docdodatek-zatanczmy
download 
Reklamacja Transkrypt
dodatek-zatanczmy
Biblioteka pomocy Zatańczmy! dydaktycznych Grzegorz Nazaruk SZKOŁA PODSTAWOWA Program nauczania „Wczoraj Dodatek do nauki tańcai dziś” dla klas IV–VI Roczny plan pracy dla klasy IV dla klas 4–6 szkoły podstawowej 4-6 4 Grzegorz Nazaruk Zatańczmy! Dodatek do nauki tańca dla klas 4–6 szkoły podstawowej Materiały pomocne w przygotowaniu lekcji muzyki z elementami tanecznymi szczegółowe omówienia tańców narodowych, ludowych i popularnych ilustrowane opisy kroków i figur tanecznych listy przykładowych utworów muzycznych nawiązujących do formy tańca propozycje układów tanecznych do zrealizowania na zajęciach © Copyright by Nowa Era Spółka z o.o. Warszawa 2013. ISBN: 978-83-267-1483-2 Koordynacja prac: Marcin Januszewski. Redakcja merytoryczna: Łukasz Bernady. Konsultacje merytoryczne: Anna Idkowiak. Redakcja j´zykowa: Marcin Januszewski. Współpraca redakcyjna: Anna Gumowska, Jarosław Błochowiak. Opracowanie graficzne: Wojtek Urbanek. Rysunki: Marcin Strzembosz. Fotoedycja: Agata Reclaf. Realizacja projektu graficznego: studio Straszyn. Nowa Era Sp. z o.o. Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warsz wa, www.nowaera.pl, e-mail: [email protected], tel. 801 88 10 10 Zdjęcia pochodzą ze zbiorów Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze” im. Tadeusza Sygietyńskiego (fot. Norbert Kurdziel – s. 6, 10, 11, 14, 20, 24, 25, 30, 33) oraz agencji fotograficznej: Piotr Kamionka/Reporter/East News (okładka). Spis treÊci Dodatek „Zatańczmy!” został podzielony na pięć części. We „Wstępie” zamieszczono praktyczne wskazówki dotyczące korzystania z publikacji na lekcjach muzyki oraz ogólne uwagi teoretyczne na temat roli elementów tanecznych w kształceniu muzycznym. Trzy następne rozdziały – „Tańce narodowe”, „Tańce regionalne” oraz „Muzyka taneczna i użytkowa” – zawierają omówienia najważniejszych tańców ludowych i popularnych oraz szczegółowe instrukcje ułatwiające realizację nauki konkretnych sekwencji tanecznych na zajęciach muzycznych w szkole. Na ostatniej stronie dodatku znajduje się bibliograficzny spis publikacji, dzięki którym nauczyciele będą mogli poszerzyć swoją wiedzę na temat funkcji tańca w edukacji. Informacje zawarte w trzech rozdziałach poświęconych omówieniu najważniejszych tańców umożliwią zaplanowanie ciekawej lekcji muzyki z elementami ruchu. 1 Wstęp .3 2 Tańce narodowe .5 Polonez . ......................................................................................................................................................................................................................................... 5 Krakowiak ............................................................................................................................................................................................................................... 10 Mazur ........................................................................................................................................................................................................................................... 14 Kujawiak ................................................................................................................................................................................................................................... 19 Oberek ......................................................................................................................................................................................................................................... 24 3 Tańce regionalne .29 Taniec góralski z Podhala ....................................................................................................................................................................................... 29 Trojak ze Âlàska . ............................................................................................................................................................................................................. 31 Taniec kaszubski – koseder ................................................................................................................................................................................... 33 4 Muzyka taneczna i użytkowa .36 Polka ............................................................................................................................................................................................................................................. 36 Walc . .............................................................................................................................................................................................................................................. 39 Marsz ............................................................................................................................................................................................................................................ 40 5 Bibliografia . 42 Wst´p 3 1 Wstęp Dodatek „Zatańczmy!” ułatwi nauczycielom korzystającym z podręczników z serii „Lekcja muzyki” i „I gra muzyka” wypełnienie zapisów nowej podstawy programowej dotyczących wprowadzania informacji na temat tańca jako ważnego elementu kultury. Publikacja zawiera omówienia wszystkich polskich tańców narodowych oraz wybranych tańców regionalnych i popularnych, w tym szczegółowe opisy poszczególnych kroków i figur oraz propozycje konkretnych układów tanecznych do wykonania na zajęciach. Rozwiązania przedstawione w dodatku umożliwią realizację ciekawych lekcji muzyki, opartych na wykorzystaniu właściwej dzieciom potrzeby aktywności fizycznej oraz zakładających harmonijny rozwój umiejętności muzycznych i motorycznych ucznia. Dodatek „Zatańczmy!” zawiera pomysły na atrakcyjne zajęcia muzyczne wykorzystujące i rozwijające naturalną u uczniów potrzebę aktywności. yyTaniec na lekcjach muzyki Do podstawowych potrzeb dziecka zaliczamy potrzebę ruchu. Może być ona zaspokajana w różnorodnych formach, takich jak zabawy, gry czy spontaniczna aktywność. Ważnym elementem pracy dydaktycznej w szkole podstawowej jest rozwijanie tej naturalnej predyspozycji uczniów oraz jej wykorzystanie w działaniach edukacyjnych, np. podczas realizacji elementów ruchowych i tanecznych. Najdogodniejszą przestrzenią dla tego typu przedsięwzięć są oczywiście lekcje muzyki. Aktywność przy muzyce stanowi funkcjonalną część tych zajęć: umożliwia dzieciom lepsze zrozumienie niektórych z omawianych zagadnień, dotyczących np. rytmu, metrum, tempa czy dynamiki. Jej dodatkową zaletą jest fakt, iż ruch podczas lekcji sprawia dzieciom wiele radości, dzięki czemu nawet powtarzanie poszczególnych ćwiczeń nie powoduje ich znużenia i zniechęcenia. Szczególnie ważnym elementem aktywizującym stosowanym na lekcjach muzyki jest wspólny taniec. Jego wartość jest niepodważalna: wykształca wszak on u uczniów kompetencje niezbędne do funkcjonowania w grupie, uczy ich samodzielności oraz odpowiedzialności za podejmowane decyzje, poszerzając jednocześnie świadomość własnego ciała i rozwijając zdolność ekspresji ruchowej. Podczas zajęć tanecznych uczniowie przekonują się, jaki sens ma przestrzeganie ustalonych zasad oraz jakie jest znaczenie porządku. Taniec przyczynia się do ogólnego rozwoju dziecka: kształtuje prawidłową postawę, poprawia kondycję fizyczną oraz koordynację ruchową. Kształtuje także wrażliwość estetyczną ucznia. W nowej podstawie programowej przedmiotu muzyka – określonej w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU Nr 4, poz. 17 z dnia 15 stycznia 2009 r.) oraz obowiązującej w klasach IV–VI od 2012 r. – konkretne zapisy poświęcono nauce polskich tańców narodowych oraz tańców regionalnych. Autorzy dokumentu zwrócili uwagę na aspekt nie tylko teoretyczny, lecz także praktyczny. I ETAP EDUKACYJNY: KLASY I–III [...] 3. Edukacja muzyczna. Uczeń kończący klasę III [...] tańczy podstawowe kroki i figury krakowiaka, polki oraz innego, prostego tańca ludowego. [...] II ETAP EDUKACYJNY: KLASY IV–VI [...] 1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń: [...] 5) o kreśla charakterystyczne cechy polskich tańców narodowych (poloneza, krakowiaka, mazura, kujawiaka i oberka) [...] 2. Tworzenie wypowiedzi. Uczeń: 5) odtwarza ruchem i gestodźwiękami proste rytmy i schematy rytmiczne, wykonuje kroki, figury i układy taneczne poloneza i krakowiaka, tańców ludowych (szczególnie własnego regionu) oraz podstawowe kroki tańców towarzyskich [...] 3. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń: [...] 4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskich tańców narodowych (poloneza, krakowiaka, mazura, kujawiaka i oberka)... 4 Wst´p yyDodatek „Zatańczmy!” w działaniach dydaktycznych Dodatek „Zatańczmy!” do podręczników „Lekcja muzyki” oraz „I gra muzyka” to publikacja wspomagająca realizację wymagań określonych w podstawie programowej. Stanowi odpowiedź na postulaty nauczycieli sygnalizujących brak praktycznych opracowań dotyczących nauki tańca. W dodatku umieszczono opisy polskich tańców narodowych (poloneza, krakowiaka, mazura, kujawiaka, oberka) oraz wybranych tańców regionalnych (tańca góralskiego, trojaka, kosedera) i towarzyskich (polki, walca oraz marsza, będącego formą choreograficzną z pogranicza tańca). Ważnymi elementami publikacji są także zamieszczone propozycje wykorzystania konkretnych układów tanecznych podczas zajęć w szkole. Każde omówienie rozpoczyna się od ogólnej charakterystyki tańca, zawierającej informacje o jego genezie, historii, rytmie i metrum oraz krótki opis strojów tancerzy wzbogacony o barwne ilustracje. Dołączona do tak skonstruowanego wprowadzenia lista stylizowanych utworów z muzyki polskiej i obcej z pewnością ułatwi nauczycielowi dobór odpowiednich nagrań do wykorzystania na lekcji. W dalszej części następuje prezentacja podstawowych kroków i figur, opatrzona odpowiednimi rysunkami przedstawiającymi w sposób schematyczny tancerzy podczas wykonywania danej sekwencji. Omówienie kończy szczegółowa instrukcja wykonania tańca, w której zostaje przedstawiony konkretny układ choreograficzny. Opisy tanecznych sekwencji są ilustrowane przez proste schematy graficzne. Instrukcje zaprezentowane w dodatku „Zatańczmy!” zostały opracowane w taki sposób, aby nauczyciel miał możliwość dostosowania materiału do własnych potrzeb lub zrealizowania własnych oryginalnych pomysłów, zainspirowanych zamieszczonymi propozycjami. Opisy poszczególnych sekwencji choreograficznych zakładają udział ośmiu par, możliwa jest jednak modyfikacja liczby tancerzy. Do każdego omówienia układu dołączono konkretną propozycję nagrania znajdującego się w „Płytotece nauczyciela muzyki” wydawnictwa Nowa Era, jednak poszczególne sekwencje można dostosować do dowolnie wybranej muzyki (dlatego właśnie nie podano dokładnej liczby taktów przypadających na figury i kroki). Również o ubiorze uczniów podczas zajęć i występów tanecznych decyduje nauczyciel. W dodatku opisano tylko stroje najczęściej używane podczas wykonywania danego tańca, faktem jest jednak, iż niewiele szkół jest wyposażonych w zestawy podobnych kostiumów. Podczas ćwiczeń ubiór nie odgrywa dużej roli – ważne jedynie, aby był wygodny i nie krępował ruchów. Jednak podczas ewentualnego występu przed publicznością tancerki i tancerze powinni wyglądać jednolicie, zwiększy to bowiem atrakcyjność estetyczną prezentacji. Jeśli grupa w ogóle nie dysponuje odpowiednimi strojami, można zastosować tylko wybrane elementy danego ubioru tradycyjnego. Tańczący mogą również wystąpić w strojach uniwersalnych: u dziewczynki jest to kolorowa spódnica, biała bluzka i wstążka lub wianek, a u chłopca – ciemne spodnie i biała koszula z wpiętym kolorowym kotylionem lub wstążką na kołnierzyku. Praktyka dydaktyczna wskazuje, że nauczyciel nie może niestety poświęcić całej lekcji na naukę tańca. Warto jednak wprowadzać elementy ruchu przy muzyce, aby twórczo spożytkować omówione wcześniej predyspozycje psychiczne i fizyczne dzieci. Czas poświęcony na ćwiczenia motoryczne można z pewnością uznać za dobrze wykorzystany, również z uwagi na satysfakcję uczniów, którzy z radością przyjmują tego typu urozmaicenie lekcji. Do uzyskania pozytywnych efektów wystarczy przećwiczenie jednego lub dwóch prostych elementów – opracowanie całego układu choreograficznego jest ciekawym pomysłem na zajęcia pozalekcyjne, których cykl może zostać zwieńczony publiczną prezentacją tańca. Dodatek „Zatańczmy!” jest adresowany do nauczycieli muzyki w klasach IV–VI, ale z zawartych w nim omówień mogą korzystać również nauczyciele wychowania fizycznego i instruktorzy taneczni pracujący z dziećmi w wieku szkolnym. Mamy nadzieję, że publikacja okaże się praktyczną pomocą nie tylko dla pasjonatów tańca, lecz także dla tych nauczycieli, którzy z różnych powodów obawiają się zajęć tanecznych. Jesteśmy przekonani, że warto zachęcać uczniów do tańca, przyczynia się on bowiem do ich rozwoju, pozwala im się otworzyć na innych ludzi i wyrazić w sposób pozytywny własne emocje. Taƒce narodowe 5 2 Tańce narodowe Polonez yyInformacje o tańcu Dostojny, poważny i uroczysty polonez to jeden z polskich tańców narodowych. Tancerze wykonują go w korowodzie, czyli jedna para za drugą. Polonez stał się popularny wśród szlachty w XVIII wieku – rozpoczynano od niego uroczyste bale. Na przedzie korowodu, w pierwszej parze, kroczył wówczas gospodarz spotkania lub jeden z gości, uznany za najważniejszego wśród zaproszonego towarzystwa. Na dworze królewskim polonez był częścią ceremoniału – korowód tworzony przez tańczących szlachciców odbierano jako paradę na cześć władcy. Polonez wywodzi się z tańca ludowego nazywanego chodzonym, wolnym, pieszym, wielkim lub polskim. Charakterystyczny polonezowy rytm można rozpoznać w wielu tradycyjnych polskich pieśniach, między innymi w kolędach: Bóg się rodzi, W żłobie leży i Dzisiaj w Betlejem. yyCharakterystyczne cechy tańca 3 • metrum 4 • umiarkowane tempo • rytm • rytmiczne zakończenie yyPolonez w literaturze muzycznej 1. Wybrane utwory kompozytorów polskich: •F ryderyk Chopin, Wielki Polonez Es-dur, op. 22, Polonez es-moll, op. 26, Polonez A-dur i Polonez c-moll, op. 40, Polonez fis-moll, op. 44, Polonez As-dur, op. 53, Polonez-fantazja As-dur, op. 61, •M ichał Kleofas Ogiński, polonez Pożegnanie ojczyzny, •S tanisław Moniuszko, polonezy z oper Straszny dwór, Halka i Hrabina, •H enryk Wieniawski, Polonez A-dur i Polonez D-dur, •Z ygmunt Noskowski, Polonez elegijny, •L udomir Różycki, polonez z baletu Pan Twardowski, •W ojciech Kilar, polonez z filmu Pan Tadeusz, •K rzesimir Dębski, Polonez husarii z filmu Ogniem i mieczem. 