Załącznik nr 1 do regulaminu konkursu „LAS JEST W NAS” Zakres

Załącznik nr 1 do regulaminu konkursu „LAS JEST W NAS”
Zakres wiadomości obejmujący pytania testowe
W przeszłości lasy występowały niemal na całym obszarze naszego kraju. Jeszcze pod
koniec XVIII w. lesistość Polski, w ówczesnych granicach naszego państwa, wynosiła prawie
40%. Choć po II wojnie światowej ta ilość zmniejszyła się o połowę (do około 20%), po roku
1945, w wyniku obszernego zalesiania, liczba lasów stopniowo zaczęła znów rosnąć.
Aktualnie Polska posiada ponad 9 mln hektarów lasów, co stanowi 29,2% lesistości naszego
kraju. Najbardziej zalesione województwa to: lubuskie, podkarpackie, pomorskie, zachodniopomorskie, śląskie, warmińsko-mazurskie, podlaskie. Z kolei najmniej zazielenione
województwa to: łódzkie, tuż za nim mazowieckie i pozostałe.
Głównym czynnikiem, który w dużej mierze decyduje o rozmieszczeniu lasów w
Polsce jest wielkość podaży gruntów w danym regionie. Czynniki decydujące to:
zapotrzebowanie na grunt ze względu na zabudowę, rolnictwo, rozwój przemysłu oraz
uwarunkowania klimatyczne i zróżnicowanie rzeźby terenu.
81,5% lasów w Polsce to lasy publiczne, w tym: 77,5% to lasy zarządzane przez
Państwowe Gospodarstwo Leśne – Lasy Państwowe, 2% to Parki Narodowe, 1,1% należy do
Skarbu Państwa, a 0,9% jest własnością gmin. Pozostała część to lasy prywatne.
W Polsce lasy zajmują tereny o najsłabszych glebach. Gleby żyzne zostały zajęte
jeszcze w poprzednich wiekach przez rozwijające się rolnictwo. Ma to wpływ na uboższy
skład gatunkowy polskich lasów, gdzie około 55% powierzchni lasów zajmują bory (las
iglasty), np. bory sosnowe, świerkowe, świerkowo-jodłowe. Lasy liściaste stanowią około
45%, przy czym niewielką ich część (niecałe 4%) stanowią olsy (las olchowy porastający
żyzne i bagienne siedliska) oraz łęgi (las łęgowy rosnący w pobliżu rzek, potoków; w jego
drzewostanie dominują: olcha, wierzba, topola, wiąz, jesion, dąb). Pozostałe lasy liściaste,
które możemy spotkać w Polsce to: dąbrowy (las liściasty z drzewostanem dębowym),
buczyny (las bukowy, występujący na nizinach czasem z bardzo nieliczną domieszką dębów,
jesionu lub klonu jaworowego, w górach z domieszką świerku lub jodły) oraz grąd
(wielogatunkowy las liściasty lub mieszany z przewagą grabu, dębu, z domieszką lipy, klonu
jaworowego, świerku) rosnący na glebach żyznych lub średnio żyznych.
Gatunkiem dominującym w lasach polskich jest sosna (69% w lasach PGL Lasy
Państwowe i 63% w lasach gminnych i prywatnych). Sosna występuje na terenach nizinnych i
wyżynnych, a na terenach górzystych przeważa świerk (czasem z domieszką buku).
Nadmierna uprawa sosny w polskiej przeszłości była odpowiedzią na duże zapotrzebowanie
przemysłu drzewnego. Niestety, doprowadziła także do powstania monokultur leśnych3, które
zubożyły bioróżnorodność polskich lasów. Gdy zauważono, że monokultura leśna jest słabo
odporna na szkodniki oraz warunki klimatyczne, zaczęto stopniowo odchodzić od tego
systemu zalesiania. Polscy leśnicy obecnie zwiększają udział innych gatunków drzew,
głównie tych liściastych w lasach monokulturowych. Starają się dostosować skład gatunkowy
drzewostanu do tego, który naturalnie występuje lub występował na danym terenie.
