koszty w leczeniu schizofrenii the costs in the

Nowiny Lekarskie 2013, 82, 5, 388–393
TOMASZ ZAPRUTKO, ELŻBIETA NOWAKOWSKA, KRZYSZTOF KUS, DOROTA KOLIGAT,
ANNA PACZKOWSKA, PIOTR RATAJCZAK
KOSZTY W LECZENIU SCHIZOFRENII
THE COSTS IN THE TREATMENT OF SCHIZOPHRENIA
Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Elżbieta Nowakowska
Streszczenie
Wstęp. Schizofrenia jest jednym z najcięższych schorzeń psychicznych i ze względu na jej przebieg wymaga długotrwałego
i kosztownego leczenia. Chorzy często są izolowani społecznie, a utracona produktywność sprawia, że nie tylko koszty bezpośrednie,
ale również koszty pośrednie wynikające z choroby stanowią znaczące obciążenie dla budżetu.
Cel. Celem pracy jest zaprezentowanie kosztów związanych ze schizofrenią, przedstawienie opinii specjalistów w dziedzinie
psychiatrii dotyczących potencjalnego zatrudnienia osób pozostających w remisji schizofrenii oraz wpływu terapii
niefarmakologicznej na efektywność leczenia.
Materiał i metody. Badanie przeprowadzono w okresie od stycznia 2012 r. do marca 2013 r. przy użyciu specjalnie sporządzonego
sześciopytaniowego kwestionariusza skierowanego do ekspertów w dziedzinie psychiatrii. Spośród 300 rozdanych ankiet zwrotnie
otrzymano 70 wypełnionych kwestionariuszy. Badanie uzyskało pozytywną opinię właściwej Komisji Bioetycznej.
Wyniki. Respondenci wskazywali, że osoby chore na schizofrenię mimo chęci podjęcia pracy mają obawy przed takim działaniem.
Według specjalistów liczba pacjentów mogących podjąć pracę w okresie remisji choroby jest istotnie wyższa niż odsetek osób
aktualnie zatrudnionych.
Dyskusja. Wskazania respondentów dotyczące chęci podjęcia przez osoby chore na schizofrenię pracy zarobkowej są zgodne
z opiniami pacjentów publikowanymi przez innych autorów. Ewentualna praca, oprócz charakteru ergoterapeutycznego,
mogłaby wpływać na obniżenie kosztów związanych z leczeniem i pomagać pacjentom w powrocie do pełnionych wcześniej ról
społecznych.
Wnioski. Dążenie do rozwoju psychiatrii środowiskowej oraz centrów aktywizacji zawodowej powinno stanowić jeden z priorytetów
działań związanych z organizacją opieki psychiatrycznej. Osoby chore i pozostające w okresie remisji schorzenia mogą podejmować
pracę w znacznie większej ilości, aniżeli aktualnie ma to miejsce. Obniżenie kosztów związanych ze schizofrenią jest możliwe.
SŁOWA KLUCZOWE: schizofrenia, koszty, zatrudnienie.
Abstract
Introduction. Schizophrenia is one of the most severe mental illnesses and because of the nature of disorder schizophrenia requires
a long-lasting and expensive treatment. Patients are frequently isolated and lost productivity makes that both direct and indirect
costs are a huge burden for budgets.
Aim. The main aim of a study is to present costs of schizophrenia and to present opinions of experts in psychiatry area concerning
potential employment of people with schizophrenia. Moreover, the study is to show the impact of non-pharmacological treatment on
the effectiveness of schizophrenia treatment.
Material and methods. The study was conducted from January 2012 to March 2013 using especially prepared questionnaire
directed to experts in the field of psychiatry. We received 70 filled questionnaires out of 300 distributed ones. The study received
approval from the relevant Ethics Committee.
Results. Respondents indicated that patients with schizophrenia despite a desire of work are afraid of looking for a job. In experts
opinion the number of patients who are able to work in remission of schizophrenia is significantly higher than the percentage of
people currently employed.
Discussion. The opinions of respondents concerning the willingness to work among people with schizophrenia are consistent with
opinions of patients presented by other authors. Work apart from its therapeutic nature could contribute to the reduction of costs
associated with treatment and help patients return to their social roles previously performed.
Conclusions. The eagerness to develop the community psychiatry and sheltered work centers should be one of the priorities of
the activities related to the organization of mental health care. Patients who are in a remission of schizophrenia could work in
a significantly higher percentage than currently. The reduction of costs associated with schizophrenia is possible.
KEY WORDS: schizophrenia, costs, employment.
