Od pradziejowego osadnictwa

Od pradziejowego osadnictwa
2015-05-21 13:18:51
2
Usytuowanie województwa łódzkiego w centrum Polski miało w przeszłości znaczący wpływ na charakter
pradziejowego osadnictwa, na które oddziaływały wpływy kulturowe z terenu Wielkopolski, Śląska, Małopolski i
Mazowsza.
Województwo łódzkie ze stolicą w Łodzi powstało po I wojnie światowej. Utworzone zostało z historycznych ziem:
sieradzkiej i piotrkowskiej, rawskiej, wieluńskiej, opoczyńskiej oraz terenów Księstwa Łowickiego. Powstało jako
wynik decyzji administracyjnych.
Region jest niejednorodny pod względem kultury, tradycji, obyczajów, kształtowania przestrzeni. Istniejące na
jego obszarze regionalne więzi kształtowały się w ramach ziem historycznych tworzących obecnie na mapie
województwa swoiste podregiony. Sytuowanie historyczne współczesnego województwa łódzkiego spowodowało
ciekawe połączenie kulturowe i gospodarcze ziem, które składają się na region łódzki.
Lokalizacja materialnych zasobów kulturowych regionu charakteryzuje się tym, że najstarsze zachowane obiekty
występują na jego obrzeżach, często w dolinach dużych rzek, a najmłodsze, zwłaszcza dziewiętnastowieczne,
związane z rozwojem przemysłu, w jego centrum, na obszarach wyżynnych i wododziałowych.
Pradzieje województwa łódzkiego
Osadnictwo w reginie rozwijało się głównie w dorzeczach trzech rzek:
■
■
■
górnej i środkowej Warty od zachodu,
Bzury od północy
środkowej Pilicy od wschodu
Najstarsze znalezisko z terenu województwa pochodzi sprzed ok. 56 tys. Lat, a jest to fragment krzemiennego
narzędzia znaleziony pod Górą Św. Małgorzaty w pow. łęczyckim, podobnie jak i kości mamuta ze wsi Skaratki w
pow. łowickim.
W następnym okresie tj. między 15-8 tys. lat, tworzą się skupiska stanowisk późnopaleolitycznych zwłaszcza nad
Wartą (gdzie występował łatwo dostępny surowiec krzemienny) i Bzurą i pojedyncze nad Pilicą. W kolejnym
odcinku epoki kamienia w mezolicie (pomiędzy 8-5 tys. lat) obserwujemy podobne skupiska stanowisk nad
wspomnianymi rzekami.
Z najmłodszej fazy epoki kamienia znamy pojedyncze znaleziska sprzed 7 tys. lat kultur naddunajskich znad
Bzury i Warty. Znaczne zagęszczenie stanowisk pierwszej kultury rolniczej (kultura pucharów lejkowatych) z 4-3
tysiąclecia p.n.e występuje nadal w dorzeczach Bzury i Warty i częściowo Pilicy. Do najciekawszych stanowisk
mezolityczno mezolityczno-neolitycznych należy osada w Osjakowie nad Wartą z bogatym inwentarzem
zabytków i obiektami mieszkalnymi.
W początkach epoki brązu tj. między 1800 a 1400 lat p.n.e. osadnictwo skupia się nadal w dorzeczach
wspomnianych rzek W tym czasie pojawiają się pierwsze brązowe skarby (np. skarb brązowych naramienników z
Rawy Mazowieckiej), zaś cmentarzyska kurhanowe tzw. kultury trzcinieckiej w Łubnej w powiecie sieradzkim i w
Okalewie w powiecie wieluńskim należą do największych w Polsce.
Na przełomie XIII/XII wieku p.n.e. pojawia się na terenie obecnego województwa łódzkiego kultura łużycka, która
przetrwała lokalnie aż do IV-III wieku p.n.e. Z tego okresu znamy aż 27 brązowych skarbów, wśród których są
przedmioty importowane z terenów naddunajskich (Węgry, Słowacja) oraz z północnych Niemiec i Skandynawii, a
nawet rejonu Kaukazu. Osady obronne kultury łużyckiej z Podzamcza w powiecie wieruszowskim, Kurowa i
Strobina w powiecie wieluńskim należą do grupy największych tego typu obiektów w Polsce.