2. Wybrane utwory kompozytorów obcych: •J an Sebastian Bach, polonez z wariacją fletu (Doublé) z II suity h-moll na orkiestrę smyczkową i flet, Polacca z III części I Koncertu brandenburskiego, Polonaise z VI suity francuskiej, •G eorg Philipp Telemann, Polonaise D-dur, Polonaise z Suity a-moll na flet podłużny i orkiestrę, 6 Taƒce narodowe • Wolfgang Amadeusz Mozart, rondo z Sonaty fortepianowej A-dur, KV 284, • Piotr Czajkowski, polonez z opery Eugeniusz Oniegin, • Ludwig van Beethoven, Polonez C-dur, op. 89, • Franciszek Schubert, Polonez fortepianowy na 4 ręce, op. 61 i op. 75, • Carl Maria Weber, polonez z opery Wolny strzelec, • Modest Musorgski, polonez z opery Borys Godunow, • Vangelis, Conquest of Paradise z filmu 1492: Wyprawa do raju. y Stroje taneczne Strój męski Tancerz jest ubrany w długą szatę zwaną żupanem, na którą nakłada kontusz – płaszcz z rozciętymi szerokimi rękawami, często zarzuconymi na plecy. Na nogi wkłada wysokie buty z cholewami, w które wpuszcza szerokie spodnie. Do przepasania kontusza służy mu ozdobny szeroki pas wykonany z jedwabiu. Na głowę zakłada futrzaną czapkę – kołpak przyozdobiony najczęściej piórem i broszą. Strój kobiecy Na sięgającą za kolana suknię (spódnicę) tancerka narzuca kontusik obszyty futrem. Na nogi wkłada wysokie buty. Jej głowę zdobi rogatywka – czapka o charakterystycznym kształcie, często również wyłożona futrem. y Ustawienie tancerzy Układ rąk tancerza Tancerz opiera prawą rękę na biodrze. Dłoń układa płasko – cztery palce wyprostowuje do przodu, a kciuk zagina do tyłu lub wkłada za pas. Łokieć kieruje w bok. Lewą rękę kładzie nisko na plecach, z dłonią odwróconą na zewnątrz. Układ rąk tancerki Tancerka ujmuje suknię (spódnicę) palcami obu rąk (z jednej lub z obu stron) i nieznacznie ją unosi. Nadgarstki powinny być zgięte, a łokcie – skierowane w bok w taki sposób, aby nadać rękom zaokrąglony kształt. Ustawienie parami Tancerka staje po prawej stronie partnera. Oboje podają sobie dłonie – tancerz obejmuje lewą rękę partnerki od dołu palcami prawej dłoni zwróconej ku górze – po czym unoszą je przed siebie, poniżej linii barków tancerki. Wolne ręce tańczący zaginają do tyłu i układają na plecach dłońmi zwróconymi na zewnątrz. Tancerka może dodatkowo przytrzymywać prawą ręką rąbek sukni (spódnicy). Wówczas jej partner wykonuje lewą dłonią gest wskazujący kierunek tańca. Układ rąk tancerza Układ rąk tancerki Ustawienie parami Taƒce narodowe 7 yyKroki i figury Krok podstawowy w przód Tańczący wykonują kroki płynnie i lekko, z palców na całą stopę. W jednym takcie melodii mieszczą się trzy kroki. Para rozpoczyna poloneza z akcentem na „raz” – pierwszy krok, wykonany prawą nogą, zostaje wydłużony, z lekkim ugięciem kolana lewej nogi. Tuż przed pierwszymi dźwiękami melodii, na przedtakt „i”, tańczący stają w lekkim przysiadzie. Każdy takt rozpoczynają wydłużonym krokiem na przemian z prawej lub z lewej nogi. Krok podstawowy w tył Tancerze wykonują trzy kroki do tyłu. Pierwszy krok jest nieco dłuższy – poprzedza go zgięcie obu nóg w kolanach. Para może wykonać tę sekwencję z jednoczesnym obrotem wokół własnej osi. Uwaga: kroki powinny być posuwiste, zamaszyste, dostojne. Ujęcie za lewe ręce Tancerz lewą dłonią ujmuje lewą dłoń tancerki znajdującej się po jego prawej stronie. Natomiast prawą rękę unosi wysoko za plecami partnerki, tak aby objąć ją wpół. Następnie oboje unoszą złączone dłonie poniżej barków tancerki i wysuwają je do przodu, lekko zginając łokcie. Dziewczynka przytrzymuje prawą ręką suknię (spódnicę), po czym pochyla głowę i zwraca ją w stronę partnera. Ujęcie za lewe ręce Bramka Tancerze wysoko unoszą złączone dłonie i przesuwają je w bok, tak aby utworzyć bramkę, pod którą będą mogły przejść inne pary. Wolne ręce luźno opuszczają, a dłonie odwracają na zewnątrz lub opierają na biodrach. Spojrzenia osób tworzących bramkę skierowane są w stronę par przechodzących pod złączonymi rękoma. Ukłon 1. Tancerz: •n a „raz” – wykonuje lewą nogą wydłużony krok w przód, •n a „dwa” – dostawia prawą nogę, po czym lekko się pochyla, skłania głowę i opuszcza ręce ku przodowi z niewielkim ugięciem łokci, •n a „trzy” – trwa nieruchomo w ukłonie. 2. Tancerka: •n a „raz” – wykonuje prawą nogą wydłużony krok w przód, •n a „dwa” – przenosi ciężar ciała na lewą nogę przy mocno zgiętym kolanie, prawa noga pozostaje wyprostowana; tancerka wysuwa głowę i tułów do przodu, unosząc rękami suknię (spódnicę) – przy maksymalnym pochyleniu rozkłada nieco ręce z niewielkim ugięciem łokci na zewnątrz, •n a „trzy” – trwa bez ruchu w ukłonie. Bramka Ukłon Dwa koła Koło zewnętrzne tworzą tancerze, a w kole wewnętrznym ustawiają się tancerki. Tunel Kolumna pochylonych par przechodzi pod uniesionymi rękami tańczących kroczących w przeciwną stronę. Gwiazda Pary tworzą koło: chłopcy, znajdujący się w jego wnętrzu, podają sobie ręce, po czym zaczynają prowadzić partnerki po obwodzie. Tunel 8 Taƒce narodowe Most Pierwsza para odwraca się, po czym przechodzi pod „mostem” utworzonym z uniesionych rąk pozostałych tancerzy i tancerek; kiedy dociera na koniec kolumny, tworzy nowe „przęsło”. Ukłon w parach Tancerki lekko uginają kolana, a tancerze skłaniają głowę. Para za parą Tancerze poruszają się krokiem posuwistym poloneza w korowodzie, para za parą. Pary kroczące środkiem sali Tancerze idą para za parą środkiem sali. Tancerze na lewo, tancerki na prawo Pary rozdzielają się: chłopcy skręcają w lewo, a dziewczęta – w prawo. Następnie tancerze i tancerki kroczą w osobnych rzędach w odwrotnym od dotychczasowego kierunku. yyUkład taneczny do poloneza Most Posłuchajmy CD4, nr 4 Antoni Morzykowski, polonez W starym zamku w wykonaniu Polskiej Orkiestry Włościańskiej Uczestnicy: osiem par tanecznych. Cztery pary ustawiają się z lewej strony sali, a pozostałe cztery – z prawej. Podczas czterech taktów wstępu tancerze przechodzą na środek pomieszczenia w rymie ćwierćnutowym (patrz: schemat nr 1). Podczas spotkania pary z przeciwległych stron sali kłaniają się sobie, po czym ponownie rozchodzą się na lewo i na prawo (patrz: schemat nr 2). Następnie tańczący tworzą dwa koła (patrz: schemat nr 3). Tuż przed widownią pary rozchodzą się w prawą i lewą stronę, po czym spotykają się w głębi sali i formują kolumnę (tańczący wchodzą do kolumny naprzemiennie: najpierw para z prawej strony, następnie para z lewej strony itd.). Następnie osoby tańczące w poszczególnych parach rozdzielają się i rozchodzą na boki: chłopcy w lewo, a dziewczęta – w prawo (patrz: schemat nr 4). Po zatoczeniu półkola partnerzy spotykają się w głębi sali. Chwytają się za ręce, a następnie kroczą naprzód w utworzonym ponownie korowodzie. W momencie, w którym kolumna dociera do widowni, pary rozchodzą się na przemian w lewo i w prawo (patrz: schemat nr 5). Po zatoczeniu półkola tancerze formują szeregi czteroosobowe, po czym przechodzą do przodu i kłaniają się przed widownią (patrz: schemat nr 6). Po wykonaniu ukłonów pary tworzące poszczególne „czwórki” rozchodzą się w lewo i w prawo, a następnie ustawiają się – na końcu frazy – po przeciwległych stronach sali. Tancerze ponownie wykonują ukłony: chłopcy pochylają głowy i dosuwają lewą nogę do prawej, a dziewczynki schylają lekko głowę i rozkładają suknię (spódnicę) na boki. Pary spotykają się z tyłu sali. Tańczący nadchodzący z prawej strony unoszą wysoko złączone dłonie, tak aby utworzyć tunel (patrz: schemat nr 7). Pary ze strony lewej pochylają się i przechodzą w ujęciu za lewe ręce pod splecionymi rękami. Kiedy ostatni tancerze docierają do końca tunelu, obie grupy zamieniają się rolami: chłopcy z drugiej kolumny podają sobie teraz uniesione wysoko dłonie, a pary z kolumny pierwszej przechodzą pod powstałym w ten sposób „sklepieniem”. Na końcu frazy tancerze w parach podają sobie lekko uniesione prawe ręce, obracają się w lewo i wykonują ukłon. Następnie podają sobie lewe dłonie, wykonują obrót w prawą stronę i powtarzają ukłon. Pary rozdzielają się: tancerki robią kilka kroków ku środkowi sali i podają sobie dłonie. Tworzą w ten sposób koło, po którego obwodzie poruszają się następnie z uniesionymi rękami. W tym samym czasie tancerze – tworzący większe, zewnętrzne koło – w trakcie dwóch taktów wykonują w miejscu cztery zwroty o 90 stopni w prawo, po każdym kroku Taƒce narodowe 9 dostawiając drugą nogę. Po ostatnim zwrocie wracają do pozycji wyjściowej i kierują spojrzenia ku swoim partnerkom. Pary łączą się ponownie, aby rozpocząć taniec po obwodzie mniejszego koła: tym razem to dziewczynki poruszają się na zewnątrz, trzymając chusteczki w lekko opuszczonych prawych dłoniach, a chłopcy tańczą wewnątrz okręgu (patrz: schemat nr 8). Po chwili tancerze podają sobie ręce, dzięki czemu zostaje utworzona „gwiazda” (patrz: schemat nr 9), z której po kilku obrotach pary wychodzą naprzemiennie: jedna w lewo, a druga – w prawo. Na zakończenie tańczący formują dwa szeregi odwrócone w stronę widowni: dziewczynki ustawiają się na przedzie, a chłopcy – z tyłu. Obie grupy wychodzą w kierunku publiczności (patrz: schemat nr 10), aby wraz z ostatnimi dźwiękami melodii wykonać uroczysty ukłon. 1. P ary z lewej i z prawej strony spotykają się na środku sali. 2. Pary rozchodzą się ponownie w lewo i w prawo. 3. Pary z lewej i prawej strony sali tworzą równolegle dwa koła. 4. Tancerze tworzący poszczególne pary rozdzielają się: chłopcy idą w prawo, a dziewczęta – w lewo. 5. Pary kroczące dotąd w korowodzie rozchodzą się na przemian w lewo i w prawo. 6. W głębi sali tancerze formują czteroosobowe szeregi, a następnie przechodzą do przodu (w stronę widowni). 7. Pary spotykają się pośrodku sali. Tańczący nadchodzący z prawej strony podają sobie uniesione wysoko ręce i tworzą tunel, przez który przechodzą pary z lewej strony. Następnie grupy tancerzy zamieniają się rolami. 8. Pary łączą się, a następnie tańczą po obwodzie dużego koła: dziewczynki na zewnątrz, a chłopcy – wewnątrz utworzonego okręgu. 9.Chłopcy tańczący wewnątrz koła podają sobie lewe ręce, a dziewczynki – poruszające się na zewnątrz okręgu – trzymają chusteczki w opuszczonych lekko prawych dłoniach. Powstaje w ten sposób figura w kształcie gwiazdy. 10. Tancerze formują dwa szeregi: dziewczynki ustawiają się na przedzie, a chłopcy – z tyłu. Osoby z obu rzędów przechodzą do przodu i wykonują ukłon przez widzami. 10 Taƒce narodowe Krakowiak y Informacje o tańcu Krakowiak to energiczny, skoczny taniec o synkopowanym rytmie. Do jego charakterystycznych elementów należą wytupywane akcenty oraz hołubce i krzesanie. Pierwsze relacje dotyczące krakowiaka, opisujące go jako wesoły taniec wykonywany podczas ludowych zabaw, pochodzą z wieku XVI, jednak jego historia jest znacznie dłuższa. Jan Długosz zanotował w swojej kronice, że przed bitwą pod Grunwaldem jeden z polskich oddziałów odtańczył krakowiaka. Na podstawie tego świadectwa oraz innych wzmianek zawartych w dawnych kronikach niektórzy autorzy sformułowali hipotezę, według której krakowiak był pierwotnie rycerskim tańcem wojennym, który dopiero po pewnym czasie zaczęto wykonywać w parach. W wieku XVIII krakowiak został spopularyzowany w całej Polsce dzięki przedstawieniom scenicznym, w których wykorzystywano go jako element choreografii. y Charakterystyczne cechy tańca 2 • metrum 4 • szybkie tempo • rytm synkopowany y Krakowiak w literaturze muzycznej 1. Wybrane utwory kompozytorów polskich: • Jan Stefani, krakowiaki z wodewilu Krakowiacy i górale, • Karol Kurpiński, krakowiaki z wodewilu Zabobon, czyli krakowiacy i górale, • Fryderyk Chopin, Rondo à la Krakowiak, op. 14 (finał Koncertu e-moll, op. 11), • Stanisław Moniuszko, krakowiak Wesół i szczęśliwy na tenor i orkiestrę, • Zygmunt Noskowski, Krakowiak, op. 25, nr 6; Krakowiak (na cztery ręce), op. 7, • Ludomir Różycki, krakowiak z baletu Pan Twardowski, • Ignacy Jan Paderewski, Krakowiak fantastyczny, op. 14, nr 6, • Karol Szymanowski, Krakowiak, • Roman Statkowski, Krakowiak D-dur, op. 7. 