PRACE ORYGINALNE
Koszty w leczeniu schizofrenii
Wstęp
Schizofrenia, będąca jednym z najcięższych zaburzeń
psychicznych, przeważnie rozpoczyna się w okresie
wczesnej adolescencji i według danych Światowej Organizacji Zdrowia [1] dotyczy około 24 milionów osób
w odniesieniu do ogólnoświatowej populacji. Ta przewlekła choroba, często przebiegająca rzutami, ze względu na zachorowalność, rozpowszechnienie i towarzyszącą stygmatyzację społeczną uniemożliwia wielu osobom
dokończenie rozpoczętego procesu edukacji czy podjęcie
pracy zarobkowej [2]. Wymaga długotrwałego i kosztownego leczenia zarówno z perspektywy pacjentów,
ich rodzin, jak i całego społeczeństwa [3]. Oprócz tego
częsta izolacja społeczna osób chorych na schizofrenię,
wynikająca z braku wiedzy na temat chorób psychicznych i ich przebiegu, powoduje, że nie tylko hospitalizacje, ale również okres remisji choroby stają się czasem,
w którym pacjenci skazani są na bezpodstawne wykluczenie społeczne. Sytuacja taka uniemożliwia osiągnięcie satysfakcjonującej jakości życia, utrudnia szeroko rozumiany proces terapeutyczny oraz przyczynia
się do istotnego obciążenia ekonomicznego związanego
ze schizofrenią. W kontekście choroby rozpatruje się
zarówno koszty bezpośrednie będące wynikiem głównie
hospitalizacji oraz codziennej farmakoterapii, jak również koszty pośrednie, które ze względu na utratę produktywności osób chorych i ich zdrowych opiekunów
są w wielu wypadkach znacząco wyższe aniżeli koszty
bezpośrednie.
Choroby psychiczne, w tym schizofrenia, są coraz
częściej uznawane za schorzenia współczesnego człowieka. Według badań Wittchen i Jacobi ocenia się, że co
czwarty dorosły Europejczyk doświadcza co najmniej
raz w roku przejawów złego stanu zdrowia psychicznego
[4, 5]. Zarówno bieżąca skala problemu, jak i spodziewane rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych powodują, iż działania prowadzące do zwiększenia dostępności
do opieki psychiatrycznej i optymalizacji ordynowanych
terapii stanowić powinny priorytet prac osób odpowiedzialnych za organizację opieki zdrowotnej w poszczególnych państwach czy strukturach. W podpisanej przez
ministrów zdrowia krajów członkowskich europejskiego regionu WHO deklaracji Mental Health Declaration
for Europe znalazła się adnotacja o wspieraniu rozwoju ośrodków psychiatrii środowiskowej, które miałyby
gwarantować zwiększenie dostępu do opieki psychiatrycznej, zmniejszenie kosztów towarzyszących leczeniu
zaburzeń psychicznych oraz miałyby wspierać społeczną
integrację osób chorych [2, 6]. Według Creeda i wsp. [7]
około 40% pacjentów z ostrymi objawami schizofrenii
może być leczonych w systemie dziennym, który stanowi
skuteczną i znacząco tańszą formę terapii w porównaniu
do leczenia w trybie całodobowym. Badania Salkever
i wsp. [2, 8] wykazują, że leczenie środowiskowe przyczynia się do dużego zmniejszenia prawdopodobieństwa
hospitalizacji. Z kolei analizy Scott i wsp. podkreślają
nie tylko pozytywny wpływ na częstotliwość hospitalizacji, ale również na czas jej trwania [2, 9], co potwier-
389
dza potrzebę rozwoju i wsparcia ośrodków psychiatrii
środowiskowej, które oprócz tego, że wpływają na efektywność terapii, także pomagają pacjentom w powrocie
do społeczeństwa i podejmowaniu ról społecznych.
W Polsce z dniem 1 stycznia 2009 roku wszedł
w życie Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego, który przede wszystkim zakładał promowanie
zdrowia psychicznego oraz zapewnienie osobom chorym wielostronnej, całościowej, jak również dostępnej
opieki psychiatrycznej. Mimo użyteczności programu
i trafności przyjętych założeń postęp w jego wdrażaniu
oceniany jest jako niesatysfakcjonujący [2], co może być
związane z niedofinansowaniem leczenia zaburzeń psychicznych, bowiem ocenia się, że Narodowy Fundusz
Zdrowia pokrywa w Polsce średnio 80% kosztów ponoszonych przez zakłady opieki zdrowotnej [2]. Ponadto
w polskich warunkach obserwowano spadek finansowania opieki psychiatrycznej w roku 2000 z poziomu 3,70%
do 3,29% całkowitego budżetu ochrony zdrowia w roku
2010 [2]. W obliczu zachorowalności na choroby psychiczne oraz wspomnianego niedofinansowania terapii
chorób psychicznych odwrócenie spadkowej tendencji
finansowania opieki psychiatrycznej powinno stanowić
nadrzędny cel dla osób odpowiedzialnych za organizację
opieki zdrowotnej w Polsce.
