Ekotoksykologia z elementami mutagenezy i kancerogenezy

Ekotoksykologia
z
elementami
mutagenezy
środowiskowej / Ała Sadowska. – Warszawa, 2010
i
kancerogenezy
Spis treści
Od autorki
7
Wstęp
15
I. MUTAGENEZA I KANCEROGENEZA ŚRODOWISKOWA
(Janusz A. Siedlecki)
1. Skażenie środowiska zewnętrznego
2. Przyczyny wzrostu skażenia środowiska
a. Zniszczenie warstwy ozonowej
b. Kwaśne deszcze
c. Skażenie radioaktywne
d. Metale ciężkie
Biologiczne sposoby likwidacji skażeń metalami
e. Pestycydy
f. Farmakoterapia jako przyczyna narażenia
g. Środowisko a organizmy genetycznie modyfikowane
3. Skażenia organizmów
a. Rola diety
b. Nutrigenomika
c. Efekt hormonów
d. Inne przekaźniki sygnałów
e. Niskie dawki substancji genotoksycznych i mutagennych
f. Związek między skażeniem środowiska a zachorowalnością
4. Odpowiedź organizmu na skażenie środowiska
a. Systemy usuwające związki chemiczne z organizmu
b. System oporności wielolekowej (MDR)
c. System detoksykacyjny
Reakcje pierwszej fazy
Reakcje drugiej fazy
d. Rola polimorfizmów w utrzymaniu homeostazy komórki
e. Polimorfizm genów detoksykacyjnych
f. Rola systemów naprawy DNA
g. Polimorfizm genów naprawy DNA
h. Zmiany polimorficzne w innych genach
5. Molekularna patogeneza nowotworów złośliwych
a. Geny stabilizujące a transformacja nowotworowa
b. Zaburzenia w transmisji sygnałów wzrostu – onkogeny
c. Utrata zdolności do rozpoznawania sygnałów antywzrostowych – geny
supresorowe
d. Transformacja nowotworowa a apoptoza
e. Nabywanie zdolności do unaczynienia guza
f. Nabywanie zdolności do tworzenia nacieków i przerzutów
g. Zasiedlanie nowych nisz organizmu
h. Związki między skażeniem organizmu a chorobą nowotworową
i. Raki przewodu pokarmowego
21
21
22
23
24
25
26
28
29
30
31
34
34
34
35
40
42
43
44
44
45
46
48
49
50
51
52
54
54
55
57
57
59
60
61
62
63
64
64
j. Raki układu oddechowego
k. Raki hormonozależne
6. Uwagi końcowe
7. Literatura
65
65
67
68
II. TOKSYCZNE CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE
69
1. Czynniki fizyczne
69
a. Różne rodzaje promieniowania
70
Promieniowanie UV
70
Fale radiowe i mikrofale (niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne)
74
Promieniowanie jonizujące
76
b. Napromienianie żywności
82
c. Hałas i wibracje
90
2. Czynniki chemiczne
98
a. Substancje antropogenne zanieczyszczające środowisko
98
b. Naturalne substancje szkodliwe dla zdrowia
138
c. Naturalne substancje rakotwórcze
146
Azotyny, azotany, nitrozoaminy
146
Związki rakotwórcze związane z paleniem tytoniu
149
d. Substancje toksyczne w produktach spożywczych
153
3. Czynniki biologiczne
167
a. Biopierwiastki
172
b. Wpływ estrogenów na funkcjonowanie organizmów ludzi i zwierząt
197
Działanie estrogenów i ich receptorów na organizm
200
Rola estrogenów i ich receptorów w rozwoju męskiego układu płciowego
203
Rola estrogenów i ich receptorów w rozwoju żeńskiego układu płciowego
204
Wpływ ksenoestrogenów na funkcjonowanie organizmów ludzi i zwierząt
206
Ksenoestrogeny stosowane w przemyśle
207
Ksenoestrogeny stosowane w rolnictwie
208
Ksenoestrogeny jako farmaceutyki