2. Wybrane utwory kompozytorów obcych: • Michaił Glinka, krakowiak z opery Życie za cara (inny tytuł: Iwan Suzanin), • Maurycy Moszkowski, Krakowiak, op. 55, nr 4. y Stroje taneczne Strój męski Tancerz ubiera się w płócienne spodnie w czerwone lub niebieskie prążki oraz koszulę z białego płótna, przyozdobioną pod szyją spinką lub czerwoną wstążeczką. Wkłada też granatowy kaftan podbity czerwonym suknem – wcięty w pasie i rozcięty z tyłu. Szata ta może być ozdobiona mosiężnymi guzikami, czerwonymi pomponami z jedwabnej lub wełnianej nici oraz kolorowymi obszywkami. Kaftan przewiązany jest pasem nabijanym metalowymi gwoździami i guzikami, do którego przymocowane zostają dwa lub trzy rzędy mosiężnych kółek, zwisających swobodnie i brzęczących przy każdym ruchu. Na nogi tancerz wkłada długie podkuwane buty z cholewkami z czerwonej lub czarnej skóry. Za nakrycie głowy służy mu niska rogatywka z czerwonego sukna, obszyta czarnym futrem. Do czapki dołączone są pawie pióra, spod których zwisają kolorowe wstążki. Taƒce narodowe 11 Strój kobiecy Tancerka ma na sobie białą, niekiedy haftowaną bluzkę z bufiastymi rękawami oraz kolorową spódnicę z wyszytymi różami. Na wierzch zakłada gorset z czarnego lub wiśniowego materiału przyozdobiony chwaścikami, kolorowym jedwabiem i rzędem kaletek, często także bogato haftowany i wyszywany cekinami lub półszlachetnymi kamieniami. Na nogi tancerka wkłada czarne lub czerwone buty na niskich obcasach. Ważnym elementem jej stroju jest fartuch – biały, tiulowy, haftowany u dołu lub cały wyszywany w kolorowe kwiaty. Włosy tancerki zakrywa chusta wiązana w czepiec. Ozdobą głowy może być także wianek z polnych kwiatów (maki, chabry, rumianki i kłosy zboża), w który wetknięte są kolorowe wstążki, opadające na ramiona i plecy. Uzupełnieniem stroju tancerki są czerwone korale. y Kroki i figury Ujęcie otwarte Uniesioną lewą ręką tancerz wskazuje kierunek ruchu, prawą zaś obejmuje partnerkę w pasie. Tancerka kładzie lewą rękę na ramieniu partnera, a prawą dłonią trzyma spódnicę. Krzesany Tancerz: • na przedtakt „i” – ugina lewą nogę, a prawą unosi i wysuwa w tył, • na „raz” w pierwszym takcie – pocierając podeszwą o podłogę, robi prawą nogą wymach do przodu w rytmie: (w trakcie wykonywania tego ruchu obie ręce opiera na biodrach. Może także opierać tylko lewą rękę, a prawą wyciągnąć na skos ku górze – wówczas następne figury wykonuje ze wzrokiem skierowanym w stronę uniesionej prawej dłoni); • na „dwa” w pierwszym takcie – przenosi prawą nogę do tyłu, • na „raz, dwa” w drugim takcie – miarowo przytupuje najpierw prawą nogą, następnie lewą, a na koniec znów prawą, • na „raz” w trzecim takcie – pociera podeszwą o podłogę, a następnie wykonuje lewą nogą wymach w przód w rytmie: • na „dwa” w trzecim takcie – przenosi lewą nogę do tyłu, Ujęcie otwarte Krzesany • na „raz, dwa” w czwartym takcie – tancerz miarowo przytupuje najpierw lewą nogą, później prawą, a na koniec znów lewą. Sekwencję tę powtarza kilka razy. Krzesany może zostać wykonany także w parze: tancerz i tancerka stają wówczas obok siebie w ujęciu wewnętrznymi dłońmi, po czym równocześnie realizują sekwencję opisaną wyżej. Partnerzy unoszą nieco ręce zewnętrzne. Cwał boczny Tancerz lub tancerka: • na „raz” – wysuwa prawą nogę w bok, z odbiciem w górę, • na „i”, czyli na drugą ósemkę – dostawia lewą nogę do prawej, • na „dwa” – ponownie wysuwa prawą nogę w bok, po czym dostawia do niej lewą stopę. Opisana sekwencja powtarza się kilka razy. Cwał boczny 12 Taƒce narodowe Cwał parami Prawą ręką tancerz obejmuje partnerkę w pasie. Lewą rękę unosi ukośnie przed siebie. Tancerka trzyma w prawej dłoni rąbek spódnicy lub kładzie prawą rękę na biodrach. Oboje zwracają się twarzami do siebie i bokiem do kierunku tańca. W tej pozycji wykonują cwał boczny. Hołubce Tancerz wykonuje z lewej nogi dwa krótkie skoki w prawo, dotykając w powietrzu prawą piętą lewej kostki (palce u obu nóg są wyciągnięte). W kolejnym takcie następują trzy lekkie tupnięcia w miejscu – najpierw prawą nogą, potem lewą, a na koniec znów prawą. Kolejny hołubiec tancerz rozpoczyna skokiem z prawej nogi. Cwał parami Drobna kaszka W trzymaniu za skrzyżowane ręce partnerzy obracają się drobnym cwałem wokół własnej osi. Haczyk Partnerzy stają naprzeciwko siebie, a następnie chwytają się zgiętymi łokciami. W takim ujęciu wykonują podskoki, obracając się wokół własnej osi. Wolne ręce podnoszą ukośnie. Obroty w parach Tancerze chwytają się w pasie prawymi rękami, po czym zaczynają obracać się wokół własnej osi. Lewe ręce unoszą w bok. Obroty można wykonać także w sposób odwrotny: w ujęciu lewymi rękami i z prawymi dłońmi uniesionymi w bok. Krok krzyżowany Tancerz lub tancerka: • ustawia się przodem do kierunku tańca – lewą rękę opiera na biodrze, a prawą unosi wysoko w bok; • na „raz” w pierwszym takcie – lewą nogą wykonuje krok na całą stopę ukosem w lewo, z zachowaniem postawy wyprostowanej i z głową zwróconą przodem do kierunku tańca; • na „i” – zachowując kontakt palców z podłogą, przesuwa mocno wyprostowaną i wyciągniętą prawą nogę po szerokim łuku w lewo, krzyżując ją od przodu z lewą nogą; • na „dwa” – wykonuje delikatnie zaznaczone odbicie z lewej nogi, opada na prawą nogę całą stopą i z silnym zgięciem kolana, a następnie unosi lewą nogę od kolana oraz wysuwa ją w tył i w prawo (prawa noga opada w miejscu, do którego została przedtem przeniesiona na „i”). Osoba tańcząca pochyla się nisko ku prawej nodze. Nie zmienia położenia prawej ręki względem barków, lecz opuszcza ją razem z tułowiem. Samymi barkami wykonuje lekki zwrot w lewo (lewy bark przesuwa się do tyłu) oraz pochyla lekko głowę; • na „raz” w drugim takcie – lewą nogą robi krok do tyłu ukosem w prawo, z jednoczesnym rozwinięciem postawy i uniesieniem do przodu prawej nogi zgiętej w kolanie. Nie zmienia układu rąk: prawa dłoń pozostaje uniesiona wysoko w bok, a lewa – oparta na biodrze. Osoba tańcząca wyprostowuje tułów i unosi głowę, zwracając barki nieznacznie w prawo (prawy bark przenosi się lekko do tyłu); • na „i” – wykonuje poskok w miejscu z odbiciem z lewej nogi; • na „dwa” – opada po podskoku na lewą nogę, po czym wytrzymuje w przyjętej pozie do końca taktu (prawa noga nie zmienia położenia). Uwaga! Krok krzyżowany w prawo wykonuje się w podobny sposób, z symetryczną zmianą kolejności poszczególnych ruchów oraz położenia nóg i rąk. Hołubce Drobna kaszka Haczyk Obroty w parach Krok krzyżowany Taƒce narodowe 13 Posłuchajmy CD4, nr 6 Taniec ludowy: krakowiak w wykonaniu kapeli „Kamionka” z Łysej Góry yyUkład taneczny do krakowiaka Uczestnicy: osiem par tanecznych. Pary ustawiają się w ujęciu otwartym z lewej strony sceny, za kulisą, a następnie cwałem wbiegają na środek sali (patrz: schemat nr 1) i tworzą dwa koła współśrodkowe: chłopcy ustawiają się w kręgu wewnętrznym, a dziewczęta – zewnętrznym (patrz: schemat nr 2). Partnerzy rozdzielają się i zwracają twarzami do siebie, po czym zaczynają się przemieszczać cwałem po okręgu w prawo (patrz: schemat nr 3). Po zatoczeniu pełnego koła pary łączą się na powrót i wykonują obroty wokół własnej osi z podskokami (haczyki). Następnie tańczący ustawiają się w czterech rzędach: chłopcy w dwóch szeregach zewnętrznych, a dziewczęta – w dwóch wewnętrznych. Partnerzy tworzący poszczególne pary są zwróceni tyłem do siebie. Zarówno tancerze, jak i tancerki przesuwają się cwałem w prawo z podskokami i przytupami (patrz: schemat nr 4), po czym pary łączą się ponownie do krzesanego, który zostaje wykonany w dwóch kolumnach. Następnie cztery pary z lewej i z prawej strony tworzą dwa małe okręgi, w których realizują drobną kaszkę (patrz: schemat nr 5). Po zatoczeniu cwałem pełnego koła wszyscy tańczący prezentują się przodem do widowni i wykonują krok krzyżowany (patrz: schemat nr 6). Po zakończeniu tej figury pierwsza para cwałem wyprowadza pozostałe za kulisę (patrz: schemat nr 7). 1. Pary cwałem wybiegają zza kulisy na środek sali. 2. Tańczący tworzą dwa okręgi: w wewnętrznym ustawiają się chłopcy, a w zewnętrznym – dziewczęta. 3. Partnerzy zwracają się twarzami do siebie, po czym zaczynają się przesuwać cwałem w prawo po obwodzie okręgów współśrodkowych. 4. Tancerze ustawiają się w czterech rzędach: chłopcy w szeregach zewnętrznych, a dziewczęta – w wewnętrznych. Wykonawcy z każdego rzędu przemieszczają się w prawo cwałem z podskokami i przytupami. 5. C ztery pary z lewej i cztery pary z prawej strony ustawiają się w dwóch małych okręgach, po czym wykonują drobną kaszkę. 6. Tancerze prezentują się przed widownią, a następnie wykonują krok krzyżowany. krok krzyżowany krok krzyżowany 7. Pierwsza para cwałem wyprowadza wszystkich tancerzy za kulisę. 14 Taƒce narodowe Mazur y Informacje o tańcu Mazur to polski taniec narodowy o charakterze reprezentacyjnym, pełen rozmachu, dostojeństwa i elegancji. Kojarzy się dziś ze szlacheckim obyczajem i salonową rozrywką, powstał jednak w środowisku wiejskim. Chłopi nazywali go dawniej gonionym, gniewusem, szumnym albo wyrywasem. Był szczególnie popularny wśród Mazurów – ludu zamieszkującego północno-wschodnie Mazowsze – i to właśnie stąd wywodzi się obowiązująca współcześnie nazwa tego tańca. Obecnie mazur jest wykonywany w parach. Wymaga od tańczących płynnych i posuwistych ruchów. Rytm mazura można rozpoznać w wielu pieśniach, na przykład w Mazurze 3 maja i Mazurku Dąbrowskiego, a także w kolędzie W dzień Bożego Narodzenia. y Charakterystyczne cechy tańca 3 • metrum 4 • tempo umiarkowanie szybkie • rytm z dodatkowymi akcentami na drugiej lub trzeciej części taktu y Mazur w literaturze muzycznej 1. Wybrane utwory kompozytorów polskich: • Józef Elsner, mazur z opery Król Łokietek, czyli Wiśliczanki, • Fryderyk Chopin, mazurki (np. Mazurek B-dur, op. 7, nr 1; Mazurek As-dur, op. 41, nr 3), • Stanisław Moniuszko, mazury z oper Halka oraz Straszny dwór, • Henryk Wieniawski, Mazurek d-moll, op. 3; Mazurek charakterystyczny „Dudziarz”, • Karol Szymanowski, mazurki, op. 50. 2. Wybrane utwory kompozytorów obcych: • Michaił Glinka, mazur z opery Życie za cara, • Leo Delibes, mazurek z baletu Coppelia, czyli dziewczyna o szklanych oczach, • Piotr Czajkowski, mazur z opery Eugeniusz Oniegin. y Stroje taneczne Mazura, podobnie jak poloneza, wykonują tancerze w strojach szlacheckich lub w ubiorach charakterystycznych dla epoki Księstwa Warszawskiego. Strój męski Ubiór tancerza, stylizowany na strój ułański, to najczęściej granatowy mundur z czerwonym przodem i czerwonymi lampasami na spodniach. Występuje również w kolorach ciemnoniebieskim i szafirowym, z ciemnoróżowym lub amarantowym przodem. Strój kobiecy Tancerka wkłada zwiewną suknię o jednolitym kolorze (zwykle białym, błękitnym lub kremowym) z wysokim stanem i krótkimi bufiastymi rękawami. Ubiór ten nawiązuje do mody damskiej z czasów napoleońskich. Taƒce narodowe 15 yyUstawienie tancerzy Podstawowy krok mazura polega na biegu w rytmie ćwierćnutowym. Pary wbiegają na środek sali jedna za drugą. Ujęcie prawą ręką Tancerka ustawia się z prawej strony partnera. Tancerz ujmuje jej lewą dłoń prawą ręką. Oboje układają złączone ręce nieco powyżej pasa. Ponadto dziewczynka wysuwa prawą rękę nisko w bok, natomiast chłopiec kładzie lewą rękę na biodrze partnerki lub zapraszającym gestem wskazuje kierunek dalszego tańca. Ujęcie lewą ręką Tancerz lewą ręką ujmuje lewą dłoń partnerki, stojącej po jego prawej stronie. Oboje unoszą złączone dłonie na wysokość ramion tancerki. Chłopiec zwraca się barkami przodem do partnerki. Prawą rękę wysoko unosi za jej plecami i wysuwa w bok. Dziewczynka przytrzymuje prawą ręką suknię (spódnicę). Ujęcie od przodu w pasie Tancerze tworzący poszczególne pary stają naprzeciw siebie. Prawymi rękami ujmują się nawzajem w pasie, układając dłonie na lewym biodrze partnera lub partnerki. Jednocześnie unoszą wysoko lewe ręce i wysuwają je w bok. Mogą także wykonać opisany uchwyt odwrotnie: objąć się wzajemnie w pasie lewymi rękami oraz podnieść prawe dłonie i wysunąć je w bok. Ujęcie prawą ręką Ujęcie lewą ręką Ujęcie od przodu w pasie yyKroki i figury Krok podstawowy w przód W jednym takcie tancerze wykonują trzy kroki: pierwszy polega na szybkiej podmianie nóg, drugi jest krokiem wydłużonym, trzeci zaś – krótkim (akcent przypada na „dwa” lub „trzy”). Noga jest wyprostowana w kolanie i w stopie (tzw. podbicie) oraz maksymalnie wyciągnięta do przodu. Krok