KONDYCJA FINANSOWA SPÓŁEK HODOWLANYCH AGENCJI

60
ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH,
SERIA G, T. 95, z. 3/4, 2008
E. GRZEGORZEWSKA
KONDYCJA FINANSOWA SPÓ£EK HODOWLANYCH AGENCJI
NIERUCHOMOŒCI ROLNYCH
Emilia Grzegorzewska
Kolegium Zarz¹dzania i Finansów Szko³y G³ównej Handlowej w Warszawie
Dziekan Kolegium: prof. dr hab. Janusz Ostaszewski
S³owa kluczowe: analiza finansowa, analiza wskaŸnikowa, kondycja ekonomicznofinansowa spó³ek hodowlanych
Key words: financial analysis, ratio analysis, economic and financial condition
of breeding companies
S y n o p s i s. Zaprezentowano ocenê sytuacji finansowej trzech grup strategicznych
spó³ek hodowlanych Agencji Nieruchomoœci Rolnych (spó³ek hodowli roœlin, spó³ek
hodowli zwierz¹t oraz spó³ek hodowli koni). Wskazano podobieñstwa i ró¿nice wystêpuj¹ce miêdzy wyznaczonymi grupami w obszarze p³ynnoœci, rentownoœci, sprawnoœci
dzia³ania oraz zad³u¿enia.
WSTÊP
Rozwój gospodarki rynkowej i zwi¹zana z ni¹ globalizacja dzia³alnoœci gospodarczej
powoduj¹ wzrost zapotrzebowania na informacje ekonomiczne o dzia³alnoœci przedsiêbiorstw
[Nowak 2008]. Wzrost konkurencji, który w szczególnoœci nasili³ siê po wejœciu Polski w
struktury europejskie, w jeszcze wiêkszym stopniu unaoczni³ potrzebê dok³adnej oceny
sytuacji finansowej podmiotów gospodarczych. Dotyczy to równie¿ sektora rolniczego,
który co prawda uzyskuje nowe Ÿród³a finansowania w formie dop³at i mo¿liwoœci ekspansji
na europejski rynek rolny, ale jednoczeœnie musi zmierzyæ siê z atrakcyjn¹ pod wzglêdem
cenowym i jakoœciowym ofert¹ producentów rolnych z zagranicy.
W rolnictwie strategiczn¹ rolê odgrywaj¹ spó³ki hodowli roœlin i zwierz¹t, nad którymi
nadzór w³aœcicielski sprawuje Agencja Nieruchomoœci Rolnych. Podstawowym celem dzia³alnoœci tych przedsiêbiorstw rolniczych jest bowiem prowadzenie hodowli twórczej i zachowawczej roœlin uprawnych oraz hodowli zwierz¹t gospodarskich, w³aœciwa realizacja
programów hodowlanych oraz kreowanie postêpu biologicznego dla jak najpe³niejszego
zaspokojenia potrzeb polskiego rolnictwa [Informacja o stanie hodowli… 2008]. Z tego
wzglêdu zmiany efektywnoœci gospodarowania strategicznych spó³ek hodowlanych ANR
i innych gospodarstw wielkoobszarowych coraz czêœciej s¹ poddawane analizie.
W ostatnim okresie badania nad efektywnoœci¹ gospodarowania i kondycj¹ finansow¹ tego typu przedsiêbiorstw przeprowadzili m. in. Grontkowska [2004], Helta i Œwit³yk
[2008], Runowski [2008]. Grontkowska dokona³a weryfikacji czynników produkcji i wyni-
KONDYCJA FINANSOWA SPÓ£EK HODOWLANYCH AGENCJI NIERUCHOMOŒCI ROLNYCH
61
ków finansowych przedsiêbiorstw wielkoobszarowych znajduj¹cych siê na Liœcie 300 w
latach 1995-2002. Autorka przedstawi³a tendencje zmian w wydajnoœci pracy, produkcyjnoœci ziemi i rentownoœci dzia³alnoœci przedsiêbiorstw rolniczych podzielonych wed³ug kryterium grup obszarowych. Z kolei Helta i Œwit³yk zaprezentowali wyniki badañ nad efektywnoœci¹ gospodarowania spó³ek hodowli roœlin i zwierz¹t ANR w latach 1994-2006. Autorzy
pos³u¿yli siê metod¹ DEA, która oparta jest na programowaniu liniowym i s³u¿y do pomiaru
relatywnej efektywnoœci obiektów, w której przez wystêpowanie wielokrotnych nak³adów i
wielokrotnych efektów pomiar efektywnoœci jest utrudniony [Helta, Œwit³yk 2008]. W opracowaniu przyjêto, ¿e efektem s¹ przychody ze sprzeda¿y oraz dotacje, a do nak³adów zaliczono powierzchniê u¿ytków rolnych, wartoœæ maj¹tku trwa³ego, koszt pracy oraz koszt
zu¿ycia materia³ów i energii. Natomiast badania z obszaru dynamiki i struktury poszczególnych sk³adników maj¹tkowych i kapita³owych spó³ek hodowli roœlin i zwierz¹t prowadzi³
Runowski, który analizowa³ zmiany w czasie przeciêtnych wartoœci przypadaj¹cych na jedno przedsiêbiorstwo. Materia³ Ÿród³owy stanowi³y wtórne dane ze sprawozdañ finansowych spó³ek hodowlanych za lata 1997-2007. Dla zrealizowania celu badañ pos³u¿ono siê
metod¹ statystyki opisowej, metod¹ korelacji oraz metod¹ analizy poziomej i pionowej
bilansu. Uzyskane wyniki analizy mog¹ stanowiæ punkt odniesienia przy dokonywaniu
analizy poszczególnych przedsiêbiorstw, w stosunku do których ANR sprawuje nadzór
w³aœcicielski.