Oprócz przedstawienia kosztów związanych ze schizofrenią głównym celem pracy jest prezentacja opinii specjalistów w dziedzinie psychiatrii, które dotyczą
potencjalnego zatrudnienia osób pozostających w remisji schizofrenii i wpływu ergoterapii oraz innych działań
niefarmakologicznych na efektywność leczenia.
Materiał i metody
Anonimowe badanie ankietowe, skierowane do psychiatrów, psychologów, psychoterapeutów i pielęgniarek pracujących z osobami chorymi na schizofrenię w poznańskich placówkach medycznych i niemedycznych, przeprowadzono od stycznia 2012 r. do marca 2013 r. Jako narzędzie badawcze posłużył specjalnie w tym celu sporządzony kwestionariusz składający się z 6 pytań zamkniętych dotyczących sytuacji na rynku pracy osób chorych
na schizofrenię oraz krótkiej metryczki. W pytaniach
1, 2, 3 i 6 ankietowani mieli do wyboru warianty odpowiedzi: „tak”, „raczej tak”, „trudno powiedzieć”, „raczej
nie”, „nie”. W pytaniu 4 warianty „raczej tak” i „raczej
nie” zostały zastąpione przez „większość” i „mniejszość”. Z kolei w odpowiedzi na pytanie 5 respondenci
wpisywali, zgodnie z własną opinią, procentową wartość
dotyczącą ilości osób aktualnie pracujących i mogących
podjąć pracę w okresie remisji schizofrenii. Badanie stanowi innowacyjne podejście do problemu zatrudnienia
osób chorych psychicznie i pozostających w remisji choroby, bowiem opiera się na opiniach personelu medycznego pracującego z osobami chorymi na schizofrenię we
wszystkich typach placówek medycznych i niemedycznych. Wykorzystywany w badaniu instrument badawczy
poddano ocenie eksperckiej przed rozpoczęciem ankietyzacji, a samo badanie uzyskało zgodę właściwej KomiPRACE ORYGINALNE
390
Tomasz Zaprutko, Elżbieta Nowakowska, Krzysztof Kus, Dorota Koligat, Anna Paczkowska, Piotr Ratajczak
sji Bioetycznej działającej przy Uniwersytecie Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Spośród
300 rozdanych ankiet zwrotnie otrzymano 70 wypełnionych kwestionariuszy. W przypadku niewypełnienia
ankiety prośbę o jej uzupełnienie ponawiano, pozostawiając do 8 tygodni na udział w badaniu; prowadzenie
badania uzgadniano indywidualnie w danej placówce,
każdorazowo przedstawiając charakter i cel wykonywanej analizy. Jako główne przyczyny odmowy wypełnienia kwestionariusza podawano brak czasu personelu
medycznego oraz niechęć do udziału w badaniu.
Wyniki
W analizowanej grupie przeważały opinie, iż pacjenci
mają obawy przed podjęciem pracy. W stosunku do takiej
sytuacji twierdząco wypowiedziało się 87,14% respondentów (odpowiedzi „tak” udzieliło 42,86% ankietowanych, a „raczej tak” 44,28%). Pomimo potencjalnych
i spodziewanych obaw związanych z powrotem na rynek
pracy i jej poszukiwaniem, zdaniem 81,43% ankietowanych (odpowiedź „tak” wybrało 28,57% respondentów,
a „raczej tak” 52,86%) osoby chore na schizofrenię są
zainteresowane zatrudnieniem w okresie remisji choroby. Niemal wszyscy (97,14%) uczestnicy badania wskazują (wariant „tak” wybrało 64,28% ankietowanych,
a „większość” 32,86%) na możliwość wykonywania
przez osoby pozostające w remisji choroby choćby prostych prac, również w specjalnie przygotowanych ośrodkach aktywizacji zawodowej, gdzie chorzy mogliby
równolegle korzystać z różnych form terapii niefarmakologicznej, która zdaniem 88,57% uczestników badania
(odpowiedzi „tak” udzieliło 55,71% badanych, a „raczej
tak” 32,86%) może mieć pozytywny wpływ na skuteczne podejmowanie ról społecznych przez osoby chore psychicznie. Ponadto 71,43% respondentów (wariant „tak”
został zaznaczony przez 48,57% uczestników badania,
a „raczej tak” przez 22,86%) uważa, że rzadsze hospitalizacje mogłyby mieć istotny wpływ na poprawę postrzegania i ocenę jakości życia przez pacjentów i ich rodziy.