Zalesieniom nie podlegają obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe,
parki narodowe, siedliska chronione etc.
Lasy spełniają wiele funkcji, które możemy podzielić na trzy grupy: ekologiczne
(ochronne), produkcyjne (gospodarcze) i społeczne.
 Ekologiczne - zdolność do fotosyntezy i produkcji tlenu, pochłanianie CO₂ (jedno
drzewo w ciągu jednego roku usuwa z atmosfery kilkaset kilogramów dwutlenku węgla),
tłumią hałas, przeciwdziałają powodziom, lawinom i osuwiskom, chronią glebę przed erozją,
kształtują klimat lokalnie i globalnie, chronią przed słońcem, zapewniają pożywienie i
schronienie wielu gatunkom zwierząt.
 Produkcyjne - las zapewnia drewno (biodegradowalny, trwały i zdrowy budulec)
niezbędne w budownictwie, przemyśle meblowym, przemyśle papierniczym,
wykorzystywane także jako paliwo (np. trociny z tartaku).
 Społeczne - las daje wytchnienie, spełnia funkcję wypoczynkową i rekreacyjną,
pozwala na wyciszenie, tworzy harmonię, jest źródłem do badań naukowych, medycyny
naturalnej. Jest ogromnym ogrodem dającym owoce, grzyby, zioła.
Istnieją także trzy grupy czynników, które negatywnie oddziałują na środowisko leśne:
 Abiotyczne – czynniki atmosferyczne (pożary, huragany, susze, powodzie, niskie
temperatury etc.), właściwości gleby (brak żyzności wilgotności), warunki ukształtowania
terenu (tereny górzyste),
 Biotyczne – struktura drzewostanu, skład gatunkowy (dominacja monokultury),
niezgodność z siedliskiem, choroby infekcyjne powodowane przez grzyby, szkodniki owadzie
(mszyce, korniki), nadmierne występowanie gryzoni i zwierząt roślinożernych,
 Antropogeniczne – spowodowane działalnością człowieka: zanieczyszczenia
powietrza (przemysł, energetyka, transport), wód i gleb (rolnictwo, gospodarka komunalna),
przekształcanie powierzchni ziemi (górnictwo), pożary lasu, kłusownictwo, nadmierna
turystyka, masowe grzybobrania, dzikie wysypiska śmieci, niewłaściwa gospodarka leśna.
Wiele tych zagrożeń możemy wyeliminować, tak, aby przyszłe pokolenia mogły korzystać i
cieszyć się istnieniem polskich lasów.
Formy ochrony przyrody:
W Polsce ochronę przyrody realizuje się m. in. przez :
• Ochronę gatunkową roślin i zwierząt;
• Ochronę pomników przyrody;
• Tworzenie rezerwatów;
• Tworzenie parków narodowych;
• Tworzenie parków krajobrazowych;
• Wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu;
• Wyznaczanie obszarów ochrony w ramach sieci Natura 2000.
Park narodowy to obszar objęty ochroną prawną, zachowany w stanie naturalnym lub
niewiele zmieniony przez działalność gospodarczą człowieka, charakteryzujący się
nieprzeciętnymi wartościami naukowymi oraz wyjątkowymi walorami przyrodniczymi,
krajobrazowymi, społecznymi, kulturowymi i wychowawczymi, na którym ochronie
podlegają wszystkie elementy przyrody. Park narodowy stanowi najwyższą formę ochrony
przyrody. Powierzchnia parku nie może być mniejsza niż 1000 ha.
Najbardziej znane parki narodowe w Polsce:
• Białowieski Park Narodowy
Najstarszy park narodowy w Polsce, jego emblemat to żubr. Chroni bardzo wartościowe
nizinne lasy naturalne. Zakaz pozyskania i osadnictwa to na terenach obejmujących dzisiejszy
Park Narodowy wprowadzili królowie polscy około 500 lat temu (edykt królewski miał inne
cele, przy czym skorzystała przyroda i społeczeństwo) chroniąc tym samym cenne łowiska.
