Kulturoznawstwo w KUL

S P R A W O Z D A N I A
I
M A T E R I A . Y
R O C Z N I K I
KULTUROZNAWCZE
Tom III
–
2012
KS. PIOTR MOSKAL *Á
KULTUROZNAWSTWO W KUL
Dnia 30 czerwca 2005 r. Rada WydziaGu Filozofii KUL upowaMniGa piszOcego te
sGowa do organizowania kierunku „kulturoznawstwo” na Wydziale Filozofii KUL.
Studia miaGy rozpoczOU siV (i rozpoczVGy siV) 1 paYdziernika 2006 r. Stosowna
dokumentacja miaGa byU gotowa (i byGa gotowa) na posiedzenie Rady WydziaGu we
wrze]niu 2005 r.
Realizacja przedsiVwziVcia byGa moMliwa dziVki wspóGpracy kilku profesorów
KUL: pani prof. dr hab. Urszuli M a z u r c z a k, ks. prof. dr. hab. Ryszarda R u b i n k i e w i c z a († 2011), ks. prof. dr. hab. Augustyna E c k m a n n a i pana dr. hab. prof.
KUL Henryka K i e r e s i a. Twórcy kulturoznawstwa w KUL zgodzili siV, Me tworzony kierunek studiów nie tylko bVdzie speGniaG wymogi okre]lone obowiOzujOcym
prawem paestwowym, ale takMe bVdzie nawiOzywaG do Jana PawGa II nauczania
o kulturze oraz do dorobku ]rodowiska KUL w zakresie filozoficznych, humanistycznych i spoGecznych badae nad kulturO.
Inspiracje papieskie zasGugujO, jak sOdzV, na chociaMby krótkie omówienie. BG. Jan
PaweG II doskonale zdawaG sobie sprawV ze znaczenia kultury dla Mycia ludzkiego.
WyraMaG przekonanie, Me jest to obszar, na którym toczy siV gra o przyszGo]U Ko]cioGa
i ]wiata, Me od kultury zaleMy przyszGo]U czGowieka. „CzGowiek Myje prawdziwie ludzkim Myciem dziVki kulturze” – mówiG w UNESCO 2 czerwca 1980 r.1 Kultura, bez
której czGowiek nie moMe siV obej]U, jest teM tym, co odróMnia czGowieka od reszty
widzialnego ]wiata: tylko czGowiek tworzy kulturV. Kultura jest wGa]ciwym sposobem
Ks. prof. dr hab. PIOTR MOSKAL – kierownik Katedry Filozofii Religii w Instytucie Filozofii Teoretycznej na Wydziale Filozofii KUL, dyrektor Instytutu Kulturoznawstwa KUL; adres
do korespondencji: WydziaG Filozofii KUL, Al. RacGawickie 14, GG 41, 20-950 Lublin; e-mail:
[email protected]
1
J a n P a w e G II. Wiara i kultura. Dokumenty, przemówienia, homilie. Wybór tekstów
i oprac. red. M. Radwan, S. WylVMek, T. Gorzkula. Rzym–Lublin: RW KUL 1988 s. 54.
170
SPRAWOZDANIA I MATERIA.Y
bytowania cz=owieka. Cz=owiek zawsze Cyje na sposób jakiejG kultury. W niej siK
wyraCa i potwierdza. Cz=owiek jest ontycznym podmiotem kultury, ale nie tylko
podmiotem. Jest teC jej w=aGciwym przedmiotem i celem – kultura jest mianowicie
tym, przez co cz=owiek jako cz=owiek staje siK coraz bardziej cz=owiekiem; jest tym,
przez co cz=owiek coraz bardziej j e s t. Dlatego teC PapieC mówi= o kulturze przede
wszystkim w jej konstytutywnym zwiSzku z cz=owiekiem, a dopiero potem w zwiSzku
ze Gwiatem kulturowych wytworów. Postawi= tezK, Ce „pierwszym i zasadniczym
zadaniem kultury w ogóle i kaCdej zarazem kultury jest wychowanie. W wychowaniu
bowiem chodzi w=aGnie o to, aCeby cz=owiek stawa= siK coraz bardziej cz=owiekiem” 2.
