wychowania przedszkolnego - Miejskie Przedszkole nr 1 w

wychowania przedszkolnego - Miejskie Przedszkole nr 1 w

Program
y
Zgodnzującą
ią
z obow
awą
podstmową
a
progr
wychowania
przedszkolnego
Program
wychowania
przedszkolnego
SPIS TREŚCI
Program dla dzieci 3-, 4-, i 5-letnich Elżbieta Tokarska, Jolanta Kopała . . . . . . . . . . . . 3
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Założenia programu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5
Cele programu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Wychowanie i nauczanie w przedszkolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9
Metody i formy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Zakres wychowania przedszkolnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Treści programowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Praca z programem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Organizacja i planowanie pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Sposoby realizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Obserwacje przedszkolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
Indywidualizacja wychowania i nauczania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Wspomaganie rozwoju dziecka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Organizacja działań dzieci zdolnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Praca w grupach zróżnicowanych wiekowo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
Załączniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Załącznik nr 1. Plan pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi młodszymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Załącznik nr 2. Plan pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi 5-letnimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Program dla dzieci 6-letnich Elżbieta Kordos
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Nauka czytania, przygotowanie do pisania i edukacja matematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . .
95
Diagnoza przedszkolna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Treści programowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
99
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
Zestawienie porównawcze podstaw programowych: wychowania przedszkolnego
i edukacji wczesnoszkolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
128
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Załącznik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Załącznik nr 1. Informacja o gotowości szkolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Elżbieta Tokarska
Jolanta Kopała
Program
dla dzieci
3-, 4-, 5-letnich
WSTĘP
Opracowanie programu jest wynikiem licznych spotkań z nauczycielami, którzy dzielili się z nami swoimi uwagami oraz
doświadczeniami w pracy z programem „Zanim będę uczniem”. Prezentowana publikacja jest wyjściem naprzeciw ich
oczekiwaniom i uwzględnia układ treści z podziałem na okresy rozwojowe dzieci, sposoby realizacji treści, działania
wspomagające. Ma pomóc nauczycielowi w organizacji i planowaniu procesu wychowawczo-dydaktycznego, aby poprzez
świadomie podejmowane działania doskonalił on jakość swojej pracy.
Nauczyciel wychowania przedszkolnego zobowiązany jest do pracy z dziećmi zgodnie z Podstawą programową
wychowania przedszkolnego wskazaną w Rozporządzeniu MEN z dnia 17 czerwca 2016 r. (Dz. U. z dnia 23 czerwca 2016 r.
poz. 895). Na wszystkich poziomach wychowania i nauczania powinien dobrze orientować się w wymaganiach kolejnego etapu edukacji. Zatem nauczyciel przedszkola musi zaznajomić się z Podstawą programową edukacji wczesnoszkolnej. W myśl założeń ogólnego kształcenia dzieci szkoła będzie stanowiła kontynuację działań podejmowanych
w przedszkolu.
Proponowany program uszczegóławia treści opracowane w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego
i określa umiejętności, którymi powinno odznaczać się dziecko 5-letnie.
Program wskaże nauczycielowi, jakie wiadomości i sprawności należy kolejno wprowadzać w toku działań wychowawczo-dydaktycznych. Układ programu ułatwi integrację wybranych treści w ramach realizowanych tematów kompleksowych. Będzie lepiej służył działaniom edukacyjnym i je wzbogacał, będzie ułatwiał rozpoznanie indywidualnych
potrzeb dziecka. W obrębie każdego z 17 obszarów ujętych w Podstawie programowej podano oczekiwane osiągnięcia
dzieci. Ważnym sposobem pozyskiwania informacji o dziecku będą obserwacje pedagogiczne. Rozpoznanie indywidual­
nych potrzeb dziecka w przeprowadzonych obserwacjach pomoże w dokonaniu oceny, które z wiadomości i umiejętności
zostały dobrze opanowane przez wychowanka. Na tej podstawie nauczyciel zdecyduje, od którego poziomu treści zawartych w programie rozpoczyna swoje działania z dziećmi.
Zadaniem nauczyciela realizującego program będzie aktywizowanie każdego dziecka tak, aby zdobywało ono coraz
to nowe umiejętności w toku proponowanych zabaw i innych działań. Miarą jego sukcesu będzie osiągnięcie pożądanych
kompetencji wskazanych w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego.
Dziecko przekraczające próg przedszkola wnosi ze sobą różne doświadczenia, wiadomości i umiejętności. Rolą
nauczyciela jest rozpoznanie indywidualnych predyspozycji każdego wychowanka, zarówno w celu wspomagania jego
rozwoju, jak i z myślą o rozwijaniu jego talentów. Nauczyciel określający możliwości psychoruchowe dzieci powinien
wziąć pod uwagę to, że pochodzą one z różnych środowisk społecznych, a rozwój każdego wychowanka przebiega
w indywidualnym tempie. Poprzez planowaną i systematyczną pracę, a także dzięki dostosowaniu różnych form i metod
pracy do potrzeb i zainteresowań przedszkolaków, pomoże on im osiągnąć stan gotowości do podjęcia nauki w szkole.
Bardzo często wśród naszych wychowanków znajdują się dzieci wymagające pomocy specjalistów, np. logopedy,
psychologa, terapeuty, w celu stymulowania rozwoju, zarówno w sferze umysłowej, emocjonalnej, jak i motorycznej −
zgodnie z określonymi potrzebami. Według Rozporzą­dzenia MEN z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania
i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z dnia
7 maja 2013 r. poz. 532) oraz Rozporządzenia MEN z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia,
wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem
społecznym (Dz. U. z dnia 7 sierpnia 2015 r. poz. 1113) taką pomoc przedszkole jest zobowiązane zapewnić dzieciom.
Istotnym elementem w przygotowaniu dzieci do nauki w szkole jest przemyślana i dobrze zorganizowana współ­praca
z rodzicami. Należy zadbać o to, aby wspólnym działaniom towarzyszyła dobra atmosfera. Nauczyciel pozyska sobie
zaufanie rodziców, jeśli w sposób rzeczowy, przychylny i systematyczny będzie ich informował o postępach dzieci, wskazywał trudności, na które powinno się zwrócić szczególną uwagę, czy uzdolnienia i sprawności warte rozwijania.
Wspólnym dążeniem wychowawców, rodziców i specjalistów powinno być utwierdzenie dziecka w przekonaniu,
że może ono liczyć na zrozumienie i wsparcie dorosłych. Pomoże mu to uwierzyć we własne możliwości, okaże się
cenne i nie­zbędne w odważnym dążeniu poznawczym, w staraniach o zdobywanie nowych i doskonaleniu posiadanych
umiejętności.
Autorki
ZAŁOŻENIA PROGRAMU
Przekroczenie progu przedszkola przez dzieci wiąże się z ogromnymi emocjami wywołanymi przez nieznane dotąd
przeżycia. Większość przyszłych przedszkolaków cieszy się z zapoznania nowych kolegów i możliwości wspólnej zabawy.
Są jednak wśród nich i takie, które odczuwają niepokój i niechęć do zmiany dotychczasowego trybu życia. Funkcjonowanie dzieci w pierwszych dniach pobytu w przedszkolu zależy od ich indywidualnych cech charakteru, wcześniejszych
doświadczeń, a także wyobrażeń o nieznanym miejscu. W domu rodzinnym, otoczone troskliwą opieką, czuły się bezpiecznie, były szczęśliwe, w obcym otoczeniu pojawiają się inne, czasami wręcz trudne sytuacje, z którymi muszą one
sobie poradzić. Nauczyciel respektujący potrzeby dzieci oraz pomagający im w procesie adaptacji może sprawić,
że dobrze poczują się w nowym środowisku i staną się bardziej samodzielne.
Zgodnie z propozycjami programu indywidualne podejście do wychowanka, stopniowe kształtowanie określonych
umiejętności i zachowań oraz systematyczne przekazywanie rodzicom wiadomości o postępach dziecka będą miały
pozytywny wpływ na odważne podejmowanie przez dziecko nowych zadań, nabywanie pewności siebie i umiejętności
wyrażania swoich potrzeb, panowania nad emocjami.
Treści zawarte w programie skierowane są do dzieci 3–5-letnich objętych wychowaniem przedszkolnym i przewidują
stopniowe przyswajanie przez dziecko określonych umiejętności. Program może być również wykorzystany w pracy
w grupach zróżnicowanych wiekowo oraz w oddziałach integracyjnych − pod warunkiem, że dzieci z dysfunkcjami
zostaną otoczone opieką specjalistów.
Ważnym zadaniem nauczyciela będzie zapoznanie się ze strukturą programu, a zwłaszcza z zakresem treściowym
poszczególnych obszarów edukacyjnych. Przemyślana organizacja procesu wychowawczo-dydaktycznego będzie sprzyjała kształtowaniu pozytywnego nastawienia dzieci do otaczającego je świata oraz powstawaniu między nimi serdecznej
i przyjacielskiej atmosfery. Nauczyciel powinien odwoływać się do przeżyć wychowanków, ich doświadczeń, wiadomości i zainteresowań, jak również tworzyć sytuacje umożliwiające dzieciom poznawanie swoich możliwości.
Podejmowane działania ukierunkowane na dobro dziecka i jego rytmiczny rozwój wymagają systematyczności,
dlatego też program zakłada następujące zadania wyznaczające kierunek pracy nauczyciela z dziećmi:
− dążenie do rozwoju wychowanków zgodnego z ich możliwościami i zdolnościami;
− rozbudzanie ciekawości poznawczej;
− monitorowanie i stymulowanie rozwoju psychofizycznego;
− kształtowanie postaw moralnych poprzez uczenie wartości uniwersalnych;
− propagowanie wzorców, norm i zachowań społecznie akceptowanych, w tym kształtowanie umiejętności rozróżniania dobra od zła;
− rozbudzanie poczucia sensu i wartości życia;
− umożliwianie odnoszenia sukcesów i prezentowania własnej indywidualności;
− tworzenie warunków do odczuwania radości z podejmowanej aktywności umysłowej i ruchowej;
− wspomaganie rozwoju;
− dbanie o zdrowie fizyczne i psychiczne dzieci oraz uczenie rozpoznawania i unikania zagrożeń;
− organizowanie dobrej współpracy z rodziną, sprzyjającej spójnym oddziaływaniom wychowawczym;
− budowanie poczucia tożsamości narodowej;
− zainteresowanie rolą ucznia poprzez sumienne przygotowanie do obowiązku nauki w szkole.
Podstawową formą działalności dzieci jest zabawa. Zadania przyjęte w programie powinny być realizowane poprzez
organizowanie w przedszkolu warunków do podejmowania zabaw swobodnych i umożliwianie ich rozwoju: od prostego manipulowania do roz­budowanych zabaw konstrukcyjnych i tematycznych. Ciekawe propozycje nauczyciela wspólnych zajęć nie tylko wzbogacą i poszerzą zakres wiadomości i umiejętności, lecz także będą inspiracją dla dzieci
do samodzielnego podejmowania działań. W zabawie odtwa­rzają one i przetwarzają zdobyte doświadczenia, utrwalają
nabyte umiejętności i wiadomości, uczą się planowania i zgodnego współdziałania w grupie.
CELE PROGRAMU
Program wskazuje drogę dochodzenia do konkretnych umiejętności, kształtowania postaw, rozwijania mowy i myślenia,
zdobywania ogólnej wiedzy o środowisku społeczno‑przyrodniczym oraz określa kierunek pracy, zapewniający osiągnięcie
przez dzieci pełnego rozwoju fizycznego i intelektualnego. Pozwala nauczycielowi uwzględniać różnice rozwojowe dzieci
i dostosować aktywność poznawczą do indywidualnych predyspozycji wychowanków. Zadaniem nauczyciela jest stworzenie warunków umożliwiających dzieciom zdobywanie nowych sprawności i wiedzy zgodnie z ich naturalnym potencjałem.
Treści zawarte w programie, a także ich układ i wskazówki dotyczące organizacji pracy z dziećmi, zapewniają realizację głównych celów wychowania przedszkolnego oraz celów wynikających z podstawy programowej.
Główne cele wychowania przedszkolnego to:
−ukierunkowanie rozwoju dziecka zgodnie z jego wrodzonymi możliwościami, w kontakcie ze środowiskiem
społecznym, przyrodniczym i technicznym, poprzez bezpośrednie doświadczanie i przeżywanie;
− wspomaganie uzdolnień i stymulowanie rozwoju dzieci w przygotowaniu do podjęcia obowiązku szkolnego.
Ogólne cele wychowawcze i dydaktyczne w odniesieniu do zapisu podstawy programowej:
OBSZAR 1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dziećmi i dorosłymi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i sytuacjach zadaniowych
− kształtowanie pozytywnego wizerunku samego siebie poprzez poznawanie swoich mocnych i słabych stron;
− uczenie postawy asertywnej w wyrażaniu własnego zdania i emocji;
− poznanie sposobów racjonalnego radzenia sobie w sytuacjach życiowych i zadaniowych;
− budowanie systemu wartości uniwersalnych akceptowanych społecznie;
− wyrobienie nawyku używania zwrotów grzecznościowych;
− kształtowanie postawy empatycznej poprzez dostrzeganie potrzeb innych, akceptowanie kolegów takimi, jakimi oni są;
− wdrażanie do podporządkowania się regułom obowiązującym w grupie;
− nauka zgodnego współdziałania w zespole i nabywanie umiejętności negocjacji w rozwiązywaniu konfliktów.
OBSZAR 2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych. Wdrażanie dzieci
do utrzymywania ładu i porządku
− rozwijanie samodzielności w zakresie czynności higienicznych i samoobsługowych;
− uczenie dbania o estetykę własnego wyglądu;
− przyzwyczajanie do utrzymania w porządku rzeczy osobistych;
− wdrażanie do zachowania ładu w najbliższym otoczeniu;
− doskonalenie umiejętności planowania i organizowania działań poprzez dobór odpowiednich materiałów i utrzymywanie porządku w miejscu pracy.
OBSZAR 3. Wspomaganie rozwoju mowy oraz innych umiejętności komunikacyjnych dzieci
− nauka układania zdań i budowania dłuższych wypowiedzi;
− doskonalenie mowy w zakresie poprawności artykulacyjnej, gramatycznej i leksykalno-semantycznej oraz płynności wypowiedzi;
− kształtowanie zdolności wypowiadania się w sposób zrozumiały dla innych oraz zwracania się wprost do rozmówcy;
− uczenie sprawnego porozumiewania się z otoczeniem za pomocą werbalnych i pozawerbalnych środków wyrazu;
– zgłaszanie swoich potrzeb i decyzji w sposób zrozumiały za pomocą słowa lub innych form komunikowania się;
− doskonalenie umiejętności opowiadania treści utworów literackich;
− zachęcanie do podejmowania prób tworzenia własnych opowiadań.
OBSZAR 4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie
i swojego otoczenia
− kształtowanie postawy gotowości do poznawania i działania;
− rozwijanie czynności umysłowych, takich jak porównywanie, klasyfikowanie, tworzenie pojęć;
− nauka rozumienia przyczyn i podejmowania prób przewidywania skutków sytuacji obserwowanych w otoczeniu
lub przedstawionych na ilustracjach;
Cele programu
7
− nabywanie umiejętności przewidywania skutków własnych działań;
− wdrażanie do wykorzystywania zdobytych wiadomości i umiejętności w podejmowanych działaniach.
OBSZAR 5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci
− kształtowanie nawyków zdrowego trybu życia, w tym prawidłowego odżywiania się;
− doskonalenie sprawności ruchowej;
−wyrabianie nawyku aktywności ruchowej i odczuwania potrzeby podejmowania wysiłku fizycznego na miarę
swoich możliwości.
OBSZAR 6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych
− uczenie bezpiecznego zachowania w przedszkolu i poza jego terenem;
− rozwijanie właściwej postawy wobec świata roślin i zwierząt;
− wdrażanie do dbałości o bezpieczeństwo własne i innych oraz odpowiedzialności za własne postępowanie;
− zapoznanie z podstawowymi przepisami ruchu drogowego.
OBSZAR 7. Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem
− stwarzanie okazji do uczestniczenia w przedstawieniach teatralnych, pokazach filmowych i koncertach muzycznych;
− doskonalenie umiejętności dzielenia się wrażeniami z obejrzanych spektakli;
− rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez małe formy teatralne, odgrywania ról w scenkach i przedstawieniach;
− wdrażanie do właściwego zachowania się w miejscach publicznych.
OBSZAR 8. Wychowanie przez sztukę – muzyka: różne formy aktywności muzyczno-ruchowej (śpiew, gra, taniec)
− kształtowanie wrażliwości oraz ekspresji muzycznej;
− dostarczanie pozytywnych emocji w kontaktach z muzyką oraz stwarzanie okazji do przeżywania muzyki;
− rozwijanie poczucia rytmu i poruszania się zgodnie z muzyką oraz nauka prostych układów tanecznych;
− nauka praktycznych umiejętności, takich jak śpiewanie i granie na instrumentach perkusyjnych.
OBSZAR 9. Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne
− kształtowanie wrażliwości oraz ekspresji plastycznej;
− wdrażanie do szanowania pracy kolegów i ich wytworów;
− doskonalenie umiejętności wypowiadania się za pomocą różnych technik plastycznych;
− rozwijanie poczucia estetyki i wrażliwości na piękno.
OBSZAR 10. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowań
technicznych
− szanowanie pracy ludzi wykonujących różne zawody;
− rozwijanie zainteresowania zdobyczami techniki;
− wdrażanie do przestrzegania zasad bezpieczeństwa podczas korzystania z narzędzi i urządzeń elektrycznych;
− pogłębianie zainteresowania światem społecznym i technicznym.
OBSZAR 11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń
− rozbudzanie zainteresowań przyrodniczych;
− kształtowanie umiejętności obserwowania zjawisk występujących w przyrodzie, wyciągania i formułowania wniosków;
−nabywanie umiejętności właściwego zachowania się podczas występowania różnych zjawisk atmosferycznych
i ubierania się stosownie do pogody.
OBSZAR 12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt
− kształtowanie opiekuńczej postawy wobec świata zwierząt i roślin;
− uświadamianie roli przyrody w życiu człowieka;
− wyjaśnianie podstawowych zasad ochrony przyrody;
− wyrabianie poczucia odpowiedzialności za środowisko przyrodnicze.
OBSZAR 13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną
− nauka posługiwania się liczebnikami głównymi i porządkowymi;
− doskonalenie umiejętności poprawnego liczenia w zakresie własnych możliwości oraz ustalania wyniku dodawania
i odejmowania w konkretnym działaniu;
8
Cele programu
– zauważa różnice między przedmiotami;
– rozpoznaje i nazywa podstawowe figury geometryczne;
– używa określeń opisujących cechy charakterystyczne obiektów, takie jak wielkość, kształt, kolor;
− kształtowanie umiejętności tworzenia zbiorów według cech jakościowych i ilościowych, poznawanie i określanie
równoliczności zbiorów;
− nabywanie orientacji w schemacie ciała, różnicowanie strony lewej i prawej;
−doskonalenie orientacji w przestrzeni, oraz umiejętności określania położenia przedmiotów i wskazywania kierunku.
OBSZAR 14. Tworzenie warunków do doświadczeń językowych i komunikacyjnych w zakresie reprezentatywnej
i komunikatywnej funkcji języka (ze szczególnym uwzględnieniem nabywania umiejętności czytania)
− doskonalenie percepcji słuchowej i wzrokowej;
− rozwijanie sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej;
− nauka rozumienia informacji przedstawionych w formie symbolu oraz kodowania wybranych treści za pomocą
umownych znaków;
− rozbudzanie zainteresowania książką oraz czytaniem i pisaniem.
OBSZAR 15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne
− wzmacnianie więzi emocjonalnej z rodziną i przywiązania do najbliższych;
−budowanie poczucia przynależności regionalnej i narodowej, odnoszenie się z szacunkiem do symboli narodowych;
− przybliżanie historii i tradycji regionu;
− stwarzanie okazji do kontaktu z wytworami kultury i sztuki ludowej.
OBSZAR 16. Przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem obcym nowożytnym
− umożliwienie osłuchania się z językiem obcym nowożytnym;
– rozbudzanie pozytywnego stosunku do nauki języka obcego nowożytnego;
– tworzenie fundamentu do dalszej nauki języka obcego nowożytnego poprzez uczenie podstawowych umiejętności językowych;
–zapoznanie ze słownictwem dotyczącym najbliższego świata dziecka oraz z prostymi strukturami pozwalającymi
na komunikację w języku obcym nowożytnym.
OBSZAR 17. Przygotowanie do posługiwania się językiem mniejszości narodowej lub etnicznej, lub językiem regionalnym dzieci należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, o których mowa w ustawie z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych
i etnicznych oraz o języku regionalnym, w tym z uwzględnieniem potrzeb dzieci niesłyszących posługujących się językiem migowym
− uwrażliwianie na różnorodność kulturową i językową;
– przybliżanie występujących we wspólnocie narodowej, etnicznej lub językowej, do której dzieci należą zwyczajów
i tradycji związanych z uroczystościami czy świętami;
–kształtowanie poczucia tożsamości poprzez poznawanie przez dzieci należących do mniejszości narodowych
i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym – języka oraz symboli wspólnoty narodowej,
etnicznej lub językowej.
Systematyczna i planowana realizacja celów pomoże nauczycielowi w osiągnięciu pozytywnych efektów w pracy
wychowawczo-dydaktycznej. Organizując warsztat pracy, powinien on jednak pamiętać, że dziecku należy umożliwić
operowanie i manipulowanie przedmiotami oraz badanie rzeczy i zjawisk wszystkimi zmysłami. Dziecko najlepiej poznaje, trwale zapamiętuje i zdobywa doświadczenia wtedy, kiedy pobudzi się jego aktywność, stworzy mu warunki
do dokonywania obserwacji i bezpośredniego działania.
WYCHOWANIE I NAUCZANIE W PRZEDSZKOLU
Proces wychowania towarzyszy człowiekowi przez całe życie i oznacza wszelkie zamierzone oddziaływania. Wychowanie odbywa się w sposób naturalny w rodzinie poprzez samowychowanie oraz instytucjonalnie, np. w przedszkolu,
w szkole. Celem wychowania jest wspomaganie naturalnego i spontanicznego rozwoju, a w konsekwencji przygotowanie
dziecka do samowychowania i samorealizacji w dorosłym życiu. Zgodnie z najnowszymi tendencjami wychowanie
oznacza wspieranie dziecka w rozwoju i pobudzanie do aktywności z uwzględnieniem indywidualnych możliwości
i uzdolnień.
Dla nauczyciela wychowanie będzie celowym działaniem ukierunkowanym na zmianę zachowań i postaw dzieci.
Dokonuje on tego, zapoznając wychowanków z zasadami życia społecznego, podstawowymi wartościami, ucząc odpowiednich ról społecznych i funkcjonowania w grupie społecznej, dostarczając dzieciom przeżyć i wrażeń estetycznych
w kontakcie z przyrodą, sztuką i techniką. Działaniom tym towarzyszy wyzwalanie u dzieci ciekawości poznawczej
i motywowanie ich do własnej aktywności.
Nauczyciel w przedszkolu ma za zadanie zachęcać, mobilizować, wspomagać, a przy tym traktować swojego wychowanka jak partnera, z którym współpracuje, wspólnie cieszy się z jego sukcesów i wspiera go w porażkach. Dziecko
powinno umieć odnaleźć się w otaczającym świecie, rozumieć, jaki wpływ mają ludzie na dokonywanie w nim zmian
oraz zauważać korzyści płynące z poszanowania środowiska przyrodniczego, społecznego, kulturowego i technicznego.
Metody i formy pracy
Aby osiągnąć wytyczony cel, nauczyciel może stosować różne metody jako sposoby postępowania wywierające wpływ
na aktywność dzieci. Przez metodę nauczania rozumie się celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela
z uczniami, umożliwiający im opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych (Okoń, 1987a, s. 174).
Współcześnie wyróżnia się dwie grupy metod oddziaływania wychowawczego: bezpośrednie i pośrednie; obie mogą
być stosowane indywidualnie i grupowo.
Metody bezpośrednie:
− nagroda stanowi wzmacnianie pozytywne, ale przyzwyczaja do oczekiwania na kolejne korzyści;
− kara jest wzmacnianiem negatywnym, wywołującym bunt i zachowania przekorne;
− perswazja polega na tłumaczeniu dziecku norm i zasad postępowania, wyjaśnianiu błędów w jego postępowaniu,
błędów w postępowaniu osób mu bliskich, a jest skuteczna wtedy, gdy komunikaty przekazywane są w sposób
spokojny, przekonujący o naszych racjach na podstawie przykładów.
Metody bezpośrednie oddziałują na świadomość. Zostały uznane za mało skuteczne, gdyż nagroda kształtuje
postawy konsumpcyjne, a kara wyzwala mechanizmy obronne. Jeżeli zastosujemy metodę perswazji, to możemy łatwo
doprowadzić do konfliktu, np. gdy o swoich racjach będziemy przekonywać krzykiem, zapewne sprowokujemy u wycho­
wanka postawę buntu.
Metody pośrednie:
− metoda modelowania odnosi największy skutek, kiedy jest stosowana u dzieci w wieku przedszkolnym; polega
ona na umożliwieniu obserwacji zachowań innych, co prowadzi do naśladowania określonych postaw i ról społecznych, przyswajania sobie prezentowanych wzorców w sposób nieświadomy;
− metoda zadaniowa opiera się na stwarzaniu celowych sytuacji do podejmowania konkretnych zadań, wymagających od dziecka zaangażowania i samodzielnego ich wykonania, daje też sposobność do dokonania obiektywnej
oceny działalności dziecka;
− metoda organizowania działalności zespołowej odnosi się do współdziałania w grupie rówieśniczej, co sprzyja
zmianom zachowań i postaw poprzez bycie i działanie z innymi osobami.
Metody pośrednie wpływają na podświadomość i polegają na czynnym uczestniczeniu dzieci w procesie wycho­wania.
Skuteczność metody modelowania zależy od trafności decyzji nauczyciela w wyborze wzoru wychowania. Na powo­dzenie
metody zadaniowej ma wpływ umiejętne formułowanie problemu, dostosowanie stopnia trudności do możliwości dzieci,
pozostawienie samodzielności w działaniu. Działalność zespołowa, chociaż uczy współpracy, jednocześnie może
powodować konflikty między dziećmi, a podporządkowanie się grupie − osłabić aktywność wychowanków.
10
Wychowanie i nauczanie w przedszkolu
W dydaktyce metody nauczania oznaczają sposoby pracy z dziećmi, stosowane świadomie, celowo i systematycznie.
Sposoby te ułatwiają dzieciom opanowanie wiedzy, uczą umiejętności posługiwania się nią w praktyce, służą rozwijaniu
zdolności oraz zainteresowań poznawczych. Metody odnoszą się zarówno do działań wynikających z organizacji pracy
nauczyciela, jak i do działań dziecka związanych z procesem uczenia się.
Do metod stosowanych w pedagogice, wynikających z koncepcji wielostronnego nauczania należą:
– metody podające, których zadaniem jest przekazywanie wiedzy w sposób usystematyzowany; polegają na podawaniu gotowego materiału, np. poprzez opowiadanie, rozmowę, opis, wyjaśnienia;
– metody praktyczne oparte na działaniu, służą odtwarzaniu i utrwalaniu czynności; umożliwiają samodzielne
działanie; do tej grupy metod zaliczamy pokaz, ćwiczenia, prowadzenie doświadczeń, metody projektowania;
– metody problemowe wywołują aktywność poznawczą, pomagają w zdobywaniu nowych wiadomości w toku
omawiania problemów, rozwiązywania przez dziecko zadań według własnego pomysłu, samodzielnego odkrywania i poszukiwania rozwiązań; należą do nich metody sytuacyjne, metoda przypadków, burza mózgów, giełda
pomysłów, gry dydaktyczne;
– metody eksponujące sprowadzają się do pobudzania aktywności emocjonalnej i artystycznej, pomagają rozwijać
wrażliwość uczuciową i estetyczną; gdy stosujemy pokaz, dostarczamy dzieciom wrażeń połączonych z przeżywaniem, np. w kontakcie ze sztuką, podczas oglądania przedstawień teatralnych, filmów;
– metody programowane polegają na wykorzystaniu programów komputerowych; w przedszkolu rzadko są stosowane z powodu braku odpowiedniego sprzętu i oprogramowania.
Warunkiem spełnienia zamierzeń wychowania i nauczania jest odpowiedni dobór form organizacyjnych pracy
z dziećmi. Formy organizacyjne odpowiadają sytuacjom naturalnym i celowo planowanym, powtarzającym się w rozkładzie dnia pracy przedszkola. Powinny służyć skutecznej realizacji celów i zadań podjętych przez nauczyciela. Wśród
form pracy stosowanych w przedszkolu, organizujących czynności nauczyciela i dzieci wyróżnia się działalność:
− indywidualną
− zespołową
− z całą grupą.
Nauczyciel osiągnie pozytywne efekty w pracy wychowawczo-dydaktycznej, jeśli będzie dbał o stosowanie różnorodnych form i metod. Dobierając metody, powinien pamiętać, że wśród jego wychowanków są zarówno dzieci zdolne,
jak i dzieci, które mają trudności w przyswajaniu wiedzy. Korzystanie z metod rozbudzających zainteresowanie, dostarczających przeżyć, oraz właściwe dostosowanie form do potrzeb i możliwości dzieci pozwolą na odniesienie przez nie
indywidualnego sukcesu.
Nauczyciel planujący swoje działania powinien zawsze pamiętać o tym, że podstawową formą aktywności dziecka
w wieku przedszkolnym jest zabawa, pozwalająca mu na odtworzenie i przetworzenie zdobytych doświadczeń, utrwalenie nabywanych umiejętności, naukę planowania działań czy zgodnego współdziałania w grupie.
Zakres wychowania przedszkolnego
Przez wychowanie rozumie się złożony proces kształtujący rozwój dziecka na poszczególnych etapach jego życia, przygotowujący do funkcjonowania w społeczeństwie i obejmujący różne formy oddziaływań. Działalność przedszkolna
odnosi się do wielu zagadnień z różnych obszarów wychowania i nauczania, ściśle ze sobą powiązanych i wzajemnie się
przenikających. Dzieci przygotowują się do właściwego funkcjonowania w środowisku szkolnym, zdobywają umiejętności i wiedzę, którą wykorzystają i poszerzą, np. na lekcjach matematyki czy geografii.
Nauczyciele w przedszkolu, żeby zaplanować działania, stosują zasadę integrowania treści programowych, a w realizacji tematów kompleksowych uwzględniają zagadnienia z różnych dziedzin wychowania.
Ważnym zadaniem przedszkola jest wychowanie społeczno-moralne dzieci, czyli kształtowanie cech osobowości
i postaw pozwalających w przyszłości na aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. W przedszkolu dzieci po raz pierwszy znajdują się w sytuacji pełnienia roli członka określonej zbiorowości. Chętnie bawią się z rówieśnikami, dzięki
czemu zdobywają nowe jakościowo doświadczenia społeczne i emocjonalne, a także zaspokajają potrzebę kontaktu
z innymi przedszkolakami.
Poprzez funkcjonowanie w grupie dzieci uczą się określonych form zachowania, przestrzegania ustalonych zasad
i reguł współpracy, dzielenia się z innymi, nawiązywania przyjaznych kontaktów rówieśniczych. Najwięcej doświadczeń
zdobywają w trakcie zabawy, w czasie której nabywają umiejętności panowania nad własnymi emocjami, zgodnego współdziałania, podporządkowania się regułom obowiązującym w zabawie, wypełniania roli przyjętej przez siebie. Normy
postępowania, w ten sposób przyswojone i utrwalone, z czasem samodzielnie stosują w indywidualnych kontaktach
społecznych. W zabawach zespołowych uczą się wspólnego dążenia do celu, uzgadniania i planowania ich przebiegu.
Uspołecznienie dzieci wymaga również organizowania odpowiednich sytuacji wychowawczych, takich jak spotkania
z ludźmi różnych zawodów, opieka nad roślinami czy zwierzętami. Mają one na celu kształtowanie pozytywnych uczuć
Zakres wychowania przedszkolnego
11
oraz pokazanie dzieciom, które zachowania społeczne są oczekiwane i powszechnie akceptowane. Pomagają zrozumieć,
co według dorosłych jest słuszne, a co okazuje się niewłaściwe. Uzmysławiają, że poznawane zasady i normy postępowania umożliwiają wypełnianie ról społecznych. Poprzez tworzenie określonych sytuacji, takich jak czytanie utworów
literackich, umożliwianie udziału w przedstawieniach teatralnych, budujemy u dzieci system wartości. Kiedy oddziałujemy emocjonalnie na wychowanków, dostarczamy im przeżyć i wzruszeń, pomagamy w rozpoznawaniu pozytywnych
wartości moralnych, w odróżnianiu dobra od zła, pracowitości od lenistwa, odwagi od tchórzostwa.
Nauczyciel kierujący się w życiu zasadami moralnymi stanowi dla dzieci doskonały wzór i gwarantuje przekazywanie im właściwych postaw społeczno-moralnych.
Dziecko kończące przedszkole powinno umieć nawiązywać kontakty z rówieśnikami, liczyć się z ich potrzebami,
być zdolne do podejmowania i wykonywania do końca określonych działań, starać się panować na swoimi emocjami,
potrafić również prezentować otwartą postawę wobec otaczającej je rzeczywistości społecznej.
Istotnym zadaniem wychowania przedszkolnego jest kształtowanie u dzieci elementarnych przyzwyczajeń higieniczno-kulturalnych, czyli wdrażanie do świadomej dbałości o higienę osobistą, estetyczny wygląd, porządek oraz ogólną kulturę zachowania.
Czynności samoobsługowe, pielęgnacyjne, kulturalne zachowanie się podczas spożywania posiłków powinny
z czasem stać się stałym przyzwyczajeniem, nawykiem. Pokaz, zabawy dydaktyczne i tematyczne pomogą w nauce
kolejności zakładania elementów garderoby, wiązania sznurowadeł, zapinania guzików. W podobny sposób przyzwycza­
jamy dzieci do wykonywania czynności higienicznych, pamiętając o tym, żeby stosowane metody uświadamiały im
konieczność zachowania określonego porządku, np. przed myciem rąk podwijamy rękawy, po skorzystaniu z toalety
myjemy ręce.
Kształtowaniu nawyków kulturalnego zachowania się podczas spożywania posiłków musi towarzyszyć dbanie
o estetykę otoczenia. Uporządkowana sala, starannie nakryte stoły, spokojna atmosfera będą wdrażały do prawidłowego
korzystania z naczyń i poprawnego posługiwania się sztućcami oraz sprzyjały wpojeniu dzieciom zasady, że podczas
jedzenia nie prowadzi się ze sobą zbyt głośnych rozmów.
Zadaniem nauczyciela będzie również przyzwyczajenie wychowanków do troski o ład w najbliższym otoczeniu.
Jeżeli wprowadzamy dyżury, to włączamy dzieci do aktywnego udziału w utrzymywaniu najbliższego otoczenia w porządku: w rzeczach osobistych – szafki na ubrania, półki indywidualne; w sali zabaw – odkładanie zabawek na ich
stałe miejsce; w miejscu pracy – np. sprzątanie stołów po zajęciach plastycznych. Egzekwując sumienne wypełnianie
przez dzieci zadań dyżurnego, wskazujemy im znaczenie czynności porządkowych, przyzwyczajamy do stałych obowiązków, uczymy odpowiedzialności i wywiązywania się z zadań przyjętych na siebie.
Dziecko 5-letnie powinno być samodzielne i samowystarczalne w ubieraniu się, wykonywaniu czynności higienicznych, znać i przestrzegać zasad kulturalnego zachowania przy stole, dbać o własne rzeczy i porządek w swoim otoczeniu.
Wychowanie intelektualne polega na wspieraniu dzieci w rozwoju takich procesów umysłowych, jak percepcja,
uwaga, pamięć i myślenie. Procesy poznawcze służą do nabywania wiedzy, kształtowania zachowań, odbioru i przetwarzania informacji w celu lepszego przystosowywania się do zmieniającego się otoczenia. Odbywają się poprzez zdobywanie przez dzieci doświadczeń, które kształtują pierwsze wyobrażenia o rzeczach, zjawiskach i ich właściwościach, oraz
pod wpływem działań edukacyjnych.
Dzieci dokonują spostrzeżeń w poznawaniu zmysłowym. Gdy określają cechy przedmiotów czy zjawisk, ujmują je
w sposób globalny i opisują ogólnikowo, podając tylko te cechy, które związane są z działaniem i mają znaczenie podczas
wykonywanych czynności. W miarę rozwoju spostrzeganie ich staje się bardziej uporządkowane.
Uwaga dzieci w wieku przedszkolnym ma charakter mimowolny. Małe dzieci często zmieniają zainteresowania,
łatwo nudzą się podjętą zabawą i szybko przechodzą do następnej czynności. Rozbudzenie ich ciekawości oraz wykorzystanie naturalnego dążenia do łączenia nowych treści z posiadaną wiedzą i doświadczeniem sprzyja dłuższemu skupianiu uwagi i koncentrowaniu się na określonym działaniu.
Podobnie kształtuje się pamięć u dzieci. Zapamiętują one w sposób dowolny, w wyniku bezpośredniego działania,
któremu towarzyszą określone emocje. Z czasem pojawia się pamięć odroczona i logiczna, dzięki której potrafią one
odtworzyć wiadomości i wykorzystać je w działaniu, łącząc fakty w całość.
Dla wieku przedszkolnego charakterystyczne jest myślenie sensoryczno-motoryczne i konkretno-wyobrażeniowe.
Pod koniec okresu przedszkolnego może się pojawić u dzieci myślenie słowno-logiczne.
• Myślenie sensoryczno-motoryczne rozwija się u małych dzieci pod wpływem bezpośredniego spostrzegania
połączonego z działaniem, kiedy to podczas dotykania i manipulowania przedmiotami poznają ich cechy.
Zdobywają w ten sposób nowe wiadomości, poszerzają zasób doświadczeń, wzbogacają zakres pojęć.
• Myślenie konkretno-wyobrażeniowe polega na wykorzystywaniu wiadomości czy doświadczeń zdobytych w toku
działania i zapamiętywaniu ich w formie konkretnych wyobrażeń.
12
Wychowanie i nauczanie w przedszkolu
• Myślenie słowno-logiczne wymaga odwoływania się do symboli i pojęć ogólnych, bez operowania konkretnymi
przedmiotami. W okresie przedszkolnym mogą pojawić się początki tego rodzaju myślenia, które w pełni rozwinie
się u dzieci w wieku szkolnym.
Myślenie dzieci podporządkowane zadaniom praktycznym związane jest z ich dążeniem do uzyskania oczekiwanego
efektu. Obserwujemy to w sposobie rozwiązywania przez nie problemów podczas zabaw organizowanych samodzielnie.
Zabawy w początkowym okresie rozwoju dzieci są chaotyczne, potem stają się działalnością celową i zorganizowaną.
Dzieci wykorzystują w nich systematycznie zdobywane doświadczenia. Zaczynają zauważać również elementy działalności
własnej i innych, na które składają się cel, środki i sposoby, oraz rozumieć, jak je stosować, aby uzyskać pożądane rezultaty.
W trakcie własnej aktywności dzieci zdobywają informacje o swoich możliwościach wprowadzania zmian w otoczeniu, zaczynają orientować się, które zmiany są odwracalne, a które − nie. Wraz z rozwojem myślenia potrafią wyobrazić
sobie te zmiany i przewidzieć, co się stanie w wyniku ich dokonywania.
Wspomaganie rozwoju umysłowego wychowanków powinno polegać na stwarzaniu im okazji do wielozmysłowego
poznawania cech przedmiotu i wykorzystania wiedzy w praktycznym działaniu. Doświadczenia nabywane przez dzieci
w czasie zabaw indywidualnych czy organizowanych, poprzez wykonywanie czynności samoobsługowych, prac porządkowych, twórczość plastyczną, w kontaktach z otoczeniem społecznym, przyrodniczym i technicznym, będą sprzyjały
lepszej orientacji w otoczeniu, zdobywaniu nowych umiejętności i tworzeniu ogólnych wyobrażeń o świecie.
Przyszłe sukcesy szkolne dzieci warunkuje poziom rozwoju czynności umysłowych, takich jak porównywanie,
klasyfikowanie, tworzenie pojęć, dostrzeganie związków przyczynowo-skutkowych.
Mowa traktowana jest na równi z procesami poznawczymi. Na wspomaganie rozwoju mowy składa się uczenie
dzieci prawidłowego artykułowania, wypowiadania się zdaniami, przyzwyczajanie do jasnego wyrażania własnych poglądów i umiejętności ustosunkowania się do cudzej wypowiedzi. Od procesu kształtowania prawidłowej mowy zależy
prawidłowy rozwój dzieci.
Największy wpływ na rozwój mowy dziecka mają rodzice i najbliższe otoczenie. Dzieci naśladują sposób wypowiadania się i porozumiewania dorosłych, dlatego do wychowanków należy zwracać się bezpośrednio, formułować logiczne,
jasne komunikaty słowne, pamiętać przy tym o zachowaniu spokojnego i naturalnego tonu głosu.
