Notatki z lektury J. Wyrozumski, Wielka Historia Polski T. 2, Dzieje

Notatki z lektury J. Wyrozumski, Wielka Historia Polski T. 2, Dzieje

Notatki z lektury
J. Wyrozumski, Wielka Historia Polski T. 2, Dzieje Polski Piastowskiej (VIII – 1370);
1. Osadnictwo niemieckie stało się bardzo ważnym elementem gospodarczo-społecznej przebudowy
Polski w XIII wieku. Najwcześniej i najsilniej rozwinęło się na Śląsku (popierał je szczególnie
Henryk Brodaty)
2. Wójt jako wasal pana feudalnego stawał się sędzią osady miejskiej, ale sądził z udziałem ławników,
jako przedstawicieli gminy.
3. Prawo miejskie przyjmowano w gotowej formie z Magdeburga i Lubeki. Były to dwa różne, choć w
tym samym czasie wykształcone, wzorce ustrojowe:
a) prawo magdeburskie – główną rolę odgrywali ławnicy, dopiero później rada miejska; dwa
warianty tego prawa w Polsce:
- prawo chełmińskie – jego podstawą stał się przywilej lokacyjny Chełmna i Torunia z 1233 r.
- prawo średzkie – podstawa: pouczenie dla miasta Środy Śląskiej z 1235 r.
b) prawo lubeckie – wcześnie powstał organ samorządowy w postaci rady miejskiej
c) ważna informacja: najstarsza gmina utworzona na podstawie prawa niemieckiego powstała na
Śląsku Złotoryja; kolejna to Lwówek Śląski;
d) najstarsze miasto założone na prawie niemieckim w Małopolsce to Kraków (lokacja 1257 r.); w
Wielkopolsce – Poznań (1253 r.)
4. Okres rozbicia dzielnicowego to początek formowania się społeczeństwa stanowego (wyróżnikiem
danego stanu jest sfera wspólnych praw i przywilejów jemu przysługującej):
a) duchowieństwo – osiągnęło swoją odrębność jako pierwsze; co ich wyróżniało: prawo do wyboru
własnych władz, odrębne sądownictwo kościelne, immunitet w dobrach stanowiących beneficja
kościelne oraz celibat
b) mieszczanie – pozyskiwali odrębne prawa w procesie tworzenia gmin miejskich: mieli odrębne
sądownictwo (sąd miejski) oraz określony wymiar powinności na rzecz państwa
c) rycerstwo – przywileje w tej grupie wyrabiały się zwyczajowo i tworzyły zespół norm
nazwanych ius militare (prawem rycerskim): prawo do ziemi, wysoka główszczyzna i nawiązka,
częściowy immunitet, swobodna dziesięcina na rzecz wybranej instytucji kościelnej
d) chłopi – swej odrębności nabierali nie w wyniku uprzywilejowania, lecz niwelacji wewnętrznych
różnic
5. Rozbicie dzielnicowe to również czas przeobrażeń ustroju państwowego:
a) w każdym księstwie powstawał odrębny system urzędniczy (urzędy dworskie: palatyn – inaczej
wojewoda; kanclerz, stolnik, podkomorzy, miecznik, podskarbi; urzędy terytorialne – kasztelan
zastępowany przez wojskiego)
b) wzrost znaczenia wieców (zjazd księcia z jego dostojnikami oraz rycerstwem) – w małych
państewkach przy słabszej z reguły władzy książęcej, wiece stawały się instrumentem władzy
państwowej niekiedy nawet wygodnym dla księcia, gdyż zdejmującym z niego część
odpowiedzialności; np. wiec w Gąsawie w 1227 r.
6. Tatarzy – europejska nazwa Tatarów. Bitwa pod Legnicą rozegrała się 9 kwietnia 1241 r. – zginął
książę Henryk Pobożny, choć być może dopiero po wcześniejszym wzięciu do niewoli (nie wyklucza
1
to natomiast przekazów o tym, że Tatarzy podeszli pod gród legnicki z głową księcia zatkniętą na
włócznię). Skutkiem najazdu tatarskiego było załamanie się nie zintegrowanej jeszcze wówczas
wystarczająco monarchii Henryków śląskich.