„[…] pierwszym i podstawowym faktem kulturalnym jest sam cz=owiek duchowo
dojrza=y – czyli cz=owiek w pe=ni wychowany”3.
PapieC rozumia= kulturK integralnie. Dostrzega= wpierw jej zwiSzki z naturS.
Przestrzega=, Ce przeciwstawianie kultury i natury pozbawia kulturK obiektywnej
podstawy i uzaleCnia jS od ludzkiej samowoli i w=adzy. Przypomina=, Ce cz=owiek,
chociaC tworzy kulturK i dziKki niej staje siK bardziej cz=owiekiem, nie jest produktem
kultury, ale przeciwnie, ma swojS ludzkS naturK.
WartoGciS fundamentalnS jest prawda; „cz=owiek jest sobS przez prawdK i staje siK
bardziej sobS przez coraz pe=niejsze poznanie prawdy”4. Nie moCna Cy^ po ludzku bez
prawdy. PapieC dostrzega= wartoG^ róCnych typów poznania: nauki (science), filozofii
i teologii. Dostrzega= teC potrzebK ich mSdroGciowej syntezy. Ostrzega=, Ce wiara,
która nie wypowiada siK w kulturze, nie jest wiarS w pe=ni przyjKtS.
UznajSc prymat prawdy, Jan Pawe= II g=osi=, Ce „pierwszym i podstawowym
wymiarem kultury jest zdrowa moralnoG^: kultura moralna” 5. ZabezpieczajSc pierwszeestwo wymiaru etycznego kultury, zabezpiecza siK pierwszeestwo cz=owieka.
„Cz=owiek bowiem – przypomnia= papieC w trakcie spotkania ze Gwiatem kultury
w Teatrze Wielkim w Warszawie 8 czerwca 1991 r. – realizuje siK, jako cz=owiek,
zasadniczo przez swS wartoG^ moralnS”6. Nie ma ani dzia=alnoGci naukowej, ani dzia=alnoGci artystycznej, technicznej, ekonomicznej czy politycznej, która by=aby poza
dobrem i z=em.
Dla kultury waCny jest jej wymiar „pionowy”, transcendentny, a wiKc religia.
W encyklice Centesimus annus Jan Pawe= II pisa=: „nie moCna zrozumie^ cz=owieka,
analizujSc jedynie jego aktywnoG^ gospodarczS, tak jak nie moCna go okreGli^ tylko
na podstawie jego przynaleCnoGci klasowej. Zrozumienie cz=owieka jest bardziej
wyczerpujSce, gdy widzi siK go w kontekGcie kultury, poprzez jKzyk, historiK i postawy przyjmowane wobec podstawowych faktów egzystencjalnych, takich jak
2
TamCe s. 58.
TamCe s. 59.
4
TamCe s. 63.
5
TamCe s. 59.
6
Ducha nie ga.cie. Jan Pawe3 II w Polsce 1-9 czerwca 1991. Paris: Editions Dembinski 1991
s. 281.
3
SPRAWOZDANIA I MATERIA.Y
171
narodziny, mi<o=>, praca, =mier>. OsiD kaFdej kultury jest postawa cz<owieka wobec
najwiMkszej tajemnicy: tajemnicy Boga. Kultury poszczególnych narodów sD w istocie rzeczy róFnymi odpowiedziami na pytanie o sens osobistej egzystencji: gdy to
pytanie zostaje uchylone, kultura i Fycie moralne narodów ulegajD rozk<adowi”7.
„OdpowiadajDc na wezwanie Boga, zawarte w samym istnieniu rzeczy, cz<owiek
u=wiadamia sobie swD transcendentnD godno=>. […] Negacja Boga pozbawia osobM
jej fundamentu, a w konsekwencji prowadzi do takiego ukszta<towania porzDdku
spo<ecznego, w którym ignorowana jest godno=> i odpowiedzialno=> osoby”8.
Twórcy kulturoznawstwa w KUL przyjMli, zgodnie z filozoficznD tradycjD szko<y
lubelskiej, Fe kultura obejmuje poznanie teoretyczne, moralno=>, sztukM i technikM
oraz religiM. Tak integralne rozumienie kultury wymaga<o, aby z jednej strony studenci mogli zapozna> siM z róFnymi dziedzinami kultury, i to z perspektywy róFnych
nauk o kulturze. Kulturoznawstwo w KUL ma wiMc charakter multidyscyplinarny.