Nauczyciel powinien dbać o to, by jego wychowankowie w toku świadomie organizowanych zabaw i ćwiczeń nabrali
nawyku prawidłowej wymowy głosek, wysławiali się poprawnie pod względem gramatycznym i leksykalno-semantycznym.
Najmłodsze przedszkolaki mogą mieć trudności z wypowiadaniem niektórych dźwięków mowy, np. s, z, c, dz zamieniają na ś, ź, ć, dź; głoskę r zastępują j, a potem l. Starsze dzieci powinny już twardo wymawiać s, z, c, dz., wśród
wymawianych głosek zacznie pojawiać się r. Starszaki kończące przedszkole artykułują głoski sz, ż, cz, dż i poprawnie
wypowiadają głoski dźwięczne, utrwala się również prawidłowa wymowa r.
Bardzo ważne w edukacji przedszkolnej jest wypracowanie umiejętności budowania zdań. Wyrazy stosowane
w wypowiedziach powinny być zgodne z kontekstem sytuacyjnym. Przedszkolaki poznają znaczenie słów w trakcie
manipulowania przedmiotami, w kontakcie z literaturą, podczas zabaw dydaktycznych i badawczych oraz w różnych
okolicznościowych sytuacjach.
Bogate słownictwo, umiejętność układania dłuższych wypowiedzi, rozumienie tekstów słownych, swobodne wypowiadanie myśli i wyrażanie własnych przeżyć i uczuć mają znaczenie w nawiązywaniu prawidłowych relacji w kontaktach
społecznych, poznawaniu i rozumieniu świata przyrodniczego, społecznego i technicznego.
W Podstawie programowej wskazano umożliwienie dziecku w przedszkolu nabycie umiejętności komunikowania
się w inny zrozumiały sposób, w tym z wykorzystaniem języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji.
W praktyce oznacza to zastosowanie w pracy z wychowankiem – którego mowa czynna nie wystarcza do pełnego
wyrażania uczuć, woli i opinii, do zadawania pytań czy do realizacji innych funkcji komunikacyjnych – alternatywnych
i wspomagających metod porozumiewania się. Komunikacja alternatywna stosowana jest w przypadku całkowitej utraty
zdolności mówienia, zaś komunikacja wspomagająca – gdy występuje posługiwanie się mową w sposób ograniczony.
Istnieje możliwość ułatwienia porozumiewania się dziecku niemówiącemu lub mówiącemu w ograniczonym stopniu
poprzez stosowanie metod komunikowania się, w których wykorzystywane są znaki niewerbalne: gesty (np. język migowy),
znaki graficzne (obrazki, piktogramy, symbole), znaki przestrzenno-dotykowe, czyli przedmioty (np. klocki słowne).
Przygotowanie dziecka do komunikowania w zrozumiały sposób pozwoli mu na realizację własnych potrzeb, rozwój
procesów poznawczych, emocjonalnych, społecznych, pomoże wyrażać swoje myśli, pragnienia oraz podejmować samodzielne decyzje.
Wyboru odpowiedniej metody dla dziecka z zaburzeniami mowy może dokonać wyłącznie specjalista, który
w każdym przypadku opracowuje indywidualny system komunikowania się. W zależności od stopnia niepełnosprawności
dziecka i specyfiki zaburzeń mowy ustala również rodzaj wykorzystywanego systemu znaków, a także udziela szczegółowych instrukcji korzystania z nich rodzicom i wychowawcom.
Zakres wychowania przedszkolnego
13
W edukacji matematycznej, ze względu na obowiązującą zasadę stopniowania trudności, nauczyciel powinien
uwzględniać poziom rozwoju intelektualnego dzieci. Wszystkie pojęcia matematyczne kształtują się w określonej kolejności w trakcie bezpośredniego działania, połączonego z wielozmysłowym poznawaniem i słowem.
Łączenie metod czynnościowych z werbalnymi rozwija wyobrażenia i pomaga w tworzeniu i rozumieniu pojęć.
Dzięki temu dzieci poszerzają zasób słownictwa, ćwiczą umiejętność spostrzegania i abstrahowania, doskonalą takie
procesy umysłowe, jak wnioskowanie czy uogólnianie.
Edukacja matematyczna w przedszkolu obejmuje orientację w przestrzeni, zauważanie przemijalności czasu, rozpoznawanie kształtów figur geometrycznych, nabywanie umiejętności liczenia, poznawanie jakościowych i ilościowych
właściwości zbiorów przedmiotów oraz dodawanie i odejmowanie na konkretach.
Kształtowanie orientacji przestrzennej rozpoczynamy od uświadomienia dzieciom, co i w jakim miejscu znajduje
się dookoła ich osoby. Potem można przejść do wskazywania położenia przedmiotów względem siebie, a następnie −
do wyznaczania kierunku w przestrzeni względem ustalonego punktu odniesienia. Umiejętności samodzielnego określania
kierunku w przestrzeni dzieci nabywają zgodnie z kolejnymi etapami, które powinny być zachowane w działaniach
planowanych przez nauczyciela.
Dzieci podejmujące stałe czynności zauważają, że wykonanie ich przebiega w czasie i można to wyrazić zwrotami:
długo, krótko, szybko, wolno itp. Ustalanie dzięki obserwacjom i działaniom w połączeniu z wypowiedziami słownymi
na temat tego, co dzieje się najpierw, a co potem, jest wstępem do zrozumienia regularności w przemijaniu czasu (dni,
tygodni, lat), następstwa czasu (pór dnia, dni i nocy, dni tygodnia, pór roku i miesięcy w roku).
Poznawanie i klasyfikowanie zbiorów przedmiotów pod względem ich cech jakościowych, takich jak wielkość, kształt
czy przeznaczenie, powinno odbywać się w trakcie czynności na konkretnych przedmiotach lub obrazkach przedstawiających te przedmioty. Dzieci podczas działania mają sposobność słownego wyrażania przyjętego kryterium klasyfikacji. Wykonywanie czynności na konkretach leży także u podstaw nabywania umiejętności dokonywania działań
na liczbach. W trakcie poznawania stosunków ilościowych dzieci łatwiej spostrzegają, że nie jest ważna przestrzeń, jaką
zajmują przedmioty tworzące zbiory, ani wielkość przedmiotów; ważna jest tylko liczba elementów porównywanych
zbiorów. Łączenie elementów zbiorów jednorodnych i różnorodnych w pary pozwoli im zrozumieć pojęcie odpowiedniości wzajemnie jednoznacznej dwóch zbiorów oraz dostrzec, czy w danym zbiorze jest mniej, więcej, czy − tyle samo
elementów. Porównywanie ilościowe zbiorów i porządkowanie ich według malejącej i wzrastającej liczby elementów
winno być poprzedzone wieloma zabawami. Ułatwimy w ten sposób dzieciom poznanie pojęcia liczby w aspekcie kardynalnym – oznaczającym moc zbioru, czyli liczbę jego elementów, oraz porządkowym − ustalającym kolejność przedmiotu w danym szeregu.
Posługiwanie się liczebnikami głównymi i porządkowymi w sytuacjach codziennych, w zabawie i zajęciach, wykonywanie czynności porządkowych, układanie historyjek obrazkowych i wiele innych działań podejmowanych w przedszkolu − to wszystko ma zasadniczy wpływ na kształtowanie logicznego myślenia i rozumienie pojęć.
Wychowanie zdrowotne realizowane w przedszkolu obejmuje rozwijanie sprawności ruchowej dzieci, wdrażanie
do zdrowego trybu życia i dbałości o zdrowie oraz kształtowanie czynnych postaw wobec bezpieczeństwa swojego
i innych.
Wiek przedszkolny to czas wzmożonej aktywności nie tylko poznawczej, lecz także ruchowej. Zdrowe dziecko
w czasie swobodnej zabawy często wybiera zajęcia wymagające wysiłku fizycznego, żeby w ten sposób zaspokoić naturalną potrzebę ruchu. Plac zabaw to ulubione miejsce przedszkolaków, ponieważ mogą one tam zdobywać nowe
doświadczenia i umiejętności, poznawać zakres swojej sprawności fizycznej. Wraz z rozwojem ruchowym dziecko
nabywa pewności siebie i wiary we własne siły, co mobilizuje je do dalszego działania. Zabawy ruchowe doskonalą
motorykę i wpływają na dojrzewanie układu nerwowego, pobudzają funkcje fizjologiczne, takie jak przemiana materii,
oddychanie, krążenie, a przede wszystkim wzmacniają układ mięśniowy dziecka. Aktywność fizyczna wpływa także na
rozwój procesów poznawczych, w tym wyobraźni i pamięci ruchowej.
W przedszkolu obok swobodnych zabaw ruchowych ważną rolę odgrywają zabawy i ćwiczenia prowadzone przez
nauczyciela. Działalność ta, odbywająca się często przy muzyce z wykorzystaniem przyborów, w formie zabaw naśladowczych, ma na celu kształtowanie świadomości własnego ciała, doskonalenie koordynacji ruchowej oraz naukę bezpiecznego poruszania się w przestrzeni. Dzieci uczestniczą w ćwiczeniach porannych i zajęciach gimnastycznych, które
kształtują ogólną sprawność, zręczność, koordynację ruchową oraz prawidłową postawę ciała. Proponowane zabawy
i ćwiczenia powinny uwzględniać różne formy ruchu, takie jak bieg, podskoki, chodzenie na czworakach, skłony, przysiady, wspinanie się, rzucanie i łapanie przyborów, turlanie piłek itp. w zależności od wieku dzieci i ich ogólnej sprawności ruchowej. Pomocne dla nauczycieli w prowadzeniu zajęć są gotowe zestawy zabaw i ćwiczeń, opracowane przez
specjalistów w dziedzinie wychowania fizycznego. Ćwiczenia nieumiejętnie dobrane do możliwości dzieci mogą być
przyczyną powstawania złych nawyków ruchowych, a w konsekwencji prowadzić do wad postawy. Zabawy rozwijające
sprawność ruchową powinny dostarczać wychowankom dużo radości i satysfakcji z osiągniętych umiejętności.
14
Wychowanie i nauczanie w przedszkolu
Przy sprzyjającej pogodzie dobrze jest, aby zajęcia ruchowe odbywały się na powietrzu. Dzieci powinny przebywać
na dworze 2−3 godziny dziennie bez względu na porę roku. Ma to wpływ na hartowanie ich organizmu i zwiększa
odporność na choroby. Wyrobienie nawyku aktywności ruchowej na powietrzu jest podstawą zdrowego trybu życia,
którego zasady dzieci poznają w przedszkolu. Uczą się także dbania o higienę, zapoznają się z zasadami prawidłowego
odżywiania oraz poznają rolę, jaką pełni personel medyczny.
Przygotowanie dzieci do samodzielnego funkcjonowania wiąże się także z przyswojeniem przez nie podstawowych
zasad bezpieczeństwa. Konieczna jest tu ścisła współpraca z rodzicami, ponieważ kształtowanie czynnych postaw, wykazujących dbałość o bezpieczeństwo własne i innych, oparte jest na obserwacji przykładnych sposobów postępowania
osób dorosłych przebywających w najbliższym otoczeniu. Wprowadzenie ograniczeń w swobodnym zachowaniu rozpoczyna się w chwili, kiedy dziecko zaczyna samodzielnie chodzić. Rodzice w trosce o bezpieczeństwo wprowadzają
szereg zakazów, które konsekwentnie egzekwują.
W przedszkolu cały personel troszczy się o to, aby otoczenie było bezpieczne. Dzieci uczą się prawidłowego poruszania
się w budynku przedszkolnym, właściwego sposobu korzystania z zabawek i sprzętu. Nauczyciel razem z nimi ustala zasady bezpiecznej zabawy, co sprzyja przestrzeganiu wspólnie opracowanych norm. Wychowankowie zaczynają rozumieć,
że istnieją przepisy obowiązujące także w świecie ludzi dorosłych. Chętnie poznają zasady poruszania się po drogach
i korzystania z urządzeń elektrycznych, odkrywają w swoim otoczeniu wiele znaków wskazujących, jak należy postępować.
Zakres samodzielności dzieci rozpoczynających naukę w szkole znacznie się zwiększa. Mogą one się znaleźć
w zupełnie nowych, trudnych dla nich sytuacjach. Ważne jest, aby były na to przygotowane i potrafiły samodzielnie
podjąć mądre decyzje.
Podstawą stosowania zasad bezpiecznego zachowania jest umiejętność rozpoznania i unikania zagrożeń. Rolą osób
dorosłych bliskich dzieciom jest zwrócenie uwagi, na jakie niebezpieczeństwa mogą one być narażone, i wskazywanie
sposobów radzenia sobie w tych sytuacjach. Konieczne jest kształtowanie w nich umiejętności przewidywania biegu
wydarzeń, uświadamianie, z jakimi konsekwencjami mogą wiązać się podejmowane działania, oraz uczenie odpowiedzialności za własne postępowanie.
Wdrażanie dzieci do zachowań warunkujących bezpieczeństwo swoje oraz innych odbywa się poprzez poznawanie
i przestrzeganie zasad bezpiecznej zabawy w przedszkolu, w domu i na powietrzu, nabywanie umiejętności bezpiecznego
poruszania się po drogach i korzystania ze środków komunikacji, naukę obsługi niektórych urządzeń gospodarstwa domowego, uwrażliwienie na zachowanie ostrożności wobec obcych ludzi oraz w stosunku do nieznanych roślin i zwierząt.
Dzieci znające podstawowe zasady bezpieczeństwa nie będą obawiały się nowych sytuacji, a w razie potrzeby śmiało zwrócą się o pomoc do dorosłych.
Jednym z zadań wychowania przez sztukę jest wprowadzanie dzieci w świat wartości estetycznych, zaszczepienie
potrzeby kontaktu ze sztuką oraz budzenie wiary we własne możliwości i umiejętności twórcze. Dziecko rozwija się nie
tylko w wyniku tego, że ogląda dzieła sztuki i słucha utworów muzycznych, lecz także dzięki temu, że samodzielnie
wykonuje prace plastyczne, śpiewa, konstruuje, przedstawia treść poznanych utworów literackich za pomocą gestu,
mimiki, ruchu. Pod wpływem przeżyć w kontaktach z teatrem, muzyką, dziełami sztuki lub własnymi wytworami
plastycznymi rozwija się u dzieci zdolność spostrzegania rzeczywistości, koncentracji uwagi, następuje rozwój pamięci
wzrokowej, wyobraźni i myślenia twórczego.
Wprowadzenie dzieci w wieku przedszkolnym w świat sztuki to organizowanie bliskiego kontaktu z teatrem i przygotowanie do roli widza i aktora. Poprzez spektakle teatralne dzieci stykają się z normami społecznymi, wartościami
moralnymi, poznają pozytywnych i negatywnych bohaterów oraz zauważają, jakie są skutki ich zachowań. W czasie
przedstawień dziecko reaguje emocjonalnie na to, co dzieje się na scenie – cieszy się i smuci, przeżywając losy bohaterów.
Utożsamiając się z postaciami, dokonuje oceny ich postępowania, rozróżnia dobro od zła.
Nauczyciel przed planowanym wyjściem na przedstawienie powinien wyjaśniać dzieciom, na czym polega poprawne zachowanie w teatrze, dlaczego nie prowadzimy głośnych rozmów czy nie szeleścimy papierkami po słodyczach. We
wspólnych zabawach, takich jak inscenizacje, może uczyć, w jaki sposób zajmujemy miejsca, kiedy nagradzamy aktorów
oklaskami, a gdy towarzyszy dzieciom w spektaklach teatralnych, obserwuje ich reakcje.
W przedszkolu ważną rolę odgrywają dziecięce zabawy w teatr, stanowiące naturalne przygotowanie wychowanków
nie tylko do bycia widzem, lecz także do roli aktora. Należą do nich między innymi: zabawy tematyczne, inscenizacje,
teatrzyki kukiełkowe, teatrzyki cieni, drama. Zabawy teatralne, zarówno organizowane z udziałem nauczyciela, jak
i podejmowane spontanicznie przez dzieci, rozwijają wyobraźnię, doskonalą mowę, która staje się wyrazistsza i bardziej
melodyjna, kształtują płynność ruchów, zwiększają poczucie własnej wartości. Nauka treści utworu i przygotowywanie
przedszkolnego przedstawienia ćwiczą pamięć, sprzyjają skupianiu uwagi na określonej działalności, stanowią wzór
piękna mowy ojczystej, wzbogacają zasób słownictwa o nowe wyrazy związane z teatrem, np. rekwizyty, dekoracja, kostiumy. Zapoznanie z utworem literackim pomaga w zrozumieniu treści, prowokuje do spontanicznego wypowiadania
Zakres wychowania przedszkolnego
15
się na jego temat, umożliwia dokonanie wyboru postaci, w którą dziecko chciałoby się wcielić. Przygotowując swoją
rolę, dzieci uczą się umiejętności prowadzenia dialogu, planowania kolejnych scen, współdziałania z kolegami. Zaangażowanie przedszkolaków w wykonanie dekoracji, wspólne przygotowanie strojów, pomoc w reżyserowaniu będą dla nich
równie ważne i satysfakcjonujące, jak bycie aktorem. Umiejętne wykorzystanie indywidualnych predyspozycji i zdolności wychowanków sprawi, że każdy z nich będzie doceniony, zauważony, i tym samym osiągnie sukces.
Formy teatralne są elementem wspomagającym ogólny rozwój, a ich stosowanie dostarczy dzieciom wiele radości
i pozytywnych przeżyć z podejmowanej działalności artystycznej.
W szczególny sposób na ogólny rozwój dzieci wpływa muzyka, która przyczynia się do kształtowania emocjonalnego i poznawczego stosunku do otaczającego świata, uspołecznia, przeciwdziała uczuciu samotności i sprzyja przyswajaniu zasad współdziałania. Muzyka ma również działanie terapeutyczne, gdyż obcowanie z nią rozładowuje napięcie
emocjonalne, łagodzi niepokoje i lęki.
Żeby wprowadzić przedszkolaki w świat dźwięków, korzystamy z takich form kształcenia, jak śpiewanie, ruch przy
muzyce, słuchanie muzyki, gra na instrumentach, tworzenie muzyki.
Naturalną formą aktywności dzieci od najwcześniejszego okresu życia jest śpiewanie. Poprzez piosenkę kształcą one
słuch, poczucie rytmu, pamięć muzyczną, rozwijają aparat głosowy. Nauka piosenki wpływa na rozwój procesów poznawczych, takich jak uwaga, wyobraźnia, pamięć, sprzyja rozwojowi prawidłowej wymowy, dostarcza wiedzy o świecie.
Ruch przy muzyce jako gimnastyka ciała poprawia krążenie, dotlenia organizm, stanowi źródło radości i odprężenia,
kształci orientację i refleks oraz pobudza aktywność.
Takim ruchem dla dzieci jest taniec, który rozwija zdolność poruszania się zgodnie z muzyką, uczy zapamiętywania
prostych układów ruchowych. W przedszkolu przygotowanie tańców okolicznościowych oraz tańców regionalnych
powiązane jest zazwyczaj z inscenizacją bajek, opowiadań, wierszy czy organizowaniem uroczystości przedszkolnych.
W tańcu regionalnym uczymy określonych figur, a pozostałe tańce sprzyjają rozwijaniu pomysłowości zarówno
nauczyciela, jak i dzieci. Przy nauce tańca muzyka w połączeniu z krokami i figurami powinna być wprowadzana stopniowo, aby ułatwić wychowankom zapamiętanie kolejności układu. Odtwarzaniu całego układu tanecznego powinno
towarzyszyć doskonalenie estetyki ruchu.
Ciekawą dla dzieci formą działania są zajęcia muzyczno-ruchowe, które rozwijają ekspresję ruchowo-muzyczną,
kształcą swobodę poruszania się w rytmie muzyki i zgodnie z jej charakterem. Przykładami ćwiczeń muzyczno-ruchowych stosowanych w przedszkolu są metody twórcze: opowieści ruchowej R. Labana, K. Orffa, A. i M. Kniessów,
w ogólnym zarysie polegające na nieustannym poszukiwaniu nowych form i rodzajów ruchu, wymagające od dzieci
ruchowego interpretowania usłyszanych treści w powiązaniu z muzyką i słowem.
Słuchając muzyki, uczymy dzieci rozpoznawania nastroju utworu, wyrabiamy poczucie rytmu. Kontakt z utworami
muzycznymi wpływa na rozwój zdolności intelektualnych, gdyż przyczynia się do doskonalenia spostrzegawczości,
umiejętności koncentracji, porównywania, dokonywania analizy i syntezy. Głównym zadaniem kontaktów dziecka
z muzyką, jakie spełnić ma przedszkole, jest przyzwyczajenie do słuchania muzyki, co z czasem będzie stanowiło podstawę właściwego odbioru utworów muzycznych.
Dużo radości sprawia dzieciom muzykowanie jako forma zabawy. Nauka gry na instrumentach rozwija muzykalność, zdolności estetycznego i emocjonalnego przeżywania muzyki. Dzieci doskonalą poczucie rytmu, wrażliwość
na barwę muzyczną, uczą się różnicowania wysokości dźwięku oraz rozpoznawania linii melodycznej. Do tego celu
wykorzystujemy przede wszystkim instrumenty perkusyjne oraz różne przybory wykonane wspólnie z wychowankami.
Umiejętność korzystania z instrumentów, ich dostępność oraz organizowanie sytuacji sprzyjających improwizacjom będą
zachęcały dzieci do tworzenia prostych melodii.
Muzyka jest bardzo ważnym elementem w życiu każdego człowieka, a doświadczenia muzyczne nabyte w dzieciństwie przyczynią się do kształtowania jej dojrzałego odbiorcy.
Działalność plastyczna, podobnie jak zabawa, stanowi ważną formę aktywności dzieci w wieku przedszkolnym.
Za pomocą różnych technik plastycznych kształtujemy u wychowanków umiejętność wypowiadania się, rozwijamy ich
poczucie estetyki i wrażliwość na piękno. Kiedy stwarzamy okazje do dziecięcej ekspresji twórczej, pobudzamy emocje,
procesy poznawcze, mowę, doskonalimy koordynację wzrokowo-ruchową i sprawność manualną. Twórczość plastyczna
zaspokaja naturalną potrzebę aktywności, daje sposobność przetworzenia zdobytych informacji o świecie i wyrażania
emocji towarzyszących poznawaniu.
Poziom wykonywanych prac plastycznych zależy od posiadanego przez dzieci zasobu spostrzeżeń, od znajomości
i umiejętności stosowania technik plastycznych oraz od dostępności potrzebnych materiałów i związany jest w dużym
stopniu z poziomem ich indywidualnych uzdolnień. Działalność najbardziej lubiana i najczęściej samodzielnie wybierana przez przedszkolaków to rysowanie, lepienie, wycinanie. Nauczyciel ma możliwość nauczenia stosowania różnych
technik plastycznych, takich jak wydrapywanka na podkładzie świecówek, woskowe obrazki, kolaż, malowanie na gazie,
16
Wychowanie i nauczanie w przedszkolu
dzięki czemu będzie rozbudzał zainteresowania wychowanków tego rodzaju aktywnością, zachęci do twórczego działania i ekspresji.
Dzieci zauważają związek między podejmowaną twórczością a jej rezultatem i zaczynają podejmować celowe
działania, a także udoskonalają wykonywane prace, nadają nazwy swoim wytworom. Wartością samą w sobie jest akt
twórczy, w czasie którego angażują one wszystkie procesy poznawcze. Prace plastyczne powstające w toku samodzielnie
podejmowanej działalności są podstawą do określenia poziomu intelektualnego i stanu emocjonalnego dzieci.
Przemyślane sytuacje, w których dzieci mają kontakt z wytworami artystycznymi, mają na celu kształtowanie zdolności obcowania ze sztuką. W muzeum dzieci będą obserwowały techniki malarskie, takie jak obraz olejny, akwarela,
grafika, oraz uczyły się rozpoznawania wśród gatunków malarskich pejzażu, portretów, martwej natury. W czasie
spacerów i wycieczek mamy sposobność zwrócić ich uwagę na pomniki, zabytki czy budowle o ciekawej architekturze.
Obcowanie przedszkolaków ze sztuką ludową, która bliska jest ich rozumieniu świata, wywiera na nich duże wrażenie.
Wynika to z tego, że wytwory sztuki ludowej dzięki prostocie wyrazu, bogatej kolorystyce i przedstawianej tematyce
przypominają twórczość dziecięcą. Tak jak w sztuce ludowej, dzieci najchętniej przedstawiają w swoich pracach
plastycznych treści zaczerpnięte z najbliższego otoczenia.
Oglądanie, przeżywanie i rozumienie obrazu malarskiego, grafiki, fotografii, rzeźby, budowli architektonicznej,
wytworów sztuki ludowej czy artystycznie wykonanych przedmiotów codziennego użytku będzie inspirowało dzieci
do wyrażania doświadczeń w swobodnych wypowiedziach oraz za pomocą plastycznych środków wyrazu.
Bardzo duży wpływ na wszechstronny rozwój ma wychowanie techniczne, gdyż dzieci wzrastają w otoczeniu techniki, codziennie się z nią stykają w domu, na ulicy, w przedszkolu. Tworzenie warunków do podejmowania zabaw konstrukcyjnych oraz zaspokajanie zainteresowań technicznych szczególnie oddziałuje na ich rozwój umysłowy i społeczny.
Pierwsze doświadczenia dzieci nabywają w zabawach manipulacyjnych. W trakcie operowania przedmiotami
odkrywają ich cechy i właściwości, takie jak wielkość, kształt, ciężar, struktura powierzchni. Poznają przedmiot, oglądając i dotykając go, a gdy to nie wystarcza, próbują, jak on smakuje oraz jakie wydaje dźwięki przy zgniataniu
lub uderzaniu. Zmysły dla dzieci są źródłem podstawowych wrażeń i dostarczają informacji o otaczającym je świecie.
Wraz z rozwojem dzieci oraz w wyniku stosowania zdobytych umiejętności zmienia się charakter zabawy:
od prostych czynności manipulacyjnych do konstruowania, polegającego na składaniu całości z różnych materiałów
za pomocą rozmaitych sposobów łączenia elementów. Wymaga to większej koncentracji uwagi oraz zaczyna być poprzedzone projektowaniem i planowaniem. Najlepszym materiałem konstrukcyjnym dla dzieci są klocki. Początkowo układają one z nich proste budowle dwuwymiarowe, np. pociągi, wieże, a następnie pojawiają się bardziej skomplikowane
struktury, np. garaże, domy. Budowanie rozbudza wyobraźnię dzieci, zaspokaja potrzebę tworzenia i kształci postawy
twórcze, rozwija operacje umysłowe, takie jak porównywanie, różnicowanie czy przewidywanie. Uzyskiwanie ciekawych
efektów podjętych działań zachęca je do kolejnych prób z wykorzystaniem doświadczeń zdobytych uprzednio.
Konstruowanie sprzyja również nawiązywaniu kontaktów społecznych i przyczynia się do rozwoju mowy. Wspólna
zabawa wymaga przestrzegania ustalonych zasad, podziału zadań, zaplanowania etapów pracy. Przedszkolaki w naturalny sposób wymieniają się doświadczeniami, uczą się uważnie słuchać kolegów i precyzyjnie formułować wypowiedzi,
próbują prowadzić negocjacje. Radość z uzyskanego efektu i poczucie trudu włożonego w jego osiągnięcie kształtują
pozytywny stosunek i szacunek do pracy.
Wykonywanie prac konstrukcyjnych według przedstawionego wzoru rozwija umiejętności obserwacji, analizy i syntezy
w trakcie kolejnych etapów pracy i porównywania otrzymanego wytworu z określonym wzorem. Dzieci poznają właściwości
ma­teriałów, takich jak glina, papier, materiał przyrodniczy itp., oraz sposoby łączenia ich w celu uzyskania spodziewanego efektu.
Realizując treści wychowania technicznego, nauczyciel pomaga dzieciom poznać zastosowanie przedmiotów
codziennego użytku i narzędzi oraz sposoby ich wykorzystania. Bezpośrednia obserwacja pracy ludzi różnych zawodów
rozbudza zainteresowanie urządzeniami, którymi się oni posługują, oraz wytworami powstającymi w wyniku pracy.
Uwagę dzieci przyciągają maszyny, pojazdy, urządzenia techniczne używane przez człowieka. Ciekawią je sposoby ich
wykorzystania, zasady funkcjonowania i zakres możliwości. Rozbudzona wyobraźnia inspiruje je do planowania, majsterkowania i konstruowania.
Warto podtrzymywać zainteresowania wychowanków przez dostarczanie im nowych materiałów do zabaw konstrukcyjnych, wskazywanie możliwości pokonywania trudności w łączeniu materiałów i okazywanie akceptacji dla ich
działalności twórczej.
Pobyt na powietrzu jest okazją do obserwacji zarówno zmian zachodzących w przyrodzie wraz z przemijającymi
porami roku, jak i towarzyszących temu zjawisk atmosferycznych, które interesują dzieci i rozbudzają ich wyobraźnię.
Prowadzenie obserwacji pogody sprzyja zauważeniu zjawisk atmosferycznych charakterystycznych dla danej pory roku.
Poznanie tych zjawisk i zrozumienie, jakie mają one znaczenie dla ludzi i otaczającego ich środowiska społeczno-przyrodniczego, kształtuje zachowania dzieci wobec własnego zdrowia i bezpieczeństwa.
Zakres wychowania przedszkolnego
17
Pod kierunkiem nauczyciela przedszkolaki zaczynają rozpoznawać zależność między pogodą a sposobem ubierania
się i dostrzegać, jakie mogą być zdrowotne konsekwencje źle dobranego stroju. Już najmłodsze dzieci wiedzą, że kiedy
pada deszcz, trzeba zabrać z domu parasol, aby nie zmoknąć. Starsi wychowankowie uczą się zasad bezpiecznego
zachowania w czasie burzy i porywistego wiatru, poznają sposoby przeciwdziałania marznięciu i przegrzaniu.
Wstępem do zrozumienia i wyciągania wniosków z informacji przekazywanych w prognozach pogody jest systematyczne prowadzenie przedszkolnego kalendarza pogody. Dzieci mają wtedy codziennie sposobność do określania
i nazywania cech obserwowanej pogody, a następnie do zaznaczania jej w kalendarzu prostymi symbolami. W zrozumieniu zjawisk atmosferycznych pomogą proste doświadczenia ukazujące takie procesy zachodzące w przyrodzie, jak
parowanie i skraplanie wody, wprawianie przedmiotów w ruch pod wpływem strumienia powietrza, topnienie lodu.
Dzieci wykazujące zainteresowanie tymi zagadnieniami mogą nauczyć się odczytywania temperatury na skali termometru − powyżej i poniżej zera. Działania podejmowane przez nauczyciela powinny mieć na celu uwrażliwienie wychowanków na niebezpieczeństwa związane z trudnymi warunkami pogodowymi, nauczenie, jak w takich sytuacjach
należy postępować: np. jakie środki ochrony stosujemy w czasie upalnego lata czy dotkliwym mrozem.
W przedszkolu jest wiele okazji do obcowania z przyrodą i rozbudzania wrażliwości na jej piękno. Poprzez kontakt
z przyrodą zaznajamiamy wychowanków ze światem roślin i zwierząt, z przyrodą nieożywioną, a także uświadamiamy
dzieciom potrzebę ochrony naturalnego środowiska.
Codzienne spacery i pobyt na powietrzu dostarczają im wielu przeżyć estetycznych, wzbogacają i uściślają ich wiadomości, kształcą procesy myślowe. Są okazją do słuchania szelestu liści, szumu wiatru, odgłosów wydawanych przez
ptaki przylatujące do ogrodu przedszkolnego oraz obserwowania przemian zachodzących w świecie roślin i zwierząt,
a wywołanych następującymi po sobie porami roku. W naturalnych warunkach dzieci zauważają charakter pogody
występującej w danej porze roku, odczuwają siłę wiatru, temperaturę powietrza, intensywność opadów deszczu i śniegu.
Podczas zabaw dostrzegają również fizyczne właściwości elementów przyrody nieożywionej, np. kamieni, piasku, ziemi
spękanej słońcem lub wilgotnej od deszczu.
Poznawanie środowiska naturalnego i odkrywanie tajemnic przyrody wywołuje w dzieciach pozytywne emocje.
Przeżycia związane z obserwacją zjawisk przyrodniczych czy prowadzonymi doświadczeniami pobudzają je do myślenia,
dociekania, sprzyjają wiązaniu faktów i wnioskowaniu, prowokują do zadawania pytań i ułatwiają zapamiętywanie
nowych treści.
Nauczyciel jest dla dzieci przewodnikiem w poznawaniu świata przyrody, nazywa i pomaga zrozumieć obserwowane
zjawiska przyrodnicze, kształtuje opiekuńcze postawy wobec roślin i zwierząt, zwraca uwagę na harmonię panującą
w przyrodzie, a także uświadamia znaczenie jej w życiu człowieka. Opieka nad zwierzętami, hodowla roślin w kąciku
przyrody oraz sezonowe prace w ogrodzie przedszkolnym sprzyjają wyrabianiu odpowiedzialnych zachowań dzieci
wobec przyrody. Obserwując efekty swoich działań, zauważają, że ich starania były ważne i pożyteczne. Podejmowane
czynności zmierzają do rozbudzenia w dzieciach uczuć podziwu i szacunku dla przyrody oraz do uświadomienia, jaką
odpowiedzialność ponosi człowiek za środowisko naturalne.
Wyrabianiu troski o otoczenie przyrodnicze sprzyja włączanie wychowanków w akcje mające na celu edukację
ekologiczną społeczeństwa, np. obchody Dnia Ziemi, zbiórka makulatury i baterii. Przedszkolaki dowiadują się,
że wszystko to, co jest potrzebne człowiekowi do życia, pochodzi z naturalnego środowiska i dlatego należy racjonalnie
korzystać z jego zasobów i je chronić. Poznawanie zasad ochrony przyrody i wdrażanie do segregacji odpadów już
w wieku przedszkolnym pozwala mieć nadzieję, że dzieci, gdy dorosną, będą odpowiedzialnymi mieszkańcami planety,
korzystającymi z technologii przyjaznych światu roślin i zwierząt.
Kształtowanie gotowości do podjęcia nauki w szkole odbywa się w przedszkolu podczas realizacji treści programowych
z różnych obszarów edukacyjnych. Powodzenie dziecka w szkole zależy nie tylko od posiadania określonych sprawności
i umiejętności, ale także od poziomu rozwoju emocjonalno-społecznego.
Działania nauczyciela zmierzają między innymi do wyrobienia w wychowankach pozytywnego nastawienia do nauki
i książek jako źródła wiedzy. Większość dzieci bardzo lubi oglądanie książeczek i słuchanie opowiadań lub wierszy
czytanych przez dorosłego. Obcowanie z książką rozwija wrażliwość i ciekawość wychowanków, pobudza ich wyobraźnię.
Odpowiedni dobór literatury, organizowanie kącików książek zawierających pozycje popularnonaukowe kierowane
do dzieci, podtrzymuje i rozwija ich zainteresowania czytelnicze.
Spostrzegawcze dzieci zauważają różne napisy w najbliższym otoczeniu, takie jak nazwy sklepów, urzędów, punktów
usługowych i z czasem zaczynają się orientować, co one oznaczają. W przedszkolu nauczyciel wprowadza zapis graficzny
wybranych treści w formie napisów do globalnego czytania. Już najmłodsze przedszkolaki rozpoznają swoje imiona
umieszczone na krzesełkach. Starsze dzieci, korzystając ze słownika obrazkowo-wyrazowego, potrafią odczytywać wyrazy w powiązaniu z konkretnym przedmiotem lub jego rysunkiem, mimo nieznajomości pojedynczych liter. Zapamiętywanie całościowego obrazu wyrazu w przyszłości bardzo ułatwi naukę czytania.
18
Wychowanie i nauczanie w przedszkolu
Oprócz pozytywnego nastawienia do nauki czytania i pisania ważne jest, aby dzieci osiągnęły odpowiedni poziom
rozwoju percepcji wzrokowej i słuchowej, koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz orientacji przestrzennej. Zabawy
i ćwiczenia proponowane przez nauczyciela mają na celu doskonalenie spostrzegawczości i pamięci wzrokowej, rozwijanie
sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz nabywanie umiejętności określania miejsca na kartce
papieru. W przedszkolu wiele uwagi poświęca się wyrabianiu wrażli­wości i pamięci słuchowej oraz słuchu fonematycznego. Gry planszowe i zabawy dydaktyczne pomagają dzieciom rozumieć informacje zapisane w formie uproszczonych
rysunków i symboli oraz stwarzają okazję do podejmowania prób kodowania wybranych treści za pomocą umownych
znaków.
Dzieci dobrze przygotowane do szkoły wykazują zainteresowanie otaczającym światem, przejawiające się w dociekliwości, zadawaniu pytań i szukaniu odpowiedzi na nurtujące je tematy. Wiedzą, że umiejętność czytania i pisania
ułatwia zdobywanie wiedzy i stwarza możliwość przekazywania informacji.
Wychowanie patriotyczne polega na kształtowaniu postawy szacunku do własnej narodowości i kraju ojczystego,
przy czym znaczącą funkcję pełnią przeżycia i doświadczenia z okresu dzieciństwa.
Rozwój postaw patriotycznych rozpoczyna się w najbliższym środowisku, czyli w rodzinie. Dziecko przyjmuje
na siebie obowiązki wynikające z życia rodzinnego, np. opiekuje się młodszym rodzeństwem, odwzajemnia uczucia
miłości i przywiązania do najbliższych.
Hołdowanie tradycjom, takim jak obchody świąt Bożego Narodzenia, Wielkanocy, Wszystkich Świętych, sprzyja
zacieśnianiu więzi rodzinnych i tworzeniu kultury ojczystej. W przedszkolu dzieci mają możliwość przygotowania okolicznościowych przedstawień (np. jasełka), poznają symbole i zwyczaje świąteczne, np. umieszczanie sianka pod obrusem,
dzielenie się opłatkiem, śpiewanie kolęd, malowanie pisanek czy topienie marzanny.
Ojczyzną dla małego dziecka są: krajobraz najbliższej okolicy, piękno przyrody, obiekty kultury, sztuka ludowa.
Uczucia przywiązania do kraju ojczystego umacniają się pod wpływem rozwoju mowy, coraz szerszych kontaktów
z przyrodą i kulturą, dzięki słuchaniu opowiadań, legend oraz poznanie symboli i tradycji narodowych.
W pracy wychowawczo-dydaktycznej poprzez celowe tworzenie sytuacji edukacyjnych będzie się kształtował
u wychowanków szacunek i uczucie przywiązania do ojczyzny, będą się wzmacniały postawy, które z czasem przerodzą
się w świadomość przynależności narodowej. Podczas wycieczek i spacerów mamy okazję do pokazania piękna i różnorodności ojczystego krajobrazu. Rozbudzimy zainteresowania dzieci otaczającą rzeczywistością przyrodniczą, społeczną
i kulturową, jeśli zapoznamy je z miejscowością, w której żyją, przybliżymy im historię i tradycje regionu, damy sposobność
do kontaktu z wytworami kultury i sztuki ludowej, zorganizujemy spotkania z interesującymi postaciami.
Gdy dostarczymy przedszkolakom wzorów zachowania i właściwego reagowania w sytuacjach, w których stykamy
się z symbolami narodowymi (herby miast, godło Polski, barwy państwowe, hymn narodowy), przyczynimy się
do budowania tożsamości narodowej. Ważnym zadaniem nauczyciela jest uświadomienie dzieciom, że symbole te są
nierozerwalnie związane z pojęciem ojczyzna − trzeba je szanować i zachowywać się wobec nich z należytą powagą.
Istotne w pracy z dziećmi jest również uświadomienie im, że obok nas żyją ludzie innych narodowości, mający
swoją historię i kulturę, a nawet odmienną religię. Przykładem życia w harmonii i przyjaźni z różnymi narodami jest
wspólnota krajów Unii Europejskiej. Na temat edukacji europejskiej nauczyciel powinien przekazywać informacje podstawowe, oparte na literaturze, fotografii, filmie, ułatwiające zrozumienie pojęcia Unia Europejska, uświadomienie roli
i znaczenia Polski w Europie. Jeżeli przybliżymy wychowankom wybrane elementy kultury i zwyczaje niektórych krajów
europejskich, umocnimy ich w poczuciu wspólnoty europejskiej, polegającej na przyjaźni z innymi narodami, współpracy i wzajemnej pomocy.
Dzieci kończące przedszkole powinny świadomie powtarzać w ślad za Władysławem Bełzą, wielkim piewcą polskości:
− Kto ty jesteś?
− Polak mały.
− Jaki znak twój?
− Orzeł biały.
− Gdzie ty mieszkasz?
− Między swymi.
− W jakim kraju?
− W polskiej ziemi.
− Czym ta ziemia?
− Mą ojczyzną. [...]
W nauce języka obcego nowożytnego, tak jak we wszystkich obszarach wychowania i nauczania, należy oprzeć się
na możliwościach i potrzebach dziecka. Cele edukacyjne oraz stosowane metody powinny być zgodne z aktualnym
etapem rozwoju poznawczego i emocjonalnego wychowanka. Treści nauczania dotyczą głównie poznawania rzeczy
Zakres wychowania przedszkolnego
19
i zjawisk z najbliższego świata dziecka tu i teraz i powinny być ściśle powiązane z Podstawą programową wychowania
przedszkolnego.