Dla osiągnięcia wyższej satysfakcji życiowej przez osoby chore na schizofrenię znaczenie może mieć również
ergoterapia. W opinii ekspertów z poznańskiego środowiska medycznego aktualnie w okresie remisji choroby
pracuje około 11% osób, a mogłoby blisko czterokrotnie
więcej, co, oprócz charakteru terapeutycznego, istotnie
przekładałoby się na ograniczenie pośrednich kosztów
towarzyszących schizofrenii.
Dyskusja
Mimo że rozpowszechnienie schizofrenii określane jest
na poziomie 1% w ogólnoświatowej populacji, problematyka schorzenia jest często marginalizowana. Jednak
wysokość bezpośrednich i pośrednich kosztów dotyczących schizofrenii sprawia, że choroba i związane z nią
analizy powinny być szeroko dyskutowane, a wszelkie działania prowadzące do ekonomicznej i medycznej optymalizacji leczenia powinny stanowić nadrzędPRACE ORYGINALNE
ny cel osób odpowiedzialnych za zdrowie psychiczne
danego kraju.
Ponadto alarmujący jest fakt śmiertelności w schizofrenii, która w metaanalizie przeprowadzonej przez Harris i Barraclough [10] została oceniona na 1,6 razy większą w porównaniu do populacji ogólnej w horyzoncie
czasowym obejmującym lata 1973–1995. Ponad połowa
zgonów wśród osób chorych na schizofrenię spowodowana jest samobójstwem lub wypadkiem [2], a według
Parikh i wsp. wyższe ryzyko aktywności samobójczej
może być związane z nieprzestrzeganiem przez pacjentów zaleceń lekarskich [11]. Ponadto istotny wpływ na
wskaźniki samobójstw w schizofrenii może mieć również wykluczenie społeczne i zawodowe osób chorych
psychicznie. Zdaniem badanej grupy ekspertów liczba osób mogących w okresie remisji choroby podejmować zatrudnienie jest znacząco wyższa aniżeli odsetek
osób rzeczywiście pracujących pomimo towarzyszących
zaburzeń psychicznych. Nawet jeśli część z tych osób
nie mogłaby z różnych, również społecznych, przyczyn
wrócić na otwarty rynek pracy, należy dążyć do zapewnienia chorym chronionych ośrodków aktywizacji zawodowej, gdyż, jak wskazują Rowland i Perkins, bezrobocie działa szczególnie destrukcyjnie na osoby chore psychicznie gdyż wiąże się ono z utratą struktury, celu oraz
inicjatyw [2, 12].
Brak compliance, związany m. in. z działaniami niepożądanymi ordynowanej farmakoterapii, wpływa również na wysoki odsetek powtórnych hospitalizacji, a tym
samym powoduje, że schizofrenii towarzyszą wysokie
koszty [13]. W badaniu Weiden i Olfson stwierdzono, że
niestosowanie się pacjentów do zaleceń lekarza nawet
trzykrotnie zwiększa ryzyko nawrotu ostrej fazy choroby
[14]. Sposobem poprawy wyników przestrzegania zaleceń
lekarskich przez osoby chore na schizofrenię jest jak najszersze wykorzystanie możliwie najnowocześniejszych
form atypowych neuroleptyków. Z drugiej jednak strony
istnieją doniesienia naukowe wskazujące na jednakową
skuteczność neuroleptyków I i II generacji przy niezaprzeczalnie niższych kosztach leczenia przy użyciu starszych leków przeciwpsychotycznych [15]. Pomimo interesujących rezultatów badanie Clinical Antipsychotic Trials
of Intervention Effectiveness (CATIE) wydaje się mieć
pewne ograniczenia związane przede wszystkim z zestawieniem grupy neuroleptyków atypowych z jednym
przedstawicielem leków starszych generacji, mianowicie
z perfenazyną. Ponadto w swym badaniu Jarema i wsp.
