Sprawozdanie - Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Transkrypt

1.
WPROWADZENIE ........................................................................................................ 3
2.
STAN PRZESTRZEGANIA PRZEPISÓW PRAWA PRACY ORAZ
BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY ..................................................................... 4
Budownictwo ................................................................................................................. 4
Górnictwo ...................................................................................................................... 6
Hutnictwo i metalurgia ................................................................................................... 8
Przemysł motoryzacyjny .............................................................................................. 10
Energetyka .................................................................................................................. 12
Kolej ........................................................................................................................... 14
Handel......................................................................................................................... 15
Służba zdrowia ............................................................................................................ 16
Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy pracowników
oraz osób świadczących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy ....................... 18
3.
OCENA PRZESTRZEGANIA PRAWA PRACY .......................................................... 23
4.
DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA ................................................................................... 28
Egzekucja administracyjna decyzji wydanych przez inspektorów pracy ...................... 36
Postępowanie w sprawach o wykroczenia ................................................................... 37
Pisma kierowane przez pracowników i inne podmioty
wskazujące naruszanie prawa przez pracodawców..................................................... 38
Powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy ......................................................... 40
Legalność zatrudnienia ............................................................................................... 40
5.
DZIAŁANIA PREWENCYJNO – PROMOCYJNE ...................................................... 43
Kampania „Bezpieczeństwo pracy w budownictwie – upadki i poślizgnięcia” .............. 43
Program informacyjno-edukacyjny „Kultura Bezpieczeństwa” .................................... 44
Działania prewencyjne w rolnictwie ............................................................................. 44
Zapobieganie zagrożeniom czynnikami chemicznymi w małych zakładach pracy ....... 45
Kampania informacyjno-promocyjna „Ocena ryzyka zawodowego” ............................ 46
Program prewencyjny dotyczący przeciwdziałania negatywnym
skutkom przeciążania psychicznego i stresu w pracy .................................................. 47
Program prewencyjny „Przestrzeganie prawa pracy w małych zakładach pracy” ....... 48
Konkursy ..................................................................................................................... 48
Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach
strona 1
Porady prawne i techniczne ........................................................................................ 50
Rejestracja zakładowych układów zbiorowych pracy ................................................... 50
6.
WSPÓŁDZIAŁANIE Z PARLAMENTARZYSTAMI, SAMORZĄDAMI, ORGANAMI
WŁADZY, ORGANAMI KONTROLI I NADZORU NAD WARUNKAMI PRACY
I INNYMI INSTYTUCJAMI ......................................................................................... 52
7.
PODSUMOWANIE ...................................................................................................... 59
strona 2
1.
WPROWADZENIE
Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach, zgodnie w właściwością terenową, spra-
wuje nadzór i kontrolę przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, na obszarze województwa śląskiego.
Siedziba Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach znajduje się na ul. Granicznej 29. Ze względów organizacyjnych, oprócz siedziby w Katowicach działa 5 oddziałów
terenowych:
1. Częstochowa
2. Bielsko - Biała
3. Gliwice
4. Rybnik
5. Zawiercie
Okręgowym Inspektoratem Pracy w Katowicach kierują:
- mgr Teresa Różańska
-
Okręgowy Inspektor Pracy,
- mgr Renata Pięta
-
Z-ca Okręgowego Inspektora Pracy ds. prawnych,
- mgr inż. Zbigniew Ryfka
-
Z-ca Okręgowego Inspektora Pracy ds. nadzoru,
W Okręgowym Inspektoracie Pracy w Katowicach zatrudnionych było, według stanu
na dzień 31 grudnia 2009 r., 301 pracowników, w tym 188 inspektorów pracy.
strona 3
Ponadto w Okręgowym Inspektoracie Pracy zatrudnieni są pracownicy merytoryczni,
statystycy, informatycy oraz pracownicy administracyjno-biurowi.
W siedzibie i w oddziałach Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach codziennie,
wyznaczeni inspektorzy pracy oraz pracownicy merytoryczni przyjmują skargi oraz udzielają
porad prawnych.
2. STAN PRZESTRZEGANIA PRZEPISÓW PRAWA
PRACY ORAZ BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY
Właściwość terytorialna Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach obejmuje
największe w kraju skupisko zakładów przemysłu ciężkiego, co w naturalny sposób determinuje obszar prowadzonej działalności nadzorczej. Problemy ochrony pracy w górnictwie,
hutnictwie oraz przemyśle motoryzacyjnym, zarówno w kwestii zagadnień technicznego bezpieczeństwa pracy, jak i występujących problemów natury prawnej, są od lat przedmiotem
zainteresowania inspektorów pracy.
Województwo śląskie to również największa aglomeracja miejska z ogromną ilością
placówek handlowych, usługowych oraz służby zdrowia.
W strukturach organizacyjnych Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach działają dwie sekcje o zasięgu ogólnokrajowym: Sekcja Krajowa Górnictwa Podziemnego oraz
Sekcja Krajowa Hutnictwa.
Budownictwo
Stan przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy
w budownictwie uznać należy w dalszym ciągu za niezadowalający. Wyniki kontroli prowadzonych przez inspektorów pracy wskazują na niewielkie zmiany pozytywne, które głównie
można zaobserwować na przykładzie dużych inwestycji realizowanych przez wyspecjalizowane firmy budowlane.
Na zły stan warunków pracy w branży budowlanej ma wpływ trudna sytuacja finansowa na rynku pracy. W celu zmniejszenia kosztów często małe firmy w miejsce pracowników wykwalifikowanych, których koszt zatrudnienia jest duży, zatrudniają osoby niewykwalifikowane, nie posiadające doświadczenia w budownictwie ani odpowiedniej wiedzy na temat
zagrożeń występujących w toku przebiegu procesu inwestycyjnego. Można zauważyć wzrost
zatrudnienia na podstawie umów cywilno-prawnych. Umowy te zawierane są w wielu przypadkach od dnia rozpoczęcia kontroli przez inspektora pracy, co wskazuje na prawdopodobieństwo występowania w tej branży szarej strefy.
strona 4
Istotny wpływ na bezpieczeństwo pracowników ma odpowiedni dobór kadry sprawującej nadzór nad prowadzonymi robotami. W małych i średnich firmach budowlanych od kilku
lat występują problemy związane z zarządzaniem procesem budowy. Niejednokrotnie funkcja kierującego pracami pełniona jest przez samych pracodawców, którzy są uczestnikami
procesu budowlanego na równi z zatrudnionymi pracownikami. W sytuacji braku znajomości
przepisów narażają siebie i pracowników na zagrożenia wypadkowe. Jest wiele czynników
wpływających na taką sytuację. Do najważniejszych należy zaliczyć:
•
narzucanie wykonawcom bardzo krótkich terminów realizacji inwestycji, co prowadzi
do spiętrzania prac oraz bardzo często bezwzględnego prymatu zadań produkcyjnych
nad sprawami bezpieczeństwa,
•
rozdrobnienie firm budowlanych, co nie sprzyja tworzeniu własnych służb bhp nadzorujących prowadzone prace i na bieżąco eliminujących zagrożenia,
•
wyłanianie wykonawców w drodze przetargów, gdzie najważniejszym czynnikiem jest
niska cena wykonania inwestycji; prowadzi to do szukania oszczędności również
w sferze bezpieczeństwa pracy oraz powoduje, że inwestycje realizowane są bez
właściwie przygotowanego zaplecza budowy,
•
niska świadomość obowiązujących przepisów prawa pracy wśród właścicieli niewielkich firm budowlanych oraz wśród pracowników.
Przeprowadzone kontrole wykazały, że nadal najwięcej nieprawidłowości występuje
przy pracach na wysokości, w tym z wykorzystaniem rusztowań budowlanych. Poprawie uległy warunki socjalne na terenie dużych budów, gdzie główny wykonawca narzuca minimalne
standardy swoim podwykonawcom. Można zaobserwować nieznaczną poprawę w zakresie
wyposażania i używania przez pracowników ochron osobistych oraz w zakresie stanu technicznego maszyn i urządzeń. Poprawa tego stanu rzeczy nastąpiła dzięki inwestowaniu
przez pracodawców w zakup nowych maszyn i urządzeń technicznych. Kryzys ekonomiczny
pod koniec 2008 roku i w 2009 roku znacznie spowolnił proces inwestycyjny (zakup nowych
maszyn i urządzeń) w firmach.
Pomimo prowadzenia zmasowanych kontroli budów oraz akcji kontroli robót powodujących zagrożenia publiczne, a także mimo intensywnej działalności promocyjnej i prewencyjnej skierowanej do przedsiębiorców branży budowlanej, pozytywne zmiany zachodzą powoli. Wypracowanie odpowiednich standardów pracy oraz podniesienie poziomu kultury
bezpieczeństwa pracy wymaga znacznego czasu i różnorodnych form działania.
strona 5
Górnictwo
W 2009 r. inspektorzy pracy prowadzili kontrole przestrzegania przepisów prawa pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki przestrzegania zasad bhp przy pracach związanych z transportem podziemnym. Kontrolami objęto zarówno kopalnie, jak i podmioty świadczące na ich rzecz usługi na powierzchni i pod
ziemią.
W zakresie prawa pracy stwierdzono, że we wszystkich kontrolowanych kopalniach
występuje naruszanie norm czasu pracy dotyczące: nierzetelnego ewidencjonowania skróconej do 6 godzin normy czasu pracy, niezachowania nieprzerwanego dobowego i tygodniowego wypoczynku, dwukrotnego rozpoczynania pracy w tej samej dobie pracowniczej,
niezachowania średnio 5-dniowego tygodnia pracy, a także nie udzielania pracownikom
co 4 niedzieli wolnej.
Schodzenie z eksploatacją na większe głębokości powoduje wzrost liczby stanowisk
pracy, na których w związku z przekroczeniami parametrów klimatycznych konieczne jest
stosowanie skróconej do 6 godzin normy czasu pracy. Konieczność skrócenia czasu pracy,
przy stałej wielkości zatrudnienia oraz niezmienionej wielkości zadań produkcyjnych powoduje, że pracodawcy wprowadzają częściowe wykonywanie pracy w warunkach podwyższonej
temperatury na przemian z pracą w warunkach „normalnych”, bądź dopuszczają do wykonywania pracy w czasie przekraczającym 6 godzin. Na podstawie zapisów funkcjonujących
elektronicznych rejestrów czasu pracy, rejestrujących w istocie czas przebywania na dole,
nie można jednoznacznie określić, który z pracowników wykonywał pracę w warunkach podwyższonej temperatury i w jakim wymiarze. Rodzi to różnego rodzaju spory i w konsekwencji
skargi pracowników i związków zawodowych.
Problemy czasu pracy w podziemnych zakładach górniczych, w tym szczególnie
skróconych norm czasu pracy, będą przedmiotem dalszych, systematycznych kontroli.
Rezultaty kontroli wskazują na znaczne wydłużenie dróg dojścia do miejsc pracy oraz
dróg transportu materiałów i urobku. Powoduje to dużą koncentrację maszyn i urządzeń
transportowych w wyrobiskach korytarzowych i zagrożenia dla bezpieczeństwa przemieszczających się ludzi.
Stan dróg komunikacyjnych, stan techniczny środków transportu, a także właściwe
zabezpieczenie transportowanych przedmiotów w zakładzie górniczym, wymaga podejmowania działań logistyczno – organizacyjnych, koordynowanych i nadzorowanych na wszystkich szczeblach organizacyjnych. Ustalenia z przeprowadzonych kontroli wskazują, że mimo
postępu technicznego sprawność, szczególnie urządzeń odstawy oraz transportu linowego
pozostawia wiele do życzenia. Jednocześnie brak koordynacji i skutecznego nadzoru nad
strona 6
prowadzeniem prac transportowych jest źródłem niebezpiecznych zdarzeń lub wypadków
przy pracy.
Działalność kontrolna prowadzona w kopalniach wskazuje, że mimo szeregu przedsięwzięć nie uzyskano widocznej poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Stosowane
dotychczas procedury nie zapewniają skutecznego ograniczenia zagrożeń wypadkowych.
Wyniki analizy dokumentacji powypadkowych, sporządzanych przez zakładowe zespoły powypadkowe wykazują, że badania okoliczności wypadków przy pracy przeprowadzane były
schematycznie, bez rzetelnej analizy przyczyn wypadków. Ustalane przez zespoły powypadkowe wnioski profilaktyczne, nawet jeśli są adekwatne do stwierdzonych przyczyn, nie skutkują ograniczeniem, bądź eliminacją zagrożeń.
Kolejnym powodem braku poprawy stanu bezpieczeństwa jest sposób organizowania
i prowadzenia szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Praktycznie, poza szkoleniami wymaganymi przepisami prawa pracy, w grupie pracowników produkcyjnych nie są
prowadzone działania szkoleniowo – prewencyjne, promujące bezpieczne zachowania i metody pracy.
Z problematyką czasu pracy w górnictwie koresponduje praktykowanie podwójnego
zatrudnienia. Polega to na świadczeniu pracy przez pracownika w dni wolne od pracy, często
na tych samych stanowiskach i pod nadzorem tych samych osób dozoru, co w pozostałych
dniach tygodnia, na podstawie umowy o pracę zawartej z podmiotem zewnętrznym. Porównawcza analiza czasu pracy świadczonego na rzecz macierzystej kopalni i na rzecz podmiotu zewnętrznego wykazała, że w wielu przypadkach pracownicy, zamiast skorzystać z tygodniowego okresu odpoczynku, przychodzili do pracy i świadczyli ją na rzecz podmiotu zewnętrznego. Kodeks pracy nie zawiera norm, które ograniczałyby wprost możliwość „rozbijania” czasu pracy na więcej niż jeden równoległy stosunek pracy. W warunkach pracy pod
ziemią, nie sposób jednak uznać, że działania takie są zgodne z prawem, zwłaszcza
w aspekcie zapewnienia pracownikom elementarnych okresów odpoczynku. Z pewnością
brak wypoczynku wpływa negatywnie na sprawność psychofizyczną pracowników, a w konsekwencji na poziom bezpieczeństwa pracy.
Kontrole przeprowadzone w
podmiotach gospodarczych świadczących usługi na
rzecz zakładów górniczych - w wyrobiskach podziemnych - wskazują na uchybienia polegające głównie na nieprzestrzeganiu parametrów ustalonych w projektach technicznych, utrzymaniu ładu i porządku w przodkach i na trasach transportu materiałów oraz drogach komunikacyjnych. Wynika to z braku bieżącego nadzoru sprawowanego przez pracowników średniego szczebla dozoru ruchu.
strona 7
Niepokojącym zjawiskiem w podmiotach świadczących usługi pod ziemią w zakładach górniczych jest brak zorganizowanego procesu adaptacji zawodowej pracowników nowo przyjmowanych do pracy. Jest to spowodowane dużą fluktuacją załóg oraz „przejmowaniem” do pracy pracowników posiadających bardzo małe doświadczenie w pracy pod ziemią.
Kontrole przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w podmiotach gospodarczych, świadczących usługi na rzecz zakładów górniczych – na
powierzchni wskazują, że najczęściej występujące nieprawidłowości to:
•
tolerowanie przez pracowników i kierownictwo zakładów odstępstw od obowiązujących przepisów i zasad bhp,
•
brak dostatecznego nadzoru nad stanem bhp ze strony kierownictwa kontrolowanych
zakładów,
•
niewystarczająca znajomość regulacji prawnych oraz wymagań koniecznych do spełnienia przez wszystkich uczestników procesu pracy.
Mimo licznych kontroli przeprowadzanych przez pracowników nadzoru górniczego
oraz inspektorów pracy istnieje ciągła konieczność poszukiwania bardziej skutecznych metod kontroli oraz działalności o charakterze prewencyjno - promocyjnym.
Hutnictwo i metalurgia
Obniżenie produkcji, które nastąpiło w drugiej połowie 2008 r. wymusiło na pracodawcach wdrażanie programów oszczędnościowych opartych o:
•
zmniejszenie produkcji i redukcję zapasów produktów i wyrobów gotowych,
•
redukcję zatrudnienia i modyfikację planów szkoleniowych na lata 2009 i 2010,
•
zamrożenie lub zmniejszenie inwestycji i planowych remontów.
Kontrole prowadzone w 2009 r. w zakładach przemysłu hutniczo - metalurgicznego
związane były przede wszystkim z realizacją przyjętego harmonogramu, a także monitorowaniem zwolnień pracowniczych oraz wypłat wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku
pracy. Poza wyżej wymienionymi czynnościami inspektorzy pracy rozpatrywali skargi pracownicze, badali okoliczności i przyczyny wypadków przy pracy w nadzorowanych zakładach
oraz prowadzili inne rutynowe kontrole.
Analiza przeprowadzonych kontroli pozwoliła na określenie podstawowych problemów, z jakimi spotykali się pracodawcy w 2009 r. Wiązały się one przede wszystkim
z zapewnieniem ciągłości produkcji i skutkowały wprowadzaniem dni nieprodukcyjnych
(tzw. postojowych) oraz redukcją zatrudnienia. Przykładem może być zakład, w którym ogra-
strona 8
niczenia produkcji rozpoczęły się jesienią 2008 r. wyłączeniem z eksploatacji dwóch wielkich
pieców i wprowadzeniem czasowych przerw w produkcji. Następnym etapem programu
oszczędnościowego było planowane zmniejszenie zatrudnienia do końca 2009 roku. Procedury przeprowadzania zwolnień grupowych były przedmiotem kontroli inspektorów pracy.