Nauczyciel, zapoznając dzieci z otaczającym światem, wykorzystując ilustracje, piosenki, wierszyki, w czasie wykonywania codziennych czynności, powinien wprowadzać podstawowe słownictwo w języku obcym. Zadaniem nauczyciela jest przede wszystkim dostarczenie poprawnych wzorców językowych i dbanie o to, aby dzieci osłuchały się z nowym obcym językiem w różnych sytuacjach. W ten sposób łatwiej poznają słownictwo i podstawowe zwroty językowe.
Nauka piosenek, wierszyków czy rymowanek sprzyja zapamiętywaniu wyrażeń oraz nabywaniu odwagi w posługiwaniu
się językiem obcym. Konsekwencją tak prowadzonej nauki będzie rozumienie i spontaniczne używanie przez dzieci
słownictwa i zwrotów w języku obcym. Następny etap może stanowić organizowanie zabaw umożliwiających dzieciom
uzdolnionym komunikację prostymi zdaniami.
Nauczanie poprzez zabawę jest najlepszą metodą i podstawową formą aktywności dzieci, podczas której łatwiej jest
wprowadzić konkretne elementy językowe. Podkreślone jest to szczególnie w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 17 czerwca 2016 r., Załącznik nr 1).
Przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem obcym nowożytnym powinno być włączone w różne działania
realizowane w ramach programu wychowania przedszkolnego i powinno odbywać się przede wszystkim w formie zabawy.
Należy stworzyć warunki umożliwiające dzieciom osłuchanie się z językiem obcym w różnych sytuacjach życia codziennego. Może to zostać zrealizowane m.in. poprzez kierowanie do dzieci bardzo prostych poleceń w języku obcym nowożytnym
w toku różnych zajęć i zabaw, wspólną lekturę książeczek dla dzieci w języku obcym, włączenie do zajęć rymowanek,
prostych wierszyków, piosenek, materiałów audiowizualnych w języku obcym.
Przedstawiony w dalszej części niniejszego programu poziom wiadomości i umiejętności dzieci w zakresie przygotowania do nauczania języka obcego nowożytnego stanowi dla nauczyciela podpowiedź, w jakich obszarach można
integrować realizowane z dziećmi treści z nauką języka obcego. Należy pamiętać o tym, że w przedszkolu nie dokonujemy sprawdzania i oceny umiejętności językowych dziecka, gdyż na etapie wychowania przedszkolnego poznają go
biernie, osłuchują się z nim. Dzieci nie muszą samodzielnie używać poznawanych zwrotów językowych i struktur.
Przygotowanie do posługiwania się językiem obcym nowożytnym nie dotyczy dzieci posiadających orzeczenie
o potrzebie kształcenia specjalnego. Podstawa programowa uwzględnia trudności lub wręcz niemożność realizacji
takiego przygotowania dzieci z niepełnosprawnością, w szczególności z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu
umiarkowanym lub znacznym, z autyzmem, z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Dzieci z innymi rodzajami niepełnosprawności objęte są przygotowaniem do posługiwania się językiem obcym nowożytnym tak jak ich pełnosprawni
rówieśnicy.
Dokonując wyboru języka obcego nowożytnego, do posługiwania się którym będą przygotowywane dzieci uczęszczające do przedszkola lub innej formy wychowania przedszkolnego, należy brać pod uwagę, jaki język obcy nowożytny jest
nauczany w szkołach podstawowych na terenie danej gminy.
Polskę zamieszkują przedstawiciele 9 mniejszości narodowych: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi i przedstawiciele 4 mniejszości etnicznych: Karaimi, Łemkowie, Romowie, Tatarzy. Za
język regionalny uznawany jest język kaszubski. Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych
oraz o języku regionalnym (Dz. U. Nr 17, poz. 141, z późn. zm.) reguluje sprawy związane z zachowaniem i rozwojem
tożsamości kulturowej mniejszości narodowych i etnicznych, zachowaniem i rozwojem języka regionalnego, integracją
obywatelską i społeczną osób należących do mniejszości narodowych i etnicznych.
Art. 8. Osoby należące do mniejszości mają w szczególności prawo do:
1) swobodnego posługiwania się językiem mniejszości w życiu prywatnym i publicznie;
2) rozpowszechniania i wymiany informacji w języku mniejszości;
3) zamieszczania w języku mniejszości informacji o charakterze prywatnym;
4) nauki języka mniejszości lub w języku mniejszości.
Głównym zadaniem nauczania języka mniejszości narodowych lub etnicznego, lub języka regionalnego na etapie
przedszkolnym jest wspieranie wszechstronnego rozwoju dziecka, podtrzymanie i rozwój jego tożsamości narodowej
poprzez naukę języka, poznawanie kultury i tradycji kraju ojczystego czy regionu, z którego pochodzi. W organizowaniu
zajęć nauki języka mniejszości lub etnicznego, lub języka regionalnego należy uwzględniać, tak jak w realizacji innych
celów wychowania przedszkolnego, właściwości psychiczne i fizyczne dziecka takie jak: ciekawość, otwartość, potrzebę
komunikacji, spontaniczność i aktywność fizyczną. Zdolności naśladowcze dzieci sprzyjają poprawnej nauce fonetyki
i intonacji języka obcego, zaś aktywność fizyczna i spontaniczność tej grupy wiekowej sprzyjają uczeniu się przez działanie. Wykorzystanie tych możliwości dzieci daje bardzo dobre efekty w nabywaniu przez nie umiejętności językowych.
Ważnym elementem pracy będzie odpowiedni dobór piosenek, które można stosować zamiennie z językiem polskim.
Kształtuje się przy tym nie tylko kompetencje językowe, ale także rozwija umiejętności artystyczne. Wprowadzane ele-
20
Wychowanie i nauczanie w przedszkolu
menty z życia codziennego, charakterystyczne dla danej społeczności, uroczystości rodzinne, święta i związane z tym
tradycje, obrzędy i piosenki czy pieśni, będą pomocne w podtrzymywaniu i kształtowaniu tożsamość narodowej.
Nabywanie kompetencji językowych na etapie wychowania przedszkolnego powinno opierać się na kształtowaniu
umiejętności słuchania, prowadzić do rozumienia wypowiedzi i dobrowolności wypowiedzi. Nadrzędnym celem będzie
wychowanie odważnego i tolerancyjnego młodego człowieka, uczącego się przez całe życie, potrafiącego nawiązywać
kontakty i zgodnie współpracować z innymi.
Podtrzymywanie i rozwijanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej nauczyciel może wzmacniać,
współdziałając z organizacjami mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (np. Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci i Młodzieży Uczących się Języka Białoruskiego „AB-BA”, Towarzystwo
Krzewienia Kultury i Tradycji Romskiej „Kałe Jakha”). Środowiska te organizują liczne imprezy kulturalne, do których
dzieci mogą przygotować się w przedszkolu, a potem zaprezentować swój repertuar, np. na Przeglądzie Zespołów Dziecięcych i Młodzieżowych Mniejszości Niemieckiej czy na litewskim Festiwalu Teatrów Dziecięcych.
Organizację zajęć szczegółowo reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 kwietnia 2012
(Dz. U. z dnia 11 kwietnia 2012 r. poz. 393). Dokument wskazuje możliwe formy i określa zasady tworzenia zespołów,
w których zajęcia są prowadzone w języku mniejszości narodowych, etnicznym lub w języku regionalnym. Wskazane
jest, aby nauczanie i wychowanie przedszkolne w grupie dzieci, dla których przedszkole podejmuje zadanie podtrzymywania poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej, były prowadzone przez nauczyciela dwujęzycznego, który
w sposób płynny będzie w stanie przechodzić od zajęć prowadzonych w języku polskim do zajęć prowadzonych
w języku mniejszości. W planowaniu pracy warto uwzględnić stopień znajomości języka mniejszości wyniesionego przez
dziecko z domu rodzinnego. Przedszkole, na wniosek rodziców, zapewnia prowadzenie zajęć nauczania i wychowania
przedszkolnego w języku mniejszości, etnicznym czy języku regionalnym przez cały okres, na który dziecko jest przyjmowane do przedszkola.
W tym obszarze Podstawa programowa zaleca umożliwienie dzieciom o specjalnych potrzebach edukacyjnych
korzystanie z alternatywnych i wspomagających metod komunikacji.
TREŚCI PROGRAMOWE
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
− reaguje na swoje imię i nazwisko
− ma świadomość swojego wyglądu
− wskazuje i określa niektóre części ciała: nogi, ręce, głowę, brzuch
• pokazuje i nazywa części głowy: włosy, uszy, nos,
buzię, usta, oczy
− potrafi powiedzieć, czym chce się bawić, np. rysować,
lub co lubi jeść, np. owoce
− zauważa różnice w wyglądzie kolegów
• używa określeń: chłopiec, dziewczynka
• zwraca się do dzieci po imieniu
− wskazuje miejsce zamieszkania
− wie, że nie wolno oddalać się z obcymi osobami
− posługuje się swoim imieniem i nazwiskiem
− opowiada o tym, jak wygląda
• wie, że dziecko z czasem urośnie i stanie się osobą dorosłą
• zauważa, że z każdym rokiem jest starsze i się zmienia
− potrafi określić zgodnie ze swoimi zainteresowaniami,
co lubi robić najbardziej
− dostrzega różnice w wyglądzie chłopców i dziewczynek
− nazywa miejscowość i ulicę miejsca zamieszkania
− wie, że nie należy opowiadać o sobie osobom obcym
− rozumie, kiedy można zwracać się o pomoc do nieznanych osób lub udzielać im o sobie informacji: za zgodą
bliskich osób lub w sytuacjach trudnych, np. gdy się
zgubi, albo czegoś przestraszy
− stara się bawić zgodnie z innymi dziećmi
• prosi o zabawkę
• nie niszczy wytworów kolegów, np. rysunków, budowli
− wykazuje zainteresowanie zabawami i zajęciami organizowanymi przez nauczyciela
− reaguje na polecenia
− komunikuje swoje potrzeby
− zgłasza napotykane trudności w czasie zabaw i podczas wykonywania czynności
− potrafi słuchać dorosłych z uwagą
− wykonuje ze zrozumieniem proste polecenia
• podchodzi na wezwanie nauczyciela
• ustawia się wspólnie z dziećmi w pary i w kole
− zwraca się o pomoc do osób dorosłych w sytuacjach
wymagających rozstrzygnięcia
− stosuje się do zawartych umów
• stara się przestrzegać obowiązujących nakazów i zakazów
• potrafi przeprosić, gdy sprawi komuś przykrość
− próbuje pomagać dorosłym w codziennych czynnościach
− wie, kiedy należy używać zwrotów grzecznościowych,
i stara się o tym pamiętać
− potrafi zwracać się grzecznie do domowników, kolegów
i innych osób
− respektuje wymagania dorosłych w sytuacjach nowych
i wymagających zachowania szczególnej ostrożności
− bawi się zgodnie z innymi dziećmi
• dzieli się zabawkami
• podejmuje zabawy tematyczne z podziałem na role
• próbuje organizować zabawy z kolegami według swojego pomysłu
− panuje nad agresywnymi zachowaniami w sytuacjach
konfliktowych
− stara się aktywnie uczestniczyć w zabawach i zajęciach
organizowanych przez nauczyciela
− określa własne potrzeby
− próbuje zwracać się bezpośrednio do rozmówcy, zadając pytania i informując o swoich potrzebach
− stosuje się do wymagań nauczyciela
• wykonuje kierowane do siebie prośby i polecenia
− słucha uważnie innych i nie przerywa wypowiedzi
− podejmuje próby radzenia sobie w trudnych sytuacjach
− rozumie konieczność przestrzegania ustalonych zasad
postępowania
• spełnia oczekiwania nauczyciela i rodziców dotyczące sposobu zachowania się w określonej sytuacji
• nie bierze cudzych rzeczy bez pozwolenia
• wie, że zawsze trzeba mówić prawdę
− umie wypełniać rolę dyżurnego
• wykonuje sumiennie powierzone obowiązki
− szanuje prace dorosłych i innych dzieci
− rozpoznaje akceptowane formy zachowania
• używa zwrotów grzecznościowych: Dzień dobry, Do
widzenia, Proszę, Dziękuję, Przepraszam wobec dzieci
i dorosłych
− stara się zachowywać kulturalnie w miejscach publicznych
− rozumie, że nie należy chwalić się posiadanymi rzeczami i sprawiać tym przykrość dzieciom wychowującym
się w trudniejszych warunkach
− rozumie, co oznaczają pojęcia: dobro i zło
Kontakty i postawy społeczne
Zakres
Świadomość własnej osoby
OBSZAR 1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dziećmi i dorosłymi,
zgodne funkcjonowanie w zabawie i sytuacjach zadaniowych
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
22
Rozpoznawanie i wyrażanie emocji
Zakres
Treści programowe
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
− próbuje nazywać własne uczucia: radość, smutek, złość
− reaguje emocjonalnie adekwatnie do sytuacji
• cieszy się, gdy ktoś lub coś sprawi mu przyjemność
• płacze, gdy je coś boli
− rozumie, że należy panować nad negatywnymi emocjami
• stara się pohamować złość
• nie egzekwuje swoich potrzeb płaczem i krzykiem
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− rozróżnia uczucia i nastroje oraz łączy je z określonymi
sytuacjami
• reaguje odpowiednio do sytuacji, np. cieszy się z otrzymanego upominku, jest smutne, kiedy zepsuje się
zabawka
− rozpoznaje emocje pozytywne i negatywne
− nazywa uczucia
• rozumie własne uczucia i próbuje je charakteryzować
• przedstawia poprzez mowę ciała (gest, mimikę, ruchy
ciała) – radość, smutek, zadowolenie, gniew, złość
Kultura życia codziennego,
dbanie o porządek
Czynności samoobsługowe i kulturalne
Nawyki higieniczno-kulturalne
OBSZAR 2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych.
Wdrażanie dzieci do utrzymywania ładu i porządku
− wie, w jaki sposób należy korzystać z przyborów służących do wykonywania czynności higienicznych
− umie prawidłowo wykonać podstawowe czynności
higieniczne
• stara się zachowywać ich kolejność, np. myje ręce po
wyjściu z toalety
− rozumie, dlaczego należy dbać o higienę
• poddaje się zabiegom czesania i obcinania paznokci
• stara się samodzielnie korzystać z chusteczek higienicznych
− korzysta samodzielnie z toalety
− wykonuje czynności higieniczne, zachowując ich poprawną kolejność
• wie, jak korzystać z przyborów toaletowych
• umie prawidłowo umyć zęby
− przestrzega zasady mycia rąk: przed każdym posiłkiem,
po wyjściu z toalety
− rozumie, że trzeba dbać o swój wygląd
• stara się samodzielnie czesać
− wie, że konieczne jest codzienne mycie całego ciała
− potrafi poprawnie korzystać z chusteczek higienicznych
− zachowuje kolejność i prawidłowo wykonuje czynności samoobsługowe w toalecie
− umie korzystać w sposób właściwy z urządzeń sanitarnych
− wie, jak należy zachowywać się przy stole w czasie
posiłku
• nie przynosi do stołu zabawek
• zachowuje prawidłową pozycję, siedząc przy stole,
np. nie opiera głowy na rękach
• umie jeść łyżką i pić z kubka
− utrzymuje czystość w miejscu jedzenia
− stara się pamiętać o korzystaniu z serwetek po posiłku
− potrafi włożyć samodzielnie niektóre elementy ubrania
• pamięta o zakładaniu ich we właściwej kolejności
− zgłasza napotykane trudności przy wykonywaniu
czynności samoobsługowych
• umie prosić o pomoc
− uczestniczy w nakrywaniu do stołu i sprzątaniu po
posiłku
• próbuje samodzielnie nakładać potrawy na talerz
− wie, jak należy kulturalnie zjeść posiłek przy stole
• nie prowadzi głośnych rozmów podczas jedzenia
i nie kręci się na krześle
• umie posługiwać się łyżką i widelcem
• stara się cicho odstawiać krzesełko do stołu
− zachowuje kolejność przy wkładaniu garderoby
• zasuwa zamek błyskawiczny, próbuje samodzielnie
odpinać i zapinać guziki
• umie przebrać się w pidżamę do leżakowania i pozostawić ubrania w należytym porządku
− układa ubrania na swojej półce w szatni
− śmiało zwraca się do dorosłych o pomoc w sytuacji,
kiedy nie radzi sobie z jakimiś czynnościami
− rozumie, że należy dbać o zabawki i książki
• korzysta z zabawek zgodnie z ich przeznaczeniem
• ogląda książki przy stoliku
− pomaga we wspólnym porządkowaniu zabawek w sali
− próbuje układać swoje rzeczy w domu i w przedszkolu
• rozpoznaje własne rzeczy
− wie, że należy utrzymywać porządek w swoim otoczeniu
• stara się chować ubranie i stawiać buty w swojej szafce
w szatni
• pamięta o wyrzucaniu śmieci do kosza
− respektuje ustalone zasady korzystania z zabawek,
książek i innych przedmiotów
• szanuje wspólne zabawki i inne rzeczy
− odkłada na miejsce zabawki po skończonej zabawie
− dba o samodzielnie wykonane prace, starannie gromadząc je w ustalonym miejscu
− uczestniczy w sprzątaniu swojego najbliższego otoczenia: miejsca pracy po zajęciach plastycznych, swoich
rzeczy na półkach indywidualnych
− pomaga w domu w prostych czynnościach porządkowych
− wie, że należy dbać o rzeczy osobiste, pilnować ich,
a w razie potrzeby pozostawiać pod opieką osób dorosłych, aby się nie zgubiły
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych
23
OBSZAR 3. Wspomaganie rozwoju mowy oraz innych umiejętności komunikacyjnych dzieci
Poprawność gramatyczna wypowiedzi
Artykulacja
Porozumiewanie się
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letnigo
− potrafi uczestniczyć w rozmowach prowadzonych
przez nauczyciela i w zabawach dziecięcych
− umie wyrażać w sposób spontaniczny swoje przeżycia
i odczucia
− chętnie nawiązuje kontakt słowny, opowiadając o tym,
co się wydarzyło lub co w tym momencie robi
− stara się, zadając pytania, zwracać się bezpośrednio do
rozmówcy
− umie udzielić odpowiedzi na konkretne pytania:
Co teraz robisz?, W co się bawisz?
− próbuje w zrozumiały sposób mówić o aktualnych
potrzebach i odczuciach
− zadaje pytania w celu uzyskania informacji ułatwiających podejmowanie działania
− potrafi uczestniczyć w rozmowie z dorosłymi i rówieśnikami
• umie dostosować wypowiedź do określonej sytuacji
− wypowiada się swobodnie na bliskie mu tematy, np.
wyjazd do babci, obchody urodzin
− tworzy wypowiedzi na określony temat
• wyraża odważnie swoje myśli i odczucia
− stara się aktywnie uczestniczyć we wspólnych działaniach
• zadaje pytania w czasie wycieczki, aby zaspokoić
ciekawość
• dzieli się swoimi spostrzeżeniami
• uzgadnia z dziećmi zasady i przebieg wspólnej zabawy
− podejmuje próby budowania dłuższych wypowiedzi
na określony temat
− potrafi w sposób zrozumiały udzielać odpowiedzi
na pytania typu: Co narysujesz?, W co chcesz się bawić?
− formułuje konkretne pytania, aby zrozumieć ogólne
prawa i zasady
− próbuje w naturalnych sytuacjach wypowiadać się spokojnym tonem
• zwraca się umiarkowanym głosem do kolegów i osób
dorosłych
• stara się regulować siłę głosu w zależności od sytuacji
− bierze udział w zabawach ortofonicznych doskonalących aparat mowy
− powtarza głosem słyszane dźwięki, np. „mowę” zwierząt: krowa – mu, kura – ko, kaczka – kwa, odtwarza
odgłosy przyrody: szum wiatru – szu, padający deszczyk – plum
− potrafi mówić na przemian cicho i głośno, szeptać
i krzyczeć
− rozumie, że należy regulować natężenie głosu w zależności od sytuacji i stanu emocjonalnego
• mówi spokojnie w czasie rozmów z kolegami
i z osobami dorosłymi
− uczestniczy aktywnie w ćwiczeniach ortofonicznych
utrwalających prawidłowy sposób oddychania i wymowę głosek
− bierze udział w zabawach dźwiękonaśladowczych, np.
odtwarza poprawnie odgłosy zwierząt (sowa – hu-hu,
uhu-uhu)
− stara się wypowiadać wyraźnie słowa, w których występują trudne do wymówienia głoski i połączenia głosek
− używa w mowie potocznej poprawnych nazw poznanych przedmiotów, osób i zwierząt
− posługuje się w mowie czynnej określonym zasobem
słów
− rozumie polecenia, które zawierają w swojej treści
przyimki: na, pod, do, w, przed, za, obok
− używa w mowie potocznej poprawnych form fleksyjnych, np. dziewczynko, pobaw się ze mną, a nie: dziewczynka, pobaw się ze mną
− potrafi wypowiadać się w odniesieniu do aktualnie
wykonywanej czynności
• używa czasowników, aby określać wykonywane
czynności
− posługuje się w wypowiedziach prostymi zdaniami
zgodnie z regułami gramatyki
− powtarza dokładnie wyliczanki i rymowanki
− stosuje w wypowiedziach nowo poznawane wyrazy dotyczące osób, rzeczy i zjawisk zgodnie z ich znaczeniem
− rozumie i zawiera w wypowiedziach przyimki na, pod,
do, w, przed, za, obok
− używa poprawnych form fleksyjnych rzeczowników, czasowników i przymiotników, np. samochody jechały, a nie:
samochody jechali
− potrafi opisać słownie cechy charakterystyczne przedmiotów, osób i zwierząt, stosując przymiotniki w formie zgodnej z rzeczownikiem, np. biały kotek, a nie: biała kotek
− umie wypowiadać się o konkretnie wykonywanej czynności lub podejmowanych działaniach
− konstruuje prawidłowo wypowiedzi w czasie przeszłym i przyszłym
• stosuje właściwe czasowniki, opowiadając o zdarzeniach, które miały miejsce, i o tym, co może nastąpić
− umie budować dłuższe wypowiedzi składające się ze
zdań o prostej konstrukcji
• stara się układać zdania rozwinięte
− rozróżnia i moduluje głosem zdania oznajmujące, pytające, wykrzyknikowe
− układa rymy do podanych wyrazów, np. kot – płot,
bombka – trąbka
− tworzy skojarzenia do podanych wyrazów, np. samochód
– jezdnia, klucz – zamek, śnieg – zima
24
Treści programowe
OBSZAR 4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu
i rozumieniu siebie i swojego otoczenia
Przewidywanie efektów działań i łączenie
przyczyny ze skutkiem
Porównywanie i grupowanie obiektów
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− wie, do czego służą przedmioty znajdujące się w jego
otoczeniu, i potrafi je nazwać, np. zabawki, przybory
toaletowe
• łączy poprawnie nazwę z przedmiotem i używa jej
w wypowiedzi
− nazywa rozpoznane przedmioty, przedstawione na obrazkach
− dokonuje porównania przedmiotów, określając wyraźne różnice, np. duża i mała piłka, krótki i długi wąż
− tworzy uogólnienia oparte na wyrażeniach: te przedmioty pasują do siebie, a te są inne
− dobiera przedmioty ze względu na ich przeznaczenie,
np. wiaderko i foremki służą do zabawy w piasku
− klasyfikuje przedmioty według wybranej cechy jakościowej: wielkości, kształtu lub koloru, np. spośród
klocków wybiera wszystkie czerwone, spośród piłek
wybiera wszystkie małe
− grupuje przedmioty pod względem ich ilości, dobierając tyle samo elementów, np. dwa wózki dla dwóch
lalek, trzy talerzyki do trzech kubeczków
− porównuje na oko liczebność zbiorów i używa określeń: tu jest dużo, a tu mało
− kojarzy przedmioty przedstawione na obrazku i je nazywa
• opisuje słownie przedmioty na podstawie obrazków:
kształt, wygląd, przeznaczenie
− wskazuje różne cechy przedmiotów
• określa cechy w odniesieniu do konkretnego przedmiotu, np. talerz jest okrągły, szklany, służy do jedzenia
• dobiera przedmioty pasujące do siebie, np. talerz,
kubek, łyżka
− rozpoznaje przedmiot niepasujący do pozostałych, np.
w pudełku z klockami leży klocek innego rodzaju
− potrafi rozwiązać proste zagadki słowne w powiązaniu
z konkretem
− umie porównać przedmioty, określając ich różnice
i podobieństwa, np. samochód plastikowy i samochód
metalowy
− porządkuje przedmioty wyraźnie różniące się wielkością od największego do najmniejszego i odwrotnie
− klasyfikuje przedmioty ze względu na ich przeznaczenie lub przynależność
• segreguje przedmioty i uzasadnia, dlaczego do siebie
pasują, np. porządkuje gry według rodzaju, puzzle
do puzzli, domino do domina itp.
− potrafi zastosować w praktycznym działaniu umiejętność klasyfikowania, np. po zajęciu plastycznym odkłada przybory tak, aby pędzle znalazły się w jednym pojemniku, a kleje − w drugim
− tworzy zbiory przedmiotów według określonych cech
jakościowych: koloru, wielkości, kształtu
− potrafi porównać i określić liczebność dwóch zbiorów,
używając określeń: mniej, więcej, tyle samo
• umie intuicyjnie wskazać różnicę liczebności zbiorów za pomocą wyrażeń: jest mniej. . ., jest więcej
− zauważa zmiany wynikające z czynności manipulacyjnych wykonywanych przez siebie, np. kartkę można
przedrzeć, klocki można połączyć ze sobą
− łączy przyczynę ze skutkiem niektórych zdarzeń, np.
szklanka spadła i się potłukła
− dostrzega zmiany odwracalne i nieodwracalne, np. przełamanego patyka nie można złożyć, a obrazek z puzzli
można składać i rozkładać wielokrotnie
− kojarzy czynności z określoną sytuacją, np. przed spaniem należy założyć pidżamę, przed włożeniem butów
należy zdjąć kapcie
− obserwuje zmiany zachodzące w przedmiotach w wyniku manipulowania nimi
• umie ocenić powstałe zmiany odwracalne i nieodwracalne, np. zerwany kwiatek zwiędnie, lalkę można
rozebrać i ponownie tak samo ubrać
− wie jak zaplanować swoje działania, aby wykonać
określoną czynność, np. przed lepieniem przygotowuje podkładkę, plastelinę, podciąga rękawy
− rozumie przyczynę i skutek określonych sytuacji, np.
jeżeli nie zakręcimy kranu, woda zaleje łazienkę
− opowiada historyjkę obrazkową składającą się z 2−3
elementów, omawiając kolejne obrazy i wskazując związek przyczynowo-skutkowy przedstawionej sytuacji
• układa poprawnie historyjki, zachowując kolejność
zdarzeń
• potrafi określić, co zdarzyło się najpierw, a co − potem
• próbuje ustalić, co wydarzy się następnie
Zachowania
prozdrowotne
OBSZAR 5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci
− stosuje się do podstawowych zasad zdrowego trybu życia
• uczestniczy aktywnie w zabawach na powietrzu
• rozumie konieczność poobiedniego odpoczynku
i zachowuje się w tym czasie spokojnie, aby nie
przeszkadzać kolegom
− zna i respektuje zasady mające wpływ na zdrowie
• rozumie, że dla zdrowia potrzebne są ruch i przebywanie na świeżym powietrzu
− stosuje się do zasad postępowania wynikających z codziennego rytmu dnia
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych
Sprawność ruchowa
Zachowania prozdrowotne
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
− umie powiązać określone czynności z porą dnia, np.
rano je śniadanie, wieczorem idzie spać
− dostosowuje się do poznawanych zasad właściwego odżywiania się
• orientuje się, że jedzenie owoców i warzyw pozytywnie wpływa na zdrowie
• wie, że nie można jeść nadmiernej ilości słodyczy
• stara się próbować nowych potraw (oprócz wywołujących u niego szczególną niechęć)
• próbuje nazywać spożywane potrawy i określać ich
smak
− zauważa związek pomiędzy chorobą a leczeniem
• zgadza się na mierzenie temperatury
• umie w spokoju poddać się badaniom lekarskim
• wie, że należy w czasie choroby przyjmować lekarstwa podawane przez dorosłych
• stara się zachować spokój podczas wizyt u stomatologa
− zgłasza nauczycielowi odczuwane dolegliwości takie
jak ból brzucha, ból głowy oraz każde skaleczenie
− podejmuje swobodne zabawy ruchowe
− zachowuje równowagę w czasie chodzenia, biegania,
podskakiwania w terenie o różnorodnej nawierzchni:
sala – podłoga, ogród – podłoże trawiaste
− biega swobodnie w różnych kierunkach: do przodu, po
kole, we wskazanym kierunku
• potrafi dobiec do wyznaczonego celu i zatrzymać się
na sygnał
− przyjmuje prawidłową pozycję, siedząc na krzesełku,
w siadzie płaskim i skrzyżnym
− potrafi utrzymać równowagę, chodząc po zwężonym
torze płaskim i podwyższonym
− wykonuje chód na czworakach, opierając się na całych
dłoniach i palcach stóp
− podrzuca i chwyta piłki i przybory różnej wielkości
• próbuje chwytać piłkę oburącz
• stara się rzucać przed siebie, do góry i do wyznaczonego celu
− umie podskakiwać
• wykonuje podskoki w dowolny sposób
• potrafi podskakiwać obunóż do przodu i przeskakiwać, np. przez wyznaczoną linię
− umie pokonywać proste przeszkody
• omija z łatwością płaskie przeszkody, np. krążek, rozłożoną skakankę
• przechodzi sprawnie pod przeszkodami, np. bramka,
poprzeczka
− potrafi korzystać z urządzeń i sprzętów (dostosowanych
do wieku) w czasie zabaw na powietrzu
• umie jeździć na trzykołowym rowerku
• podejmuje próby poruszania się na hulajnodze
• wspina się na drabinki po kilku stopniach
− bierze udział w organizowanych zabawach ruchowych
• naśladuje ruchem sposób poruszania się znanych zwierząt
• stara się w ustalony sposób korzystać z przyborów gimnastycznych
25
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
• wie, jakie czynności potrzebne dla zdrowia są wyko-
nywane o określonych porach dnia: mycie się, spożywanie posiłków
− przestrzega poznanych zasad zdrowego żywienia
• rozpoznaje i nazywa ważne dla spożywania produkty:
warzywa, owoce, nabiał
• stosuje się do ustalonych zasad jedzenia słodyczy
• próbuje wszystkich potraw (oprócz wywołujących
u niego szczególną niechęć)
• potrafi określić smak spożywanych potraw
• umie nazwać potrawy i produkty, z których są przygotowane, np. surówka – kapusta i marchewka, twarożek – biały ser, rzodkiewki, kompot – jabłka
• orientuje się, czego nie powinien jeść, jeżeli ma alergię
pokarmową
− wie, jaki związek występuje między chorobą a leczeniem
• rozpoznaje objawy choroby, takie jak ból gardła, kaszel, katar
• kojarzy chorobę z koniecznością wizyty u lekarza
• wie, że w czasie choroby konieczne jest przyjmowanie lekarstw
• rozumie, że trzeba chodzić do stomatologa na przeglądy i leczenie zębów
− informuje nauczyciela o złym samopoczuciu i każdym
zranieniu
• zna powody, dla których należy opatrzyć skaleczenia
− umie w spontanicznych zabawach ruchowych korzystać
z dostępnych przyborów
− dostosowuje sposób ruchu do określonych warunków,
np. pokonując zwężoną przestrzeń, biegając po piasku
− porusza się w otoczeniu swobodnie
• umie biegać i chodzić na palcach
• potrafi chodzić stopa za stopą
• próbuje chodzić do tyłu
− biega sprawnie, swobodnie zmieniając kierunek i omijając przeszkody
− utrzymuje prawidłową postawę podczas siedzenia
w różnych pozycjach
− potrafi utrzymać równowagę
• stoi bez podpórki na jednej nodze
− chodzi swobodnie po podwyższonej powierzchni, np.
po ławeczce gimnastycznej
− porusza się na czworakach do przodu i do tyłu, omijając
płasko ułożone przeszkody, np. przybory gimnastyczne
− umie rzucać, chwytać i toczyć przybory
• wykonuje rzuty na odległość oraz rzuca do celu oburącz
• stara się trafić do celu, rzucając na zmianę prawą i lewą
ręką
• potrafi chwytać oburącz i próbuje chwytać jedną ręką
• toczy krążki, piłki
− podskakuje, przeskakując pokonuje przeszkody
• wykonuje podskoki w miejscu i do przodu
• przeskakuje obunóż linię lub wskakuje do obręczy
• podskakuje na jednej nodze oraz przeskakuje z nogi
na nogę
− pokonuje przeszkody
• przechodzi po wyznaczonej linii, po śladach, między
przeszkodami
• pokonuje tor przeszkód ze zmiennym ruchem, np.
przechodzi pod bramką (czworakowanie) idzie po
ławeczce (chód równoważny), wskakuje i wyskakuje
z obręczy (podskoki obunóż)
26
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− korzysta ze sprzętu ogrodowego dostosowanego do wieku i możliwości ruchowych
• umie jeździć na trzykołowym rowerku, hulajnodze
• porusza się swobodnie po pochyłych płaszczyznach
• wchodzi na drabinki
− uczestniczy w organizowanych zajęciach ruchowych
na miarą swoich możliwości
• naśladuje demonstrowane ruchy
• zmienia sposób poruszania się na sygnał lub zgodnie
z poleceniem
Sprawność ruchowa
Zakres
Treści programowe
Bezpieczne poruszanie się po drodze
i korzystanie ze środków transportu
Bezpieczne zachowania w zabawach i w sytuacjach zagrożenia
OBSZAR 6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych
− orientuje się w układzie pomieszczeń przedszkolnych
i zachowuje ostrożność, poruszając się w budynku,
zwłaszcza na schodach
− dostosowuje się do ustalonych reguł w zabawach ruchowych
− stosuje się do zasad bezpiecznego korzystania ze sprzętu
terenowego
− wie, jak należy bawić się zabawkami zgodnie z ich przeznaczeniem
− przekazuje dorosłym informacje o uszkodzonej zabawce
− przestrzega zakazu brania do rąk nieznanych lub znalezionych przedmiotów, zwłaszcza szkła, igieł itp.
− nie oddala się od dorosłych z wyznaczonych pomieszczeń i terenu zabawy
− wie, że nie wolno dotykać urządzeń elektrycznych,
gniazdek elektrycznych ani wkładać do nich przedmiotów
− stosuje się do zakazu brania zapałek i zbliżania się do
ognia, np. do palnika gazowego, zapalonej świeczki
− respektuje zasadę niedotykania lekarstw i środków chemicznych
− przestrzega obowiązujących zasad zabawy w sali i ogrodzie
• wie, że ze względów bezpieczeństwa nie wolno rzucać
zabawkami, kamieniami, biegać z patykami
• umie korzystać z zabawek, sprzętu sportowego oraz
ogrodowego zgodnie z ich przeznaczeniem
− zachowuje zasady bezpieczeństwa, używając w działalności plastyczno-konstrukcyjnej takich przyborów, jak
druty, nożyczki itp.
− informuje dorosłych o znalezieniu ostrych bądź nieznanych przedmiotów
− zgłasza nauczycielowi każdą nietypową sytuację, np. ułamana wisząca gałąź
− przestrzega zasad przebywania w wyznaczonym lub
umówionym miejscu
− wie, że są przedmioty i urządzenia, z których mogą korzystać wyłącznie dorośli (zapałki, urządzenia elektryczne)
• rozumie, jakie mogą być przyczyny powstawania pożarów
• wie, że w sytuacjach zagrożenia, takich jak pożar, awaria wody, należy szybko oddalić się z miejsca zagrożenia i wezwać na pomoc osobę dorosłą
− stosuje się do zakazu zbliżania się do gorących przedmiotów, np. do żelazka, czajnika
− wie, że z powodów zagrożenia dla własnego zdrowia, nie
wolno samodzielnie używać środków chemicznych ani
zażywać lekarstw
− wie, że dziecko nie może bez opiekuna przebywać na
ulicy
• nie oddala się samowolnie od osoby dorosłej
• przechodzi przez jezdnię, trzymając opiekuna za
rękę
• zauważa, że przez jezdnię przechodzi się tylko
w miejscach specjalnie oznaczonych pasami i sygnalizatorami świateł na przejściach dla pieszych, znakami drogowymi
− respektuje zakaz zabawy w pobliżu jezdni
− wie, że w samochodzie musi siedzieć w specjalnym
foteliku przypięty pasami bezpieczeństwa
− potrafi spokojnie zachowywać się podczas jazdy samochodem, nie kręci się, nie marudzi
− przestrzega zasad poruszania się po ulicy tylko pod opieką osoby dorosłej
• nie oddala się na ulicy od opiekuna
− rozpoznaje miejsca wyznaczone do przechodzenia
przez jezdnię
• wie, co oznaczają dla pieszych kolory świateł sygnalizatora
− rozumie, jaką funkcję spełnia policjant w ruchu drogowym
− wybiera do zabawy miejsca bezpieczne, z dala od ulicznego ruchu
− rozumie, że należy zachować spokój w czasie jazdy, aby
nie przeszkadzać kierowcy
− przestrzega poleceń osoby dorosłej, korzystając ze środków komunikacji
• rozumie, że dla bezpieczeństwa trzeba trzymać się
poręczy
• wie, że w czasie wycieczek należy zawsze siedzieć przodem do kierunku jazdy i nie kręcić się na siedzeniu
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Zachowanie ostrożności wobec
obcych osób, zwierząt i roślin
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych
− rozumie znaczenie zwrotu „obca osoba”
• odmawia przyjmowania słodyczy i prezentów od
nieznajomych
• wie, że nie wolno oddalać się z obcą sobie osobą
− przestrzega zakazu zbliżania się i zabawy z przypadkowo napotkanymi zwierzętami
− nie zrywa z krzewów i z drzew bez pozwolenia dorosłych żadnych owoców i nie próbuje ich
27
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− wie, że należy zachować ostrożność podczas spotkania
z nieznanymi osobami
• nie przyjmuje od nich prezentów
• nie przekazuje im informacji o sobie i swojej rodzinie
• nie oddala się z nimi pod żadnym pozorem z miejsca zabawy
− informuje dorosłych o pojawieniu się w pobliżu obcego zwierzęcia
• nie podchodzi i nie dotyka nieznanych zwierząt bez
zgody opiekuna lub właściciela
− stosuje się do zakazu zrywania i próbowania owoców
oraz innych roślin bez zgody dorosłych
Zabawy teatralne
Udział w imprezach kulturalnych
w charakterze widza
OBSZAR 7. Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem
− ogląda z uwagą przedstawienia teatralne i inne występy organizowane w przedszkolu
− nagradza artystów brawami po zakończeniu przedstawienia
− dzieli się, w spontanicznych wypowiedziach, wrażeniami z obejrzanego przedstawienia
• próbuje opowiedzieć, kto lub co podobało mu się
najbardziej
− wie, jak należy zachować się w trakcie przedstawienia lub
koncertu organizowanego na terenie przedszkola i poza nim
• zajmuje spokojnie wskazane miejsce
• nagradza artystów brawami
− śledzi występy z zainteresowaniem i żywo reaguje na
tocząca się akcję
• stara się odczytywać emocje wyrażane przez aktorów
• zauważa humor słowny i sytuacyjny
− potrafi wypowiadać się na temat obejrzanego spektaklu
• umie wymienić bohaterów i opowiada, jaką odgrywali rolę
• przekazuje swoje wrażenia, np. co mu się podobało
i dlaczego
• próbuje określić nastrój przedstawianych sytuacji:
wesołe i smutne
− bawi się spontanicznie w proste zabawy tematyczne
− uczestniczy w organizowanych przez nauczyciela zabawach inscenizowanych
• odgrywa proste role
• próbuje korzystać z rekwizytów
− stara się aktywnie uczestniczyć w zabawach mających
charakter opowieści ruchowej
− próbuje naśladować przedstawiane ruchem czynności
− zapamiętuje i recytuje krótkie wierszyki
• ilustruje je gestem i ruchem
• uczy się różnych sposobów posługiwania się głosem
− występuje wspólnie z dziećmi w przygotowanych dla
rodziców i dziadków krótkich przedstawieniach
• wie, że do występów należy się przygotować
• wkłada bez protestów kostium
• stara się brać udział w przedstawieniu zgodnie z zaplanowanym jego przebiegiem
− uczestniczy w zabawach tematycznych podejmowanych spontanicznie wspólnie z dziećmi
− ilustruje ruchem treści opowiadane przez nauczyciela
− wie, na czym polegają zagadki pantomimiczne i je odgaduje
− umie pokazać ruchem wskazane czynności
− zapamiętuje i recytuje wiersze (indywidualnie, w grupie)
• dostosowuje intonację głosu i gest do przedstawianych
treści
• próbuje kontrolować oddech
− potrafi bawić się rymem i rytmem słów
− bierze udział w przygotowaniach przedszkolnego przedstawienia lub inscenizacji
• prowadzi dialog, odtwarzając własnymi słowami
treść poznanego utworu literackiego
• umie posługiwać się rekwizytami
• pomaga w wykonaniu dekoracji i elementów stroju
− odczuwa przyjemność, wypełniając rolę aktora
• rozumie, że występem sprawia radość bliskim
Śpiewanie
OBSZAR 8. Wychowanie przez sztukę – muzyka: różne formy aktywności muzyczno-ruchowej
(śpiew, gra, taniec)
− wykonuje prawidłowo ćwiczenia emisyjne na podstawie
prostych melodii i piosenek
− powtarza za nauczycielem rytmizowane fragmenty
tekstów, zachowując podany rytm, tempo oraz właściwą
intonację
• naśladuje pomysły dzieci
• rytmizuje samodzielnie
Treści programowe
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
− wykonuje poprawnie ćwiczenia regulujące oddech
i kształtujące prawidłową postawę
−rytmizuje
• naśladuje lub samodzielnie wyśpiewuje krótkie 2−3
wyrazowe zdania
• stosuje naturalne efekty dźwiękowe: tupanie, klaskanie
− słucha uważnie piosenek śpiewanych lub odtwarzanych z nośników elektronicznych
− śpiewa spontanicznie i przy różnych okazjach
− potrafi zaśpiewać 2-zwrotkowe piosenki o prostej linii
melodycznej
• wykonuje piosenkę grupowo
• próbuje śpiewać samodzielnie
− rozpoznaje znaną piosenkę po melodii zagranej na
instrumencie, nuconej
− stara się przedstawić treść piosenki, wykonując proste
ruchy, np. wskazywanie ręką, skłon, podskok
• stara się ułożyć wyśpiewany rytm, np. z klocków
− śpiewa znane piosenki
• śpiewa grupowo, zachowując tempo i rytm
• doskonali swoje możliwości wokalne, śpiewając indywidualnie
− wymyśla melodię na dowolny temat
• próbuje śpiewać własny tekst, np. w czasie zabawy,
do znanej melodii
− odtwarza ruchem rytm śpiewanej piosenki
− potrafi przy pomocy efektów dźwiękowych odtworzyć
rytm prostej piosenki (kląskając, wystukując)
− rozpoznaje znane piosenki po wysłuchaniu ich melodii
− przedstawia ruchem treść piosenki
− uczestniczy aktywnie w zabawach ruchowo-muzycznych
• biega i maszeruje, wykonuje skoki obunóż w miejscu i z pozycji przysiadu podpartego
− reaguje zmianą ruchu na proste sygnały dźwiękowe
− odtwarza rytm prostej melodii ruchem oraz wywołując efekty akustyczne, np. klaskanie, uderzanie dłonią
w piłkę
− reaguje właściwie ruchem na zmianę tempa, dynamiki
i wysokości dźwięku
− umie zmieniać ruch zgodnie ze słyszaną muzyką, przechodząc z marszu do biegu, od biegu do podskoków
− wykonuje proponowane zadania w zabawach przy
akompaniamencie muzycznym
• naśladuje ruchy w określonym rytmie
• porusza się zgodnie z poleceniem
− powtarza rytmizowane improwizacje ruchowe przedstawiane przez inne dzieci
• przedstawia ruchem rytm słyszanej melodii według
własnego pomysłu
− rozpoznaje dźwięk i nazywa wybrane instrumenty perkusyjne, np. kołatka, grzechotka, bębenek
− wystukuje dźwięki przy użyciu instrumentu perkusyjnego
− umie wydobyć dźwięki w czasie zabawy różnymi
przedmiotami: uderza klockiem o klocek, przesypuje
guziki z pudełka do pudełka, zgniata papier
− zna i potrafi podać nazwy instrumentów perkusyjnych: trójkąt, kołatka, grzechotka, bębenek, tamburyn
− umie zagrać podany takt na instrumencie perkusyjnym
− naśladuje przy użyciu instrumentów odgłosy z otoczenia, np. szelest wiatru, szum deszczu
− wygrywa rytm muzyki na instrumentach perkusyjnych
i niekonwencjonalnych, wykonanych samodzielnie
− wykonuje improwizacje instrumentalno-muzyczne na
wybranych przez siebie instrumentach
− rozpoznaje głosy żeński i męski
− odróżnia rejestr dźwięków pianina: niski i wysoki
− określa, w muzyce natężenie dźwięku (głośna, cicha)
− rozróżnia tempo muzyki (szybka i wolna)
− próbuje skupić uwagę na słuchaniu wybranych fragmentów muzyki instrumentalnej
− stara się uważnie słuchać muzyki w czasie koncertów
organizowanych w przedszkolu
− rozpoznaje rejestry dźwięku melodii wygrywanej na
pianinie (wysoki, średni, niski)
− rozróżnia w melodii dynamikę o różnym natężeniu
dźwięku: głośno − coraz głośniej, cicho − coraz ciszej,
średnio
− odróżnia w muzyce tempo: szybkie, średnie i wolne
− rozpoznaje dźwięki kilku instrumentów i podaje ich
nazwy, np. flet, pianino, bębenek
− umie powiedzieć, jaki jest nastrój muzyki (radosny,
smutny)
− słucha w skupieniu muzyki odtwarzanej z nagrań
i w czasie przedszkolnych koncertów
− umie wspólnie z dziećmi stanąć w kole, ustawiać się
w pociąg jedno za drugim
− odtwarza proste kroki taneczne
• wykonuje obrót wokół własnej osi i obroty w małych kółkach
• stara się naprzemienne wysuwać stopy do przodu
− próbuje wykonać proste układy taneczne
• zmienia kierunek ruchu lub krok taneczny na sygnał
słowny lub zapamiętany dźwięk muzyki
− potrafi wykonać podstawowe kroki taneczne takie jak:
cwał boczny, przytup, naprzemienne wysuwanie stóp,
krok dosuwany
− zapamiętuje i odtwarza proste układy taneczne, np.