Jednym z podstawowych narzêdzi s³u¿¹cych badaniu zmian zachodz¹cych w dzia³alnoœci produkcyjnej i finansowej firm jest pog³êbiona analiza wskaŸnikowa bêd¹ca uzupe³nieniem poziomej i pionowej analizy bilansu oraz rachunku zysków i strat. Umo¿liwia ona
kompleksow¹ ocenê poszczególnych obszarów dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa i nierzadko
stanowi podstawê do podjêcia nowych, wa¿nych decyzji dotycz¹cych jego przysz³oœci
rynkowej. Analiza wskaŸnikowa obejmuje badanie czterech podstawowych grup relacji
finansowych: p³ynnoœci, rentownoœci, sprawnoœci dzia³ania oraz zad³u¿enia. Coraz czêciej
w jej ramach okreœla siê poziom zatrudnienia, kosztów, czy te¿ wybranych wskaŸników
produkcyjnych. W ostatnich latach analiza ta nierzadko zawiera³a weryfikacjê op³acalnoœci
lokowania kapita³u w danym przedsiêbiorstwie.
Podstawow¹ zalet¹ analizy wskaŸnikowej jest wszechstronne podejœcie do oceny przesz³ej i obecnej sytuacji finansowej przedsiêbiorstw i tendencji jej zmian w d³u¿szym okresie
czasu. Jakkolwiek jest ona u¿ytecznym narzêdziem badania kondycji ekonomicznej przedsiêbiorstwa i identyfikacji symptomów potencjalnego zagro¿enia finansowego, to warto
mieæ œwiadomoœæ ograniczeñ tej metody. Przede wszystkim nale¿y zaznaczyæ, ¿e w literaturze przedmiotu istnieje zró¿nicowanie pogl¹dów na temat wartoœci krytycznych poszczególnych wskaŸników finansowych. Z tego wzglêdu osoby dokonuj¹ce syntetycznej oceny
kondycji ekonomicznej przedsiêbiorstwa powinny posiadaæ dog³êbn¹ wiedzê z zakresu
rachunkowoœci i analizy finansowej oraz mieæ odpowiednie doœwiadczenie i wysokie kwalifikacje zawodowe, aby prawid³owo interpretowaæ uzyskane wyniki. Nierzadko mo¿na spotkaæ siê z zarzutem, ¿e metoda ta nie uwzglêdnia pozafinansowych aspektów dzia³alnoœci
przedsiêbiorstwa (tj. kompetencji kadry mened¿erskiej, pozycji konkurencyjnej na rynku,
wartoœci kapita³u intelektualnego), które istotnie wp³ywaj¹ na osi¹gane wyniki finansowe.
Jednak mimo mankamentów analizy wskaŸnikowej nie rezygnuje siê ani w teorii, ani w
praktyce z szerokiego jej zastosowania [Siemiñska 2002].
62
E. GRZEGORZEWSKA
CEL I METODY BADAÑ
Problematyka oceny kondycji ekonomiczno-finansowej przedsiêbiorstw jest nadal aktualna. Od kilkunastu lat powstaj¹ w Polsce modele s³u¿¹ce badaniu zagro¿enia finansowego
przedsiêbiorstw. Nadal jednak analiza wskaŸnikowa stanowi punkt wyjœcia do pog³êbionych
badañ kondycji ekonomicznej firm. St¹d celem opracowania jest diagnoza sytuacji finansowej
strategicznych spó³ek hodowli roœlin i zwierz¹t Agencji Nieruchomoœci Rolniczych.
Badaniami objêto 51 spó³ek hodowlanych Agencji Nieruchomoœci Rolnych (ANR),
które w latach 1996-2007 prowadzi³y hodowlê twórcz¹ i zachowawcz¹ roœlin i zwierz¹t. Jest
to okres umo¿liwiaj¹cy d³ugookresow¹ ocenê kondycji finansowej badanych podmiotów.
Materia³ Ÿród³owy do badañ zebrano na podstawie sprawozdañ finansowych analizowanych spó³ek oraz sprawozdañ zarz¹dów. Dla zachowania porównywalnoœci badañ w poszczególnych latach z analizy celowo wy³¹czono te przedsiêbiorstwa rolne, które powsta³y
po 1996 roku lub zakoñczy³y swoj¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹ przed 2007 rokiem. Ze wzglêdu
na podstawowe kierunki dzia³alnoœci i charakter wykonywanych prac hodowlach dokonano podzia³u przedsiêbiorstw na trzy grupy:
I – SHR: spó³ki hodowli roœlin (16 przedsiêbiorstw),
II – SHZ: spó³ki hodowli zwierz¹t (16 przedsiêbiorstw),
III – SHK: spó³ki hodowli koni (19 przedsiêbiorstw).
W opracowaniu pos³u¿ono siê metod¹ analizy wskaŸnikowej opart¹ na czterech podstawowych grupach relacji finansowych, a mianowicie: wskaŸnikach p³ynnoœci, rentownoœci, sprawnoœci dzia³ania oraz zad³u¿enia. Analizowano przeciêtne poziomy wskaŸników
wystêpuj¹ce w poszczególnych grupach spó³ek hodowlanych ANR, tzn. ich wartoœci przypadaj¹ce na jedno przedsiêbiorstwo. Wskazano ró¿nice i podobieñstwa w kszta³towaniu
siê poziomu miar oceny ekonomiczno-finansowej wystêpuj¹ce w wyodrêbnionych grupach strategicznych spó³ek hodowlanych Agencji Nieruchomoœci Rolnych.