[16] wykazali znaczącą różnicę w skuteczności i bezpieczeństwie stosowania atypowej olanzapiny w zestawieniu
z perfenazyną, a ilość i nasilenie ewentualnych działań
niepożądanych mają wpływ zarówno na poziom compliance, jak i na potencjalny powrót do ról społecznych,
w tym na rynek pracy. Właśnie potencjalne efekty uboczne farmakoterapii mogą być jedną z przyczyn wskazywanego przez respondentów uczestniczących w badaniu
strachu przed podjęciem pracy lub jej poszukiwaniem.
Oprócz tego w analizie CATIE nie uwzględniono neuroleptyków w formie depot, a z kolei w międzynarodowym
badaniu e-STAR (Electronic Schizophrenia Treatment
Koszty w leczeniu schizofrenii
Adherence Registry) wykazano, że stosowanie nowoczesnych neuroleptyków (risperidonu w formie długo działającej) przekładało się na istotną poprawę funkcjonowania psychospołecznego, ograniczenie prób samobójczych
i liczby chorych przerywających terapię oraz przede
wszystkim na znaczące zmniejszenie ryzyka nawrotów
choroby i wskaźników rehospitalizacji [17]. Podobnych
informacji dostarczają wyniki analiz farmakoekonomicznych [2, 18, 19, 20], które wskazują, iż formy depot
II generacji leków przeciwpsychotycznych wpływają
na redukcję liczby ponownych hospitalizacji, zarówno
w porównaniu do klasycznych neuroleptyków depot, jak
i atypowych neuroleptyków podawanych p.o. Przekłada
się to na obniżenie kosztów związanych ze schizofrenią,
których skalę w odniesieniu zarówno do kosztów bezpośrednich, jak i pośrednich zobrazowano poniżej.
Zachorowalność na schizofrenię związana jest
z istotnymi następstwami ekonomicznymi. Według analiz pochodzących z różnych państw koszty schizofrenii
pochłaniają od 1% do 3% wydatków na opiekę medyczną w danym kraju [2, 21, 22, 23]. Ponadto w kontekście
ekonomicznego obciążenia schizofrenii rozpatrywać
należy również koszty pośrednie, które w wielu wypadkach ponad dwukrotnie przekraczają wartości kosztów
bezpośrednich. Niemniej analizując koszty schizofrenii w poszczególnych państwach, należy mieć na uwadze rozbieżności w organizacji i finansowaniu opieki
medycznej w tych krajach. Istniejące różnice potwierdza
badanie Salize i wsp. [24], w którym wykazano, że koszty leczenia schizofrenii różniły się pomiędzy Szwajcarią i Hiszpanią blisko 12 razy, wskazując na trudność
w przedstawieniu optymalnego ekonomicznie systemu
opieki psychiatrycznej.
Koszty bezpośrednie stanowią średnio 33% kosztów
całkowitych [2], a główną ich składową są koszty hospitalizacji odpowiadające za średnio od 33% do 66% całkowitych wydatków przeznaczanych na opiekę medyczną
nad chorymi na schizofrenię [2]. Sytuacja taka wynika
w znacznym stopniu z nawrotowego charakteru choroby.
Ocenia się, że około połowa pacjentów w ciągu pierwszego roku od momentu rozpoznania schizofrenii wymaga
powtórnej hospitalizacji [13]. Jest to związane m. in. ze
wspomnianym wcześniej noncompliance. Według analiz przeprowadzonych przez Weiden i Olfson powtórne
hospitalizacje odpowiadają w Stanach Zjednoczonych
kwocie 2,3 mld USD w pierwszym roku od postawienia
rozpoznania [14]. W badaniu Wu i wsp. dotyczącym Stanów Zjednoczonych łączne koszty bezpośrednie zostały
w 2002 roku ocenione na 30,3 miliarda dolarów przy 32,4
miliarda dolarów kosztów pośrednich i całkowitych kosztach wynikających z choroby na poziomie 62,7 miliarda
USD [25, 26]. W Kanadzie badania Goeree i wsp. wykazały, że w 2004 roku bezpośrednie koszty związane ze
schizofrenią wyniosły 2 miliardy dolarów kanadyjskich,
a pośrednie były ponad dwukrotnie wyższe i odpowiadały za kwotę 4,8 miliarda dolarów kanadyjskich [25, 27].
