KARTA HISTORII

KARTA HISTORII
WALKI POWSTAŃCZE I ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI
1764 Na polski tron wstępuje Stanisław Poniatowski – oświeceniowy władca i słynny
mecenas kultury pragnący powstrzymać upadek państwa.
1772 Pierwszy rozbiór Polski, w którym biorą udział Rosja, Prusy i Austria - trzy państwa
ościenne (traktat Trzech Czarnych Orłów). W pierwszym zaborze (5.VIII.1772r.) Polska
utraciła na rzecz Prus: Pomorze Gdańskie (bez Gdańska), Warmię, pas ziem nadnoteckich.
Łącznie na rzecz Prus Polska utraciła 36 tys. km2 oraz ponad 580 tys. mieszkańców. Austria
do swoich terenów włączyła wszystkie tereny na południe od Wisły i Sanu oraz województwo
ruskie. Razem 83 tys. km2 oraz 2,65 mln mieszkańców. Zabór rosyjski to ziemie na wschód
od Dźwiny i Dniepru – 92 tys. km2 kraju zostało włączone do Rosji, oraz 1,3 mln.
mieszkańców dostało się pod niewolę innego kraju.
Każdy rozbiór kończył się sejmem rozbiorowym, dlatego w 1773 roku, rok po pierwszym
rozbiorze doszło do takiego spotkania. Na sejmie tym Polska oraz kraje „rozbierające”
ratyfikowały traktaty rozbiorowe, co odbyło się jednak ze sprzeciwem jednego z posłów –
Tadeusza Rejtana, na sejmie potwierdzono także, że władza ustawodawcza należeć będzie
do sejmu, utworzono Radę Nieustającą pod przewodnictwem króla, zreorganizowano armię
polską, oraz powołano K E N.
W wyniku pierwszego rozbioru zapanowało wielkie niezadowolenie w kraju. Nasz kraj stracił
stabilność a jego niepodległość stanęła pod znakiem zapytania. Pomimo tego uważano, że
podobna sytuacja nie będzie miała miejsca, jednak Polska znajdowała się pod silnym
wpływem Rosji, co uniemożliwiało przeprowadzenie reform, mających na celu poprawienie
sytuacji i stabilności kraju.
Po pierwszym rozbiorze nastąpiło rozluźnienie związku pomiędzy Prusami, Austrią i Rosją, w
roku 1787 wybuchła wojna Rosji i Austrii przeciwko Turcji, rok 1787 był także rokiem zjazdu
Stanisława Augusta Poniatowskiego i Katarzyny II w Kaniowie. Na zjeździe caryca zgodziła
się na zwołanie sejmu pod węzłem konfederacji i przeprowadzenie reform w kraju.
1791 Konstytucja 3 maja nadana przez króla Stanisława Poniatowskiego, pierwszy akt tego
typu w Europie, drugi na świecie (po Stanach Zjednoczonych). Ustanawia dziedziczność
tronu oraz znosi liberum veto.
W latach 1788 – 1792 obradował tzw. Sejm Wielki Czteroletni – zawiązał się on jesienią
1788 roku pod przewodnictwem marszałków Stanisława Małachowskiego i Kazimierza
Nestora Sapiehy. Na sejmie obradowały stronnictwa dworskie, hetmańskie oraz najbardziej
postępowe – stronnictwo patriotyczne.
Podczas pierwszej kadencji sejmu (sejm zbierał się na dwa lata) zażądano wycofania wojsk
radzieckich z terytorium Polski, powołano stałą, 100-tysieczną armię, zniesiono Radę
Nieustającą, wprowadzono stały podatek od dóbr szlacheckich i duchownych oraz utworzone
komisje porządkowe cywilno – wojskowe, które usprawniły administrację terenowa.
28 marca roku 1790 zawarto sojusz z Prusami, który gwarantował pomoc wojskową w razie
konfliktu z Rosją. Prusy co prawda chciały przyłączenia Gdańska i Elbląga w zamian za
powrót do Polski Małopolski południowej, jednak sejm nie zgodził się na żadne zmiany
terytorialne.
W listopadzie 1790 roku przedłużono kadencję sejmu. W wyniku obrad drugiej kadencji
sejmu 3 maja 1791 roku została uchwalona Ustawa Rządowa. Konstytucja majowa
gwarantowała tolerancję religijną, chłopi zostali wzięci pod ochronę państwa, wprowadzono
dwuizbowy sejm i władzę wykonawczą króla, zniesiono także liberum weto i
wolną elekcję. Sejm konstytucyjny miał zbierać się co 25 lat, normalne
obrady sejmu miały odbywać się co dwa lata, jednak sejm miał być zawsze gotowy, czyli w
każdej chwili mógł być zwołany.
Po uchwaleniu Konstytucji 3-go Maja wybuchła wojna, której celem była obrona owej
Ustawy. Wojna zakończyła się klęską stronnictwa patriotycznego. Król Stanisław August
przystąpił wówczas do konfederacji targowickiej. Konfederacja została założona w roku 1791
przez Potockiego, Branickiego i Rzewuskiego. Miała ona na celu obronę oraz przywrócenie
starego porządku przy pomocy rosyjskiej carycy – Katarzyny II. Wyczyn ten doprowadził do
masowej emigracji zwolenników i członków stronnictwa patriotycznego. W kraju zapanował
chaos. Polska została opanowana przez wojska carycy, a władzę przejęła targowica. Prawie
wszystkie postanowienia Konstytucji unieważniono. Kraje zachodnie przyglądały się temu