• Tatrzański Park Narodowy
Tatry to jedyne pasmo górskie o charakterze alpejskim, emblemat Parku to kozica. Łączy się
ze Słowackim Tatrzańskim Parkiem Narodowym, gdzie w obu parkach w stanie wolnym
występuje niedźwiedź brunatny i świstak.
• Park Narodowy Gór Stołowych
Jedyny polski i rzadki w Europie przykład gór płytowych, zbudowanych z poziomych warstw
skalnych. Jest tam skalne miasto, skały w kształcie grzybów i inne atrakcje geomorfologiczne,
będące wynikiem erozji.
• Biebrzański Park Narodowy
Ten największy z polskich parków obejmuje niezwykłe o ogromnej wartości mokradła
Biebrzy (największy europejski obszar bagien na wschód od Bugu), bagna te praktycznie nie
noszą żadnych śladów cywilizacji. Rzeka Biebrza jest jedyną w Europie rzeką tej wielkości o
naturalnym charakterze na całej długości.
• Kampinoski Park Narodowy
Park położony w sąsiedztwie stolicy Polski Warszawy. W ciągu roku odwiedza go milion
turystów do których dyspozycji jest 360 km szlaków turystycznych. Ważnym elementem
struktury parku są wydm y i położone tuż przy nich bagna. Znany jest z reintrodukcji łosia,
bobra i rysia
W Polsce są 23 parki narodowe, ich łączna powierzchnia przekracza 300 tys.
hektarów, czyli stanowi około 1% obszaru kraju. W Parkach 60% stanowią lasy. Siedem
Parków uznano za światowe rezerwaty biosfery, jeden z nich (Białowieski) jest równocześnie
obiektem dziedzictwa światowego.
Według stanu na koniec roku 2011 jest przeszło 1441 rezerwatów z czego 671 to
rezerwaty leśne o łącznej powierzchni ponad 61 tys. ha. Na terenie lasów jest prawie 11 tyś.
pomników przyrody (drzewa, lub grupy drzew, aleje, skały, jaskinie).
Polska bierze udział w akcji Komisji Europejskiej Natura 2000. Większość obszarów
naturowych powstała na terenach leśnych. Stanowią one 40 proc. gruntów w zarządzie PGL
LP, zajmują ponad 2,8 mln ha. Oznacza to dla to leśników odpowiedzialność za stan siedlisk i
populacji gatunków chronionych w ramach sieci.
Obszary ptasie (OSO) znajdujące się w Lasach Państwowych zajmują powierzchnię 2,1 mln
ha (co stanowi 29,2 proc. powierzchni gruntów LP), a siedliskowe (SOO) odpowiednio – 1,5
mln ha (21,4 proc.).
Typowa i wyjątkowa fauna i flora w lesie
Ze względu na umiarkowany klimat o charakterze przejściowym (między
oceanicznym a kontynentalnym) Polska wyróżnia się najbardziej zróżnicowanymi i
najbogatszymi biocenozami leśnymi w Centralnej Europie.
Na obszarze kraju występuje ponad 2300 roślin naczyniowych, 600 mchów, 250
wątrobowców i 1600 porostów. Wśród roślin naczyniowych znaleźć można gatunki
pochodzące z różnych regionów geograficznych, Występują zatem gatunki euroazjatyckie i
północno amerykańskie, gatunki arktyczne, środkowoeuropejskie, zachodnioeuropejskie,
czarnomorskie. Występują nawet gatunki śródziemnomorskie.
W składzie gatunkowym wyraźnie przeważa sosna zwyczajna (Pinus sylvestris),
która razem z modrzewiem (Larix sp.) występującym sporadycznie zajmuje prawie 70%
powierzchni lasów.
Wśród gatunków liściastych najwięcej (7,3%) jest dębu (Quercus sp.). Przeważa dąb
szypułkowy (Q. robur) rzadziej występuje dąb bezszypułkowy (Q. petrea) rosnący na mniej
urodzajnych glebach.