Stwierdzone nieprawidłowości nie miały wpływu na ogólny przebieg zwolnień i zostały usunięte przez pracodawcę na wniosek inspektora pracy. Zwolnienia grupowe zostały połączone
z dwoma Programami Odejść Pracowniczych wprowadzonymi w styczniu i lipcu 2009 r. oraz
programami osłonowymi. W całym 2009 roku z częścią pracowników rozwiązano stosunek
pracy w ramach Programów Odejść Pracowniczych, natomiast z kolejnymi pracownikami
w ramach programów osłonowych.
Kontrole zwolnień grupowych u pozostałych pracodawców nie wykazały znaczących
nieprawidłowości. Jedynie w trakcie kontroli jednego z zakładów inspektorzy pracy ustalili, że
pracodawca zwalniając 88 pracowników w ramach zwolnień grupowych nie wypłacił im należnych odpraw na łączną kwotę 642.016,00 zł. Działania inspektora pracy pozwoliły wyegzekwować dla pracowników należne świadczenia. W 2009 roku kontrole czasu pracy i wykorzystania urlopów wypoczynkowych nie wykazały nieprawidłowości, co wiązało się bezpośrednio ze zmniejszeniem produkcji. Również kontrole w zakładach, które ograniczały produkcję poprzez wprowadzanie postojowego, nie wykazały nieprawidłowości, a pracownicy za
czas niewykonywania pracy otrzymywali wynagrodzenie w wysokości gwarantowanej przez
wewnątrzzakładowe źródła prawa.
Kontrole przeprowadzone w ramach realizacji harmonogramu dotyczące doboru
i stosowania środków ochrony indywidualnej i zbiorowej w zakładach hutniczych i odlewniczych wykazały, że wiedza w zakresie właściwego doboru środków ochronnych wśród pracodawców jest powierzchowna i niewystarczająca. Najczęściej pracodawcy zapewniali pracownikom odzież i środki ochrony indywidualnej, jednak bez analizy istniejących zagrożeń
i doboru odpowiednich parametrów ochronnych uwzględniających te zagrożenia. Działania
inspektorów pracy spowodowały wyposażenie pracowników w środki ochronne odpowiednie
do istniejących zagrożeń oraz zapewnienie na stanowiskach pracy, gdzie istnieje zagrożenie
poparzenia ciekłym metalem wodnych natrysków ratunkowych. Niemniej, ważnym efektem
przeprowadzonych kontroli było przekazanie wiedzy pracodawcom, służbom bhp, społecznym inspektorom pracy w zakresie właściwego doboru środków ochrony indywidualnej oraz
poprawnej identyfikacji źródeł zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego. Kontrole te wskazały,
że pracodawcy nie przywiązują należytej wagi do oceny ryzyka zawodowego, traktując ją
wyłącznie jako wypełnienie ciążącego na nich obowiązku. Najczęściej brak było w ocenie
zidentyfikowania wszystkich zagrożeń, a zastosowane działania korygujące były nieadekwatne do stwierdzonego ryzyka.
strona 9
Należy zaznaczyć, że trudna sytuacja ekonomiczna w zakładach hutniczych nie
wpłynęła negatywnie na przestrzeganie przez pracodawców przepisów prawa pracy, jak
również na stan bezpieczeństwa. Pozytywnym aspektem było również to, że pomimo złej
sytuacji ekonomicznej w 2009 roku zakończono znaczące inwestycje, które miały bezpośredni wpływ na poprawę bezpieczeństwa oraz warunków pracy. Negatywnie można ocenić
dostosowanie maszyn i urządzeń do wymagań minimalnych. Przyczyną tego stanu są koszty
związane z dostosowaniem maszyn, ale także brak wystarczającej wiedzy wśród pracodawców i odpowiedzialnych służb.
Procesy technologiczne w zakładach hutniczych, mimo wprowadzanych od lat nowych rozwiązań, charakteryzują się w dalszym ciągu dużymi zagrożeniami wypadkowymi
i chorobowymi. Stan warunków pracy w zakładach hutniczych jest konsekwencją zaniedbań
z poprzednich lat i stanowił podstawę wydania w 2009 r. dwóch decyzji o zaprzestaniu działalności w zakresie odlewania metali oraz czyszczenia powierzchni metodami strumieniowo ciernymi. Kolejnym problemem jest kurcząca się grupa pracowników o odpowiednich kwalifikacjach i przygotowaniu zawodowym. Jest to efekt likwidacji w latach ubiegłych szkół zawodowo - technicznych.
Przemysł motoryzacyjny
Analiza kontroli przeprowadzonych w 2009 roku w zakładach motoryzacyjnych nie
pozwala na jednoznacznie pozytywną ocenę stanu przestrzegania przepisów prawa pracy
przez pracodawców. Na terenie działania Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach
znajdują się dwie największe w kraju fabryki produkujące samochody osobowe oraz wiele
zakładów kooperujących z tymi fabrykami. Koniec 2008 r. oraz początek 2009 r. wiązał się
z drastycznym spadkiem sprzedawanych samochodów. Już w IV kwartale 2008 r., w związku
z niekorzystnymi prognozami sprzedaży samochodów w 2009 roku, w jednym z zakładów
podjęto decyzję o dostosowaniu mocy produkcyjnych do sytuacji rynkowej poprzez zlikwidowanie jednej zmiany i kontynuowanie produkcji wyłącznie na 2 zmianach. Decyzja ta spowodowałaby konieczność zwolnienia dużej liczby pracowników. Aby uniknąć zwolnień, pracodawca postanowił przejąć obszary działalności będące dotychczas przedmiotem outsourcingu. Niemniej jednak zwolnienia grupowe zostały przeprowadzone.
Pierwszy z zakładów zawarł z zakładowymi organizacjami związkowymi porozumienie, które wprowadziło w życie postanowienia Europejskiej Umowy Ramowej z 28 stycznia
2009 r. Postanowienia porozumienia odnosiły się do zmniejszenia wymiaru czasu pracy
i wiążącego się z tym wynagrodzenia dla pracowników, którzy na dzień zawarcia porozumienia byli zatrudnieni na podstawie umowy o pracę i nie byli w okresie wypowiedzenia. Otrzy-
strona 10
mali oni zapewnienie, że w okresie trwania porozumienia, tj. do końca 2009 roku pracodawca nie przeprowadzi zwolnień grupowych.
Odmienną sytuację odnotowano w drugim zakładzie, gdzie po obniżeniu produkcji na
początku 2009 roku, już od lutego do końca roku produkcja trwała bez zakłóceń. Jednak organizacja pracy w tym okresie naruszała przepisy prawa pracy, w tym przede wszystkim
przepisy o czasie pracy. Od połowy lutego praca organizowana była prawie w każdą sobotę.
Ponadto, w okresie od marca do czerwca, uruchomiona została w niedzielę zmiana nocna.
Za pracę w soboty i niedziele pracownicy w większości nie otrzymywali innego dnia wolnego
od pracy, a wyłącznie wynagrodzenie z odpowiednim dodatkiem. W tym okresie pracodawca
prowadził rozmowy z zakładowymi organizacjami związkowymi odnośnie zbiorowej podwyżki
płac w wysokości porównywalnej do regulacji płacowych w 2008 roku oraz natychmiastowego uruchomienia dodatkowych dopłat do pracy w godzinach nadliczbowych w dniach pracy
zbiorowej. Dyrekcja podpisała z prawie wszystkimi zakładowymi organizacjami związków
zawodowych porozumienie, na podstawie którego pracownicy zatrudniani w tzw. „soboty
zbiorowe” w 2009 roku otrzymywali nagrodę za każdą przepracowaną sobotę zbiorową
(również w przypadku udzielenia innego dnia wolnego od pracy).
Inspektorzy pracy negatywnie ocenili działania pracodawcy koncentrujące się prawie
wyłącznie na kwestii finansowego rekompensowania pracy. Pracodawca nie podjął skutecznych działań organizacyjnych zmierzających do wydłużenia czasu pracy zakładu z jednoczesnym zachowaniem prawa do odpoczynku dla każdego pracownika. Taki rodzaj pracy budził
zastrzeżenia, także ze strony pracowników, czego wymiernym odzwierciedleniem były wyniki
anonimowej ankiety przeprowadzonej przez inspektorów pracy, dotyczącej oceny występowania zjawiska mobbingu.
Powyższe sytuacje można odnieść również do innych zakładów przemysłu motoryzacyjnego, a problemy w nich występujące są podobne. W dużej mierze są one uzależnione od
bieżącej sytuacji rynkowej.
Warunki pracy i dbałość o bezpieczeństwo w zakładach motoryzacyjnych, w porównaniu do zakładów innych branż, są na wysokim poziomie. Ale i tu można spotkać zakłady,
które nie potrafią zorganizować pracy w sposób bezpieczny i zgodny z przepisami. W jednym z zakładów tej branży, gdzie mimo wielokrotnych kontroli pracodawca nie podejmował
skutecznych działań w celu poprawy stanu bhp, inspektor pracy wystąpił z wnioskiem do
ZUS o podwyższenie wymiaru składki na ubezpieczenie wypadkowe.
strona 11
Energetyka
W wyniku kontroli przeprowadzonych w spółkach wydzielonych ze struktur elektrowni
i elektrociepłowni w ramach procesów przekształceń własnościowych, które miały miejsce
w latach ubiegłych w energetyce zawodowej na terenie województwa śląskiego stwierdzono,
że zmiany w strukturze organizacyjnej i własnościowej wiązały się przede wszystkim z restrukturyzacją zatrudnienia w służbach ruchowych oraz remontowych. Skutkiem opisanych
procesów w sferze prawnej ochrony pracy było przede wszystkim występowanie naruszeń
przepisów o czasie pracy poprzez niezachowywanie dobowych i tygodniowych okresów odpoczynku.
Dodatkowym czynnikiem wpływającym na nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy było zjawisko skracania terminów remontów urządzeń energetycznych.
Działania inspektorów pracy w spółkach, w których występowały przypadki naruszania przepisów o czasie pracy okazały się skuteczne. Dokonano takich zmian w organizacji
pracy, które zminimalizowały zjawisko zatrudniania pracowników w godzinach nadliczbowych
w trakcie kampanii remontowych.
Natomiast u operatorów systemu dystrybucji energii elektrycznej powtarzalne nieprawidłowości dotyczące nie zapewniania pracownikom nieprzerwanego 11-godzinnego odpoczynku dobowego oraz tygodniowych okresów odpoczynku, a także przeciętnie 5-dniowego
tygodnia pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, dotyczyły przede wszystkim pracowników pogotowia energetycznego. Było to spowodowane zbyt małą obsadą osobową pracowników niezbędnych do usuwania awarii oraz wykonywania prac na sieci dystrybucji energii
elektrycznej.
Zarówno w sektorze wytwarzania energii, jak i w sektorze dystrybucji powtarzalne
nieprawidłowości dotyczyły głównie naruszania przepisów o czasie pracy.
W zakresie wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy ujawniono nieterminowe wypłacanie wynagrodzeń za pracę w pierwszej połowie 2009 r.
Było to spowodowane tym, że podstawowi zleceniodawcy prac remontowych nie zlecali żadnych dodatkowych prac. Przy braku możliwości pozyskania zleceń z rynku zewnętrznego,
powodowało to przejściowe braki płynności finansowej, a w konsekwencji opóźnienia w wypłacie wynagrodzeń. Zdecydowane działania inspektorów pracy przyczyniły się do wyraźnej
poprawy tej sytuacji w drugiej połowie 2009 r.
W zakresie eksploatacji urządzeń i instalacji elektroenergetycznych zarówno przez
odbiorców przyłączonych do sieci dystrybucyjnej, jak i przez elektrownie i elektrociepłownie,
powtarzalne nieprawidłowości dotyczyły wykonywania badań ochrony przed rażeniami dla
strona 12
urządzeń i sieci zasilanych napięciami do i powyżej 1 kV. Miało to związek z wejściem w życie nowelizacji rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Zgodnie z tym
przepisem zmianie uległy warunki techniczne dotyczące ochrony przed rażeniami dla sieci
elektroenergetycznych zasilanych napięciami do i powyżej 1 kV.
W zakresie eksploatacji urządzeń pomocniczych kotłów stwierdzono nieprawidłowości w zakresie stanu technicznego urządzeń nawęglania oraz odżużlania. Opisane zjawisko
występowało przede wszystkim w ciepłowniach przykopalnianych.
Typową nieprawidłowością w sferze organizacji bezpiecznej pracy w energetyce, występującą w elektrowniach systemowych było powierzanie bieżącej obsługi urządzeń firmom
zewnętrznym niezwiązanym ruchowo z daną elektrownią, tj. pracownikom nie znającym dobrze schematów technologicznych urządzeń oraz układów sieci.
W elektrowniach i elektrociepłowniach sprzęgniętych w systemie elektroenergetycznym kraju, w których w ramach procesów restrukturyzacji wydzielono spółki zajmujące się
remontami oraz utrzymaniem ruchu urządzeń energetycznych występowało zjawisko powierzania pracownikom podmiotów, które nie prowadziły eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych funkcji pracownika dopuszczającego do prac, wykonywanych przy tych urządzeniach na podstawie poleceń pisemnych.
Mimo wielu uwag i nieprawidłowości można wskazać również przykłady pozytywnych
działań ze strony pracodawców. W spółkach Vattenfall Network Services Poland oraz Vattenfall Distribution Poland S.A., które są odpowiedzialne za eksploatację sieci dystrybucji
energii elektrycznej, przy współudziale inspektora pracy wprowadzono wieloletni program
poprawy bezpieczeństwa eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych systemu dystrybucji
energii elektrycznej o nazwie „Bezpieczna Sieć”. W ramach wdrożonego programu poprawy
bezpieczeństwa ruchu sieci elektroenergetycznej wprowadzono nowe technologie badań
ochrony przed rażeniami w sieciach średnich napięć, zgodne z warunkami technicznymi,
określonymi w nowelizacji cytowanego przepisu, zarówno po stronie zasilania, jak i po stronie odbiorców.
strona 13
Kolej
W 2009 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 44 kontrole w podmiotach zajmujących
się transportem kolejowym i utrzymaniem infrastruktury kolejowej we właściwym stanie technicznym.
Były to kontrole związane z rozpatrywaniem skarg zgłaszanych przez pracowników
i organizacje związkowe, z analizowaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, jak
i kontrole z zakresu bhp i prawa pracy.
W ramach kontroli z zakresu bezpieczeństwa pracy dokonano rozpoznania w zakresie zasad użytkowania wózków motorowych podczas przejazdów po torach czynnych. Ustalono, że występowały przypadki prowadzenia ruchu tych wózków na liniach kolejowych
w jednoosobowej obsadzie, w sytuacji gdy wózki te nie były wyposażone w urządzenia bezpieczeństwa ruchu. Brak tych urządzeń zobowiązywał pracodawców do wprowadzenia dwuosobowej obsady, czego nie przestrzegano. W tym stanie rzeczy do pracodawców skierowano wystąpienia mające na celu wyeliminowanie wyżej wymienionych nieprawidłowości.
O dokonanych ustaleniach powiadomiono również Oddział Okręgowy Urzędu Transportu
Kolejowego w Katowicach.
W 2009 r. dały się również zauważyć przykłady działań, których rezultatem była poprawa warunków pracy. Wiązało się to głównie z kompleksowym remontem obiektów budowlanych i modernizacją urządzeń technicznych. Jeden z przykładów pokazuje, że nie w każdym przypadku inwestowanie w nowe urządzenia przebiegało bezproblemowo. Podczas
kontroli w zakładzie, który rozpoczął eksploatację nowych czteroczłonowych elektrycznych
zespołów trakcyjnych produkcji STADLER (Szwajcaria) stwierdzono, że istniejące zaplecze
techniczne (hala napraw elektrycznych zespołów trakcyjnych) nie jest dostosowana do obsługi takich zespołów, ze względu na ich długość wynoszącą około 74 m, przy długości hali
około 75 m. Skutkowało to zastawianiem przejść komunikacyjnych biegnących w poprzek
hali przy bramach wjazdowej i wyjazdowej. Przykład ten pokazuje, że poprawa warunków
pracy w tej branży wymaga kompleksowych rozwiązań.
Tematyka kontroli z zakresu prawa pracy obejmowała przede wszystkim zagadnienia
czasu pracy. Dokonane ustalenia wskazują, że w tym obszarze nieprawidłowości miały powtarzalny charakter. Najwięcej problemów odnotowano w zakresie przestrzegania ustalonych rozkładów czasu pracy i wprowadzania do nich zmian, ewidencjonowania czasu pracy,
organizowania pracy w sposób zapewniający przeciętnie 5-dniowy tydzień pracy w okresie
rozliczeniowym, głównie w grupie pracowników obsługujących bocznice na terenie kopalń,
w mniejszym stopniu w stosunku do pracowników zatrudnionych na stanowiskach maszynistów pojazdów trakcyjnych.
strona 14
W jednym z zakładów stwierdzono, że do dnia 31 maja 2009 r. na konto zakładowego
funduszu świadczeń socjalnych wpłynęło jedynie 9,87% zaplanowanej kwoty odpisu.
W kwestii tej pracodawca był jednak całkowicie zależny od decyzji centrali spółki
w Warszawie, dysponującej środkami pieniężnymi na ten cel.
Zaznaczyć należy, że rok 2009 (oraz koniec roku 2008) był czasem zmian organiza1
cyjnych, co wiązało się między innymi z przejmowaniem pracowników w trybie art. 23 kodeksu pracy, czy też wdrażaniem procesu zwolnień z przyczyn niedotyczących pracowników.