procederowi z założonymi rękami, pozostając bierne.
1793 Drugi rozbiór Polski. W kraju jest destabilizacja, a w Berlinie i Petersburgu toczyły się
rozmowy odnośnie kolejnego rozbioru. Rok 1793 był rokiem podpisania traktatu
rozbiorowego pomiędzy Katarzyną II i Fryderykiem Wilhelmem II. Jedynym krajem z naszych
sąsiadów, który nie brał udziału w rozbiorze była Austria. Była ona bowiem zaangażowana w
wojnę z Francją (która pozostawała bierna wobec Polski).
Rzeczpospolita w wyniku II rozbioru utraciła na rzecz Prus 58 tys. km2 i 1,1 miliona ludzi
(Gdańsk, Toruń, Wielkopolskę, Kujawy, część Mazowsza z Płockiem, Łowicz, Piotrków oraz
Częstochowę), na rzecz Rosji 250 tys. km2 i 3,0 miliona ludności (ziemie na wschód od linii
łączącej Zbrucz z Dyneburgiem).
1794 Powstanie kościuszkowskie.
Drugi rozbiór doprowadził do pierwszego, dużego zrywu niepodległościowego Polaków.
24 marca 1794 na rynku krakowskim Tadeusz Kościuszko uroczyście zaprzysiągł wierność
Polsce, tym samym rozpoczął powstanie. Tadeusz Kościuszko objął funkcję dyktatora
(naczelnika powstania). Dnia 4 kwietna 1794 roku siły powstańcze pokonały wojska rosyjskie
w bitwie pod Racławicami. Zwycięstwo to miało ogromne znaczenie – było pierwszym
sukcesem powstania. Kościuszko po bitwie mianował oficerem Bartosza Głowackiego,
chłopa, który odznaczył się w czasie ataku na armaty.
W celu zapewnienia udziału chłopów w powstaniu, Kościuszko 7 maja 1794 roku w Połańcu
ogłosił tzw. uniwersał połaniecki, na mocy którego znoszono poddaństwo osobiste chłopów,
zwalniano od pańszczyzny walczących oraz gwarantowano prawo nieusuwalności z
użytkowanego gruntu.
Przeciw powstaniu wystąpiły zdecydowanie Prusy. Warszawę przygotowywano do obrony,
wybuchło powstanie w Wielkopolsce. Tymczasem oddziały polskie poniosły klęskę w walce z
armią pruską pod Szczekocinami 6 czerwca 1794 roku. Padło Wilno, zostały pokonane
oddziały broniące linii Bugu przed Rosjanami. W lipcu i sierpniu toczyły się ciężkie walki z
wojskami pruskim pod Warszawą, ostatecznie uwolniono miasto od oblężenia.
Aby nie dopuścić do połączenia się dwóch armii rosyjskich dnia 10 października Kościuszko
ze swoimi siłami zastąpił drogę wojsku carycy Katarzyny II. W bitwie poniósł druzgocącą
klęskę i sam dostał się do niewoli. Dalszą obroną stolicy dowodził Józef Zajączek. W
listopadzie wojska rosyjskie zajęły Pragę i dokonały tam rzezi na jej mieszkańcach. Ostatni
naczelnik powstania Tomasz Wawrzecki podpisał kapitulację, powstanie upadło.
1795 Trzeci rozbiór Polski. Polska znika na 123 lata z mapy świata.
Już podczas samych walk powstańczych Rosja, Prusy i Austria prowadziły rozmowy
dotyczące kolejnego rozbioru. W roku 1795 podpisano traktat rozbiorowy. Prusy uzyskały
część Wielkopolski, Mazowsze z Warszawą, Podlasie. Łącznie 48 tys. km2 i 1 mln ludności.
Rosja przyłączyła ziemie na na wschód od linii Niemen-Drohiczyn-Bug wraz z Kurlandia.
Łącznie 120 tys. km2 oraz 1,2 mln ludności. Austria, która nie brała udziału w drugim
rozbiorze zajęła tereny Lubelszczyzny, które traktowała jako rekompensatę
za starty w wojnie z Francją, tereny na południe od linii Pilica-Wisła-Bug.
Razem 47 tys. km2 oraz 1,5 mln ludności.
Po podpisaniu traktatu rozbiorowego, 24 października 1795 roku król Stanisław August
Poniatowski abdykował; 3 lata później zmarł w Petersburgu.
1807 Pierwsza kampania napoleońska w Polsce. Polacy wspierają działania Napoleona,
licząc na jego przychylność w sprawie niepodległości państwa polskiego. Rok później zostaje
proklamowane Księstwo Warszawskie pod zwierzchnictwem cesarza francuskiego.
1810 W Żelazowej Woli przychodzi na świat Fryderyk Chopin – najwybitniejszy polski
kompozytor, który po upadku powstania listopadowego udaje się na emigrację i ostatnie 18
lat swojego życia spędza poza ojczyzną.
1815 Po klęsce Napoleona pod Waterloo Rosja, Prusy i Austria zawierają Święte
Przymierze, które ma za zadanie zachowanie równowagi w Europie. W wyniku postanowień
kongresu wiedeńskiego powstaje Królestwo Polskie, zależne od Rosji, z osobną konstutycją
nadaną przez cara Aleksandra I.
1824 Adam Mickiewicz – wieszcz narodu polskiego – udaje się na przymusową emigrację i
nigdy już nie powraca do ojczyzny (umiera w 1855 roku na Krymie).
1830 Powstanie listopadowe – nieudana próba zrzucenia jarzma rosyjskiego. Ostatecznie
zostaje stłumione we wrześniu 1831 roku.
przyczyny