WYNIKI BADAÑ
Weryfikacja p³ynnoœci finansowej przedsiêbiorstwa pozwala okreœliæ jego zdolnoœæ do
terminowego regulowania zobowi¹zañ krótkoterminowych za pomoc¹ poszczególnych sk³adników aktywów obrotowych. WskaŸnik p³ynnoœci bie¿¹cej bêd¹cy relacj¹ wartoœci wszystkich aktywów obrotowych i zobowi¹zañ krótkoterminowych zgodnie z dostêpn¹ literatur¹
powinien kszta³towaæ siê na poziomie 1,2-2 [Kowalczyk 1999, Siemiñska 2003, Wasilewski
2006, Bieñ 2008]. W spó³kach hodowlanych ANR w ca³ym analizowanym okresie kszta³towa³
siê on powy¿ej sugerowanych w literaturze wartoœci. Jak wynika z tabeli 2 najwiêkszy wzrost
p³ynnoœci bie¿¹cej odnotowa³y przedsiêbiorstwa o profilu roœlinnym (z 2,23 do 3,88), natomiast w spó³kach hodowli koni nast¹pi³ niewielki spadek z 2,82 do 2,69. Wzrost wskaŸnika
p³ynnoœci bie¿¹cej w spó³kach hodowli roœlin i zwierz¹t wynika³ przede wszystkim ze zwiêkszenia poziomu nale¿noœci i œrodków pieniê¿nych, którym towarzyszy³ znacznie mniejszy
wzrost wartoœci zobowi¹zañ krótkoterminowych. Natomiast w przypadku trzeciej grupy
przedsiêbiorstw (SHK) zwiêkszenie wartoœci aktywów obrotowych nie by³o tak znaczne.
We wszystkich grupach spó³ek hodowlanych stwierdzono znaczny wzrost wskaŸnika p³ynnoœci bie¿¹cej od 2004 roku, który wynika³ z uzyskanych dop³at bezpoœrednich (œrodków
pieniê¿nych) pochodz¹cych z Unii Europejskiej. Analiza wskaŸnika p³ynnoœci bie¿¹cej poka-
KONDYCJA FINANSOWA SPÓ£EK HODOWLANYCH AGENCJI NIERUCHOMOŒCI ROLNYCH
63
zuje, ¿e sytuacja finansowa badanych przedsiêbiorstw powinna byæ korzystna w³aœciwie w
ca³ym analizowanym okresie. Spó³ki hodowlane charakteryzowa³y siê bardzo dobr¹ kondycj¹
ekonomiczn¹ po 2004 roku, kiedy to omawiany wskaŸnik by³ bliski 3. Natomiast w przedsiêbiorstwach, dla których wskaŸnik ten oscylowa³ wokó³ 2, sytuacja finansowa nie by³a korzystna. Przedsiêbiorstwa rolnicze z uwagi na specyfikê dzia³alnoœci utrzymuj¹ wysokie stany
zapasów produktów gotowych na koniec roku, które zazwyczaj s¹ trudne do szybkiego up³ynnienia przy zachowaniu ich rzeczywistej wartoœci. W analizowanych grupach spó³ek udzia³
zapasów w aktywach obrotowych stanowi³ od 50% do nawet 80%.
Tabela 1. WskaŸniki p³ynnoœci w spó³kach hodowlanych ANR
Rodzaj spó³ek
Wielkoœci wskaŸnika w roku
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
WskaŸnik p³ynnoœci bie¿¹cej
SHR
2,23
SHZ
2,80
SHK
2,82
2,13 1,89 1,80 2,20 2,39 2,65 2,61
2,74 2,28 1,84 2,16 2,01 2,02 1,94
2,13 1,91 1,46 1,72 1,56 1,79 1,57
3,44
2,69
2,70
3,74 3,72 3,88
3,05 3,11 3,51
2,65 2,61 2,69
WskaŸnik p³ynnoœci szybkiej
SHR
0,66
SHZ
0,56
SHK
0,65
0,63 0,61 0,63 0,74 0,95 1,19 1,25 1,69
0,58 0,54 0,42 0,55 0,55 0,64 0,66 1,24
0,52 0,53 0,52 0,61 0,53 0,62 0,49 1,43
1,93 1,99 2,04
1,52 1,64 1,83
1,37 1,34 1,36
WskaŸnik wysokiej p³ynnoœci
SHR
0,30
SHZ
0,17
SHK
0,35
0,30 0,19 0,21 0,28 0,44
0,20 0,21 0,16 0,23 0,24
0,25 0,28 0,33 0,41 0,30
,56 0,61
0,30 0,35
0,35 0,25
0,97 1,13 1,05 1,03
0,50 0,60 0,77 0,77
0,80 0,61 0,53 0,62
ród³o: opracowanie w³asne.
WskaŸnik wysokiej p³ynnoœci informuje o potencjalnej zdolnoœci przedsiêbiorstwa do
regulowania zobowi¹zañ bie¿¹cych przy pomocy aktywów obrotowych z wy³¹czeniem zapasów. W analizowanym okresie wskaŸnik ten by³ najwy¿szy w grupie spó³ek o profilu
roœlinnym i od 2002 roku przekracza³ zalecany w literaturze poziom, który ma byæ bliski 1,0
[Kowalczyk 1999, Siemiñska 2003, Wasilewski 2006]. Najni¿sze wartoœci wskaŸnika p³ynnoœci szybkiej odnotowano w spó³kach hodowli zwierz¹t, które w latach 1996-2003 oscylowa³y wokó³ 0,5-0,6, co oznacza, ¿e up³ynnione nale¿noœci krótkoterminowe i œrodki pieniê¿ne
wystarczy³yby na pokrycie po³owy wartoœci zobowi¹zañ bie¿¹cych. Od 2004 roku, podobnie jak w przypadku wskaŸnika p³ynnoœci bie¿¹cej, wszystkie grupy spó³ek charakteryzowa³y siê wy¿szym poziomem wskaŸnika p³ynnoœci szybkiej.