W pierwszym przypadku można było zauważyć, że rodzi to pewne problemy w organizacji
pracy, gdyż do pracowników zatrudnionych na tych samych stanowiskach miały często zastosowanie różne przepisy, wynikające z zakładowych układów zbiorowych pracy. Z tych
samych powodów występowały przypadki znacznych różnic w wynagrodzeniu należnym za
pracę tego samego rodzaju. Powyższy stan jest zgodny z przepisami prawa pracy, jednak
budzi to pewne niezadowolenie w grupie pracowników, którzy na mocy obowiązującego
układu zbiorowego otrzymują wynagrodzenie niższe, wykonując podobną lub taką samą pracę.
Biorąc pod uwagę różnorodność problemów, jakie występują w zakładach transportu
kolejowego i utrzymania infrastruktury kolejowej oraz ilość zatrudnionych pracowników należy stwierdzić, że w zakładach tej branży ogólny stan przestrzegania przepisów prawa pracy
jest dobry, co nie wyklucza występowania jednostkowych problemów. Nieprawidłowości występują głównie w tych obszarach, które wymagają angażowania znacznych środków finansowych (dotyczy to głównie stanu technicznego obiektów i infrastruktury kolejowej).
Handel
Oceniając hipermarkety można uznać, że stan przestrzegania przepisów prawnej
ochrony pracy uległ dalszej poprawie. Dominującą nieprawidłowością było nierzetelne ewidencjonowanie czasu pracy, skutkujące zaniżeniem wynagrodzenia. Kontrole w hipermarketach kontrolowanych po raz pierwszy, w szczególności prowadzących sprzedaż ogólnospożywczą, wykazały znaczne nieprawidłowości w zakresie ewidencjonowania czasu pracy,
co z kolei miało istotny wpływ na wysokość naliczanego i wypłacanego wynagrodzenia.
W obszarze dotyczącym czasu pracy nieprawidłowości polegały na nieudzielaniu pracownikom co najmniej 11-godzinnego dobowego nieprzerwanego odpoczynku, zatrudnianiu kobiet
w ciąży ponad 8 godzin w ciągu doby. Skala naruszeń przepisów dotyczących ochrony wynagrodzeń w odniesieniu do ogólnej liczby zatrudnionych w hipermarketach nie była duża.
Pozytywnie można ocenić fakt, iż kontrole nie wykazały przypadków niezapewnienia pracownikom przeciętnego 5-dniowego tygodnia czasu pracy, odpoczynków tygodniowych oraz
strona 15
co najmniej raz na 4 tygodnie niedzieli wolnej od pracy. Nie wykazano również istotnych
uchybień w przestrzeganiu przepisów prawa pracy w zakresie nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy oraz prowadzenia dokumentacji pracowniczej.
Kontrole przeprowadzone po raz pierwszy w mniejszych placówkach handlowych wykazały, iż stan przestrzegania przepisów prawa pracy jest na niskim poziomie. Rażące naruszanie przepisów dotyczyło czasu pracy oraz wypłaty wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. Część pracodawców nie prowadziła ewidencji czasu
pracy, bądź prowadziła ją nierzetelnie, nie prowadziła ewidencji przydziału odzieży i obuwia
roboczego, nie potwierdzała pracownikom na piśmie umów o pracę.
Wyniki kontroli przeprowadzonych w mniejszych placówkach handlowych, które były
już kontrolowane w ubiegłych latach, pozwalają na ogólne stwierdzenie, że stan przestrzegania prawa pracy uległ pewnej poprawie. Nieznaczna była skala naruszeń przepisów prawa
dotyczących wypłaty wynagrodzeń i innych świadczeń, czasu pracy i urlopów wypoczynkowych. Kontrole w tych placówkach nie wykazały przypadku nielegalnego zatrudniania pracowników.
Nieprawidłowości dotyczące bezpieczeństwa pracy występowały częściej w placówkach wielkopowierzchniowych. Kontrole przeprowadzone w tych placówkach ujawniły naruszenia przepisów w zakresie wykonywania prac transportowych spowodowane niedostateczną liczbą pracowników na poszczególnych zmianach, nadmiernym pośpiechem w wykonywaniu prac, lekceważeniem przepisów i zasad bezpieczeństwa, zarówno przez pracowników, jak również przez osoby kierujące pracą, brak świadomości zagrożeń występujących
w procesie pracy, brak szczegółowych instrukcji i procedur dla prac nietypowych i niecodziennych, np. prac porządkowych na wysokości.
Z dokonanego rozpoznania oraz z informacji udzielonych przez kierowników sklepów
wynika, że świadomość zagrożeń oraz wiedza w zakresie bezpieczeństwa pracy jest większa w przypadku pracowników placówek branży przemysłowej. Reasumując, stwierdzić należy, że handel to ta branża, która wymaga stałego nadzoru ze strony inspektorów pracy.
Służba zdrowia
Najczęściej występujące nieprawidłowości w zakresie technicznego bezpieczeństwa
pracy, stwierdzane w trakcie kontroli przeprowadzonych w 2009 r. w zakładach opieki zdrowotnej dotyczyły w pierwszej kolejności braku wyposażenia pracowników w odzież i obuwie
robocze oraz w wymagane środki ochrony indywidualnej. Odnotowano również przypadki
przeprowadzania w sposób niewłaściwy oceny ryzyka zawodowego dla stanowisk pracy wy-
strona 16
stępujących w zakładach opieki zdrowotnej. W ocenie tej nie uwzględniano wszystkich zagrożeń stwarzanych przez czynniki chemiczne i biologiczne oraz wymogów wynikających
z przepisów rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz. U. Nr 81, poz. 716 z późn. zm.), a także
rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych
(Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z późn. zm.). W dalszym ciągu występowały przypadki braku
instrukcji bhp dotyczące obsługi użytkowanej aparatury i urządzeń medycznych oraz prowadzonych procesów pracy.
Nieprawidłowości te wynikały przede wszystkim z niewłaściwej interpretacji obowiązujących przepisów prawa pracy oraz z braku woli ich stosowania. Istotne znaczenie miał tu
również brak odpowiedniej wiedzy pracodawców, zwłaszcza w zakresie doboru środków
ochrony indywidualnej, co wyrażało się wyposażaniem pracowników, pracujących w warunkach ekspozycji na czynniki chemiczne, w środki ochrony indywidualnej nie stanowiące materiału barierowego dla większości stosowanych w zakładach opieki zdrowotnej substancji
i preparatów chemicznych. Nie bez znaczenia było również tolerowanie utrwalonych złych
nawyków, dotyczących sposobów postępowania i organizacji pracy, np. w zakresie postępowania z odpadami medycznymi, w tym z tzw. odpadami zakaźnymi.
Nadal widoczna jest duża skala nieprawidłowości w zakresie dostosowania pomieszczeń zakładów opieki zdrowotnej do wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 10 listopada 2006 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej
(Dz. U. Nr 213, poz. 1568, z późn. zm.). Wynika to głównie z lokalizacji zakładów opieki
zdrowotnej w budynkach niedostosowanych do wymagań obowiązujących w tym zakresie
przepisów i norm, braku odpowiednich środków finansowych przeznaczonych na bieżące
remonty oraz pogarszającej się z roku na rok sytuacji ekonomicznej całej służby zdrowia.
W trakcie kontroli prowadzonych w 2009 r. inspektorzy pracy ujawniali przypadki braku realizacji dyspozycji przepisów ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń (Dz. U. Nr 149, poz. 1076 z późn.
zm.). Powodem takiego stanu rzeczy był brak możliwości ustalenia wysokości środków przekazanych w 2009 r. przez płatnika – Narodowy Fundusz Zdrowia z tytułu wzrostu kwoty zobowiązania, o której mowa w art. 136 pkt 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135
z późn. zm.), przeznaczonych na wzrost wynagrodzeń. Zgodnie z opinią Narodowego Funduszu Zdrowia wartość tzw. „kontraktów” dla poszczególnych jednostek służby zdrowia
strona 17
w 2009 r. nie jest niższa od wartości pierwotnej kontraktów zawartych na 2008 r., nie jest
jednakże możliwe wyodrębnienie i wskazanie w 2009 r. i w latach następnych kwoty
tzw. „produktu podwyżkowego”. Zdaniem pracodawców i przedstawicieli organizacji związkowych działających na terenie zakładów opieki zdrowotnej, niewyodrębnienie konkretnej
kwoty przeznaczonej na wzrost wynagrodzeń uniemożliwia ustalenie wysokości wynagrodzenia pracowników zgodnie z obowiązkami wynikającymi z ustawy z dnia 22 lipca 2006 r.
o przekazaniu środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń
(Dz. U. Nr 149, poz. 1076 z późn. zm.).
Podobnie jak w latach poprzednich, kontrole w zakładach opieki zdrowotnej wykazywały również przypadki nieprawidłowego bilansowania czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, przypadki niewypłacania pracownikom dodatków z tytułu pracy w godzinach
nadliczbowych oraz przypadki zatrudniania pracowników w czasie pracy przekraczającym
normę dobową dla pracowników zakładów opieki zdrowotnej. Wynikało to przede wszystkim
z braku świadomości prawnej dotyczącej zakresu obowiązków ciążących na pracodawcy
oraz z niedostatku środków finansowych, pozyskiwanych z kontraktów zawieranych ze Śląskim Oddziałem Narodowego Funduszu Zdrowia w Katowicach.
Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy pracowników oraz osób świadczących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy
W 2009 roku do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach zgłoszono 342 wypadki, w których poszkodowanych zostało 495 osób.
Inspektorzy pracy zbadali okoliczności i przyczyny 363 wypadków przy pracy (śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, a także niektórych lekkich), w których poszkodowanych zostało ogółem 497 osób, w tym 118 doznało ciężkich obrażeń ciała, a 78 poniosło śmierć.
strona 18
Liczba poszkodowanych
ROK
Liczba zbadanych wypadków
ogółem
ogółem
2009
lżejsze uszko-
śmiertelnym
dzenie ciała
dzenie ciała
497
78
118
301
66
200
9
14
177
374
523
90
164
269
63
212
15
23
174
374
511
100
148
263
74
206
31
15
160
zbiorowe
2008
ciężkie uszko-
363
w tym wypadki
ogółem
ze skutkiem
w tym wypadki
zbiorowe
ogółem
2007
w tym wypadki
zbiorowe
Liczba poszkodowanych w wypadkach zbadanych wg podstawy prawnej zatrudnienia.
Liczba poszkodowanych
ROK
Status zatrudnienia
ze skutkiem
ciężkie uszko-
lżejsze uszko-
śmiertelnym
dzenie ciała
dzenie ciała
451
69
102
280
46
9
16
21
480
74
153
253
43
16
11
16
478
92
136
250
33
8
12
13
ogółem
pracownicy
2009
osoby pracujące na innej podstawie
niż stosunek pracy
pracownicy
2008
niż stosunek pracy
pracownicy
2007
niż stosunek pracy
Wśród badanych wypadków, najliczniejsza grupa poszkodowanych zatrudniona była w (według klasyfikacji PKD):
•
przetwórstwie przemysłowym – 23% (w 2008 r. – 27,7%, w 2007 r. – 27,8%),
•
budownictwie – 22,3% (w 2008 r. – 22%, w 2007 r. – 24,1%),
•
górnictwie – 22,3% (w 2008 r. – 13,6%, w 2007 r. – 12,9%),
•
handlu i naprawach – 7,8% (w 2008 r. – 5,74%, w 2007 r. – 10%).
strona 19
W wypadkach ze skutkiem śmiertelnym najwięcej poszkodowanych zatrudnionych było w:
•
budownictwie – 24,3% (w 2008 r. – 24,5%, w 2007 r. – 30%),
•
górnictwie – 24,3% (w 2008 r. – 26,7%, w 2007 r. – 23%),
•
przetwórstwie przemysłowym 19,2% (w 2008 r. – 22,2%, w 2007 r. – 24%).
Wśród wypadków ciężkiego uszkodzenia ciała najwięcej poszkodowanych było w:
•
przetwórstwie przemysłowym – 35,5% (w 2008 r. – 40,8%, w 2007 r. – 34,5%),
•
budownictwie – 30,5% (w 2008 r. – 22,6%, w 2007 r. – 21%),
•
górnictwie - 10% (w 2008 r. - 13,4%, w 2007 r. – 10,8%).
strona 20
Z analizy danych dotyczących stażu pracy osób poszkodowanych wynika, iż największy udział miały osoby o zatrudnieniu krótszym niż 1 rok – 87,9%. Stan ten utrzymuje się od
kilku lat – w 2008 r. osoby takie stanowiły 59,7% ogółu poszkodowanych, a w 2007 r. –
27,4%.
Na zaistnienie badanych wypadków, w których poszkodowanych zostało 497 osób
wpływ miało ogółem 2.886 przyczyn – w tym według częstotliwości ich występowania:
•
1.652 przyczyny wynikające z zachowań ludzkich (57,2 % ogółu przyczyn),
•
686 przyczyn organizacyjnych (23,8 %),
•
548 przyczyn technicznych lub technologicznych (19,0%).
Przyczyny wypadków przy pracy w danej grupie
strona 21
Z przedstawionych powyżej danych wynika, że w grupie przyczyn technicznych najwięcej poszkodowanych zostało z powodu wad konstrukcyjnych lub niewłaściwych rozwiązań technicznych i ergonomicznych czynnika materialnego, w grupie przyczyn organizacyjnych najwięcej poszkodowanych zostało z powodu nieodpowiedniej ogólnej organizacji pracy, natomiast w grupie przyczyn ludzkich najwięcej poszkodowanych zostało na skutek nieprawidłowych zachowań pracowników.
Przyczyny techniczne, to w szczególności:
•
nieodpowiednia wytrzymałość czynnika materialnego – 67,8% poszkodowanych
w tej grupie przyczyn,
•
brak lub niewłaściwe urządzenia zabezpieczające – 9,4% poszkodowanych,
w tym przede wszystkim brak urządzeń zabezpieczających,
•
wady materiałowe czynnika materialnego – 6,9%,
•
niedotrzymanie wymaganych parametrów technicznych – 3,8%.
Przyczyny organizacyjne:
•
tolerowanie przez osoby sprawujące nadzór odstępstw od przepisów i zasad bhp
– 13,8% poszkodowanych w tej grupie przyczyn,
•
brak nadzoru – 13,7%,
•
brak instrukcji posługiwania się czynnikiem materialnym – 7,2%,
•
brak środków ochrony indywidualnej – 4,3%,
•
brak lub niewłaściwe szkolenie bhp – 4,2%.
Przyczyny ludzkie:
•
zaskoczenie niespodziewanym zdarzeniem – 15,7% poszkodowanych,
•
niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności – 5,8%,
•
lekceważenie występującego zagrożenia – 5,8%,
•
zbyt szybka jazda – 3,1%,
•
inna przyczyna – 39,3% poszkodowanych w tej grupie przyczyn. Zostały tu zakwalifikowane przyczyny leżące po stronie niezależnej w żaden sposób od człowieka uczestniczącego w procesie pracy – a leżące po stronie przyrody. Do tej
grupy przyczyn zaliczane były między innymi wstrząsy górotworu.
strona 22
3.
OCENA PRZESTRZEGANIA PRAWA PRACY
Kontrole przeprowadzone w 2009 r. potwierdziły utrzymującą się tendencję występo-
wania typowych naruszeń przepisów prawa pracy przez pracodawców. Wśród najczęściej
występujących tego typu nieprawidłowości, na szczególną uwagę zasługują przypadki naruszania przepisów dotyczących: nawiązywania stosunku pracy, czasu pracy, wynagrodzenia
za pracę i innych związanych z nią świadczeń, urlopów wypoczynkowych, czy też stosowania praktyk mobbingowych. W ostatnich latach systematycznie wzrasta również ilość zgłoszeń o nieprawidłowościach, do jakich dochodzi w związku ze świadczeniem przez pracowników pracy w warunkach oddelegowania na terytorium innego państwa.
W 2009 r. - podobnie jak w latach ubiegłych - zauważalna była wzrastająca tendencja
naruszania postanowień art. 22 kodeksu pracy, przejawiająca się zarówno w zawieraniu
umów cywilnoprawnych (najczęściej umowy zlecenia) w warunkach, gdy ze względu na sposób świadczenia pracy powinna być zawarta umowa o pracę, jak i zastępowania umów
o pracę umowami cywilnoprawnymi.
Działania inspektorów pracy zmierzające do sankcjonowania tego typu praktyki doznają w ostatnim okresie utrudnień wynikających z faktu utrwalającego się w orzecznictwie
stanowiska, zgodnie z którym o rodzaju zawartej umowy w głównej mierze decyduje wola
stron. Tym samym powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy wytoczone przez inspektora pracy, pomimo istnienia wyraźnych podstaw w art. 22 kodeksu pracy, niejednokrotnie
okazują się być nieskuteczne.
Ostateczne rozstrzygnięcie w zakresie charakteru danego stosunku prawnego powinno opierać się na analizie treści zawartej umowy oraz sposobu jej wykonywania. W przypadku ustalenia, że sposób wykonywania umowy jest zgodny z jej treścią przyjąć należałoby,
że treść rozstrzyga o prawnej kwalifikacji umowy. Jeżeli jednak sposób wykonywania umowy
odbiega od jej treści, to decydujący jest ten sposób.
Podobnie jak w latach ubiegłych, tak i w roku 2009, niezależnie od powództw o ustalenie stosunku pracy, przypadki naruszania art. 22 kodeksu pracy eliminowane były poprzez
kierowanie do pracodawców wystąpień o usunięcie nieprawidłowości polegających na niezgodności rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy. Stosowanie tego typu działań
okazywało się często bardziej efektywne od powództw sądowych.
