1 10. Jednostka w grupie, czyli jak uczestnictwo w grupie wpływa

10. Jednostka w grupie, czyli jak uczestnictwo w grupie wpływa
na człowieka
1. Grupa niespołeczna a społeczna
• grupa niespołeczna - grupa, w której dwie osoby lub więcej znajduje się w
tym samym miejscu, w tym samym czasie, lecz nie współdziała ze sobą (np.
kibice sportowi)
• grupa społeczna – grupa, w której dwie lub więcej osób współdziała ze sobą
oraz współzależy od siebie w tym sensie, że w zaspokajaniu potrzeb i
osiąganiu celów musi na sobie polegać
• dla psychologa społecznego grupa społeczna to grupa dwóch lub więcej
osób:
o gdzie ludzie współdziałają ze sobą
o ą wzajemnie od siebie uzależnieni w tym sensie, że zaspokajanie potrzeb i
realizacja celów skłania ich do wzajemnego zaufania i wpływania na
postępowanie innych.
2. Facylitacja społeczna, czyli wpływ fizycznej obecności innych na
wykonywanie zadań
Fizyczna obecność innych osób może oznaczać:
• wykonywanie zadania takiego samego, jakie wykonują inni,
• albo wykonywanie zadania samemu, podczas gdy inni tworzą widownię –
obserwują cię, sami nic nie robiąc.
facylitacja społeczna - napięcie wynikające z obecności innych osób i
możliwości oceny naszego działania, czego rezultatem jest lepsze wykonanie
łatwiejszych zadań, lecz gorsze wykonanie zadań trudniejszych
Trzy teorie wyjaśniające rolę pobudzenia w facylitacji społecznej:
• obecność innych osób może nas „ożywiać” (w obecności innych osób
znajdujemy się w stanie wyższej gotowości)
• nie jesteśmy karaluchami (sic!) i jako ludzie mamy swoje specyficzne
problemy w związku z obecnością innych ludzi (lęk przed oceną, wywołuje
w nas obawy i napięcie (pobudzenie), gdyż zdajemy sobie sprawę z tego,
że inni nas oceniają)
• rozpraszanie naszej uwagi (występowanie innych osób jako rodzaj zakłóceń
utrudnia koncentrację na tym, co robimy)
1
3. Próżniactwo społeczne, czyli kiedy obecność innych nas uspokaja
Próżniactwo społeczne - spadek wydajności w grupach współpracujących w
wykonaniu prostych zadań, zachodzący gdy nie ma możliwości
zidentyfikowania indywidualnego wkładu we wspólny wynik
• uspokojenie wywołane przekonaniem, że przebywanie w grupie utrudnia
ocenę indywidualnego działania; uspokojenie osłabia wykonanie zadań
prostych, lecz ułatwia wykonajcie zadań trudnych
• jak radzić sobie z próżniactwem społecznym – zwiększyć zaangażowanie
członków w realizacje zadania
4. Deindywidualizacja (deindywiduacja)
tłum - zbiorowość o krótkim czasie istnienia, gdzie nie wytwarzają się trwałe więzi
społeczne; zbiorowość o charakterze emocjonalnym, które to emocje
udzielają się innym uczestnikom tłumu
• tłum o charakterze bezpośrednim
• tłum o charakterze pośrednim (audycja radiowa Orsona
Wellsa, 1938 r.)
Nowatorskie formy tłumu
tłum błyskawiczny (ang. flash mob) – „sztuczny” tłum ludzi
gromadzących się niespodziewanie w miejscu publicznym w celu
przeprowadzenia
krótkotrwałego
zdarzenia,
zazwyczaj
zaskakującego dla przypadkowych świadków.
Podstawowe cechy tłumu:
deindywiduacja – utrata kontroli nad zachowaniem, co prowadzi do wzrostu
impulsywności i zachowań patologicznych; utrata poczucia własnego Ja
emocje udzielają się innym uczestnikom tłumu
ograniczenie poczucia odpowiedzialności
ograniczona samoświadomość – brak możliwości skupienia uwagi na
własnych uczuciach, przekonaniach wartościach
5. Grupa społeczna, czyli jak podejmowane są decyzje
Typy grup według zadań (Ivan Steiner, 1972):
o zadania addytywne – wszyscy wykonują w zasadzie ten sam typ pracy, a
wynik końcowy jest sumą wkładu poszczególnych osób (np. ogólny okrzyk
całej grupy) – sytuacja sprzyja pojawieniu się próżniactwa społecznego
2
o zadania koniunktywne – wynik końcowy zależy od najmniej sprawnego
członka grupy, który wyznacza poziom wykonania (np. ekipa alpinistów) –
gorsze wykonywanie zadania przez grupę, niż przez pojedyncze jednostki
o zadania dysjunktywne – wynik końcowy zależy od pracy
najsprawniejszego członka grupy, pod warunkiem, że przekona on innych o
swoich kompetencjach i chce podzielić się z grupą wiadomościami (np.