taniec ludowy „Zasiali górale”
• stara się tańczyć zgodnie z dźwiękami muzyki
− tańczy w parze i indywidualnie w czasie okolicznościowych przedstawień i inscenizacji
Taniec
Wrażliwość muzyczna
Gra na instrumentach
Poczucie rytmu
Zakres
Śpiewanie
28
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych
29
OBSZAR 9. Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne
Twórczość plastyczna
Uwrażliwianie na sztukę
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− spostrzega, wyodrębnia i wymienia szczegóły, oglądając ilustracje w książkach, zdjęcia i reprodukcje obrazów przedstawiające znane treści
− zauważa piękno w swoim otoczeniu, np. przedmiotów
codziennego użytku, przyrody
− opowiada o tym, co mu się podoba, np. kolorowa książeczka, wazon
− obserwuje dekoracje w czasie obchodów świąt i obrzędów ludowych regionu, w którym mieszka
− ogląda chętnie obrazy lub ich reprodukcje
• dostrzega, że na obrazach są pięknie namalowane
krajobrazy, ludzie, przedmioty
• opowiada, co przedstawia obraz
• określa nastrój obrazu (wesoły, smutny)
• nazywa barwy, jakimi namalowany został obraz
− poznaje wytwory artystyczne związane ze świętami
• wykonuje samodzielnie ozdoby na choinkę czy
pisanki
− rozpoznaje sztukę ludową swojego regionu, np. wskazując gliniane naczynia, tkaniny
− dostrzega walory estetyczne najbliższego otoczenia,
np. piękno przyrody, przedmiotów codziennego
użytku
− rozpoznaje charakter zabudowy architektonicznej
znajdującej się w jego otoczeniu, np. niskie i wysokie
budynki mieszkalne
−podejmuje spontanicznie działalność plastyczną
w swobodnej zabawie, np. rysowanie, kolorowanie,
lepienie
• potrafi nazwać podstawowe kolory
− wykazuje zainteresowanie działalnością plastyczną
i podejmuje różnorodne próby w tym zakresie
• maluje obrazki farbami plakatowymi i klejowymi
• wykonuje rysunki kredkami świecowymi, patykiem
na piasku
• stempluje, tworząc dowolne kompozycje dużymi
stemplami, np. korkiem, gąbką oraz palcami
• tworzy prace według własnego pomysłu, naklejając
gotowe elementy na karton
• eksperymentuje, korzystając z różnych materiałów
plastycznych i podczas uczenia się nowych technik
plastycznych
− nazywa wykonane przez siebie prace
− wykazuje w zabawie swobodnej zainteresowanie działalnością plastyczną
− odzwierciedla w twórczości plastycznej swoje odczucia
i posiadaną wiedzę o świecie
− potrafi wykonać pracę plastyczną na określony temat
oraz w powiązaniu ze słuchanym utworem muzycznym
lub literackim
− zna różne techniki umożliwiające twórczość plastyczną
• wykonuje obrazki o różnych formatach farbami, na
papierze, tekturze falistej, gazecie
• próbuje nazywać barwy pochodne
• umie rysować patykiem na podkładzie z farby klejowej, kredkami świecowymi, grubymi flamastrami,
kredą na asfalcie, patykiem na piasku
• tworzy kompozycje typu kolaż, łącząc różnorodne
materiały, w tym materiał przyrodniczy, wykorzystując, np. sreberka, druciki, korek, guziki, liście
• lepi proste formy, np. z plasteliny, masy solnej, masy
papierowej, gliny
• wydziera kształty z różnych papierów (papieru kolorowego, bibuły, gazety, kartki rysunkowej malowanej farbami) i nakleja powstałe elementy, żeby utworzyć kompozycję
• próbuje wycinać formy dowolne i na określony temat
− umie wykonać pracę plastyczną według podanego
wzoru
− odtwarza w pracach plastycznych proste wzory w stylu sztuki ludowej swojego regionu, np. stempluje na
dużym formacie wzory tkanin, wykonuje gliniane
ulepianki, ozdabia elementami ludowymi papierowe
kubeczki
− współpracuje przy wykonywaniu zbiorowych prac
plastycznych
− czerpie radość z samodzielnie przygotowanego upominku dla bliskich mu osób
− wypowiada się na temat wykonanej pracy
• stara się opowiedzieć, która praca kolegów najbardziej mu się podoba
30
Treści programowe
OBSZAR 10. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie
zainteresowań technicznych
Świat techniki
Poznawanie
zawodów
Zabawy konstrukcyjne
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− poznaje, poprzez bezpośrednie manipulowanie i w zabawie, właściwości przedmiotów, takie jak kształt,
wielkość, ciężar, struktura powierzchni
− buduje z klocków kształty w układzie poziomym i pionowym
• tworzy poziome układy zamknięte
• potrafi ustawić prostą konstrukcję w kształcie wieży
• próbuje łączyć ze sobą różne rodzaje klocków
− wykonuje kształty według swojego pomysłu z materiału
plastycznego
• dostrzega właściwości materiału, takie jak elastyczność, możliwości zmiany kształtu
− potrafi ulepić formy na podany temat, np. jabłuszko
− buduje z piasku
• zauważa właściwości piasku, wie, że wilgotny piasek
zachowuje kształt foremki, suchy piasek może przesiać przez sitko
− tworzy budowle przestrzenne, łącząc klocki różnych
wielkości i kształtów
− potrafi działać celowo, budując, np. drogę dla wybranego samochodu lub zagrodę dla zwierząt
− próbuje podczas konstruowania łączyć różne materiały, np. pudełka, plastikowe kubeczki, poprzez doklejanie, przyczepianie drucikiem i patyczkami
• umie zachować ostrożność, korzystając z przyborów,
np. z nożyczek, drutu
• wie, że trzeba oszczędnie korzystać z materiału plastyczno-konstrukcyjnego
− wymyśla projekt własnej zabawki
• wyjaśnia pomysł wykorzystania jej w zabawie
− potrafi wykonać prace z papieroplastyki
• wykonuje proste składanki z papieru techniką origami
• potrafi zrobić ozdoby choinkowe, łącząc elementy
papierowe
• składa papier według wzoru, np. samolot, wachlarz
− lepi z mas plastycznych różne kształty
• zna właściwości mas plastycznych
• potrafi doklejać drobne elementy, żeby utworzyć
ulepianki, np. ogonek i uszy kotka
• próbuje lepić określony kształt z jednej bryły
− umie lepić babki z piasku i formować proste budowle
piaskowe
• wykonuje dowolne formy jako elementy do wymyślonej zabawy
• wie, że lepić i budować można tylko z wilgotnego
piasku
− orientuje się, że dorośli pracują
− wie, co robią pracownicy przedszkola
− obserwuje pracę sprzedawcy w sklepie i zna sposób
dokonywania zakupów
• zauważa, że towary wkładamy do koszyka lub prosimy o nie sprzedawcę
• rozumie, że za zakupy trzeba zapłacić w kasie
• potrafi grzecznie zachować się w sklepie
− rozumie, że dorośli pracują, wykonując różne zawody
− wie, co robią i jakimi posługują się przyborami ludzie
wykonujący różne zawody, np. fryzjer, piekarz, kucharz
• rozumie znaczenie ich pracy
− umie opowiedzieć, dlaczego praca jednych ludzi ważna
jest dla innych
− wie, że ludzie przemieszczają się, korzystając ze środków lokomocji, np. z samochodu, autobusu, roweru
• nazywa poprawnie środki lokomocji i łączy nazwę
z obrazkiem
− rozumie, że przy wykonywaniu prac domowych wykorzystuje się różne urządzenia
• potrafi powiedzieć, do czego służą niektóre przedmioty, np. suszarka do włosów, żelazko
− wie, że można porozumiewać się na odległość za pomocą telefonu
− wie, że można podróżować różnymi środkami lokomocji
− zna i nazywa środki lokomocji (rower, pociąg, autobus,
samolot, statek), a także opowiada, jak się poruszają
− rozpoznaje i nazywa niektóre urządzenia gospodarstwa domowego (np. odkurzacz, mikser, telewizor)
• opisuje słownie przeznaczenie wybranych urządzeń
• umie wyróżnić urządzenia elektryczne spośród sprzętów wykorzystywanych w gospodarstwie domowym
− rozumie, że wolno mu korzystać z niektórych urządzeń
elektrycznych wyłącznie za zgodą dorosłych (np. komputer, telewizor)
• ma świadomość, że korzystając z urządzeń, trzeba przestrzegać zasad bezpieczeństwa i zachować ostrożność
− wie, że ludzie, żeby na co dzień porozumiewać się ze
sobą, korzystają z telefonu
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Zabawy badawcze i eksperymentowanie
• potrafi sprawdzić za pomocą zmysłów wyraźnie za-
uważalne właściwości rzeczy
• umie określić je poprzez dotyk: miękkie – twarde
• rozróżnia i nazywa zapach: ładny – brzydki
• rozpoznaje smak: słodki − gorzki − kwaśny
• nazywa wrażenia wzrokowe: kolory, kształty
• odróżnia wrażenia słuchowe: głośno − cicho
− zauważa skutki czynności podejmowanych w prostych
zabawach badawczych, np.: rozpuszczanie cukru
w wodzie i zmiana jej smaku
31
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− potrafi dzielić się swoimi spostrzeżeniami po przeprowadzonych obserwacjach czy doświadczeniach
• opowiada, jakie są fizyczne cechy wody: jest bezbarwna, nie ma zapachu, jest mokra, jest płynem
• zna właściwości wody, np. rozpuszczają się w niej
różne substancje
• określa zmiany, jakie wystąpiły w wyniku doświadczeń, np. bibułka rozmiękała, a woda zmieniła kolor
− wie, że Słońce jest naturalnym źródłem światła
− zauważa właściwości światła
• umie bawić się cieniem
• wywołuje przy pomocy lusterka odbicie światła na
ścianie
− rozumie, jaka jest różnica w sposobie poruszania się
przedmiotów o różnym kształcie
• wie, że koło można potoczyć, a płaski przedmiot
trzeba przesunąć
Rozpoznawanie zjawisk atmosferycznych, obserwacja pogody
OBSZAR 11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych
i w unikaniu zagrożeń
− rozróżnia i nazywa zjawiska atmosferyczne, kojarząc
je z pogodą: pada deszcz, wieje wiatr, pada śnieg, jest
burza, świeci słońce
• opowiada, jakie jest nasilenie opadów, np. pada mały
deszczyk – pada duży deszcz
• zauważa, że po deszczu jest mokro i powstają kałuże
− dostrzega występowanie wiatru na podstawie obserwacji, np. poruszanie się gałęzi drzew
• opisuje słownie siłę wiatru: lekki wiaterek, silny wiatr
− odczuwa i określa zmiany temperatury powietrza: jest
ciepło, jest zimno
− wiąże typowe zjawiska atmosferyczne i występującą
pogodę z aktualną porą roku
− określa charakter jesiennej pogody i występujące zjawiska atmosferyczne: pada deszcz, wieje wiatr, jest
zimno, występują mgły, niebo jest zachmurzone
• rozróżnia intensywność opadów: kropi deszczyk,
pada deszcz, jest ulewa
• opisuje zmiany występujące po deszczu
• wie, jakie zmiany wywołane są wiatrem: uginają się
gałęzie, fruwają liście
• odróżnia słaby wiatr od wichury
• obserwuje zmiany kierunku wiatru, wykonując
proste doświadczenia, np. wiatraczek
− określa charakter zimowej pogody i występujące zjawiska atmosferyczne: pada śnieg, śnieg z deszczem,
wieje wiatr, jest bardzo zimno, występuje mróz, tworzy
się lód
• rozróżnia intensywność opadów śniegu
• opisuje słownie właściwości śniegu: jest mokry,
można z niego lepić, zamienia się w lód
• wie, że śnieg i lód pod wpływem słońca rozpuszczają się i zamieniają w wodę
− określa charakter wiosennej pogody i występujące zjawiska atmosferyczne: grzeje słońce, jest coraz cieplej,
dłużej jest widno, wieje ciepły wiatr
• wie, jakie następują zmiany pod wpływ słońca: topi
się śnieg i lód, powstają kałuże
− określa charakter letniej pogody i występujące zjawiska
atmosferyczne: jest gorąco, występują ulewne deszcze
i burze, czasami na niebie w czasie deszczu pojawia się
tęcza
• zauważa, że po ulewnych deszczach pojawia się
słońce i jest ciepło
• dostrzega, że ziemia szybko wysycha po deszczu
pod wpływem działania słońca i wiatru
− umie odczytać proste symbole określające pogodę
• zaznacza pogodę obserwowaną w danym dniu
32
Unikanie zagrożeń spowodowanych
zjawiskami atmosferycznymi
Zakres
Treści programowe
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
− dostrzega zależność sposobu ubierania się od pogody
− nie zdejmuje na dworze bez zgody dorosłych: czapki,
szalika, rękawiczek, kurtki
− wie, że nie wolno przebywać na słońcu w upalne dni
• bawi się w cieniu
• nie protestuje przy wkładaniu nakrycia głowy
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− rozumie, dlaczego trzeba ubierać się odpowiednio do
pogody
• przestrzega zasady przebywania w cieniu w czasie
silnego działania promieni słonecznych
• wie, że trzeba stosować środki ochrony przed mrozem i silnym działaniem promieni słonecznych
– potrafi wskazać ubrania i przedmioty chroniące przed
słońcem, zimnem i deszczem
Poznawanie pór roku
OBSZAR 12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt
− zauważa zmiany zachodzące w przyrodzie typowe dla
kolejnych pór roku
jesień
− dostrzega zmiany w wyglądzie drzew w parku, w ogrodzie przedszkolnym
• wie, że liście opadają z drzew
− zbiera kasztany i żołędzie, kojarząc, że pochodzą one
z drzew
− pamięta nazwy poznanych zwierząt żyjących w najbliższym środowisku
• potrafi powiedzieć, jak wyglądają i gdzie można
spotkać, np. jeża, wiewiórkę
− rozpoznaje i nazywa niektóre owoce i warzywa
zima
− zauważa, że zimą pada śnieg, który sprawia, że na
dworze jest biało
− podejmuje zabawy na śniegu: lepi kulki i bałwanki,
jeździ na sankach
− wie, że zimą dokarmiamy ptaki
• pamięta nazwy popularnych ptaków (sikorka, gołąb,
wróbel)
wiosna
− zauważa, że rosną trawa i liście na drzewach
− umie nazwać owady występujące w najbliższym środowisku (biedronka, mrówka)
• wie, że wszystkie stworzenia są potrzebne w przyrodzie i trzeba pozwolić im żyć
−potrafi z uwagą obserwować prace wykonywane
w ogródku przedszkolnym
• wie, że o rośliny posadzone na grządkach dbają starsze
dzieci
• szanuje rośliny i pracę innych, nie wchodzi na
grządki i nie biega po rabatkach
lato
− zauważa, że kwitną kolorowe kwiaty
− używa nazw poznanych kwiatów (róża, bratek) i dostrzega różnicę w ich wyglądzie
− potrafi nazywać pory roku i opisać słownie ich cechy
charakterystyczne
jesień
− umie opowiedzieć, jakie nastąpiły zmiany w parku
i w lesie
• potrafi nazwać kolory jesiennych liści
• zauważa, że więdną kwiaty i usycha trawa
− wskazuje i nazywa poznane gatunki drzew, np. sosna,
dąb, kasztanowiec, klon
• wie, że na drzewach rosną owoce: kasztany, żołędzie,
jarzębina
− rozumie znaczenie prowadzenia hodowli roślin jadalnych, potrzebnych w życiu ludzi i zwierząt
• odróżnia i nazywa poznane owoce i warzywa
• wymienia charakterystyczne cechy roślin jadalnych,
np. kształt, smak, kolor
− potrafi nazwać niektóre gatunki ptaków odlatujących
na zimę do ciepłych krajów (np. bocian, zięba, jemiołuszka)
− zna zwyczaje wybranych zwierząt, np. w przygotowaniu
do zimy wiewiórka i sójka gromadzą zapasy
zima
− potrafi wymienić niektóre gatunki zwierząt żyjących
w środowisku naturalnym (np. zając, sarna, lis, dzik)
− rozumie, dlaczego ludzie zimą dokarmiają zwierzęta
• pamięta, jaki pokarm otrzymują zwierzęta leśne, np.
sarny, zające, dziki
• potrafi powiedzieć, do czego służą paśnik i karmnik
− wie, że niektóre zwierzęta śpią snem zimowym, np.
żyjący w górach − świstak, żyjący na łące i w parku jeż
wiosna
− opowiada, jakie są oznaki wiosny, np. pojawiają się
pąki na drzewach i krzewach, wzrasta trawa, rozwijają
się kwiaty, zwierzęta budzą się ze snu zimowego
− uczestniczy w sadzeniu i sianiu roślin, podlewa je i obserwuje ich rozwój
− wykonuje proste prace w ogródku przedszkolnym, np.
podlewa rabatki
− nazywa poznane gatunki kwiatów (np. tulipan, stokrotka, krokus)
− potrafi nazywać części roślin (korzeń, łodyga, liść,
kwiat, owoc)
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Świat roślin
Świat zwierząt
Ochrona przyrody
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
lato
− kojarzy lato z okresem wakacji
− zauważa, jakie zmiany następują w przyrodzie latem:
dojrzewają owoce, rosną kwiaty
− rozpoznaje i nazwa owady i płazy (motyl, żaba)
• umie opowiedzieć jak wyglądają
• wie, w jakim żyją środowisku
Poznawanie
pór roku
Zakres
33
− zna i nazywa środowiska przyrodnicze znajdujące się
w najbliższym otoczeniu (ogród, ogródek działkowy,
park, las)
− wie, że o rośliny trzeba się troszczyć
• przygląda się czynnościom wykonywanym przy zakładaniu hodowli w kąciku przyrody, np. sadzeniu cebuli, wysianiu nasion
• zauważa, że rośliny można wyhodować z cebulek i nasion
• pomaga w czynnościach pielęgnacyjnych, np. podlewa rośliny
− obserwuje wzrost roślin
• rozumie, że rośliny potrzebują do życia wody i światła
− rozróżnia poznane środowiska przyrodnicze (park, las,
łąka) i zauważa zachodzące w nich zmiany w różnych
porach roku
− umie opiekować się roślinami
− pamięta czynności wykonywane w czasie zakładania
hodowli roślin w kąciku przyrody
• wie, że rośliny można wyhodować samodzielnie, np.
z cebulek i nasion
• potrafi powiedzieć, czego potrzebują rośliny, aby urosły
(ziemia, woda, słońce)
− opowiada o zauważonych zmianach w czasie obserwacji
wzrostu roślin
− potrafi pielęgnować rośliny doniczkowe
• wypełnia rolę dyżurnego: systematycznie podlewa
kwiaty, wyciera kurz z liści
− rozpoznaje zwierzęta domowe (pies, kot, chomik)
• wie, że należy dbać o zwierzęta domowe i opiekować
się nimi
• rozumie, że zwierzęta potrzebują do życia pokarmu
i wody
− nazywa niektóre zwierzęta hodowane w gospodarstwach wiejskich (np. krowa, koń, kura)
• rozróżnia po wyglądzie dorosłe i młode osobniki
• potrafi naśladować ich odgłosy
− uczestniczy w dokarmianiu ptaków i zwierząt podczas
zimy
− opisuje wygląd zwierząt domowych (pies, kot, świnka
morska, kanarek)
• umie powiedzieć, jak należy troszczyć się o nie
• orientuje się, czym się je karmi
• potrafi opowiedzieć o ich zwyczajach
− wie, że w wiejskich gospodarstwach zwierzęta są hodowane w pomieszczeniach dla nich przeznaczonych
• rozpoznaje i nazywa zwierzęta hodowlane (krowa,
koza, świnia, indyk, kura, kaczka)
− umie opisać wygląd zwierząt hodowlanych
• potrafi rozpoznać je po wydawanych przez nie odgłosach
− zna środowiska specjalnie organizowane przez człowieka, np. zoo
• rozróżnia zwierzęta hodowlane od dzikich zwierząt
żyjących na wolności
• potrafi wymienić niektóre zwierzęta żyjące w zoo
(np. małpa, zebra, słoń) i rozumie, że nie jest to ich
naturalne środowisko
− wie, że zwierzęta mogą zachorować i potrzebować pomocy weterynarza
− stara się przestrzegać ustalonych zasad szanowania przyrody
• nie biega po rabatkach i nie zrywa kwiatów bez pozwolenia dorosłych
• rozumie, że każde stworzenie ma prawo do życia,
np. nie zbiera biedronek, nie rozdeptuje mrówek
• nie wyłamuje gałązek i nie obrywa kory z krzewów
i drzew
− wie, że nie wolno pozostawiać śmieci w dowolnym
miejscu
• pamięta o wyrzucaniu śmieci do kosza
− wie, że należy oszczędzać wodę i zakręcać kran po umyciu rąk
− rozumie, że każdy powinien dbać o środowisko przyrodnicze
• wie, co oznacza tabliczka z napisem Szanuj zieleń
• stara się oszczędnie korzystać z wody, np. podczas
mycia rąk, zębów
• rozumie, dlaczego segreguje się śmieci, i pomaga, np.
w zbieraniu makulatury, baterii, opakowań z plastiku
− wie, na czym polega właściwe zachowanie się w czasie
wycieczek do lasu czy parku
• nie hałasuje, aby nie spłoszyć zwierząt
• nie łamie gałęzi i nie wyrywa bez potrzeby roślin
• porządkuje po sobie teren i zbiera śmieci
− rozumie, że niektóre gatunki zwierząt i roślin są pod
ochroną
• rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny chronione (np.
pierwiosnek, zawilec)
• rozpoznaje i nazywa niektóre zwierzęta pozostające
pod ochroną (np. wiewiórka, świstak) oraz wie, jakie
jest ich naturalne środowisko
34
Treści programowe
OBSZAR 13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną
Miara
Figury geometryczne
Liczenie
Orientacja przestrzenna
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− wskazuje główne części swojego ciała i określa te części
ciała u innej osoby
− stosuje określenia oznaczające położenie przedmiotów
w przestrzeni: wysoko, nisko, obok, na, za, pod, przed
− umie poruszać się w podanym kierunku, np. iść do
przodu, do tyłu
− nazywa i wskazuje części ciała, uwzględniając takie
szczegóły, jak stopa, dłoń, kolano, łokieć
− określa położenie przedmiotów w stosunku do własnego ciała, używając wyrażeń: przede mną, za mną, z boku
− wskazuje i nazywa położenie przedmiotów w przestrzeni: między, wyżej, niżej, bliżej, dalej
− próbuje określić prawą i lewą stronę swojego ciała,
pokazując, np. prawą nogę, lewą rękę
− potrafi poruszać się w przestrzeni w wyznaczonym
kierunku i rozumie polecenia: idź przed siebie, cofnij
się, stań z boku
− umie prawidłowo policzyć minimum 3 przedmioty
− liczy w zakresie 3 i dalej (zależnie od swoich umiejętności), nie pomijając żadnego elementu
− liczy elementy pojedynczo, zapamiętując, które zostały
policzone
− posługuje się właściwie liczebnikami głównymi, używa
ich w naturalnych sytuacjach
• wypowiada poprawnie liczebniki, dotykając lub
wskazując kolejne przedmioty
− tworzy zbiory przedmiotów według określonej cechy,
np. koloru, przeznaczenia
− potrafi ocenić liczebność, posługując się określeniami:
dużo, mało
− określa liczebność zbiorów w zakresie 3 i dalej
− umie liczyć, wymieniając liczebniki w poprawnej kolejności
• potrafi policzyć 5 przedmiotów i więcej (w miarę
potrzeby pomaga sobie, np. licząc na palcach)
• obejmuje liczeniem wszystkie elementy bez względu
na ich układ
• wie, że ostatni policzony przedmiot i ostatni wymieniony liczebnik oznaczają wynik liczenia
− używa liczebników głównych i porządkowych w codziennych sytuacjach
− tworzy zbiory przedmiotów i wyodrębnia podzbiory
według dwóch cech, np. wielości i koloru
− sprawdza równoliczność dwóch zbiorów w działaniu
poprzez dokładanie do jednego zbioru takiej samej
liczby elementów drugiego zbioru lub dobieranie po
jednym elemencie z każdego zbioru
− potrafi określić liczebność zbiorów, stosując wyrażenia: tyle samo, więcej, mniej
• rozumie, że różnica liczebności zbiorów nie zależy
od wielkości liczonych elementów
− wyznacza, działając na konkretach, wynik dodawania
i odejmowania w zakresie 5 i więcej, dokładając przedmioty i ustalając, ile jest razem, odkładając przedmioty
i licząc, ile zostało
− rozumie określenie para
− rozróżnia i nazywa kształt koła
− umie wyszukać przedmioty w kształcie koła spośród
innych
− układa kompozycje z płaskich figur geometrycznych
− rozróżnia i nazywa kształty figur geometrycznych płaskich i przestrzennych, takich jak koło, kwadrat, trójkąt,
kula
− odwzorowuje poznane kształty figur płaskich w różny
sposób: ruchem, rysując, wydzierając z papieru, układając ze sznurka czy za pomocą drucików kreatywnych
− układa kompozycje z klocków w kształcie figur geometrycznych
− odtwarza proste układy przestrzenne utworzone z klocków, pudełek różnego kształtu lub innych brył geometrycznych
− potrafi porównywać przedmioty:
• określa ich wielkość: mały − duży, gruby − cienki
• określa ich długość: długi − krótki,
• określa ich wysokość: wysoki − niski
− rozróżnia ciężar przedmiotów o wyraźnej różnicy ich
wagi, używając wyrazów: ciężki − lekki
− potrafi porównać wielkość przedmiotów, używając określeń:
mały, mniejszy, duży, większy, gruby, grubszy, cienki, cieńszy
− określa długość przedmiotów, używając określeń taki
sam, długi, dłuższy, krótki, krótszy
• podejmuje próby mierzenia długości: krokami, stopa
za stopą, wybraną miarą, np. paskiem papieru,
sznurkiem
− dostrzega różnicę w wysokości przedmiotów, używając
określeń: niski, niższy, wysoki, wyższy
− ocenia ciężar przedmiotów, używając określeń: lekki,
lżejszy, ciężki, cięższy
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych
Układy rytmiczne
i następstwo czasu
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
− dostrzega, regularność powtarzającą się w szeregu ułożonych 2 przedmiotów i potrafi ją kontynuować, np.
zielony – niebieski klocek, zielony – niebieski klocek…
− używa określeń czasu: teraz, potem, długo, krótko
− zna stałe następstwo dnia i nocy
− wie, że w określonych porach dnia wykonuje takie
same czynności, np.: rano wstaje i je śniadanie, wieczorem ogląda bajkę i kładzie się spać
35
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− zauważa regularności rytmu w 3-elementowym układzie
− spostrzega powtarzające się sekwencje w prostym
układzie graficznym czy geometrycznym i umie je powtórzyć
− używa w mowie określeń następstwa czasu: przedtem,
teraz, potem
− stosuje określenia dla wyrażenia czasu trwania czynności: szybciej, wolniej, dłużej, krócej
− zna stałe następstwo dni i nocy oraz pór dnia
• używa nazw pór dnia: rano, wieczór
− rozumie pojęcie tydzień
• próbuje wymieniać nazwy dni tygodnia
− rozumie, że w każdym roku występują te same pory roku
− nazywa aktualną porę roku
Sprawność manualna i koordynacja
wzrokowo-ruchowa
Percepcja wzrokowa
OBSZAR 14. Tworzenie warunków do doświadczeń językowych i komunikacyjnych w zakresie
reprezentatywnej i komunikatywnej funkcji języka (ze szczególnym uwzględnieniem
nabywania umiejętności czytania)
− wypowiada się spontanicznie na temat oglądanego
obrazka
• potrafi wymienić przedstawione na nim osoby i przedmioty
• odpowiada na zadawane pytania dotyczące treści
obrazków
− umie spośród 3 odszukać 2 jednakowe obrazki
− dobiera pasujące do siebie obrazki, np.: wiaderko – łopatka, pies – buda, but – sznurowadło
− porównuje dwa obrazki wyraźnie się różniące, np.: na
jednym obrazku bałwan ma kapelusz i miotłę, a na drugim − garnek i gałązkę
− składa prawidłowo obrazek o łatwej do odczytania treści,
pocięty na 3 części
− odgaduje, która z 3 oglądanych rzeczy (obrazków) została schowana
− uzupełnia obrazek, doklejając w sposób zasadny brakujące 2–3 elementy
− odtwarza proste formy zbudowane z klocków
− opowiada treść obrazka, wymieniając jego elementy
• próbuje ułożyć krótkie opowiadanie na temat oglądanego obrazka
− wybiera spośród kilku jednakowe obrazki, np. z 5 obrazków kotów wskazuje 3 identyczne
− dostrzega, co najmniej 4 szczegóły, którymi różnią się
2 obrazki
− składa w całość, bez korzystania ze wzoru, obrazki pocięte na 4 lub więcej części i zawierające wiele szczegółów
− spostrzega, który z 5 przedmiotów (obrazków) został
schowany
− określa zmianę położenia w układzie 3−4 przedmiotów lub obrazków
− zauważa brakujące 4 szczegóły na obrazku i samodzielnie go uzupełnia
− rozpoznaje takie same znaki o prostym zapisie graficznym
− rozróżnia kształty i umie połączyć przedmiot z jego
cieniem
− potrafi układać kompozycje z mozaiki geometrycznej
• tworzy kompozycje według własnego pomysłu
• odtwarza proste układy
− wykonuje budowle z klocków według podanego wzoru
− naśladuje poprawnie w zabawach ruchy rąk i palców
− wykonuje czynności manipulacyjne
• potrafi podrzeć papier na kawałki
• umie toczyć kulkę i inne kształty z masy plastycznej
• potrafi wybrać drobne przedmioty z jednego pojemnika, np. oddziela guziki od fasoli
• zna sposoby łączenia ze sobą klocków tego samego
rodzaju
− próbuje kolorować obrazek, mieszcząc się w liniach
− rozpoznaje i dobiera takie same kształty
• umie dobrać kształt klocka do odpowiedniego otworu
• buduje wieże, poprawnie nakładając kolejne jej elementy na patyk
− potrafi prawidłowo uzupełnić obrazek
• nakleja elementy, mieszcząc się w określonym konturze, np. kropki na piłce
• uzupełnia obrazek, umieszczając brakujące elementy we właściwym miejscu, np.: bombkę nakleja na
choince, a prezent − pod choinką
− wykonuje czynności manipulacyjne
• lepi proste formy przestrzenne z materiału plastycznego
• potrafi wydzierać różne kształty z papieru
• umie nawlekać na sznurek, np. korale, guziki
• wykleja małymi kawałkami papieru narysowany
kontur, mieszcząc się w nim
− trzyma prawidłowo kredkę podczas rysowania
− koloruje obrazek, nie wychodząc poza linię
− umie odrysować kształty przy użyciu prostych szablonów wewnętrznych
− odwzorowuje łatwe układy graficzne
− próbuje rysować proste wzory po śladzie
− stara się prawidłowo posługiwać nożyczkami, wycinając po linii prostej oraz dowolne kształty
− układa obrazek pocięty na 4 części, dokładnie składając jego elementy, np. przy naklejaniu
− tworzy kompozycje z dowolnych elementów na ograniczonej powierzchni
36
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Zainteresowanie książką
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− potrafi ułożyć na stole kartkę zgodnie z pokazem nauczyciela: pionowo lub poziomo
− tworzy prace plastyczne na kartkach o różnych kształtach i formatach
− orientuje się, gdzie jest dolna, a gdzie − górna część
kartki, np. nakleja słonko na górze, a pieska − na dole
− umie położyć kartkę według podanego wzoru w pionie lub w poziomie
− dobiera format i kształt kartki do pomysłu na wykonanie pracy plastycznej
− potrafi wskazać, w którym miejscu kartki znajdują się
jej środek, góra, dół oraz rogi
− próbuje rysować po śladzie proste wzory w podanym
kierunku: z góry na dół, od lewej do prawej strony
− układa wzory według wskazanego kierunku: z góry na
dół, od lewej do prawej strony
− stara się określić, skąd dochodzi dźwięk
− rozpoznaje niektóre odgłosy i dźwięki, np. pojazdów,
zwierząt
• kojarzy i dobiera obrazki odpowiadające usłyszanym
odgłosom
− próbuje odgadywać wyrazy wypowiadane na różne
sposoby: szeptem, wyśpiewane, wypowiadane z wydłużaniem brzmienia głosek lub sylabami
− wystukuje lub wyklaskuje proste rytmy
− dostrzega różnicę pomiędzy hałasem a ciszą
− określa kierunek pochodzenia dźwięku
− potrafi rozróżniać dźwięki
• rozpoznaje dźwięki z najbliższego otoczenia, np.: dzwonek telefonu, pukanie do drzwi, jadący samochód
• kojarzy odgłos towarzyszący wykonywanym czynnościom, np.: nalewaniu wody, wycinaniu nożyczkami
− próbuje nazwać charakter dźwięku i określić jego źródło, np.: plusk wody, brzęczenie muchy, szum wiatru
− odgaduje wyrazy lub wykonuje polecenia wypowiedziane na różne sposoby: szeptem, wyśpiewane, wypowiadane z wydłużaniem brzmienia głosek lub sylabami
− dokonuje podziału prostych zdań na wyrazy poprzez
wyklaskiwanie, wystukiwanie, pokazywanie na palcach,
układanie modelu
− stara się podzielić wyraz na sylaby
− układa wyraz rozpoczynający się wskazaną sylabą
− tworzy rymy, np. dobiera dwa obrazki, których nazwy
się rymują
− wyszukuje obrazek, którego nazwa rymuje się z podanym słowem
− wskazuje wyrazy o podobnym brzmieniu, zauważając
różnicę w ich znaczeniu, np. żarówka − żaglówka, kura
− góra, kotek − płotek
− próbuje odszukiwać wyrazy ukryte w innych słowach,
dobierając odpowiednie obrazki lub przedmioty, np.
ser-ce, tor-ba, pas-ta
− odtwarza rytmy w dowolny sposób: wyklaskuje, tupie,
wystukuje, przy pomocy dźwięków mowy
• potrafi przedstawić wymyślony samodzielnie prosty rytm
− słucha uważnie krótkich opowiadań i wierszy oraz inscenizacji
• rozumie ich treść
• wypowiada się swobodnie na temat treści wysłuchanego utworu
• odpowiada na proste pytania
− korzysta z książek z własnej inicjatywy
• stara się ostrożnie obchodzić z książkami i odkłada
je na miejsce
• wie, że należy przynosić do nauczyciela uszkodzoną
książkę, aby ją naprawił
− ogląda ilustracje zamieszczone w książkach
• nazywa przedmioty i opowiada, jakie czynności wykonują postacie przedstawione na ilustracji
• próbuje łączyć treść ilustracji z treścią utworu
− słucha z uwagą utworów literackich przedstawianych
przez nauczyciela
• stara się opowiadać treść wysłuchanego utworu własnymi słowami, zachowując kolejność zdarzeń
• umie odpowiedzieć na pytania dotyczące treści
• potrafi odegrać wybraną postać, wygłaszając jej rolę
własnymi słowami w zabawach inscenizowanych
− podejmuje zabawy tematyczne na podstawie poznanego utworu literackiego
− korzysta w dowolnym czasie z książek zgromadzonych
w kąciku książki
• rozróżnia wybrane pozycje książkowe: wiersze, bajki,
albumy
• dba o książki, stosując się do zasady, że należy oglądać
je przy stoliku
• odnosi książki na ich stałe miejsce
• mówi osobom dorosłym o zniszczonej książce
− opowiada treść ilustracji zamieszczonych w książkach
• wypowiada się swobodnie na ich temat
• potrafi przypuszczać na podstawie oglądanych ilustracji, jaka jest treść książki
• umie odnaleźć w książkach ilustracje na określony temat
Percepcja słuchowa
Orientacja na kartce
papieru
Zakres
Treści programowe
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci młodszych
Rozumienie symboli
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
− stara się rozpoznawać napis oznaczający jego imię
− wie, jaki ma znaczek na półce w szatni, przy wieszaku
w łazience
− zapamiętuje i reaguje na umowne gesty w zabawach
prowadzonych przez nauczyciela
− odczytuje proste znaki graficzne, wykorzystane na zajęciach organizowanych przez nauczyciela
− zauważa oznaczenia występujące w codziennym życiu,
np. tabliczka na budynku przedszkolnym, oznaczenie
karetki pogotowia
37
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− rozpoznaje wśród innych napisów swoje imię
− rozumie znaczenie symbolicznego zapisu na znaczkach dyżurnych, np. konewka – dyżur w kąciku przyrody
− odczytuje i stosuje się do umownych znaków graficznych, występujących w zabawach lub grach planszowych
− wie, że używa się oznaczeń w życiu publicznym
• rozumie symboliczne znaczenie rysunków, np. znak
przekreślonych lodów przed wejściem do autobusu
• wie, że stosuje się symbole powszechnie roz­
poznawalne, takie jak oznaczenie karetki pogo­towia, znak taksówek, oznakowanie przystanku
autobusowego
− podejmuje próby czytania globalnego w powiązaniu
wyrazu z obrazkiem lub przedmiotem
Region
Rodzina
OBSZAR 15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne
− umie podać imiona rodziców, rodzeństwa, dziadków
• stosuje wyrazy oznaczające stopień pokrewieństwa:
mama, tata, babcia, dziadek, siostra, brat
− okazuje pozytywne uczucia w stosunku do rodziców
i najbliższych osób
• opowiada o ważnych wydarzeniach w rodzinie, np.
narodziny rodzeństwa, imieniny babci
• mówi rodzicom o tym, co wydarzyło się w przedszkolu
− zauważa, jakie obowiązki wykonują członkowie rodziny
• próbuje pomagać w prostych pracach domowych
− bierze udział w organizowanych w przedszkolu obchodach związanych z uroczystościami rodzinnymi, np.
