Wody – wspólne dziedzictwo

Wody – wspólne dziedzictwo
Jak należy realizować inwestycje aby
chronić lub przywracać dobry stan wód?
Analiza problemu. Niezbędne kroki do podjęcia.
Marta Wiśniewska, WWF Polska
Dziedzictwo
"... woda nie jest produktem handlowym takim jak każdy inny, ale raczej dziedziczonym
dobrem, które musi być chronione, bronione i traktowane jako takie ..."
Narzędzia ochrony
Transponowane do polskiego porządku prawnego
dyrektywy:
-2000/60/WE i 2007/60/WE,
-85/337/EWG, 2001/42/WE, 92/43/EWG
Art. 191 (1) Traktatu o Funkcjonowaniu UE:
zasada ostrożności
• Nie można zgadzać się na ryzyko, gdy w grę wchodzi środowisko
• Zgoda na realizację przedsięwzięcia mogącego potencjalnie
szkodzić środowisku wymaga uprzedniego rozwiania wszystkich
racjonalnych wątpliwości co do tego szkodliwego oddziaływania.
• Jeżeli pozostają wątpliwości co do możliwości szkodliwego
oddziaływania, zgody należy odmówić.
Ale coś nie działa i to bardzo (1)
Ale coś nie działa i to bardzo (2)
53 przedsięwzięć, 215 km; 17 i 80 km – Natura 2000
Ale coś nie działa i to bardzo (3)
Międzywale Wisły:
planowana wycinka nadrzecznych zarośli i lasów
łęgowych na powierzchni co najmniej
kilkudziesięciu hektarów w województwach
małopolskim, świętokrzyskim i podkarpackim –
potencjalne zagrożenie dla gatunków i siedlisk
‘dyrektywowych’ (w tym priorytetowych)
brak informacji o ooś dla tych zamierzeń
Przestrzeganie prawa kłopotliwe?
Specjalny status „prac utrzymaniowych”?:
pominięcie procedury określenia środowiskowych
uwarunkowań zgody na realizację przedsięwzięcia
naruszenie Ustawy o ochronie przyrody:
– Art. 33 (naruszenie zakazu podejmowania działań mogących znacząco
negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000)
– Art. 56 (nie uzyskanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów ochrony
gatunkowej)
– Art. 118 (nie uzyskanie decyzji RDOŚ ws. warunków prowadzenia robót
polegających na regulacji wód i innych robót zmieniających stosunki wodne
na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych)
Przestrzeganie prawa kłopotliwe?
Ignorowanie Art. 4(7) dyrektywy 2000/60/WE :
przedsięwzięcia wpływające negatywnie na rzekę mogą
być realizowane jedynie w imię osiągnięcia celu
nadrzędnego interesu publicznego i przy braku rozwiązań
alternatywnych realizacji celu, mniej szkodliwych dla
środowiska
Wytyczne nie pomagają?
Błąd systemu (1)
• Brak polityki wodnej państwa/narodowej
strategii gospodarowania wodami
(projekt jest tylko projektem)
Błąd systemu (1)
• Brak polityki wodnej państwa/narodowej
strategii gospodarowania wodami
(projekt jest tylko projektem)
• Brak koordynacji działań rzgw i wzmiuw
(zwłaszcza w kontekście celów dyrektyw 2000/60/WE i 2007/60/WE)
Błąd systemu (1)
• Brak polityki wodnej państwa/narodowej
strategii gospodarowania wodami
(projekt jest tylko projektem)
• Brak koordynacji działań rzgw i wzmiuw
(zwłaszcza w kontekście celów dyrektyw 2000/60/WE i 2007/60/WE)
• Brak kompleksowych i wiążących planów i
programów w zakresie gospodarki wodnej i
ochrony przeciwpowodziowej
(a powstające wycinkowe, często nie poddawane są ooś czy weryfikacji w
kontekście dyrektyw 2000/60/WE i 2007/60/WE)
Błąd systemu (2)
• Brak właściwego planowania przestrzennego
(chroniącego tereny zalewowe, wspomagającego działania
przeciwpowodziowe w skali całej zlewni)
Błąd systemu (2)
• Brak właściwego planowania przestrzennego
(chroniącego tereny zalewowe, wspomagającego działania
przeciwpowodziowe w skali całej zlewni)
• Podejmowanie działań często
zdeterminowane zapotrzebowaniem
politycznym lub koniecznością ‘szybkiego’
wydatkowania środków finansowych
Błąd systemu (2)
• Brak właściwego planowania przestrzennego
(chroniącego tereny zalewowe, wspomagającego działania
przeciwpowodziowe w skali całej zlewni)
• Podejmowanie działań często
zdeterminowane zapotrzebowaniem
politycznym lub koniecznością ‘szybkiego’
wydatkowania środków finansowych
• Brak analizy efektywności działań
podejmowanych dotychczas
(stopień realizacji celu, relacja koszty-korzyści)
Analiza efektywności
Przykład niemiecki: po powodzi na Łabie (2002)
plany odsuwania obwałowań
Analiza efektywności
Przykład niemiecki: po powodzi na Łabie (2002)
plany budowy polderów
Analiza efektywności
Przykład polski: po powodzi w dorzeczu Górnej Wisły (2010)
Program ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły:
- Modernizacja, budowa i rozbudowa obwałowań,
- Regulacje i roboty utrzymaniowe,
- Przebudowa koryt rzek i potoków,
- Budowa zbiorników retencyjnych,
- Modernizacja obiektów hydrotechnicznych…
„inwestycje wykonane w ramach usuwania skutków powodzi 1997 roku nie
spowodowały istotnego podwyższenia dotychczasowego potencjału systemu
ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły (w województwie
małopolskim straty w roku 2001 były nawet większe niż w 1997)” (str. 8)
* wielkość strat przesłanką do realizacji Programu, celem: sukcesywne
podnoszenie bezpieczeństwa
Analiza efektywności
co chcemy osiągnąć?