Problem naruszania przepisów o czasie pracy należy do najpowszechniej stwierdzanych nieprawidłowości w toku czynności kontrolnych. W roku 2009, podobnie jak w latach
ubiegłych,
dotyczył
zwłaszcza
przestrzegania
obowiązku
zapewnienia
przeciętnie
5-dniowego tygodnia pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym oraz rekompensowania pracy wykonywanej w dniach wolnych od pracy w sposób przewidziany prawem. Kwintesencją
strona 23
tego zjawiska są nieprawidłowości w zakresie rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych oraz sposobu jej dokumentowania w ewidencji czasu pracy.
W dalszym ciągu, w dużej liczbie przypadków, pracodawcy nie określają terminów dni
wolnych od pracy w 5-dniowym tygodniu pracy. Jest to tylko jeden z przejawów nienależytego ewidencjonowania czasu pracy. Praktyka ta ma bezpośrednie przełożenie na pozbawianie pracowników należnych im świadczeń.
Wśród najczęstszych przypadków łamania kodeksowej regulacji dotyczącej czasu
pracy należy wymienić także praktykę naruszania tzw. doby pracowniczej. Jedynym systemem czasu pracy, który dopuszcza ponowne stawienie się pracownika w pracy, w tej samej
dobie pracowniczej, jest system przerywanego czasu pracy. Jego wprowadzenie wymaga
jednak zachowania przesłanek określonych w art. 139 kodeksu pracy. Poza tym systemem,
ponowne stawienie się pracownika w miejscu pracy na polecenie pracodawcy, w tej samej
dobie pracowniczej, traktowane jest jako naruszenie doby, skutkujące powstaniem godzin
nadliczbowych. Pracodawcy próbują usprawiedliwiać tego typu praktykę zbyt małą elastycznością kodeksowych przepisów odnoszących się do systemów czasu pracy i przyjętych w ich
ramach dostępnych form organizacji czasu pracy. Ponadto, w tego typu przypadkach pracodawcy niejednokrotnie w sposób nieuzasadniony podnoszą argument, iż w obecnym stanie
prawnym brak jest wyraźnej normy, nakazującej traktowanie organizowanej w ten sposób
pracy jako pracy w godzinach nadliczbowych.
Na przestrzeni ostatnich lat zjawisko naruszania doby pracowniczej wydaje się przybierać na sile. Tendencja ta jest po części sprzężona z propagowanym coraz szerzej w doktrynie poglądem o dopuszczalności stosowania tzw. ruchomego systemu czasu pracy.
Na bazie tego systemu dopuszczalnym miałoby być wprowadzenie różnych godzin rozpoczynania i kończenia pracy przez pracownika, przy czym ewentualne ponowne wykonywanie
pracy w tej samej dobie nie jest traktowane jako praca w godzinach nadliczbowych, jeżeli
tylko decyzja o momencie rozpoczęcia kolejnego dnia pracy w poprzedniej dobie pozostawiona została pracownikowi. Przedmiotowy system, do czasu wejścia w życie ustawy
z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 125, poz. 1035), nie znajdował oparcia w jakiejkolwiek regulacji prawnej.
W okresie obowiązywania ustawy (do 31 grudnia 2011 r.) stosowanie omawianego systemu
dopuszczalne jest na zasadach ustalonych w art. 10 i 11 ustawy.
Szczegółowe zagadnienia związane z przestrzeganiem przepisów o czasie pracy
uwidaczniały się na tle kontroli stosowania postanowień ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r.
o czasie pracy kierowców (Dz. U. Nr 92, poz. 879 z późn. zm.) oraz ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.).
strona 24
W przypadku przedsiębiorstw przewozowych, najczęściej występujące nieprawidłowości dotyczyły problematyki prawidłowego ustalania rozkładów czasu pracy, określenia
wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy czasem pracy a czasem dyżurów kierowcy,
określenia tzw. innych czynności kierowcy określonych w art. 20 wyżej wymienionej ustawy,
czy też stosowania regulacji zawartej w art. 21 i 25 ustawy po jej zmianie w 2009 r.
Natomiast najczęściej występujące nieprawidłowości dotyczące czasu pracy w zakładach opieki zdrowotnej koncentrowały się wokół takich zagadnień jak: niewłaściwe bilansowanie czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, skutkujące niewypłaceniem pracownikom dodatków z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych oraz zatrudnianie pracowników
w czasie pracy przekraczającym normę dobową przewidzianą dla pracowników zakładów
opieki zdrowotnej. Przy czym należy zaznaczyć, że skala tych nieprawidłowości w roku 2009
- na tle lat ubiegłych - wykazuje zauważalną poprawę.
Kolejnym z zagadnień należących do kluczowych tematów będących przedmiotem
kontroli jest kwestia przestrzegania przepisów prawa pracy w zakresie wypłaty należnych
pracownikom wynagrodzeń oraz innych świadczeń pieniężnych wynikających ze stosunku
pracy.
Po krótkotrwałej poprawie odnotowanej w roku 2008 na tle lat ubiegłych, wyniki kontroli przeprowadzonych w 2009 r. wykazały, że stopień przestrzegania wspomnianych przepisów prawa pracy uległ ponownemu pogorszeniu. Wpływ na taki stan rzeczy niewątpliwie
wywarła ogólnoświatowa sytuacja gospodarcza, będąca następstwem przedłużającego się
kryzysu ekonomicznego, którego kulminacja przypadała na rok 2009. Kryzys ekonomiczny
osłabił kondycję finansową sporej części pracodawców i negatywnie odbił się na płynności
płatniczej prowadzonych przez nich przedsiębiorstw. Fakt ten w następstwie rzutował na
sposób i termin wypłacania należnych pracownikom świadczeń. W świadomości części pracodawców nadal funkcjonuje przeświadczenie, że trudna sytuacja finansowa przedsiębiorstwa usprawiedliwia naruszanie przepisów płacowych.
Najbardziej typowym przejawem naruszania omawianych przepisów jest problem
niewypłacania wynagrodzenia za pracę lub wypłacania wynagrodzenia z opóźnieniem.
Opóźnienia terminów płatności wynagrodzeń za pracę sięgają najczęściej kilku dni i z reguły
dotyczą pojedynczych pracowników. Rzadziej zaś całej załogi przedsiębiorstwa.
W dalszym ciągu odnotowywana jest praktyka bazująca na mylnym przekonaniu,
że chwila wygenerowania i zatwierdzenia przelewu elektronicznego w dniu wypłaty spełnia
warunek terminowego spełnienia świadczenia. Tymczasem wysłany w ten sposób przelew
niejednokrotnie zostaje zaksięgowany na koncie bankowym pracownika już po dniu wypłaty,
co sprawia, że mamy do czynienia z opóźnieniem.
strona 25
Innym przejawem naruszenia przepisów o wynagrodzeniu za pracę są przypadki nieprawidłowego ustalania jego wysokości. Przy czym nieprawidłowości te są najczęściej nie
tyle następstwem błędnej metodyki ustalania wysokości wynagrodzenia, czy też omyłek rachunkowych, co wynika z faktu nieuwzględnienia prawa do części wynagrodzenia bądź
związanych z nim dodatków będących konsekwencją pracy w zwiększonym wymiarze czasu
pracy lub w godzinach nadliczbowych. W przeważającej liczbie przypadków nieprawidłowości te pozostają w prostym związku z faktem nierzetelnie prowadzonej ewidencji czasu pracy, której zapisy niejednokrotnie znacznie odbiegają od rzeczywistego stanu faktycznego.
W tego typu sytuacjach inspektorzy pracy, bez udziału samych pracowników i dostarczonych
przez nich dowodów, właściwie nie posiadają realnych możliwości prawidłowego ustalenia
rzeczywistego wymiaru świadczonej pracy. Sami zaś pracownicy pozostający w zatrudnieniu, z uwagi na obawę utraty pracy, z reguły nie są zainteresowani składaniem obciążających wyjaśnień.
Podobnie jak w przypadku problematyki naruszania przepisów o czasie pracy,
tak i w kwestii nieprawidłowości w zakresie wypłaty wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą, szczególny charakter miały problemy stwierdzone w toku kontroli zakładów
opieki zdrowotnej. Problemy te mają swe źródło w odrębnej regulacji prawnej obowiązującej
grupę pracowników związanych ze służbą zdrowia. W tym kontekście przytoczyć należy
zwłaszcza:
•
niewłaściwą realizację obowiązków wynikających z art. 59a ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (przeznaczenie nie mniej niż 40% kwoty, o którą wzrosło zobowiązanie,
na wzrost wynagrodzeń osób zatrudnionych w tym zakładzie),
czy też
•
brak realizacji dyspozycji przepisów ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu
środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń (Dz. U. Nr 149,
poz. 1076 z późn. zm.).
Zgłaszane nieprawidłowości w zakresie uprawnień urlopowych najczęściej dotyczyły
utrudniania pracownikom korzystania z urlopów wypoczynkowych, zarówno tzw. urlopów
taryfowych, jak i tzw. urlopu na żądanie. Podobnie jak w latach ubiegłych, w sporej liczbie
kontroli przeprowadzanych po upływie pierwszego kwartału 2009 r. inspektorzy stwierdzili
wiele przypadków naruszenia dyspozycji zawartej w art. 168 kodeksu pracy. Liczba pracodawców nieudzielających zaległego urlopu wypoczynkowego do końca pierwszego kwartału
następnego roku kalendarzowego, w którym pracownik nabył do niego prawo, utrzymuje się
stale na niepokojąco wysokim poziomie.
strona 26
Z roku na rok systematycznie wzrasta liczba skarg dotyczących nieprawidłowości,
do jakich dochodzi w ramach delegowania polskich pracowników w warunkach świadczenia
usług w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Problematyka ta jest przedmiotem odrębnych regulacji prawnych w poszczególnych państwach członkowskich, której źródłem jest Dyrektywa Nr 96/71/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 16 grudnia 1996 r.,
dotycząca delegowania pracowników w ramach świadczenia usług (Dz. Urz. UE z 1997 r.).
Najczęściej zgłaszane problemy dotyczące delegowania pracowników polskich do innych krajów Unii Europejskiej dotyczą niezapewnienia minimalnego wynagrodzenia za pracę, czy też nienależytego rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych. W związku
z tym, że przywrócenie stanu zgodnego z prawem w opisywanych sytuacjach najczęściej
wymaga zastosowania przepisów prawa państwa przyjmującego, czynności kontrolne ograniczają się do zainicjowania kontroli właściwych terytorialnie organów nadzoru rynku pracy
w tym państwie, za pośrednictwem Głównego Inspektoratu Pracy, jako instytucji łącznikowej.
Skarżącemu zaś udzielana jest informacja o podjętych działaniach, wraz z sugestią dotyczącą możliwości dochodzenia stosownych roszczeń, zarówno w państwie miejsca oddelegowania, jak i przed sądem polskim.
strona 27
4.
DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA
Działalność kontrolna Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach w 2009 roku
koncentrowała się na najistotniejszych problemach, mierzonych skalą ujawnianych przez
inspektorów pracy nieprawidłowości. Kontrole dotyczyły w większości rozpatrywanych skarg
oraz interwencji
podejmowanych w następstwie sygnałów o drastycznych naruszeniach
prawa pracy.
W roku 2009 inspektorzy pracy przeprowadzili łącznie 10.804 kontroli u 8.192 pracodawców i przedsiębiorców.
W 60% kontroli badano jednocześnie przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz prawa pracy.
W roku 2009 inspektorzy pracy wydali 45.026 decyzji nakazowych, z czego 20% dotyczyło wypłacenia 28.391 pracownikom należnych wynagrodzeń i innych świadczeń związanych ze stosunkiem pracy na łączną kwotę ok. 32 mln zł. W wyniku interwencji inspektorów pracy zrealizowano ok. 60% decyzji, co spowodowało wypłacenie 16.769 pracownikom
ok. 17 mln zł zaległych należności.
Zakres tematyczny decyzji pisemnych regulujących nieprawidłowości z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczył przede wszystkim zagadnień związanych z przygotowaniem pracowników do pracy (20%). Najwięcej nieprawidłowości w tym zakresie dotyczyło
braku lub niewłaściwie przeprowadzonych badań lekarskich (16%).
W sytuacjach, gdy kontrolujący stwierdzali prowadzenie prac w sposób stwarzający
bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia, wydawali decyzje wstrzymujące prace do
czasu usunięcia nieprawidłowości. W 2009 r. inspektorzy pracy wydali 1.398 takich decyzji,
wśród których najwięcej związanych było z nieprawidłowościami dotyczącymi maszyn i urządzeń technicznych (40%) oraz stanowisk pracy i procesów technologicznych (35%).
W roku 2009 inspektorzy pracy skierowali 7.350 wystąpień, zawierających 42.396
wniosków, które najczęściej dotyczyły uchybień prawnych w zakresie stosunku pracy (36%)
oraz czasu pracy (15%).
Okręgowy Inspektor Pracy w 2009 r. wydał 7 decyzji zaprzestania działalności lub
działalności określonego rodzaju. Zostały wydane w sytuacjach, kiedy warunki pracy stwarzały
zagrożenie dla zdrowia i życia pracowników i stan ten miał charakter trwały.
Inspektorzy pracy skierowali do właściwych oddziałów ZUS 13 wniosków o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe. Wnioski formułowane były w sytuacji, gdy
dwie kolejne kontrole w zakładzie wykazywały rażące naruszenia obowiązujących przepisów
bhp.
strona 28
Analizując środki prawne wydane przez inspektorów pracy w kontrolach przeprowadzonych w 2009 roku najwięcej nieprawidłowości regulowano u pracodawców zajmujących
się przetwórstwem przemysłowym oraz w zakładach handlowych i usługowych.
Dane statystyczne z działalności kontrolno-nadzorczej Okręgowego Inspektoratu
Pracy w Katowicach w 2009 roku przedstawiają poniższe tabele.
strona 29
Dane statystyczne z działalności kontrolno-nadzorczej OIP Katowice w 2009 roku
( wg sekcji gospodarki narodowej PKD )
L I C Z B A
decyzji
w tym:
1
2
OGÓŁEM, w tym:
decyzji zaprzestania
działalności2
wystąpień3
wniosków
w wystąpieniach
kontroli
ogółem1
wstrzymania
prac
skierowania pracownik. do innych
prac
3
4
5
6
7
8
9
10
11
10804
45026
1398
822
2367
28
7
7350
42396
102
472
27
7
5
0
0
56
353
0
0
1
4
0
95
269
10643
Wyszczególnienie
nakazujących
wypłatę
świadczeń
pieniężnych
sprzeciwów z
art. 56
ustawy Prawo budowlane
1.
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo
2.
Rybołówstwo i rybactwo
1
6
0
0
3.
Górnictwo i kopalnictwo
199
1715
35
4
51
1
4.
Przetwórstwo przemysłowe
2617
13876
389
199
894
5
4
1809
5.
Wytwarzanie i zaopatrywanie*
89
429
15
6
6
1
0
59
277
6.
Budownictwo
1916
8665
690
460
423
2
2
1127
5890
7.
Handel i naprawy*
2659
10617
148
84
360
13
1
1929
12120
8.
Hotele i restauracje
320
987
8
3
81
1
0
240
1661
9.
Transport, gospodarka*
601
1516
17
14
180
0
0
434
2676
10.
Pośrednictwo finansowe
108
220
2
1
20
0
0
76
500
11.
Obsługa nieruchomości i firm*
866
1819
36
26
114
1
0
594
3031
12.
Administracja publiczna*
179
651
1
0
2
1
0
110
483
13.
Edukacja
413
1509
4
4
49
0
0
281
1423
14.
Ochrona zdrowia*
341
1163
6
1
107
0
0
242
1137
15.
Pozostała działalność usługowa*
383
1381
20
13
75
2
0
297
1929
16.
Gospodarstwa domowe*
3
0
0
0
0
0
0
0
0
17.
Organizacje eksterytorialne*
0
0
0
0
0
0
0
0
0
18.
Działalność nieokreślona
Objaśnienia do kolumny 2:
7
0
0
0
0
1
0
0
0
Ad.5. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę
Ad.7. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów mechanicznych, motocykli oraz art. użytku osobistego i domowego
Ad.9. Transport, gospodarka magazynowa i łączność
Ad.11. Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
Ad.12. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne
Ad.14. Ochrona zdrowia i opieka społeczna
Ad.15. Pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna
Ad.16. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników
Ad.17. Organizacje i zespoły eksterytorialne
Objaśnienia do kolumn 4, 9, 10:
1. łączna liczba decyzji wydanych przez inspektorów pracy na podstawie art.11 pkt 1,2,3,4,6,7 ustawy o PIP;
2. liczba decyzji wydanych przez Okręgowego Inspektora Pracy na podstawie art.11 pkt 5 ustawy o PIP;
3. liczba wystąpień skierowanych przez inspektora pracy na podstawie art.11 pkt 8 ustawy o PIP.
strona 30
( wg wielkości zatrudnienia )
L I C Z B A
decyzji
Wyszczególnienie
w tym:
skierowania
pracownik. do
innych prac
nakazujących wypłatę świadczeń pieniężnych
sprzeciwów
z art. 56
ustawy Prawo budowlane
działalności2
wystąpień3
wniosków
w wystąpieniach
kontroli
ogółem1
wstrzymania
prac
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
OGÓŁEM, w tym zakłady o zatrudnieniu:
10804
45026
1398
822
2367
28
7
7350
42396
1.
1-9
4735
17581
640
403
739
18
5
3165
19407
2.
10 - 49
3177
14185
411
244
874
4
0
2221
13493
3.
50 - 249
1787
8349
236
135
573
2
0
1247
6592
4.