Bardziej wiarygodn¹ miar¹ p³ynnoœci finansowej przedsiêbiorstw jest wskaŸnik wysokiej p³ynnoœci, bêd¹cy relacj¹ najbardziej p³ynnego sk³adnika aktywów obrotowych – œrodków pieniê¿nych i zobowi¹zañ bie¿¹cych. W literaturze pojawiaj¹ siê ró¿ne pogl¹dy na
temat odpowiedniego jego poziomu. Niektórzy uwa¿aj¹, ¿e wskaŸnik wysokiej p³ynnoœci
powinien oscylowaæ wokó³ 0,1-0,2 [Jerzemowska 2006], inni opowiadaj¹ siê za wy¿szym
jego poziomem 0,2-0,5 [Wasilewski 2006]. W latach 1996-2000 najwy¿sz¹ zdolnoœci¹ do
sp³aty zobowi¹zañ krótkoterminowych œrodkami pieniê¿nymi charakteryzowa³y siê spó³ki
hodowli koni, a to g³ównie za spraw¹ znacznie mniejszego poziomu zad³u¿enia bie¿¹cego,
które œrednio na przedsiêbiorstwo by³o ponad dwukrotnie ni¿sze ni¿ w przypadku spó³ek o
profilu roœlinnym. Od 2000 roku przedsiêbiorstwa hodowli roœlin notowa³y wyraŸn¹ poprawê wskaŸnika wysokiej p³ynnoœci. Przyczyn¹ tego by³ wzrost poziomu œrodków pieniê¿-
64
E. GRZEGORZEWSKA
nych przeciêtnie od 13% do nawet 50%, któremu towarzyszy³ spadek zobowi¹zañ krótkoterminowych zawieraj¹cy siê w przedziale 3-13%.
Od 2004 roku wskaŸniki znacznie siê poprawi³y we wszystkich trzech grupach i by³y
wy¿sze od zalecanych w literaturze. Jednak nie oznacza to, ¿e badane spó³ki hodowlane
ANR charakteryzowa³y siê nadp³ynnoœci¹ finansow¹, bowiem wówczas ich sytuacja by³a
korzystna. Wynika z tego, ¿e utrzymywanie sugerowanych w literaturze poziomów wskaŸników finansowych mog³oby okazaæ siê niewystarczaj¹ce dla zachowania p³ynnoœci spó³ek hodowli roœlin i zwierz¹t.
Kolejny obszar analizy wskaŸnikowej stanowi ocena rentownoœci sprzeda¿y, maj¹tku i
kapita³u w³asnego (tab. 2). W ca³ym analizowanym okresie œrednio spó³ki hodowli roœlin i
hodowli koni ponosi³y stratê ze sprzeda¿y. Jedynie w przypadku przedsiêbiorstw o profilu
zwierzêcym w niektórych latach zanotowano niewielk¹ zyskownoœæ sprzeda¿y, która zosta³a obliczona jako stosunek zysku – straty ze sprzeda¿y i przychodów ze sprzeda¿y. Oznacza
to, ¿e podstawowa dzia³alnoœæ operacyjna spó³ek hodowlanych ANR nie pozwoli³a wygenerowaæ im zysków ze sprzeda¿y. Znaczne pozosta³e przychody operacyjne (w g³ównej
mierze dotacje) spowodowa³y, ¿e badane przedsiêbiorstwa odnotowa³y zyskownoœæ na
dzia³alnoœci operacyjnej bêd¹c¹ relacj¹ zysku/straty na dzia³alnoœci operacyjnej oraz przychodów ze sprzeda¿y. Spó³ki hodowli koni charakteryzowa³y siê ujemnymi wskaŸnikami
dzia³alnoœci operacyjnej w latach 1997-1999, a wynika³o to przede wszystkim ze s³abej koniunktury w sektorze rolniczym. Natomiast lata 2004-2007 przynios³y wzrost zyskownoœci
Tabela 2. Wybrane wskaŸniki rentownoœci w spó³kach hodowlanych ANR
Rodzaj
spó³ek
Wielkoœci wskaŸnika w roku [%]
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
WskaŸnik rentownoœci sprzeda¿y
SHR
SHZ
SHK
- 8,41
4,12
- 2,03
- 13 , 4 5 - 14 , 2 3
- 1, 4 5 - 1, 16
- 8 , 0 0 - 10 , 5 4
- 11,96 - 8,63
- 4,99 1,42
- 11,69 - 5,13
- 11,14 - 7,61
2,22
- 3,79
- 8,13 - 7,89
- 7,44 - 2,89 - 1,90 - 4,97 - 6,05
- 6,32 0,10 0,03 - 3,44 0,62
- 11,97 - 10,31 - 11,14 - 13,97 - 6,58
2,71
1,92
- 0,80
2,38
- 0,69
- 3,85
4,37
4,95
1,95
1,67
5,88
0,13
2,59
2,44
1,59
5,20
2,37
- 0,24
7,04 6,50
10,55 9,91
7,48 4,78
5,12
8,18
5,00
7,07
11,68
8,33
0,39
0,90
- 2,92
1,39
- 1,85
- 5,61
3,67
3,90
1,92
0,70
5,26
- 0,34
1,43
1,98
0,59
2,30
1,55
- 1,64
6,88 5,75
10,46 9,77
6,29 4,55
4,53
8,06
2,92
6,32
12,02
5,29
1,14
- 1, 3 3
- 3,44
3,19
3,00
1,24
0,59
4,00
- 0,20
1,18
1,34
0,31
1,78
0,92
- 0,82
5,54
6,96
3,06
4,21
5,99
2,14
3,14
4,51
1,31
4,33
6,80
2,62
4,36
4,00
1,90
0,80
5,23
- 0,32
1,56
1,73
0,45
2,37
1,20
- 1,20
6,95
8,56
3,97
5,19
7,17
2,71
3,87
5,51
1,71
5,27
8,16
3,38
WskaŸnik rentownoœci operacyjnej
SHR
SHZ
SHK
7,84
6,66
4,47
5,18
2,44
- 0,06
WskaŸnik rentownoœci netto
SHR
SHZ
SHK
6,05
5,55
3,92
3,47
1,59
- 0,98
WskaŸnik rentownoœci maj¹tku
SHR
SHZ
SHK
5,05
4,61
2,62
2,91
1, 19
- 0,66
0,34
0,66
- 1,90
WskaŸnik rentownoœci kapita³u w³asnego
SHR
SHZ
SHK
6,78
5,55
3,27
3,91
1,49
- 0,87
ród³o: opracowanie w³asne.