Przykład polski: po powodzi w dorzeczu Górnej Wisły (2010)
„Najpoważniejszym problemem jest jednak, w przypadku
większości zbiorników, brak oceny redukcji różnych wielkości
wezbrań na długości doliny oraz skutków tej redukcji dla
przestrzennego zasięgu zagrożenia i jego poziomu. Ocena ta
polega na określeniu wartości obniżenia stanu wody na długości
oddziaływania zbiornika, co daje podstawę do oceny redukcji
przestrzennego zasięgu zalewu i wartości potencjalnie
zagrożonego mienia.” (str. 17 – wersja z maja 2010, str. 14 –
wersja z lutego 2008)
„(…) problemy oceny wpływu zbiorników retencyjnych na obniżenie wielkości
powodzi (…) należy przesunąć do realizacji (…) w fazie studium wykonalności
poszczególnych zadań.”
Programy a dyrektywa 2007/60/WE
gdzie są środki nietechniczne?
„Program (…) budowany był w zgodzie z filozofią Dyrektywy
Powodziowej.”
„Sam PROGRAM można natomiast uznać za wyprzedzająco
realizowany istotny element inwestycyjny przyszłego planu
zarządzania ryzykiem powodziowym.”
versus
Brak działań z zakresu prewencji i reagowania na powódź;
działania z zakresu ochrony bezpośredniej ograniczone do
środków technicznych zl. Nidy, Białej, Czarnej Staszowskiej
„ Jednak ciągle, na etapie formułowania PROGRAMU, pozostaje brak
możliwości uwzględnienia w pełnym oczekiwanym zakresie działań
niestrukturalnych w ramach prewencji i częściowo – bezpośredniej ochrony w
skali lokalnej. Jest to jednak uzasadnione, ponieważ brak tradycji i
doświadczeń spowodował, że nie ma w kraju udokumentowanych –
standaryzowanych rozwiązań szczegółowych w tej dziedzinie.”
Problem z pieniędzmi
• Boom inwestycyjny niewątpliwie związany z
napływem funduszy pozabudżetowych
• Wobec braku zmiany dotychczasowych
standardów w planowaniu i realizacji
inwestycji, środki te w znacznej części zostały
wydatkowane w sprzeczności z polityką wodną
i środowiskową UE
Pieniądze mogą szkodzić…
… i wydajemy je bez sensu
Niezbędne kroki
poza trywialnym wdrażaniem prawa
(1) Wstrzymać realizację wszystkich prac
regulacyjnych i utrzymaniowych bez ooś
weryfikacja w oparciu o udokumentowany, dostępny publicznie,
screening (Art. 6(3) dyrektywy 92/43/EWG, Art. 4(4) dyrektywy
85/337/EWG); list do MŚ
(2) Ocenić realizowane i planowane obiekty
hydrotechniczne, prace regulacyjne i
utrzymaniowe pod kątem wpływu na ryzyko
powodziowe (efektywność) i zgodność z
prawodawstwem ‘środowiskowym’
Niezbędne kroki
poza trywialnym wdrażaniem prawa
(3) Przygotować – o ile to niezbędne (vide utrzymanie
rzek nizinnych), upowszechnić i wdrożyć wytyczne
zgodne z duchem i literą prawodawstwa
‘środowiskowego’
Wezbrania rzek to niezbędny element
funkcjonowania ekosystemów dolinowych