250 i powyżej
1105
4911
111
40
181
4
2
717
2904
1
2. liczba decyzji wydanych przez Okręgowego Inspektora Pracy na podstawie art. 11 pkt 5 ustawy o PIP;
strona 31
(wg form własności)
L I C Z B A
decyzji
Wyszczególnienie
1
2
nakazujących
wypłatę świadczeń pieniężnych
działalności2
wystąpień3
wniosków
w wystąpieni
ach
kontroli
ogółem1
wstrzymania prac
3
4
5
6
7
8
9
10
11
10804
45026
1398
822
2367
28
7
7350
42396
1416
6410
69
28
224
2
2
909
4247
1. państwowa
507
2839
55
14
62
0
0
292
1096
2. samorządowa
833
3301
13
13
156
2
0
573
2920
76
270
1
1
6
0
2
44
231
Sektor prywatny
ogółem, w tym własność:
9377
38602
1329
794
2142
25
5
6438
38126
1. prywatna krajowa
8110
33371
1179
721
1725
17
5
5606
33935
2. prywatna zagraniczna
683
2787
71
38
216
5
0
460
2376
3. prywatna mieszana
584
2444
79
35
201
3
0
372
1815
3. mieszana
2.
skierowania
pracownik. do
innych prac
sprzeciwów z
art. 56 ustawy Prawo
budowlane
Sektor publiczny1
OGÓŁEM, w tym:
1.
w tym:
2
3.
Sektor mieszany zrównoważony 3
2
13
0
0
0
0
0
2
16
4.
Nieokreślona własność
9
1
0
0
1
1
0
1
7
Objaśnienia dot. kolumny 2:
1/ sektor publiczny obejmuje podmioty stanowiące własność państwową, jednostek samorządu terytorialnego oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora publicznego;
2/ sektor prywatny obejmuje podmioty gospodarki stanowiące własność prywatną krajową, zagraniczną oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora prywatnego;
3/ sektor mieszany zrównoważony obejmuje własność mieszaną między sektorami z takim samym udziałem własności sektora publicznego i prywatnego.
2. liczba decyzji wydanych przez Okręgowego Inspektora Pracy na podstawie art.11 pkt 5 ustawy o PIP;
Źródło: dane PIP
strona 32
( wg sekcji gospodarki narodowej PKD )
L I C Z B A
ujawnionych wykroczeń
podjętych środków prawnych
w tym:
ogółem
objętych
mandatami
zawartych
we wnioskach do
sądu
objętych środkami wychowawczymi
nałożonych
mandatów
skierowanych
wniosków do
sądu
zastosowanych
środków wychowawczych
3
4
5
6
7
8
9
10
97
Wyszczególnienie
1
2
OGÓŁEM, w tym:
zawiadomień
prokuratury o
przestępstwach
8277
5301
2086
890
2563
679
651
1.
Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo
60
41
9
10
21
4
10
1
2.
Rybołówstwo i rybactwo
0
0
0
0
0
0
0
0
3.
Górnictwo i kopalnictwo
4.
Przetwórstwo przemysłowe
5.
Wytwarzanie i zaopatrywanie*
26
15
0
11
8
0
6
0
6.
Budownictwo
2005
1401
444
160
697
142
123
23
7.
Handel i naprawy*
1887
1288
376
223
618
126
162
16
8.
Hotele i restauracje
318
182
98
38
78
29
24
6
9.
Transport, gospodarka*
626
374
207
45
172
52
36
15
10.
Pośrednictwo finansowe
98
69
22
7
27
9
4
1
11.
Obsługa nieruchomości i firm*
501
279
157
65
147
66
46
9
12.
Administracja publiczna*
38
15
0
23
7
0
14
0
13.
Edukacja
113
58
20
35
25
5
22
0
14.
Ochrona zdrowia*
128
74
10
44
39
6
33
0
15.
Pozostała działalność usługowa*
283
180
60
43
75
18
28
2
16.
Gospodarstwa domowe*
0
0
0
0
0
0
0
0
17.
Organizacje eksterytorialne*
0
0
0
0
0
0
0
0
18.
Działalność nieokreślona
0
0
0
0
0
0
0
0
85
66
10
9
40
2
9
2
2109
1259
673
177
609
220
134
22
Objaśnienia do kolumny 2:
Ad.5. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę
Ad.7. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów mechanicznych, motocykli oraz art. użytku osobistego i domowego
Ad.9. Transport, gospodarka magazynowa i łączność
Ad.11. Obsługa nieruchomości, wynajem, nauka i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
Ad.12. Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenia zdrowotne
Ad.14. Ochrona zdrowia i opieka społeczna
Ad.15. Pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna
Ad.16. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników
Ad.17. Organizacje i zespoły eksterytorialne
strona 33
( wg wielkości zatrudnienia )
L I C Z B A
Wyszczególnienie
w tym:
nałożonych
mandatów
skierowanych
wniosków do
sądu
zastosowanych
zawiadomień prokuratury o przestępstwach
ogółem
objętych
mandatami
zawartych
we wnioskach do
sądu
3
4
5
6
7
8
9
10
OGÓŁEM, w tym zakłady o
zatrudnieniu:
8277
5301
2086
890
2563
679
651
97
1-9
4114
2501
1153
460
1216
376
330
64
2.
10 - 49
2530
1627
660
243
734
188
176
18
3.
50 - 249
1107
764
230
113
384
88
86
9
4.
250 i powyżej
526
409
43
74
229
27
59
6
1
1.
2
strona 34
(wg form własności)
L I C Z B A
w tym:
Wyszczególnienie
1
1.
nałożonych
mandatów
skierowanych
wniosków do
sądu
zastosowanych
zawiadomień
prokuratury o
przestępstwach
ogółem
objętych
mandatami
zawartych we
wnioskach do
sądu
3
4
5
6
7
8
9
10
8277
5301
2086
890
2563
679
651
97
476
282
50
144
138
20
100
3
208
124
31
53
66
11
40
2
246
145
16
85
62
7
55
1
22
13
3
6
10
2
5
0
7799
5017
2036
746
2424
659
551
93
6839
4464
1699
676
2146
566
496
81
490
288
170
32
149
47
27
8
470
265
167
38
129
46
28
4
0
0
0
0
0
0
0
0
2
2
0
0
1
0
0
1
2
OGÓŁEM, w tym:
1
Sektor publiczny
1. państwowa
2. samorządowa
3. mieszana
2.
2
Sektor prywatny
1. prywatna krajowa
2. prywatna zagraniczna
3. prywatna mieszana
3.
4.
Sektor mieszany
3
zrównoważony
Nieokreślona własność
Objaśnienia dot. kolumny 2:
1/ sektor publiczny obejmuje podmioty stanowiące własność państwową, jednostek samorządu terytorialnego oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora publicznego;
2/ sektor prywatny obejmuje podmioty gospodarki stanowiące własność prywatną krajową, zagraniczną oraz z przewagą kapitału podmiotów sektora prywatnego;
3/ sektor mieszany zrównoważony obejmuje własność mieszaną między sektorami z takim samym udziałem własności sektora publicznego i prywatnego.
strona 35
Egzekucja administracyjna decyzji wydanych przez inspektorów
pracy
Istotą administracyjnego postępowania egzekucyjnego jest zapewnienie realizowania
nakazów i zakazów administracyjnych oraz wdrażanie obywateli i innych podmiotów do realizacji zasady praworządności, rozumianej jako wykonywanie obowiązków nałożonych prawem administracyjnym.
W 2009 roku inspektorzy pracy w związku z niewykonaniem decyzji nakazowych
skierowali 279 upomnień do 219 pracodawców.
Upomnieniami objęto 1.055 decyzji, w tym 534 decyzje dotyczyły obowiązków
z zakresu wypłaty wynagrodzeń oraz innych świadczeń ze stosunku pracy, a 521 decyzji
dotyczyło obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pozytywny efekt uzyskano w przypadku 154 upomnień, obejmujących łącznie 430
decyzji, w tym 353 decyzje dotyczyły obowiązków z zakresu bhp, zaś 77 decyzji obowiązków
płacowych.
W okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. inspektorzy pracy prowadzący
egzekucje zainicjowali 66 postępowań egzekucyjnych przeciwko pracodawcom, w wyniku
których wystawiono 45 tytułów wykonawczych dotyczących obowiązków wypłaty wynagrodzeń oraz innych świadczeń ze stosunku pracy oraz 21 tytułów wykonawczych dotyczących
obowiązków z zakresu bhp.
W okresie sprawozdawczym wniesiono 2 zarzuty w zakresie wystawionych tytułów
wykonawczych, z których jeden został oddalony, drugi pozostawiono bez rozpatrzenia
z uwagi na wniesienie go po terminie.
Wobec 54 pracodawców nie wykonujących decyzji zastosowano 177 postanowień
o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia w łącznej wysokości 1.192.500,00 zł.
W postępowaniu dotyczącym realizacji obowiązków z zakresu wypłaty wynagrodzeń
oraz innych świadczeń pieniężnych wynikających ze stosunku pracy wydano 121 postanowień o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia na łączną kwotę 836.500,00 zł.
Natomiast, w postępowaniu dotyczącym realizacji obowiązków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy wydano 56 postanowień o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia
na łączną kwotę 356.000,00 zł.
W okresie od 1 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2009 r. rozpatrzono 42 zażalenia na
postanowienia o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia.
strona 36
Po rozpoznaniu zażaleń wydano:
•
34 postanowienia o utrzymaniu w mocy postanowień o nałożeniu grzywny w celu
przymuszenia,
•
8 postanowień o pozostawieniu zażalenia bez rozpoznania ze względu na uchybienie
terminu do jego wniesienia.
W związku z wykonaniem decyzji umorzono 27 grzywien na łączną kwotę 123.000,00 zł.
W okresie sprawozdawczym nie dokonano żadnego zwrotu ściągniętej grzywny.
Zawieszono 2 postępowania egzekucyjne z uwagi na ogłoszenie upadłości obejmującą likwidację majątku. W okresie tym wydano 29 postanowień o umorzeniu postępowania egzekucyjnego.
W 2009 r. w związku z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym 10 pracodawców wykonało łącznie 14 decyzji, w tym 6 pracodawców zrealizowało 8 decyzji z zakresu
bezpieczeństwa i higieny pracy, zaś 4 pracodawców zrealizowało 6 decyzji płatniczych.
Do urzędów skarbowych do egzekucji przekazano 270 tytułów wykonawczych
na łączną kwotę 753.598,40 zł.
Postępowanie w sprawach o wykroczenia
W wyniku kontroli przeprowadzonych w 2009 r. inspektorzy pracy stwierdzili 8.277
wykroczeń przeciwko prawom pracownika. Najczęściej stwierdzanymi naruszeniami przepisów prawa pracy było nieprzestrzeganie przepisów bhp oraz niewypłacanie w terminie wynagrodzeń i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy.
W analizowanym okresie w stosunku do 2.563 winnych popełnienia wykroczeń przeciwko prawom pracownika inspektorzy pracy nałożyli grzywny w drodze mandatu karnego na
ogólną kwotę 3.231.100,00 zł.
Sprawcami wykroczeń, wobec których zastosowano postępowanie mandatowe, byli
przede wszystkim pracodawcy (1.698) lub osoby działające w imieniu pracodawców (490).
W analizowanym okresie inspektorzy pracy, w związku z popełnieniem 890 wykroczeń, zastosowali wobec 651 sprawców środki wychowawcze polegające na pouczeniu,
ostrzeżeniu lub upomnieniu. Największą grupę stanowiły naruszenia przepisów bhp.
W 2009 r. inspektorzy pracy skierowali do sądów 679 wniosków o ukaranie, które
obejmowały 2.086 wykroczeń. Zarzuty zawarte we wnioskach dotyczyły: 648 - wykroczeń
z art. 282 K.p, w 606 sytuacjach - naruszenia przepisów bhp, 593 - nie przestrzegania przepisów regulujących legalność zatrudnienia, 218 - czynów z art. 281 K.p., 21 - innych wykroczeń nie wymienionych powyżej.
strona 37
W omawianym okresie sądy wydały 515 orzeczeń. W 502 przypadkach zastosowano
postępowanie nakazowe. Podobnie jak w latach ubiegłych, sądy w znacznie mniejszej ilości
spraw wydawały orzeczenia, w których kara była niewspółmierna do rodzaju i okoliczności
popełnionego czynu.
Tak jak w poprzednich okresach sprawozdawczych, w sprawach skomplikowanych,
wymagających wiedzy specjalistycznej oraz w sytuacjach znacznych rozbieżności pomiędzy
stanem faktycznym opisanym w dokumentacji z kontroli, a wyjaśnieniami obwinionych, sądy
powoływały inspektorów pracy w charakterze świadków.
Pisma kierowane przez pracowników i inne podmioty wskazujące
naruszanie prawa przez pracodawców
W okresie od dnia 1 stycznia 2009 r. do dnia 31 grudnia 2009 r. do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach wpłynęły ogółem 5.004 skargi. Podmioty, które najczęściej
składały skargi to pracownicy i byli pracownicy, gdyż od nich pochodziło prawie 70% wszystkich pism skargowych. Od związków zawodowych wpłynęło 4% ogólnej liczby skarg. Skargi
anonimowe stanowiły 14% ogólnej liczby skarg. W wyniku wniesionych skarg przeprowadzono 3.361 kontroli. Biorąc pod uwagę dane statystyczne z poprzednich okresów sprawozdawczych należy stwierdzić, iż od kilku lat utrzymuje się wzrost ilości wpływających skarg.
W porównaniu do analogicznego okresu poprzedniego roku liczba skarg w 2009 roku uległa
zwiększeniu o 9%, a w stosunku do roku 2007 o prawie 22%.
Podobnie, jak w roku poprzednim najliczniejszą grupę stanowiły skargi dotyczące
niewypłacania lub zaniżania wysokości należnych świadczeń. Zgłaszane nieprawidłowości
dotyczyły najczęściej niewypłacania wynagrodzeń lub opóźnień w ich wypłacie, niewypłacania wynagrodzeń za pracę w godzinach nadliczbowych oraz niewypłacania ekwiwalentów za
niewykorzystane urlopy wypoczynkowe. Główną przyczynę nieprzestrzegania przepisów
stanowiła sytuacja finansowa pracodawców.
Drugą, co do wielkości grupę problemów pojawiających się w skargach, stanowiły zagadnienia nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy. Dominowały skargi dotyczące niepotwierdzania na piśmie rodzaju umowy o pracę i jej warunków, niewydawania świadectw
pracy lub błędów w ich treści, niezgodności rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy
(zawieranie umów cywilnoprawnych zamiast umów o pracę) oraz zastosowania niewłaściwego trybu rozwiązywania umów o pracę.
W wielu skargach wskazywano również naruszenia przepisów o czasie pracy. Sygnalizowane problemy dotyczyły najczęściej zatrudniania pracowników powyżej dopuszczalnej
liczby godzin przeciętnie w tygodniu, niezachowania przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy,
strona 38
braku lub nierzetelnego powadzenia ewidencji czasu pracy, zatrudniania w czasie pracy
przekraczającym dzienny wymiar, niezapewniania obowiązkowego odpoczynku dobowego
i tygodniowego. Należy zwrócić uwagę na fakt, że pracownicy często podnosili w skargach
problem nieodzwierciedlania w dokumentacji faktycznie przepracowanego czasu pracy,
ze względu na prowadzenie przez pracodawcę „podwójnej” ewidencji.
Kolejnym problemem poruszanym w skargach było nieprzestrzeganie przez pracodawców przepisów technicznego bezpieczeństwa pracy. Sygnalizowane w skargach nieprawidłowości były bardzo zróżnicowane i obejmowały praktycznie wszystkie zagadnienia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Dominowały jednak kwestie pomieszczeń i stanowisk
pracy, pomieszczeń i urządzeń higieniczno-sanitarnych, jak również zaopatrzenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony osobistej. Należy zaznaczyć, że w tej
grupie znaczna część zarzutów dotyczyła nieprawidłowości w zakresie przygotowania pracowników do pracy, polegających na dopuszczaniu do pracy bez aktualnych orzeczeń lekarskich oraz wymaganych szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Analiza zarzutów zawartych w skargach wykazuje, że ich proporcje w zasadzie nie
zmieniają się na przestrzeni kolejnych okresów sprawozdawczych. Takie same pozostają
również przyczyny powstania nieprawidłowości, tj.: nieznajomość przepisów prawa wśród
pracodawców lub osób działających w ich imieniu, niestabilna lub zła kondycja finansowa
pracodawców, a w niektórych przypadkach - brak należytej staranności w realizacji obowiązków związanych z zatrudnianiem pracowników, czy też świadome naruszanie uprawnień
pracowniczych. W roku 2009 duży wpływ na stan przestrzegania uprawnień pracowniczych
miał również kryzys ekonomiczny. Brak płynności finansowej stał się przyczyną niewypłacania pracownikom należnego wynagrodzenia za pracę lub opóźnienia w wypłacie świadczeń.
W okresie od stycznia 2009 r. do końca grudnia 2009 r. skargi wnoszone przez zakładowe organizacje związkowe zawierały najczęściej zarzuty związane z nieprawidłowościami przy wypłatach wynagrodzeń. Następna pod względem ilościowym tematyka skarg to
nieprawidłowości odnośnie czasu pracy, dyskryminacji, mobbingu i nierównego traktowania
w zatrudnieniu. Duża grupa skarg dotyczyła stosunku pracy, w tym nieprawidłowości z zakresu regulaminów pracy, braku potwierdzania na piśmie rodzaju umów o pracę oraz jej warunków oraz niezgodność rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy.
W 2009 r. do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach skierowano 243 sprawy
dotyczące dyskryminacji i mobbingu. Z uwagi na istotę zagadnienia większość spraw wymagała rozstrzygnięcia w postępowaniu sądowym.