Z kolei w Wielkiej Brytanii Mangalore i Knapp obliczyli,
że bezpośrednie koszty związane z leczeniem schizofrenii
stanowią 2 miliardy funtów brytyjskich, przy 4,7 miliar-
391
dach przypisanych kosztom pośrednim [28]. W węgierskim badaniu Rupp i wsp. w 1999 roku wykazano, że
koszty bezpośrednie stanowiły 8,8 miliarda forintów,
a koszty pośrednie wynikające ze schizofrenii wyniosły
16,8 miliarda forintów [22, 29]. Wśród kosztów bezpośrednich najdroższy jest sam pobyt pacjenta na oddziale
szpitalnym. Koszty farmakoterapii osób chorych na schizofrenię stanowią zazwyczaj w krajach rozwiniętych, jak
Niemcy czy Kanada, od 1% do 9% bezpośrednich kosztów całkowitych [2, 22]. Interesujących danych dostarcza
porównanie kosztów pośrednich generowanych przez
schizofrenię w krajach azjatyckich w stosunku do państw
zachodnich, gdzie wartości te wahają się od 47% do 70%
[21]. Z kolei koszty pośrednie na Tajwanie wyniosły 87%,
w Korei Południowej 83%, a w Indiach 63% [21]. Różnica
taka może wynikać zarówno z odmiennej świadomości
społecznej na temat chorób psychicznych, jak i z utraconej produktywności osoby chorej oraz jej zdrowego opiekuna, który niejednokrotnie poświęca życie zawodowe
na rzecz opieki nad chorym.
W badaniu przeprowadzonym w Korei Południowej
przez Chang i wsp. całkowite koszty utraconej produktywności opiekunów osób chorych osiągnęły wartość
ponad 132 milionów USD [23]. Koszty takie związane
są przede wszystkim z nieobecnością w pracy, bowiem
analizy wykonane przez Magliano i wsp. [2, 30, 31, 32]
wskazują, że członkowie rodzin osób chorych na schizofrenię poświęcają dziennie od 6 do 9 godzin na opiekę
nad podopiecznym, co w rzeczywistości istotnie ogranicza możliwość podjęcia pracy nawet w niepełnym
wymiarze czasowym. W sytuacji takiej tym bardziej
zasadne staje się promowanie i inwestowanie w opiekę środowiskową oraz w centra aktywizacji zawodowej
osób chorych psychicznie. Placówki takie stanowią szanse choćby częściowego powrotu do zawodowych obowiązków pełnionych przed diagnozą zarówno dla zdrowych opiekunów, jak i, przede wszystkim, dla samych
chorych, którzy, na co wskazują również własne badania, chcieliby oraz mogliby podejmować pracę i rozwijać
się społecznie [33, 34]. Otoczenie pacjenta opieką środowiskową, wpływającą na zmniejszenie wskaźników
rehospitalizacji psychiatrycznych, przekłada się na znaczące obniżenie kosztów w porównaniu z leczeniem stacjonarnym, warunkuje poprawę kliniczną oraz korzystnie wpływa na ocenę jakości życia [2, 35], co potwierdzają opinie zebrane wśród ekspertów w dziedzinie psychiatrii. Ponadto opieka ambulatoryjna, oprócz korzyści
dla pacjentów, zapewnia również możliwość powrotu do
aktywności zawodowej zdrowych opiekunów, co wpływać będzie na korzystną redukcję skali kosztów pośrednich towarzyszących schizofrenii. Sytuacja, gdy poprawa wyników klinicznych idzie w parze z efektywnością
kosztową leczenia, jest jak najbardziej pożądana i zgodna z założeniami Światowej Organizacji Zdrowia oraz
Unii Europejskiej. Grupy eksperckie podkreślają, że
dostęp do nowoczesnych leków atypowych nie może być
przywilejem, lecz powinien być prawem każdego chorego, a kompleksowa i nowoczesna terapia gwarantuje
wysoką efektywność leczenia oraz zapewnia możliwość
PRACE ORYGINALNE
392
Tomasz Zaprutko, Elżbieta Nowakowska, Krzysztof Kus, Dorota Koligat, Anna Paczkowska, Piotr Ratajczak
lepszego funkcjonowania psychospołecznego osób chorych psychicznie, w tym na schizofrenię.
Rozpowszechnienie chorób psychicznych oraz przewidywana częstotliwość występowania wszelkich zaburzeń psychicznych, również o charakterze epizodycznym, sprawiają, że złożony i społeczny problem zdrowia
psychicznego powinien być traktowany jako pierwszoplanowy. Przy takim obrazie wszelkie analizy dotyczące kosztów chorób psychicznych stanowią cenne narzędzie badawcze pozwalające na identyfikację poszczególnych składowych kosztów całościowo rozpatrywanego
leczenia oraz umożliwiają wskazanie źródła potencjalnych oszczędności i sposobu ich wygenerowania, co jest
szczególnie istotne w dobie rosnących potrzeb zdrowotnych społeczeństw i ograniczonych zasobów finansowych przeznaczanych na ochronę zdrowia w poszczególnych państwach.