0,48
0,85
- 2,62
1,64
- 1, 7 5
- 5,19
KONDYCJA FINANSOWA SPÓ£EK HODOWLANYCH AGENCJI NIERUCHOMOŒCI ROLNYCH
65
operacyjnej i zyskownoœci netto we wszystkich grupach przedsiêbiorstw. Du¿e znaczenie
dla tej sytuacji mia³o wejœcie Polski w struktury europejskie, a co za tym idzie nowe mo¿liwoœci zbytu i uzyskane dop³aty bezpoœrednie, które w sposób istotny zasili³y spó³ki hodowlane ANR i inne przedsiêbiorstwa z sektora rolniczego.
Podobne tendencje stwierdzono w przypadku rentownoœci maj¹tku i kapita³u w³asnego, które stanowi¹ relacjê wyniku finansowego netto i odpowiednio aktywów oraz kapita³u
w³asnego. W 2004 roku odnotowano wyraŸny wzrost zyskownoœci aktywów, który w poszczególnych grupach spó³ek hodowlanych wyniós³: SHR – 5,54%, SHZ – 6,96%, SHK –
3,06%. W tym roku zwiêkszy³a siê równie¿ rentownoœæ kapita³u w³asnego (odpowiednio o
6,95, 8,56 i 3,97%). Zmiany te wynika³y przede wszystkim z kilkukrotnego zwiêkszenia wyniku finansowego netto w poszczególnych grupach, któremu towarzyszy³ jedynie kilkunastoprocentowy wzrost aktywów ogó³em i kapita³u w³asnego. Jak wczeœniej wspomniano
by³ to pierwszy rok przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej, co stworzy³o producentom
rolnym korzystn¹ sytuacjê na europejskim rynku rolnym. W 2005 roku we wszystkich grupach spó³ek ANR ponownie stwierdzono ni¿szy poziom rentownoœci kapita³u w³asnego. Ze
wzglêdu na ograniczony dostêp kredytów preferencyjnych1 przedsiêbiorstwa by³y zmuszone zwiêkszyæ zaanga¿owanie œrodków w³asnych w finansowanie dzia³alnoœci produkcyjnej i inwestycyjnej.
Kolejnym obszarem wskaŸnikowej oceny gospodarki finansowej przedsiêbiorstw jest
badanie sprawnoœci zarz¹dzania poszczególnymi kategoriami finansowymi. Jak wynika z
tabeli 3 we wszystkich badanych grupach spó³ek hodowlanych ANR nast¹pi³ znaczny
spadek wskaŸnika produktywnoœci aktywów trwa³ych, który zosta³ obliczony jako stosunek przychodów ze sprzeda¿y i maj¹tku trwa³ego. W latach 1996-2007 najwy¿szy jego poziom odnotowano w przedsiêbiorstwach o profilu roœlinnym, ale nawet w tej grupie nast¹pi³
spadek (o oko³o 10 pp.). W spó³kach hodowli zwierz¹t i koni wskaŸnik produktywnoœci
maj¹tku trwa³ego pogorszy³ siê œrednio o ponad 30 pp. Oznacza to, ¿e z regu³y dynamika
poziomu œrodków trwa³ych by³a wiêksza ni¿ dynamika przychodów ze sprzeda¿y. Inwestycje przedsiêbiorstw w œrodki trwa³e polega³y przede wszystkim na modernizacji zamortyzowanego parku maszynowego i budowie nowych pomieszczeñ inwentarskich i magazynów
zbo¿owych. W latach 1996-2007 w poszczególnych grupach spó³ek nast¹pi³ wzrost wartoœci maj¹tku trwa³ego odpowiednio o 110% w SHR, 150% w SHZ, 160% w SHK. Jednoczeœnie przedsiêbiorstwa odnotowa³y wzrost przychodów ze sprzeda¿y odpowiednio o 80, 60
i 80%. Wynika z tego, ¿e przychody przedsiêbiorstw nie odzwierciedla³y w pe³ni poczynionych inwestycji w maj¹tek trwa³y.
WskaŸnik rotacji zapasów w dniach informuj¹cy o œrednim czasie zamro¿enia gotówki
w zapasach wyraŸnie zmniejszy³ siê w przedsiêbiorstwach o profilu roœlinnym (ze 162 do 139
dni) i w spó³kach hodowli koni (ze 160 do 140 dni). Natomiast niewielkie zmiany w poziomie
wskaŸnika rotacji zapasów stwierdzono w przypadku spó³ek zwierzêcych (127 dni w 2007
roku). Oznacza to, ¿e przeciêtnie w przedsiêbiorstwach hodowlanych ANR zapasy by³y
wymieniane 2-3 razy w roku, a wynika to w g³ównej mierze z naturalnego utrzymywania
wysokiego stanu zapasów w sektorze rolniczym.