podstawowy w tył Tancerze wykonują sekwencję kroków analogiczną do omówionej wyżej, z tą jednak różnicą, że na „raz” przypada krok w tył i nie jest on wydłużony. W efekcie następuje bieg do tyłu bez przeskoków, z ocieraniem stopami o podłogę (prześlizgnięcie). Krok z hołubcem Tancerz skacze z hołubcem: w czasie wyskoku wyprostowuje obie nogi, a gdy jego ciało przyjmuje w locie położenie ukośne, uderza piętą o piętę. Po wylądowaniu robi krok w bok, po czym dostawia drugą nogę. Hołubce należy wykonywać na przemian w prawo i w lewo. Krok podstawowy Krok z hołubcem 16 Taƒce narodowe Krok mazurowy Tancerz robi posuwisty krok w przód, po czym wykonuje dwa skoki do przodu z prześlizgnięciem, przedzielone wahadłowym ruchem nogi uniesionej najpierw do tyłu, a następnie – do przodu. Krok mazurowy jest najczęściej akcentowany na „trzy”. Ujęcie za ręce w kole Pary ustawiają się obok siebie w okręgu. Każdy z tańczących chwyta prawą ręką lewą dłoń sąsiada stojącego po lewej stronie, lewą zaś – prawą dłoń sąsiada z prawej strony. Podczas tańca koło na przemian zwiększa się – tancerze unoszą wówczas ręce na wysokość pasa – i zmniejsza – przy stopniowym opuszczeniu rąk przez tańczących. Łańcuch Tańczący ustawiają się w kole. Osoby tworzące poszczególne pary znajdują się naprzeciwko siebie: tancerz zwraca się do środka okręgu bokiem lewym, a tancerka – prawym. Następnie partnerzy zaczynają poruszać się po obwodzie w przeciwne strony. Mijają kolejnych tańczących na przemian z prawej i z lewej strony, tak iż powstaje wrażenie przeplatającego się łańcucha. W każdym takcie na „raz” tancerze podają rękę mijanej w tym momencie osobie. Ujęcie za ręce w kole Błyskawiczka Błyskawiczka Tancerz, trzymający prawą ręką lewą dłoń partnerki, wykonuje błyskawiczny półobrót w prawo, w wyniku którego zakłada swoją lewą rękę za plecy tancerki. W tym ujęciu oboje realizują pół obrotu lub okrążenia wokół własnej osi, po czym chłopiec powraca do poprzedniego ustawienia, przenosząc lewą rękę nad głową dziewczynki. Błyskawiczka służy do szybkiej zmiany kierunku ruchu lub podkreślenia energicznego charakteru tańca. Krzyżyk Tancerze z dwóch par tworzą małe koło, zwracając się prawym bokiem do środka okręgu. Chłopcy podają sobie prawe ręce; dziewczynki obejmują prawymi dłońmi nadgarstki partnerów, lewe ręce zaś albo opuszczają nisko i kierują do tyłu z odwróconymi na zewnątrz dłońmi, albo unoszą wysoko i wysuwają w bok. Krzyżyk można wykonać z odwrotnym ułożeniem rąk partnerów. Obrót w miejscu wokół osi pary W ujęciu od przodu w pasie pary zaczynają się wirować wokół własnej osi. Obroty mogą wykonywać w prawo lub – po odpowiedniej zmianie ułożenia rąk – w lewo. Obroty w miejscu wokół osi pary Na kolano Na kolano Tancerz klęka na kolano ze wzniesioną ręką. Tancerka chwyta prawą ręką uniesioną dłoń partnera i krąży wokół niego w prawo lub – po zmianie ręki – w lewo. Koszyczek Pary ustawiają się obok siebie na obwodzie koła lub w szeregu. Następnie każda tancerka chwyta za ręce dwie inne, znajdujące się najbliżej tancerki, a każdy tancerz ujmuje dłonie dwóch stojących najbliżej tancerzy. Ręce dziewczynek krzyżują się z rękami chłopców zawsze z przodu. Koszyczek Taƒce narodowe 17 yyUkład taneczny do mazura Posłuchajmy CD4, nr 8 Taniec ludowy: Czesław Cupak, mazur Nad czystą wodą w wykonaniu zespołu instrumentalnego „Szczęśliwa Trzynastka”. Uczestnicy: osiem par tanecznych. Tancerze ujmują partnerki prawymi rękami. Pary ustawiają się za lewą kulisą jedna za drugą, po czym kolejno wybiegają na scenę (patrz: schemat nr 1). Tańczą wzdłuż tylnej ściany krokiem podstawowym w przód, a następnie po obwodzie koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Chłopcy zmieniają krok na krok mazurowy (posuwisty), zachowując kierunek tańca; dziewczynki tańczą w dalszym ciągu krokiem podstawowym. Tancerze wykonują skok z hołubcem w lewo, po czym zwracają się przodem do partnerek, ustawiając się lewym bokiem do kierunku tańca, oraz wysuwają lewą rękę wysoko w bok. W tym czasie tancerki kontynuują krok podstawowy. Pary zatrzymują się. Dziewczynki wykonują ćwierć obrotu w lewo, tak aby stanąć przodem do partnerów z lekkim przesunięciem w lewą stronę. Tańczący w poszczególnych parach obejmują się prawymi rękami w pasie, a lewe ręce unoszą wysoko w bok. W tym ujęciu zaczynają obracać się wokół własnej osi, poruszając się po obwodzie koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara (patrz: schemat nr 2). Obroty kończą chłopcy, gdy po lekkim wyskoku klękają na prawe kolano i zwracają się przodem do partnerek, a zarazem do środka sceny. Prawymi dłońmi wysoko unoszą lewe dłonie dziewczynek; lewe ręce opierają na biodrach. Tancerki krokiem podstawowym obiegają klęczących partnerów w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Prawą ręką przytrzymują spódnice. Po pełnym obiegnięciu tancerze energicznie wstają, po czym oboje partnerzy wykonują akcentowane zakończenie figury polegające na dwóch tupnięciach. Pary zbliżają się do siebie, zwracając się przodem do środka sceny – podają sobie ręce i tworzą koło, a następnie tańczą krokiem z hołubcem w prawo (patrz: schemat nr 3). Chłopcy wykonują tę figurę energicznie i z jak najwyższymi wyskokami, a dziewczęta – delikatnie i nisko. Następnie pary rozdzielają się. Tancerze zwracają się przodem do środka okręgu, po czym wykonują kolejno krok z hołubcem i krok mazurowy (posuwisty), przesuwając się po promieniu koła: całą tę sekwencję zaczynają od lewej nogi. Natomiast tancerki cofają się krokiem podstawowym, zwiększając obwód okręgu (patrz: schemat nr 4). Po dotarciu do środka koła chłopcy obracają się w prawo i krokiem podstawowym powracają do swoich partnerek. W tym czasie każda z tancerek krokiem podstawowym zatacza małe koło w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Pary łączą się, a następnie zaczynają tańczyć ponownie po obwodzie okręgu: chłopcy krokiem z hołubcem w prawo, a dziewczęta – krokiem podstawowym. Następnie cała fraza zostaje symetrycznie odwrócona – pary zmieniają kierunek, przy czym tancerze poruszają się hołubcem w lewo. Wszystkie pary przechodzą krokiem z hołubcem do wnętrza koła po jego promieniach. Tańczący są w tym czasie zwróceni przodem do siebie (patrz: schemat nr 5). Po dotarciu do środka okręgu ustawiają się bokiem do siebie i wykonują krok mazurowy: chłopcy zaczynają od lewej nogi, a dziewczęta – od prawej. Tańczący jak najkrótszą drogą przechodzą krokiem podstawowym do ustawienia w czterech czteroosobowych rzędach zwróconych w stronę widowni (patrz: schemat nr 6). Osoby tworzące każdy z szeregów podają sobie ręce w taki sposób, aby powstał tzw. koszyczek. Taniec w rzędach rozpoczyna się od kroku prawą nogą. Dwie czwórki biegną po łuku ku prawej stronie sceny, po czym ustawiają się w jednym szeregu; kolejne dwa rzędy wykonują identyczny manewr po lewej stronie. Utworzone w ten sposób szeregi zatrzymują się naprzeciwko siebie, a następnie rozpoczynają zbliżać ku sobie krokiem mazurowym (patrz: schemat nr 7), by po chwili krokiem podstawowym w tył wrócić na poprzednie miejsce. 18 Taƒce narodowe Ruchy wykonywane przez tancerzy podczas tej sekwencji powinny być delikatne i ciche. Na jej zakończenie czwórki wracają krokiem mazurowym do wyjściowego ustawienia w czterech rzędach (patrz: schemat nr 8). Również krokiem mazurowym, z akcentem na „trzy” w każdym takcie, tańczący przechodzą na przód sceny, gdzie rozpoczynają żywiołowy taniec w parach. Po tym popisie poszczególne pary kłaniają się publiczności. 1. Pary wbiegają na scenę jedna za drugą. 2. Pary obracają się wokół własnej osi, przemieszczając się po okręgu w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. 3. Partnerzy podają sobie ręce i tworzą koło, po czym tańczą po jego obwodzie krokiem z hołubcem w prawo. 4. Tancerze zwracają się przodem do środka koła, po czym przesuwają się po jego promieniu. Tancerki cofają się krokiem podstawowym, zwiększając obwód okręgu 5. Wszystkie pary przechodzą krokiem z hołubcem do wnętrza koła po jego promieniach. Partnerzy są ustawieni przodem do siebie i lekko się pochylają. 6. Tańczący ustawiają się czwórkami w czterech szeregach, przodem do widowni. 7. Utworzone szeregi zatrzymują się po przeciwległych stronach sali, a następnie ustawiają się przodem do siebie. 8. Czwórki tancerzy wracają krokiem mazurowym do ustawienia w czterech rzędach. Taƒce narodowe 19 Kujawiak yyInformacje o tańcu Pierwotnie kujawiak był rodzajem pieśni oraz formą instrumentalną, której poszczególne części przedzielano przyśpiewkami. Powstał na Kujawach, w ramach tamtejszej kultury ludowej. Pierwszy zapis tekstu i kujawiakowej melodii pieśni pochodzącej z tego regionu wyszedł spod pióra młodego Fryderyka Chopina, który w 1824 roku spędzał wakacje w Szafarni. W kujawiakach wiejskich wyróżnić można dwie części. Pierwsza utrzymana jest w rytmie spokojnego chodu. Po niej następuje tzw. „odsip” – fragment zawierający obroty i bardziej energiczny. Ma on cechy właściwego kujawiaka. W ludowych realizacjach występują zatem gwałtowne zmiany tempa – od powolnego do bardzo szybkiego. Ciekawy był ceremoniał związany niegdyś z pojawieniem się kujawiaka na wiejskiej zabawie: mężczyzna, który chciał zainicjować taniec, stawał przed kapelą, ofiarowywał datek pieniężny, a następnie śpiewał wybraną melodię. Muzycy przejmowali podaną „nutę” i zaczynali przygrywać tańczącym. Kujawiak stał się polskim tańcem narodowym pod koniec XIX wieku. Do jego spopularyzowania w całym kraju przyczyniły się liryczna, nastrojowa linia melodyczna oraz atrakcyjna choreografia (różnorodne, ale stosunkowo łatwe kroki taneczne). Cechami charakterystycznymi tego tańca są zmiany tempa od powolnego do szybkiego oraz wirowy ruch tancerzy po obwodzie koła. Kujawiak, podobnie jak oberek, często bywa poprzedzony wstępem w rytmie wygrywanym na jednym dźwięku. Na Kujawach taniec ten jest nazywany ksebką (dosłownie: obrót w lewo), odsibką (dosłownie: obrót w prawo), śpiącym, gładkim, owczarkiem, okrągłym. Popularne melodie kujawiaków, utrzymane w tonacji molowej, powstały w wyniku stylizacji tańca ludowego. Rytm kujawiaka zachowały prócz tego liczne pieśni. Najbardziej znane z nich to Czerwone jabłuszko, Umarł Maciek, umarł oraz kolęda Jezus malusieńki. yyCharakterystyczne cechy tańca 3 • metrum 4 • tempo umiarkowanie szybkie • rytm yyKujawiak w literaturze muzycznej • Henryk Wieniawski, Kujawiak a-moll i Kujawiak C-dur na skrzypce i fortepian, •F ryderyk Chopin, mazurki, na przykład: Mazurek e-moll, op. 17, nr 2; Mazurek g-moll, op. 24, nr 1; Fantazja na tematy polskie A-dur, op. 13, część III Vivace, • Zygmunt Noskowski, Kujawiak b-moll z Suity polskiej, op. 28, nr 4 • Grażyna Bacewicz, Kujawiak 9. 20 Taƒce narodowe y Stroje taneczne Strój męski Tancerz wkłada białą, płócienną koszulę i szerokie, wpuszczane do butów spodnie z modrego sukna. Na koszulę nakłada bluzę z czerwonego płótna w niebieskie lub amarantowe pasy oraz przykrywającą biodra niebieską kamizelę bez rękawów lub z krótkim rękawem sięgającym do łokcia, ozdobioną dwoma rzędami guzików. Na głowę nakłada czarny kapelusz obwiązany szeroką kolorową wstążką lub sukienną granatową rogatywkę obszytą barankiem, czasem także z wetkniętym pawim piórem. Do przepasania kamizelki służy mu czerwony pas ze zwisającymi swobodnie końcami, wiązany z przodu na węzeł. Buty, zwane iskrzokami, powinny mieć cholewkę ułożoną w okolicach kostki w harmonijkę. Strój kobiecy Tancerka wkłada płócienną koszulę pozbawioną ozdób, spódnicę wierzchnią w kolorze modrym, ozdobioną kolorowym fartuchem z białymi haftami, oraz wiązane buty sięgające do połowy łydki. Na wierzch nakłada sukienny kabat z pelerynką, obszywany – w zależności od pory roku – futrem lub kolorowymi tasiemkami. Na szyi nosi czerwone korale, na głowie zaś – szklarkę, czyli ozdobę z pasków materiału ułożonych w harmonijkę. Mężatki zakładają bogato haftowany czepek obwiązany chustką. y Kroki i figury Krok podstawowy w przód Osoba tańcząca wykonuje trzy równomierne kroki do przodu: pierwszy na całą stopę i z ugięciem kolan, a dwa następne – na przednią część stopy przy wyprostowanych kolanach. Cała sekwencja powinna być realizowana w sposób płynny, ruchem ciągłym, bez zatrzymań. Nie należy akcentować „na raz”, podobnie jak w polonezie. Podstawowy krok kujawiaka stanowi wstęp do kroku wirowego. Krok wirowy Tańczący wykonują równomierne obroty w prawo lub w lewo, przesuwając się po obwodzie koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara lub w kierunku przeciwnym. Na jeden takt przypada pół obrotu; para dokonuje całego obrotu w sześciu krokach podczas dwóch taktów. Ruch tancerzy jest miękki, płynny, bez zatrzymań. Ręce oparte na biodrach Tancerze opierają ręce na biodrach. Dłonie zwijają w pięści, zginając nadgarstki, a łokcie delikatnie wysuwają do przodu. Przyjmują postawę wyprostowaną, ze ściągniętymi łopatkami i opuszczonymi barkami. Wzajemne oparcie rąk na ramionach Tancerz obiema rękami ujmuje od dołu ramiona partnerki, tancerka zaś kładzie dłonie na ramionach