Wnioski
Niedofinansowanie opieki psychiatrycznej, kosztochłonność leczenia schizofrenii oraz jej rozpowszechnienie sprawiają, że wszelkie rozwiązania prowadzące do
poprawy wyników klinicznych i przekładające się w długofalowej perspektywie na obniżenie kosztów leczenia
powinny być traktowane priorytetowo. Jednym ze sposobów osiągnięcia wyższej efektywności ekonomicznej
i terapeutycznej w kontekście leczenia schizofrenii jest
tworzenie ośrodków aktywizacji zawodowej dla osób
chorych psychicznie. Placówki takie stanowić mogą
odpowiedź na zapotrzebowanie i chęć podjęcia pracy
wśród chorych na schizofrenię, a ze względu na swój
chroniony charakter ograniczałyby strach przed podjęciem i poszukiwaniem zatrudnienia na otwartym rynku
pracy. Jednocześnie miejsca takie stanowią doskonałą
szansę objęcia podopiecznych ośrodków dodatkowymi
formami terapii niefarmakologicznej, które, podobnie jak
sama ergoterapia, korzystnie wpływają zarówno na koszty leczenia, jak i na postrzeganie jakości życia pacjentów.
Liczba osób chorych na schizofrenię i mogących podjąć
pracę w okresie remisji choroby jest istotnie wyższa aniżeli odsetek aktualnie zatrudnianych chorych.
Ankieta do wglądu u autorów.
Piśmiennictwo
1. World Health Organization. Mental and neurological disorders. Fact sheet. [Internet] [cytowane 22.02.2013] Dostępne
na: http://www.who.int/whr/2001/media_centre/en/whr01_
fact_sheet1_en.pdf. English.
2. Araszkiewicz A. (redaktor) Biała Księga, Osoby chorujące
na schizofrenię w Polsce, Raport 2011; 6–35.
3. Garcia-Ruiz A., Costillas L.P., Montesinos A.C. et al.
Cost-effectiveness analysis of antipsychotics in reducing schizophrenia relapses. Health Econ Rev. 2012;2:8.
English.
4. Green Paper – Improving the mental health of the population: Towards a strategy on mental health for the European
Union, Brussels, 14.10.2005. English.
PRACE ORYGINALNE
5. Wittchen H.U., Jacobi F. Size and burden of mental disorders in Europe: a critical review and appraisal of 27 studies.
Eur Neuropsychopharmacol. 2005;4:357–376. English.
6. World Health Organization (2005a). Mental Health Declaration for Europe: Facing the Challenges, Building Solutions. Copenhagen, World Health Organization, 4. [cytowane 19.09.2013]. English.
7. Creed F., Black D., Anthony P. Randomised controlled trial
of Day patient versus inpatient psychiatric treatment. BMJ.
1990;300:1033–1037. English.
8. Salkever D., Domino M.E., Burns B.J. et al. Assertive community treatment for people with severe mental illness: the effect on hospital use and costs. Health Serv Res. 1999;34:577–
601. English.
9. Scott J., Dixon L.B. Assertive community treatment and
case management for schizophrenia. Schizophrenia Bulletin. 1995;24:657–668. English.
10. Harris E.C., Barraclough B. Excess mortality of mental
disorders. Br J Psychiatry. 1998;173:11–53. English.
11. Parikh V., Evans D.R., Khan M.M. Nerve growth factor
in never-medicated first-episode psychotic and medicated chronic schizophrenic patients: possibile implications
for treatment outcome. Schizophr Res. 2003;60:117–123.
English.
12. Rowland L.A., Perkins R.E. You can’t eat, drink Or make
love Wight hours a day. The value of work in psychiatry.
Health Trends. 1988,20,75–79. English.
13. Rummel-Kluge C., Pitschel-Walz G., Bäuml J. i wsp. Psychoeducation in Schizophrenia – Results of a Survey of All
Psychiatric Institutions in Germany, Austria, and Switzerland. Schizophrenia Bulletin. 2006;4:765–775. English.
14. Weiden P.J., Olfson M. Cost of relapse in schizophrenia.
Schizophr Bull. 1995;21:419–429. English.