1
W 2004 r. po raz ostatni przyznawano preferencyjne kredyty na zakup rzeczowych œrodków do
produkcji rolnej. Przedsiêbiorstwa rolnicze po wejœciu do UE mia³y jedynie mo¿liwoœæ prolongowaæ
o jeden rok sp³atê wczeœniej zaci¹gniêtych kredytów z dofinansowaniem ARiMR lub, w wyj¹tkowych
sytuacjach mog³y skorzystaæ z tzw. kredytu klêskowego [Kulawik 2008].
66
E. GRZEGORZEWSKA
W analizie sprawnoœci dzia³ania spó³ek hodowlanych ANR zauwa¿yæ mo¿na wyraŸne
pogorszenie wskaŸnika rotacji nale¿noœci w dniach, który informuje o przeciêtnym czasie
sp³ywu nale¿noœci. Na koniec badanego okresu we wszystkich grupach przedsiêbiorstw
kszta³towa³ siê on na poziomie 77-80 dni. Oznacza to, ¿e w 2007 roku przeciêtnie 2,5 miesi¹ca
gotówka by³a zamro¿ona w nale¿noœciach, podczas gdy w 1996 roku okres ten by³ w przypadku spó³ek o profilu roœlinnym prawie dwukrotnie, a w pozosta³ych grupach nawet trzykrotnie krótszy. Przyczyn¹ tej sytuacji mog³a byæ z jednej strony bardziej liberalna polityka
kredytowania dostawców wynikaj¹ca z wykorzystywania przez nich swojej przewagi rynkowej, z drugiej zaœ nieterminowe regulowanie zobowi¹zañ handlowych przez kontrahentów. WskaŸnik rotacji zobowi¹zañ krótkoterminowych ulega³ zmianom w analizowanym
okresie. O ile w przypadku spó³ek hodowli zwierz¹t i koni jego poziom zwiêkszy³ siê odpowiednio o 19 i 27 dni, to w przedsiêbiorstwach roœlinnych zmala³ o 19 dni. Niekorzystna
sytuacja finansowa przedsiêbiorstw zachodzi wtedy, gdy wskaŸnik rotacji nale¿noœci krótkoterminowych w dniach jest wy¿szy ni¿ wskaŸnik zobowi¹zañ krótkoterminowych w dniach.
Taka zale¿noœæ mia³a miejsce w 2007 roku w grupach spó³ek o profilu roœlinnym i zwierzêcym. Natomiast w przedsiêbiorstwach zajmuj¹cych siê hodowl¹ koni w ca³ym analizowanym czasie okres regulowania zobowi¹zañ krótkoterminowych wobec wierzycieli by³ d³u¿szy ni¿ okres sp³aty nale¿noœci krótkoterminowych przez d³u¿ników.
Tabela 3. Wybrane wskaŸniki sprawnoœci dzia³ania w spó³kach hodowlanych AN R
Rodzaj
spó³ek
Wielkoœci wskaŸnika w roku [%]
19 9 6
19 9 7
1998
19 9 9
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
126,2
105,9
74,9
128,6 120,7
88,7 77,3
67,4 59,4
128,3 122,3 107,0 104,3
85,1 79,7 74,4 72,7
58,8 55,7 52,0 57,9
57,9
61,9
74,1
WskaŸnik produktywnoœci aktywów trwa³ych [%]
SHR
SHZ
SHK
113,4 111,6
106,8 100,1
83,2 86,4
121,4
101,4
83,5
119,4
97,4
80,7
12 2 , 6
10 4 , 4
83,8
WskaŸnik rotacji nale¿noœci krótkoterminowych [dni]
SHR
SHZ
SHK
37,0
22,4
21,7
34,6
24,9
24,9
45,0
24,5
25,8
52,9
24,3
28,2
46,7
26,1
25,10
49,41
26,8
33,4
59,2
33,5
37,7
62,3
32,7
36,3
62,7
71,0
87,5
73,1
75,5
95,1
76,5
79,9
77,3
144,1
130,3
137,1
14 8 , 1
12 8 , 7
136,1
142,5
127,3
152,7
137,6 133,2
137,1 133,6
160,9 165,9
140,4 142,2 135,8 138,2
120,1 118,8 127,0 126,6
150,3 149,1 150,7 139,0
85,1
86,9
129,0
83,8 89,6
91,4 98,0
123,3 132,1
74,1 74,0
79,5 74,5
102,9 98,9
WskaŸnik rotacji zapasów [dni]
SHR
SHZ
SHK
161,2 154,1
127,3 140,8
159,5 150,2
138,0
131,5
144,2
WskaŸnik rotacji zobowi¹zañ krótkoterminowych [dni]
SHR
SHZ
SHK
89,5
53,9
66,6
87,7
60,8
83,2
92,6
72,3
92,6
10 8 , 8
85,7
12 8 , 8
89,1
77,5
113,6
73,0
82,5
102,2
70,4
72,7
93,8
ród³o: opracowanie w³asne.