sprzeczność interesów Królestwa Polskiego i Rosji

działalność tajnych organizacji o charakterze niepodległościowym

łamanie zasad konstytucji królestwa polskiego przez cara
przebieg

29 listopada 1830 roku grupa podchorążych zaatakowała Belweder, siedzibę wielkiego księcia
Konstantego. Zdobycie arsenału i uzbrojenie ludności warszawy, ucieczka Konstantego i wojsk
rosyjskich

Kontrolowanie przebiegu powstania przez konserwatystów

Przekształcenie Rady Administracyjnej w Rząd tymczasowy ( 3.XII.1830), Józef Chłopicki
przejmuje władzę dyktatorską

5.II.1831 armia rosyjska pod dowództwem Iwana Dybicza przekroczyła granicę Królestwa (130
tys. Armia)

14.II.1831- bitwa pod Stoczkowem. Wygrana Polaków, dowodzonych przez gen. Józefa
Dwernickiego

25.II.1831- bitwa pod Grochowem ( Olszyna Grochowska) nierozstrzygnięta, Polacy byli
dowodzenie przez Józefa Chłopickiego, bitwa te przyniosła ogromne straty.

31.III.1831- bitwa pod Wawrem i Dębem Wielkim. Polskie wojska dowodzone przez Ignacego
Prądzyńskiego odniosły zwycięstwo.

10.IV.1831 – wyprawa Polaków pod Iganiami

26.V.1831- przegrana pod Ostrołęką, przejęcie inicjacji przez Rosjan

6-7.IX.1831 obrona Warszawy (J. Sowiński) kapitulacja Warszawy i Zamościa (21.X), upadek
powstania.
1846 Powstanie krakowskie - najkrótszy, spośród polskich zrywów
niepodległościowych (trwało tylko od 20-21 lutego do 4 marca 1846 roku). Wywołane przez
młodych ludzi, wychowanych na literaturze romantycznej, nie godzących się z niewolą
narodową i wierzących w sens walki i odzyskanie niepodległości. W powstanie to
zaangażowana była młodzież studencka, gimnazjalna, rzemieślnicza. Powstanie
poprzedzone było działalnością konspiracyjną, kierowaną przez emisariuszy Towarzystwa
Demokratycznego Polskiego. Powstanie to można uznać za powstanie szlacheckie, gdyż
główną rolę w nim miała odegrać szlachta. Powstanie krakowskie było jedynym zrywem
narodowowyzwoleńczym zaboru austriackiego. W powstaniu krakowskim powstał od razu
Rząd Narodowy (później dyktatura Tyssowskiego)
przyczyny

chęć odzyskania niepodległości

rabacja galicyjska

wpływ Wielkiej Emigracji

nadzieja na pomoc demokratów niemieckich
przebieg

utworzenie Rządu Narodowego RP

Jan Tyssowski dyktatorem powstania

wydał manifest do chłopów, który obiecał im nadanie pełnego prawa do ziemi, za udział w

Powstaniu

masakra bezbronnej procesji insurgentów
skutki

okupacja Krakowa przez wojska ros. i austr.

