Należy jednak mieć nadzieję, iż twórcy programów kształcenia
na poziomie akademickim w niedalekiej przyszłości uznają bezwzględną
zależność skuteczności wszelkich działań pedagogicznych, wychowawczych,
opiekuńczych, resocjalizacyjnych, aktywizacyjnych i kompensacyjnych od
szeroko rozumianych uwarunkowań społeczno-politycznych i wprowadzą
przedmiot „polityka społeczna” do bloku przedmiotów kierunkowych.
Warto dodać, że w planach studiów na coraz bardziej popularnym i uruchamianym na uniwersytetach, w akademiach kierunku studiów „Praca Socjalna”, polityka społeczna zyskała już odpowiednią rangę, podobnie jak
wchodzące w jej zakres polityki szczegółowe (polityka rynku pracy, zabezpieczenia społecznego, samorządu terytorialnego itp.). Potwierdza to tezę
o jej ogromnym znaczeniu w kształceniu kadr przyszłych pracowników służb
społecznych, wychowawców i koordynatorów procesów społecznych.
W dobie globalizacji, integracji ze strukturami europejskimi, budowania
społeczeństwa obywatelskiego opartego na wiedzy – kształcenie przyszłych
kreatorów życia społecznego: pracowników oświaty, nauki, sektora pomocy
społecznej, administracji państwowej i samorządowej musi łączyć elementy
17
Wstęp
wiedzy zawodowej, specjalistycznej z przynajmniej podstawowym rozumieniem ekonomicznych, społecznych oraz kulturowych stymulatorów wszelkich działań służących utrzymywaniu ładu społecznego.
Na rynku wydawniczym znajduje się obecnie kilkadziesiąt pozycji książkowych z zakresu polityki społecznej. Większość z nich traktowana jest wprawdzie jako podręczniki akademickie, ale autorzy adresują je głównie do studentów kierunków ekonomicznych i politologicznych. Wszelkie opracowania
z zakresu polityki społecznej, adresowane do studentów kierunków pedagogicznych ograniczają się natomiast do wąskiej grupy przyszłych pracowników
socjalnych. Jest to zapewne efekt potocznego utożsamiania polityki społecznej
z polityką socjalną państwa, choć zakres zainteresowań tej dyscypliny jest znacznie szerszy. O niezmiernie rozległym obszarze problematyki mieszczącej się
w ramach polityki społecznej świadczy wielość tworzących ją dyscyplin szczegółowych: polityki ludnościowej, rodzinnej, mieszkaniowej, oświatowej, zdrowotnej, zabezpieczenia społecznego, rynku pracy i bezrobocia, diagnozowania
zagrożeń społecznych czy profilaktyki i kompensacji kwestii społecznych.
Prezentowany podręcznik akademicki, adresowany do studentów kierunków humanistycznych, w tym głównie pedagogiki i socjologii oraz przyszłych pracowników służb społecznych pomyślany został jako syntetyczne
kompendium wiedzy przedmiotowej, z jednej strony: niezbędnej dla prowadzenia poszukiwań badawczych w sferze społecznej, z drugiej zaś: wyznaczającej kierunki i możliwości optymalnego funkcjonowania zawodowego
w określonych warunkach społeczno-politycznych i gospodarczych. Zawiera definicje podstawowych pojęć, informacje o genezie i warunkach rozwoju
polityki społecznej oraz obejmuje charakterystykę zjawisk i problemów
będących przedmiotem zainteresowania dyscyplin szczegółowych nauki. Cele,
dla realizacji których został opracowany, to:
– zapoznanie z genezą, rozwojem i współczesnymi problemami polityki
społecznej, rozumianej jako dyscyplina naukowa oraz jako celowa działalność państwa ukierunkowana na stymulowanie ładu społecznego,
– wyeksponowanie wszystkich obszarów życia społecznego oraz odpowiadających im subdyscyplin polityki społecznej, których wymiar
i funkcjonalność stanowią o jakości życia społeczeństwa,
– analiza zasad gwarancji praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych na tle rozwiązań europejskich,
– stworzenie rozległej płaszczyzny dialogu na temat związku polityki
społecznej z gospodarczą i gospodarki rynkowej z szeroko pojmowaną
demokracją,
18
Wstęp
– wdrożenie do „społecznego”, prospektywicznego myślenia, do percepcji mechanizmów determinujących rozwój gospodarczy i stabilizację
społeczno-polityczną.