partnera. Uchwyt w parze zmienia się w trakcie tańca: tancerz chwyta prawą ręką od dołu ramię partnerki powyżej łokcia, lewą zaś lekko unosi i wysuwa w bok przy nieznacznie ugiętym łokciu. Tancerka lewą rękę kładzie na prawym ramieniu partnera. Ręce tańczących przemieszczają się podczas wykonywania kolejnych figur: może dojść do sytuacji, w której tancerka opuści prawą rękę, a tancerz – lewą. Krok wirowy Ręce oparte na biodrach Wzajemne oparcie rąk na ramionach Taƒce narodowe 21 Ujęcie w pasie Tancerz prawą ręką obejmuje w pasie partnerkę, stojącą po jego prawej stronie, a lewą dłoń kładzie na swoim biodrze. Tancerka lewą rękę kładzie na barku partnera, a prawą opiera na biodrze. „Śpiące” obroty w parach Tancerka kładzie głowę na ramieniu tancerza – sprawia wrażenie, jakby spała w ramionach partnera. W tym ustawieniu para wykonuje obroty wokół własnej osi. „Śpiące” obroty w parach Ujęcie w pasie Obroty tancerki Tancerka wykonuje obroty w miejscu – pod ręką partnera lub swobodnie. W drugim wariancie tancerz rytmicznie klaszcze. Kolebana-kołysana Stojący obok siebie partnerzy kołyszą się w półprzysiadzie raz w prawo, raz w lewo – na przemian przechylają się ku sobie i odchylają się od siebie, przenosząc ciężar ciała z jednej nogi na drugą. Tę samą figurę osoby tworzące poszczególne pary mogą wykonać w ustawieniu naprzeciwko siebie. Partnerzy trzymają się wówczas za obie ręce, wysuwając je jednocześnie w bok na wysokości bioder. Wykonują te same ruchy, co w opisanym wcześniej wariancie: kołyszą się w półprzysiadzie raz w prawo, raz w lewo, przenosząc ciężar ciała z jednej nogi na drugą. Obrót w jednym takcie Trzema krokami na przednią część stopy tancerz wykonuje jeden obrót w prawo lub w lewo – w miejscu lub z przesunięciem w określonym kierunku. Kolebana-kołysana Obroty tancerki Uderzenia dłonią o kolano Uderzenia dłonią o kolano Tancerz wykonuje dwa uderzenia dłonią o kolano, odpowiednio na „dwa” i na „trzy” w takcie. Uderzenia mogą być wykonywane w ruchu obrotowym lub postępowym. Krzesany Tancerz krzesze, czyli uderza pietą (obcasem) o podłogę przed sobą, a następnie unosi nogę do przodu. Krzesanie wykonuje po odbiciu się do przeskoku, natychmiast po opadnięciu na drugą nogę. Okienko Tancerz ustawia się za plecami partnerki, a następnie chwyta lewą ręką jej lewą rękę, a prawą – jej prawą. W tym ujęciu przechodzi z lewej strony na prawą i odwrotnie. Podczas wykonywania figury złączone ręce tańczących tworzą „okno”, przez które partner spogląda na tancerkę. Krzesany Okienko 22 Taƒce narodowe Od się do się Trzymający się za wewnętrzne ręce partnerzy na przemian odwracają się od siebie i zwracają się ku sobie podczas tańca krokiem podstawowym. Tę samą figurę można wykonywać także w inny sposób: polega on na tym, że pary stojące po przeciwnych stronach sali to zbliżają się do siebie, to się od siebie odsuwają. Tańczący w parach trzymają się wówczas za obie ręce, wysuwając je w bok na wysokości bioder. yyUkład taneczny do kujawiaka Od się do się Posłuchajmy CD4, nr 7 Taniec ludowy: kujawiak w wykonaniu kapeli z Sannik Uczestnicy: osiem par tanecznych. Tancerze wchodzą na scenę para za parą (patrz: schemat nr 1), realizując czterotaktową sekwencję: przez dwa początkowe takty wykonują krok podstawowy w przód, a przez dwa następne – krok wirowy z obrotem w prawo. Powtarzają ten układ czterokrotnie, przesuwając się po obwodzie koła zgodnie z ruchem wskazówek zegara (patrz: schemat nr 2). Pod koniec ostatniego powtórzenia pary zmieniają sposób wzajemnego uchwytu na ujęcie zamknięte. Tancerze zwracają się do środka koła prawym bokiem, a tancerki – lewym. W tym ustawieniu partnerzy wykonują krokiem wirowym półobrót w lewo w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Następnie zmieniają kierunek tańca i powtarzają półobrót: chłopiec rozpoczyna prawą nogą, a dziewczynka – lewą. Dalej pary wykonują kolebaną-kołysaną, przemieszczając się po obwodzie koła zgodnie z ruchem wskazówek zegara: tancerz inicjuje tę sekwencję krokiem z lewej nogi, a tancerka – z prawej. Następnie oboje wykonują półobroty i zwracają się twarzami do siebie. Partnerzy tańczą w parach, jednak bez wzajemnego uchwytu; z rękami na biodrach swobodnie wykonują półobroty – raz w prawo, raz w lewo – poruszając się po okręgu w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Tancerz zaczyna prawą nogą i pierwszy półobrót wykonuje w prawo, tancerka zaś postępuje w sposób odwrotny. Oboje realizują cztery półobroty, podczas których na przemian odwracają się od siebie i zwracają się ku sobie. Robią w ten sposób jedno okrążenie wokół własnej osi w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Następnie chłopiec wykonuje krzesanie i dwa hołubce, a dziewczynka – krok podstawowy kujawiaka (zaczyna lewą nogą). Cztery pary tańczą po obwodzie w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara, jednocześnie przesuwając się ku jego środkowi; formują w ten sposób koło wewnętrzne. Pozostałe pary tańczą w kole zewnętrznym. Następnie tańczący w wewnętrznym okręgu zaczynają poruszać się krokiem podstawowym w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara – układ rąk w każdej parze pozostaje przy tym bez zmian (patrz: schemat nr 3). Wykonują w ten sposób jedno okrążenie, po czym powracają do ustawienia w jednym okręgu. Tancerki znajdują się teraz wewnątrz koła, a tancerze – na zewnątrz, zwróceni przodem do swoich partnerek (patrz: schemat nr 4). Pary ponownie ustawiają się w dwóch okręgach współśrodkowych. Obracają się w miejscu – najpierw w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara, a potem w kierunku przeciwnym. Następnie tańczący znajdujący się w kole wewnętrznym zwracają się ku środkowi lewym bokiem i zaczynają przemieszczać się po obwodzie zgodnie z ruchem wskazówek zegara, pary z okręgu zewnętrznego zaś ustawiają się prawym bokiem do środka i rozpoczynają taniec w kierunku przeciwnym (patrz: schemat nr 5). Tancerze wykonują chód w półprzysiadzie, a tancerki – krok podstawowy w przód. Spoglądając na partnerkę, chłopiec lewą rękę opiera na biodrze. Następnie przenosi rękę w bok, kierując spojrzenie ku swojej dłoni. Dziewczynka lewą rękę kładzie na biodrze. Pod koniec frazy partnerzy Taƒce narodowe 23 rozłączają się. Oddzielnie wykonują cztery jednotaktowe obroty ze swobodnie opuszczonymi rękoma. Poruszają się w taki sposób, aby po zakończeniu czwartego obrotu znaleźć się naprzeciwko siebie. W tym ustawieniu tancerze zwracają się do środka koła bokiem prawym, a tancerki – lewym. Partnerzy łączą się na powrót w ujęciu okrągłym, po czym w ciągu dwóch taktów wykonują na przemian figurę kolebana-kołysana i krok wirowy. Następnie pary z koła wewnętrznego przechodzą krokiem podstawowym do okręgu zewnętrznego. Ostatnią sekwencję chłopcy rozpoczynają prawą nogą, a dziewczynki – lewą. Wszyscy tańczący poruszają się po obwodzie koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Zmieniając co dwa takty motyw taneczny, okrążają scenę (patrz: schemat nr 6), po czym pary przechodzą, jedna za drugą, za prawą kulisę w głębi (patrz: schemat nr 7). 1. Tańczący wchodzą na scenę para za parą. 2. Pary czterokrotnie powtarzają czterotaktową sekwencję taneczną, poruszając się po obwodzie koła zgodnie z ruchem wskazówek zegara. 3. C ztery pary formują koło wewnętrzne. Pozostałe osoby tańczące pozostają w kole zewnętrznym. 4. P artnerzy ustawiają się naprzeciwko siebie: tancerki znajdują się wewnątrz koła, a tancerze – na zewnątrz. 5. T ańczący tworzący koło zewnętrzne poruszają się w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara, a pary z koła wewnętrznego – w kierunku przeciwnym. 6.Pary co dwa takty zmieniają sekwencję taneczną. W ten sposób okrążają scenę. 7. P ary przechodzą jedna za drugą za prawą kulisę znajdującą się w głębi sceny. 24 Taƒce narodowe Oberek y Informacje o tańcu Na tle innych polskich tańców narodowych utrzymanych w rytmie mazurkowym (kujawiak, mazur) oberek wyróżnia się szybkim tempem. W różnych regionach kraju znany jest jako obertas, ober, drobny, drygant, okrągły, owijok, zawijacz. Ogólnopolska nazwa tego tańca nawiązuje do charakterystycznych obrotów tancerzy. Oberek często wykonywany jest w połączeniu z kujawiakiem. Współtworzy wówczas formę ABA (oberek, kujawiak, oberek) lub wchodzi w skład wiązanki tańców. y Charakterystyczne cechy tańca 3 • metrum 8 • szybkie, żywe tempo • rytmiczny wstęp grany na jednym dźwięku • rytm y Oberek w literaturze muzycznej • Fryderyk Chopin, mazurki (np. Mazurek D-dur, op. 33, nr 2), • Henryk Wieniawski, Oberek, op. 19, nr 1, • Ludomir Różycki, Oberek z baletu Pan Twardowski, • Kazimierz Serocki, Oberek z suity Krasnoludki, • Grażyna Bacewicz, Oberek 1 na skrzypce i fortepian. y Stroje taneczne Tancerze najczęściej wykonują oberka w barwnym i atrakcyjnym wizualnie stroju łowickim. Strój męski Tancerz wkłada białą koszulę o szerokich, marszczonych rękawach, którą wpuszcza w pasiaste spodnie z wełny. Mankiety oraz kołnierzyk (lub stójka) koszuli ozdobione są barwnym haftem. Na wierzch mężczyzna nakłada obszytą sznurkiem, czarną lub granatową kamizelkę (lejbik) ze stojącym kołnierzykiem i z trójkątnymi klapkami na kieszeniach, którą owija kolorowym pasem. W chłodne dni narzuca sukmanę w kolorze białym, granatowym lub czarnym – ją również przepasuje. Na nogi zakłada czarne buty z cholewami. Najczęściej noszonym przez tancerzy nakryciem głowy jest filcowy, sztywny kapelusz z rondem otoczonym pasem aksamitu, który dodatkowo jest zdobiony czarnymi cekinami i kolorową włóczką. Innym elementem ozdabiającym kapelusz jest aksamitka wyszyta kolorowym haftem i koralikami. Taƒce narodowe 25 Strój kobiecy Tancerka wkłada białą bluzkę z bogato haftowanymi rękawami oraz spódnicę łowicką w charakterystyczne pionowe pasy w różnych kolorach. Na bluzkę zakłada gorset – czarny, haftowany lub pasiasty. Panna ozdabia głowę chustką – wełnianą (szalinówka), jedwabną (jedwabnica) lub płócienną z wyszytym motywem kwiatowym. Mężatka nosi tiulowy czepiec. Sznurowane tasiemkami trzewiki tancerki powinny być odpowiednio długie. y Układ rąk i sposoby trzymania Ręce na biodrach Tancerz ściąga łopatki, opuszcza barki i lekko wznosi głowę przy wyciągniętej szyi. Dłonie zwinięte w pięści opiera na biodrach, a ugięte łokcie kieruje w bok. Ręce opuszczone swobodnie Tancerz luźno i miękko opuszcza ręce – podczas tańca nie przyciska ich do ciała. Łokcie lekko zgina i zwraca je na zewnątrz w taki sposób, aby linie rąk pozostawały zaokrąglone. Dłonie opadają przed uda i zbliżają się do siebie. Ręce na biodrach Ręce opuszczone swobodnie Przytrzymanie spódnicy Podczas energicznych obrotów tancerka przytrzymuje spódnicę jedną dłonią albo trzyma ją obiema rękami z obu stron. W ten sposób ogranicza swobodne unoszenie się materiału wywoływane ruchem wirowym. Ujęcie zamknięte Prawą ręką tancerz ujmuje lewy bok partnerki poniżej łopatki; krawędź dłoni opiera na boku, a płasko ułożoną dłoń układa na plecach. Lewą ręką chwyta od spodu prawą dłoń tancerki. Partnerzy unoszą złączone ręce i wysuwają je w bok przy lekkim zgięciu łokci. Podczas tańca w ujęciu zamkniętym tancerka mocno trzyma lewą dłonią ramię tancerza. Ujęcie otwarte Prawą ręką tancerz obejmuje partnerkę w pasie przez plecy. Partnerka kładzie lewą dłoń na barku partnera, zwracając ku niemu górną część ciała. Położenie wolnych rąk jest uzależnione od sposobu tańca. Przytrzymanie spódnicy Ujęcie zamknięte Ujęcie otwarte Ujęcie okrągłe Ujęcie okrągłe Tancerz obiema rękami obejmuje w pasie partnerkę. Tancerka mocno chwyta dłońmi ramiona partnera poniżej barków. Przy takim ujęciu oboje ustawiają się naprzeciw siebie w niewielkim oddaleniu, tak aby zachować swobodę ruchów w obrotach. Ujęcie za ręce wewnętrzne Tancerz prawą ręką ujmuje lewą rękę tancerki. W tańcu partnerzy opuszczają złączone dłonie. Ujęcie za ręce wewnętrzne 26 Taƒce narodowe yyKroki i figury Płaski krok oberka Przy lekkim ugięciu kolan tańczący wykonują trzy równe kroki w jednym takcie. Ich ruchy powinny być skoczne. Płaski krok w obrocie Ruch wirowy podczas wykonywania oberka może przebiegać zgodnie z jednym z czterech wariantów: pary obracają się w prawo lub w lewo, przesuwając się w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara bądź w kierunku przeciwnym. Płaski krok oberka Krok skoczny Tańczący robią przeskok, a następnie skaczą po odbiciu z obu nóg – za każdym razem lądują na tę samą nogę. Charakterystycznym ruchem wykonywanym podczas skoku jest gwałtowne ugięcie wolnej nogi, przy którym kolana znajdują się blisko siebie. W skokach i przeskokach tancerze przesuwają się do przodu po linii prostej, po łuku lub po obwodzie koła. Krok skoczny w obrocie Obroty wykonywane są zarówno w prawo, jak i w lewo. Tańczący mogą zrealizować trzy różne warianty tej figury. 1) Wirowanie przy początkowym ustawieniu przodem do kierunku tańca. Jeśli obroty wykonywane są parami, tancerka stoi tyłem do kierunku tańca. 