209
Ksenoestrogeny zawarte w żywności
210
c. Czynniki chorobotwórcze
214
Priony i wirusy
215
Bakterie
223
Grzyby
231
Czynniki roślinne
233
Czynniki zwierzęce
234
237
Zwierzęta wpływające alergizująco i toksycznie
III. METODY STOSOWANE W EKOTOKSYKOLOGII
1. Metody monitoringowe wykrywania zanieczyszczeń środowiskowych
a. Zastosowanie monitoringu technicznego do określenia stopnia
zanieczyszczenia środowiska
b. Stosowanie wskaźników biologicznych do określania zanieczyszczeń
środowiskowych
Porosty jako bioindykatory skażenia środowiska
Mchy jako bioindykatory skażenia środowiska
Drzewa iglaste jako bioindykatory skażenia środowiska
Ryby jako bioindykatory skażenia środowiska
2. Metody testowania potencjalnych zanieczyszczeń środowiskowych
a. Testy krótkoterminowe
241
241
241
243
245
249
250
251
252
252
b. Inne krótkoterminowe testy biologiczne
c. Testy z użyciem zwierząt
d. Biomarkery jako wskaźniki zmian wewnątrz organizmów
e. Biomarkery procesu nowotworowego
Wykrywanie adduktów DNA
Addukty białkowe
f. Testy bakteryjne
g. Testy eukariotyczne
3. Zastosowanie metod wykrywania potencjalnych zanieczyszczeń
na przykładzie wybranych pestycydów
254
255
258
261
262
264
265
267
269
IV. CHOROBY CYWILIZACYJNE
283
1. Choroby zawodowe
285
a. Przewlekłe choroby narządu głosu
289
b. Pylice płuc
290
c. Astma oskrzelowa pochodzenia zawodowego
291
d. Borelioza
291
e. Obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego powodowany hałasem
292
2. Choroby układu krążenia
292
a. Nadciśnienie tętnicze
294
b. Choroba wieńcowa
297
3. Cukrzyca
299
a. Cukrzyca typu 1
300
b. Cukrzyca typu 2
301
c. Cukrzyca typu 3
301
d. Cukrzyca typu 4
302
e. Zapobieganie cukrzycy i jej objawom
302
4. Alergia
303
a. Przyczyny powstawania alergii
304
b. Alergeny
305
c. Rodzaje chorób alergicznych
307
Alergiczny nieżyt nosa
307
Astma oskrzelowa
307
Alergie skórne
310
Alergia pokarmowa
312
Uczulenie na jad owadów
314
Anafilaksja
315
5. Choroby otępienne
317
a. Choroba Alzheimera
317
b. Otępienie naczyniopochodne
319
6. Choroby o podłożu psychicznym
320
a. Nerwice
320
b. Depresja
321
V. SUBSTANCJE ROŚLINNE JAKO PIERWSZE LEKI LUDZKOŚCI:
OD STAROŻYTNOŚCI DO WSPÓŁCZESNEJ FITOTERAPII
1. Rośliny jako źródło witamin
2. Rośliny jako źródło substancji stymulujących układ odpornościowy
3. Rośliny jako źródło substancji odtruwających organizm
325
331
336
338
VI. NATURALNE SUBSTANCJE ROŚLINNE TRUJĄCE I RAKOTWÓRCZE 347
1. Leczniczy i trujący wpływ biologicznie aktywnych substancji na organizm
352
2. Drogi wchłaniania i rodzaje zatruć
354
3. Substancje roślinne o silnym działaniu trującym
359
4. Trujące substancje roślinne porażające układy organizmu człowieka
361
a. Ośrodkowy układ nerwowy
362
b. Układ krążenia
363
c. Układ pokarmowy
365
d. Układ oddechowy
367
e. Układ krwiotwórczy
367
f. Układ mięśniowy i nerwy ruchowe
368
g. Substancje wywołujące reakcje alergiczne i toksyczne dla skóry
368
h. Substancje roślinne stosowane w terapii przeciwnowotworowej
370
Podsumowanie
374
Piśmiennictwo
375
Podziękowania i załączniki
419
oprac. BPK