Przygotowanie nauczycieli do reformy edukacji na przykładzie

PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Dáugosza w CzĊstochowie
Seria: Pedagogika
2009, z. XVIII
Bartosz JAROSIēSKI
Przygotowanie nauczycieli do reformy edukacji
na przykáadzie województwa ĞwiĊtokrzyskiego
W roku 1999 w Polsce miaáy miejsce cztery wielkie reformy spoáeczne,
a mianowicie: reforma administracji, reforma sáuĪby zdrowia, reforma systemu
edukacji narodowej i reforma samorządu terytorialnego. Reformy te, o róĪnym
stopniu przygotowania merytorycznego, zostaáy wdroĪone w jednym czasie i nie
brano pod uwagĊ ich spoáecznych skutków.
SpoáeczeĔstwo, jak i samorządy terytorialne sáusznie obawiaáy siĊ, Īe np.
koszty reformy edukacji narodowej zostaną przerzucone na uboĪejące spoáeczeĔstwo i z tego powodu nie zrealizuje swoich ambicji edukacyjnych, szczególnie w Ğrodowisku wiejskim.
Najmniej pozytywnych wskazaĔ w badaniach opinii publicznej uzyskaáy
podstawowe cele reformy oĞwiaty – podniesienie poziomu wyksztaácenia spoáeczeĔstwa i wyrównanie szans edukacyjnych. Obawiano siĊ przede wszystkim
wzrostu wydatków na ksztaácenie dzieci (81,1%), przy czym gáĊboka obawa dotyczyáa Ğrodowisk wiejskich, rodzin wielodzietnych oraz gospodarstw maáomiasteczkowych w woj. woj. podkarpackim, lubelskim i ĞwiĊtokrzyskim. Ponad poáowa respondentów wskazywaáa na nastĊpujące elementy reformy systemu
oĞwiatowego: reforma jest niedopracowana (77,6%); nie staü nas finansowo na
tĊ reformĊ (61,2%); nie moĪna eksperymentowaü na dzieciach (57%); reforma
jest potrzebna, ale powinna zostaü wprowadzona póĨniej (55,5%) oraz Īe reforma utrudni Īycie rodzinne z racji dowoĪenia dzieci do szkóá (50,4%)1.
W badaniach pytano równieĪ o ocenĊ nowego systemu szkolnego w porównaniu ze starym w ujĊciu wojewódzkim. Na pytanie, czy nowy system jest duĪo
1
Diagnoza spoáeczna, Warszawa 2000, s. 153–155.
262
Bartosz JAROSIēSKI
lepszy, nie uzyskano Īadnej odpowiedzi w województwach dolnoĞląskim, lubuskim, podkarpackim, podlaskim, ĞwiĊtokrzyskim i zachodniopomorskim, co
wskazuje na negatywne przyjĊcie reformy oĞwiatowej. Na kolejne pytania: ,,czy
jest raczej lepszy” uzyskano w regionie 10,33% odpowiedzi pozytywnych
(w kraju 14,52%); ,czy jest raczej gorszy” – 40,01% odpowiedzi na tak (w kraju
27,59%); „czy jest duĪo gorszy”– 15,74% (w kraju 17,85), a nie miaáo zdania
w tej sprawie 33,93% w regionie (w kraju 38,06%). Generalnie mieszkaĔcy regionu ĞwiĊtokrzyskiego byli najbardziej sceptyczni co do szans reformy oĞwiatowej2.
ReformĊ oĞwiaty w warunkach regionu ĞwiĊtokrzyskiego przyjĊto niezwykle
pesymistycznie. AĪ 37,64% ankietowanych uznaáo, Īe nowy system w oĞwiacie
niczego nie zmienia. NastĊpnie 72,54% uznaáo, Īe kraju nie staü finansowo na tĊ
reformĊ; ponad 61% uwaĪaáo, Īe nie moĪna w ten sposób eksperymentowaü na
dzieciach; ponad 76% wskazaáo, Īe reforma jest niedopracowana koncepcyjnie;
blisko 88% obawiaáo siĊ, Īe wzrosną wydatki na ksztaácenie dzieci, którym oni
nie podoáają; 58,36% stwierdziáo, Īe reforma utrudni im Īycie rodzinne. WskazaĔ pozytywnych nie byáo wiele; ponad 50% wskazaáo, Īe reforma jest potrzebna, ale powinna zostaü wprowadzona póĨniej; 19,28% wskazaáo, Īe reforma
podniesie poziom wyksztaácenia dzieci; tylko 15% podkreĞlaáo, Īe reforma wyrówna szanse ksztaácenia dzieci z róĪnych Ğrodowisk.