Należy podkreślić, że w tym roku opracowano metodykę poradnictwa i kontroli w zakresie postępowania inspektora pracy związanego z informacją o mobbingu, dyskryminacji,
strona 39
czy innym naruszeniu zasad równego traktowania w zatrudnieniu. W Okręgowym Inspektoracie Pracy w Katowicach powołany został zespół, w skład którego wchodzą pracownicy posiadający wykształcenie psychologiczne. Osoby te uczestniczą w kontrolach związanych
z badaniem występowania zjawiska mobbingu lub dyskryminacji, a następnie dokonują oceny badania ankietowego. Wyniki anonimowych ankiet przeprowadzonych wśród pracowników, stanowią podstawę do wydania przez inspektora pracy właściwych środków prawnych.
Ponadto rezultaty tych badań uświadamiają pracodawcom fakt istnienia zjawiska mobbingu
na terenie zakładu pracy, nakreślają jego skalę, a tym samym pozwalają podjąć działania
mające wyeliminować to zjawisko.
Powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy
W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2009 r. inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach wnieśli 12 pozwów o ustalenie istnienia stosunku pracy
przeciwko 7 pracodawcom, dotyczących w sumie 211 osób. W przypadku 6 osób powództwo
dotyczyło pracy wykonywanej na podstawie umowy o dzieło, w odniesieniu do 203 osób pozwy dotyczyły wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenie, w 1 przypadku strony nie
wypowiedziały się co do rodzaju umowy stanowiącej podstawę wykonywania pracy, natomiast w 1 przypadku – zgodnie z informacją uzyskaną od osoby, na rzecz której wytoczono
powództwo - praca wykonywana była na podstawie „ustnej umowy o pracę".
W przypadku 15 postępowań przed sądem pracy zainicjowanych w roku 2009 zapadło 1 rozstrzygnięcie ustalające istnienie stosunku pracy.
W roku 2009 zakończyło się natomiast 14 postępowań zainicjowanych w latach poprzednich. W 12 przypadkach sąd ustalił stosunek pracy, w 2 oddalił powództwo inspektora
pracy.
Główne przyczyny zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę to obawa utraty jedynego źródła utrzymania.
Legalność zatrudnienia
W 2009 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 2.989 kontroli przedsiębiorców w zakresie legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej (w tym 197 kontroli przedsiębiorców
w zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców).
W trakcie kontroli ustalono, że bez potwierdzenia na piśmie zawartej umowy pracę
wykonywało 306 obywateli polskich. W stosunku do 350 osób przedsiębiorcy nie dokonali
strona 40
zgłoszeń do ubezpieczenia społecznego mimo istnienia takiego obowiązku. W 202 przypadkach pracodawcy jeszcze w trakcie trwania kontroli potwierdzili pracownikom zatrudnienie na
piśmie, pozostałe przypadki zostały objęte środkami prawnymi, wydanymi po zakończeniu
kontroli.
Inspektorzy pracy zakwestionowali umowy zlecenia lub umowy o dzieło w odniesieniu
do 613 osób, z którymi zgodnie z warunkami wykonywania pracy powinny zostać zawarte
umowy o pracę. Należy przy tym odnotować wzrost ilości skontrolowanych umów zlecenia
i umów o dzieło. Jest to efekt zwrócenia szczególnej uwagi na to zagadnienie przez inspektorów pracy ze względu na to, że pracodawcy często zawierają „tańsze” umowy – zlecenia
lub o dzieło – zamiast umów o pracę. W ten sposób ponoszą niższe koszty pracy dzięki niezgłoszeniu osób do ZUS, nieprzestrzeganiu płacy minimalnej i terminów wypłat czy nieudzielaniu urlopów wypoczynkowych. Wyniki kontroli inspektorów pracy oraz dokonane obserwacje potwierdzają tendencję do uciekania przedsiębiorców w jak najtańsze formy zatrudnienia,
niekoniecznie zgodnie z prawem - 20% skontrolowanych umów cywilnoprawnych zawieranych było z naruszeniem prawa i tendencja ta utrzymywała się w całym 2009 r. W szczególności naruszenia przepisów dotyczyły budownictwa (wykonywanie prac niebezpiecznych)
oraz ochrony obiektów (dozorowanie).
Nielegalne zatrudnienie
Działania kontrolne inspektorów pracy pokazują, że w 2009 r. już co piąty skontrolowany pracownik był zatrudniony w sposób nieprawidłowy, podczas gdy w 2008 r. co ósmy.
Ujawnione zaległości w odprowadzaniu składek na Fundusz Pracy osiągnęły kwotę
2.965.695 zł i dotyczyły 11,8% skontrolowanych przedsiębiorców, wobec 7,9% w 2008 r.
strona 41
W trakcie kontroli przeprowadzonych w 2009 r. przez inspektorów pracy przedsiębiorcy opłacili zaległe składki na Fundusz Pracy oraz ubezpieczenie społeczne w łącznej kwocie
483.717 zł.
Kontrole dotyczące legalności zatrudnienia cudzoziemców ujawniły 72 przypadki
świadczenia pracy bez zezwolenia lub z naruszeniem jego postanowień (wobec
33 w 2008 r.). W 39 przypadkach (54,2%) dotyczyło to obywateli Ukrainy, w 9 przypadkach
obywateli Chińskiej Republiki Ludowej, a w 8 przypadkach obywateli Maroka.
Liczba cudzoziemców, którzy nielegalnie wykonywali pracę
Wyniki kontroli pozwalają stwierdzić, że inspektorzy pracy ujawniają coraz większą
liczbę cudzoziemców wykonujących pracę nielegalnie. Najliczniejszą grupę stanowią przy
tym obywatele Ukrainy, którzy korzystają, często jednak w sposób nieprawidłowy, z uproszczonych procedur legalizacji zatrudnienia. Jest to także efekt nadużyć w pośrednictwie zatrudnienia pomiędzy przedsiębiorcami ukraińskimi a polskimi.
W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami dotyczącymi legalności zatrudnienia obywateli polskich i cudzoziemców inspektorzy pracy nałożyli mandaty karne na łączną
kwotę 178.800,00 zł oraz skierowali do sądu 411 wniosków o ukaranie.
strona 42
5. DZIAŁANIA PREWENCYJNO - PROMOCYJNE
Kampania „Bezpieczeństwo pracy w budownictwie – upadki i poślizgnięcia”
Z inicjatywy Związku Pracodawców Budownictwa w Gliwicach – członka Śląskiej Rady ds. Bezpieczeństwa Pracy w Budownictwie, w ramach prowadzonej kampanii, odbyło się
spotkanie z pracodawcami i osobami kierującymi pracownikami branży budowlanej. Spotkanie poświęcone było między innymi problematyce przygotowania budowy z uwzględnieniem
zastosowania środków ochrony zbiorowej chroniących przed upadkiem z wysokości.
Podczas prowadzonych czynności kontrolnych zachęcano pracodawców do udziału
w programie prewencyjnym. W wyniku działań podejmowanych przez inspektorów pracy 65 pracodawców zgłosiło pisemnie swój udział w programie prewencyjnym.
W ramach realizacji programu odbyły się 2 seminaria dla pracodawców, które poświęcone były podstawowym zagadnieniom związanym z przygotowaniem do pracy, wymaganiom wynikającym z przepisów dotyczących prowadzenia prac budowlanych, a w szczególności identyfikacji i eliminowaniu zagrożeń powstających przy pracach na wysokości. Zaproszeni wykładowcy przybliżyli pracodawcom zagadnienia związane z użytkowaniem rusztowań. Omówili także rodzaje i sposób stosowania indywidualnych środków chroniących
przed upadkiem z wysokości.
Uroczyste wręczenie dyplomów dla uczestników biorących udział w Kampanii „Bezpieczeństwo pracy w budownictwie – upadki i poślizgnięcia” odbyło się w auli Biblioteki Śląskiej w Katowicach. Dyplomy ukończenia programu wręczono 30 pracodawcom. Należy
stwierdzić, iż prowadzona kampania umożliwiła chętnym skorzystanie z doświadczenia
i wiedzy inspektorskiej. Pracodawcy bezpłatnie uzyskali wiedzę i materiały pomocne we właściwym prowadzeniu zakładu pracy. Szczegółowe szkolenie przeprowadzone w dniu rozdania dyplomów umożliwiło zdobycie wiedzy dotyczącej dostępnych na rynku indywidualnych
środków chroniących przed upadkiem z wysokości wraz z niezbędnym osprzętem. Pracodawcy w sposób praktyczny zapoznali się z prawidłowym doborem oraz użytkowaniem szelek bezpieczeństwa, amortyzatorów, urządzeń do stabilizacji pozycji, lin asekuracyjnych,
urządzeń samohamownych itd.
W ramach współpracy z organami administracji i nadzoru budowlanego udostępniono
inwestorom druk zgłoszenia zamiaru rozpoczęcia budowy.
Na podstawie posiadanych informacji wytypowano 44 budowy, które zostały objęte
nadzorem inspektorów pracy. W ramach realizacji tematu na wytypowanych budowach odbywały się spotkania inspektorów pracy z generalnymi wykonawcami oraz z podwykonaw-
strona 43
cami. Inspektorzy pracy udzielali porad w zakresie bezpiecznego organizowania procesów
budowlanych.
Program informacyjno-edukacyjny „Kultura Bezpieczeństwa”
Program kierowany był głównie do młodzieży szkolnej ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych oraz studentów. Jego celem było propagowanie wiedzy z zakresu prawa pracy
i bhp.
Dzięki pomocy Kuratorium Oświaty i Wychowania w Katowicach możliwe było dotarcie do wszystkich szkół województwa śląskiego z informacją o programie. W rezultacie opracowano program współdziałania, zgodnie z którym
we wrześniu 2009 r. przeszkolono
53 nauczycieli przedmiotów technicznych i przedsiębiorczości wszystkich szkół ponadgimnazjalnych z terenu delegatury kuratorium w Rybniku. W okresie od października 2009 do marca 2010 nauczyciele, przy wykorzystaniu materiałów opracowanych w Okręgowym Inspektoracie Pracy, w trakcie wywiadówek przedstawią rodzicom młodzieży uczącej się przedmiotów zawodowych podstawowe informacje dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto decyzją kuratorium, dyrektorzy szkół zostali zobowiązani do zapewnienia co najmniej
2 godzin zajęć z tematyki objętej programem „Kultura bezpieczeństwa” dla każdej klasy.
Nauczycielom, którzy zakończyli program z wynikiem pozytywnym wręczono certyfikaty poświadczające udział w programie „Kultura Bezpieczeństwa”.
Działania prewencyjne w rolnictwie.
Rolnictwo od lat charakteryzuje się poważnymi zagrożeniami wypadkowymi i niepokojąco wysokimi wskaźnikami wypadkowości. W związku z tym, że stan bezpieczeństwa
pracy jest nadal niezadowalający, istnieje potrzeba kontynuowania sprawdzonych form działania oraz podejmowania nowych inicjatyw i prowadzenia dalszych, wspólnych działań
w ramach „Wojewódzkiej Komisji ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w Rolnictwie na Śląsku” oraz „Powiatowych Komisji ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w Rolnictwie” w Myszkowie i Raciborzu. W 2009 r. odbyły się 2 posiedzenia wojewódzkiej komisji oraz 22 posiedzenia zespołów roboczych powiatowych komisji. W ramach współpracy członków wyżej
wymienionych komisji przeprowadzono liczne działania w zakresie ochrony pracy w rolnictwie.
Doceniając potrzebę propagowania idei bezpiecznej pracy wśród dzieci i młodzieży
na wsi pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy organizowali akcje edukacyjne dla nauczycieli i dzieci z zespołów szkolno-przedszkolnych, szkół podstawowych, gimnazjów, szkół
strona 44
rolniczych, ostrzegające przed niebezpieczeństwami grożącymi podczas pracy i zabawy
w środowisku wiejskim. Podobne akcje dla młodych mieszkańców wsi prowadzone były
w porozumieniu z Komendą Hufca ZHP oraz komendami powiatowymi policji. W „Wiosce
Internetowej” zorganizowane zostały warsztaty dla dzieci i młodzieży, celem których było
poszerzenie wiedzy na temat bezpieczeństwa dzieci na wsi w czasie wakacji. Pracownicy
inspekcji prowadzili pokazy udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej, bezpiecznych metod pracy na wysokości i obsługi pilarek łańcuchowych.
Organizowane były konkursy dotyczące promowania zasad ochrony życia i zdrowia
w procesie pracy rolniczej dla rolników z województwa śląskiego.
Bardzo ważnym punktem działalności były wizytacje gospodarstw rolnych, w czasie
których rozdawano plakaty, ulotki i broszury promujące bezpieczeństwo pracy w rolnictwie.
Przeprowadzone wizytacje i wynikające z nich doświadczenia wskazują na potrzebę
kontynuowania podjętych działań. Potrzeba taka wynika z niskiego poziomu wiedzy rolników
w zakresie bezpieczeństwa przy pracy rolniczej, niskiej kultury technicznej oraz niewłaściwych nawyków i metod pracy w gospodarstwach. Działania te wpływają na kształtowanie
postaw rolników. Z danych statystycznych oraz z posiadanego rozeznania wynika, że sukcesywnie zmniejsza się liczba wypadków przy pracy w rolnictwie, jednak stan bezpieczeństwa
pracy i ochrony zdrowia rolników jest nadal niezadowalający. W 2009 r. stwierdzono pewną
poprawę stanu technicznego eksploatowanych ciągników, maszyn i urządzeń rolniczych.
Częściej, niż w latach poprzednich stan techniczny pracujących ciągników i maszyn odpowiadał normom bezpieczeństwa i higieny pracy. Rolnicy posiadający duże gospodarstwa
dzięki dotacjom z Unii Europejskiej zakupili nowe maszyny rolnicze, co znacząco poprawiło
stan bezpieczeństwa przy prowadzonych pracach.
Zapobieganie zagrożeniom czynnikami chemicznymi w małych zakładach pracy
W 2009 r. pracownicy Okręgowego inspektoratu Pracy w Katowicach realizowali program „Zapobieganie zagrożeniom czynnikami chemicznymi w małych zakładach pracy”. Program ten skierowany był do pracodawców branży motoryzacyjnej prowadzących działalność
w zakresie konserwacji i naprawy pojazdów. Zasadniczym celem programu było eliminowanie
zagrożeń
i
zmniejszanie
ryzyka
zawodowego
związanego
z
występowaniem
na stanowiskach pracy niebezpiecznych czynników chemicznych.
W ramach programu zorganizowano 3 seminaria, podczas których przeszkolono
łącznie 40 pracodawców. Prelegentami byli inspektorzy pracy, inspektorzy sanitarni z Wojewódzkiej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej w Katowicach, pracownicy naukowi Instytutu
strona 45
Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu. W swoich wystąpieniach przedstawili problem skutków zdrowotnych powodowanych przez czynniki chemiczne występujące
w warsztatach samochodowych. Dokonano oceny narażenia na szkodliwe czynniki chemiczne w warsztatach samochodowych województwa śląskiego w latach 2004-2008, nakreślono
obowiązki podmiotów stosujących substancje i preparaty chemiczne w świetle obowiązujących przepisów prawnych. Ponadto omówiono metody oznaczania związków chemicznych
występujących na stanowiskach pracy w warsztatach samochodowych oraz zaprezentowano
kwestie monitoringu biologicznego narażenia na czynniki chemiczne w procesach pracy,
występujące w tej branży. Inspektorzy pracy przedstawili przybyłym wyniki kontroli przeprowadzonych w 77 podmiotach branży motoryzacyjnej woj. śląskiego.
Kampania informacyjno-promocyjna „Ocena ryzyka zawodowego”
Celem kampanii była próba zwrócenia uwagi na rolę i zasadność prowadzenia oceny
ryzyka zawodowego. Aby jednak działania inspekcji pracy w tym zakresie były miarodajne –
program wymagał uruchomienia działań długofalowych, których celem była próba zmiany
postaw wobec zagrożeń występujących w środowisku pracy oraz ich szacowania.
W trakcie kampanii popularyzowano zagadnienia dotyczące oceny ryzyka zawodowego wśród przedstawicieli przede wszystkim małych przedsiębiorstw. Podejmowane inicjatywy ukierunkowane były na pracowników szczególnie narażonych na wypadki przy pracy
(pracowników młodych i młodocianych).
W ramach programu przeprowadzono cykl szkoleń, m.in. dla społecznych inspektorów pracy oraz przedstawicieli organizacji związkowych NSZZ „Solidarność”, w których wzięło udział ponad 230 uczestników. Przy udziale Cechu Rzemiosł Różnych w Raciborzu zorganizowano konferencję, w której uczestniczyło 60 osób.
Ponadto przy współpracy Krajowej Sekcji Górnictwa oraz CIOP-PIB w Warszawie
prowadzono w roku 2009 kampanię pod hasłem „Ryzyko zawodowe w górnictwie”. W ramach kampanii zorganizowano spotkanie Forum Zakładowych Społecznych Inspektorów
Pracy Górnictwa Podziemnego (pod honorowym patronatem Prezesa Wyższego Urzędu
Górniczego) oraz konferencję „Ryzyko zawodowe w górnictwie”. Podczas spotkań specjaliści
z całego kraju przedstawiali referaty na temat nowej strategii Unii Europejskiej w dziedzinie
bezpieczeństwa pracy w górnictwie w latach 2007-2012.
Integralną częścią kampanii było dokonanie nowatorską metodą oceny ryzyka zawodowego w wybranych spółkach węglowych i kopalniach. Pierwsze tego typu przedsięwzięcie
strona 46
w Polsce wymagało zaangażowania społecznej inspekcji pracy oraz służb bhp. Dokonano
oceny ponad 1000 ankiet, wypełnionych przez pracowników wybranych kopalń.