2) Wirowanie po okręgu przy początkowym ustawieniu bokiem do kierunku tańca. Jeżeli figurę realizują pary, tancerz stoi przodem, a partnerka – tyłem do środka koła. 3) Obroty w miejscu wykonywane pojedynczo. W każdym takcie tańczący wykonują jeden obrót lub ściśle określoną jego część. Krok kołysany Partnerzy stają tyłem do siebie w małym rozkroku, po czym stopniowo przenoszą ciężar ciała z jednej nogi na drugą. Jednocześnie każde z nich przechyla w bok tułów i głowę – odpowiednim ruchem rąk pogłębia przechylenie. Krok skoczny Krok kołysany Krok kołysany z półobrotem Osoba tańcząca ustawia się prawym bokiem do kierunku tańca. Następnie przesuwa się po linii prostej lub po obwodzie koła krokiem kołysanym połączonym z półobrotami wykonywanymi na przemian w prawo i w lewo. Krok z podskokiem Tancerz, zwrócony przodem do kierunku tańca, robi niski przeskok z prawej nogi, a następnie również z prawej nogi wykonuje jak najwyższy podskok. Przesuwa się w ten sposób do przodu po linii prostej lub po łuku. Lewą nogę unosi w przód przy zgiętym kolanie. Oberkiem nisko Oberkiem nisko – oberkiem wysoko Partnerzy, ustawieni bokiem do siebie, łączą się w ujęciu otwartym. Tańczą krokiem skocznym, przodem do kierunku tańca. W pierwszym takcie pochylają się nisko i poruszają się na całych stopach z mocno ugiętymi kolanami, a w drugim – sprężyście się wyprostowują i postępują na palcach. Te naprzemienne sekwencje kroków skocznych powtarzają w następnych taktach. Akcentowane zakończenie Zakończenie oberka może przebiegać w dwóch wariantach. 1) Dwa tupnięcia i wytrzymanie bez ruchu w przyjętej pozie. 2) Skok z lądowaniem na obie nogi i wytrzymanie bez ruchu w przyjętej pozie. Oberkiem wysoko Taƒce narodowe 27 Krok z hołubcem Hołubiec wykonuje tancerz w trakcie wirowania parami. Partnerzy, złączeni w ujęciu zamkniętym, obracają się w prawo, przesuwając się po obwodzie koła w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Skok w czasie wirowania Poszczególne skoki tancerza są przedzielone krokami skocznymi w obrocie. Para wiruje w prawo, przesuwając się po obwodzie koła w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Partnerzy są ustawieni naprzeciw siebie w ujęciu otwartym. Tancerz zwraca się przodem do kierunku tańca, a lewym bokiem do środka okręgu, tancerka natomiast – tyłem do kierunku tańca i prawym bokiem do wnętrza koła. Chłopiec zaczyna prawą nogą, a dziewczynka – lewą. Przyklękany Para, złączona w ujęciu otwartym, obraca się w prawo, poruszając się po obwodzie koła w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Partnerzy są ustawieni naprzeciw siebie: tancerz zwraca się do środka okręgu lewym bokiem i zaczyna prawą nogą, tancerka zaś odwrotnie – na początku stoi prawym bokiem do wnętrza koła, a pierwszy krok wykonuje lewą nogą. Podczas obrotów chłopiec przyklęka trzy razy w ciągu trzech taktów, najpierw na prawe kolano, potem na lewe, a na koniec ponownie na prawe. W takcie czwartym tancerz wykonuje akcentowany skok na obie nogi, po czym wraca do pozycji pionowej. Tancerka w tym czasie tańczy krokiem skocznym i silnym uchwytem wspomaga partnera. Skok w czasie wirowania Przyklękany Krok zawijany Partnerzy, ustawieni naprzeciwko siebie, łączą się w ujęciu otwartym. Para obraca się w prawo – w miejscu lub przemieszczając się po obwodzie koła w dowolnym kierunku. Na początku taktu tancerz robi mały przeskok, po którym przysiada na prawej nodze; lewą nogą zakreśla koło tuż nad ziemią. Następnie skacze na obie nogi. W drugim wariancie tej figury ciało tancerki, wykonującej w ruchu wirowym kroki płaskie, wyznacza oś obrotów. Podnoszenie dziewcząt Para wiruje w prawo. Tancerz unosi partnerkę przed siebie: trzyma dziewczynkę w rękach ugiętych w łokciach i wykonuje pół obrotu, po czym stawia ją na podłodze. Tancerka wspomaga partnera w momencie podniesienia odbiciem z obu nóg. yyUkład taneczny do oberka Zawijany Podnoszenie dziewcząt Posłuchajmy CD4, nr 8 Taniec ludowy: oberek weselny w wykonaniu kapeli Stanisława Klejnasa z Raducza Uczestnicy: osiem par tanecznych. Tańczący ustawiają się z tyłu sceny: chłopcy po prawej stronie, a dziewczęta – po lewej. Po czterech taktach wstępu obie grupy przechodzą na środek (patrz: schemat nr 1). Uczestnicy tańczą w dwóch równoległych rzędach krokiem płaskim, opierając ręce na biodrach, najpierw wzdłuż tylnej ściany, a potem ku przodowi sceny. Tancerze zaczynają prawą nogą, a tancerki – lewą. Po dotarciu na przód sceny chłopcy i dziewczęta łączą się w pary, ustawiając się przodem do publiczności (patrz: schemat nr 2). Pierwsza para prezentuje akcentowane zakończenie: partnerzy wykonują dwa tupnięcia oraz ćwierć obrotu (chłopiec w lewo, a dziewczynka – w prawo), a następnie zwracają się przodem do widowni i podają sobie wewnętrzne ręce. Pozostali uczestnicy nie zmieniają w tym czasie ustawienia bokiem 28 Taƒce narodowe do widowni. Para na przedzie tańczy krokiem kołysanym z półobrotem, po czym partnerzy zwracają się do siebie twarzami i realizują krok zawijany. Tancerze i tancerki pozostający dotąd w dwóch przeciwległych rzędach wykonują oddzielnie krok kołysany z półobrotem, a następnie łączą się w pary na środku sceny. Partnerzy rozdzielają się, po czym obracają się w kierunku widowni: chłopcy w dwóch półobrotach w prawo, a dziewczęta – w lewo. Następnie wszystkie pary łączą się na powrót na środku sceny i tworzą kolumnę. Gdy pierwsza para dochodzi do publiczności, tancerze i tancerki chwytają się w ujęciu zamkniętym i zaczynają wirować wokół własnej osi krokiem płaskim. Tańczą w ten sposób, para za parą, po obwodzie koła w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara (patrz: schemat nr 3). W finale frazy poszczególne pary wykonują akcentowane zakończenie z dwoma tupnięciami. Chłopcy zwracają się do środka koła prawym bokiem, a tancerki – lewym. Uczestnicy kontynuują obroty krokiem płaskim, przy czym następuje zmiana kierunku tańca – pary wirują teraz po okręgu zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Poruszają się lekko i z rozmachem; całą sekwencję kończą dwoma tupnięciami. Tancerze powracają do pierwotnego ustawienia: chłopcy zwracają się do środka koła bokiem lewym, a dziewczęta – prawym. Następnie partnerzy realizują figurę przyklękany w obrotach. Obracają się w parach w prawo, przesuwając się po kole w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Po zakończeniu tej sekwencji przemieszczają się po przekątnej prowadzącej z prawego tylnego kąta sceny do jej lewego przedniego rogu. Tu, podczas zamaszystych obrotów, chłopcy podnoszą swoje partnerki. Następnie wszyscy formują koło. Tańczący w każdej parze podają sobie ręce i zaczynają (od prawej nogi) poruszać się krokiem skocznym w obrotach po obwodzie utworzonego okręgu w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara (patrz: schemat nr 4). Potem tańczą krokiem z podskokiem, nadal po obwodzie koła i z zachowaniem dotychczasowego kierunku. Para na przedzie, gdy tylko dociera do lewego tylnego rogu sceny, skręca w lewo i zaczyna prowadzić kolumnę tańczących po linii przekątnej ku prawej przedniej kulisie (patrz: schemat nr 5). Tuż przed wyjściem pary wykonują krokiem płaskim obroty wokół własnej osi. 1. Chłopcy ustawiają się z prawej strony, a dziewczęta – z lewej. 3. Pary obracają się w ujęciu zamkniętym wokół własnej osi, przesuwając się po obwodzie koła w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. 2. Tańczący łączą się w pary, ustawiając się bokiem do widowni. 4. Pary poruszają się krokiem skocznym w obrotach po obwodzie koła w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. 5. Para na przedzie, gdy tylko dociera do lewego tylnego rogu sceny, skręca w lewo i wyprowadza kolumnę tancerzy po przekątnej za prawą przednią kulisę. Taƒce regionalne 29 3 Tańce regionalne Taniec góralski z Podhala yyInformacje o tańcu Można mówić dzisiaj o powszechnej znajomości tatrzańskiego folkloru, o jego karierze ogólnopolskiej. Do popularności kultury Podhala przyczynił się w dużej mierze rozwój turystyki górskiej. Stolicę regionu, Zakopane, rozsławił w drugiej połowie XIX wieku dr Tytus Chałubiński. Wraz ze swoimi gośćmi i przyjaciółmi odkrywał on piękno przyrody tatrzańskiej, poznawał góralską gwarę i muzykę, a także opisywał podhalańskie stroje ludowe. Przybysze poddawali się urokowi miejscowego folkloru. yyCechy charakterystyczne muzyki Podhala Melodie góralskie, zwane w gwarze nutami, to właściwie tylko tematy melodyczne o stałej strukturze rytmiczno-harmonicznej. Ostateczny kształt nadaje im wykonawca: muzyk lub śpiewak góralski. Melodie o charakterze wesołym występują w tonacjach durowych. Prawie w ogóle nie spotyka się skal molowych – wyjątek stanowią nuty pochodzenia węgierskiego. Elementem wyróżniającym muzykę podhalańską na tle twórczości ludowej z innych polskich regionów jest rytm: synkopowany, z silnym akcentem na nucie krótszej. To właśnie on nadaje melodiom góralskim żywe tempo oraz taneczny i skoczny charakter. Twórcy góralscy stosują wyłącznie układy o metrum 24 i metrum 34 . Tańce podhalańskie są bardzo efektowne z powodu dużego nagromadzenia figur tanecznych. yyCharakterystyka tańca zbójnickiego Taniec zbójnicki to zbiór popisowych figur męskich z wieloma akrobacjami. Wywodzi się z kultury pasterskiej. Tancerze wykonują m.in. krzesanie, zwyrtanie (obroty) i przysiady. Charakterystycznym rekwizytem choreograficznym jest ciupaga – lekka, długa siekiera, używana zarówno jako laska, jak i jako broń. yyCharakterystyka tańca góralskiego Taniec góralski jest tradycyjnie wykonywany przez pojedynczą parę taneczną z towarzyszeniem wiązanki melodii. Na początku tancerz śpiewa zalotną, pełną dumy przyśpiewkę i w ten sposób narzuca „nutę” kapeli (zwanej przez górali „muzyką”). Tańczy przede wszystkim mężczyzna: pierwszą figurę wykonuje do tak zwanej „nuty ozwodnej”. Potem następują „nuty krzesane”, umożliwiające mu wykazanie się siłą, zręcznością i pomysłowością. Tancerka uzupełnia popis tancerza, wykonując drobne, szybkie kroki („drobienie”). Partnerzy poruszają się w pewnej odległości od siebie, ich ruchy jednak korespondują ze sobą. Partnerka uważnie śledzi figury wykonywane przez tancerza i reaguje na inicjowane przez niego zmiany kroków (krok ozwodny, krok do przodu, krok do tyłu, po dwa kroki, „chodzenie po dylu”, czyli poruszanie się wzdłuż belki w podłodze, „wyklaskiwanie” po piętach, różne typy krzesanego, wyskoki). Przez krótki moment tanecznego finału, przy akompaniamencie tzw. „nuty zielonej”, tancerze obejmują się i „zwyrtają” (czyli obracają się w miejscu). Na zakończenie tancerz przyklęka na jedno kolano, zdejmuje kapelusz i dziękuje partnerce. 30 Taƒce regionalne y Stroje taneczne Strój męski Góral nosi charakterystyczny czarny filcowy kapelusz przystrojony kostkami, czyli muszelkami. Ubiera się w białą koszulę zapinaną pod szyją za pomocą spinki i w białe obcisłe portki z czarną lamówką i parzenicami, czyli kolorowymi haftami. Na koszulę zakłada serdak z baraniej skóry bez rękawów oraz białą lub brązową cuchę (gunię), czyli krótką sukmanę zarzucaną na ramiona. Podhalański strój męski wieńczy dekoracyjny, szeroki opasek, zwany bacowskim lub zbójnickim. Nieodłącznym rekwizytem używanym przez tancerza jest ciupaga. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety używają skórzanych butów zwanych kierpcami, zapinanych na pasek i sprzączkę. Strój kobiecy W tradycyjnym stroju góralki dominuje czerwień. Tancerka wkłada kwiecistą spódnicę z wełny (dawniej noszono płócienne granatowe spódnice). Na białą koszulę z haftowaną kryzą zakłada ciemny, haftowany gorset z charakterystycznym wzorem kwiatowym, sznurowany kolorową wstążką, której końce opadają na spódnicę (używane są także gorsety adamaszkowe i brokatowe). Na ramiona góralka narzuca kwiecistą chustę. Ozdobą głowy jest wielobarwna chusteczka. Uzupełnienie stroju stanowi sznur korali. y Kroki i figury Postawa i zachowanie tancerek Dziewczęta stoją w półkolu lub w szybkim tempie wykonują krótkie kroki – „drobią”. Ręce trzymają na biodrach (palce na poziomie talii, z kciukiem skierowanym do tyłu) przy zgięciu wysuniętych do przodu łokci. Postawa i zachowanie tancerzy Chłopcy wykonują długie kroki, poruszając się po obwodzie koła. Ich marsz urozmaicają liczne figury: obroty, uderzenia ciupagi o podłogę lub „zbyrki” (uderzenia dwóch ciupag o siebie), podskoki i przysiady. Popisy solo oraz sekwencje z partnerką tancerz realizuje bez ciupagi. Postawa i zachowanie Krzesanie Tancerz wykonuje skok, podczas którego uderza piętą o pietę w powietrzu, z przesunięciem stopy do przodu. Zwyrtanie Para energicznie wiruje w miejscu i wokół własnej osi. Wyklaskiwanie Tancerze mocno i rytmicznie uderzają otwartymi dłońmi w pięty lub podeszwy. Krzesanie Zwyrtanie Drobienie Tancerki wykonują w szybkim tempie serię krótkich, drobnych kroków z wyrzucaniem stóp do przodu. Cupkanie Tancerze przytupują rytmicznie, przenosząc ciężar ciała na przemian na prawą i na lewą nogę. Wyklaskiwanie Drobienie Taƒce regionalne 31 Trojak ze Śląska yyInformacje o tańcu Wśród śląskich tańców można wyróżnić tańce chodzone, takie jak chodzik (odmiana marsza), galop, „do pola” czy polonez. W niektórych miejscach regionu znane są także walce i polki w najróżniejszych odmianach, na przykład obracane i skakane. Do popularnych tańców pochodzących z Górnego Śląska należy także trojak. yyCharakterystyczne cechy trojaka Taniec ten nazywany jest również zagrodnikiem. Sławę zawdzięcza nietypowemu sposobowi wykonania: tancerze dobierają się w trójki złożone z chłopca i dwóch dziewczynek. 