Dniem Matki
• wykonuje upominki okolicznościowe
− posługuje się w wypowiedziach imionami rodziców
i innych członków rodziny
• rozumie stopnie pokrewieństwa występujące
w rodzi­nie, np. Dziadek Olek jest tatą mojej mamy.
− wie, jaki zawód wykonują rodzice
• próbuje opowiedzieć o ich pracy
− orientuje się, jaką rolę odgrywają członkowie w jego
rodzinie i jakie są ich codzienne obowiązki
• stara się uczestniczyć w wykonywaniu codziennych
czynności, np. pomaga nakrywać do stołu
− rozumie, że ważne jest uczestniczenie w uroczystościach rodzinnych, odczuwa ich nastrój i opowiada
o ich przebiegu
• wie, jakie są tradycje związane ze świętami (choinka,
palemka wielkanocna)
• odczuwa przyjemność i radość z przygotowania
upominków dla najbliższych osób
− potrafi przekazać rodzicom informacje otrzymane od
nauczyciela
− wie, jak nazywa się miejscowość, w której mieszka
− zna najbliższą okolicę miejsca zamieszkania
• wskazuje miejsca, w których znajdują się: jego dom
rodzinny, przedszkole, plac zabaw, okoliczne sklepy
− rozpoznaje mundury i nazywa zawody osób pełniących funkcje publiczne (strażak, policjant, żołnierz)
− umie podać nazwę miejscowości, w której mieszka
− zauważa zmiany zachodzące w miejscowości, w której
mieszka i w najbliższej okolicy
− poznaje miejsce, w którym znajduje się przedszkole
− umie wskazać drogę z domu do przedszkola
− zauważa podobieństwa i różnice w budownictwie
domów jednorodzinnych i bloków wielorodzinnych
− wie, że na co dzień korzysta się z takich punktów usługowych, jak sklep, apteka
− potrafi podać nazwy wybranych instytucji użyteczności publicznej (np. przychodnia lekarska, poczta, posterunek policji)
− rozpoznaje mundury służbowe i wie, jakie funkcje pełnią osoby umundurowane (strażak, policjant, żołnierz,
strażnik miejski)
− nazywa region, w którym mieszka
• rozpoznaje stroje ludowe, przyśpiewki oraz wytwory
sztuki ludowej (rzeźby, wycinanki, wyroby gliniane)
38
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
− potrafi nazwać kraj, w którym żyje
• wie, że jest Polakiem
• rozumie, że ludzie w Polsce posługują się językiem
polskim
− rozpoznaje symbole narodowe i ma świadomość, że
należy odnosić się do nich z szacunkiem
• wie, że godłem Polski jest Orzeł Biały
• określa barwy flagi: biało-czerwona
• rozpoznaje hymn narodowy
− zna nazwę stolicy Polski: Warszawa
• wie, że Syrenka warszawska jest jej herbem
− zauważa cechy charakterystyczne krajobrazu ojczystego
kraju
• rozróżnia krajobrazy: górzysty − nadmorski
Polska − kraj ojczysty
Zakres
Treści programowe
OBSZAR 16. Przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem obcym nowożytnym
Posługiwanie się językiem
obcym nowożytnym
Poznawanie słownictwa w zabawie
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
(dotyczy zintegrowanych treści z obszarów 1–15)
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
(dotyczy zintegrowanych treści z obszarów 1–15)
− poznaje w zabawie nazwy rzeczy i osób z najbliższego
otoczenia
• rozumie słowa oznaczające członków rodziny
• pokazuje części ciała zgodnie z ich nazwą
• wskazuje na obrazkach zwierzęta domowe zgodnie
ze słyszaną ich nazwą: pies, kot, krowa, koń itp.
• próbuje powtarzać nazwy zabawek: lalka, miś,
samochód, piłka, klocki
− kojarzy owoce i warzywa z ich nazwą
– potrafi wybrać przedmiot we wskazanym kolorze
– próbuje liczyć do 3
− stara się używać w zabawie nazwy rzeczy i osób z najbliższego otoczenia
• zna słowa oznaczające członków rodziny: mama,
tata, babcia, dziadek
• posługuje się poznanymi słowami określającymi
części ciała
• nazywa znane zwierzęta domowe i egzotyczne
• nazywa zabawki, którymi się bawi
• nazywa poznane owoce i warzywa
– wskazuje na obrazkach poznane w czasie zajęć i zabaw
nazwy, np. środków transportu (samolot, pociąg, autobus), urządzeń gospodarstwa domowego (radio, telewizor, lodówka), części garderoby (spodnie, bluzka,
sukienka itd.)
– kojarzy i próbuje powtarzać nazwy kolorów
– próbuje liczyć w zakresie 6 elementów
– rozumie stosowane określenia cech przedmiotów, np.
zielone spodnie, mała piłka
– reaguje na swoje imię i stara się je wypowiadać
–umie przywitać się i pożegnać używając właściwych
zwrotów
– rozumie i prawidłowo reaguje na proste polecenia
– próbuje powtarzać krótkie rymowanki
– śpiewa proste piosenki razem z nauczycielem
− potrafi przedstawić się imieniem
– używa zwrotów grzecznościowych
– próbuje zadawać proste pytania: np. co to jest, jak się
nazywasz
– recytuje krótkie wierszyki i rymowanki
– śpiewa w grupie poznane piosenki
• stara się śpiewać piosenkę samodzielnie
– uczestniczy w zabawach ruchowych rozumiejąc ich
treść
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
39
OBSZAR 17. Przygotowanie do posługiwania się językiem mniejszości narodowej lub etnicznej lub
językiem regionalnym dzieci należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz
społeczności posługującej się językiem regionalnym, o których mowa w ustawie z dnia
6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym,
w tym z uwzględnieniem potrzeb dzieci niesłyszących posługujących się językiem migowym
Zakres Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 3-letniego
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 4-letniego
Poznawanie kultury i tradycji narodowych
czy regionu, z którego pochodzi dziecko
Uczęszczające do przedszkola dzieci, które pochodzą ze społeczności mniejszości narodowych, etnicznych czy regionalnych,
często w równym stopniu posługują się językiem polskim jak i językiem społeczności, do której przynależą. Zadaniem nauczyciela będzie doskonalenie umiejętności językowych dzieci w sposób metodyczny. Przygotowanie do posługiwania się językami
powinno być prowadzone poprzez realizowanie treści z obszarów 1–15 Podstawy programowej wychowania przedszkolnego,
systematycznie wprowadzanych zgodnie z planami pracy wychowawczo-dydaktycznej.
Nauka dzieci języka społeczności mniejszości narodowych, etnicznych czy regionalnej od podstaw powinna przebiegać według
wskazówek zawartych w OBSZARZE 16 tego programu w zakresie poznawania słownictwa w zabawie i posługiwania się językiem
obcym nowożytnym. Zgodnie z Podstawą programową dzieci z trudnościami w porozumiewaniu się ze względu na stopień niepełnosprawności powinny mieć możliwość komunikowania się za pomocą języka migowego lub innych metod wspomagających.
– zna zabawy typowe dla swojego kraju lub regionu
– uczestniczy w uroczystościach rodzinnych i obchodzonych przez społeczność, do której należy
• wykonuje upominki okolicznościowe
• opowiada o swojej rodzinie
– nazywa kraj, region, z którego pochodzi
– potrafi wskazać symbole wspólnoty narodowej,
etnicznej lub regionu, z którego pochodzi i wie,
że należy odnosić się do nich z szacunkiem
– rozpoznaje tradycje związane ze świętami i obrzędami jakie obchodzi się w jego społeczności
• opowiada o ich przebiegu
• rozpoznaje stroje, pieśni
• potrafi rozpoznać melodie i piosenki charakterystyczne dla jego narodu, regionu
• wskazuje wytwory sztuki charakterystyczne
dla swojej społeczności
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
OBSZAR 1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dziećmi i dorosłymi,
zgodne funkcjonowanie w zabawie i sytuacjach zadaniowych
Świadomość własnej osoby
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
− potrafi podać swoje imię i nazwisko oraz kilka informacji o sobie, np. ile ma lat
− wie, jakie imiona i nazwiska noszą jego koledzy
− umie opisać swój wygląd i wskazać różnice w wyglądzie kolegów
− ma orientację w schemacie ciała
− wie, jakie zmiany zachodzą w wyglądzie człowieka
wraz z upływem czasu
• umie określić etapy rozwoju człowieka od narodzin
do starości
• orientuje się, jakie czynności może wykonywać
dziecko, a jakie − osoba dorosła
− potrafi określić swoje zainteresowania i ocenić umiejętności
− umie podać dokładny adres zamieszkania
− wie, w jakich sytuacjach może podać nieznanej osobie
informacje o sobie
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− zna podstawową budowę ciała ludzkiego
• orientuje się, jaką rolę spełniają niektóre narządy
(np. ruchu), i organy (np. serce, płuca, żołądek)
− potrafi nazwać narządy zmysłów oraz określić ich
funkcje
• umie powiedzieć, które bodźce ze środowiska odbierane są przez poszczególne narządy zmysłów (np.
dźwięki, zapachy)
− wie, w jaki sposób należy dbać o narządy zmysłów, np.
pamięta, że nie wolno krzyczeć koledze do ucha, patrzeć wprost na źródło światła
40
Kontakty i postawy społeczne
Zakres
Treści programowe
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
− odgrywa przydzielone role, uczestnicząc w zabawach
tematycznych (np. kierowca autobusu, fryzjerka)
− przestrzega wspólnie ustalonych zasad podczas zabaw
i gier zespołowych
– stara się spokojnie przyjmować porażkę i uczestniczyć
w grze do końca rozgrywki
− potrafi, zgodnie z zainteresowaniami, zorganizować
sobie czas przeznaczony na swobodną zabawę
− podejmuje próby rozwiązywania sytuacji konfliktowych na drodze negocjacji, aby osiągnąć kompromis
− rozumie, że każdy może mieć inne potrzeby i zainteresowania
− rozumie i wykonuje polecenia kierowane do niego lub
do całej grupy
− słucha uważnie i nie przerywa wypowiedzi dorosłych
i kolegów
− prowadzi rozmowę, przestrzegając określonych zasad
• zwraca się w rozmowie bezpośrednio do rozmówcy
• umie dostosować ton głosu do sytuacji
• obdarza uwagą osoby, z którymi rozmawia
• stara się skupić na sobie uwagę rozmówcy
− porozumiewa się za pomocą mowy ciała: gestów, ruchów ciała i mimiki
− postępuje zgodnie z umowami przyjętymi w grupie
przedszkolnej
− stosuje się do reguł ustalonych przez dorosłych
• przestrzega nakazów i zakazów
• nie podsłuchuje rozmów dorosłych
• ogląda programy telewizyjne za zgodą opiekunów
• stara się zawsze mówić prawdę
− podejmuje działania na rzecz innych
• wypełnia obowiązki dyżurnego
• pomaga dzieciom, które mają kłopoty w wykonywaniem określonych czynności, np. wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików
• uczestniczy aktywnie w porządkowaniu sali po zabawie lub zajęciach
− potrafi podporządkować się dzieciom pełniącym dyżury
−używa zwrotów grzecznościowych w kontaktach
z dziećmi i dorosłymi
− umie zachować się kulturalnie w miejscach publicznych (np. biblioteka, kino, środki komunikacji)
− wie, że dzieci mogą się wychowywać w różnych warunkach materialnych
• nie chwali się posiadanymi rzeczami i nie dokucza
dzieciom, które ich nie mają
− rozpoznaje sytuacje, które mogą sprawić przykrość
innym
• przeciwstawia się przejawom samolubstwa
• nie przezywa kolegów
• potrafi stanąć w obronie dziecka, któremu koledzy
dokuczają lub z którego się wyśmiewają
− dokonuje oceny postępowania własnego i zachowań
innych
• dostrzega możliwe konsekwencje określonych zachowań, np. zabawy w miejscach niedozwolonych
− szanuje cudzą własność
• nie przywłaszcza sobie rzeczy innych
• zawsze oddaje pożyczone przedmioty
− rozumie czym są wartości: dobro, piękno, prawda,
przyjaźń, odwaga
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− umie zorganizować zabawę o tematyce społecznej
z udziałem innych dzieci (np. zabawa w sklep)
• planuje jej przebieg
• wykonuje rekwizyty
• ustala role
− bierze aktywny udział w przygotowaniach i przebiegu
imprez organizowanych w budynku i na terenie ogrodu
przedszkolnego
• pomaga w dekorowaniu miejsca imprezy
• wypełnia powierzone zadania, np. wręcza kotyliony
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Kontakty i postawy
społeczne
− rozumie, że dzieci też mają swoje prawa
• wie, że ma prawo odmówić osobie dorosłej lub innemu dziecku, jeśli np. nie ma ochoty na wspólną zabawę
• potrafi śmiało mówić o swoich potrzebach i wypowiadać sądy na każdy temat
− orientuje się, że zawsze może zwrócić się o pomoc do
osób dorosłych
Rozpoznawanie
i wyrażanie emocji
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
− rozpoznaje sytuacje, które mogą wywoływać emocje
(radość, smutek, strach, złość)
− umie odczytać emocje drugiego człowieka, odwołując
się do własnych doświadczeń
− wie, że podobne sytuacje mogą wywołać inne reakcje
u różnych osób, np. gdy kolega zabierze zabawkę jedno
dziecko płacze, a drugie jest smutne
− rozumie i wczuwa się w uczucia innych
• potrafi cieszyć się razem z innymi
• pociesza, gdy ktoś jest smutny, np. zrani się, zgubi
zabawkę
− umie wyrażać emocje w sposób akceptowany społecznie
• mówi, co myśli i czuje bez sprawiania innym przykrości
• umie przedstawić emocje za pomocą mowy ciała,
słów, a także symboli
− zna sposoby rozładowania negatywnych emocji, np.
gdy się złości, zgniata papier w kulkę
41
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
−stosuje poznane sposoby rozładowywania napięć
i emocji
Kultura życia codzienne- Czynności samoobgo, dbanie o porządek sługowe i kulturalne
Nawyki higieniczno-kulturalne
OBSZAR 2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych.
Wdrażanie dzieci do utrzymywania ładu i porządku
− wykonuje samodzielnie czynności higieniczne
• korzysta prawidłowo z urządzeń sanitarnych
• umie poprawnie umyć się i wytrzeć
• myje systematycznie zęby
− rozumie i przestrzega podstawowe zasady higieny
• myje ręce przed każdym posiłkiem
• pamięta o myciu rąk zawsze po skorzystaniu
z toalety
− dba o czystość osobistą i estetykę swojego wyglądu
• potrafi samodzielnie rozczesać włosy
• korzysta z lustra, aby ocenić, jak wygląda
• wie, że bieliznę i ubranie należy zmieniać
− rozumie, że nie wolno korzystać z cudzych przyborów
toaletowych, np. szczotki do zębów, grzebienia
− przestrzega zasad kulturalnego zachowania się przy
stole w trakcie spożywania posiłków
− umie nakryć do stołu i sprzątnąć po posiłku
− nakłada potrawy na talerz, np. podczas posiłku nalewa
zupę z wazy
− potrafi samodzielnie ubierać się i rozbierać
• stara się wiązać sznurowadła, zapina guziki i klamerki, zasuwa zamek błyskawiczny
− potrafi samodzielnie z przygotowanych produktów
zrobić kanapkę
− umie wiązać sznurowadła na kokardkę
− dba o wygląd sali przedszkolnej
• odkłada zabawki na wyznaczone miejsce
• porządkuje swoje rzeczy w szafkach i półkach indywidualnych
• utrzymuje ład w miejscu pracy w czasie wykonywanych zadań
− planuje czynności porządkowe, np. po zajęciach plastycznych najpierw zbiera przybory, potem wyciera stoliki
− potrafi posługiwać się przyborami służącymi do utrzymywania porządku, np. szczotką i zmiotką
42
Zakres
Treści programowe
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− szanuje swoje rzeczy
• składa ubrania i odkłada na miejsce
• pilnuje rzeczy osobistych i nie pozostawia bez opieki, aby ich nie zgubić lub nie narazić na kradzież
− zachowuje porządek w swoich zabawkach, przyborach
plastycznych, książkach
Porozumiewanie się
− dostosowuje ton głosu do sytuacji
• potrafi zmieniać natężenie głosu
− ma opanowaną technikę mówienia
• mówi płynnie
• wypowiada wyraźnie dźwięki w mowie potocznej
• reguluje prawidłowo oddech i stosuje pauzy
− wymawia poprawnie wszystkie głoski
− rozróżnia i naśladuje odgłosy, np. ruchu ulicznego:
wrr-brr-turr
Poprawność gramatyczna wypowiedzi
− potrafi swobodnie rozmawiać na każdy temat z dziećmi i dorosłymi
− buduje dłuższe wypowiedzi na określony temat, np.
ilustracji, obejrzanego spektaklu, jakiegoś wydarzenia
• zachowuje w wypowiedziach kolejność zdarzeń
i zależności przyczynowo-skutkowe
− formułuje pytania w celu uzyskania dodatkowych informacji lub wyjaśnień na interesujący go temat, dla uporządkowania spostrzeżeń, zrozumienia obserwowanych
zjawisk
− wyraża swoje potrzeby i decyzje w sposób jasny i zrozumiały
− umie opowiedzieć o swoich wrażeniach i odczuciach
związanych z przeżyciami
Artykulacja
OBSZAR 3. Wspomaganie rozwoju mowy oraz innych umiejętności komunikacyjnych dzieci
− posiada bogaty zasób słów, których używa w mowie
potocznej i wypowiedziach na rożne tematy
• potrafi podać znaczenie wyrazów używanych przez
siebie
− stosuje prawidłową formę czasowników w czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym
− używa prawidłowo przyimków: na, pod, do, w, przed,
za, obok
− potrafi zastosować poprawne formy fleksyjne wszystkich odmieniających się części mowy
− umie w wypowiedzi właściwie używać spójników,
przysłówków, liczebników
− formułuje dłuższe, wielozdaniowe wypowiedzi
• buduje zdania rozwinięte, np. Lubię bawić się z moim
kolegą, bo…, Wczoraj nie byłem w przedszkolu, dlatego
że...
− tworzy ciągi skojarzeń słownych, np. las → drzewo →
deska
− rozumie przenośny sens powszechnie stosowanych
zwrotów, np. zdrowy jak ryba
− stosuje prawidłowo pojęcie para dla oznaczenia dwóch
dopełniających się elementów stanowiących całość (np.
buty, łyżwy) lub przedmioty składające się z dwóch
części (np. rajstopy, nożyczki)
− układa samodzielnie wyliczanki i rymowanki
−potrafi wyjaśnić znaczenie wybranych przysłów,
np. W marcu jak w garncu, Gdyby kózka nie skakała,
toby nóżki nie złamała
− układa dłuższe opowiadania na określony temat, tworząc logiczny ciąg zdarzeń
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
43
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Porównywanie i grupowanie obiektów
− rozpoznaje i nazywa poznane przedmioty oraz potrafi
wyjaśnić, do czego one służą
− wyodrębnia i umie opisać cechy przedmiotów
• zauważa kilka charakterystycznych cech, wskazujących na podobieństwa i różnice między przedmiotami
− potrafi rozwiązywać zagadki oraz podejmuje próby ich
układania
• umie wskazać cechy przedmiotów oraz możliwości
ich zastosowania, np. jest okrągła, służy do grania
− układa przedmioty według wielkości, zaczynając od
najmniejszego lub największego
− grupuje obiekty według ich przeznaczenia (np. do
sprzątania, do zabawy, do ubrania)
− klasyfikuje konkretne obiekty lub przedstawione na
obrazkach przedmioty i określa słownie kryterium
przyjęte przez siebie
− segreguje przedmioty według kilku cech jakościowych
(kształtu, koloru, wielkości)
• wyodrębnia przedmioty na podstawie cech przedstawionych w formie symboli, np. spośród różnych
klocków wybiera małe czerwone sześciany
− dokonuje podziału zbiorów na podzbiory według
różnych cech elementów, np. rozdziela zbiór korali
na czerwone i zielone, zbiór wazonów na wąskie
i pękate
− tworzy zbiory na podstawie pojęć ogólnych (np. pojazdy,
owoce, zwierzęta, rośliny)
− potrafi dobrać lub dorysować przedmioty pasujące do
pozostałych według kryterium przyjętego przez siebie
− wybiera przedmioty, które spełniają kilka warunków
jednocześnie (np. żółte konewki z rysunkiem motylka,
z niebieską rączką i niebieskim sitkiem)
− umie posługiwać się wyrazem nie, w znaczeniu zaprzeczenia określonej cechy, np. nie czerwone, nie w paski
− tworzy symbole dla określenia cech przedmiotów
Przewidywanie efektów działań i łączenie przyczyny ze skutkiem
OBSZAR 4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu
i rozumieniu siebie i swojego otoczenia
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− zauważa związek między podejmowaną czynnością
a jej skutkiem, np. płukanie pędzla w wodzie – pędzel
jest czysty, a woda zabarwia się na kolor farby
− wykorzystuje posiadaną wiedzę, aby przewidzieć następstwa określonych czynności, np. mocno ściśnięty
balon pęknie
− umie na podstawie wcześniejszych doświadczeń ustalić charakter obserwowanych zmian
• orientuje się, jakie zmiany są odwracalne, np. zniszczone budowle z klocków lub babki z piasku można
zrobić jeszcze raz
• wie, że w pewnych przypadkach naprawiona szkoda
pozostawia widoczne ślady zniszczenia, np. sklejona
kartka papieru lub zaszyta dziura w skarpetce
• zauważa sytuacje, których skutków nie można naprawić, np. nie można wypić rozlanego soku
− potrafi zaplanować określone czynności, np. podczas
sprzątania zabawek, w organizowaniu zabaw tematycznych lub konstrukcyjnych
−opowiada własne przygody, wskazując przyczyny
i skutki przeżytych sytuacji
– umie ułożyć zakończenie opowiadania, łącząc je w logiczną całość z wysłuchaną treścią
− porządkuje i opowiada historyjki obrazkowe, uwzględniając zauważone związki przyczynowo-skutkowe
• układa zakończenie historyjki, przewidując skutki
wcześniejszych wydarzeń
• nadaje tytuły kolejnym obrazkom
• proponuje tytuł pasujący do całej historyjki
− rysuje wymyślone przez siebie historyjki obrazkowe
− odgaduje treść historyjki na podstawie odkrytych fragmentów obrazków
− opowiada historyjkę, oglądając co drugi obrazek albo
początek i zakończenie
44
Zakres
Treści programowe
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− odróżnia zdarzenia realne od fikcji literackiej
• rozumie, że niezwykłe umiejętności bohaterów nie
są prawdziwe
• wie, jakie skutki mogą mieć niebezpieczne przygody
− zauważa zmiany wywołane w organizmie pod wpływem aktywności ruchowej, np. zmęczenie
− wie, że piramida zdrowia pokazuje, w jakich proporcjach i jak często można spożywać określone produkty
Zachowania prozdrowotne
− wie, co oznacza wyrażenie zdrowy tryb życia
− rozumie, jakie znaczenie dla zdrowia ma ruch na świeżym powietrzu
− zna podstawowe zasady prawidłowego odżywiania się
• potrafi wskazać produkty, które są odżywcze i potrzebne do właściwego funkcjonowania organizmu
• wie, które artykuły spożywcze można jeść sporadycznie, np. słodycze, chipsy
• umie wybrać odpowiednie produkty na różne posiłki, np. śniadanie, obiad, podwieczorek czy kolację
• rozumie, dlaczego należy jeść dużo owoców i warzyw,
pić soki i wodę
• wie, że określone przyprawy (np. sól, cukier) zmieniają smak potraw
• pomaga w przygotowaniu wybranych posiłków, np.
kanapki, sałatki
− rozumie zależność pomiędzy chorobą a leczeniem
• potrafi opisać odczuwane dolegliwości
• wie, że dobre samopoczucie jest oznaką zdrowia
• rozpoznaje i zgłasza nauczycielowi złe samopoczucie
• rozumie, dlaczego konieczne jest przyjmowanie lekarstw i poddawanie się koniecznym zabiegom, np.
szczepieniom, opatrywaniu zranień
• dba o zęby ze względu na zdrowie i estetyczny wygląd
− zna rolę, jaką pełni personel medyczny w ochronie zdrowia i życia, np. lekarz, ratownik medyczny, pielęgniarka
− rozpoznaje sytuacje, w których potrzebna jest szybka
pomoc lekarska
− wykazuje aktywność ruchową i wykonuje ćwiczenia na
miarę swoich możliwości
− potrafi dostosować sposób poruszania się do panujących warunków, np. ostrożnie chodzi po oblodzonych
powierzchniach, omija kałuże
− utrzymuje prawidłową postawę ciała w czasie stania,
siedzenia, chodzenia i biegania
• biega w różnym tempie
• umie przechodzić po równoważni
• chodzi na czworakach, zmieniając kierunek i pokonując przeszkody
• potrafi manipulować przyborami w trakcie poruszania się, np. chodzi, podrzucając piłeczkę
• porusza się slalomem między przeszkodami
• zachowuje równowagę, np. stojąc dłużej na jednej
nodze
− rzuca, chwyta i toczy przybory
• rzuca oburącz, ręką lewą i prawą
• chwyta przybory lewą i prawą ręką
• rzuca do wyznaczonego celu, np. kasztanami,
woreczkami na zmianę: prawą i lewą ręką
• przerzuca przybory ponad przeszkodą
• toczy piłkę ręką lewą i prawą
− podskakuje i przeskakuje przeszkody
• zeskakuje z małego wzniesienia
• skacze na skakance obunóż
− umie jeździć na dwukołowym rowerku
− wie, że niektóre sprzęty służą ludziom do uprawiania
sportu i rekreacji (np. żaglówka, kajak, rower wodny)
− orientuje się, jakie konkurencje sportowe rozgrywane
są w czasie letnich i zimowych igrzysk olimpijskich
− uczestniczy w międzyprzedszkolnej olimpiadzie sportowej
Sprawność ruchowa
OBSZAR 5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Sprawność ruchowa
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
− podejmuje zabawy ruchowe, korzystając z dostępnego
sprzętu i urządzeń
• wchodzi po drabinkach
• przechodzi przez przeplotnie
• jeździ na hulajnodze i próbuje jeździć na rowerze
• zjeżdża z górki na sankach
− bierze udział w organizowanych zajęciach ruchowych
• wykonuje ćwiczenia według pokazu i instrukcji słownej
• powtarza określone ruchy według określonej sekwencji
• pokonuje tor przeszkód
• potrafi ustawić się w określony sposób oraz zmienić
miejsce i układ ustawienia
• umie aktywnie uczestniczyć w grach zespołowych
o ustalonych zasadach, np. w grze w zbijaka
−podejmuje rywalizację w zabawach z elementem
współzawodnictwa
45
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
Bezpieczne zachowania w zabawach i w sytuacjach zagrożenia
OBSZAR 6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych
− przestrzega zawieranych umów o korzystaniu z zabawek, przyborów i sprzętu terenowego
• rozumie, że respektowanie umów wiąże się z zachowaniem bezpieczeństwa
• potrafi korzystać ze sprzętu gimnastycznego
−zgłasza nauczycielowi zauważone zagrożenia, np.
uszkodzony sprzęt lub zabawkę, znalezione szkło czy
inne nieznane przedmioty
− wie, że nie wolno oddalać się z miejsca zabawy bez
wiedzy i zgody opiekuna
− rozumie, że nie należy uruchamiać urządzeń elektrycznych bez pozwolenia dorosłych
− stosuje się do zakazu zbliżania się do włączonych
maszyn i urządzeń
− zna zasady ochrony przeciwpożarowej (np. zakaz rozpalania ognisk, zabawy zapałkami)
− potrafi ocenić sytuację, która może stanowić zagrożenie, i wie, jak się w niej trzeba zachować, np. wypadek
na placu zabaw lub w domu, zagubienie się
• zna i potrafi skorzystać z numerów telefonów alarmowych (policja, pogotowie, straż pożarna oraz
ogólnoeuropejski numer alarmowy)
• wie, jakie informacje należy podać, dzwoniąc na
numery telefonów alarmowych
• umie, zwrócić się o pomoc w sytuacjach trudnych,
np. zgubienia się w centrum handlowym lub na ulicy
− wie, dlaczego nie wolno samodzielnie zażywać lekarstw i używać środków chemicznych stosowanych
w gospodarstwie domowym
• rozumie, że może przyjmować lekarstwa podawane
wyłącznie przez opiekunów
• wie, że po przypadkowym połknięciu lekarstw lub
środków chemicznych niezbędna jest szybka pomoc
lekarska
− organizuje czas wolny w przedszkolu i w domu w bezpieczny sposób
− umie ocenić i opisać bezpieczne miejsca zabawy, np.
daleko od jezdni, placu budowy, zbiorników wodnych
− pamięta o zasadach bezpiecznego zachowania w miejscach szczególnie tego wymagających (np. nad wodą)
i stosuje się do nich
−rozpoznaje oznaczenia niebezpiecznych miejsc
(np. skrzynka elektryczna)
− zna numer telefonu członka najbliższej rodziny
− zwraca uwagę na przestrzeganie ustalonych zasad
w zabawach i grach sportowych
− pamięta o zasadach bezpieczeństwa przy ustalaniu
reguł zabawy z udziałem innych dzieci
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Bezpieczne poruszanie się po drodze i korzystanie ze środków transportu
Treści programowe
− zna i przestrzega obowiązujących zasad poruszania się
pieszych po drogach
• potrafi opisać słownie i zademonstrować bezpieczne
przechodzenie przez jezdnię
− rozpoznaje wybrane znaki drogowe i wie, co one oznaczają
• rozróżnia rodzaje znaków, np. informacyjne, ostrzegawcze oraz oznakowanie ścieżki rowerowej
− potrafi zwrócić się do policjanta o pomoc w trudnych
sytuacjach, np. zgubienia się, zaczepiania przez obce
osoby
− wie, jakie są zasady korzystania z publicznych środków
komunikacji
• czeka spokojnie na przystanku daleko od jezdni
• chwyta się poręczy przy wsiadaniu i wysiadaniu
z pojazdu
• nie prowadzi głośnych rozmów, aby nie przeszkadzać kierowcy i innym pasażerom
• trzyma się poręczy i stoi w jednym miejscu w czasie
jazdy
− umie zachowywać się podczas podróży samochodem
• korzysta zawsze ze specjalnego fotelika przeznaczonego dla dzieci
• rozumie, dlaczego należy wsiadać i wysiadać z samochodu zawsze od strony chodnika lub pobocza
• wie, że nie wolno wychodzić na jezdnię w czasie
postoju
− umie samodzielnie poruszać się w miasteczku ruchu
drogowego, stosując się do umieszczonych znaków
− wie, co oznacza pojęcie pojazdy uprzywilejowane
• rozumie, jakie mają one prawa w ruchu drogowym
i dlaczego
Zachowanie ostrożności wobec
obcych osób, zwierząt i roślin
46
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− wie, że należy zachować ostrożność w kontaktach
z nieznajomymi
• nie oddala się z miejsca zabawy z nowo poznanymi
osobami
• odmawia przyjęcia poczęstunku lub podarunku od
obcej osoby
• zgłasza rodzicom niezrozumiałe zachowania osób
dorosłych
− przestrzega zakazu samodzielnego otwierania drzwi
mieszkania na usłyszane pukanie lub dzwonek
− zna sposoby bezpiecznego zachowania się podczas
kontaktów ze zwierzętami
− rozumie, dlaczego nie wolno wkładać do ust ani jeść
nieznanych roślin, zwłaszcza grzybów i jagód
− potrafi zachować się w przypadku ataku psa
− zna niektóre popularne gatunki grzybów jadalnych
i trujących
− rozpoznaje leśne owoce jadalne, takie jak czarna jagoda, poziomka, jeżyna
Udział w imprezach kulturalnych
w charakterze widza
OBSZAR 7. Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem
− umie zachować się w teatrze, w kinie, na koncercie
• nie rozmawia głośno w czasie przedstawienia, filmu
lub koncertu
• nagradza brawami aktorów i muzyków po skończonym przedstawieniu lub koncercie
• wychodzi z sali po zakończeniu spektaklu lub projekcji, spokojnie przechodząc do wyjścia
− jest aktywne podczas przedstawień teatralnych i pokazów filmowych
• interesuje się tym, co dzieje się na scenie lub ekranie
• reaguje na prośby aktorów, np. śpiewa piosenki,
odpowiada na pytania, wykonuje polecenia
• utożsamia się z bohaterami
• rozpoznaje uczucia i emocje występujących postaci
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
47
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
Zabawy teatralne
− potrafi wypowiedzieć się na temat obejrzanego spektaklu lub filmu
• umie opowiedzieć własnymi słowami treść z zachowaniem kolejności zdarzeń
• odtwarza zapamiętane sceny w podejmowanych
zabawach tematycznych
• wymienia i opisuje występujące postacie
• ocenia postępowanie bohaterów
− podejmuje rozbudowane zabawy tematyczne, od­
grywając określone role i wykorzystując akcesoria,
np. elementy stroju
− rozwiązuje i przedstawia zagadki pantomimiczne
− odgrywa scenki na podstawie utworu literackiego lub
według własnego pomysłu
• umie posługiwać się kukiełką i pacynką
• potrafi bawić się w teatrzyk cieni
• przedstawia scenki sytuacyjne zawierające dialog
− recytuje wiersze indywidualnie i zespołowo oraz z podziałem na role
• moduluje głos, nadając odpowiednią intonację wygłaszanym treściom
• posługuje się mimiką, gestem i ruchem w interpretacji utworu
• reguluje w czasie recytacji oddech, stosując pauzy
− występuje w przedstawieniach przygotowywanych dla
zaproszonych gości lub dzieci z innych oddziałów
• odgrywa określone role w inscenizacjach i teatrzykach
• utożsamia się ze swoją rolą
• umie opanować tremę w czasie występu
• pamięta kolejne sceny przedstawienia
• potrafi zastąpić tekst własnymi słowami, gdy zapomni
swojej roli
• umie zsynchronizować wypowiadane słowa z ruchem
• wykorzystuje rekwizyty
− wczuwa się w nastrój inscenizacji
− organizuje samorzutnie zabawy inscenizowane, w których odtwarza postacie z obejrzanych spektakli
• planuje przebieg zabawy i samodzielnie wykonuje
potrzebne rekwizyty
Śpiewanie
OBSZAR 8. Wychowanie przez sztukę – muzyka: różne formy aktywności muzyczno-ruchowej
(śpiew, gra, taniec)
− umie wypowiadać pojedyncze zdania lub wyliczanki,
zmieniając tempo, rytm, intonację, dynamikę, barwę głosu
− potrafi określić budowę piosenki
• wyodrębnia refren, zwrotki i powtórzenia
• wie, z jakich elementów składa się piosenka (słowa,
melodia, akompaniament)
− śpiewa znane piosenki indywidualnie i w grupie,
wyraźnie odtwarzając tekst
− przedstawia ruchem kierunek linii melodycznej śpiewanej piosenki
− układa melodię do krótkich, prostych wierszyków lub
przysłów
− potrafi zaśpiewać odpowiedź na zadane pytanie
− wykorzystuje w improwizacjach muzycznych wyrazy
dźwiękonaśladowcze
− rozpoznaje wybrane piosenki ludowe, zwłaszcza z regionu, w którym mieszka
− wykonuje improwizacje wokalne na podany i dowolny
temat, np. o jesieni, o zabawie na śniegu
− wymyśla melodię do rymowanek układanych przez
siebie
48
Treści programowe
Poczucie rytmu
− umie dostosować ruch do charakteru muzyki: biega,
maszeruje, podskakuje
− zmienia ruch w zależności od słyszanego metrum
występującego w akompaniamencie muzycznym
− odtwarza złożone rytmy
− układa własny rytm, wyklaskując, wystukując lub grając na instrumentach perkusyjnych
− wykonuje improwizacje ruchowe do utworów muzyki
klasycznej i nowoczesnej
Gra na instrumentach
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− wskazuje i nazywa instrumenty perkusyjne, rozpoznając
je po ich brzmieniu
− umie zagrać na instrumentach perkusyjnych
• ilustruje fragmenty utworów literackich zgodnie z ich
treścią (np. bicie zegara, skrzypienie drzwi)
• naśladuje odgłosy przyrody i dźwięki z najbliższego
otoczenia (np. szum wiatru, padający deszcz)
• gra akompaniament do znanej piosenki na wybranym
instrumencie perkusyjnym
− potrafi zagrać prostą melodię piosenki na takich instrumentach, jak dzwonki, ksylofon
− wykonuje według własnego pomysłu instrumenty
niekonwekcjonalne z dostępnych materiałów
− umie zagrać razem z dziećmi prostą melodię
Wrażliwość muzyczna
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
− potrafi określić odległość słyszanego dźwięku (bliżej,
dalej)
− słyszy niewielkie różnice brzmienia dźwięku (np.: kroki
na parkiecie, chodniku, żwirowej alejce)
− rozróżnia rejestry wysokości dźwięku – niski, średni,
wysoki
− rozpoznaje rodzaje tempa – wolno, szybciej, bardzo
szybko
− wysłuchuje dynamikę natężenia dźwięku i ją określa –
głośno, średnio, cicho
− wyodrębnia dźwięki wydawane przez pojedyncze instru­
menty w utworze granym przez orkiestrę (np. skrzypce,
flet)
− określa nastrój wysłuchanego utworu – radosny, ponury itp.