Po krótkim okresie wyczekiwania zdecydowano siĊ na skorzystanie z Programu Aktywizacji Obszarów Wiejskich (PAOW) i jego czĊĞci edukacyjnej
i postanowiono przeszkoliü nauczycieli do nowych zadaĔ i nowych programów
nauczania, jakie przyniosáa za sobą reforma oĞwiatowa w 1999 roku.
Po wieloletnich przygotowaniach przeprowadzono szkolenie nauczycieli
w zakresie poprawy jakoĞci ksztaácenia dzieci wiejskich, uwzglĊdniając nowe
programy nauczania wprowadzone reformą oĞwiatową. Przykáadowo szkolenia
nauczycieli dotyczyáy: nauczania zintegrowanego w klasach I–III, szczególnie
znajdujące uznanie w Ğrodowiskach wiejskich przy maáej liczbie uczniów
(ukoĔczyáo 195 nauczycieli); nauczania przyrody w klasach IV–VI (68); doksztaácania w zakresie edukacji w dziedzinie wychowania obywatelskiego i historii spoáeczeĔstwa w klasach IV–VI (63); nowych zasad oceniania uczniów na
wszystkich poziomach edukacji (136); stosowania aktywizujących metod nauczania (279); tworzenia autorskich programów nauczania (97); rozwijania
umiejĊtnoĞci wychowawczych (212); nauczania w klasach integracyjnych (41);
edukacji elementarnej w przedszkolu (68). Na osobne podkreĞlenie zasáuguje
równieĪ szkolenie dla dyrektorów szkóá w zakresie wprowadzania reformy
2
Diagnoza spoáeczna, Warszawa 2000, s. 152. Szerzej: J. JarosiĔski, Reforma oĞwiaty w regionie ĞwiĊtokrzyskim w Ğwietle badaĔ ankieterów, [w:] Z. Ratajek, Szkoáa w perspektywie XXI
wieku. TeraĨniejszoĞü i przyszáoĞü, Kielce 2008 (w druku).
Przygotowanie nauczycieli do reformy...
263
oĞwiaty i promocji edukacji poprzez podniesienie umiejĊtnoĞci tworzenia zespoáów, komunikowania siĊ z nimi i dziaáaĔ prowadzących do rozwoju szkoáy, które
ukoĔczyáo 95 nauczycieli.
àącznie na terenie województwa zostaáo przeprowadzonych 1254 osoboszkoleĔ. Niektórzy nauczyciele uczestniczyli w dwóch lub wiĊcej kursach tematycznych. Szkolenia prowadzone byáy w systemie stacjonarnym (8 dni kalendarzowych, z peánym wyĪywieniem i zakwaterowaniem) w Ğrednio 30-osobowych grupach i obejmowaáy 60 godzin zajĊü warsztatowych. JuĪ sama tematyka
szkoleĔ Ğwiadczy o istotnych problemach i potrzebach edukacyjnych nauczycieli
ze Ğrodowiska wiejskiego, wadze problemów bĊdących nastĊpstwem reformy
oĞwiatowej.
Nowe programy nauczania to takĪe nowe wyzwania z zakresu informatyzacji i komputeryzacji szkóá, co szczególnie w warunkach regionu ĞwiĊtokrzyskiego byáo wyzwaniem wrĊcz cywilizacyjnym, z racji ubogiej infrastruktury telekomunikacyjnej.
Szkolenia z zakresu informatyki dla nauczycieli byáy prowadzone w regionie
ĞwiĊtokrzyskim w okresie lipiec–paĨdziernik 2004 r. i skorzystaáo z nich w róĪnych grupach specjalistycznych ponad 1100 pedagogów, gáównie ze szkóá wiejskich. Na przykáad szkolenie dla administratorów sieci w wymiarze 42 godzin
(ukoĔczyáo 212 nauczycieli); szkolenie z zakresu wykorzystania Internetu do
nauczania wybranych przedmiotów (137 nauczycieli); szkolenie z zakresu podstaw korzystania z Internetu (154 nauczycieli); szkolenie ogólne i podstawowe
z zakresu wykorzystania technologii informatycznych jako pomocy w nauczaniu
(451); szkolenie z zakresu wykorzystania innych narzĊdzi informatycznych
w nauczaniu poszczególnych przedmiotów (1224 nauczycieli).