3 Trojak jest podzielony na dwie części: fragment wolny jest utrzymany w metrum 4 i wyko2 nywany krokiem posuwistym, partia szybka zaś charakteryzuje się metrum 4 . Występują w niej podskoki, krok drobiony i rozmaite figury obrotowe. Muzyka towarzysząca tańcowi ma często formę piosenki śpiewanej przez samych tancerzy. Najpopularniejsza melodia do trojaka jest wykonywana ze słowami piosenki Zasiali górale owies. yyStroje taneczne Stroje śląskie ukształtowały się w okresie od XVI do XVIII wieku. Można wśród nich wyróżnić stroje nizinne i góralskie. W ubiorach pierwszego rodzaju panuje różnorodność w szczegółach kroju czy zdobnictwa. Na Górnym Śląsku charakterystycznym ubiorem męskim jest strój górniczy. Został on miejscowym narzucony przez pruskie władze zaborcze, nie cieszył się więc początkowo większą popularnością. Rozpowszechnił się dopiero w XX wieku – stał się wówczas symbolem powszechnie szanowanego zawodu. Do najbardziej znanych ludowych strojów śląskich należą te pochodzące z regionów raciborskiego, rozbarskiego, pszczyńskiego, cieszyńskiego oraz opolskiego. Za najbardziej reprezentatywny uchodzi strój rozbarski – wynika to ze stosunkowo dużego obszaru jego występowania (dominuje na terenie uprzemysłowionego Śląska) oraz wizualnej atrakcyjności. Wywodzi się on ze wsi Rozbark, będącej obecnie dzielnicą Bytomia. Strój męski Tancerz wkłada spodnie z żółtego płótna (dawniej były to skórzane jelenioki) oraz wysokie buty z cholewami. Na białej koszuli z rękawami nosi brucelek, czyli długą granatową kamizelę zapinaną na jeden rząd guzików. Uzupełnieniem stroju jest kania – czarny kapelusz z szerokim rondem ozdobiony czarną wstążką – oraz jedwobka, czyli kolorowa chustka jedwabna wiązana pod szyją. Strój kobiecy Tancerka ubiera się w kabotek – bluzkę z szerokimi rękawami i koronkową kryzą – oraz w szeroką, marszczoną suknię (tzw. kieckę) lub w spódnicę zakrywającą buty przepasaną kwiecistą zapaską. Na bluzkę wkłada krótki gorset (wierzcheń), dopasowany w talii i ozdobiony wokół dekoltu szeroką wstążką i pasmami kolorowych sznurków. Głowę panny zdobi wieniec ze sztucznych kwiatów i błyskotek (tzw. galanda), a mężatki – czepiec. Całości dopełniają wieszane na szyi czerwone korale oraz szerokie kwieciste wstążki przywiązane do galandy i opadające na ramiona. 32 Taƒce regionalne yyKroki i figury Ustawienie i trzymanie w trójkach Chłopiec ustawia się między dwiema partnerkami. Trójka tańczących trzyma się za ręce uniesione na wysokość klatki piersiowej. W innym wariancie tancerki ujmują partnera pod łokcie. Wolne ręce opierają na biodrach lub unoszą skośnie w bok. Ustawienie Krok posuwisty Tańczący wykonują krok posuwisty z towarzyszeniem nastrojowej melodii o wolnym tempie. Podnoszą na przemian lewą i prawą nogę, z lekkim wysunięciem do przodu lub w bok. Jednocześnie wspinają się na palce drugiej stopy. Obroty pod rękami Tancerki obracają się w podskokach lub krokiem drobionym, trzymając wysoko uniesione ręce tancerza. Podczas wykonywania sekwencji rozbrzmiewa melodia utrzymana w szybkim tempie. Chłopiec przeprowadza wirujące partnerki z jednej strony na drugą dzięki rozkrzyżowaniu rąk. Zawijanka Jedna z tancerek zbliża się obrotem zwijanym do partnera, po czym wykonuje przytupy. Następnie dziewczynka powraca obrotem odwijanym na zajmowane uprzednio miejsce. Tę samą sekwencję realizuje także druga tancerka. W trakcie wykonywania kolejnych ruchów przez partnerki tancerz może wykonywać przytupy w rytmie ćwierćnutowym. Wirowanie pod ręką partnera Tancerki na zmianę obracają się wokół własnej osi pod rękami partnera. Poruszają się szybko, w rytmie ćwierćnutowym. Figura ta wykonywana jest do żywej muzyki. Haczyki Z towarzyszeniem melodii utrzymanej w szybkim tempie tancerz chwyta jedną partnerkę łokciem za łokieć; w tym trzymaniu para wykonuje kilka energicznych obrotów w rytmie ósemek lub ćwierćnut. Następnie chłopiec powtarza tę sekwencję z drugą tancerką. Tańczący wykonują haczyk kilka razy. Przechodzenie po bramką Jedna z partnerek przechodzi pod „bramą” utworzoną przez połączenie uniesionych rąk tancerza i drugiej tancerki. W tym samym czasie partner obraca się w miejscu pod swoją ręką. Następnie dziewczynka podaje uniesioną dłoń chłopcu, aby umożliwić analogiczne przejście drugiej tancerce. Krok posuwisty Zawijanka Obroty Wirowanie pod ręką partnera Haczyki Przechodzenie pod bramką Taƒce regionalne 33 Taniec kaszubski – koseder y Informacje o tańcu Tańce kaszubskie są rozpowszechnione na terenach północnej Polski zamieszkanych przez Kaszubów. Nawiązują do pracy, ludowych obyczajów i zabaw, często przedstawiają elementy życia codziennego w sposób bardzo wyrazisty i realistyczny. Nazwy tych tańców mają związek z czynnościami, które naśladują tancerze, np. szewc odwołuje się do szewskiego rzemiosła, rëbôcczi tuńc inspirowany jest życiem rybaków, kuflarz (kùflôrz) wyraża radość z pomyślnego połowu, a figury cepôrza nawiązują do ruchów rolników młócących zboże cepami. Sami Kaszubi za taniec najbardziej charakterystyczny dla swojego regionu uważają kòséder. Dawniej rozpoczynano on niego ważne uroczystości. y Charakterystyczne cechy tańca Taniec wykonywany jest w parach. Pochodzenie jego nazwy nie jest jasne: jedni wywodzą ją od kaszubskiego określenia sec nogama (kosić nogami), inni – od słów kosej i kuszej oznaczających ucztę rodową lub stanową. Niektórzy wskazują na podobieństwo do francuskiego słowa eccosaise, nazywającego taniec szkocki. Koseder utrzymany jest w radosnym nastroju, mimo to jednak pozostaje poważny i dostojny. Do jego cech charakterystycznych 2 należą żywe tempo i metrum 4 . Każda z jego figur trwa 16 taktów i składa się z dwóch części: zmiennej – kosedera – wykonywanej dwukrotnie w ciągu pierwszych ośmiu taktów, oraz stałej – poleczki – tańczonej dwa razy w trakcie następnych ośmiu taktów. y Stroje taneczne Strój męski Tancerz nosi spodnie wykonane z garbowanej skóry owcy lub sarny. Nogawki wpuszcza w długie buty z cholewami. Wkłada także białą koszulę, której mankiety i kołnierzyk są ozdobione barwnymi haftami kaszubskimi, na nią zaś – kamizelkę zapinaną na metalowe guziki oraz niebieski lub zielony kaftan bez rękawów, tzw. węps, haftowany i przystrojony guzikami. Całości dopełnia czarny filcowy kapelusz z wąskim rondem przybrany wstążką. Strój kobiecy Tancerka wkłada białą bluzkę z krótkimi rękawami oraz barwną spódnicę, którą opasuje szertuchem, czyli białym fartuchem ozdobionym haftem kaszubskim. Na koszulę zakłada aksamitny gorset – czarny lub w tych samych kolorach, co spódnica – wyszywany w złote wzory. Na nogach ma zapinane na pasek półbuciki na wysokim obcasie. Ozdobą głowy jest tzw. złotnica – czepek wyszywany złotymi nićmi, z tiulowym i koronkowym wykończeniem. Uzupełnieniem kobiecego stroju są czerwone korale na szyi. 34 Taƒce regionalne yyKroki Ustawienie pary Partnerzy stają bokiem do siebie i chwytają się za ręce skrzyżowane przodem. Krok pierwszy, polkowy W trakcie dwóch taktów tancerze wykonują lewą nogą dwa małe kroki do przodu, a następnie krzyżują ją z nogą prawą. Na zakończenie powracają lewą nogą do pozycji wyjściowej. Takt 1 Tancerz i tancerka: •n a „raz” – wykonują krok do przodu lewą nogą, •n a „i” – dostawiają prawą nogę, •n a „dwa” – robią krok do przodu lewą nogą, przenosząc na nią ciężar ciała, •n a „i” – wytrzymują bez ruchu w obranej pozycji. Takt 2 Tancerz i tancerka: •n a „raz” – podskakują na lewej nodze, a następnie lekko zgiętą w kolanie prawą nogę przenoszą do przodu i opierają na wysokich półpalcach, krzyżując ją z nogą lewą, •n a „i” – wytrzymują bez ruchu w obranej pozycji, •n a „dwa” – na skutek podskoku stawiają prawą nogę obok nogi lewej, po czym przenoszą na nią ciężar ciała; lewą nogę wyprostowują i wyrzucają do przodu, •n a „i” – pozostają w przyjętej pozycji. Krok drugi Wykonywany jest w ciągu jednego taktu. Tańczący ustawiają się na prawej nodze. Lewą nogę wspierają na wysokich półpalcach ustawionych obok kostki nogi prawej. Następnie wykonują odpowiednią sekwencję. Tancerz i tancerka: •n a „raz” – robią krok do przodu lewą nogą, przenosząc na nią ciężar ciała, •n a „i” – podskakują na lewej nodze z równoczesnym uniesieniem prawego kolana, •n a „dwa” oraz na „i” – powtarzają wcześniejsze czynności ze zmianą nóg. Krok trzeci, polkowy z przytupem Takt 1 Tancerz i tancerka: •n a „raz” – wykonują krok do przodu lewą nogą, •n a „i” – dostawiają prawą nogę, •n a „dwa” – robią lewą nogą krok do przodu z przytupem, •n a „i” – wytrzymują w przyjętej pozycji. Takt 2 Tańczący realizują tę samą sekwencję, co w takcie 1., zamieniają jednak nogi. Krok czwarty, polkowy z przytupem i wyrzutem nogi Trwa przez dwa takty. Na „dwa” tancerze wykonują przytup na jedną nogę, wyrzucając drugą nogę do tyłu. Powoduje to nieznaczne ugięcie nóg w kolanie (przysiad), które przypomina dygnięcie (zwane przez Kaszubów kniksem). Należy unikać zbyt głębokich, przesadnych przysiadów. Ustawienie pary Krok polkowy Taƒce regionalne 35 yyUkład taneczny do kosedera Pary w kole Pary tańczą po obwodzie koła – przez pierwsze osiem taktów w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, a w trakcie następnych ośmiu – w kierunku zgodnym z tym ruchem. Przegrody Pojedynczo w kole Tańczący ustawiają się obok siebie w kole. Partnerzy z poszczególnych par tańczą pojedynczo: tancerki przed tancerzami. Wszyscy poruszają się przez pierwsze osiem taktów w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, a w ciągu kolejnych ośmiu – w kierunku zgodnym z tym ruchem. Koszyczek Pary tańczą w trzymaniu skrzyżowanymi rękoma: chłopiec się cofa, a dziewczynka przesuwa się do przodu. W ten sposób oboje poruszają się po obwodzie koła. Po ośmiu taktach zmienia się kierunek ruchu tańczących. Pary w kole Pojedynczo w kole Krzyżyk Krzyżyk Pary łączą się w „krzyżyk” przez podanie sobie rąk. W zależności od liczby tańczących można utworzyć kilka „krzyżyków” lub „gwiazd”. Tańczący przez pierwsze osiem taktów obracają się wokół własnej osi w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, a w ciągu następnych ośmiu – w kierunku zgodnym z tym ruchem. Przegrody Partnerzy z poszczególnych par rozdzielają się, a następnie tancerze i tancerki tworzą dwa równoległe szeregi. Osoby z danego rzędu trzymają się za ręce. Tańczący poruszają się w szeregach zygzakiem w prawo lub w lewo, do przodu lub do tyłu. Podczas dwóch pierwszych taktów dziewczęta przemieszczają się krokiem pierwszym do przodu, na prawo i w skos, a chłopcy – na lewo i na ukos. Na „raz” w takcie trzecim tancerki wykonują tupnięcie lewą nogą, zwracają się w lewo i do końca czwartego taktu kontynuują taniec krokiem pierwszym na lewo i w skos. Chłopcy wykonują ten sam manewr, ale tańczą na ukos w prawo. Tańczący wykonują opisane serie kroków cztery razy podczas pierwszych ośmiu taktów. W trakcie następnych ośmiu taktów powtarzają całą sekwencję krokiem pierwszym do tyłu. yySposoby tańczenia poleczki w kosederze Sekwencją łączącą poszczególne układy kosedera jest poleczka. Tancerze wykonują ją w trakcie 16 taktów, a ściślej – od 9. do 16. taktu z powtórką. Poleczkę można urozmaicić w sposób opisany poniżej. 1. Po układzie „pary w kole” można zatańczyć poleczkę krokiem czwartym. 2. Po figurze „pojedynczo w kole” lub „koszyczek” tańczący pozostają w okręgu. Chwytają się za ręce i krokiem trzecim tańczą po obwodzie w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara. Przy powtórzeniu zmieniają kierunek tańca. 3. Po układzie „krzyżyk” pary wykonują poleczkę krokiem czwartym. W innym wariancie tancerze tworzący dotychczas krzyżyk mogą uformować małe koło i zatańczyć po jego obwodzie krokiem drugim. Po ośmiu taktach następuje zmiana kierunku ruchu. 