− dzieli się wrażeniami po wysłuchaniu koncertu muzycznego
− wie, co oznaczają pojęcia: muzyka klasyczna i muzyka
rozrywkowa
− potrafi wymienić znanych polskich kompozytorów
(F. Chopin, S. Moniuszko) i wie, że utwory przez nich
komponowane zaliczane są do muzyki klasycznej
Taniec
Zakres
− potrafi zatańczyć wybrane tańce ludowe (np. krakowiaka, kujawiaka)
• porusza się swobodnie podstawowymi krokami
• wykonuje charakterystyczne figury taneczne
• zapamiętuje i poprawnie odtwarza układ tańca
– umie zatańczyć krok walca i polki
− wie, że są różne rodzaje tańców: ludowy, towarzyski,
nowoczesny i potrafi je rozpoznać, oglądając występy
− wymyśla własne sekwencje ruchowe do znanych melodii i potrafi je powtarzać, tworząc układ taneczny
Uwrażliwianie na sztukę
OBSZAR 9. Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne
− ogląda albumy przedstawiające reprodukcje dzieł sztuki, zdjęcia artystyczne i krajobrazy
• rozumie pojęcie dzieło sztuki
− rozpoznaje i nazywa podstawowe rodzaje malarstwa ze
względu na temat (np. martwa natura, portret, pejzaż)
− wypowiada się na temat oglądanych wytworów sztuki
obrazu, fotografii, rzeźby
• określa ich nastrój, kolorystykę i kształt
• opowiada o tym, co znajduje się na pierwszym,
a co − na drugim planie
− rozpoznaje sztukę ludową regionu, w którym mieszka
− wie, jakie ważne zabytki można obejrzeć w jego mieście
i okolicy
− potrafi rozpoznać i nazwać wybrane techniki malarskie: malarstwo olejne, malarstwo na szkle, akwarela,
witraż, kolaż
−zna nazwiska sławnych malarzy (np. J. Matejko,
S. Wyspiański)
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Uwrażliwianie
na sztukę
− zna wygląd wybranych pomników i potrafi je nazwać
(np. warszawska Syrenka, Smok Wawelski, pomnik
Fryderyka Chopina)
− rozpoznaje charakterystyczne budowle o ciekawej
architekturze i potrafi je nazwać (np.: Wawel, Zamek
Królewski w Warszawie, wieża Eiffla)
− zwraca uwagę na funkcjonalność urządzonych pomieszczeń i ich estetyczny wygląd
− jest wrażliwe na piękno przyrody
Twórczość plastyczna
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
− wykonuje prace plastyczne przedstawiające ludzi i świat
przyrody
− stara się w pracy plastycznej zobrazować ruch, np. pojazdów, ludzi
− próbuje zachować proporcje, rysując postać człowieka
− potrafi rozplanować pracę plastyczną (np.: rysunek,
malunek, wydzierankę itp.) na całej powierzchni
kartonu)
−tworzy prace plastyczne inspirowane przez utwór
muzyczny lub literacki
• stara się przedstawić nastrój
− wykonuje prace plastyczne różnymi technikami:
• rysuje kredkami świecowymi i ołówkowymi, kredą,
węglem, patykiem, świecą
• maluje farbami klejowymi, akwarelowymi, plakatowymi, także mieszanymi z trocinami, kaszą lub piaskiem
• wycina z papieru wycinanki i tworzy z nich formy
płaskie oraz przestrzenne
• wydziera różne kształty z papieru
− korzysta z różnego rodzaju materiałów, takich jak: karton, tektura, folia, płótno, szkło
− potrafi malować pędzlami różnej grubości
− umie wykorzystać papierowe figury geometryczne,
szablony, materiał przyrodniczy itp. podczas tworzenia
kompozycji
− potrafi zaplanować wykonanie pracy plastycznej
• wybiera technikę dostosowaną do swoich zamierzeń
• umie uzasadnić dokonany wybór
– wypowiada się na temat prac wykonanych przez siebie
i kolegów
− odtwarza w działalności plastycznej charakterystyczne
cechy sztuki ludowej swojego regionu (np. wycinanki
papierowe)
− potrafi współpracować w trakcie wykonywania zespołowych prac plastycznych (np. makiety parku, placu zabaw)
− umie wykonać prace plastyczno-techniczne według
wzoru
− robi upominki dla członków swojej rodziny i kolegów
według własnego pomysłu
− podejmuje próby projektowania (np. stroju na bal,
okładki do albumu)
49
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− eksperymentuje z materiałem plastycznym
• miesza dowolnie farby w poszukiwaniu nowych ciekawych odcieni kolorów
• wykonuje połączenia różnych materiałów w sposób
wymyślony przez siebie
− tworzy różne projekty, np. ustawienie mebli w pokoju,
urządzeń i sprzętów na placu zabaw, ułożenie rabatek
w ogrodzie
50
Treści programowe
OBSZAR 10. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie
zainteresowań technicznych
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
Zabawy konstrukcyjne
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
− wykonuje złożone budowle z klocków różnego rodzaju − umie budować złożone konstrukcje przestrzenne
• potrafi składać klocki o odmiennych kształtach i wiel- − wykorzystuje dostępne materiały do tworzenia nowych
kościach
form według własnego pomysłu (np. z pudełka i korków
• umie montować klocki za pomocą zaczepów i skręcać wykonuje samochód lub rakietę)
elementy śrubkami
− buduje zespołowo konstrukcje, wykorzystując sprzęty
i przedmioty, takie jak pudła kartonowe, gazety, krzesełka, koce
• planuje kolejne etapy działania
• słucha pomysłów kolegów
• realizuje zadania zgodnie z ustalonym planem
− zauważa związek przyczynowo-skutkowy między działaniem a efektem pracy, między rodzajem materiału
konstrukcyjnego a uzyskanym wynikiem
− łączy różnorodne materiały w czasie wykonywania prac
technicznych, np. papier z tkaniną, glinę z surowcami
wtórnymi
• wykorzystuje materiał w sposób oszczędny, np. nie
wycina elementów ze środka kartki
− umie zrobić według własnego pomysłu lub zgodnie
ze wzorem składanki papierowe z papieru o dowolnym
kształcie, np. kwadratu, prostokąta, koła
• zauważa, że rezultat zależy od precyzyjnego zaginania
papieru
− wykorzystuje proste narzędzia podczas majsterkowania
• umie prawidłowo i ostrożnie posługiwać się przyborami, np. nożyczkami czy igłą groszówką
− podejmuje prace techniczne i wie przy tym, jaki efekt
chce uzyskać
• potrafi wykorzystać własne umiejętności techniczne
• wybiera potrzebne materiały i narzędzia
− umie ulepić dowolne kształty z plasteliny, modeliny,
masy papierowej, gliny
• lepi formy z jednego kawałka masy plastycznej
− potrafi budować z piasku i śniegu
Poznawanie zawodów
Zakres
− interesuje się pracą ludzi wykonujących różne zawody
(np. sprzedawca, kucharka, kierowca, ilustrator)
• wie, do czego służą wykorzystywane przez nich narzędzia i urządzenia
− zna społeczne znaczenie określonych zawodów (np.
policjant, strażak, lekarz)
• podejmuje zabawy tematyczne, w których przyjmuje wybrane role społeczne
• prowadzi dialog i naśladuje czynności zgodnie z podjętą rolą
− wykonuje prace gospodarcze i podejmuje działania na
rzecz innych
− pamięta o wykonywaniu obowiązków i wywiązuje się
z nich sumiennie
− rozumie znaczenie i wartość wykonanej pracy
− szanuje pracę innych (np. prace plastyczne kolegów,
ułożone budowle z klocków)
− potrafi powiedzieć, jakie rzemiosła wykonują ludzie
mieszkający w okolicy (np. kowal, pszczelarz, szewc,
stolarz, kuśnierz)
− wie, czym zajmują się osoby wykonujące nowe zawody
(np. grafik komputerowy, informatyk, dietetyk)
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Świat techniki
51
− rozumie pojęcie pojazdy
• potrafi wskazać lądowe, powietrzne i wodne środki
lokomocji (np. pociąg, samolot, statek)
• rozpoznaje środki transportu służące do przewozu
ładunków (np. ciężarówka, wywrotka, śmieciarka)
• umie nazwać i określić zastosowanie takich pojazdów, jak karetka pogotowia, wóz strażacki
− wie, że urządzenia techniczne ułatwiają ludziom pracę
• zna ich zastosowanie w szybkim przekazywaniu informacji na odległość (np. telewizor, komputer)
• orientują się, że służą one rozrywce (np. odtwarzacz
CD)
− zna urządzenia wykorzystywane w gospodarstwie domowym i umie powiedzieć, do czego służą
− respektuje zasadę korzystania z urządzeń technicznych
tylko za zgodą dorosłych
− wie, w jaki sposób korzysta się z telefonu stacjonarnego i komórkowego
− umie wskazać siłę napędową różnych środków transportu (np. wiatr, silnik elektryczny, silnik spalinowy)
− zna kolejne etapy postępu w zakresie przekazywania
informacji na odległość: posłaniec, telegraf, telefon,
poczta elektroniczna
− zna różne źródła energii (np. słońce, woda, wiatr) oraz
źródła prądu (np. bateria)
• wie, że prąd można produkować, wykorzystując siłę
wiatru, spadek wody i ciepło słoneczne
− potrafi opisać cechy i właściwości materiałów
• odróżnia metal, plastik, papier, drewno
• zna właściwości magnesu
• wie, że ciężkie przedmioty opadają w wodzie na
dno, a lekkie unoszą się na jej powierzchni
− umie określić właściwości badanych ciał i substancji
na podstawie wykonanych doświadczeń (np. rozpuszczalność w wodzie, przewodzenie ciepła, opadanie
w powietrzu, wprowadzanie przedmiotów w ruch za
pomocą równi pochyłej)
− wykonuje eksperymenty i doświadczenia, stosując się
dokładnie do instrukcji
− potrafi uważnie obserwować, analizować i wyciągać
wnioski w trakcie prowadzonych zabaw badawczych
− rozumie, jak powstaje cień
• wie, że światło jest konieczne do powstania cienia
• umie utworzyć cień na ścianie (np. za pomocą
lampy, latarki)
• dostrzega, że długość i wyrazistość cienia zależą od
natężenia światła i odległości między źródłem światła, a przedmiotem rzucającym cień
− wie, w jaki sposób powstaje odbicie lustrzane
• zauważa odbicie w wodzie i na gładkich błyszczących
powierzchniach
• potrafi wymienić przykłady wykorzystania luster
(np. lusterko samochodowe, stomatologiczne)
− wykonuje eksperymenty na podstawie zdobytych wiadomości z wykorzystaniem dostępnych materiałów
i przyrządów (np. szkła powiększającego, magnesów)
Zabawy badawcze i eksperymentowanie
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
Rozpoznawanie zjawisk atmosferycznych, obserwacja pogody
OBSZAR 11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń
− rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne występujące w różnych porach roku (opady deszczu i śniegu,
wiatr, burza, szron, tęcza)
• łączy określone zjawiska atmosferyczne z porą
roku (np. zimą pada śnieg, latem często występują
burze)
− rozumie znaczenie określeń dotyczących pogody i zjawisk atmosferycznych (mgła, przymrozek, mżawka,
zawieje i zamiecie śnieżne, oblodzenie, odwilż, roztopy,
upał)
− wie, że latem dzień jest najdłuższy, a zimą szybko
zapada zmrok
− prowadzi samodzielnie tygodniowy kalendarz pogody
− potrafi odczytać na termometrze, czy temperatura jest
poniżej czy powyżej zera
− rozumie zjawisko powstawania tęczy
• rozpoznaje i nazywa kolejne kolory występujące
w tęczy
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Rozpoznawanie zjawisk atmosferycznych, obserwacja pogody
Treści programowe
− orientuje się, że wiosną robi się coraz cieplej, a jesienią
temperatura spada i jest coraz zimniej
− wie, na czym polega obieg wody w przyrodzie, odparowania pod wpływem ciepła, poprzez skraplanie się
wody i powstawanie chmur do opadów
• zna określenia oznaczające różne natężenie i częstotliwość opadów deszczu (kropi, leje, opady przelotne
i ciągłe)
• zauważa zmiany skupienia wody pod wpływem
temperatury: zamarzanie, skraplanie, parowanie
• wie, jakie właściwości fizyczne mają śnieg i lód
• łączy występowanie mrozu z tworzeniem się lodu
i szronu, powstawaniem sopli
• dostrzega, że płatki śniegu mają symetryczny kształt
− rozumie, że wiatr to ruch powietrza
• potrafi wskazać kierunek wiatru i określić jego siłę
(lekki wiaterek, silny wiatr, wichura)
• zauważa, że wiatr potęguje odczucie chłodu
− próbuje przewidzieć, jaka będzie pogoda, obserwując
niebo (np. kojarzy, że przed burzą pojawiają się na niebie ciemne chmury i wieje silny wiatr)
− zapisuje za pomocą umownych znaków zaobserwowaną pogodę
−rozumie wiadomości przekazywane w prognozie
pogody
• wie, co oznaczają znaki synoptyczne
− umie skorzystać z informacji przekazywanych w prognozie pogody, np. wkłada kalosze i kurtkę przeciwdeszczową, kiedy zapowiadane są opady deszczu
Unikanie zagrożeń spowodowanych
zjawiskami atmosferycznymi
52
− wie, że określone zjawiska atmosferyczne mogą być
groźne dla zdrowia i życia człowieka
− potrafi zachować się odpowiednio do panujących
warunków atmosferycznych
• ubiera się stosownie do pogody
• zna sposoby przeciwdziałania marznięciu – wkładanie kilku warstw odzieży, oddychanie przez nos,
wykonywanie energicznych ruchów
• umie zabezpieczyć się przed silnym słońcem i przegrzaniem (picie dużej ilości wody, stosowanie kremów z filtrem UV, zakładanie nakryć głowy i okularów przeciwsłonecznych)
• zna zasady bezpiecznego zachowania się w czasie
burzy (np. nie biega i nie chowa się pod drzewem)
• wie, jakie niebezpieczeństwo stanowi silny porywisty wiatr
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− wie, że istnieją różne kosmetyki zabezpieczające przed
niebezpiecznym działaniem warunków atmosferycznych (np. do ochrony przed mrozem stosuje się tłuste
kremy, a przed silnym słońcem − kremy z filtrem UV)
Poznawanie pór roku
OBSZAR 12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt
− wiąże obchodzone święta i ważne wydarzenia z porą
roku (np. święta Bożego Narodzenia są w zimie,
a Dzień Matki − wiosną)
• orientuje się, w jakim miesiącu obchodzi urodziny
− wie, że pory roku mają wpływ na zachowanie się zwierząt i ludzi
− dostrzega związek między rodzajem pogody i temperaturą powietrza a porą roku
− zauważa i potrafi określić zmiany zachodzące w przyrodzie wraz ze zmieniającymi się porami roku:
− wie, że cukier produkowany jest między innymi z buraków cukrowych
− orientuje się, jakie potrawy można zrobić z warzyw
(np. ziemniaków)
− rozpoznaje i nazywa podstawowe rodzaje zbóż uprawianych w naszym kraju: pszenicę, żyto, owies
• orientuje się, jakie prace polowe wykonywane są
wiosną, a jakie − latem i jesienią
• wie, w jaki sposób powstaje chleb – „od ziarenka do
bochenka”
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
Poznawanie pór roku
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Jesień
− potrafi wymienić charakterystyczne cechy jesieni
• dostrzega, że słońce pojawia się na niebie rzadko,
często pada deszcz i wieje silny wiatr, występuje
mgła, na dworze coraz wcześniej robi się ciemno
• określa różnice między wczesną a późną jesienią
− wiąże zauważane zmiany wyglądu otoczenia z warunkami atmosferycznymi (np. po opadach deszczu tworzą się rozległe kałuże i błoto, wiatr strąca kolorowe
liście z drzew)
− rozpoznaje i nazywa barwy jesiennych liści
− rozumie, dlaczego jesienią opadają liście z drzew,
a drzewa iglaste są zielone przez cały rok
− rozróżnia liście klonu, kasztanowca, dębu i jarzębiny
oraz umie wskazać ich owoce
− wie, że zwierzęta przygotowują się do zimy, robiąc zapasy, szukając miejsca na zimowy sen, zmieniając sierść
− potrafi wymienić wybrane gatunki ptaków odlatujących z Polski przed zimą oraz przylatujących do naszego kraju na zimę
− umie rozpoznać oraz zna nazwy warzyw i owoców
zbieranych jesienią w ogrodach, na polach, w sadach
• wie, jakie potrawy i przetwory można z nich zrobić
− zna charakterystyczne kwiaty jesieni (np. astry, wrzosy)
− opowiada o pracach wykonywanych jesienią w ogrodach, np. zbieranie warzyw, grabienie zwiędłych
roślin
Zima
− potrafi wymienić charakterystyczne cechy zimy
• zauważa, że noce są bardzo długie, a dni − krótkie
• wiąże niską temperaturę z opadami śniegu, zamarzaniem powierzchni zbiorników wodnych i tworzeniem się kry
− rozumie, jakie znaczenie ma pokrywa śnieżna dla roślin
• wie, w jaki sposób ludzie zabezpieczają rośliny przed
mrozem
– pomaga zwierzętom przetrwać zimę
• dokarmia ptaki i − jeśli istnieje taka możliwość −
zwierzęta leśne
• rozumie, że owoce zachowane na drzewach i krzewach stanowią pokarm dla ptaków
− rozpoznaje na śniegu ślady ptaków i tropy zwierząt
Wiosna
− potrafi określić cechy wczesnej i późnej wiosny
− dostrzega, że dni są coraz dłuższe i cieplejsze
− rozumie, że topnienie śniegu i lodu jest spowodowane
podnoszeniem się temperatury na skutek operowania
promieni słonecznych
− wie, jakie zmiany zachodzą w świecie roślin i zwierząt:
zieleni się trawa, na drzewach pojawiają się pąki i liście, kwitną wiosenne kwiaty, zwierzęta i owady budzą
się ze snu zimowego, ptaki zakładają gniazda
• rozpoznaje i nazywa kwiaty zwiastujące wiosnę
(zawilec, przebiśnieg, krokus, sasanka)
– umie zasadzić cebulę, posiać nasiona, aby wyhodować
roślinę
• wie, jakie muszą być zachowane warunki dla ich
wzrostu
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
53
54
Zakres
Treści programowe
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
Świat roślin
Lato
− opisuje wygląd letniego krajobrazu
− wie, że latem dni są bardzo długie, a noce −krótkie
− dostrzega zmienną pogodę (częste deszcze, bardzo
wysoka temperatura otoczenia)
• rozumie, dlaczego letnia pogoda sprzyja bujnemu
rozwojowi roślin
− rozpoznaje letnie owoce ogrodowe: truskawki, maliny,
porzeczki
− potrafi nazwać owoce leśne: jagody, poziomki, jeżyny
− umie rozpoznać wybrane środowiska przyrodnicze,
np. łąkę, pole
• wie, jakie rośliny uprawiane są przez człowieka
• orientuje się, jakie prace polowe wykonywane są latem
− rozpoznaje i nazywa poznane środowiska przyrodnicze, np. las, park, łąkę, pole
• potrafi wymienić ich charakterystyczne cechy
− rozumie, że rośliny potrzebują do wzrostu światła,
odpowiedniej temperatury i wilgotności podłoża
− dostrzega związek między stadiami rozwoju rośliny
a porą roku (np. na gałęziach drzew widoczne są zmiany:
wczesną wiosną – pąki, potem liście i kwiaty, latem –
owoce, jesienią – opadają liście)
− nazywa części roślin kwiatowych, wyróżnia: korzeń,
łodygę, liść, kwiat
− nazywa części drzew: korzeń, pień, konar, liść, kwiat,
owoc
− wskazuje, które części rośliny są jadalne (np. owoc –
pomidor; kwiat – kalafior, korzeń – marchewka)
− zna etapy rozwoju niektórych roślin i zwierząt
• umie wyodrębnić fazy rozwoju rośliny na podstawie
założonej hodowli (np. fasoli)
− wie, że rośliny są ważnym składnikiem pokarmu ludzi,
zwierząt i ptaków
− potrafi założyć hodowlę roślin i zapisywać w formie
obrazkowej kolejne etapy jej rozwoju
− rozpoznaje i nazywa środowiska przyrodnicze niewystępujące w naszym kraju (np. pustynia, las tropikalny)
• rozpoznaje wybrane rośliny egzotyczne (np. palma,
kaktus)
− wie, że niektóre rośliny, nazywane ziołami, mają właściwości lecznicze (np. rumianek i mięta)
Świat zwierząt
Poznawanie pór roku
– wykonuje proste prace w ogródku przedszkolnym
• grabi grządki
• wysiewa nasiona kwiatów i warzyw
• dba o zasadzone rośliny
− wie, jakie warunki są potrzebne zwierzętom do prawidłowego rozwoju – przestrzeń życiowa, bezpieczeństwo, pokarm
• potrafi uszeregować kolejne stadia rozwoju motyla
• wie, jak przebiega rozwój ssaków
− nazywa rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych (np. w lesie: dzik, sarna; nad
stawem: żaba, jaszczurka; na polu: mysz, zając)
− rozpoznaje i nazywa owady żyjące w naturalnym środowisku (np. osa, chrabąszcz)
− zna sposoby przystosowania się zwierząt do ich naturalnego środowiska (np. tryb życia, sposób odżywiania
się, ubarwienie)
− rozumie, że obserwowane zachowania zwierząt mają
związek ze zmieniającymi się porami roku
• wie, że ptaki wiosną zakładają gniazda, wysiadują
jaja i wychowują pisklęta
• potrafi opowiedzieć, jak zwierzęta jesienią przygotowują się do zimy, np. szukają bezpiecznego schronienia i gromadzą zapasy
− wie, jak wyglądały i jak się nazywały niektóre zwierzęta prehistoryczne
− rozumie pojęcia owady pożyteczne i szkodniki
• zna rolę, jaką pełnią w środowisku przyrodniczym
mrówki, dżdżownice
• rozumie, dlaczego korniki, stonki ziemniaczane
uważa się za szkodniki
− wie, dlaczego pszczoły są hodowane przez człowieka
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Świat
zwierząt
− rozpoznaje niektóre zwierzęta i ptaki mieszkające na
wolności na innych kontynentach (np. wielbłąd, pingwin)
− potrafi opiekować się zwierzętami hodowanymi w domu,
zna ich zwyczaje i zachowania
Ochrona przyrody
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
− zauważa, że działalność człowieka może mieć negatywny wpływ na środowisko naturalne
• wie, że powietrze zanieczyszczają spaliny samochodowe i dym wydobywający się z kominów
• orientuje się, że ścieki odprowadzane z dużych zakładów przemysłowych i gospodarstw domowych
oraz środki chemiczne służące do ochrony roślin
mogą zanieczyszczać wody rzek i jezior
– potrafi wymienić i rozumie działania podejmowane
przez człowieka w celu ochrony przyrody:
• wie, jakie znaczenie ma budowa oczyszczalni ścieków
• rozumie, że filtry na kominach zapobiegają zanieczyszczeniu powietrza
• rozpoznaje symbol recyklingu i wie, co on oznacza
• wie, jak należy postępować z niewykorzystanymi
lekarstwami, zużytymi bateriami i sprzętem elektrycznym
• zna niektóre gatunki zwierząt i roślin będące pod
ochroną i rozumie, dlaczego są chronione (np. żubr,
niedźwiedź brunatny, przylaszczka, konwalia majowa)
• rozumie sens akcji na rzecz ochrony środowiska
(np. Dzień Ziemi) i bierze w nich udział
– podejmuje świadome działania chroniące środowisko
naturalne
• wie, w jaki sposób należy oszczędzać wodę
• umie segregować odpady według ich rodzaju
• zna oznaczenia pojemników na surowce wtórne
• wyłącza zbędne oświetlenie
− rozumie, że życie ludzi, związane jest ze środowiskiem
przyrodniczym
• wyróżnia takie składniki środowiska naturalnego,
jak gleba, powietrze, woda
− przestrzega zasad właściwego zachowania się (np.
w lesie, parku)
• nie płoszy zwierząt i ptaków głośnym zachowaniem
• wyrzuca do śmietnika lub zabiera ze sobą opakowania po jedzeniu i napojach
55
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− zna parki narodowe i pomniki przyrody znajdujące się
w najbliższej okolicy
− wie, jakie stosuje się sposoby oczyszczania wody: filtry
oczyszczalnie ścieków
− potrafi prostymi metodami sprawdzić czystość śniegu
i powietrza
− rozpoznaje i nazywa wybrane minerały, np. sól kamienną, węgiel, kredę
• wie, jak się wydobywa sól i węgiel
• zna zastosowanie poznanych minerałów
Orientacja przestrzenna
OBSZAR 13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną
− określa prawą i lewą stronę ciała
− umie wymienić wszystkie części ciała
• zauważa części pojedyncze i podwójne
– ustala położenie przedmiotów w przestrzeni, stosując
właściwe zwroty
– posługuje się pojęciami dotyczącymi położenia przedmiotów w odniesieniu do własnego ciała: na prawo, na
lewo, naprzeciw
− pokazuje kierunki w odniesieniu do własnego ciała
− umie poruszać się w przestrzeni zgodnie z poleceniem
(np. idź w prawo, w lewo)
− potrafi wskazać prawą i lewą stronę ciała osoby stojącej naprzeciw
− podejmuje próby określania kierunku w stosunku
do innego punktu odniesienia (np. innej osoby lub
przedmiotu)
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
− zna cyfry oznaczające liczby
− rozumie znaczenie podstawowych znaków matematycznych i potrafi przy ich użyciu porównać liczebność
i zapisać proste działania matematyczne
• rozwiązuje proste zadania z treścią, zapisując działania znakami matematycznymi
• próbuje układać treść zadania do podanej formuły
matematycznej, np. 4 + 2 = 6
Liczenie
− umie liczyć minimum w zakresie 10, posługując się
poprawnie liczebnikami głównymi
− potrafi rozróżnić błędne liczenie od poprawnego
− podaje poprawnie liczbę liczonych elementów
• liczy, niezależnie od układu, wszystkie zgrupowane
przedmioty
• rozumie, że może rozpocząć liczenie w dowolnym
miejscu i nie ma to wpływu na wynik liczenia
• wie, że w liczeniu ostatni wypowiedziany liczebnik
oznacza wynik
− posługuje się prawidłowo liczebnikami porządkowymi
w znanym sobie zakresie
• umie określić miejsce przedmiotu w szeregu, a także
miejsce poprzedniego i następnego obiektu
− porównuje liczebność zbiorów, licząc i działając na
konkretach
• stosuje poprawnie określenia: więcej o, mniej o, tyle samo
• wie, że na równoliczność zbiorów nie mają wpływu
wielkość i kształt liczonych elementów
− porządkuje zbiory w ciągu rosnącym i malejącym
− wykonuje działania dodawania i odejmowania, licząc
konkretne przedmioty
Figury geometryczne
Treści programowe
− potrafi rozpoznać i nazwać kształty figur geometrycznych płaskich i przestrzennych: koło, kwadrat, prostokąt, trójkąt, kulę, sześcian
− zauważa podobieństwa i różnice między kształtami figur
− umie odtworzyć kształt figur (np. rysuje, wycina z papieru, układa z patyczków, lepi z plasteliny)
− dostrzega występowanie osi symetrii dzielącej przedmioty na dwie jednakowe części (np. składa papierowe
płaskie figury geometryczne zgodnie z ich osią symetrii – koło, prostokąt, wielokąty foremne)
− dostrzega symetrię występującą w naturze (np. płatki
śniegu, skrzydła motyla)
− tworzy mozaiki geometryczne z różnorodnych wielokątów
− wie, w jaki sposób dokonuje się pomiaru długości
• umie mierzyć, posługując się wspólną miarą,
np. klockiem, ołówkiem, kawałkiem sznurka
• wykorzystuje zdobyte umiejętności w praktycznym
działaniu
− potrafi uporządkować przedmioty w ciągu rosnącym
i malejącym ze względu na wskazany wymiar: długość,
szerokość, wysokość
− umie porównać ciężar przedmiotów
− waży na wadze szalkowej za pomocą wspólnej miary,
np. jednakowych drewnianych klocków
• określa różnicę ciężaru ważonych przedmiotów:
cięższy od, lżejszy od, waży tyle samo
− wie, że ciężar przedmiotu zależy nie od jego wielkości,
ale od materiału, z którego został on wykonany
− rozumie, że woda i ciała sypkie przyjmują kształt naczyń, w których się znajdują
− potrafi ustalić za pomocą wspólnej miary ilość płynów
i ciał sypkich w naczyniach o różnej wielkości i o różnym kształcie
− orientuje się, że ilość płynów lub ciał sypkich zawartych w naczyniach nie zależy od kształtu tych naczyń
− wykorzystuje zdobyte umiejętności mierzenia wspólną
miarą w praktycznym działaniu
− potrafi dokonać pomiaru za pomocą linijki lub miary
krawieckiej
− zna nazwy jednostek miar, np. kilogram, litr, centymetr
Miara
56
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Układy rytmiczne i następstwo czasu
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
− potrafi naśladować ruchy według kolejności pokazanej
przez nauczyciela, a następnie samodzielnie je powtarzać (np. podskok, przysiad, wyprost − podskok...)
− zauważa regularność w układzie przedmiotów i umie
kontynuować rytm, układając kolejne sekwencje, np.
klocek czerwony, zielony, niebieski − klocek czerwony...
− umie odwzorować zauważoną regularność w innej formie
• potrafi ułożyć z klocków usłyszany rytm
• wyklaskuje lub wystukuje narysowany rytm (np.
I_II_II − I_II_II − I...)
• pokazuje ruchem ułożony rytm (np. według ustalenia: krążek to podskok, szarfa to przysiad, woreczek
to stanie na jednej nodze, krążek to...)
• próbuje rysować lub układać rytm do wykonanych
sekwencji ruchowych, np. podskok, krok w bok,
przysiad − to
− zna stałe naturalnie występujące następstwa czasu: dni
i nocy, dni tygodnia i miesięcy w roku, pór roku
• kojarzy następstwo dnia i nocy ze wschodem i zachodem słońca
− używa poprawnie nazw pór dnia: rano, południe,
wieczór
− rozumie i stosuje określenia następstwa czasu: dzisiaj,
wczoraj, jutro
− wymienia w kolejności nazwy dni tygodnia
• wie, jaki dzień tygodnia jest dzisiaj, a jaki będzie jutro
− zna nazwy pór roku i wymienia je w prawidłowej
kolejności
• wie, jaka pora poprzedza wskazaną porę roku i jak
nazywa się ta, która po niej następuje
− orientuje się, że rok składa się z 12 miesięcy następujących kolejno po sobie
− nazywa bieżący miesiąc
57
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− zna kolejne nazwy miesięcy
− rysuje lub tworzy rytmy z dostępnych przedmiotów
według własnego pomysłu
− potrafi odczytać pełną godzinę na zegarze tarczowym
− potrafi powiedzieć, jaki dzień tygodnia był wczoraj
Percepcja wzrokowa
OBSZAR 14. Tworzenie warunków do doświadczeń językowych i komunikacyjnych w zakresie
reprezentatywnej i komunikatywnej funkcji języka (ze szczególnym uwzględnieniem
nabywania umiejętności czytania)
− potrafi opowiedzieć, co przedstawia obrazek
• dostrzega i określa cechy przedstawionych przedmiotów i postaci
− umie odpowiedzieć na pytania o szczegóły obrazka,
oglądanego przez chwilę
− zgaduje, kojarząc fakty, o którym obrazku opowiadają
nauczyciel lub inne dziecko
− opowiada na podstawie oglądanych fragmentów, co
może przedstawiać ilustracja
− wskazuje co najmniej 6 szczegółów różniących 2 porównywane obrazki
− zauważa, jakie zmiany nastąpiły we wcześniej oglądanym układzie elementów
− potrafi połączyć przedmioty przedstawione na obrazku z ich konturowymi rysunkami
− spostrzega takie same symbole i znaki graficzne
− układa budowle z klocków według podanego wzoru
− tworzy kompozycje z elementów mozaiki geometrycznej
według własnego pomysłu lub odwzorowuje podany wzór
− składa obrazek z wielu elementów różnego kształtu (np.
obrazek pocięty na trójkąty lub inne dowolne kształty)
− umie przerysować na kratkowanej kartce wzór złożony
z figur geometrycznych
− potrafi dorysować brakującą część rysunku według osi
symetrii pionowej lub poziomej
− rysuje odbicie lustrzane przedmiotu o prostych kształtach
− układa puzzle z wielu elementów
− potrafi dokończyć według własnego pomysłu rysunek,
wykorzystując narysowaną na kartce nieregularną linię
− rozpoznaje zapamiętane litery występujące osobno
i w napisie
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Sprawność manualna i koordynacja
wzrokowo-ruchowa
− umie posługiwać się szablonami i dokładnie obrysowuje kształty
− tworzy kompozycję z elementów wydzieranych z papieru
− potrafi posługiwać się przyborami do rysowania
• trzyma prawidłowo ołówek, kredkę, flamaster
• dostosowuje nacisk do przyboru, z którego korzysta
− umie pokolorować obrazek według podanego kodu
− rysuje i układa wzory w układzie pasowym poziomym
na ograniczonej powierzchni, zachowując prawidłowy
kierunek od strony lewej do prawej
• umie rysować szlaczki i wzory literopodobne według
wzoru i własnego pomysłu w szerokiej liniaturze
− mieści się między dwoma liniami, np. rysując drogę
w labiryncie
− wycina dowolne kształty i po zaznaczonej linii, sprawnie posługując się nożyczkami
− rysuje wzory graficzne i kontury przedmiotów
• potrafi precyzyjnie narysować po linii i wykropkowanym śladzie
− odrysowuje kształty przez kalkę techniczną
− potrafi wyciąć formy symetryczne ze złożonego na
kilka części papieru
− tworzy szlaczki i wzory literopodobne, rysując je
w liniaturze
Orientacja na kartce
papieru
Treści programowe
−rozumie określenia oznaczające miejsce na kartce
papieru
• potrafi wskazać środek kartki, górny lewy i prawy róg,
dolny lewy i prawy róg
• umie narysować lub ułożyć elementy na kartce papieru we wskazanym miejscu
− odwzorowuje na ograniczonej płaszczyźnie układ elementów z zachowaniem miejsca ich położenia
− rysuje na kratkowanym papierze szlaczki i labirynty,
zgodnie z podanym wzorem
− rysuje na kratkowanym papierze według instrukcji
nauczyciela bądź wzoru, rozpoczynając od zaznaczonego punktu
− rozpoznaje i nazywa słyszane odgłosy i dźwięki
• umie dopasować obrazki do usłyszanych odgłosów
(np. pochodzące z dworca kolejowego, placu zabaw,
wiejskiego podwórka)
• precyzyjnie wskazuje kierunek, z którego dobiega
dźwięk
• wybiera spośród wielu przedmiotów 2, które wydają taki sam dźwięk
• umie policzyć usłyszane dźwięki i odwzorowuje ich
liczbę, rysując określone znaki, układając np. kasztany lub wykonując umówione ruchy, np. tupnięcia
− wyodrębnia wyrazy w zdaniu i potrafi je policzyć
• układa schemat zdania, np. z klocków
• określa miejsce wyrazu w zdaniu: na początku,
na końcu, w środku
• porównuje długość zdań
− dokonuje analizy i syntezy sylabowej wyrazów
• wymienia kolejne sylaby w wyrazie
• układa model sylabowy wyrazu
• porównuje długość wyrazów, licząc sylaby
• potrafi odgadnąć wyraz wypowiadany sylabami
− analizuje wyrazy proste fonetycznie, dzieląc na głoski
• umie wyszukać przedmiot, którego nazwa rozpoczyna się lub kończy podaną głoską
• wyodrębnia głoski w nagłosie, w wygłosie lub w środku wyrazu
• potrafi głoskować wyrazy
− rozwiązuje zagadki sylabowe, np. wymyśla wyrazy rozpoczynające się wskazaną sylabą, wskazuje przedmiot,
którego nazwa zawiera określoną liczbę sylab
− wskazuje wyrazy różniące się jedną głoską, np. nos −
kos, młotek − płotek
− dokonuje swobodnie analizy i syntezy wyrazów
−rozwiązuje rebusy sylabowo-obrazkowe i literowo-obrazkowe
Percepcja słuchowa
58
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Zainteresowanie książką
59
− jest zainteresowane słuchaniem dłuższych opowiadań
i wierszy
• wypowiada się na temat wysłuchanego utworu (np.
czy był ciekawy, jak mu się podobał, czy dowiedziało się czegoś nowego)
• identyfikuje się z bohaterami literackimi
• potrafi określić myśl przewodnią opowiadania i morał w bajkach
− rozpoznaje i nazywa różne rodzaje książek: albumy,
słowniki, encyklopedie, książki kucharskie
• orientuje się, że w książkach można odszukać informacje na różne tematy
− wie, w jaki sposób powstaje książka
• potrafi nazwać osoby, które są zaangażowane w powstanie książki, i określa, na czym polega ich praca
(np. pisarz lub poeta, ilustrator, redaktor, drukarz)
− dba o książki i potrafi obchodzić się z nimi tak, aby
nie uległy one zniszczeniu
− wykonuje własne książeczki, rysując kolejne sceny
znanego opowiadania lub znanej bajki albo wymyślone przez siebie historie
− wie, w jaki sposób wytwarza się papier
− zna historię powstania książek: przekazywanie podań
z pokolenia na pokolenie, wykuwanie informacji
w skale, przepisywanie ręczne, drukowanie za pomocą
matrycy
− czyta podpisy pod obrazkami, zdania i krótkie teksty
w powiązaniu z obrazkiem
− układa zdania do treści ilustracji z rozsypanki wyrazowej
− potrafi rozwiązywać krzyżówki wyrazowo-obrazkowe
− potrafi odszukać swoją wizytówkę z imieniem i nazwiskiem
− odczytuje globalnie wyrazy znane w powiązaniu z przedmiotem lub przedstawiającym go obrazkiem
− rozpoznaje napisy znajdujące się w okolicy i rozumie ich
znaczenie (np. „apteka”, „poczta”, rożne nazwy sklepów)
− wie, że informacje mogą być przekazane w formie znaku graficznego albo rysunku
• orientuje się, że przekreślony obrazek oznacza zakaz
(np. przekreślony rysunek psa informuje, że nie wolno wchodzić z psami)
• odczytuje globalnie napisy umieszczone w sali przedszkolnej, oznaczające nazwy kącików i zabawek (np.
dom lalek, klocki, sklep, kącik książki, kącik przyrody,
gry)
• potrafi uczestniczyć w zabawach opartych na znakach graficznych (np. w grach tropiących „poszukiwanie skarbu” itp.)
− wymyśla i rysuje symbole, układając gry planszowe
− koduje informacje w formie symbolicznego zapisu, np.
wymyśla symbole oznaczające codzienne czynności
− układa samodzielnie rozbudowane gry planszowe,
zapisując w formie symbolu rysunkowego wymyślane
przygody
Rozumienie symboli
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
Rodzina
OBSZAR 15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne
− zna imiona i nazwiska członków rodziny
• nazywa członków rodziny i określa relacje między
nimi, np. ciocia jest siostrą mojej mamy
• potrafi ułożyć drzewo genealogiczne swojej rodziny
począwszy od dziadków
− opisuje, jakie role pełnią członkowie rodziny w jego domu
− umie opowiedzieć, na czym polega praca zawodowa
rodziców
−podejmuje ustalone prace domowe (np. podlewa
kwiatki, porządkuje swoje rzeczy)
− identyfikuje się ze swoją rodziną i okazuje więź emocjonalną z najbliższymi
• wie, jakie uroczystości obchodzone są w jego rodzinie
• wykonuje upominki dla członków rodziny z okazji
ich święta (np. imieniny, urodziny)
• zna tradycje rodzinne związane z obchodzeniem różnych świąt, np. z okazji Dnia Dziecka cała rodzina
idzie na lody
− łączy symbole i potrawy z różnymi świętami (np. dzielenie się opłatkiem w Boże Narodzenie)
− potrafi opowiedzieć o historii swojej rodziny
− wykonuje album rodziny, wklejając podpisy z imionami pod fotografiami
60
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
Region
• potrafi śpiewać popularne kolędy
− pomaga w przygotowaniach do świąt (np. maluje pisanki, wykonuje karty świąteczne)
− zna miejscowość, w której mieszka
• wskazuje herb miasta i regionu
• potrafi wymienić najważniejsze miejsca lub obiekty
z najbliższej okolicy (np. pomniki, muzea, zabytki
architektury)
• umie wskazać obiekty użyteczności publicznej położone blisko miejsca zamieszkania (np. poczta, komisariat policji, przychodnia lekarska, szpital, apteka,
straż pożarna, szkoła, dom kultury)
• wie, jakie role społeczne pełnią ważne osoby (np.
policjant, strażak)
− potrafi wskazać na mapie Polski miejscowość, w której
mieszka
− wie, jak nazywa się region, w którym mieszka
• wie jak wygląda krajobraz najbliższej okolicy
• zna legendy związane z regionem
• umie wymienić najważniejsze zabytki regionu
• rozpoznaje tradycyjne stroje ludowe
• rozumie wypowiedzi w gwarze regionu, z którego
pochodzi
− zauważa odmienność w architekturze (np. zabytkowe
budowle, stare i nowe budownictwo)
Polska kraj ojczysty
Rodzina
Zakres
Treści programowe
− wie, że jego ojczyzną jest Polska i że jest Polakiem albo
Polką
− zna legendę, która opowiada o powstaniu państwa
polskiego
− wie, jak wyglądają symbole narodowe – godło, flaga, rozumie ich znaczenie i odnosi się do nich z szacunkiem
− zna hymn narodowy
• orientuje się, w jakich okolicznościach śpiewany jest
hymn
• wie, jaką postawę należy przyjąć przy słuchaniu
hymnu
− umie wskazać na mapie stolicę − Warszawę i rzekę −
Wisłę
− potrafi wymienić najważniejsze miejsca i zabytki Warszawy
− umie rozpoznać i nazwać krajobraz nizinny, nadmorski,
górski
− wie, że w różnych regionach Polski są odmienne tradycje, język, stroje
• rozpoznaje stroje ludowe – krakowski i góralski
• potrafi rozpoznać regionalne przyśpiewki ludowe
• wykorzystuje w zabawach wyliczanki ludowe
• zna popularne obrzędy i święta ludowe (np. dożynki, chodzenie po kolędzie, tłusty czwartek, śmigus-dyngus)
− zna i rozumie popularne przysłowia polskie
− umie wymienić kilkoro sławnych Polaków i orientuje
się, kim byli np. Mikołaj Kopernik, Jan Paweł II,
Fryderyk Chopin
− wie, jakimi kolorami zaznaczone są na mapie góry,
niziny, rzeki, jeziora i morze
− umie na mapie Polski wskazać góry z najwyższym
pasmem − Tatry, a także Morze Bałtyckie
− umie pokazać na mapie Polski największe miasta leżące
nad Wisłą: Kraków, Warszawę, Toruń, Gdańsk
Zakres
Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Europa
Poziom umiejętności i wiadomości dzieci 5-letnich
− wie, że Polska jest jednym z krajów europejskich i należy do Unii Europejskiej
− umie pokazać Polskę na mapie Europy
− rozpoznaje symbole Unii Europejskiej: hymn, flagę,
Syriusza (maskotkę)
− wie, że państwa mają określone terytorium wyznaczone granicami
− potrafi podać nazwy wybranych państw europejskich
i powiedzieć, z czego one słyną (np. w Danii produkuje się klocki Lego, symbolem Francji jest wieża Eiffla)
– rozumie, że ludzie niezależnie od kraju, z którego
pochodzą, koloru skóry i płci mają takie same prawa
61
Rozszerzenie dla dziecka zdolnego
− wie, jak wygląda mapa świata i globus
• potrafi odszukać kontynent europejski
• zna nazwy kontynentów i potrafi rozpoznać ich
kształt
• wskazuje na mapie wybrane kraje europejskie i rozpoznaje ich flagi
• wie, z jakimi państwami graniczy Polska
− umie się przywitać i przedstawić w wybranym języku
obcym
OBSZAR 16. Przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem obcym nowożytnym
Posługiwanie się językiem
obcym nowożytnym
Poznawanie słownictwa w zabawie
Zakres Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego (dotyczy zintegrowanych treści z obszarów 1–15)
− zna słownictwo w zakresie poznawanych treści w czasie organizowanych zabaw i zajęć określające:
• członków rodziny
• owoce i warzywa
• zwierzęta domowe
• zwierzęta egzotyczne spotykane w zoo
• ubrania
• części ciała
• zawody
• zjawiska atmosferyczne
• nastroje
• przybory plastyczne
• kolory
– potrafi liczyć w zakresie 10
– zna nazwy dni tygodnia i pór roku
– próbuje określać czynności, posługując się podstawowymi czasownikami
− umie przywitać się i pożegnać
– próbuje zadawać pytania, np. Jak masz na imię? Ile masz lat? Co to jest?