7. Czynniki sprzyjające procesowi zjednoczenia Polski w okresie rozbicia dzielnicowego:
a) wspomnienie o wielkości Polski Bolesławów (Chrobrego, Śmiałego, Krzywoustego) podsycane
również przez Kronikę Galla Anonima,
b) legenda o cudownym zrośnięciu się ciała biskupa Stanisława zawarta w „Żywocie większym św.
Stanisława” – oto grzech króla przyniósł załamanie jedności politycznej kraju, ale przez
wyniesienie na ołtarze (kanonizowaniu) jego ofiary dokona się akt odkupienia – przez jego
męczeństwo Polsce zostanie przywrócona jedność,
c) interes Kościoła jako instytucji – dobra kościelne cierpiały w czasie wojen; podziały dzielnicowe
utrudniały administrowanie dobrami kościelnymi oraz zwyczajną pracę duszpasterską (podział
na dzielnice nie pokrywał się z podziałem na diecezje)
d) znaczenie koronacji i korony królewskiej – była ona widocznym znakiem jedności politycznej;
symbolizowała władzę nadrzędną w stosunku do władztw partykularnych oraz suwerenność
władcy na zewnątrz i wewnątrz państwa - stąd też przez koronę królewską można było
przezwyciężyć rozbicie dzielnicowe,
e) stołeczna funkcja Krakowa – miasto śmierci bpa Stanisława, najważniejsza siedziba władcy
8. Koronacja królewska Przemysła II:
a) odbyła się w Gnieźnie 26 czerwca 1295 r.; dokonał jej arcybiskup Jakub Świnka,
b) koronacja miała charakter ogólnopolski o czym świadczy np. fakt, że uczestniczyli w niej biskupi
poznański, włocławski, lubuski i płocki
c) rządy Przemysła II trwały niewiele ponad pół roku – został zamordowany w Rogoźnie w Środę
Popielcową 8 lutego 1296 r. – na nim wygasła wielkopolska linia Piastów (zamachu dokonali
Brandenburczycy przy pomocy wielkopolskiej opozycji)
9. W 1300 r. miała miejsce koronacja królewska Wacława II z czeskiej dynastii Przemyślidów. Jego
rządy trwały do 1305 r. (w tym czasie wprowadził m.in. urząd starosty w Polsce. Jego następcą
został syn Wacław III, który nie doczekał koronacji, gdyż został zamordowany w 1306 r.
10. Na początku XIV wieku ujawniła się nowa siła polityczna – były nią miasta. W 1312 r. miał miejsce
tzw. bunt wójta Alberta w Krakowie wymierzony przeciwko księciu Władysławowi Łokietkowi
(przywódca buntu mieszczan krakowskich reprezentował opcję proczeską, tzn. popierał
kontrkandydata pochodzącego z Czech). Łokietek miał zastosować wobec buntowników
odpowiedzialność zbiorową, gdyż jak mówi jedno ze źródeł: „ci, którzy nie umieli wymówić słów
<soczewica>, <koło>, <miele>, <młyn>, dali gardło [czyli zostali zabici]”
11. Dnia 20 stycznia 1320 r. odbyła się koronacja królewska Władysława Łokietka w Krakowie –
dokonał jej abp Janisław. Istotne pytanie – dlaczego Kraków stał się miejscem koronacji?
a) na mocy statutu sukcesyjnego Bolesława Krzywoustego nabrał on stołecznego charakteru (stolicą
dzielnicy senioralnej był właśnie Kraków),
b) za Krakowem a przeciwko Gnieznu przemawiały zaszłości polityczne – wielkopolskie elity były
dość chwiejne w wierności Łokietkowi, stąd jego wybór Krakowa
2