Z przełomu VI/V wieku p.n.e. pochodzą znaleziska scytyjskie, jako przypuszczalnie rezultat najazdu, w postaci
sztyletu i grocików strzał znalezione w Łubnicach w powiecie wieruszowskim i w Łagiewnikach w powiecie
sieradzkim.
3
W ostatnim wieku p.n.e. i w początkach n.e. pojawiają się tu pierwsze importy celtyckie, zwłaszcza elementy
uzbrojenia, jako rezultat intensyfikacji przez Celtów handlu bursztynem, a w wiekach następnych także importów
z rzymskich prowincji, które tworzą na terenie woj. łódzkiego bogate i ciekawe skupisko.
Do wyjątkowych znalezisk należy późnoceltycki hełm z Siemiechowa nad Wartą, czy też rzymski kaganek z
Rychłocic w pobliżu Siemiechowa. Importy znajdowano głównie w bogatych pochówkach kurhanowych i na
cmentarzyskach (Łęg Piekarski, Gledzianówek, Witaszewice, Łódź-Retkinia, Chojne, Przywóz, Strobin,
Siemiechów, Rychłocice). W 88 miejscowościach znaleziono greckie i rzymskie monety, w tym 15 skarbów.
Duże nagromadzenie importów na terenie województwa łódzkiego Jest zapewne wynikiem funkcjonowania
szlaków handlowych, zwłaszcza bursztynowego, oraz gęstego osadnictwa o zaawansowanym rozwoju społecznogospodarczym. Osada w Walkowie-Kurnicy nad Wartą w Gminie Osjaków należy niewątpliwie do najciekawszych
stanowisk archeologicznych ze względu na bogactwo zabytków, wielkość i trwanie aż do początków VII lub
przełomu VI/VII wieku.
Skupiska osadnicze znad Warty, Bzury i Pilicy z pierwszych wieków n.e., a zwłaszcza ich centra z ośrodkami
władzy, przetrwały w zmniejszonym zakresie i znalazły kontynuację w okresie przedpiastowskim (VII-IX w.) w
postaci wczesnych grodów (Chełmo. Czerchów, Łęczyca, Mnichów, Okopy, Rękoraj, Rozprza, Szydłów, Witów),
wokół których rozwijało się osadnictwo, a z czasem wykształciły się ośrodki kasztelańskie.
Z okresu wczesnego średniowiecza od połowy X do połowy XIII w. mamy z terenu województwa aż 34 skarby
monet, z których najcenniejszy z 7 kg srebra pochodzi z Rudy pod Wieluniem, ukryty w ziemi na początku II
połowy XI w.
Historyczne miasta i ziemie województwa łódzkiego
Na obszarze województwa znajdują się miasta i osady, które poszczycić się mogą dużo starszym rodowodem niż
Łódź. Ich bogata historia miała decydujący wpływ na powstanie odrębnych kultur związanych z dziejami: ziemi
łęczyckiej, ziemi sieradzkiej i piotrkowskiej, wieluńskiej, opoczyńskiej, rawskiej oraz Księstwa Łowickiego.
Wczesnośredniowieczna metryka kilku miast województwa – stolic poszczególnych ziem historycznych, znajduje
swoje odzwierciedlenie w historycznej zabudowie.
Ziemia łęczycka ze swoją stolicą to tradycyjnie ważny ośrodek państwa Polan – korzenie jej sięgają XII w. Od XIII
w. Księstwo Łęczyckie, później województwo, rozwijało się jako ważny, centralnie położony w kraju, ośrodek
spotkań możnowładców.
Historia ziemi opoczyńskiej i jej stolicy to czasy XIV w. Wówczas Opoczno otrzymało prawa miejskie i zostało
stolicą powiatu. Szczególnym wyróżnikiem tych ziem są pozostałości sztuki ludowej. Najlepiej zachowały się one
w północnej części Opoczyńskiego, zwłaszcza we wsiach należących do dawnych dóbr królewskich i kościelnych.