– stara się układać proste zdania, np. Mój tata jest policjantem. To jest jabłko.
– rozumie sens słuchanych historyjek i piosenek
• potrafi wypowiedzieć się na temat oglądanych historyjek, np. On jest wesoły. Pies biegnie.
– rozróżnia liczbę pojedynczą i liczbę mnogą
– próbuje układać zdania, stosując poznane części mowy: rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, np. Mam czerwoną
piłkę
OBSZAR 17. Przygotowanie do posługiwania się językiem mniejszości narodowej lub etnicznej lub
językiem regionalnym dzieci należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz
społeczności posługującej się językiem regionalnym, o których mowa w ustawie z dnia
6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym,
w tym z uwzględnieniem potrzeb dzieci niesłyszących posługujących się językiem migowym
Zakres Poziom umiejętności i wiadomości dziecka 5-letniego
Uczęszczające do przedszkola dzieci, które pochodzą ze społeczności mniejszości narodowych, etnicznych czy regionalnej
często w równym stopniu posługują się językiem polskim jak i językiem społeczności, do której przynależą. Zadaniem nauczyciela będzie doskonalenie umiejętności językowych dzieci w sposób metodyczny. Przygotowanie do posługiwania się
językami powinno być prowadzone poprzez realizowanie treści z obszarów 1–15 Podstawy programowej wychowania przedszkolnego, systematycznie wprowadzanych zgodnie z planami pracy wychowawczo-dydaktycznej.
Nauka dzieci języka społeczności mniejszości narodowych, etnicznych czy regionalnej od podstaw, powinna przebiegać według
wskazówek zawartych w OBSZARZE 16 tego programu w zakresie poznawania słownictwa w zabawie i posługiwania się
językiem obcym nowożytnym. Zgodnie z Podstawą programową dzieci z trudnościami w porozumiewaniu się ze względu na
stopień niepełnosprawności powinny mieć możliwość komunikowania się za pomocą języka migowego lub innych metod
wspomagających.
Poznawanie kultury i tradycji narodowych
czy regionu, z którego pochodzi dziecko
62
Treści programowe
− wie, że w jego społeczności występuje odrębny język i tradycje
• śpiewa piosenki w języku narodowym, etnicznym czy regionalnym
• umie zatańczyć wybrane tańce
• rozpoznaje stroje narodowe, regionalne
– okazuje więź emocjonalną z rodziną
• zna tradycje rodzinne
• wie, jakie uroczystości obchodzone są w jego rodzinie i społeczności
• próbuje opowiadać historię pochodzenia swojej rodziny
– wie, jak wyglądają symbole narodowe społeczności, z której pochodzi, rozumie ich znaczenie i odnosi się do nich
z szacunkiem
– potrafi wskazać na mapie kraj, region, z którego pochodzi jego rodzina
• wie, jak wygląda krajobraz kraju, regionu, z którego pochodzi
• zna legendy opowiadające o jego społeczności
– umie wymienić kilkoro sławnych ludzi pochodzących z jego społeczności i orientuje się, kim byli, np. pisarz, malarz
PRACA Z PROGRAMEM
Organizacja i planowanie pracy
Przystępując do pracy z dziećmi ważne jest, by nauczyciel dokładnie zapoznał się z zakresem treści zawartych w programie, odpowiadających grupie, w której będzie je realizował.
Następnie powinien przemyśleć organizację środowiska wychowawczo-dydaktycznego, żeby dostosować wystrój
sali, kąciki tematyczne, pomoce dydaktyczne do planowanego kierunku działań. Wypełnienie zadań edukacji przedszkolnej wymaga także od nauczyciela wiedzy o tym, jakie umiejętności powinno posiadać dziecko kończące przedszkole, jak również znajomość Podstawy programowej edukacji wczesnoszkolnej (klasy I–III).
Aby dostosować zabawy, zajęcia dydaktyczne, zadania i ćwiczenia do potrzeb i zainteresowań dzieci, nauczyciel musi
dobrze poznać swoich wychowanków, co nastąpi w czasie prowadzonych obserwacji pedagogicznych. Po rozpoznaniu
umiejętności będzie on mógł podczas przekazywania i utrwalania treści odwoływać się do ich przeżyć i doświadczeń,
posiadanych sprawności i wiadomości. Tworząc serdeczną i przyjacielską atmosferę towarzyszącą wspólnym działaniom,
zachęci wychowanków do aktywnego udziału w życiu grupy. Świadomość dzieci, że są lubiane i akceptowane, a w środowisku przedszkolnym czują się bezpiecznie, ułatwi kształtowanie pozytywnego nastawienia ich do kolegów oraz do
najbliższego otoczenia.
Żeby zaplanować pracę i zrealizować wytyczone sobie cele wychowawczo-dydaktyczne, nauczyciel określa temat,
na podbudowie którego wprowadzi treści programowe z wykorzystaniem różnych metod, środków dydaktycznych
i form aktywności. Przyswajanie przez dzieci nowych zagadnień odbywa się najskuteczniej przez pokazywanie i uświadamianie tego, co jest im najbliższe, co mogą one poznać zmysłami, przeżyć, doświadczyć. Dlatego też zrozumieniu
omawianych zagadnień sprzyjają zarówno organizowanie wycieczek, umożliwiających poznawanie zmysłowe i obserwowanie, jak i omawianie utworów literackich oddziałujących na wyobraźnię, organizowanie działalności plastycznej
pozwalającej na wyrażenie przeżyć oraz prowadzenie zabaw tematycznych wykorzystujących zdobytą wiedzę w działaniu.
Następnie utrwalamy wiadomości i doskonalimy umiejętności w zabawach dydaktycznych, omawiając historyjki obrazkowe − możemy tu korzystać z licznych sposobów wspierających rozwój dzieci. Najtrudniejsze zajęcia oparte na rozmowie, wymagające pewnej wiedzy od dziecka jako rozmówcy, aby mogło ono podjąć dialog, organizujemy, żeby podsumować realizowane treści.
Pomocne w realizacji treści programowych jest opracowanie miesięcznego planu pracy przez nauczyciela. W tym
planie powinny się znaleźć:
– określenie tematyki (młodsze dzieci: 2−3 tematy miesięcznie, starsze dzieci: 1 temat tygodniowo)
– treści programowe (dotyczy to głównie młodych nauczycieli)
– sposoby realizacji
– przewidywane osiągnięcia dzieci
– planowane zabawy ruchowe (starsze dzieci − również ćwiczenia poranne) i ćwiczenia gimnastyczne (młodsze
dzieci − rozbudowane zabawy ruchowe)
–literatura
– zakres edukacji matematycznej.
Miesięczne plany pracy wychowawczo-dydaktycznej obejmują cały dzień pobytu dzieci w przedszkolu, a nie tylko
obowiązkowe zajęcia prowadzone z całą grupą. Do wszechstronnego rozwoju dzieci wykorzystujemy wszystkie sprzyjające sytuacje, dzięki czemu nasze oddziaływania będą przebiegały naturalnie, a przy tym pomogą w odniesieniu sukcesu zarówno nauczycielowi, jak i wychowankom. Przykładowe plany pracy zawarto w załącznikach:
Załącznik nr 1 – Plan pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi młodszymi,
Załącznik nr 2 – Plan pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi starszymi.
Nauczyciel w podejmowanych działaniach w ciągu dnia powinien stosować się do zalecanego w Podstawie programowej gospodarowania czasem pobytu dziecka w przedszkolu. Podstawa programowa wskazuje, jak długo dziecko może
uczestniczyć w zajęciach programowych organizowanych przez nauczyciela, a ile czasu należy przeznaczyć na swobodną
zabawę w sali i w ogrodzie oraz na pozostałe czynności: organizacyjne, porządkowe i samoobsługowe. Zajęcia dydaktyczne nie powinny przekraczać 1/5 dziennego czasu pobytu dziecka w przedszkolu. Nie ogranicza to jednak pracy nauczyciela, gdyż w ciągu całego dnia czuwa on nad kształtowaniem społecznych zachowań dzieci, okazjonalnie zwraca uwagę
na prawidłowe wykonywanie czynności higienicznych i dba o to, aby z czasem stały się one nawykami, wspiera dzieci
w rozwiązywaniu konfliktów, uczy zgodnej zabawy. Rozwija postawy dzieci w naturalnych sytuacjach, pomaga w praktycznym wykorzystaniu zdobytej wiedzy oraz umiejętności i w ten sposób realizuje wiele celów zawartych w programie.
64
Praca z programem
Wspieranie rozwoju dzieci w dużym stopniu zależy od tworzenia odpowiednich warunków, dostarczaniu interesujących materiałów i rekwizytów do zabawy, które pobudzają ciekawość wychowanków i wyzwalają ich aktywność.
Sposoby realizacji
W zależności od treści wychowania i nauczania, które nauczyciel będzie zamierzał wprowadzić, powinien on dokonać
wyboru metod jego zdaniem najciekawszych i najskuteczniejszych w wyrabianiu w dzieciach określonych nawyków,
przyzwyczajeń, a także w nabywaniu doświadczeń i wiedzy. Każdą z metod można stosować na różne sposoby: wykorzystywać w nich literaturę, zabawy dydaktyczne czy badawcze, przygotowywać inscenizację, organizować spacery
i wycieczki.
Wśród sposobów rozróżnimy te, które będą wykorzystane do zapoznania dzieci z nowymi treściami poprzez oddziaływanie na ich wyobraźnię, zmysły, pobudzanie procesów poznawczych, i te, które posłużą utrwaleniu zdobytych
wiadomości i umiejętności. W edukacji ważne jest również odpowiednie zorganizowanie otoczenia sprzyjającego realizacji zaplanowanych celów, pobudzającego aktywność dzieci w samodzielnym poszukiwaniu i umożliwiającego działanie zgodne z ich indywidualnymi zainteresowaniami (np. kącik książki, kącik przyrody, kącik badawczy czy konstrukcyjny). Program przedstawia sposoby, które będą pomagały nauczycielowi w świadomym oddziaływaniu na wychowanków.
Każdy z nich ma inne walory i możliwości wykorzystania w pracy z dziećmi.
Zabawy indywidualne
− pozwalają na podejmowanie działania zgodnie z zainteresowaniami;
− pomagają w odkrywaniu własnych możliwości i dokonywaniu ich oceny w porównaniu z innymi dziećmi;
− rozwijają wyobraźnię i fantazję;
− uczą zgodnego współdziałania;
− wdrażają do przestrzegania zasad ustalonych z uczestnikami zabawy;
− umożliwiają praktyczne wykorzystanie zdobytych umiejętności i doświadczeń.
Zabawy tematyczne
− pozwalają na odtwarzanie ról społecznych i wcielanie się w role dorosłych;
− wzmacniają pozytywne zachowania;
−utrwalają wiedzę na temat poznanych zawodów, miejsc i instytucji, a także zajęć wykonywanych przez różnych
ludzi;
− sprzyjają wyrażaniu emocji i pozwalają na rozładowanie napięcia emocjonalnego;
− mobilizują do postępowania zgodnie z poznanymi normami społecznymi i zasadami moralnymi.
Zabawy prowadzone metodą pedagogiki zabawy
− oddziałują na sferę emocjonalną dziecka, przy tym dostarczają pozytywnych przeżyć;
− wyzwalają pozytywne uczucia w stosunku do otoczenia i samego siebie;
− wzmacniają poczucie zarówno przynależności do grupy, jak i akceptacji i bezpieczeństwa;
− pobudzają do samodzielnej aktywności.
Zabawy manipulacyjne
− doskonalą sprawność manualną;
− umożliwiają poznawanie cech przedmiotów, takich jak kształt, wielkości, faktura powierzchni;
− rozwijają wyobraźnię;
− uczą dokładności;
− kształtują logiczne myślenie;
− przyzwyczajają do dłuższego skupiania uwagi na wykonywanej czynności.
Zabawy badawcze (eksperymenty, obserwacje, doświadczenia)
− doskonalą procesy poznawcze;
− rozbudzają ciekawość i aktywność poznawczą;
− kształtują umiejętność celowej obserwacji i wyciągania wniosków z przeprowadzonych doświadczeń;
− umożliwiają bezpośrednie działania w celu poznawania i porównywania właściwości przedmiotów oraz ich cech
jakościowych i ilościowych;
− sprzyjają poznawaniu świata społecznego, technicznego i przyrodniczego wszystkimi zmysłami;
Sposoby realizacji
65
− wywołują pozytywne emocje towarzyszące samodzielnemu dokonywaniu odkryć;
− rozwijają logiczne myślenie podczas wyciągania wniosków z przeprowadzonych obserwacji i ustalania związków
przyczynowo-skutkowych;
−pomagają zauważyć i zrozumieć określone zjawiska, np. zjawisko odbicia lustrzanego, powstawania cienia, topnienia śniegu, parowania wody.
Zabawy konstrukcyjne
−uczą konstruowania z różnorodnego materiału i zauważania charakterystycznych jego cech, np. budowanie
z piasku, ze śniegu, z klocków, składanie z papieru;
− rozwijają wyobraźnię przestrzenną;
− umożliwiają nabywanie doświadczeń i zauważanie skutków wykonywanych czynności;
− uświadamiają, które zmiany są odwracalne, a które pozostają trwałe;
− zachęcają do projektowania i planowania działania oraz poszukiwania sposobów do rozwiązania danego problemu;
− kształtują postawy twórcze;
− przygotowują do życia społecznego poprzez rozwijanie umiejętność współdziałania.
Zabawy ruchowe i ćwiczenia gimnastyczne
− rozwijają sprawność ogólnoruchową;
− ćwiczą zręczność;
− doskonalą koordynację wzrokowo-ruchową;
− utrwalają orientację w schemacie ciała;
− wyrabiają orientację przestrzenną;
− wdrażają do uważnego słuchania i wykonywania poleceń;
− kształtują prawidłową sylwetkę i zapobiegają wadom postawy.
Zabawy i gry sportowe organizowane na powietrzu
− mobilizują do podejmowania wysiłku;
− uczą współzawodnictwa;
− kształtują takie cechy charakteru, jak ambicja, wytrwałość, odwaga;
− hartują organizm;
− ćwiczą szybkość reakcji;
− doskonalą koordynację ruchów.
Gry dydaktyczne w tym stolikowe gry zręcznościowe i loteryjki
− uczą przestrzegania ustalonych zasad i obowiązujących reguł;
− wyrabiają odporność emocjonalną dzieci;
− rozwijają wyobraźnię;
− mobilizują do podejmowania wysiłku umysłowego;
− doskonalą umiejętności liczenia, szeregowania, klasyfikowania;
− zapoznają ze znaczeniem symboli;
− uczą rozumienia i odczytywania wybranych treści zapisanych w formie symboli;
− doskonalą spostrzegawczość wzrokową;
− ćwiczą koordynację wzrokowo-ruchową.
Zabawy dydaktyczne
− porządkują i utrwalają wiadomości o środowiskach: społecznym, przyrodniczym i technicznym;
− rozwijają czynności umysłowe potrzebne do tworzenia pojęć;
− umożliwiają zastosowanie zdobytej wiedzy w praktycznym działaniu;
− uczą wyodrębniania cech przedmiotów, ich porównywania i grupowania;
− sprzyjają budowaniu wypowiedzi z logicznym zastosowaniem nowo poznanych słów;
− pozwalają na wyrażanie myśli, opinii i sądów.
Zagadki
− uczą logicznego myślenia i kojarzenia;
− doskonalą operacje umysłowe, takie jak przypominanie, porównywanie oraz dopasowywanie;
− rozwijają pamięć, uwagę, wyobraźnię, spostrzegawczość;
66
Praca z programem
− ułatwiają podejmowanie prób abstrahowania i uogólniania;
− pozwalają na utrwalenie zdobytej wiedzy: nazw oraz cech przedmiotów, osób i czynności.
Wyliczanki i rymowanki
− utrwalają kolejność poznanych czynności;
− sprzyjają kształtowaniu prawidłowych nawyków;
−pozwalają na ustalenie regularnych rytmów i powtarzających się sekwencji, np. poprzez naukę kolejności dni
tygodnia, liczb, pór roku itp.
Prowadzenie ćwiczeń doskonalących umiejętności dzieci
Ćwiczenia ortofoniczne
− służą usprawnianiu narządów mowy i utrwalaniu prawidłowej artykulacji;
−uczą różnicowania faz oddechowych w trakcie mówienia i odpowiedniego regulowania oddechu: przy wdechu
i wydechu;
− wpływają na usprawnianie aparatu oddechowego, zwiększenie pojemności płuc;
− służą usprawnianiu pracy języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy;
− sprzyjają opanowaniu umiejętności kierowania ruchami narządów artykulacyjnych;
− usprawniają koordynację ruchową w obrębie aparatu artykulacyjnego;
− utrwalają poprawne wypowiadanie głosek;
− kształtują umiejętność różnicowania głosek: zarówno w izolacji, jak i w sylabach.
Ćwiczenia gramatyczne
− umożliwiają naukę prawidłowego stosowania form fleksyjnych;
− wzbogacają mowę o wyrażenia określające stosunki między przedmiotami, czynnościami, cechami poprzez prawidłowe używanie przyimków, spójników, zaimków oraz przysłówków (dla określenia sposobu, miejsca i czasu);
− wywołują mimowolne naśladownictwo sposobu wypowiadania się.
Ćwiczenia grafomotoryczne
− doskonalą koordynację wzrokowo-ruchową i sprawność manualną;
− pomagają dostrzec regularności występujące w różnych układach;
− są okazją do wyróżniania i odwzorowywania rytmów;
− uczą rozpoznawania osi symetrii;
− pomagają zauważyć i zrozumieć zjawisko lustrzanego odbicia przedmiotów;
− sprzyjają nabywaniu umiejętności orientacji na kartce papieru: góra – dół, górny róg z lewej strony kartki itp.
Słowniki obrazkowo-wyrazowe
− służą utrwaleniu zapisu graficznego wybranych treści;
− ćwiczą spostrzegawczość wzrokową i pamięć;
− rozwijają zainteresowanie nauką czytania i pisania;
− motywują do podejmowania wysiłku, ponieważ dostarczają satysfakcji z posiadanych umiejętności.
Spacery i wycieczki
− rozwijają percepcję i wzbogacają doznania estetyczne;
− uwrażliwiają na piękno krajobrazu ziemi ojczystej;
− umożliwiają prowadzenie obserwacji przyrodniczych, zauważanie różnorodnych form życia, bogactwa kolorów,
dźwięków i zapachów;
−ukazują znaczenie przyrody w życiu człowieka i negatywne skutki niewłaściwego obcowania ludzi z przyrodą,
np. zaśmiecanie środowiska;
− sprzyjają obserwacji wszystkimi zmysłami wpływu warunków atmosferycznych na wygląd otoczenia (np. wysychanie ziemi pod wpływem słońca, powstawanie kałuży po deszczu, kołysanie się drzew na wietrze);
− rozbudzają emocjonalny stosunek do przyrody poprzez ukazanie jej znaczenia dla świata ludzi, zwierząt i roślin;
− umożliwiają zrozumienie konieczności przestrzegania umów;
− utrwalają znajomość obowiązujących zasad bezpieczeństwa na drodze i stwarzają okazję do bezpośredniej obserwacji, np. ruchu ulicznego i sposobów poruszania się pieszych po wyznaczonych miejscach;
− wdrażają do zachowania ostrożności wobec zwierząt i ptaków żyjących na wolności;
− są okazją do przypominania o zakazie dotykania i jedzenia nieznanych roślin;
−umożliwiają poznanie najbliższego otoczenia (np. park, instytucje użyteczności publicznej, miejsca pamięci
narodowej i zabytki);
Sposoby realizacji
67
− pozwalają w naturalnych sytuacjach zwrócić uwagę dzieci na architekturę otoczenia – niska lub wysoka zabudowa,
oryginalne budowle, rzeźby i pomniki;
− zapoznają ze sposobami oznakowań (nazwy ulic, tabliczki instytucji), napisów (nazwy sklepów) i znaków (znaki
drogowe);
− zaznajamiają z historią i tradycjami miejscowości i regionu;
− wyzwalają aktywność poznawczą poprzez zadawanie pytań i wymianę spostrzeżeń.
Literatura
Opowiadania i wiersze
− stanowią przykład bogactwa i piękna języka ojczystego;
− wzbogacają słownictwo;
− dostarczają doznań emocjonalnych;
− umacniają przywiązanie do kraju rodzinnego;
−stwarzają okazję do poznawania różnych sytuacji z życia społecznego, do formułowania ocen i do wyciągania
wniosków;
− przedstawiają prawidłowe, społecznie akceptowane wzory postępowania i zasady moralne;
− wyjaśniają i kształtują postawy społeczno-moralne;
− umożliwiają dokonywanie oceny postępowania bohaterów;
− umożliwiają identyfikowanie się z postaciami stanowiącymi wzór do naśladowania;
− rozwijają wyobraźnię i pamięć;
− poszerzają i utrwalają wiadomości o otaczającym świecie;
− pobudzają do przewidywania tego, co może się zdarzyć;
− pozwalają budować wypowiedzi na temat usłyszanych przygód ze wskazaniem przyczyn i skutków występujących
zdarzeń.
Baśnie i legendy
− zapoznają dzieci z historią i tradycjami ojczyzny;
− przekazują duchowe wartości kultury narodowej;
− wzbogacają kulturę językową;
− przybliżają zwyczaje ludowe;
− uczą rozróżniania dobra od zła.
Publikacje popularnonaukowe
− przekazują informacje niedostępne w bezpośredniej obserwacji;
− pokazują zwierzęta, rośliny, zabytki kultury, wytwory sztuki zgodnie z rzeczywistością;
− umożliwiają poznanie najciekawszych miejsc regionów, w których mieszkają, oraz typowych krajobrazów i sztuki
ludowej Polski.
Teatrzyki – przedstawienia teatralne
− uczą właściwego zachowania w czasie przedstawień;
− dostarczają doznań emocjonalnych, rozwijają wyobraźnię;
− przekazują wzorce postępowania;
− umożliwiają identyfikowanie się z postaciami stanowiącymi wzór do naśladowania;
− dostarczają wzorców pięknego języka literackiego i pozytywnych wrażeń z kontaktu z nim;
− stwarzają okazje do dzielenia się przeżyciami;
− stanowią inspirację do zabaw tematycznych;
− sprzyjają poznawaniu własnych możliwości w interpretowaniu treści utworu;
− pozwalają odczuwać zadowolenie z występu i osiągnięcie sukcesu.
Inscenizacje
−sprzyjają swobodnemu odtwarzaniu treści, poznawaniu własnych możliwości interpretacyjnych poprzez stosowanie pauz, modulowanie głosu;
− kształtują umiejętność analizowania treści, wyodrębniania poszczególnych scen, oceniania postępowania bohaterów;
− rozwijają koncentrację uwagi, pamięć i wyobraźnię;
− wzbogacają słownictwo;
− budują poczucie pewności siebie i wiary we własne możliwości;
− uczą współdziałania w grupie, podporządkowania się ustalonym regułom;
− dostarczają tematów i są inspiracją do podejmowania samodzielnej zabawy.
68
Praca z programem
Scenki dramowe, pantomima
− pozwalają na przedstawianie określonych sytuacji i na wyrażanie różnych emocji;
− stwarzają okazję do posługiwania się mową ciała: ruchem, gestem, mimiką;
− wyzwalają swobodną improwizację;
− umożliwiają wykorzystanie umiejętności psychoruchowych dzieci.
Uroczystości przedszkolne
− są okazją do zaprezentowania takich umiejętności, jak recytacja wierszy, śpiewanie piosenek, tańczenie;
− uczą planowania i współdziałania w zespole (np. przygotowanie dekoracji, rekwizytów, zaproszeń);
− zacieśniają więzi rodzinne;
− pozwalają na osiągnięcie osobistego sukcesu.
Nauka piosenek
− ćwiczy słuch i pamięć muzyczną poprzez zapamiętywanie melodii;
− rozwija aparat głosowy;
− uczy regulowania oddechu;
− wdraża do dbałości o wyrazistość i poprawność artykulacyjną śpiewanego tekstu;
− sprzyja rozwojowi prawidłowej wymowy;
− kształtuje muzykalność i rytmiczność;
− uczy prawidłowej intonacji;
− doskonali umiejętność wyodrębniania części piosenek, a także zauważania powtórzeń, podobieństw i kontrastów;
− poszerza zasób wiadomości o świecie.
Nauka tańca
− rozwija ogólną sprawność ruchową;
− ćwiczy pamięć muzyczno-ruchową poprzez zapamiętywanie figur i układów tanecznych;
− sprzyja rozwijaniu orientacji przestrzennej;
− doskonali rytmiczność;
− wpływa na płynność ruchów i swobodę poruszania się;
− wyrabia umiejętność koncentracji i uwagi;
− kształci refleks;
− pobudza aktywność.
Opowieści muzyczne
− doskonalą umiejętność korzystania z instrumentów muzycznych i przyborów akustycznych
− rozwijają pomysłowość i twórczą postawę dzieci;
− wpływają na usprawnianie ruchowe;
− kształtują świadomość własnego ciała.
Słuchanie utworów muzycznych
− rozwija muzykalność, zdolności estetycznego i emocjonalnego przeżywania muzyki;
− przygotowuje do odbioru muzyki;
− ukierunkowuje zainteresowania muzyczne i przyzwyczaja do obcowania ze sztuką;
− uczy rozpoznawania instrumentów;
− kształci umiejętność określania nastroju utworów;
− pozwala na zauważanie zmian dynamiki i tempa w utworze muzycznym oraz wyodrębnianie powtarzających się
w nim fragmentów;
− pobudza uwagę słuchową.
Zabawy ruchowo-muzyczne
− rozwijają ekspresję ruchowo-muzyczną;
− uczą podporządkowania ruchu muzyce;
−wywołują ekspresję i rozwijają inwencję twórczą poprzez powiązanie ruchu z muzyką, grą na instrumentach
i śpiewaniem piosenek;
− wyrabiają umiejętność odtwarzania rytmu za pomocą prostych elementów ruchu: podskoków, klaskania, tupania;
− zapewniają swobodę w poruszaniu się w rytmie muzyki;
Sposoby realizacji
69
− poprawiają krążenie, dotleniają organizm;
− wyrabiają zdolność koncentracji uwagi;
− kształcą szybką orientację i refleks.
Gra na instrumentach
− rozwija wyobraźnię muzyczną i inwencję twórczą;
− pozwala na poznanie brzmienia instrumentów;
− wyrabia umiejętność grania na instrumentach perkusyjnych;
− uczy sposobu wygrywania dźwięków i ich różnicowania;
− kształtuje umiejętność skupiania uwagi na wykonywanym ćwiczeniu.
Wykonywanie prac plastycznych
− wyzwala swobodną ekspresję twórczą;
− rozwija wyobraźnię;
− pozwala na poznanie indywidualnych możliwości;
− uczy stosowania nowych technik plastycznych i wykorzystywania ich w swobodnej działalności twórczej;
− utrwala znajomość kolorów i różnorodnych form kompozycyjnych;
− stanowi okazję do wypowiedzi na temat wykonanych prac i wyrażania odczuć z nimi związanych;
− sprzyja utrwaleniu zdobytych wiadomości poprzez wyrażenie myśli, przeżyć, uczuć i zdobytych doświadczeń;
− umożliwia utrwalenie, uporządkowanie i przedstawienie za pomocą artystycznych środków wyrazu posiadanej wiedzy.
Prace zespołowe
− uczą współpracy i współdziałania w planowaniu i realizowaniu wspólnie wytyczonego celu;
− przyzwyczajają do podporządkowania się innym i wykonywania przydzielonych zadań;
− kształtują takie cechy osobowości, jak zdyscyplinowanie i poczucie odpowiedzialności za wspólną pracę;
− wyrabiają umiejętność panowania nad emocjami.
Historyjki obrazkowe
− pozwalają na odkrywanie zależności występujących między obrazkami;
− uczą zauważania związków przyczynowo-skutkowych w przedstawionej sytuacji oraz logicznego kojarzenia faktów;
− rozwijają wyobraźnię i pobudzają do myślenia;
− wyrabiają umiejętność dokonywania oceny zdarzenia pod kątem bezpieczeństwa i przewidywania konsekwencji
określonych zachowań;
− przyzwyczają do jasnego formułowania wypowiedzi;
− zachęcają do wypowiadania się na określony temat.
Praca z obrazkiem
− wyrabia umiejętność skupiania uwagi i doskonali spostrzegawczość wzrokową;
− umożliwia odnoszenie się do posiadanej wiedzy i doświadczeń;
− wdraża do stosowania prawidłowych konstrukcji składniowych w budowanych wypowiedziach;
− uczy tworzenia dłuższych wypowiedzi na określony temat;
− pozwala na swobodne skojarzenia związane z treścią obrazka;
− przygotowuje do ukierunkowanych obserwacji.
Rozmowy
− porządkują i podsumowują nabywane wiadomości z zakresu realizowanego tematu;
− uczą prowadzenia dialogu;
− kształtują zdolność skupienia uwagi na rozmówcy;
− przyzwyczajają do uważnego słuchania wypowiedzi innych;
− umożliwiają wyjaśnienie zaobserwowanych zdarzeń i zjawisk;
− pomagają w wyjaśnianiu i tworzeniu pojęć ogólnych;
− stwarzają okazję do zadawania pytań i uzyskiwania na nie odpowiedzi.
Dyżury
− uczą odpowiedzialności i obowiązkowości;
− kształtują świadomość podlegania ocenie za powierzone obowiązki;
70
Praca z programem
− przyzwyczajają do podporządkowywania się innym;
− pomagają zrozumieć konieczność przestrzegania umów i zasad;
− wdrażają do wykonywania określonych prac.
Pokaz
− wdraża do prawidłowego wykonywania poszczególnych czynności samoobsługowych higienicznych, porządkowych;
− sprzyja uczeniu się przez naśladowanie;
− pozwala zrozumieć sens zachowania kolejności przy wykonywaniu czynności;
− zachęca do podejmowania prób samodzielnego działania.
Praktyczne wykonywanie czynności
− pomaga w osiągnięciu określonych sprawności;
− służy nabywaniu nawyków higienicznych;
− wyrabia samodzielność;
− umożliwia wykorzystanie posiadanych umiejętności w praktyce;
− zachęca do dbałości o czystość i estetyczny wygląd;
− przyzwyczaja do utrzymywania porządku w bliższym i dalszym otoczeniu.
Wykonywanie prac użytkowych
− wywołuje pozytywne emocje wynikające ze znaczenia i wartości wykonanej pracy, np. upominki okolicznościowe;
− służy odkrywaniu własnych umiejętności;
− przyczynia się do uwrażliwiania na innych;
− uczy osiągania satysfakcji ze sprawiania innym radości.
Prace w ogrodzie przedszkolnym
− rozwija zainteresowania przyrodnicze;
− zapoznają z rozwojem i budową roślin;
− przyzwyczajają do dbania o rośliny poprzez stałą pielęgnację oraz zabezpieczanie ich przed mrozem;
−uczą prawidłowego sposobu korzystania z narzędzi i przyborów ogrodniczych, utrzymywania ich w czystości
i porządku;
− kształtują cechy osobowości, takie jak obowiązkowość i odpowiedzialność;
− przyczyniają się do osiągania zadowolenia z własnej pracy.
Spotkania z ciekawymi osobami
−umożliwiają poznanie charakteru pracy ludzi różnych zawodów, np. policjanta, strażnika miejskiego, strażaka,
lekarza, pielęgniarki;
− zapoznają ze sposobami zachowania się w sytuacjach zagrożeń;
−dostarczają informacji o zwyczajach i kulturze regionu, np. spotkanie z twórcą ludowym nauczy wykonywania
pracy w charakterze sztuki ludowej: zabawek na choinkę z opłatka lub słomy, a także ludowej wycinanki.
Kąciki tematyczne
Kąciki książki
− rozbudzają zainteresowania czytelnicze;
− dostarczają przeżyć emocjonalnych i wrażeń estetycznych;
− umożliwiają samodzielny kontakt ze sztuką poprzez oglądanie albumów;
− dają możliwość bezpośredniego obcowania z książką;
− stwarzają okazję do spontanicznych wypowiedzi;
− doskonalą spostrzegawczość wzrokową oraz myślenie przyczynowo-skutkowe.
Kąciki regionalne
− zapewniają kontakt z wytworami sztuki ludowej własnego regionu;
−stwarzają okazję do gromadzenia eksponatów, wytworów sztuki ludowej, fotografii, okazów przyrodniczych
z regionu w którym mieszka;
− utrwalają wiedzę o najbliższym środowisku społeczno-kulturowym.
Kąciki plastyczne
− sprzyjają nabywaniu nowych doświadczeń artystycznych poprzez własną twórczość plastyczną;
− umożliwiają łatwy dostęp do materiałów, takich jak: nożyczki, klej, kartony w różnych formatach, kredki, plastelina itp.;
Sposoby realizacji
71
− umacniają zdolności kompozycyjne i dekoracyjne, poczucie rytmu i symetrii,
− doskonalą umiejętność planowania, kontrolowania i korygowania wytworów własnej pracy;
− kształtują wyobraźnię twórczą i odtwórczą;
− usprawniają manualnie.
Kąciki przyrody
− umożliwiają prowadzenie stałych lub okresowych hodowli roślin i zwierząt;
− pozwalają na eksperymentowanie i przeprowadzanie różnych doświadczeń;
− kształtują takie cechy jak obowiązkowość, systematyczność;
− dostarczają pozytywnych doznań z sumiennego wywiązywania się z obowiązków.
Kąciki badawcze
− zaspokajają ciekawość poznawczą dzieci poprzez działanie i manipulowanie przedmiotami;
− stwarzają okazję do samodzielnego eksperymentowania i odkrywania.
Kąciki konstrukcyjne
− rozwijają pomysłowość w tworzeniu konstrukcji przestrzennych;
− pozwalają wykorzystywać w działaniu własną inwencję;
− ułatwiają zauważanie i rozumienie stosunków przestrzennych,
− umożliwiają poznawanie sposobów wykorzystania i łączenia różnorodnych materiałów;
− są okazją do dociekania i kombinowania.
Sposobów na wprowadzanie i utrwalanie wybranych treści jest bardzo wiele, zawsze jednak powinna być przestrzegana zasada stopniowania trudności. Dzieci trwale zapamiętują, ucząc się wykonywania czynności od prostych do
bardziej złożonych, przechodząc od najbliższego do dalszego poznawania. Najlepiej zdobywają i utrwalają nowe umiejętności wtedy, kiedy wykorzystamy ich aktywność, pozwolimy im operować i manipulować przedmiotami, obserwować
i doświadczać, poznawać rzeczy i zjawiska wszystkimi zmysłami.
OBSERWACJE PRZEDSZKOLNE
Obserwacja pedagogiczna jest podstawową metodą systematycznego gromadzenia informacji o dzieciach, rejestrowania
ich zachowań, a ostatecznie polega na analizie uzyskanych danych. Nauczyciel prowadzi obserwację zgodnie z celem,
jakim jest ustalenie zakresu wiadomości dziecka, jego zachowań, sposobu funkcjonowania w środowisku rówieśniczym,
odporności emocjonalnej i wykazywanych zainteresowań. Ma również pomóc w doborze najbardziej skutecznych sposobów i metod oddziaływań wychowawczo-dydaktycznych. Poznanie dziecka wymaga przede wszystkim uchwycenia
jego zdolności, temperamentu i cech charakteru. Będzie to istotne przy rozwiązywaniu problemów wychowawczych,
utrzymaniu dyscypliny, uczeniu współdziałania w grupie, rozwijaniu uzdolnień czy kształtowaniu nawyków kulturalnych.
Rozpoznanie i określenie indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka spoczywa na nauczycielu, który zgodnie
z Podstawą programową wychowania przedszkolnego ma obowiązek prowadzenia systematycznych obserwacji pedagogicznych i dokonania oceny gotowości do podjęcia nauki w szkole u dzieci kończących przedszkole.
Zadaniem nauczycieli jest prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb
rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji. Z początkiem roku szkolnego poprzedzającego rozpoczęcie przez
dziecko nauki w klasie I szkoły podstawowej należy przeprowadzić analizę gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole
(diagnoza przedszkolna). Celem takiej analizy jest zgromadzenie informacji, które mogą pomóc:
1) r odzicom w poznaniu stanu gotowości swojego dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej, aby mogli je w osiąganiu tej gotowości, odpowiednio do potrzeb, wspomagać;
2) n
auczycielowi przedszkola oraz innej formy wychowania przedszkolnego przy opracowaniu indywidualnego programu
wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, który będzie realizowany w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej, a w przypadku dziecka posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – zespołowi nauczycieli i specjalistów przy opracowywaniu lub modyfikowaniu indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego;
3) pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej przeprowadzającym, w razie potrzeby związanej ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi, pogłębioną diagnozę dziecka (Rozporządzenie MEN z dnia 17 czerwca 2016 r. zmieniające
rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz. U. z dnia 23 czerwca 2016 r., poz. 895, Załącznik nr 1).
Prowadzenie obserwacji dzieci
Okres dzieciństwa charakteryzuje się intensywnym tempem rozwoju, którego prawidłowy przebieg ma decydujące znaczenie w późniejszych latach życia, a wiadomości i umiejętności zdobyte przez dziecko w trakcie edukacji przedszkolnej
stanowią istotne podłoże do dalszego kształcenia. W przedszkolu wychowanie powinno polegać na stymulowaniu
i wspieraniu rozwoju dzieci w nabywaniu dojrzałości w zakresie sprawności fizycznej, umysłowej, emocjonalnej, społecznej jak również na opanowaniu czynności samoobsługowych i kształtowaniu świadomości zdrowotnej.
W czasie pobytu dzieci w przedszkolu nauczyciel może w naturalnych sytuacjach prowadzić obserwacje zachowań
i umiejętności dzieci. W ten sposób określi, jak radzą sobie one z wykonywaniem czynności samoobsługowych, jak
funkcjonują w grupie rówieśniczej oraz jaką aktywność wynikającą z zainteresowań podejmują najczęściej. Podczas
prowadzonej rozmowy z wychowankami zauważy on poprawność artykulacyjną i gramatyczną wypowiedzi, zorientuje
się w zasobie słownictwa dzieci i ich zakresie wiadomości o otoczeniu przyrodniczym, społecznym i technicznym.
Codzienne zajęcia dydaktyczne często wystarczają, żeby stwierdzić, jak przedszkolaki radzą sobie, np. z układaniem
historyjek obrazkowych, w jakim zakresie potrafią poprawnie liczyć. Jednak dzieci, które są nieśmiałe czy mniej aktywne na zajęciach organizowanych z całą grupą, wymagają poświęcenia czasu w indywidualnych kontaktach w celu ustalenia posiadanych przez nie umiejętności. Określenie poziomu szczegółowych sprawności wychowanków wymaga od
nauczyciela zaplanowania i wykonania z nimi specjalnych zadań, np. przy sprawdzeniu, w jakim zakresie potrafią
dokonać analizy słuchowej wyrazu lub czy dostrzegają rytmiczne sekwencje układu przedstawionego graficznie. Prowadzenie obserwacji, jej dokumentowanie i analiza wyników pozwolą dokonać charakterystyki zarówno poszczególnych
dzieci, jak i całej grupy.
Gromadzenie informacji o dziecku powinno rozpocząć się od rozpoznania jego sytuacji rodzinnej, co pomoże
ustalić, jakie są jego przyzwyczajenia, zainteresowania, ulubione zabawy, zrozumieć, jakie są przyczyny jego trudności
(sytuacja bytowa, sposób spędzania czasu wolnego), a także zorientować się w możliwościach rodziców co do kształcenia zauważonych uzdolnień. Istotne jest, aby nauczyciel słuchał uważnie informacji przekazywanych przez opiekunów.