Miejsce trzecie zajmuje brzoza (Betula sp.) rosnąca na prawie 7% powierzchni lasów.
Brzoza jako gatunek pionierski jest zwykle pierwszym pokoleniem lasu samoistnie
powracającego na nieużytki.
Świerk pospolity (Picea abies) zajmuje czwarte miejsce (5,5%). Występuje
szczególnie licznie w północno-wschodniej Polsce i na terenach wyżynnych i górskich.
Buk zwyczajny (Fagus sylvatica) jest gatunkiem panującym na 5%.Występuje na
zachodzie i południu Polski.
Olcha/olsza (Alnus sp.) to siódmy gatunek (4,4%) w Polsce. Jego występowanie
ograniczone jest do siedlisk podmokłych – olsów i łęgów.
Znaczący jest udział (2%) jodły pospolite (Abies alba), której udział w lasach
wyżynnych i górskich stale rośnie na skutek powrotu do lasów dopasowanych do siedliska.
Sosna zwyczajna
Modrzew
Dąb
Brzoza
Świerk pospolity
Buk
Olsza
Jodła
Pozostałe gatunki drzewiaste, wśród których można wymienić klon, jawor, osikę,
topole, grab, jarząb, łącznie zajmują mniej niż 1% obszaru.
Wśród endemitów (roślin występujących jedynie w Polsce) warto wymienić modrzew
polski, ostróżkę tatrzańską lub złocień Zawadzkiego.
Wśród reliktów natomiast (rośliny wymierające, lub pochodzące z innych okresów)
są: goździk leśny, wierzba lapońska, brzoza karłowata, dębik siedmiopłatkowy, skalnica
tatrzańska.
Z kolei na obraz polskiej fauny składają się gatunki zwierząt przybyłych tu w różnych
okresach, począwszy od ostatniego zlodowacenia.
W Polsce występuje ok. 33 tysięcy gatunków zwierząt, wliczając w to bezkręgowce.
Spośród zwierząt kręgowych na lądzie żyje 85 gatunków ssaków, 220 gatunków ptaków
gniazdujących, w Polsce 8 gatunków gadów, 17 gatunków płazów, 55 gatunków ryb.
Większość to zwierzęta rozprzestrzeniające się łatwo i szybko, zamieszkujące całą
umiarkowaną strefę Eurazji, jak lin i karp, ropucha szara, padalec i zaskroniec, zięba, kaczka
krzyżówka i jastrząb, wiewiórka pospolita, zając szarak, dzik, sarna i jeleń szlachetny. Są one
typowe dla strefy lasów liściastych i mieszanych. Liczbę endemitów ocenia się na ok. 36, a
reliktów -na 38 gatunków. Przykładem gatunków reliktowych może być kozica i świstak.
Krótka charakterystyka niektórych gatunków zwierząt
Wyjątkowe:
a) Żubr Obecnie w Polsce jest ponad 1000 sztuk żubra. Dorosłe samce ważą od 440 do 920
kg, samice są mniejsze, od 320 do 640 kg. Cielęta po urodzeniu ważą od 16 do 35 kg. Ciąża
u żubrzycy trwa około 260 dni. Młode rodzą się na wiosnę. Żubry żywią się przede
wszystkim roślinami z dna lasu, a na żerowaniu spędzają do 80% swojego życia.
Typowe:
a) Jeleń europejski - w Polsce występuje ponad 178 tys. szt. Dorosły byk waży około 220
kilogramów. Poroże zrzucane zimą odrasta na wiosnę, zaś jest największe w wieku około 10
lat. Średnio żyje 4-5 lat, ale niektóre osobniki dożywają 13 lat.
b) Wilk - w Polsce oszacowano występowanie wilków na maksymalnie 600-700 osobników.
Populacje skupiają się wokół regionów północno-wschodniej, środkowo-wschodniej
i karpackiej części kraju. Badania wskazują, że w zachodniej części kraju biocenozy mogą
pomieścić drugie