Edudu.pl - Literatura lat wojny i okupacji

Ściąga eksperta
Literatura lat wojny i okupacji
Pokolenie Kolumbów
Pokolenie wojenne zostało nazwane „Pokoleniem Kolumbów”. Nazwa ta ma źródło w tytule powieści Romana Bratnego „Kolumbowie rocznik
20” wydanej w 1957 roku. Książka opowiada o wojennych losach młodych warszawiaków w czasie wojny i po jej zakończeniu. Byli to ludzie
urodzeni w granicach roku 1920, a więc w czasie wybuchu II wojny światowej mieli około 20 lat. Pełni marzeń, zapału i młodzieńczych
aspiracji musieli zmagać się z tym tragicznym dla Polski wydarzeniem historycznym. Rezygnując z własnej przyszłości, złożyli swoje młode
życie na „ołtarzu ojczyzny”. Uważa się, że pokolenie rocznika 20 wypełniło wskazania romantycznego poety, Juliusza Słowackiego zawarte w
jego wierszu pt. „Testament mój” (przypomnij sobie treść i przesłanie tego utworu). Do najbardziej znanych poetów reprezentujących
„Pokolenie Kolumbów” był Krzysztof Kamil Baczyński. Czytając jego wiersze, wykorzystaj informacje zawarte w tym educaście. Poznasz,
między innymi następujące utwory poety: „Pokolenie”, „Historia”, „Wyroki”, „Ten czas”.
Poezja „po Oświęcimiu”
Po zakończeniu II wojny światowej niemiecki filozof i socjolog, Theodor Adorono zadał pytanie, które stało się motywem przewodnim sztuki po
Apokalipsie: „Czy jest możliwa poezja po Oświęcimiu?”. Należy je rozumieć w sposób następujący: czy po okresie triumfującego nazizmu,
klęski moralnej człowieka, holokaustu i degradacji ideałów humanistycznych, człowiek ma jeszcze moralne prawo tworzyć sztukę? Odpowiedź
uczonego była porażająca, stwierdził on, iż tworzenie poezji w takim momencie historycznym jest po prostu barbarzyństwem, bardziej
wymowna będzie bowiem cisza nad mogiłami pomordowanych. Jednak poeci tamtych czasów, między innymi Tadeusz Różewicz, będą się
starali oddać w słowach dramat własnego pokolenia. Zadanie to wymagało znalezienia nowych sposobów poetyckiego wyrazu zdolnych
oddać grozę wojennych doświadczeń. Dowiesz się więcej na ten temat oglądając i słuchając educast dotyczący twórczości Tadeusza
Różewicza.
Człowiek w obozie koncentracyjnym
Najstraszniejszym miejscem związanym z drugą wojną światową były obozy koncentracyjne, zwłaszcza niemiecki obóz koncentracyjny
założony przez hitlerowców na ziemiach polskich, Oświęcim – Brzezinka (Auschwitz – Birkenau). Jego więźniem był Tadeusz Borowski, autor
opowiadań pt. ”Pożegnanie z Marią”. Część z nich rozgrywa się w realiach oświęcimskich i dla powojennych czytelników prozy Borowskiego
teksty te były prawdziwym wstrząsem. W opowiadaniach autor stworzył koncepcję nowego bohatera, więźnia obozu koncentracyjnego,
zwanego człowiekiem zlagrowanym (w języku niemieckim słowo „Lager” oznacza właśnie obóz). Jest to ktoś, kto aby przeżyć, musi wyzbyć
się litości, współczucia dla innych cierpiących. Musi także kolaborować z funkcjonariuszami SS, aby zdobyć lepszą pracę lub dodatkową
porcję jedzenia. Taka postawa rodzi dylematy moralne i jest źródłem fundamentalnego pytania o granice człowieczeństwa. Więcej szczegółów
na ten temat poznasz dzięki educastowi prezentującemu dorobek twórczy Tadeusza Borowskiego.