Książka składa się ze Wstępu, siedmiu rozdziałów, Słowniczka podstawowych pojęć oraz wyboru literatury przedmiotowej, zalecanej do studiowania. Rozdział I Geneza, rola i zadania polityki społecznej – poświęcono
omówieniu warunków powstania i rozwoju polityki społecznej. Wyeksponowano w nim potencjalne obszary zainteresowań polityki społecznej jako
nauki i rozległej działalności praktycznej państwa oraz wyjaśniono związki z polityką gospodarczą, ekonomią i prawem. Syntetycznie zaprezentowano podstawowe modele polityki społecznej i zadania polskiej polityki
społecznej w okresie zmiany systemowej. W rozdziale II – Polityka ludnościowa i rodzinna – omówiono rodzaje polityki ludnościowej, metody pozyskiwania danych o stanie i strukturze ludności, omówiono funkcje rodziny jako podstawowej komórki społecznej, podkreślając, że zmiany zachodzące w jej funkcjonowaniu nałożone na zmiany demograficzne zachodzące w strukturach współczesnych społeczeństwa – wymagają elastycznej
polityki rodzinnej oraz uruchamiania nowych instytucji opieki i wsparcia.
Rozdział III – Polityka mieszkaniowa – poświęcono zagadnieniom diagnozowania i zaspokajania potrzeb mieszkaniowych ludności. Omówiono
w nim typy budownictwa mieszkaniowego, podstawy wdrażania koncepcji
„zdrowego miasta” oraz terytorialne zróżnicowanie stanu infrastruktury
mieszkaniowej w Polsce. Wywód zaprezentowany w Rozdziale IV – Polityka rynku pracy i zatrudnienia – skoncentrowano wokół zagadnień aktywności ekonomicznej ludności i reguł poprawnego funkcjonowania rynku
pracy. Omówiono w nim współczynniki aktywności zawodowej, wskaźniki zatrudnienia, źródła oraz typy bezrobocia. Z uwagi na rangę problemu
odrębne punkty poświęcono bezrobociu w Unii Europejskiej, w Polsce,
bezrobociu młodzieży i bezrobociu kobiet. Rozdział V – Polityka oświatowa i kształcenie ustawiczne – poświęcono podmiotom i instrumentom polityki oświatowej oraz zmieniającym się współczynnikom skolaryzacji. Podkreślono rangę kształcenia ustawicznego, samokształcenia i związków poziomu wykształcenia społeczeństwa z funkcjonowaniem rynku pracy.
W rozdziale VI – Ochrona zdrowia i zabezpieczenie społeczne – zawarto
informacje o metodach pomiaru zdrowia ludności, infrastrukturze służby
zdrowia, organizacji i zadaniach systemu zabezpieczenia społecznego oraz
o systemie ubezpieczeń i opieki społecznej. Rozdział VII – Diagnozowanie
i kompensacja zagrożeń społecznych – poświęcono omówieniu wybranych
19
Wstęp
problemów, znamiennych dla gospodarki wolnorynkowej, a jednocześnie
stanowiących potencjalne źródła marginalizacji społecznej: ubóstwu, bezdomności, niepełnosprawności i starości. Źródła, zakres, skutki różnorodnych deficytów i dysfunkcji, formy ich diagnozowania oraz kompensowania – zaprezentowano w oparciu o krajowe i międzynarodowe statystyki
oraz obowiązujące ustawy i normy prawne.
Przyjęto, że dzięki wprowadzonemu układowi treści, wykorzystaniu najnowszych, polskich i zagranicznych opracowań przedmiotowych oraz zamknięciu każdego rozdziału zestawem pytań – zagadnień do repetytorium,
podręcznik umożliwi studentom:
– przyswojenie i utrwalenie materiału programowego;
– rozumienie zakresu i form instytucjonalnych interwencjonizmu publicznego oraz prywatnego w sferze socjalnej;
– poznanie źródeł finansowania obszaru polityki społecznej, metod badawczych oraz zadań związanych z realizacją celów społecznych;
– zdobycie wiedzy i kwalifikacji pozwalających na profesjonalne funkcjonowanie w instytucjach odpowiedzialnych za planowanie i realizację założeń polityki społecznej państwa.
Umieszczony na końcu opracowania Słowniczek ułatwi korzystanie z
podręcznika i innych opracowań przedmiotowych bez konieczności poszukiwania dodatkowych źródeł informacji o analizowanych zagadnieniach, problemach, o znaczeniu przyswajanych terminów i definicji.
20