Wa¿nych informacji na temat sytuacji finansowej spó³ek hodowlanych ANR dostarczaj¹ dane zamieszczone w tabeli 4. W latach 1996-1999 wszystkie grupy przedsiêbiorstw
odnotowa³y wzrost poziomu zad³u¿enia ogó³em, które stanowi relacjê zobowi¹zañ d³ugo- i
krótkoterminowych oraz pasywów ogó³em. Kolejne lata przynios³y jednak spadek tego
wskaŸnika, który na koniec badanego okresu kszta³towa³ siê na zbli¿onym poziomie we
wszystkich grupach spó³ek: SHR – 14,40%, SHZ – 15,25%, SHK – 11,41%. Wiêksza dynami-
KONDYCJA FINANSOWA SPÓ£EK HODOWLANYCH AGENCJI NIERUCHOMOŒCI ROLNYCH
67
ka wzrostu kapita³u w³asnego, w szczególnoœci kapita³u zapasowego niwelowa³a nieznaczne zwiêkszenie poziomu zobowi¹zañ krótko- i d³ugoterminowych i sprawia³a, ¿e podstawowym Ÿród³em finansowania dzia³alnoœci by³y œrodki w³asne. Podobna sytuacja mia³a miejsce
w przypadku wskaŸnika zad³u¿enia bie¿¹cego (bêd¹cego relacj¹ zobowi¹zañ krótkoterminowych i pasywów ogó³em), który w 1999 roku osi¹gn¹³ najwy¿szy poziom, a nastêpnie sukcesywnie siê zmniejsza³. Pierwsze miejsce pod wzglêdem zad³u¿enia krótkoterminowego w ca³ym analizowanym okresie zajmowa³a grupa spó³ek hodowli koni. Przedsiêbiorstwa te charakteryzowa³y siê najni¿szym poziomem zobowi¹zañ bie¿¹cych, któremu towarzyszy³a najni¿sza
wartoœæ maj¹tku, ale relacja tych dwóch pozycji dawa³a najwy¿sze wzglêdne zad³u¿enie krótkoterminowe. Warto podkreœliæ, ¿e w ca³ym analizowanym okresie spó³ki hodowlane ANR
nie przekroczy³y krytycznej wartoœci zad³u¿enia (50%), co wiêcej nie przekroczy³o ono nawet 30% maj¹tku obrotowego. Oznacza to, ¿e przedsiêbiorstwa utrzymywa³y bezpieczny
poziom zobowi¹zañ, z tym, ¿e wiêksz¹ czêœæ ich zad³u¿enia stanowi³y zobowi¹zania krótkoterminowe. Ich udzia³ w pasywach spó³ek kszta³towa³ siê na poziomie 12-20%, podczas gdy
zad³u¿enie d³ugoterminowe stanowi³o jednie kilka procent w sumie bilansowej.
WskaŸnik pokrycia odsetek zyskiem w ca³ym analizowanym okresie kszta³towa³ siê
korzystnie w grupie spó³ek hodowli roœlin oraz zwierz¹t. Po raz kolejny prze³om nast¹pi³ w
2004 roku, kiedy to w przedsiêbiorstwach o profilu zwierzêcym odnotowano wyraŸny wzrost
tego wskaŸnika z 1,97 do 20,06. Przyczyn¹ tej sytuacji by³ ponad 8-krotny wzrost wyniku
finansowego netto (ze 154 do 1342 tys. z³), na który du¿y wp³yw mia³y dotacje bezpoœrednie
uzyskane z funduszy europejskich. Natomiast w trzeciej grupie spó³ek w niektórych okresach nie uda³o siê osi¹gn¹æ dodatniego wskaŸnika pokrycia odsetek zyskiem, a to za spraw¹
ponoszonej straty netto w latach 1996-1999, 2002 oraz 2007.
Tabela 4. Wybrane wskaŸniki zad³u¿enia w spó³kach hodowlanych AN R
Rodzaj
spó³ek
Wielkoœci wskaŸnika w roku
19 9 6
1997
19 9 8
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
26,42
21,07
22,00
22,51
21,65
19,01
21,47
20,76
20,49
20,63 21,20 16,79 15,83 15,81 14,40
20,12 20,72 16,80 14,79 16,74 15,25
17,37 17,84 12,54 11,99 11,66 11,41
23,27
16 , 8 6
26,72
19,45
15,30
24,92
18 , 7 0
16,81
26,38
17,63 17,50 14,25 13,18 12,33 11,66
16,20 15,49 12,74 11,16 11,35 9,80
22,25 24,58 17,06 15,65 18,30 17,52
2452
1275
1382
2463
1282
1594
2590
1387
1479
10,11
23,62
- 0,19
0,86
4,31
0,41
1,33 2,49
2,24 1,97
- 1,25 5,66
WskaŸnik zad³u¿enia ogó³em [%]
SHR
SHZ
SHK
2 3 , 2 2 2 3 , 17
16,76 19,58
11,37 14,95
25,94
19,94
16,45
WskaŸnik zad³u¿enia bie¿¹cego [%]
SHR
SHZ
SHK
18,61 18,81
11,37 11,98
19,25 23,05
21,28
14,21
23,26
WskaŸnik zad³u¿enia ogó³em na 1 ha UR [z³]
SHR
SHZ
SHK
2269
783
723
2501
995
1023
3027
1062
1097
3219
1137
1373
2794
1604
1796
2402
1500
1598
2397
1469
1584
2576
1855
2060
2589
1896
2164
WskaŸnik pokrycia odsetek zyskiem [relacja]
SHR
SHZ
SHK
11,79 6,52
3 1, 7 1 7 , 9 6
- 3,92 - 5,33
ród³o: opracowanie w³asne.
0,30
8,96
- 13,72
5,33
- 9,60
3,66
9,75 9,80 7,18 15,52
20,06 20,08 16,79 27,35
5,77 3,83 8,51 - 3,92
68
E. GRZEGORZEWSKA
WNIOSKI
1.
2.
3.
4.
5.
Przeprowadzona wskaŸnikowa ocena wybranych obszarów gospodarki finansowej spó³ek hodowlanych ANR pokazuje, ¿e znaczna poprawa ich kondycji ekonomicznej mia³a
miejsce w 2004 roku i utrzymywa³a siê w kolejnych latach. Du¿e znaczenie dla korzystnej sytuacji finansowej badanych przedsiêbiorstw mia³o wejœcie Polski w struktury
Unii Europejskiej, które stworzy³o nowe mo¿liwoœci rozwoju i ekspansji na rynku globalnym w rolnictwie i pozosta³ych sektorach gospodarki. Ponadto, istotn¹ rolê w poprawie niektórych grup wskaŸników spó³ek hodowlanych odegra³y uzyskane dotacje
w formie dop³at bezpoœrednich z funduszy europejskich. Oznacza to, ¿e obawy przedstawicieli sektora rolniczego przed wejœciem do Unii Europejskiej nie znajduj¹ uzasadnienia w rzeczywistej kondycji ekonomicznej tej bran¿y.