Literatura faktu
Wydarzenia wojenne przyczyniły się do rozkwitu literatury faktu, inaczej zwanej paraliteraturą. Literatura ta korzystała z takich form jak:
pamiętnik, wywiad i reportaż. Funkcja tego typu tekstów była oczywista, chodziło o reporterski zapis rozmów ze świadkami tych tragicznych
wydarzeń, aby ocalić historię oraz przestrzec przyszłe pokolenia przed grozą II wojny światowej. Najsłynniejsze dzieła polskiej literatury faktu
to: „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall oraz „Medaliony” Zofii Nałkowskiej. Z tą pisarką spotkałeś się już wcześniej, czytając jej
powieść zatytułowaną „Granica”. Po wojnie Zofia Nałkowska pracowała w Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich, odwiedzała miejsca
masowej kaźni i zagłady, rozmawiała ze świadkami tamtych wydarzeń. Owocem tej pracy jest cykl opowiadań pt. „Medaliony”. Sens tego
tytułu należy rozumieć tak, że każdy „medalion” (kojarzony ze zdjęciem nagrobnym) to wojenny los danego bohatera, z którym autorka
przeprowadza wywiad. Utwory te porażają grozą prezentowanych w nich wydarzeń i świadczą o kryzysie człowieczeństwa spowodowanym
wydarzeniami II wojny światowej. Musisz jednak pamiętać, że w „Medalionach” znajdziesz także teksty świadczące o głębokiej potrzebie
ratowania godności ludzkiej w czasie wojny i holokaustu. Wysłuchaj educastu poświęconego temu paraliterackiemu cyklowi, wtedy poznasz
więcej informacji, potrzebnych np. w czasie egzaminu maturalnego z języka polskiego.
Kultura polska w czasie okupacji niemieckiej
Choć wydarzenia wojenne były tak dramatyczne w czasie wojny i okupacji również rozwijała się polska kultura. Funkcjonował podziemny
uniwersytet, młodzież zbierała się na tzw. „tajnych kompletach” w prywatnych mieszkaniach nauczycieli, aby tam pobierać naukę. W
podobnych warunkach odbywały się spektakle teatralne prezentujące repertuar oficjalnie zakazany przez władze okupacyjne. Wystawiano
sztuki pochodzące przede wszystkim z repertuaru polskich romantyków, Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego i Cypriana Kamila
Norwida. Teksty romantyczne formowały światopogląd młodego pokolenia czasów niewoli i były moralnym wsparciem dla polskiej młodzieży.
Wojnie niewątpliwie zdegradowała humanistyczny światopogląd kultury europejskiej, podważyła trwałość jej zasad. Nie zniszczyła jednak
ducha narodu, który również w czasach niewoli pielęgnował swoje dziedzictwo. Była to, oprócz walki podziemnej, jedna z form oporu
przeciwko hitlerowskiemu okupantowi. Literatura polska była oczywiście zakazana, dlatego pisarze wydawali swoje dzieła pod różnymi
pseudonimami, np. Krzysztof Kamil Baczyński publikował swoje wiersze pod pseudonimem Jan Bugaj, Czesław Miłosz natomiast przybrał
pseudonim Jan Syruć. Twórcy literatury byli przekonani, że kultura polska musi przetrwać wojenny czas i świadczyć o tych dramatycznych
czasach.
„Czas nieludzki” i „epoka krematoriów”, jak nazywano okres trwania II wojny światowej, był najtragiczniejszym w historii Europy i świata.
Powstałe wtedy dzieła literackie przeczą łacińskiej maksymie, że „Inter arma silent Mesae” („w czasie wojny milkną Muzy”) i choć niektórzy
twierdzili, że świat dotarł właśnie do swego kresu (wątki katastroficzne), to słowo pisane przetrwało ten traumatyczny czas.
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Strona 1/2
Ściąga eksperta
Przygotowując się do matury, zwróć uwagę na pojęcia:
„Apokalipsa spełniona”,
„pokolenie Kolumbów”,
„czas krematoriów”,
„człowiek zlagrowany”,
„literatura faktu”.
Przydadzą Ci się one albo w trakcie prezentacji maturalnej, albo wypowiedzi pisemnej.
Jeżeli masz jeszcze jakieś wątpliwości co do wspomnianych terminów, wysłuchaj tego educastu jeszcze raz lub zapoznaj się z tymi, które
prezentują dorobek twórczy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Zofii Nałkowskiej, Tadeusza Różewicza, Tadeusza Borowskiego.
www.edudu.pl - filmy edukacyjne on-line
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
Strona 2/2