20-26 kwietnia 2009 Prof. dr hab. Andrzej Zieliński

20-26 kwietnia 2009
Historia i przyszłość
szczepień
Prof. dr hab. Andrzej Zieliński
Zakład Epidemiologii
Błonica
Zapadalność i umieralność w latach
1000,000
100,000
Zapadalność
Umieralność
10,000
1,000
0,100
0,010
0,001
Krztusiec
Zapadalność i umieralność w latach
1000,000
Zapadalność
Umieralność
100,000
10,000
1,000
0,100
0,010
0,001
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
200
Poliomyelitis
Zapadalność i umieralność w latach
100,000
Zapadalność
Umieralność
10,000
1,000
0,100
0,010
0,001
1950
1955
1960
1965
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
Odra
Zapadalność i umieralność w latach
1000,000
Zapadalność
Umieralność
100,000
10,000
1,000
0,100
0,010
0,001
Mediana
1959
1964
1969
1974
1979
1984
1989
1994
1999
2004
WZW typu B
Zapadalność w latach
Zapadalność na 100 000
40,0
30,0
okres
przed wprowadzeniem
20,0
szczepień
stopniowe
wprowadzanie
szczepień
10,0
intensyfikacja szczepień
0,0
Skąd się wzięły
szczepionki?
•
Ludzie zaobserwowali, Ŝe osoby, które
wyzdrowiały po przechorowaniu pewnych
chorób juŜ później na te choroby nie chorują
•
Po przechorowaniu niektórych chorób nie
choruje się równieŜ na inne, podobne do nich
choroby – odporność krzyŜowa (denga i Ŝółt
gorączka, ospa prawdziwa i krowianka)
•
Na odporności krzyŜowej oparta została
szczepionka przeciw ospie prawdziwej
Skąd się wzięły
szczepionki?
•
W 1774 r Beniamin Jesty, a w 1796 r. Edward Jenn
zastosowali zakaŜenie zadrapanej skóry surowiczą
zawartością pęcherzy wymion krów zakaŜonych
krowianką do uodpornienia przeciw ospie.
•
W XVIII wieku co 7-10 dziecko umierało w Europie
ospę.
•
Jeszcze w XX w. ospa spowodowała 500 milionów
zgonów na świecie.
•
W 1979 r. szczepienia umoŜliwiły całkowite
wykorzenienie ospy prawdziwej w skali globu.
Kolejny krok
•
Około 1870 r. Pasteur sformułował zasady szczepie
opartych na osłabieniu wirulencji czynnika zakaźne
(wielokrotne pasaŜowanie, hodowlę w niekorzystny
warunkach, wysuszanie). Stosował teŜ zasadę
sprawdzania szczepionek na zwierzętach.
•
Pasteur opracował szczepionki atenuowane przeciw
Kurzej cholerze
Wąglikowi
Wściekliźnie
Szczepionki zabite
•
1886 Elmer Salmon & Theobald Smith
stwierdzili, Ŝe ogrzanie zawiesiny bakterii
wywołujących salmonellozę u świń pozbawia
wirulencji, ale pozwala zachować zdolność
wywoływania odporności.
•
Pierwsze szczepionki „zabite” stosowane u
ludzi:
Dur brzuszny (1896)
Cholera (1896)
DŜuma (1897)
Białka i polisacharydy
•
1890 Behring stwierdził, Ŝe toksyna błonicza podana
zwierzętom wywołuje powstanie „surowicy odpornościowej”
skutecznej w zapobieganiu skutkom zakaŜenia maczugowce
błonicy.
•
1907 Theobald Smith stwierdził, Ŝe unieczynniona toksyna –
toksoid jest w stanie wywołać odporność przeciw błonicy u
świnek morskich.
•
Pierwszymi szczepionkami, które nie wykorzystywały całych
bakterii, a tylko ich wyizolowane i unieczynnione fragmenty
były:
1923 Szczepionka przeciw błonicy (toksoid błoniczy)
1926 Szczepionka przeciw tęŜcowi (toksoid tęŜcowy)
Szczepionki
skoniugowane
•
1929 Avery & Goebel stwierdzili, Ŝe
immunogenność szczepionki
polisacharydowej wzrasta, gdy polisachar
jest skoniugowany z nośnikiem białkowym
Haemophilus influenzae typu B (1980)
Meningokoki
Pneumokoki (2000)
Szczepionki
rekombinowane
•
Metoda polega na wprowadzaniu DNA plazmidów d
hodowli komórkowych, które następnie produkują
antygeny szczepionkowe wywołujące poŜądaną
odpowiedź immunologiczną:
wzw B (1986)
Borelioza z Lyme (wycofana)
Cholera (toksyna B)
HPV
Liczne szczepionki w procesie tworzenia
Szczepionki DNA
•
Trwają próby podawania jako szczepionk
nici DNA, które po wniknięciu do komórek
osobnika zaszczepionego mogłoby
uruchomić produkcję antygenu o
poŜądanych własnościach
immunologicznych.
Podstawowe kierunki
rozwoju
•
•
•
Szczepionki wieloskładnikowe
•
Szczepionki przeciw chorobom pasoŜytniczym –
malaria, toksoplazmoza, schistozomiaza
•
Szczepionki przeciw nowotworom
Szczepionki dla dorosłych
Szczepionki przeciw wirusom o duŜej zmienności (H
wzw C, grypa bez NS)
Występującym w chorobach wirusowych (wzw, HPV)
Rozwijającym się w organizmie (neuroblastoma)
Sytuacja w Polsce
•
•
•
Dobre pokrycie szczepieniami obowiązkowymi
Niedostateczne pokrycie szczepieniami zalecanymi
Pilne korekty kalendarza szczepień:
Szczepionka przeciw pneumokokom dla wszystkich do 2
Szczepionka przeciw ospie wietrznej dla dzieci w 2 r. Ŝ.
Sytuacja w Polsce
•
Perspektywa bliska:
Szczepionki skojarzone
Krztusiec bezkomórkowy + zalecany dla wybranych grup dorosłych
Rotawirusy dla dzieci w 1 r. Ŝ.
Szczepionka przeciw HPV
Szczepienia przeciw meningokokom wg. sytuacji epidemiologicznej
Konieczna jest stała intensywna promocja
szczepień zalecanych