Szczególne miejsce wśród obszarów wchodzących w skład województwa łódzkiego zajmuje ziemia dawnego
Księstwa Łowickiego. Począwszy od XII w. były to tereny należące do dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Po
rozbiorach również posiadały odrębną administrację, bowiem w darze od Napoleona otrzymał je gubernator
Księstwa Warszawskiego. Po 1820 r. car Aleksander I nadał je swojemu bratu – Wielkiemu Księciu Konstantemu.
Dobra łowickie stanowiły osobne księstwo. Za sprawą reformy uwłaszczeniowej na ziemi tej wykształciły się
korzystniejsze warunki dla rozwoju. O szczególnym ich charakterze mówić należy w kontekście licznych dworów
szlacheckich, ale także założenia szczególnie cennego dla dziedzictwa kulturowego województwa – Łowicza."
Korzenie wielokulturowości
Wydarzenia historii najnowszej – eksterminacja ludności żydowskiej w czasie II wojny światowej, opuszczenie
Polski przez obywateli niemieckich, spowodowała zmianę charakteru tradycyjnie wielokulturowych ziem
województwa łódzkiego.
4
O dawnej obecności np. ludności żydowskiej na ziemiach województwa świadczą nekropolie w: Łowiczu,
Bolimowie, Skierniewicach, Rawie Mazowieckiej, Białej Rawskiej, Piotrkowie Trybunalskim, Łasku, Łodzi,
Zduńskiej Woli, Zgierzu. W krajobrazie miast znaleźć można jeszcze pozostałości dawnych synagog w:
Piotrkowie, Inowłodzu (jednak niepełniących już swoich dawnych funkcji). Pozostały również, przede wszystkim w
Łodzi, pałace, wille fabrykanckie oraz zespoły fabryczno-rezydencjonalne.
Obecność Niemców na terenie województwa wiąże się z XIV i XV-wieczną lokacją miast na prawie niemieckim.
Pojawili się wówczas m. in. w: Sieradzu, Wieluniu, Piotrkowie i Zgierzu. W XVIII i pocz. XIX w. przeprowadzona
została kolonizacja wsi fryderycjańskich i holenderskich. Utworzono wówczas wieś: Nowosolna, Ksawerów,
Andrespol, Olechów.
Kolejną falą przybywali osadnicy do miast przemysłowych – Łodzi, Zgierza, Pabianic, Ozorkowa, Konstantynowa,
Aleksandrowa, Zduńskiej Woli, Tomaszowa Mazowieckiego. Jako nacja dominująca w strukturze narodowościowej
Niemcy pozostawili po sobie świątynie, zespoły fabryczno-rezydencjonalne, nekropolie.
W 1802 r. w Zelowie osiedlili się bracia czescy. Na ziemię sieradzką przybyli uciekając przez prześladowaniami.
Kolonię czeską stworzono również na terenie osady bawełniano-lnianej „Łódki” na pocz. XIX w.
Największe skupiska Rosjan, przybyłych na tereny obecnego województwa łódzkiego w XIX w. znajdowały się w
Łodzi, Piotrkowie Trybunalskim, Skierniewicach. Śladami ich obecności do dziś są piękne cerkwie, nekropolie,
gmachy użyteczności publicznej, oraz szczególne miejsce wypoczynku – zespól obiektów należących do carów w
Spale.
Szczególnym wyróżnikiem tych ziem są ślady XIX-wiecznej historii rozwoju okręgu przemysłowego ze stolicą z
Łodzi. Łódź największe miasto regionu, wyrosłe z tradycji rzemiosła i produkcji przemysłu włókienniczego, stało
się w naturalny sposób centrum kulturalnym województwa. To jedno z młodszych miast (choć jak wiadomo jego
korzenie sięgają XV w.).
źródła: http://www.kultura.lodz.pl/pl/cms/artykuly/zrarch/
5