W szkoleniu z zakresu technologii informatycznych dla dyrektorów szkóá,
w wykorzystania komputerów w zarządzaniu szkoáą i oĞwiatą, w pierwszym
module uczestniczyáo 28 nauczycieli, natomiast w drugim module – 102 osoby.
àącznie nauczyciele i dyrektorzy szkóá z województwa ĞwiĊtokrzyskiego
ukoĔczyli 1248 kursów tematycznych. Te kursy byáy prowadzone w systemie
stacjonarnym, 5 dni kalendarzowych (42 godziny), z wyĪywieniem i zakwaterowaniem, w grupach Ğrednio 25-osobowych. ZajĊcia byáy prowadzone metodą
warsztatową w pracowniach komputerowych. KaĪdy z uczestników miaá zagwarantowany caáodobowy dostĊp do komputera i Internetu.
Obok szkolenia informatycznego i dydaktycznego istotną czĊĞcią programu
PAOW staáy siĊ inwestycje w edukacjĊ, szczególnie w odniesieniu do Ğrodowiska wiejskiego. àącznie zrealizowano w województwie 240 projektów remontowo-inwestycyjnych, z czego 140 projektów w kategorii „rozbudowa, remonty
i modernizacje budynków szkolnych”, które wszystkie zrealizowano.
264
Bartosz JAROSIēSKI
W porozumieniu z Krajowym Komitetem Sterującym PAOW po uzyskaniu
dodatkowych Ğrodków zrealizowano m.in. wszystkie wnioski z kategorii „szkolenia dla nauczycieli i dyrektorów szkóá”; 43 wnioski z kategorii „szkolenia informatyczne”; 37 wniosków z kategorii „zakup Ğrodków dydaktycznych”; 51
wniosków w kategorii ,,zakup oprogramowania komputerowego”. W jednej tylko kategorii ,,zakup Ğrodków dydaktycznych” na 52 záoĪone wnioski zrealizowano tylko 48 i byáa to jedyna kategoria nie w peáni wykonana, bez istotniejszego znaczenia dla caáoĞci programu.
W czĊĞci edukacyjnej program PAOW stanowiá dodatkowe wsparcie dla
szkóá oraz nauczycieli na obszarze wiejskim w okresie bardzo trudnej sytuacji
ekonomicznej samorządów lokalnych oraz licznych obaw spoáecznoĞci lokalnych, związanych z reformą systemu oĞwiatowego. Szczególnie wdroĪenie systemu komputeryzacji i informatyzacji szkóá przyniosáo wymierne efekty spoáeczne i dydaktyczne. W latach 2000–2005 liczba komputerów w szkoáach regionu ĞwiĊtokrzyskiego zwiĊkszyáa siĊ prawie trzykrotnie w szkoáach podstawowych i gimnazjach, dwukrotnie w liceach ogólnoksztaácących oraz póátorakrotnie w szkoáach zawodowych. Ponadto dwukrotnie wzrosáa liczba szkóá wiejskich mających staáy dostĊp do Internetu, mimo trudnoĞci technicznych, wynikających z ubogiej infrastruktury technicznej regionu ĞwiĊtokrzyskiego, a obszarów wiejskich w szczególnoĞci3.
Na tle innych regionów od 2000 r. województwo ĞwiĊtokrzyskie wyróĪnia
siĊ silnymi aspiracjami gospodarstw domowych w zakresie ksztaácenia dzieci.
AĪ 72,52% oczekiwaáo od swoich dzieci ukoĔczenia studiów wyĪszych z magisterium i 21,52% szkoáy wyĪszej zawodowej z licencjatem. Na podobnym poziomie w kraju tego rodzaju aspiracje mają gospodarstwa z woj. podlaskiego
(odpowiednio 68,33% i 10,91%), a wiĊc z obszarów o wysokim rejestrowanym
bezrobociu.
W 2005 roku w aspiracjach do ukoĔczenia studiów na poziomie magisterskim nadal przodowaáy w kraju dwa województwa, a mianowicie lubelskie
(73%) oraz ĞwiĊtokrzyskie (68%). W ostatnich dwóch latach zaobserwowano
dalszy wzrost aspiracji w duĪych miastach oraz w województwach lubelskim
i ĞwiĊtokrzyskim (odpowiednio 86 i 83%).