grupa rozwiązuje zadanie matematyczne)
o strata ponoszona w trakcie procesu – każdy rodzaj współdziałania w
grupie, który utrudnia rozwiązanie problemu)
o problemy komunikacyjne - niepowodzenie się w dzieleniu unikatową
informacją
o próżniactwo społeczne
o problemy koordynacyjne
6. Burza mózgów (Alex F. Osborn, 1957):
Burza mózgów – technika udoskonalania decyzji grupowych poprzez
zachęcanie do swobodnej wymiany poglądów oraz eliminowanie krytycyzmu
Warunki upowszechniania informacji, czyli dlaczego technika „burza
mózgów” czasami nie działa:
o problem produktywności grupy - w grupie może mówić tylko jedna osoba,
podczas gdy inni słuchają; ludzie zapominają, co chcieli powiedzieć; ludzie
zmieniają kierunek własnego toku myślenia
o problem dekoncentracji uwagi – próżniactwo społeczne
Warunki upowszechniania informacji, czyli dlaczego technika „burza
mózgów” czasami działa:
o umożliwienie uczestnikom przejście treningu w zakresie techniki „burza
mózgów”
o stworzenie możliwości poszukiwania pomysłów jeszcze przed spotkaniem w
grupie
o umożliwienie robienia notatek dot. własnych i cudzych pomysłów
zgłaszanych w trakcie spotkania
7. Myślenie grupowe - wiele głów – jeden umysł (Irving Janis, 1982)
Myślenie grupowe – rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do
zachowania spójności i solidarności grupy niż realistyczne uwzględnianie
faktów
Warunki pojawienia się myślenia grupowego:
o duża spójność grupy: grupa jest atrakcyjna i zapewnia prestiż
3
o izolacja grupy, co chroni przed alternatywnymi poglądami
o autorytarny przywódca, który kontroluje dyskusje i wyraźnie przedstawia
swoje życzenia
o poczucie zagrożenia dla grupy
o brak wypracowanych metod rozpatrywania alternatywnych poglądów
Symptomy pojawienia się myślenia grupowego:
o poczucie nieomylności i siły
o przekonanie o moralnych racjach
o stereotypowe postrzeganie przeciwników
o autocenzura – dobrowolne powstrzymywanie się od wygłaszania
argumentów podważających rozwiązania, nad którymi pracuje grupa
o ukierunkowany nacisk na ewentualnych decydentów
o złudzenia jednomyślności, wynikający z pomijania oponentów
o samozwańczy strażnicy jednomyślności, którzy chronią przywódcę przed
odmiennymi poglądami
Konsekwencje myślenia grupowego:
o opieranie się na niepełnej informacji
o niepełna analiza alternatyw
o lekceważenie ryzyka preferowanych rozwiązań
o brak planu działania na wypadek niepowodzenia
8. Polaryzacja grupy: dążenie do skrajności
Polaryzacja grupy - tendencja do podejmowania bardziej skrajnych decyzji,
przyjmowania radykalniejszych opinii i postaw po dyskusji w grupie w
porównaniu z tymi, które podjąłby każdy z członków grupy sam
• czasem dopiero ta dyskusja krystalizuje postawy
• wariantem polaryzacji grupy jest przesunięcie ryzyka – większa gotowość
do podejmowania decyzji bardziej ryzykownych niż decyzje, które
członkowie grupy byli skłonni podjąć przed dyskusją
Warunki pojawienia się polaryzacji grupy:
• czynniki poznawcze
• czynniki motywacyjne
• czynniki kulturowe (teoria wartości kształtowanych kulturowo, R. Brown,
1965)
9. Interakcje społeczne: konflikt i współpraca
4
Konflikt intrapersonalny – napięcie jednostki wywołane dążeniem do dwóch
lub więcej sprzecznych celów (np. rodzic chce przebywać w domu i
wychowywać dziecko, a jednocześnie chce robić karierę zawodową)
Konflikt interpersonalny – napięcie między dwiema lub więcej osobami albo
grupami, które mają sprzeczne cele
Konflikt o sumie zerowej – konflikt, w którym wygrana jednej strony jest
zawsze równa przegranej drugiej strony (np. zawody lekkoatletyczne)
Konflikt motywów mieszanych – konflikt, w którym obie strony mogą zyskać
dzięki współdziałaniu, jednak jednostka może zyskać jeszcze więcej dzięki
rywalizowaniu ze swoim partnerem
• motywy mieszane – ludzie mają do wyboru dwie możliwości: mogą
rywalizować ( w efekcie osiągną dla siebie zysk) lub mogą współdziałać
(maksymalizując zyski dla obu stron)
• dylemat więźnia – brak możliwości komunikowania się z przeciwnikiem
• wpływ czynników indywidualnych, społecznych, kulturowych na wybór
odpowiedniej strategii działania
• strategia coś za coś – zachęcanie do współdziałania najpierw przez
zastosowanie zachowań kooperacyjnych, a potem poprzez powtarzanie
działań przeciwnika (współdziałania lub rywalizacji), które podjął on
bezpośrednio przez nami
• skłonność do współdziałania z jednostką, a rywalizacji z grupą
Negocjacje – forma porozumiewania się przeciwnych stron konfliktu, gdzie
zainteresowani składają wzajemne propozycje i kontrpropozycje, a problem jest
rozwiązany pod warunkiem, że obie strony osiągną zgodę
• rozwiązania integrujące – rozwiązania konfliktów z korzyścią dla obu stron
• GRIT – stopniowe i odwzajemnione skłanianie do obniżenia napięcia:
o poinformowanie przeciwnika o swojej chęci współpracy
o podjęcie działań – współpraca
o odwzajemnienie działania współpracy w sytuacji, kiedy przeciwnik
podejmie współpracę
o odwzajemnienie zachowań agresywnych, jeśli przeciwnik takie stosuje
Mediacje – udział trzeciej strony przy rozwiązywaniu konfliktu
Arbitraż – udział trzeciej strony przy rozwiązywaniu konfliktu, która narzuca
rozwiązanie skłóconym stronom
5