Z drugiej jednak strony, majDc na uwadze to, Fe program studiów moFe zawiera>
„sko^czonD” liczbM godzin, i nie chcDc kszta<ci> dyletantów, którzy mieliby wszystkiego „po trochu”, zdecydowano siM na dwa „punkty ciMFko=ci”: na sztukM i na religiM.
ToteF program studiów kulturoznawczych w sposób szczególny uwzglMdnia przedmioty po=wiMcone sztuce i religii. O bogatej ofercie kszta<cenia kulturoznawczego
szczegó<owo informuje strona internetowa Instytutu Kulturoznawstwa (www.kul.pl/
kulturoznawstwo). Tutaj chcM tylko podkre=li>, Fe studia majD charakter zasadniczo
humanistyczny i w pewnej mierze spo<eczny.
Studenci zdobywajD wiMc wiedzM z zakresu historii i teorii kultury, sztuki i religii,
a takFe z zakresu literaturoznawstwa, teatrologii, muzykologii i sztuk plastycznych.
UczestniczD w zajMciach z antropologii kultury, socjologii kultury, kultury audiowizualnej, komunikacji spo<ecznej i organizacji kultury. MajD moFliwo=> poznania
jMzyków, kultur i religii =wiata chrze=cija^skiego, Chin a takFe =wiata judaizmu,
islamu, hinduizmu i buddyzmu. Poprzez samodzielny dobór czM=ci zajM> dydaktycznych mogD siM specjalizowa> w dziedzinie wiedzy o sztuce, religiologii lub dyplomacji kulturalnej.
Nauki humanistyczne i spo<eczne (ale nie tylko one) posiadajD tzw. bazM zewnMtrznD. Zak<adajD okre=lony obraz rzeczywisto=ci, cz<owieka, kultury. Obraz ten
zak<adajD nie tylko nauki o kulturze, ale takFe twórcy kultury i organizatorzy Fycia
kulturalnego. Jest to obraz zasadniczo filozoficzny, ale takFe religijno-teologiczny.
Program studiów uwzglMdnia wiMc tM bazM zewnMtrznD, zw<aszcza filozofiM. Jest wiMc
historia filozofii (i szerzej – idei). Dla interpretacji kultury waFna jest znajomo=> idei,
jakimi kierowali siM jej twórcy. WaFniejsza jednak jest pozytywna i przedmiotowa
wizja =wiata. StDd donios<o=> zw<aszcza filozofii bytu, antropologii filozoficznej oraz
filozofii kultury, sztuki, religii i moralno=ci.
7
Jan Pawe< II. Encyklika Centesimus annus nr 24 – cyt. za: „L’Osservatore Romano”. Wydanie polskie 12:1991 nr 4.
8
TamFe nr 13.
172
SPRAWOZDANIA I MATERIA.Y
To wa6ne, aby kulturoznawca rozumiaE to, kim jest czEowiek (zwiIzek kultury
z naturI ludzkI!) i czym ze swej istoty jest kultura czy sztuka. O sztuce wspóEczesnej
mówi siP na przykEad, 6e programowo nie szuka ju6 piPkna i rezygnuje z pozytywnego przesEania, uciekajIc w absurd. Jest wiPc rzeczI wa6nI, aby w teorii sztuki tzw.
wartoTci estetyczne nie zastIpiEy kategorii piPkna. Gdy nie ma piPkna, nie ma te6
prawdy (sensu) ani dobra, które budujI czEowieka. Kulturoznawca powinien te6 byW
wyczulony na wymiar moralny i wertykalny kultury. StId tak6e w programie studiów
zajPcia z zakresu aksjologii kultury, sztuki i religii.
Taka byEa i jest nadal koncepcja studiów kulturoznawczych w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana PawEa II. Twórcom kierunku chodziEo o taki ksztaEt
studiów, który nawiIzujIc do nauczania bE. papie6a Jana PawEa II oraz do wielkiej
tradycji myTli filozoficznej i humanistycznej, pielPgnowanej i dynamicznie rozwijanej
w KUL, dobrze odpowie na najgEPbsze potrzeby czEowieka, uwikEanego w taki, a nie
inny kontekst wspóEczesnej kultury.