Program prewencyjny dotyczący przeciwdziałania negatywnym
skutkom przeciążania psychicznego i stresu w pracy
Kolejna edycja programu prowadzona w 2009 roku spotkała się z dużym zainteresowaniem różnych grup odbiorców. Po raz kolejny najbardziej docenianym elementem programu były szkolenia dla pracowników oraz kadry kierowniczej. Wzrosła liczba zakładów pracy,
w których prowadzona była ocena stresogenności cech pracy. Pracodawcy oraz służby bhp
traktują coraz częściej wykonywany audyt jako formę oceny ryzyka zawodowego z uwzględnieniem czynników stresogennych.
Do programu zgłaszali się kolejni pracodawcy (reprezentujący duże firmy) zainteresowani oceną stresogenności cech pracy. Kontynuowano także współpracę z wyższymi
uczelniami w zakresie działalności szkoleniowej dla biur karier. Warto podkreślić, że zagadnienia poruszane w trakcie prowadzonych szkoleń, spotkań informacyjnych oraz seminariów
obejmowały elementy wpływu czynnika ludzkiego na zwiększenie ryzyka wypadku przy pracy. Coraz częściej zagadnienia stresu zawodowego i czynników psychospołecznych wpisują
się w szeroką tematykę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Prowadzone działania szkoleniowo-warsztatowe zostały uzupełnione o organizację
seminariów poświęconych tematyce stresu np.: ogólnopolska konferencja w Unilever Polska
S.A., międzynarodowa konferencja w Brukseli oraz międzynarodowa konferencja w Śląskim
Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. Wybrane działania prowadzone w ramach programu zostały nagłośnione medialnie. Zarówno w czasopismach branżowych np. takich jak
„Inspektor Pracy”, a także w prasie codziennej ukazywały się relacje z wydarzeń towarzyszących programowi.
Przeprowadzono łącznie 26 szkoleń dla pracodawców oraz kadry kierowniczej
uczestniczącej w poprzednich edycjach programu. Wzięło w nich udział 615 osób. W 2009
roku zorganizowano 10 spotkań informacyjnych dotyczących stresu dla ponad 465 pracowników, 120 członków związków zawodowych oraz 20 pracodawców. Aż 590 osób uczestniczyło w 19 szkoleniach z zakresu rozwiązywania konfliktów, a ponad 560 pracowników wzięło udział w szkoleniach z zakresu mobbingu i dyskryminacji.
Zorganizowano 50 szkoleń oraz spotkań informacyjnych na temat negatywnych skutków i metod prewencji stresu zawodowego, których wysłuchało 320 społecznych inspektorów pracy, 670 pracowników oraz 150 pracodawców. W ramach realizacji programu prze-
strona 47
prowadzono ocenę stresogenności cech pracy w 18 zakładach oraz udzielono ponad 350
porad prawnych.
Program prewencyjny „Przestrzeganie prawa pracy w małych zakładach pracy”
Celem programu była promocja przepisów prawa pracy wśród pracodawców zatrudniających nie więcej niż 9 pracowników, prowadzących zakłady produkcyjne i usługowe. Idea
programu oparta była na zasadzie samokontroli – pracodawca samodzielnie, za pomocą
przygotowanych materiałów informacyjnych identyfikował występujące w zakładzie zagrożenia, oceniał stopień ryzyka zawodowego, a następnie eliminował nieprawidłowości. W trakcie
uczestnictwa w programie pracodawcy mogli liczyć na pomoc inspektora pracy. Etapem kończącym program był nie represyjny „audyt” dokonywany przez inspektora pracy.
W ramach realizacji programu przeprowadzono 6 szkoleń realizowanych w dwóch
blokach tematycznych: bezpieczeństwo i higiena pracy oraz prawo pracy. Uczestnikami
szkoleń było 58 pracodawców reprezentujących m.in. branżę budowlaną, fryzjerską, motoryzacyjną i handel. Pracodawcy z terenu województwa śląskiego otrzymali 30 Dyplomów Państwowej Inspekcji Pracy.
Konkursy
W 2009 roku po raz szesnasty zorganizowano konkurs „Pracodawca – organizator
pracy bezpiecznej”. Celem konkursu jest promowanie najlepszych praktyk w zakresie bezpieczeństwa i ochrony pracy, w tym inspirowanie pracodawców do tworzenia bezpiecznych
i ergonomicznych miejsc pracy. Do konkursu przystąpiło 30 pracodawców. Komisja Konkursowa pod przewodnictwem Okręgowego Inspektora Pracy w Katowicach przyznała nagrody
i wyróżnienia w trzech kategoriach: zakłady pracy zatrudniające do 50 pracowników – pierwsze miejsce zajęła firma E.M.D POLSKA Sp. z o.o. z Katowic, zakłady pracy zatrudniające
od 51 do 250 pracowników – nagrodzono firmę SANDVIK MINING AND CONSTRUCTION
Sp. z o.o. z Tychów, zakłady pracy zatrudniające powyżej 250 pracowników – najwyższą
ocenę komisji konkursowej uzyskała spółka TRW Braking Systems Polska Sp. z o.o. z Gliwic.
Rozstrzygnięciu konkursu dla pracodawców, towarzyszyło wręczenie wyróżnień społecznym inspektorom pracy ubiegającym się o tytuł „Najaktywniejszego Społecznego Inspektora Pracy”. W 2009 r. komisja konkursowa wyróżniła panią Katarzynę Jureczko – Zakładowego Społecznego Inspektora Pracy działającego w Zespole Wojewódzkich Przychodni
strona 48
Specjalistycznych w Katowicach oraz pana Bronisława Szczecińskiego – Zakładowego Społecznego Inspektora Pracy działającego w Zakładzie Linii Kolejowych w Katowicach,
PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
Wzorem lat ubiegłych zorganizowano konkurs „Bezpieczna budowa”. Do udziału
w nim zgłosiło się 12 budów. Część wykonawców została zachęcona do udziału w konkursie
przez inspektorów pracy. Natomiast 4 zgłoszenia wpłynęły z inicjatywy inwestora lub wykonawcy. Celem konkursu było upowszechnianie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy na placach budów. Komisja konkursowa, po zapoznaniu się z materiałami z przeprowadzonych kontroli oraz po wysłuchaniu opinii inspektorów pracy, którzy kontrolowali budowy
biorące udział w konkursie, przyznała pierwsze miejsce „Budowie Elektrociepłowni CHP
Częstochowa” prowadzonej przez firmę ILF Consulting Engineers Polska Spółka z o.o.
z Warszawy. Dzięki uprzejmości Prezydenta Izby Inżynierów Budownictwa, na uroczystej
Jubileuszowej XII Gali Budownictwa zorganizowanej w Teatrze Rozrywki w Chorzowie przez
Śląską Izbę Budownictwa wręczono nagrody laureatom wyżej wymienionego konkursu.
Wspólnie ze Związkiem Rzemiosła Polskiego zorganizowany został ogólnopolski
konkurs wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy dla pracowników młodocianych
zatrudnionych w rzemiośle. W IX edycji regionalnego etapu konkursu wzięło udział
31 uczniów.
W czerwcu 2009 r. w Bytomiu odbył się finał X edycji Konkursu wiedzy o bezpieczeństwie i higienie pracy dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych, kształcących się w zawodach
budowlanych. W ramach realizacji programu prewencyjno-promocyjnego w budownictwie
Śląska Rada do Spraw Bezpieczeństwa Pracy w Budownictwie przy Okręgowym Inspektorze
Pracy w Katowicach wspólnie ze Śląskim Kuratorem Oświaty zorganizowała kolejną edycję
konkursu wiedzy o bezpieczeństwie pracy w budownictwie. Wydarzeniem tym zainteresowano wszystkich dyrektorów szkół kształcących w zawodach budowlanych na terenie Śląska. Po przeprowadzonych eliminacjach międzyszkolnych do udziału w finale odbywającym
się w Centrum Kształcenia Praktycznego w Bytomiu zakwalifikowanych zostało 5 dwuosobowych zespołów.
W dniu uroczystego finału wśród kibiców, poza opiekunami uczniów i pracownikami
Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach znaleźli się przedstawiciele kuratorium oświaty, Zastępca Prezydenta Miasta Bytomia, Śląski Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego, przedstawiciele sponsorów, związków zawodowych (Przewodniczący Zarządu ŚląskoDąbrowskiego NSZZ „Solidarność”, przedstawiciel Prezydium Rady OPZZ Województwa
Śląskiego), Dyrektor Centrum Kształcenia Praktycznego w Bytomiu.
strona 49
Porady prawne i techniczne
W roku 2009 w siedzibie Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach oraz
w oddziałach w Bielsku – Białej, Częstochowie, Rybniku, Zawierciu i Gliwicach w trakcie pełnionych dyżurów udzielono 51.577 porad prawnych, z czego 38.694 porad udzielono pracownikom, 11.845 pracodawcom, 157 związkom zawodowym oraz 881 innym podmiotom.
Ponadto, w trakcie prowadzonych kontroli inspektorzy pracy udzielili ogółem 49.900
porad, w tym 23.553 porad prawnych, 22.124 porad dotyczących technicznego bezpieczeństwa pracy oraz 4.223 porady z zakresu legalności zatrudnienia. 1.650 porad prawnych
udzielono w odpowiedziach na zapytania kierowane do Okręgowego Inspektoratu Pracy
w Katowicach na piśmie oraz 875 pocztą elektroniczną.
Łączna liczba porad prawnych i technicznych wyniosła 101.477.
Z dokumentów przedstawianych przez pracowników w czasie dyżurów prawnych wynika, iż pracodawcy bądź nie posiadają podstawowej wiedzy prawnej na temat obowiązujących przepisów prawa pracy, bądź mając taką wiedzę liczą na nieświadomość pracowników.
Osoby przychodzące po porady pytały także o zastępowanie umów o pracę umowami cywilnoprawnymi. Coraz częściej także przychodzący po porady byli zainteresowani występowaniem do sądu pracy z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy. Do Okręgowego
Inspektoratu Pracy w Katowicach po poradę zgłaszają się również pracodawcy. Należy podkreślić, że zwykle pracodawcy ci nie posiadają wyspecjalizowanych służb kadrowych oraz
obsługi prawnej.
Analiza porad udzielanych przedstawicielom związków zawodowych wykazuje,
że najczęściej poruszanym tematem był czas pracy, a w szczególności systemy i rozkłady
czasu pracy, praca w niedziele i święta oraz w godzinach nadliczbowych. Kwestie czasu
pracy dostarczają organizacjom związkowym wiele problemów, w szczególności przy negocjowaniu zmian w regulaminie pracy i układach zbiorowych pracy. Inną kwestią poruszaną
często przez związki zawodowe w zapytaniach prawnych była procedura uzgadniania regulaminu pracy i wynagradzania oraz tematyka wypowiedzeń zmieniających. Część porad dotyczyła także przepisów ustawy o społecznej inspekcji pracy.
Rejestracja zakładowych układów zbiorowych pracy
W 2009 r. do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach wpłynęło 19 wniosków
o rejestrację układów zbiorowych pracy, 314 wniosków o rejestrację protokołów dodatkowych do układów oraz 85 wniosków o wpis do rejestru układów.
strona 50
Zarejestrowanych zostało 15 układów zbiorowych pracy oraz 269 protokołów dodatkowych.
Do pozytywnych regulacji układowych można zaliczyć:
•
przyznawanie pracownikom prawa do dodatkowych świadczeń związanych z pracą,
których obowiązek wypłaty nie wynika z powszechnie obowiązujących przepisów
prawa pracy np.: nagród jubileuszowych, premii regulaminowych, nagród świątecznych, różnego rodzaju dodatków,
•
ustalanie odprawy emerytalno – rentowej w wysokości wyższej niż przewiduje art. 921
kodeksu pracy,
•
określanie korzystniejszych zasad wynagradzania za pracę w godzinach nadliczbowych, w niedziele i święta, za czas niezdolności do pracy spowodowanej chorobą,
•
ustalanie wyższej niż ustawowa wysokości odpisu na Fundusz Świadczeń Socjalnych.
W omawianym okresie sprawozdawczym wystąpiło duże zapotrzebowanie na infor-
macje związane z zawieraniem i rejestracją układów oraz protokołów dodatkowych. Świadczyć o tym może liczba 1.600 udzielonych porad prawnych zarówno dla pracodawców,
jak i organizacji związkowych.
strona 51
6. WSPÓŁDZIAŁANIE Z PARLAMENTARZYSTAMI,
SAMORZĄDAMI, ORGANAMI WŁADZY, ORGANAMI
KONTROLI I NADZORU NAD WARUNKAMI PRACY
I INNYMI INSTYTUCJAMI
Do parlamentarzystów kierowane były często skargi pracowników, liczących na pomoc w załatwieniu ich życiowych spraw. Tą drogą do Okręgowego Inspektoratu Pracy napływały również informacje o nieprawidłowościach i nieprzestrzeganiu przepisów prawa pracy.
W czerwcu 2009 r. na wniosek Posła na Sejm RP Stanisława Szweda przeprowadzono kontrolę w jednej z firm na terenie Bielska-Białej. Kontrola potwierdziła m.in. brak pełnej realizacji wniosków zawartych w wystąpieniach, a dotyczących przekazania środków finansowych na konto Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, a także brak realizacji
uzgodnień dokonanych ze związkami zawodowymi w tym zakresie.
Z wynikami kontroli przeprowadzonej w firmie z Chorzowa zapoznana została Poseł
na Sejm RP Maria Nowak. Kontrola potwierdziła nieterminowość wypłaty wynagrodzenia,
zaniżanie wysokości premii regulaminowej, nieopłacenie składek na ubezpieczenie społeczne i na Fundusz Pracy. Ponadto pracodawca nie przekazał odpisu podstawowego za lata
2008-2009 na konto zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
W grudniu 2009 r. Sekcja Skarg w Gabinecie Głównego Inspektora Pracy przesłała
pismo Posła na Sejm RP Bożeny Kotkowskiej dotyczące prośby o przedstawienie informacji na temat sposobu rozpatrywania skarg pracowniczych na pracodawcę z terenu Bielska-Białej. W związku z powyższym do Głównego Inspektoratu Pracy została przygotowana
i przesłana informacja o działaniach podejmowanych w latach 2008 i 2009 wobec tego zakładu.
Przykładem współpracy z Wojewodą było duże zaangażowanie pracowników Okręgu
w akcję edukacyjną „Bezpieczne Lato”, prowadzoną z inicjatywy wicewojewody śląskiego.
Akcja skierowana była do nauczycieli i dzieci szkół podstawowych i gimnazjów z terenów
wiejskich. Celem jej było ostrzeżenie dzieci przed niebezpieczeństwami grożącymi podczas
pracy i zabawy w środowisku wiejskim oraz zapobieganie wypadkom. W Okręgowym Inspektoracie Pracy w Katowicach akcję rozpoczęto od opracowania multimedialnej prezentacji
dotyczącej bezpieczeństwa w środowisku wiejskim i udostępnienia jej osobom prowadzącym
szkolenia dla nauczycieli. Prezentacja została zamieszczona na stronie internetowej Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach, a szkoły zostały poinformowane o możliwości
korzystania z niej podczas zajęć z uczniami.
strona 52
Na podkreślenie zasługuje również współpraca z Kuratorium Oświaty w Katowicach przy realizacji programu „Kultura Bezpieczeństwa”. Dzięki pomocy kuratorium możliwe
było dotarcie do wszystkich szkół województwa śląskiego z informacją zarówno o programie
prewencyjnym „Pracodawco zdobądź Dyplom PIP”, jak i programie „Kultura Bezpieczeństwa”. Przeszkolono na potrzeby programu łącznie 53 nauczycieli z większości szkół ponadgimnazjalnych z tego obszaru. Dzięki współpracy z kuratorium zorganizowano konferencję
poświęconą kwestiom związanym z problemem zatrudniania młodych pracowników w branży
górniczej. Jej celem było zwrócenie uwagi dyrektorów szkół, nauczycieli przedmiotów technicznych, kierowników zajęć praktycznych na stan wiedzy o przepisach bhp i prawa pracy,
z jaką młodzi ludzie opuszczają mury szkoły.
W ramach realizacji programu prewencyjnego dotyczącego przeciwdziałania negatywnym skutkom przeciążenia psychicznego i stresu w miejscu pracy pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach zorganizowali szkolenia dla kadry kierowniczej Sądu
Okręgowego w Gliwicach oraz Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Katowicach. Podczas spotkań zostały omówione zasady zarządzania zespołami pracowniczymi,
ze szczególnym uwzględnieniem roli przełożonego w wydawaniu poleceń, delegowaniu zadań i poprawnej komunikacji w relacji przełożony – podwładny. Odbył się również cykl szkoleń dla pracowników inspekcji pracy, prowadzonych przez sędziów Sądu Okręgowego
w Gliwicach, z zakresu prawa pracy oraz procedury karnej.
W 2009 r. inspektorzy pracy skierowali do prokuratury 97 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. Niezależnie od spraw prowadzonych przez prokuraturę na
podstawie zawiadomień kierowanych przez inspektorów pracy o podejrzeniu popełnienia
przestępstwa, współpraca z organami wymiaru sprawiedliwości polegała również na wymianie dokumentacji i przekazywaniu informacji. Na wniosek prokuratury przekazano 216 dokumentacji z przeprowadzonych kontroli.