wcielenie Rzeczpospolitej Krakowskiej do Austrii

zaostrzona represja zaborców wobec Polski

straty materialne, demograficzne
1848 Pierwsze połączenie kolejowe między Warszawą a Wiedniem. Po Wiośnie Ludów
zniesiono pańszczyznę na ziemiach zaboru austriackiego.
1863 Powstanie styczniowe – ostatni romantyczny zryw powstańczy przeciw rosyjskiemu
zaborcy. Powstanie wybuchło 22 stycznia 1863 r., trwało do późnej jesieni 1864 roku.
Powstanie miało charakter wojny partyzanckiej, stoczono ok. 1200 rozproszonych potyczek,
ale ani jednej większej bitwy, zginęło ok. 30 tys. uczestników. Nie nadeszła żadna pomoc z
zagranicy, na jaką liczono, zwłaszcza z Francji. Powstanie objęło całe Królestwo, znaczną
część Litwy oraz Wołyń i trwało z większą intensywnością ponad rok, a rozproszone oddziały
partyzanckie walczyły jeszcze do jesieni.
Bitwy i potyczki m.in. pod:

Bitwa pod Miechowem (17 lutego 1863)

Bitwa pod Małogoszczą (24 lutego 1863)

Bitwa pod Pieskową Skałą (4 marca 1863)

Bitwa pod Chrobrzem (17 marca 1863)

Bitwa pod Grochowiskami (18 marca 1863)

Bitwa pod Żyrzynem (8 sierpnia 1863)

Bitwa pod Opatowem (24 listopada 1863 i 21 lutego 1864)
1893 Powstaje Liga Narodowa, jedna z pierwszych polskich organizacji politycznych.
KARTA HISTORII
ODZYSKANIE NIEPODLEGŁOŚCI
Latem 1914 roku w Europie rozpoczęła się wielka wojna, nazwana później I wojną
światową. Po jednej stronie znalazły się Niemcy i Austria, a po drugiej Francja,
Rosja i Wielka Brytania. Po raz pierwszy państwa, które dokonały rozbiorów Polski,
znalazły się po różnych stronach frontu. Fakt ten wzbudził w Polakach nadzieję na
odzyskanie niepodległości.
W kraju i za granicą zaczęto organizować polskie oddziały wojskowe. Największą
sławę zyskały Legiony, których twórcą był Józef Piłsudski.
11 listopada 1918 roku Polska odzyskała niepodległość. Na czele państwa jako
naczelnik stanął Józef Piłsudski. Polacy tworzyli państwo, prowadząc walkę o jego
granice: powstania śląskie: 1919, 1920, 1921, wojna z Rosją 1920 roku. Wreszcie
powstała II Rzeczpospolita.
Ważnym problemem, przed którym stanęło młode państwo, było zjednoczenie ziem
polskich, pozostających przecież przez ponad 100 lat pod zaborami. Zróżnicowany
był poziom rozwoju gospodarczego, system prawny, oświatowy, różna waluta.
Przezwyciężenie tych trudności wymagało wiele wysiłku. Dopiero po paru latach
widoczne były efekty zmian. Dokonana w 1924 roku reforma walutowa pozwoliła na
wprowadzenie nowego pieniądza, złotego polskiego. W 1922 roku podjęto decyzję o
budowie nowego portu. W miejscu niewielkiej wioski rybackiej powstała Gdynia nowoczesny port.
Rozbudowano też inne miasta, np. Warszawę. Tworzono podstawy nowoczesnego
przemysłu organizując Centralny Okręg Przemysłowy.
1914 Początek I wojny światowej. Większość działań wojennych jest
przeprowadzana na froncie wschodnim, który wejdzie w skład przyszłej niepodległej
Polski.
1918 11 listopada ogłoszono niepodległość Polski. Józef Piłsudski zostaje
Naczelnikiem Państwa. Granice państwa są jeszcze niestabilne, toczą się walki o
tereny sporne z Ukrainą, Niemcami, Litwą i Czechosłowacją. W 1920 roku ma
miejsce tzw. cud nad Wisłą, kiedy to wojska polskie powstrzymują marsz oddziałów
bolszewickich pod Warszawą. Polska zajmuje rozległe terytoria na kresach
wschodnich, okupuje Wilno i przejmuje jedną z części austriackiego Śląska
(pozostała część Śląska zostaje przyłączona do Czechosłowacji).
1921 Konstytucja marcowa. Polska zostaje ustanowiona republiką (do 1926 roku).
Podejmowane są liczne reformy skarbu, rozwija się górnictwo na Śląsku i powstaje
pierwszy polski port w Gdyni. Sytuacja polityczna jest nadal niestabilna: pierwszy
prezydent Polski – Gabriel Narutowicz – zostaje zastrzelony w Warszawie w 1922
roku, w 1926 roku Józef Piłsudski przeprowadza zamach stanu.
1922-1926 - budowa Gdyni.