15. Lieberman J., Stroup S., McEvoy J. et al. Effectiveness of
antipsychotic drugs in Patients with Chronic Schizophrenia. The New England Journal of Medicine. 2005;12:1209–
1223. English.
16. Jarema M., Olajossy M., Chrzanowski W. et al. Safety and
efficacy of olanzapine versus perphenazine in patients with
schizophrenia: results of multicenter, 18 week, double-blind
clinical trial. Psychiatr Pol. 2003;37:641–655. English.
17. Olivares J.M., Peuskens J., Pecenak J. et al. e-STAR Study
Group.: Clinical and resource-use outcomes of risperidone
long-acting injection in recent and long-term diagnosed schizophrenia patients: results from a multinational electronic
registry. Curr Med Res Opin. 2009;25:2197–2206. English.
18. Edwards N.C., Rupnow M.F., Pashos C.L. et al. Cost-effectiveness model of long acting risperidone in schizophrenia in the US. Pharmacoeconomics. 2005;23:299–314.
English.
19. Yang L., Li M., Tao L.B. et al. Cost-effectiveness of long
-acting risperidone injection versus alternative atypical
antipsychotic agents in patients with schizophrenia in China. Value Health. 2009;12:66–69. English.
20. Olivares J.M., Rodriguez-Martinez A., Buron J.A. et al.
Cost-effectiveness analysis of switching antipsychotic
medication to long-acting injectable risperidone in patients
with schizophrenia: a 12- and 24-month follow up from the
e-STAR database in Spain. Appl Health Econ Health Policy. 2008;6:41–53. English.
21. Phantunane P., Vos T., Whiteford H. et al. Cost-effectiveness of pharmacological and psychosocial interventions for
schizophrenia. Cost Eff Resour Alloc. 2011;9:6. English.
Koszty w leczeniu schizofrenii
22. Knapp M., Mangalore R., Simon J. The Global Costs of
Schizophrenia. Schizophr Bull. 2004;2:279–293. English.
23. Chang S.M., Cho S.J., Hong J.J. et al. Economic Burden of Schizophrenia in South Korea. J Korean Med Sci.
2008;23:167–175. English.
24. Salize H.J., McCabe R., Bullenkamp J. et al. Cost of treatment of schizophrenia in six European countries. Schizophr Res. 2009;111:70–77. English.
25. Daltio D.S., Mari J.J., Ferraz M.B. Direct medical costs
associated with schizophrenia relapses in health care
services in the city of Sao Paulo. Rev Saude Publica.
2011;45(1):14–23. English.
26. Wu E.Q., Birnbaum H.G., Shi L. et al. The economic burden of schizophrenia in the United States in 2002. J Clin
Psychiatry. 2005;66(9):1122–1129. English.
27. Goeree R., Farahati F., Burke N. et al. The economic burden of schizophrenia in Canada in 2004. Curr Med Res
Opin. 2005;21(12):2017–2028. English.
28. Mangalore R., Knapp M. Cost of Schizophrenia in England.
J Ment Health Policy Econ. 2007;10(1):23–41. English.
29. Rupp Á., Hrangozó J., Bognàr G. et al. A szkizofrénia gazdasági költségei Magyaroszágon Az 1990es években. Psychiatrica Hungarica. 1999;14(2):131–142. Hungarian.
30. Magliano L., Fiorillo A., Malangone C. et al. Family burden in schizophrenia: effects of socio-environmental and
clinical variables and family intervention. Epidemiol Psichiatr Soc. 1998;7:178–187. English.
393
31. Magliano L., Fadden G., Economou M. et al. Social and
clinical factors influencing the choice of coping strategies in relatives of patients with schizophrenia: results of
the BIOMED I study. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol.
1998;33:413–419. English.
32. Magliano L., Fadden G., Madianos M. et al. Burden on
the families of patients with schizophrenia: results from
the BIOMED I study. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol.
1998;33:405–412. English.
33. Mueser K., Salyers M., Mueser P. A prospective Analysis of Work in Schizophrenia. Schizophrenia Bulletin.
2001;27(2):281–296. English.
34. Rogers E.S., Walsh D., Masotta L. et al. Massachusetts
Survey of Client Preferences for Community Support Services (Final Report). Boston, MA: Center for Psychiatric
Rehabilitation, 1991. English.
35. Herczyńska K. Badanie kosztów schizofrenii. Psychiatria
Polska. 1998;32:307–318.
Adres do korespondencji:
Tomasz Zaprutko
Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Dąbrowskiego 79, 60-529 Poznań
[email protected]
PRACE ORYGINALNE