Wszystkie grupy spó³ek hodowlanych ANR odnotowa³y poprawê p³ynnoœci finansowej, przy czym najwy¿sz¹ p³ynnoœæ na wszystkich poziomach stwierdzono w przedsiêbiorstwach o profilu roœlinnym.
W badanym okresie widoczny by³ równie¿ brak rentownoœci sprzeda¿y. Warto podkreœliæ, ¿e najwiêksze problemy z osi¹gniêciem zyskownoœci operacyjnej i zyskownoœci
netto mia³a grupa spó³ek hodowli koni. Równie¿ w przypadku rentownoœci maj¹tku i
kapita³u w³asnego sytuacja tej grupy przedsiêbiorstw by³a najmniej korzystna.
We wszystkich grupach przedsiêbiorstw nast¹pi³o znaczne (dwu-, a nawet trzykrotne)
wyd³u¿enie okresu sp³ywu nale¿noœci krótkoterminowych, który w 2007 roku w spó³kach roœlinnych i zwierzêcych przekracza³ okresu sp³aty zobowi¹zañ krótkoterminowych odpowiednio o 6 i 7 dni. Ta niekorzystna tendencja powinna zostaæ zahamowana
przez zarz¹d w przysz³ych okresach dzia³alnoœci gospodarczej przedsiêbiorstw.
W latach 1996-2007 nast¹pi³ równie¿ spadek zad³u¿enia ogó³em oraz zad³u¿enia bie¿¹cego we wszystkich grupach analizowanych spó³ek ANR. Zobowi¹zania stanowi³y
jedynie 15-25% pasywów, co oznacza, ¿e g³ównym Ÿród³em finansowania maj¹tku tych
spó³ek by³ kapita³ w³asny. W ca³ym analizowanym okresie zobowi¹zania ogó³em nie
przekroczy³y krytycznej wartoœci zad³u¿enia, okreœlonej w literaturze na 50% maj¹tku
ogó³em.
LITERATURA
Bieñ W. 2008: Zarz¹dzanie finansami przedsiêbiorstwa. Difin, Warszawa.
Grontkowska A. 2004: Sytuacja ekonomiczna przedsiêbiorstw wielkoobszarowych w latach 1995-2002.
RNR, Seria G, T. 91, z. 2 Warszawa.
Helta M., Œwit³yk M. 2008: Efektywnoœæ techniczna spó³ek Agencji Nieruchomoœci Rolnych w latach
1996-2004. RNR, Seria G, T. 95, z.1. Warszawa.
Informacja o stanie hodowli roœlin i nasiennictwa oraz hodowli zwierz¹t w spó³kach Agencji Nieruchomoœci Rolnych w 2007 roku. 2008: Agencja Nieruchomoœci Rolnych, Zespó³ Nadzoru W³aœcicielskiego, Sekcja Hodowli, Warszawa, lipiec.
Jerzemowska M. (red.). 2006: Analiza ekonomiczna w przedsiêbiorstwie. PWE, Warszawa.
Kowalczyk L. 1999: Ocena wiarygodnoœci przedsiêbiorstwa. Difin, Warszawa
Kulawik J. 2008: Istota efektywnoœci finansowej. [W:] Analiza efektywnoœci ekonomicznej i finansowej
przedsiêbiorstw rolnych powsta³ych na bazie maj¹tku WRSP. J. Kulawik (red.), IERiG¯-PIB, Warszawa.
Nowak E.2008: Analiza sprawozdañ finansowych. PWE, Warszawa.
Nowak M. 1998: Praktyczna ocena kondycji finansowej przedsiêbiorstwa. Metody i ograniczenia. Fundacja Rozwoju Rachunkowoœci w Polsce, Warszawa.
KONDYCJA FINANSOWA SPÓ£EK HODOWLANYCH AGENCJI NIERUCHOMOŒCI ROLNYCH
69
Runowski H. 2008: Wykorzystanie bilansu maj¹tkowego w ocenie stanu kierunków zmian sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiêbiorstw hodowlanych. RNR, Seria G, T. 95, z. 2. Warszawa.
Siemiñska E. 2002: Metody pomiaru i oceny kondycji finansowej przedsiêbiorstwa. Wydawnictwo Uniwersytetu Miko³aja Kopernika, Toruñ.
Siemiñska E. 2003: Finansowa kondycja firmy – metody pomiaru i oceny. Poltext, Warszawa.
Wasilewski M. 2006: Finanse przedsiêbiorstw. [W:] Wybrane zagadnienia z finansów. Siudek T. (red.).
SGGW, Warszawa.
Emilia Grzegorzewska
FINANCIAL SITUATION OF BREEDING COMPANIES OWNED BY THE AGENCY
OF AGRICULTURAL PROPERTY
Summary
The paper aims to analyze the economic and financial conditions of the companies owned by the
Agency of Agricultural Property. The applied ratio analysis is based on different economic and financial
indicators. There were analyzed three groups of companies – plant breeding companies, animal breeding
companies as well as horses breeding companies. In results similarities and differences between these
groups of companies in different areas of activities were shown.
Adres do korespondencji:
mgr Emilia Grzegorzewska
Kolegium Zarz¹dzania i Finansów Szko³y G³ównej Handlowej w Warszawie
ul. Pileckiego 107/81
02-781 Warszawa
e-mail: [email protected]