36 Muzyka taneczna i u˝ytkowa 4 Muzyka taneczna i użytkowa Polka yyInformacje o tańcu Polka jest znanym na całym świecie tańcem wirowym, wywodzącym się z czeskiej kultury ludowej. Jego nazwa pochodzi od czeskiego słowa půlka, oznaczającego „połowa”. Polka utrzymana jest w metrum 24 i charakteryzuje się szybkim tempem. Rytm tego tańca to sekwencja składająca się z równych ósemek i zakończona ćwierćnutą. Różne odmiany polki występują w folklorze wielu krajów, np. Polski, Niemiec, Danii, Szwecji czy Włoch. yyPolka w literaturze muzycznej •F ranciszek Liszt, polka Mefisto, •B edřich Smetana, Polka, op. 7, nr 1; Polka salonowa, op. 7, nr 3; polka z opery Sprzedana narzeczona, •A ntonín Dvořák, polka z Suity czeskiej D-dur, op. 39, nr 2; Polka B-dur „Dla studentów w Pradze” i inne, •S tanisław Moniuszko, polka Leokadia; polka Gabriela; polka Wiosenna i inne, •J ohann Strauss syn, Pizzicato-Polka; Tritsch-Tratsch Polka; polka Grzmoty i błyskawice i inne, •P iotr Czajkowski, Polka, op. 39, nr 10; Polka, op. 51, nr 3 i inne, •J ohannes Brahms, Taniec węgierski nr 5, • I gor Strawiński, Cyrkowa polka, •D mitrij Szostakowicz, polka z baletu Złoty wiek, • t radycyjna polka Dziadek. yyUstawienie tancerzy Trzymanie zamknięte Tancerz prawą ręką obejmuje partnerkę w talii. Tancerka kładzie lewą rękę na prawym ramieniu partnera. Tańczący łączą wolne dłonie przed sobą i zwracają się twarzami w kierunku tańca. Trzymanie naprzeciwko siebie Partnerzy stają twarzami do siebie. Tancerka kładzie lewą dłoń na prawym barku partnera, który ujmuje jej wolną rękę wysuniętą w bok. Trzymanie koszyczkowe Tancerka ustawia się po prawej stronie partnera. Chłopiec lewą ręką chwyta z przodu lewą dłoń dziewczynki, a jej prawą – jej prawą. Na skutek tego wewnętrzne ręce partnerów krzyżują się, a zewnętrzne zostają lekko ugięte w łokciach. Trzymanie zamknięte Trzymanie naprzeciwko siebie Trzymanie koszyczkowe Muzyka taneczna i u˝ytkowa 37 yyKroki i figury Płaski krok polki Naukę kroku płaskiego i kroku z podskokiem tancerze rozpoczynają od opanowania cwału do przodu. Stopniowo zwiększają stopień trudności wykonywanej sekwencji: na początku zmieniają nogę kierunkową co osiem kroków, potem – co cztery, a na końcu – co dwa. W ten sposób łagodnie przechodzą do nauki podstawowego kroku do przodu. Należy pamiętać, że zamiana nóg odbywa się z lekkim podskokiem na nodze kierunkowej i z wyrzuceniem drugiej nogi do przodu. Krok podstawowy do przodu Teoretycznie wykonywany jest w jednym takcie, tańczący rozpoczynają go jednak już w przedtakcie. Podstawą tego kroku jest sekwencja obejmująca następujące elementy: •n a „i” (przedtakt) – podskok na dowolnej nodze z niewielkim przesunięciem w przód i równoczesnym wyrzutem drugiej nogi do przodu, •n a „raz” – krok na palcach do przodu prawą nogą, •n a „i” – dostawienie lewej stopy z jednoczesnym przeniesieniem ciężaru ciała na lewą nogę, •n a „dwa” – krok prawą nogą do przodu. Krok podstawowy w obrotach Para obraca się, realizując tę samą sekwencję, co podczas tańca, krokiem podstawowym do przodu. Pełny obrót następuje w ciągu dwóch taktów, partnerzy wykonują zatem dwa półobroty: pierwszy do przodu, a drugi – do tyłu. Płaski krok polki Suwany Suwany w ujęciu koszyczkowym Krok suwany Tancerz wykonuje krok do przodu prawą nogą, a następnie dosuwa na palcach lewą nogę i przeskokiem przenosi na nią ciężar całego ciała. Powtarza tę sekwencję kilkukrotnie z zamianą nóg. Tancerka realizuje identyczny układ. Haczyk Tańczący ustawiają się naprzeciwko siebie, a następnie chwytają się zgiętymi prawymi łokciami. W tym trzymaniu podskakują dookoła własnej osi w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara. Po kilku obrotach następuje zmiana kierunku ruchu poprzedzona uchwyceniem partnera lewym łokciem. Obroty w parze Tancerka trzyma uniesioną rękę partnera i wykonuje obroty pod jego ramieniem. Haczyk Obroty w parze 38 Muzyka taneczna i u˝ytkowa Pięta – palce Osoba tańcząca wysuwa do przodu prawą nogę aż do pełnego wyprostu, z oparciem stopy na pięcie. Następnie zgina kolano i stawia prawą nogę na palcach tuż przed nogą lewą. Pierwsza część figury – „pięta” – przypada w takcie na „raz”, a drugi fragment – „palce” – na „dwa”. Półobrót do przodu Para ustawia się przodem do środka koła. Następnie partnerzy realizują sekwencję składającą się z następujących części: • na „i” (przedtakt) – podskok na lewej nodze (tzw. „odkierunkowej”) z nieznacznym uniesieniem nogi prawej i jej wysunięciem w bok, • na „raz” – krok na palcach prawą nogą w bok, • na „i” – dostawienie lewej nogi, • na „dwa” – krok prawą nogą w bok, zapoczątkowujący półobrót w prawo (należy nieco wykręcić stopę, tak aby palce zwrócone zostały w kierunku tańca, czyli na zewnątrz, w prawo), • na „i” – podskok na prawej nodze dopełniający obrót w prawo z lekko uniesioną w bok lewą nogą (podskok stanowi jednocześnie przedtaktowy wstęp do kolejnego półobrotu). Półobrót do tyłu Tancerz i tancerka: • na „raz” – wykonują na palcach krok lewą nogą w bok, • na „i” – dostawiają prawą nogę, • na „dwa” – robią krok lewą nogą do tyłu, rozpoczynając półobrót w prawo, który zostaje następnie dopełniony podskokiem stanowiącym wstęp do następnego półobrotu. yyProsty układ taneczny polki Każdy z elementów tworzących układ jest realizowany przez cztery takty. 1. Pary tańczą po obwodzie koła krokiem podstawowym w prawo. 2. Tańczący kontynuują krok podstawowy ze zmianą kierunku. 3. Tancerki przemieszczają się do środka koła. 4. Dziewczynki powracają do początkowego ustawienia na obwodzie. 5. Tancerze kierują się do wnętrza okręgu. 6. Chłopcy powracają do ustawienia na obwodzie. 7. Partnerzy chwytają się haczykiem, a następnie wykonują w tym trzymaniu obrót w prawo. 8. W tym samym uchwycie haczykowym pary obracają się w lewo. 9. Tancerki przesuwają się do środka koła. 10. Dziewczynki wykonują dwa okrążenia we wnętrzu dużego koła. 11. Tancerki powracają do ustawienia na obwodzie okręgu. Pięta – palce Muzyka taneczna i u˝ytkowa 39 Walc yyInformacje o tańcu Walc to wirowy taniec towarzyski pochodzenia austriackiego. Jego nazwa wywodzi się od niemieckiego wyrazu walzen, oznaczającego „obracać”. Taniec ten cechuje się umiarkowanym tempem i jest utrzymany w metrum 34 . Charakterystyczny rytm walca opiera się na akcencie na „raz”. Walc wywodzi się od lendlera – austriackiego tańca ludowego – łączy jednak również cechy innego tańca pochodzącego z Austrii – streirera (sztajera) – oraz ludowego tańca niemieckiego, deutschera. W polskim folklorze miejskim rozpowszechniły się tańce o walcowym charakterze nazywane sztajerkami. Walc został spopularyzowany na całym świecie dzięki twórczości Josepha Lannera, Johanna Straussa ojca i Johanna Straussa syna oraz dzięki popularności wiedeńskiej odmiany operetki, w której często pojawiały się różne aranżacje tego tańca. Najważniejsze odmiany walca: •w alc wiedeński – taniec o dość żywym tempie i pogodnej melodii, •w alc angielski – utrzymany w wolnym tempie i charakterystycznym nastroju, •b oston – amerykańska odmiana walca o wolnym tempie i charakterze sentymentalnym, •w alc francuski – taniec z rozbudowanym akompaniamentem i w wolnym tempie, •w alc rosyjski – towarzyszy mu melancholijna melodia o żywym tempie wykonywana przez orkiestrę dętą. yyWalc w literaturze muzycznej •C arl Maria von Weber, Zaproszenie do tańca, op. 65; Walc G-dur, op. 4, nr 2 i inne, •F ranciszek Schubert, Walc, op. 91, nr 8; Walc As-dur, op. 91, nr 8, • Fryderyk Chopin, Walc Des-dur „Minutowy”, op. 64, nr 1; Walc cis-moll, op. 64, nr 2 i inne, •J osef Lanner, Trennungs-Walzer, op. 19; Humoristiker, op. 92, •P iotr Czajkowski, Walc kwiatów z baletu Dziadek do orzechów; walc z baletu Śpiąca królewna, • Johann Strauss syn, walc Nad pięknym modrym Dunajem; walc Opowieści Lasku Wiedeńskiego i inne, • I lia Szatrow, walc Na wzgórzach Mandżurii. yyUstawienie tancerzy Trzymanie pierwsze Partnerzy ustawiają się w bliskiej odległości i naprzeciwko siebie, po czym zwracają uniesione głowy lekko w lewo. Tancerz, przesunięty nieco w lewo, kładzie prawą dłoń pod łopatką partnerki. Tancerka umieszcza lewą dłoń na ramieniu partnera. Tańczący splatają ze sobą wolne dłonie, a następnie unoszą je na wysokość oczu. Trzymanie drugie Partnerzy stają naprzeciwko siebie w większej odległości i chwytają się za ręce. Złączone dłonie trzymają na wysokości oczu. Trzymanie pierwsze yyUproszczony układ taneczny walca 1. Obrót w prawo. 2. Przejście z obrotu prawego do lewego. 3. Obrót w lewo. 4. Przejście z obrotu lewego do prawego. Trzymanie drugie 40 Muzyka taneczna i u˝ytkowa Marsz yyInformacje wstępne Marsz zaliczamy do muzyki użytkowej. Towarzyszy pochodom, ma zatem pewne cechy tańca. Pojawia się też jako samodzielny utwór muzyczny lub jedna z części utworu cyklicznego, np. suity, symfonii, sonaty, opery, baletu. Wykorzystuje się go także w muzyce teatralnej i filmowej. W zależności od funkcji i charakteru utworu wyróżniamy: marsze żałobne (ze spokojnym tempem i smutną, refleksyjną melodią), marsze wojskowe (energiczne i dynamiczne), marsze weselne (uroczyste i wesołe) oraz marsze triumfalne (uroczyste i podniosłe). yyCharakterystyczny rytm marszowy Marsz to utwór muzyczny, w którym dominującą rolę odgrywa rytm. Utwory tego typu utrzymane są w metrum 24 lub 44 . yyMarsz w literaturze muzycznej •J ean Baptiste Lully, Marsz do ceremonii tureckiej z opery Mieszczanin szlachcicem, •W olfgang Amadeusz Mozart, Marsz turecki z IX Sonaty A-dur, KV 331, • Ludwik van Beethoven, Marsz żałobny z III symfonii Es-dur „Eroica”, op. 55 •F elix Mendelssohn-Bartholdy, Marsz weselny, •F ryderyk Chopin, Marsz żałobny c-moll, op. 72, •J ohann Strauss ojciec, Marsz Radetzkiego, •G iuseppe Verdi, Marsz triumfalny z opery Aida, •P iotr Czajkowski, Marsz ołowianych żołnierzyków z baletu Dziadek do orzechów, •W ładysław Ludwik Anczyc, Marsz strzelców, •F eliks Nowowiejski, Marsz uroczysty, •S tanisław Niewiadomski, marsz Maki, •B olesław Szulia, marsz W Dzień Podchorążego, •E dward Maj, Apel strzelecki, •J acek Szczygieł, Marsz Nowotczaków. yyKroki Krok podstawowy do przodu Wykonywany jest w jednym takcie. Uczestnicy pochodu rozpoczynają lewą nogą. Maszerują lekko w rytmie ćwierćnutowym, z akcentowaniem na „raz”. Ręce opuszczają wzdłuż ciała. Krok podstawowy z unoszeniem kolan Uczestnicy maszerują w sposób podobny do opisanego wyżej, ale przy kolejnych krokach wyraźnie podnoszą kolana. Krok podstawowy Krok podstawowy z unoszeniem kolan Marsz w parze Muzyka taneczna i u˝ytkowa 41 yyUkład taneczny do marsza Uczestnicy: osiem par tanecznych. Posłuchajmy CD4, nr 8 Taniec ludowy: oberek weselny w wykonaniu kapeli Stanisława Klejnasa z Raducza Tancerze wchodzą na środek sceny z bocznych sektorów: chłopcy z lewej strony, a dziewczęta – z prawej (patrz: schemat nr 1), a następnie w parach maszerują po linii prostej w kierunku widowni, delikatnie wymachując na przemian lewą i prawą ręką. Kolumna skręca w prawą stronę – tuż przed publicznością tańczący tworzą dwuszereg: dziewczęta ustawiają się z przodu, a chłopcy – z tyłu (patrz: schemat nr 2). Chłopcy wychylają się najpierw w prawą stronę, a potem przenoszą ciężar ciała raz na lewą nogę, a raz – na prawą. Dziewczęta kołyszą się w podobny sposób, rozpoczynają jednak od wychylenia się w lewą stronę (patrz: schemat nr 3). W momencie przechylenia wszyscy energicznie wyrzucają ręce w górę. Po zakończeniu tej sekwencji uczestnicy na powrót łączą się z partnerami, a następnie formują po bokach sali dwie grupy: cztery pary ustawiają się po prawej stronie, a kolejne cztery – po lewej. Tancerze przechodzą krokiem marszowym z lekkim unoszeniem kolan na drugą stronę, mijając na środku pary nadchodzące z naprzeciwka. Następnie tym samym krokiem powracają na swoją początkową pozycję (patrz: schemat nr 4). Tańczący spotykają się pośrodku sceny i tworzą rzędy składające się z dwóch par. Pary z każdego szeregu rozchodzą się na boki: jedna rusza w lewo, a druga – w prawo (patrz: schemat nr 5). Partnerzy maszerują po półkolistej linii ku tyłowi sceny, gdzie tworzą z pozostałymi uczestnikami jedną kolumnę (patrz: schemat nr 6), a następnie zaczynają maszerować para za parą w stronę publiczności. Pod koniec frazy tancerze, zwróceni twarzami do widowni, tworzą dwuszereg. W finale skłaniają głowy z zachowaniem pozycji wyprostowanej. 1. T ańczący wchodzą na środek sceny: chłopcy z lewej strony, a dziewczynki – z prawej. 2. Tuż przed widownią tańczący ustawiają się w dwuszeregu: dziewczynki z przodu, a chłopcy – z tyłu. 3. Uczestnicy kołyszą się raz w prawo, raz w lewo, przenosząc ciężar ciała z jednej nogi na drugą. 4. Tańczący formują dwie grupy: cztery pary ustawiają się po prawej stronie, a kolejne cztery – po lewej. Następnie uczestnicy przechodzą na drugą stronę sceny, mijając się z parami idącymi z naprzeciwka. 5. P ary tworzące poszczególne rzędy rozchodzą się na boki: jedna para w lewo, a druga – w prawo. 6. Uczestnicy formują na środku sceny jedną kolumnę, a następnie maszerują para za parą. 42 Bibliografia 5 Bibliografia 1. Encyklopedia muzyki PWN, pod red. A. Chodkowskiego, Warszawa 1995. 2. J. Ekiert, Bliżej muzyki. Encyklopedia, Warszawa 1994. 3. J. Hryniewicka, Pięć tańców polskich, Warszawa 1970. 4. R. Ławrowska, Muzyka i ruch, Warszawa 1988. 5. Z. Madejski, P. Szefka, Kaszubskie pieśni i tańce ludowe, Wejherowo 1936. 6. J. Miazkowa, Dzieci tańczą, Warszawa 1961. 7. A. Pawlak, Folklor muzyczny Kujaw, Kraków 1981. 8. P. Szefka, Tańce kaszubskie, zeszyt I, Gdańsk 1957. 9. M. Szelc-Mays, Tańce malowane. Podręcznik dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, Kraków 2003. 10. Z . Szyfelbein, Zbiór wiadomości o tradycyjnej kulturze ludowej w Polsce, Warszawa 1960. 11. T . Tkačenko, Narodnyje tancy: bolgarskije, vengierskije, nemeckije, pol’skije, rumynskije, serbskije i horvatskije, češskije i slovackije, Moskwa 1975. 12. M. Wieman, Tańce i zabawy ze śpiewem dla dzieci od lat 7 do 14, Warszawa 1958.