Współpraca prowadzona była także w formie narad i szkoleń. I tak w maju 2009 r.
odbyło się spotkanie z kierownictwem Prokuratur Okręgowych z Katowic, Gliwic, Częstochowy, Bielska-Białej, poświęcone bieżącej współpracy między inspekcją pracy a prokuratorami z terenu województwa śląskiego. W trakcie spotkania analizie poddano zawiadomienia
o podejrzeniu popełnienia przestępstwa składane przez inspektorów pracy. Omówiono także
postępowania prowadzone przez prokuratury w wyżej wymienionym zakresie. Dyskusja dotyczyła również sposobów wykorzystywania uprawnień przysługujących inspektorom pracy
w postępowaniu karnym. Efektem spotkania były 4 szkolenia przeprowadzone przez prokuratorów dla inspektorów pracy, których zakres miał na celu zwiększenie wiedzy na temat
przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową oraz sposobów gromadzenia materiału dowodowego przydatnego w postępowaniach prokuratorskich.
strona 53
Spotkanie przedstawicieli Okręgu z Prokuratorem Okręgowym i Zastępcą Prokuratora
Okręgowego w Gliwicach zapoczątkowało realizację programu prewencyjnego inspekcji pracy w zakresie przeciwdziałania negatywnym skutkom przeciążenia psychicznego i stresu
w pracy. W okresie od września do listopada 2009 roku służba bhp Prokuratury Okręgowej
w Gliwicach zrealizowała ponad 400 ankiet dotyczących występowania czynników stresogennych na wybranych stanowiskach pracy, m.in. prokuratorów i pracowników administracyjnych. Podobną akcję zrealizowano w Prokuratorze Okręgowej w Katowicach na przełomie
2008 i 2009 roku.
Przedstawiciele prokuratury przeprowadzili 5 szkoleń dla inspektorów pracy z zakresu
prawa karnego procesowego.
W siedzibie Okręgu zorganizowane zostało szkolenie dla oddziałowych i grupowych
społecznych inspektorów pracy Prokuratury Okręgowej w Katowicach. Celem szkolenia było
uaktualnienie wiedzy na temat ustawy o społecznej inspekcji pracy oraz przepisów prawa
pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy i wybranych zagadnień dotyczących
uprawnień pracowniczych.
Na odnotowanie zasługuje współpraca z Polską Konfederacją Pracodawców Prywatnych „Lewiatan”. W minionym roku pracownicy inspekcji pracy trzykrotnie uczestniczyli
w konferencjach organizowanych przez tę instytucję na terenie Katowic. Każdorazowo spotkania te gromadziły przedstawicieli Komisji Trójstronnej w Warszawie, sądownictwa pracy,
Powiatowego Urzędu Pracy w Katowicach oraz pracodawców z terenu województwa śląskiego. Z jednej strony przedstawiciele pracodawców otrzymywali informacje dotyczące stanu praworządności, z drugiej zaś przedstawiciele instytucji państwowych poznawali problemy, z jakimi borykają się przedsiębiorcy. Temat spotkań nawiązywał do sytuacji ekonomicznej w kraju i dotyczył głównie problematyki zwolnień grupowych oraz postanowień tzw. ustawy antykryzysowej.
Podobnie jak w latach poprzednich, współpraca z przedstawicielami rzemiosła obejmowała przede wszystkim udział w szkoleniach realizowanych na potrzeby zrzeszonych pracodawców. Należy przy tym podkreślić, że spotkania takie w większości miały nową formułę
– odbywały się jako podsumowania kontroli danej branży. Zapraszani pracodawcy mogli zapoznać się z najczęstszymi nieprawidłowościami ujawnianymi przez inspektorów pracy.
Robocze elementy współpracy z urzędami górniczymi realizowane były na szczeblu
Okręgowych Urzędów Górniczych, których właściwość miejscowa pokrywa się z obszarem
działania Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach. Współdziałanie inspektorów pracy
z inspektorami OUG odbywało się poprzez wspólne prowadzenie oględzin miejsc wypadków,
ustalanie przyczyn i okoliczności śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych wypadków przy pracy,
strona 54
wspólne kontrole tematyczne, prowadzone na podstawie wcześniejszych uzgodnień oraz
informowanie o stwierdzonych nieprawidłowościach.
Zdarzenia wypadkowe, a w szczególności katastrofa w KWK „Wujek” dowodzą,
że osiągana okresowo poprawa stanu bezpieczeństwa nie charakteryzuje się stabilnością.
W związku z tym, niezależnie od współpracy wynikającej z przepisów prawa, niezbędne jest
dalsze współdziałanie Państwowej Inspekcji Pracy, Okręgowych Urzędów Górniczych i Wyższego Urzędu Górniczego.
Współpraca z Państwową Inspekcją Sanitarną w głównej mierze polegała na wzajemnej wymianie informacji na temat stwierdzonych nieprawidłowości, wchodzących w zakres działania obu urzędów oraz informacji o podjętych działaniach w celu usunięcia stanu
bezprawnego.
W 2009 roku współpraca z Oddziałami Urzędu Dozoru Technicznego w Dąbrowie
Górniczej, Gliwicach, Katowicach, Częstochowie i Bielsku-Białej polegała głównie na wzajemnym informowaniu się o nieprawidłowościach ujawnionych w trakcie prowadzonych kontroli. Dotyczyło to eksploatowania urządzeń podlegających dozorowi technicznemu bez decyzji zezwalającej na użytkowanie lub wbrew decyzji organu dozoru technicznego, eksploatowania tzw. samoróbek, niezawiadamiania organu dozoru technicznego o wypadkach przy
pracy z udziałem urządzeń poddozorowych. Ponadto z Urzędu Dozoru Technicznego otrzymywaliśmy sprawozdania z wypadków, do ewentualnego dalszego wykorzystania w ramach
prowadzonych kontroli.
Inspektorzy pracy skierowali do oddziałów Urzędu Dozoru Technicznego 134 pisma
informujące o wynikach kontroli oraz przeprowadzili 6 kontroli na wniosek tego organu.
W ramach prowadzonej współpracy do Powiatowych Inspekcji Nadzoru Budowlanego skierowano 70 powiadomień o stwierdzonych nieprawidłowościach. Dotyczyły one
m.in. wykonywania robót budowlanych bez wymaganych pozwoleń, użytkowania obiektu
budowlanego bez uprzedniego uzyskania stosownej decyzji zezwalającej na użytkowanie,
braku okresowych przeglądów obiektów budowlanych i instalacji. Ponadto Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego aktywnie uczestniczy w pracach Śląskiej Rady do Spraw
Bezpieczeństwa Pracy w Budownictwie działającej przy Okręgowym Inspektorze Pracy.
Współpraca ze Śląskim Oddziałem Straży Granicznej w Raciborzu, Karpackim
Oddziałem Straży Granicznej w Nowym Sączu oraz Izbą Celną w Katowicach obejmowała głównie wspólne działania z zakresu kontroli legalności zatrudnienia cudzoziemców na
terenie województwa śląskiego. Organizowano także spotkania i szkolenia pracowników
bezpośrednio odpowiedzialnych za kontrolę legalności pobytu oraz zatrudniania cudzoziemców. Napływające informacje o nielegalnym zatrudnianiu obcokrajowców leżały u podstaw
strona 55
wniosków o przeprowadzenie przez funkcjonariuszy straży granicznej czynności operacyjno rozpoznawczych.
Ponadto zorganizowana została narada z udziałem przedstawicieli Okręgu oraz Izby
Celnej w Katowicach, której przedmiotem były zagadnienia dotyczące kontroli maszyn, urządzeń oraz środków ochrony indywidualnej w zakresie oceny ich zgodności z wymaganiami
zasadniczymi. Celem narady było wypracowanie nowych form współpracy mających poprawić efektywność działań zapobiegających wprowadzaniu na rynek Unii Europejskiej wyrobów
nie spełniających zasadniczych wymagań w zakresie bezpieczeństwa.
Należy zaznaczyć, że współpraca ze Strażą Graniczną i Izbą Celną, mimo stosunkowo krótkiej historii, przebiega bardzo dobrze i wyraźnie poprawia efektywność działalności
kontrolnej z zakresu legalności zatrudnienia prowadzonej przez inspektorów pracy.
Od wielu lat bardzo dobrze przebiega współpraca z Państwową Strażą Pożarną, polegająca głównie na wzajemnej wymianie informacji na temat nieprawidłowości stwierdzonych podczas prowadzonych kontroli.
We wrześniu 2009 roku pracownicy Okręgowego Inspektoratu Pracy w ramach
współpracy z Centralną Szkołą Państwowej Straży Pożarnej w Częstochowie uczestniczyli
w III Konferencji Naukowo-Technicznej, zatytułowanej „Wpływ dyrektyw SEVESO II i ATEX
na podstawę bezpieczeństwa polskich zakładów przemysłowych”. Honorowy patronat nad
konferencją objął między innymi Tadeusz Zając Główny Inspektor Pracy.
W ramach konferencji, odbyły się warsztaty z zakresu zasad doboru aparatury do
stref zagrożonych wybuchem, doboru detektorów do wykrywania atmosfer wybuchowych,
obliczania nadciśnienia wybuchu i wydajności wentylacji, wyznaczania stref zagrożenia wybuchem, metod badania wybuchowości pyłów, zasad projektowania zabezpieczeń przed
skutkami wybuchu.
W I połowie 2009 r. inspektorzy pracy skontrolowali 17 jednostek kultury na terenie
województwa śląskiego. Celem kontroli było dokonanie kompleksowej oceny dotyczącej
bezpieczeństwa osób zatrudnionych w wymienionych jednostkach. Ze względu na fakt,
iż istotnym elementem bezpieczeństwa w tego rodzaju instytucjach jest przestrzeganie
przepisów przeciwpożarowych, część kontroli przeprowadzono wspólnie z Państwową Strażą Pożarną. Efekty działań inspektorów pracy oraz funkcjonariuszy PSP przedstawiono na
seminarium pt. „Bezpieczeństwo w instytucjach kultury” zorganizowanym w czerwcu w siedzibie Biblioteki Śląskiej w Katowicach.
Współpraca z Policją sprowadzała się przede wszystkim do wzajemnej wymiany dokumentacji, zawierających informacje o stwierdzonych nieprawidłowościach oraz na prowadzeniu wspólnych kontroli. W celu upowszechnienia wiedzy z zakresu ochrony pracy na
strona 56
wniosek Naczelnika Wydziału Kontroli Komendy Wojewódzkiej Policji zorganizowana została
narada instruktażowo – szkoleniowa, w której uczestniczyli przedstawiciele służb bhp garnizonu śląskiego policji. Program narady dotyczył m.in. wymagań dotyczących bezpieczeństwa
i higieny pracy wynikających z dyrektyw Unii Europejskiej, wymagań zasadniczych dla maszyn i urządzeń oraz środków ochrony indywidualnej, a także nowelizacji kodeksu pracy.
We wrześniu 2009 r. w siedzibie Komendy Wojewódzkiej Policji w Katowicach odbyło
się spotkanie ze społecznymi inspektorami pracy, przedstawicielami związków zawodowych
oraz służb kadrowych policji, a w listopadzie 2009 r. Doradca Okręgowego Inspektora Pracy
przeprowadził w siedzibie Komendy Wojewódzkiej Policji w Katowicach szkolenie dla
33 Społecznych Inspektorów Pracy z komend miejskich i powiatowych śląskiego garnizonu
policji. Tematyka szkolenia dotyczyła funkcjonowania organów nadzoru nad warunkami pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji oraz zasad działania Społecznej Inspekcji
Pracy, udziału SIP w postępowaniu powypadkowym.
Współpraca z Policją odbywała się także na szczeblu oddziałów Okręgowego Inspektoratu Pracy. Kierownicy i nadinspektorzy pracy odbyli spotkania z komendantami powiatowymi i miejskimi policji. W trakcie tych spotkań omówiono zagadnienia dotyczące wypadków
przy pracy ze szczególnym uwzględnieniem postępowań dotyczących ustalania okoliczności
i przyczyn wypadków przy pracy oraz współpracy w zakresie prowadzenia przez inspektorów
pracy kontroli legalności zatrudnienia, zwłaszcza w przypadkach uzasadnionego podejrzenia
występowania zatrudniania „na czarno” obywateli polskich i cudzoziemców.
Ustalono również zasady współpracy z organami policji w przeprowadzaniu przez inspektorów pracy trudnych kontroli, kiedy występuje zagrożenie ze strony agresywnych pracodawców.
Od wielu lat współpraca z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych układa się bardzo
dobrze. Przyczyniają się do tego niewątpliwie organizowane dwa razy w roku spotkania
Okręgowego Inspektora Pracy z dyrektorami wszystkich oddziałów ZUS. W trakcie spotkań,
na początku roku, ustalane są zasady współpracy, które są dokładnie analizowane pod koniec każdego roku.
Współpraca z poszczególnymi oddziałami ZUS polegała głównie na informowaniu
o nieprawidłowościach ujawnionych przez inspektorów pracy podczas kontroli. Inspektorzy
pracy przeprowadzili ogółem 20 kontroli na wniosek ZUS i skierowali 216 zawiadomień
o nieprawidłowościach ujawnionych w toku kontroli do właściwych jednostek organizacyjnych
ZUS. W 29 przypadkach przekazano informacje o stwierdzeniu nieprawidłowości w drukach
ZUS-IWA. Kontrole ujawniły 350 przypadków wykonywania pracy przez obywateli polskich
strona 57
bez wymaganego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, a w 2.283 przypadkach zgłoszenie nastąpiło po upływie ustawowego terminu.
Wspólnie z Oddziałem ZUS w Sosnowcu przeprowadzono cykl szkoleń okresowych
dla pracodawców prowadzących małe i średnie zakłady pracy.
Współpraca ze związkami zawodowymi oraz społeczną inspekcją pracy podobnie
jak w latach ubiegłych polegała głównie na prowadzeniu działalności szkoleniowej. Pracownicy Okręgu w 2009 roku przeprowadzili łącznie 56 szkoleń dla społecznych inspektorów
pracy, w których wzięło udział 1.640 osób. Ponadto odbywały się spotkania, w trakcie których kierownictwo Okręgu oraz inspektorzy pracy byli zapoznawani z bieżącymi problemami
danej branży.
Szczególnie wiele aktywności wykazały związki zawodowe z branży górniczej, na zaproszenie których przeprowadzono 18 szkoleń. W trakcie szkoleń przedstawiany był temat
zmian w kodeksie pracy, zasad prowadzenia dochodzenia powypadkowego i sporządzania
dokumentacji powypadkowej, a także zapoznawano uczestników szkoleń z planowanymi
działaniami promocyjnymi.
Podobnej tematyki dotyczyły szkolenia prowadzone dla Zarządu Związku Zawodowego Pielęgniarek i Położnych, na których omawiano również zagrożenia układu mięśniowoszkieletowego u osób pracujących w szpitalach przy ręcznych pracach transportowych,
w tym ustalenia i efekty kontroli przeprowadzonych w 2008 r. oraz problematykę dotyczącą
nowelizacji przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej
w zakresie czasu pracy.
Równie owocnie współpraca ta układała się ze związkami zawodowymi działającymi
w handlu, hutnictwie i oświacie.
strona 58
7.
PODSUMOWANIE
Sprawozdanie odzwierciedla tylko pewien obszar funkcjonowania Okręgowego In-
spektoratu Pracy. Rezultaty działań w nim zamieszczone, nie obejmują szeregu specjalistycznych kontroli, których potrzebę przeprowadzenia determinuje stopień uprzemysłowienia
województwa śląskiego i nasilenie obszarów narażonych na szczególne zagrożenia zawodowe. Nie obrazuje również wielu dodatkowych działań, zarówno kontrolno-nadzorczych, jak
i prewencyjnych, skierowanych na łagodzenie skutków załamania gospodarki w stosunkach
pracowniczych.
Wzrastająca z roku na rok ilość skarg pracowników, oczekujących na kompleksowe
i ostateczne rozstrzygnięcie wszystkich zgłaszanych problemów, bez konieczności dochodzenia roszczeń w drodze postępowania sądowego, a także liczba zapytań prawnych kierowanych do Okręgu, świadczy o coraz większym zaufaniu społecznym, potwierdza właściwy
kierunek urzędu i zapotrzebowanie na tego rodzaju działania.
Kontrole organów Państwowej Inspekcji Pracy wspomagane w dużej mierze akcjami
promocyjnymi i czynnościami skupionymi na prewencji, niewątpliwie przyczyniają się do poprawy stanu przestrzegania przepisów prawa pracy. Na skalę tego zjawiska istotny wpływ
ma stale pogłębiająca się współpraca z organami innych urzędów, powołanych ustawowo do
nadzoru i kontroli.
Zdajemy sobie w pełni sprawę, iż dalsza niepewność co do sytuacji gospodarczej
w Polsce w 2010 r. oraz wzmożone prace budowlane związane z organizacją Mistrzostw
Europy w piłce nożnej, będą wymagały od nas jeszcze większej determinacji w wypełnianiu
obowiązków nałożonych ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy.
strona 59

Sprawozdanie - Okręgowy Inspektorat Pracy w Katowicach

Transkrypt

Podobne dokumenty

Apelacja - Sąd Okręgowy w Katowicach

Zawarcie umowy kredytowej o kredyt odnawialny

Obwieszczenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w

Parafia Ewangelicko-Augsburska w Katowicach

Podróże ewangelickie - Parafia Ewangelicko

Katowice, grudnia 2011r [Times New Roman 12] - Bip

24.08.2013 Rewizyta - Międzynarodowy Obóz Młodzieżowy, Miejski

Konkurs „Bezpieczne rolnictwo powiatu raciborskiego”

Spotkanie robocze z przedstawicielami ZUS

Mariusz Jabłoński prawnik, doradca podatkowy (nr wpisu 11602) w