Program Aktywizacji Obszarów Wiejskich byá pierwszym programem
w okresie transformacji spoáeczno-ustrojowej skierowanym do spoáecznoĞci
wiejskiej, ale nakierowany byá nie na rozwój rolnictwa i produkcji rolnej. Byá
programem skierowanym na najwaĪniejsze problemy cywilizacyjne polskiej
3
Szerzej: B. JarosiĔski,, Wybrane problemy komputeryzacji i informatyzacji szkóá regionu ĞwiĊtokrzyskiego, [w:] Z. Ratajek, Szkoáa w perspektywie XXI wieku. TeraĨniejszoĞü i przyszáoĞü,
Kielce 2008 (w druku).
Przygotowanie nauczycieli do reformy...
265
wsi, a w szczególnoĞci wsi ĞwiĊtokrzyskiej. Ujawniá, jak waĪnym jest w realiach
regionu rolniczego wspieranie systemu edukacyjnego, zapewniającego – szczególnie máodzieĪy wiejskiej – wyĪszy poziom wiedzy, umiejĊtnoĞci korzystania
z dobrodziejstw wspóáczesnej cywilizacji, zdobycia wiedzy na okreĞlonym poziomie, umoĪliwiającej w przyszáoĞci zmianĊ miejsca zamieszkania i satysfakcjonujący status materialny i spoáeczny, dający nadziejĊ na awans cywilizacyjny
máodzieĪy wiejskiej. Dlatego nie jest przypadkiem wzrost zainteresowania problemami ekologicznymi i kulturowymi najbliĪszego otoczenia4, co staáo siĊ
moĪliwe dziĊki dostĊpowi do wiedzy za poĞrednictwem mediów elektronicznych. DostĊp do wiedzy informatycznej spowodowaá istotną aktywizacjĊ obywatelską, zainteresowanie programami realizowanymi w szkoáach, wpáynąá na powoáywanie z inicjatywy mieszkaĔców licznych lokalnych organizacji pozarządowych – przede wszystkim ekologicznych, dbających o stan wáasnego Ğrodowiska naturalnego. DostĊp do informacji spowodowaá teĪ zainteresowanie programami ochrony i profilaktyki zdrowia realizowanymi w regionie ĞwiĊtokrzyskim wĞród ludnoĞci wiejskiej5, która w elektronicznych Ğrodkach masowej informacji znalazáa znacznie wiĊcej wyczerpujących informacji o moĪliwoĞciach
i efektach zdrowotnych badaĔ profilaktycznych niĪ w tradycyjnych komunikatach prasowych.
Realizacja programu PAOW przyczyniáa siĊ w warunkach regionu ĞwiĊtokrzyskiego do znacznego spoáecznego oĪywienia mieszkaĔców wsi, których
uprzednio cechowaá niski stopieĔ aktywnoĞci i przedsiĊbiorczoĞci. W tym znaczeniu byá to program pionierski, który przekonaá wieĞ ĞwiĊtokrzyską do podobnych programów, finansowanych ze Ğrodków Wspólnoty Europejskiej. Ten program potrafiá przeáamaü sytuacjĊ kryzysową nie tylko w edukacji regionalnej,
ale przede wszystkim w Ğrodowisku wiejskim o niskim stopniu zaufania spoáecznego, które jak dotąd z dobrodziejstw transformacji spoáeczno-gospodarczej
korzystaáo w ograniczonym zakresie.
4
5
Szerzej: I. Fudali, Kultura ekologiczna máodzieĪy – suplement do badaĔ wáasnych (na przykáadzie woj. ĞwiĊtokrzyskiego), „Rocznik Politologiczny Akademii ĝwiĊtokrzyskiej”, Kielce 2007, nr 4.
I. Fudali, J. Grzela, Realizacja polityki ekologicznej w zakresie promocji zdrowia, [w:] Oblicza
wspóáczesnej polityki, red. A. KasiĔska-Metryka, Kielce 2007, s. 199–225.
266
Bartosz JAROSIēSKI
Summary
Preparing Teachers to the Reform of Education Based on an Example
of Swietokrzyskie Province
The author describes how PAOW and its education part was used at Swietokrzyskie Province. It was decided to train teachers to new duties and new
teaching programs which was brought by reform of education in 1999. Those
trainings helped to overcome an aversion to the reform and contributed to the effectiveness of teaching.