To oni najlepiej znają upodobania i potrzeby swojego dziecka, wiedzą, jak reaguje w różnych sytuacjach, co lubi robić,
co sprawia mu przyjemność, a co wywołuje jego lęk.
Obserwacje przedszkolne
73
Uzyskane wiadomości w trakcie obserwacji i rozmów z rodzicami są podstawą do stworzenia w miarę pełnego
obrazu poziomu rozwoju dziecka. To ułatwi dostosowanie pracy wychowawczo-dydaktycznej do potrzeb i możliwości
wychowanków oraz w przypadkach koniecznych umożliwi wczesne objęcie dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Prowadzenie badań pedagogicznych dobrze jest rozpocząć już we wrześniu, żeby dość szybko rozpoznać indywidualne potrzeby dzieci. W świetle uregulowań prawnych istotną rolę odgrywa nauczyciel, który przede wszystkim
powinien dostrzec już w grupie najmłodszej, co sprawia maluszkom najwięcej trudności. Im wcześniej zostaną poczynione kroki wspierające rozwój wychowanków, dostosowane do ich indywidualnych potrzeb i możliwości, tym większa
jest szansa na wykorzystanie potencjału w nich tkwiącego i osiągnięcie przez nie gotowości do podjęcia nauki w szkole.
Działania podejmowane w celu wspomagania rozwoju dzieci powinny odbywać się w ścisłej współpracy z rodzicami
lub prawnymi opiekunami i przy pełnej ich akceptacji.
Wiedza nauczyciela o dzieciach, oparta na wnikliwej obserwacji, posłuży do przygotowania planów wspierania rozwoju odpowiednio dobranymi metodami i środkami. W ciągu roku należy systematycznie odnotowywać osiągnięcia dzieci,
zwłaszcza w sferach, które wcześniej sprawiały im kłopoty. Pomoże to w rozeznaniu, którzy z wychowanków
w dalszym ciągu wymagają naszego wsparcia − im będziemy poświęcać więcej uwagi. W maju można po raz kolejny przeprowadzić obserwacje i zapisać wyniki, aby zorientować się, czy wszystkie dzieci poczyniły postępy w ciągu rocznej edukacji przedszkolnej oraz w jakim stopniu opanowały treści realizowane na podstawie wybranego programu wychowania przedszkolnego. Warto również do takiego porównania wykorzystać dokumentację obserwacji prowadzonych w ciągu roku.
Aby nie popełnić błędu i nie dokonać pochopnych ocen, wnioski z przeprowadzonych badań pedagogicznych
powinny być formułowane bardzo ostrożnie i opierać się na konkretnie obserwowanych sytuacjach. Wnikliwa obserwacja nauczyciela i dokumentowanie poczynionych spostrzeżeń w żadnym wypadku nie mogą służyć ocenianiu samego dziecka i porównywaniu go z rówieśnikami. Wszystkie opisane informacje powinny być relacją z konkretnych
sytuacji i zachowań bez ocen, opinii czy uogólnień. Przykładem poprawnie zapisanego zdarzenia jest notatka: Zapraszałam dzisiaj kilkakrotnie Monikę, żeby ułożyła ze mną puzzle, ale odmawiała, najpierw mówiąc, że nie ma ochoty, a potem
powiedziała, że nie potrafi. Nieprawidłowym zapisem będzie: Monika nie umie układać puzzli, wykazuje brak wiary
we własne możliwości.
Każde dziecko rozwija się w indywidualnym tempie, w jednej sferze jego rozwój postępuje wolniej, a w innych
wskazuje na znaczne przyśpieszenie. Ma to związek z osobistymi doświadczeniami, wrodzonym potencjałem, środowiskiem rodzinnym. Wskazane jest zapoznanie rodziców z wynikami obserwacji. Rzeczowe przedstawienie im informacji
o dziecku, wskazanie sposobów wspomagania jego rozwoju będzie sprzyjało dobrej współpracy nauczycieli i rodziców.
INDYWIDUALIZACJA NAUCZANIA I WYCHOWANIA
Indywidualizacja procesu nauczania i wychowania jest stałą praktyką nauczycieli przedszkola. Wynika to z pracy
w grupach mieszanych wiekowo, a także ze zróżnicowanego poziomu dzieci pod względem posiadanych wiadomości,
umiejętności i sprawności. Zapis w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego nakłada na nauczycieli obowiązek opracowania indywidualnego programu pracy wspomagającej i korygującej rozwój dzieci. Wykorzystując wnioski z analiz prowadzonych systematycznie obserwacji pedagogicznych, powinni oni w planowaniu pracy wychowawczo-dydaktycznej uwzględniać wszechstronny rozwój dzieci, a przy tym zauważać zarówno problemy, jak i uzdolnienia
wychowanków.
Wspomaganie rozwoju dziecka
Tempo rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym zależy od wielu czynników, np. od stanu zdrowia, sprawnego funkcjonowania narządów wzroku i słuchu, zaniedbań środowiskowych. Każde niepokojące zachowanie, brak umiejętności, które
posiadają dzieci w podobnym wieku, powinno budzić zainteresowanie rodziców i wychowawców, gdyż może to mieć wpływ
na postępy w nauce szkolnej. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji nauczyciel wyciąga wnioski, w jakim zakresie
dzieci potrzebują pomocy, aby podjąć działania stymulujące rozwój i zwiększające szanse edukacyjne wychowanków.
Samodzielność
Gdy dzieci przychodzą do przedszkola, bardzo różnią się w zakresie opanowania czynności samoobsługowych. W najmłodszej grupie zachęcamy je do samodzielnego wykonywania czynności higienicznych w toalecie, jedzenia posiłków
i korzystania z serwetek. Wspólnie porządkujemy zabawki i książeczki, chwalimy za próby samodzielnego zdejmowania
i zakładania różnych części garderoby podczas przebierania się w czasie leżakowania i wychodzenia do ogrodu. Maluszki, które nie radzą sobie z wykonywaniem czynności samoobsługowych, a często nawet nie podejmują prób samodzielnego ubierania się czy jedzenia, nauczyciel powinien otoczyć szczególną opieką. Najbardziej skutecznymi metodami
wyrabiającymi samodzielność są pokaz i ćwiczenia. Dziecko powtarza z nauczycielem kolejne czynności przy myciu rąk,
albo próbuje pod dyktando wkładać kolejne elementy garderoby, np. ubierając się po leżakowaniu. Musi jednak mieć
przekonanie, że jeśli sobie nie poradzi, to może liczyć na pomoc osoby dorosłej.
Oprócz zachęty do wykonywania czynności według pokazu, można zastosować specjalny system nagród. Przykładem takich działań będzie przypinanie dziecku kolorowej kokardki oznaczającej przyznanie tytułu „zucha dnia”. Takie
wyróżnienie zachęci dziecko do dalszych starań.
Dzieci starsze doskonalą swoje sprawności podczas realizowanych zabaw tematycznych, takich jak organizowanie
przyjęcia czy ubieranie lalek na spacer. Dostarczenie dziecku rekwizytów nie tylko wzbogaci zabawę, lecz także stworzy
możliwość doskonalenia pożądanych sprawności. Starszaki mogą prowadzić swój album, w którym każda umiejętność
zostanie zaznaczona specjalnym symbolem, np. obrazek kropli wody będzie oznaczał dokładne wycieranie umytych rąk.
Zauważenie i podkreślenie nabywania samodzielności w wykonywaniu kolejnych czynność sprawi dziecku dużo
radości i będzie źródłem satysfakcji.
Rozwój społeczny i odporność emocjonalna
Przedszkolaki, które mają problem z nawiązywaniem pozytywnych kontaktów z rówieśnikami, powinny być bacznie
obserwowane przez nauczycieli, aby w razie potrzeby udzielić im wsparcia. Dotyczy to zarówno dzieci nieśmiałych, jak
i tych, którym trudno podporządkować się regułom panującym w grupie. Obserwacja zabaw indywidualnych pozwala
na bieżące korygowanie zachowania wychowanków, ustalenie razem z nimi zasad wspólnego działania oraz wskazywanie sposobów zgodnej zabawy. Takie posunięcia będą sprzyjały zrozumieniu i zaakceptowaniu obowiązujących norm.
W sytuacjach trudnych nauczyciel zawsze może przypomnieć je dzieciom i zachęcać do spokojnego rozwiązywania
sporu na drodze porozumienia i wzajemnych ustępstw.
Ważną rolę w kształtowaniu pozytywnych postaw społecznych odgrywa słuchanie opowiadań i wierszy, ukazujące
postawy i zachowania godne naśladowania. Rozmowa prowadzona z dziećmi po wysłuchaniu utworu literackiego jest
okazją do omówienia motywów i skutków oraz oceny postępowania bohaterów.
Wzmacnianie pozytywnych zachowań odbywa się także przez zauważanie i chwalenie pożądanych zachowań dzieci, w tym takich jak dzielenie się zabawkami, zapraszanie do wspólnej zabawy czy podejmowanie samodzielnych prób
dochodzenia do porozumienia w sytuacjach konfliktowych.
Wspomaganie rozwoju dziecka
75
Problem dziecka nieśmiałego możemy rozwiązać, organizując prezentację jego zainteresowań i podkreślając umiejętności (np. wyróżnienie za szczególnie pomysłowo wykonaną budowlę lub pochwała za sumienne wywiązanie się
z obowiązków dyżurnego). Dziecko nieśmiałe zauważy, że potrafi zrobić wiele ciekawych rzeczy, a koledzy widzą to
i doceniają − tym samym wzrasta jego poczucie wartości.
Organizowanie zabaw ze współzawodnictwem i korzystanie z gotowych gier pozwoli przyzwyczaić dzieci, które nie
potrafią pogodzić się z niepowodzeniem, do tego, że za każdym razem wygrywa ktoś inny i wszyscy uczestnicy gry mają
szansę na osiągnięcie sukcesu. Takie sytuacje pozwalają oswoić się z możliwością przegranej i niwelują niepożądane
reakcje, takie jak złość czy obraza. Nauczyciel, uczestniczący w zabawie w charakterze równorzędnego gracza, dostarcza
wzoru spokojnego przyjmowania porażki.
Pozytywne kontakty z rówieśnikami i akceptacja kolegów sprawią, że dzieci chętnie będą przychodziły do przedszkola, okażą się aktywne w podejmowaniu zabaw i podczas zajęć prowadzonych z całą grupą, śmiało będą podejmowały działania i realizowały własne pomysły.
Rozwój intelektualny wraz z pojęciami matematycznymi
Poziom rozwoju intelektualnego dzieci ma bezpośredni związek z ich umiejętnościami matematycznymi. Trudności
mogą przejawiać się, np. w niedostrzeganiu związków przyczynowo-skutkowych podczas układania historyjek obrazkowych. Kłopoty może sprawiać zapamiętywanie zasad poprawnego liczenia, określanie stron ciała czy wyznaczanie
kierunków w przestrzeni. Podstawą wspierania wychowanków w rozwoju pojęć matematycznych, który to proces
dokonuje się w ściśle określonym porządku, jest stopniowanie trudności w stawianych zadaniach.
Dobre efekty przynosi utrwalanie i wykorzystywanie umiejętności matematycznych w codziennych naturalnych
sytuacjach pojawiających się w przedszkolu. Dzieci powinny liczyć, np. przybory rozdawane do zajęć plastycznych, łyżki
rozkładane na stoliku obok talerzy, doskonaląc w ten sposób umiejętność grupowania i porządkowania oraz porównywania ilościowego zbiorów. Zajęcia plastyczne są okazją do utrwalenia orientacji na kartce papieru, a zabawy i ćwiczenia
ruchowe pozwalają kształtować orientację w schemacie ciała i w przestrzeni.
Z dziećmi, które mają problem z określaniem położenia przedmiotów w przestrzeni, można prowadzić ćwiczenia
polegające na układaniu przedmiotów we wskazanym miejscu, np. podczas zabawy w sklep dzieci ustawiają towary
na półkach. Innym sposobem będzie wykorzystywanie ilustracji z ruchomymi elementami. Dzieci słownie określają
położenie wskazanych przedmiotów, a następnie zmieniają ich miejsce, obrazując akcję opowiadania nauczyciela.
Utrwaleniu kierunków w przestrzeni sprzyjają zabawy polegające na poruszaniu się zgodnie z instrukcją nauczyciela. Dojście do celu może zostać nagrodzone, np. ciekawą kolorowanką lub naklejkami. Możliwość otrzymania nagrody
będzie mobilizowało dzieci do dokładnego słuchania i wykonywania poleceń.
Opanowanie podstawowych pojęć matematycznych poprzez działanie na konkretach i wykorzystywanie zdobytych
umiejętności w praktyce przyczyni się do powodzenia w nauce matematyki w szkole.
Rozumienie symboli
Już dzieci w najmłodszej grupie zauważają, że wiele informacji można przedstawić w formie umownych znaków. Wiedzą,
że ich imię może być zapisane, i często proszą nauczyciela o podpisanie rysunku. Dostrzegają napisy w najbliższym otoczeniu i zapamiętują znaczenie obrazków wykorzystywanych w prowadzonych zabawach, np. emblematy słońca i chmurki
w zabawach ruchowych. Dzieciom rozpoznającym symbole łatwiej będzie nauczyć się znaków działań matematycznych
i liter oznaczających poszczególne głoski.
W zrozumieniu zasad kodowania informacji oraz zdobywaniu umiejętności odczytywania symboli najlepiej pomagają praktyczne działania, np. wymyślanie oznaczeń, pułapek i premii podczas konstruowania gier planszowych, przedstawianie w formie symbolicznego rysunku aktualnego nastroju i odczuwanych emocji, umowne zapisywanie cech
obserwowanych przedmiotów.
Dostarczanie dziecku okazji do posługiwania się symbolami ułatwi mu opanowanie trudnej sztuki czytania i pisania.
Wspomaganie rozwoju mowy
Poziom mowy ma zasadnicze znaczenie dla ogólnego rozwoju dzieci i warunkuje prawidłową komunikację z otoczeniem.
Podstawą przyswajania nowych wiadomości, poprawnego wykonywania zadań jest rozumienie kierowanych do nich informacji. Oceny prawidłowej artykulacji oraz korygowanie wad wymowy powinien dokonywać specjalista − logopeda.
W ustalaniu metod pracy z dzieckiem niedosłyszącym powinnien uczestniczyć specjalista, który określi właściwy dla konkretnego wychowanka sposób komunikowania się.
Opóźniony rozwój mowy często wynika z zaburzenia słuchu fonematycznego oraz procesów analizy i syntezy słu­
chowej. Wady wymowy, ubogi zasób słów, niegramatyczne wypowiedzi świadczą o nieprawidłowym rozwoju funkcji
słuchowych. Wspomaganie rozwoju mowy obejmuje ćwiczenia słuchowe w zakresie wrażliwości słuchowej i różnicowania dźwięków mowy.
76
Indywidualizacja nauczania i wychowania
Właściwe nawyki oddechowe są bardzo ważne dla poprawnego mówienia oraz prawidłowego rozwoju i funkcjonowania aparatu artykulacyjnego. Z dziećmi, które mają kłopoty z poprawną wymową, należy prowadzić wiele zabaw ruchowych.
Są one doskonałą okazją do rozwijania prawidłowego oddychania i zwiększania pojemności płuc, gdyż uczą wdychania
powietrza nosem i wydychania ustami, a wielokrotne powtarzanie tej czynności podczas ćwiczeń powoduje, że powstaje
nawyk prawidłowego oddychania.
Przykładem zabaw wydłużających fazę wydechu dzieci może być dmuchanie na papierowe gwiazdki śniegowe, jesienne listki, ptasie piórka lub robienie baniek mydlanych. Uzyskanie efektu w tych zabawach jest możliwe przy wykonywaniu
przez dzieci jednostajnego wydechu.
Wprowadzenie elementu współzawodnictwa motywuje dzieci do wysiłku i dokładnego wykonania zadania, np.
w wyścigach małych plastikowych piłeczek do bramki ważne jest zastosowanie odpowiedniego kierunku i siły wydechu,
dotarcie do celu jest satysfakcją dla dziecka, a wygrana okaże się dodatkową nagrodą.
Ćwiczenia oddechowe można połączyć z działalnością plastyczną (np. rozdmuchiwanie za pomocą słomki rzadkiej
farby lub atramentu na kartonie). Dzieci mogą potem wykorzystać powstałe kształty do wykonania kompozycji, doklejając
lub dorysowując dowolne elementy.
Czasami świadome operowanie głosem, dostosowanie jego barwy, wysokości, siły odpowiednio do sytuacji i wypowiadanych treści, jest dla dziecka bardzo trudnym zadaniem. Nauczyciel może organizować specjalne zabawy, w których
dzieci będą ćwiczyły regulowanie wysokości i natężenia głosu, np. śpiewanie piosenek i recytowanie wierszyków na zmianę głośno i cicho, wysoko i nisko, zgodnie z poleceniem. Każdy wierszyk zostanie wyrecytowany na wiele sposobów, inaczej
zabrzmi choćby naśladowanie małej myszki, a inaczej głos dużego grubego misia. Ważne jest, aby prowadzonym z dziećmi
ćwiczeniom nadać formę zabawy, a proponowane czynności nie były dla nich przymusem i przykrym obowiązkiem.
Dla dzieci z niewykształconą poprawną artykulacją warto prowadzić działania mające na celu usprawnianie języka,
warg, żuchwy i podniebienia miękkiego. Powinny się one opierać na starannym naśladowaniu zwykłych ruchów towarzyszących gryzieniu, połykaniu przy zamkniętych ustach, ziewaniu, oblizywaniu warg. Często nauczyciel, aby zachęcić dzieci do ćwiczeń wymyśla krótkie fabuły opowiadające jakąś przygodę zwierzątka lub innej bajkowej postaci. Może to być np.
spotkanie krasnoludków na popołudniowym podwieczorku. Małe skrzaty witają się, wymieniając głośne całusy, zasiadają
do stołu, wąchają pyszne ciasteczka, dmuchają na gorące kakao i starannie gryzą twarde orzeszki. Najedzone do syta, ziewają
i zasypiają na fotelach, głośno chrapiąc. Przytoczona historyjka z pewnością wprawi dzieci w doskonały nastrój i dostarczy
wiele radości, a w rzeczywistości jest pretekstem do ćwiczeń usprawniających ruchome części aparatu artykulacyjnego.
Kolejnym skutecznym sposobem rozwijania umiejętności artykulacyjnych są zabawy dźwiękonaśladowcze. Dzieci starają
się naśladować odgłosy z najbliższego otoczenia, takie jak szum wiatru, głosy zwierząt i ptaków. Połączenie ćwiczeń
z zabawą ruchową dodatkowo uatrakcyjni zajęcia. Przykładem może być zabawa „Domki zwierząt”. Każde dziecko otrzymuje
emblemat przedstawiający jakieś zwierzę: krowę, psa, kota, kozę, owcę. Nauczyciel w różnych miejscach sali umieszcza obrazki domków z rysunkiem zwierzaka. Dzieci poruszają się swobodnie po sali. Ich zadaniem jest po usłyszeniu odgłosu wydawanego przez zwierzę, z otrzymanego emblematu, udać się do właściwego domku, powtarzając usłyszany dźwięk, np. mu…mu…
Pomysłów na prowadzenie ćwiczeń sprzyjających utrwaleniu prawidłowej wymowy jest bardzo dużo, a ich wybór
zależy od inwencji nauczyciela.
Z dziećmi, które posługują się zdecydowanie mniejszym zasobem słów od swoich kolegów lub w wypowiedziach
nie stosują poprawnych form gramatycznych, należy organizować zajęcia indywidualne lub zabawy w małych zespołach.
Pracę trzeba rozpocząć od nazywania przedmiotów: konkretnych lub wiernie przedstawionych na obrazkach. Warto się
upewnić, czy dzieci rozumieją polecenia i potrafią wyjaśnić znaczenie trudniejszych słów.
Słuchanie opowiadań trzeba powiązać z oglądaniem ilustracji, która pomoże zrozumieć treść utworu. Podczas odtwarzania treści warto powtarzać wypowiedź dzieci, używając poprawnych form gramatycznych, np.
Dz. Jaś i oni, te krasnoludki poszli do lasu.
N. Tak. Jaś razem z krasnoludkami poszedł do lasu.
Zadaniem nauczyciela jest zachęcanie wychowanków do wypowiedzi słownych. Będą temu sprzyjały często prowadzone okazjonalne rozmowy lub specjalnie organizowane sytuacje, np. układanie opowiadania do obrazka. Można
również prowadzić zabawy polegające na układaniu zdań z podanym wyrazem, na dobieraniu rysunków, których nazwy
się rymują, czy na wskazywaniu obrazka zgodnie z opisem przedmiotu na nim przedstawionego.
Ćwiczenia stymulujące umiejętność porozumiewania się powinny być dobrze przemyślane i organizowane w formie
interesującej zabawy, dostosowanej do możliwości i zainteresowań dzieci.
Rozwijanie percepcji słuchowej
Prowadzone ćwiczenia powinny obejmować kształcenie wrażliwości słuchowej, polegającej na rozróżnianiu i naśladowaniu dźwięków, określaniu ich źródła, kierunku, z jakiego dochodzą i natężenia.
Z młodszymi dziećmi prowadzimy zabawy polegające na rozróżnianiu dźwięków, w czasie których próbują one
rozpoznawać i naśladować słyszane głosy oraz dźwięki.
Wspomaganie rozwoju dziecka
77
Przykłady zabaw rozwijających wrażliwość słuchową:
−rozwiązywanie zagadek słuchowych polegających na rozpoznawaniu, nazywaniu i naśladowaniu dźwięków
z najbliższego otoczenia społecznego i przyrodniczego, np. odgłosów pojazdów, głosów zwierząt, szumu wiatru,
odgłosów towarzyszących wykonywaniu określonych czynności, takich jak nalewanie wody do szklanki, przekładanie stron gazety;
− poszukiwanie ukrytego przedmiotu wydającego dźwięki;
− wyszukiwanie dwóch przedmiotów wydających taki sam dźwięk;
− powtarzanie rytmu wyklaskanego lub zagranego na instrumencie perkusyjnym;
−wskazywanie ułożonego albo narysowanego układu, pasującego do wysłuchanego rytmu, lub samodzielne wygrywanie rytmu do układu graficznego;
− ćwiczenia rytmiczne przy muzyce.
Nadanie zabawowego charakteru prowadzonym ćwiczeniom zależy od pomysłowości nauczyciela. Im dzieci będą
bardziej zaangażowane w wykonywanie proponowanych zadań tym lepsze przyniosą one efekty.
Od prawidłowo wykształconego słuchu fonematycznego zależą nie tylko poprawna wymowa czy dostrzeganie różnic
między słowami podobnie brzmiącymi, lecz także dokonywanie analizy i syntezy słuchowej wyrazów, co jest podstawą
w nauce czytania i pisania. Analiza i synteza słuchowa dotyczą umiejętności wyodrębniania zdań z mowy, wyrazów
w zdaniach, a także sylab i głosek w wyrazach.
Prowadzenie ćwiczeń z dziećmi wykazującymi trudności w dokonywaniu analizy i syntezy słuchowej powinno
przebiegać według ściśle określonych zasad:
−rozpoczynamy od zabaw z wykorzystaniem konkretnych przedmiotów lub ich obrazków, po czym stopniowo
przechodzimy do materiału werbalnego;
−zachowujemy ustaloną kolejność: najpierw wyróżniamy zdania, następnie − wyrazy w zdaniu, potem − sylaby,
a na końcu − głoski w wyrazie.
Nauka wierszyków i rymowanek sprzyja utrwaleniu pamięciowych mechanizmów mowy. Krótkie teksty wierszowane, zawierające często element humoru, bardzo podobają się każdemu dziecku, co sprzyja ich zapamiętaniu. Dodatkowe
połączenie ich z ruchem, wykonywaniem określonych gestów, przekłada się na wzmocnienie ze strony układu kinestetyczno-ruchowego. Przykładem takich zabaw są popularne wierszyki Idzie rak czy Idzie kominiarz po drabinie.
W trakcie nauki wyróżniania zdań z mowy, dzieci mogą uczestniczyć w zabawach polegających na wysłuchiwaniu
wskazanego wyrazu w zdaniach wypowiadanych przez nauczyciela i sygnalizowaniu wystąpienia tego słowa umownym
gestem albo na wskazywaniu obrazka, którego nazwę usłyszeli. Kolejnymi etapami będą: uzupełnianie opowiadania
nauczyciela wyrazami określającymi przedmioty pokazywane na obrazkach albo kończenie zdań rozpoczętych przez
nauczyciela, samodzielne układanie zdań do wylosowanego obrazka, tworzenie modeli zdania za pomocą drobnych
przedmiotów, jak również liczenie wyrazów w zdaniu i porównywanie ich długości.
Wyodrębnianie sylab należy rozpocząć od wysłuchiwania wskazanej sylaby w wyrazach. Dzieci mogą wyszukiwać
przedmioty, których nazwy rozpoczynają się podaną sylabą, np. ma…, ko…, ba…, lub słyszą te sylaby w środku wyrazu.
Podział wyrazu na sylaby będzie łatwiejszy dla dziecka, jeżeli połączy się z konkretnym ruchem, np. wyklaskiwaniem,
wskazywaniem na palcach, układaniem klocków.
„Sylabowe kroki” to przykład zabawy łączącej podział wyrazu na sylaby z wyścigiem do mety. Nauczyciel wyznacza
w ogrodzie lub sali linię startu i mety w znacznej odległości od siebie. Żeby rozpocząć wyścig, dzieci kolejno losują
obrazki. Następnie przesuwają się do przodu krokami, jednocześnie wypowiadając sylabami wyraz, który jest nazwą
przedmiotu przedstawionego na wylosowanym obrazku. Wygrywa to dziecko, które pierwsze dojdzie do mety.
Inne zabawy polegające na liczeniu sylab, wymyślaniu wyrazu rozpoczynającego się lub kończącego wskazaną sylabą organizować można na wiele różnych sposobów.
Nauczyciel powinien wykorzystywać każdą sytuację do ćwiczenia syntezy sylabowej wyrazów. Najczęściej wypowiada
sylabami imiona dzieci i nazwy przedmiotów. Można jednak w ten sam sposób nazywać dni tygodnia, pory roku czy
nazwy miesięcy.
Ćwiczenia rozwijające analizę i syntezę głoskową wyrazów prowadzimy z najstarszymi dziećmi. Najprostsze polegają na wyszukiwaniu przedmiotów, obrazków rozpoczynających się wskazaną głoską. Stopniowo zwiększamy stopień
trudności. Polecamy dzieciom wybrać spośród wielu obrazków te, których nazwy rozpoczynają się taką samą głoską.
Tak samo postępujemy w kształtowaniu umiejętności wyodrębniania głosek na końcu wyrazu. Największy problem
sprawia dzieciom rozpoznawanie głosek w środku i nazywanie kolejnych głosek w wyrazie. Do analizy wybieramy słowa krótkie o prostej budowie fonetycznej, np. mak, las, ser, kot, dom. Nauczyciel zmobilizuje dzieci do wysiłku i pokonywania trudności, jeśli poprowadzi ćwiczenia w formie zabawy.
Przykładem takiej zabawy jest zbieranie kasztanów do wiaderka. Nauczyciel rozkłada na podłodze w sali obrazki
przedstawiające różne przedmioty i na każdym umieszcza jeden kasztan. Dziecko może podnieść kasztan i schować go
do swojego wiaderka, jeśli potrafi nazwać kolejne głoski w wyrazie oznaczającym narysowany przedmiot.
78
Indywidualizacja nauczania i wychowania
Zadania mające na celu rozwijanie percepcji słuchowej powinny być dostosowane do potrzeb konkretnego dziecka,
aby pomóc mu w pokonaniu przejawianych trudności.
Rozwijanie percepcji wzrokowej
Dzieci wykazujące zaburzenia percepcji wzrokowej mają problemy z prowadzeniem celowej obserwacji, dostrzeganiem
i zapamiętaniem szczegółów ilustracji i cech przedmiotów, z różnicowaniem podobnych znaków i symboli. Trudności
te mogą, tak jak zaburzenia percepcji słuchowej, skutkować kłopotami z opanowaniem nauki czytania i pisania.
Z najmłodszymi dziećmi, żeby doskonalić ich spostrzegawczość wzrokową, gramy w loteryjki obrazkowe, porównujemy obrazki różniące się kilkoma wyraźnymi szczegółami, układamy puzzle składające się z kilku dużych elementów,
prowadzimy zabawy typu: Co schowano?, albo Co się zmieniło?. Starsze dzieci uczymy zauważać drobne szczegóły, którymi
różnią się rysunki, układać obrazki pocięte na wiele części różnego kształtu, odtwarzać według wzoru i z pamięci przedstawiony układ figur lub klocków, dobierać w pary jednakowe symbole i znaki.
Ćwiczenia spostrzegawczości wzrokowej występują często w połączeniu z doskonaleniem sprawności grafomotorycznej i koordynacji wzrokowo-ruchowej dzieci. Przykładami takich zabaw są:
− dorysowywanie brakujących elementów, np. kół w samochodzie, okien w domku;
− odszukiwanie i rysowanie drogi w labiryncie tak, aby nie wyjść poza wyznaczone linie;
− przerysowywanie przedstawionego wzoru lub rysowanie go z pamięci;
− rysowanie wzorów i szlaczków w wyznaczonych liniach, ze stopniowym zmniejszaniem odstępów między liniami.
Sprawność w zakresie różnicowania, zapamiętywania i przerysowywania kształtów bardzo ułatwi dziecku naukę
szkolną.
Sprawność motoryczna
Sprawność motoryczną należy rozwijać u dzieci przez organizowanie środowiska zachęcającego do aktywności ruchowej
i udostępnianie sprzętu sportowego w toku organizowanych zabaw i ćwiczeń ruchowych. Dzieci z obniżoną sprawnością
fizyczną niechętnie podejmują zabawy w ogrodzie na dostępnym sprzęcie terenowym. Zadaniem nauczyciela będzie
zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa przy korzystaniu z tych urządzeń, np. przez pokazanie sposobu przechodzenia
przez przeplotnię czy po równoważni, asekurowanie w czasie wchodzenia na drabinki. Naturalną formą ćwiczeń będą
zabawy organizowane na powietrzu, np. jesienią − rzucanie kasztanami do okręgu narysowanego na piasku, zimą −
chodzenie po śladach pozostawionych na śniegu przez ptaki, wiosną − przechodzenie na drugą stronę ogrodu z omijaniem kałuż powstałych po deszczu. Udostępnienie dzieciom piłek, skakanek, kręgli, rowerków i hulajnóg pomoże
w ćwiczeniu refleksu, celności i doskonaleniu koordynacji wzrokowo-ruchowej. Szczególną rolę w rozwijaniu sprawności ruchowej odgrywają tory przeszkód organizowane przez nauczyciela. Dziecko, pokonując kolejne przeszkody, ćwiczy
nie tylko zręczność, lecz także wytrwałość w dążeniu do celu i odwagę.
Zabawy rozwijające sprawność fizyczną dzieci nauczyciel może również prowadzić w sali. Będą to ćwiczenia ruchowe
w formie zabaw naśladowczych, improwizacje ruchowe do muzyki, ilustrowanie opowieści słownych ruchem czy pokazywanie zagadek pantomimicznych.
Sprawność fizyczna ma ścisły związek ze zdrowiem i samopoczuciem dziecka, a zręczne i swobodne poruszanie się
zwiększa jego możliwości działania.
Sprawność manualna i grafomotoryczna
Poziom graficzny prac dzieci zależy od ich ogólnej sprawności ruchowej i manualnej, a także od ich spostrzegawczości wzrokowej.
Pracę z dziećmi o obniżonym poziomie rozwoju sprawności grafomotorycznej należy rozpocząć od ćwiczeń rozmachowych mających na celu rozluźnienie mięśni ramienia i przedramienia. Będą to zabawy polegające na naśladowaniu ruchów skrzydeł ptaków, rysowaniu dużych kształtów w powietrzu, np. drzew czy domów, pokazywaniu poruszania
się gałęzi drzew na wietrze. Następnie możemy przejść do malowania form kolistych grubymi pędzlami na dużych
arkuszach papieru czy do zamalowywania całej powierzchni kartonu z zachowaniem kierunku od strony lewej do prawej
i z góry na dół.
Równocześnie należy stymulować rozwój manualny dzieci przez dostarczanie im zabawek manipulacyjnych i zachęcanie ich do wykonywania czynności samoobsługowych, takich jak wkładanie ubrań zapinanych na guziki, sznurowanie
butów.
Sprawność manualną rozwijają działania wymagające precyzyjnych ruchów dłoni, takie jak:
− układanki z drobnymi elementami typu: przybijanki, mozaiki;
− gry zręcznościowe: bierki, pchełki, skaczące czapeczki czy żabki;
− zabawy paluszkowe polegające na celowym wykonywaniu drobnych ruchów palców, np. stukanie palcami o blat
stolika przy naśladowaniu odgłosów kroków;
Organizacja działań dzieci zdolnych
79
− nawlekanie na sznurek, np. korali, makaronu, guzików;
− budowanie z klocków o różnych sposobach łączenia elementów;
− porządkowanie i przekładanie drobnych przedmiotów, np. guzików, nasion roślin, koralików;
− wykonywanie wszelkiego rodzaju prac plastycznych i plastyczno-technicznych, np. lepienie, malowanie palcami,
wydzieranie i wycinanie, wykonywanie składanek papierowych i kompozycji z materiału przyrodniczego i surowców
wtórnych.
Nauczyciel powinien proponować dzieciom ćwiczenia graficzne nieprzekraczające ich możliwości, a stopień trudności
można zwiększać przez dostosowywanie do umiejętności nabywanych przez nie.
Przykłady ćwiczeń graficznych:
− rysowanie po wykropkowanym śladzie;
− obrysowywanie szablonów;
− kalkowanie rysunków;
− rysowanie drogi między dwoma liniami;
− uzupełnianie obrazka liniami równoległymi, poziomymi, pionowymi i ukośnymi.
Dzieci bardzo chętnie wykonują ćwiczenia graficzne, a dobra sprawność manualna ma bezpośredni wpływ na powodzenie szkolne w zakresie nauki pisania.
Poszerzanie zasobu wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym
Mały zasób wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym najczęściej ma swoją przyczynę w środowisku rodzinnym dziecka. Może być również spowodowany słabą koncentracją uwagi, niskim poziomem rozwoju mowy i pamięci.
Należy utrwalać z dziećmi nowe treści przy każdej nadarzającej się okazji. Pobyt w ogrodzie, wspólne oglądanie książeczek
czy codzienne czynności porządkowe są doskonałą sposobnością do prowadzenia rozmów z dziećmi, w celu poszerzania
zakresu ich wiadomości o otoczeniu społecznym i przyrodniczym.
Utrwalanie i porządkowanie wiadomości dzieci odbywa się także podczas organizowanych przez nauczyciela zabaw
dydaktycznych z zastosowaniem różnorodnych pomocy. Znacznie zwiększy atrakcyjność tych zajęć zastosowanie ciekawych środków dydaktycznych i umożliwienie dzieciom bezpośredniego działania. Przykładem tak przeprowadzonej
zabawy będzie wybieranie na zasadzie swobodnych skojarzeń i dokładanie obrazków, przedstawiających przedmioty
pasujące do centralnie umieszczonej na tablicy ilustracji, np. słońca na niebie lub owoców w koszyku.
Ważną rolę w poszerzaniu wiadomości odgrywa celowo organizowane otoczenie dziecka. Urządzanie kącików tematycznych, wyposażonych w przybory i rekwizyty, zachęca je do podejmowania zabaw, podczas których przetwarza ono
i wykorzystuje w praktycznym działaniu posiadane wiadomości. Nauczyciel uczestniczący w zabawie może w naturalny
sposób wzbogacać jej tematykę, dzięki czemu dostarczy dziecku nowych informacji i powiększy jego zakres wiadomości.
Zmiany w prawie oświatowym wprowadzone w ostatnich latach zmierzają ku stworzeniu warunków do rozpoznawania specjalnych potrzeb edukacyjnych i uzdolnień dzieci. Na poziomie najmłodszych grup przedszkolnych przewiduje się wspomaganie rozwoju dzieci przez udział w zajęciach specjalistycznych i rozwijających zdolności oraz przez
indywidualizację pracy. Nauczyciel dobierając metody, formy i środki realizacji treści wychowawczo-dydaktycznych musi
uwzględniać ustalenia zawarte w planie działań wspierających dla danego dziecka lub grupy dzieci, objętych pomocą
psychologiczno-pedagogiczną. Organizuje pracę z dziećmi, korzystając ze wskazówek sformułowanych przez zespół
specjalistów i opracowanych na podstawie analizy potrzeb i możliwości dziecka.
Należy włączać rodziców do współpracy z nauczycielami i specjalistami. Wspólne rozwiązywanie problemów
wychowawczych i dydaktycznych sprzyja realizacji ważnego celu, jakim jest najskuteczniejsza i najszybsza pomoc dziecku w jego rozwoju.
Organizacja działań dzieci zdolnych
Dzieci wykazują różne zainteresowania już we wczesnym okresie przedszkolnym, kiedy pojawiają się u nich ogólne
zdolności intelektualne i kierunkowe, czyli plastyczne, muzyczne, taneczne, sportowe. Uzdolnienia mogą dotyczyć
posiadanej wiedzy, umiejętności oraz pewnych cechy osobowości. Są określane na podstawie analizy osiągnięć uzyskanych
przez dzieci w jakimś zakresie, a obserwacja ich działalności wskazuje różnice dokonań pomimo podobnych warunków,
w jakich one funkcjonują. Predyspozycje dzieci zdolnych zauważymy w działaniach podejmowanych przez nie najczęściej
i najchętniej.
W czasie zabaw wykazują się one pomysłowością, potrafią fantazjować, nadawać nowe znaczenie przedmiotom
i osobom, zmieniać bieg zdarzeń. Z łatwością wymyślają interesujące historie, mają bogate słownictwo, doskonałą pamięć,
posiadają zdolności organizacyjne i przywódcze.
80
Indywidualizacja nauczania i wychowania
Należy pamiętać o tym, że uzdolnienia dzieci ujawnią się w sprzyjających okolicznościach, a ich aktywność w dużym
stopniu zależy od tego, czy:
− mają one poczucie własnej wartości;
− rozumieją sens tego, co robią;
− są przekonane, że coś od nich zależy;
− dysponują informacjami potrzebnymi do wykonania planowanego działania;
− mogą swobodnie realizować własne pomysły;
− robią to, co lubią;
− wiedzą, że mogą popełniać błędy, gdyż w razie potrzeby otrzymają wsparcie;
− są zauważane, a wysiłek przez nie podejmowany zostaje doceniony.
Mając na uwadze występujące zależności, nauczyciel w pracy z dziećmi zdolnymi powinien kształtować w nich
wiarę we własne siły i możliwości, co sprzyja budowaniu pozytywnej samooceny. Powinien także umożliwiać dokonywanie odkryć i eksperymentowanie, a przy tej okazji zauważać ich dociekliwość i inicjatywę, odpowiadać wyczerpująco
na zadawane pytania, a w razie potrzeby wskazywać źródło pozyskiwania potrzebnych informacji. Poprzez dostarczanie
odpowiednich środków rozszerzać obszary zainteresowań, uczyć radzenia sobie z niepowodzeniami.
Pozytywne przeżycia towarzyszące aktywności zachęcają dzieci do odkrywania, wymyślania i tworzenia
nowych rzeczy.
Uzdolnienia artystyczne
U małych dzieci występują przede wszystkim zdolności kierunkowe, objawiające się zainteresowaniem do podejmowania
zbaw i działań o charakterze artystycznym i ruchowym. Często sięgają one po materiały plastyczne i z dużą pomysłowością tworzą różne wytwory plastyczno-konstrukcyjne. Chętnie uczestniczą w przedstawieniach, teatrzykach, lubią przy
tej okazji wymyślać i przebierać się w stroje, przygotowują rozmaite rekwizyty. Z własnej inicjatywy organizują zabawy
ze śpiewem i tańcem − oparte na aktywności ruchowej. Dzieci wykazujące uzdolnienia kierunkowe:
− podejmują działalność artystyczną i ruchową;
− posiadają szczególną wrażliwość estetyczną;
− wykazują niechęć do naśladowania;
− tworzą rzeczy nowe.
Dzieci uzdolnione plastycznie:
– wybierają w dowolnej zabawie działalność plastyczną;
– rysują zręcznie, posługując się przyborami plastycznymi i uzyskując ciekawe efekty;
– odznaczają się dobrym wyczuciem perspektywy i szczegółu;
– tworzą, realizując oryginalne pomysły, a ich prace nie przypominają wytworów plastycznych innych dzieci.
Dzieci posiadające uzdolnienia plastyczne powinny przebywać w takich warunkach, aby w dowolnym momencie
mogły podjąć aktywność zgodnie ze swoimi zainteresowaniami. Ułatwią to dobrze wyposażone kąciki plastyczne. Udostępnianie materiałów i przyborów oraz ich różnorodność będą sprzyjały spontanicznym działaniom, praktycznemu
zastosowaniu poznanych technik, rozwijaniu pomysłowości, powstawaniu ciekawych prac.
Warto, aby nauczyciel angażował dzieci utalentowane plastycznie do działań, które dają satysfakcje i odczucie, że
posiadane umiejętności zostaną zauważone i docenione. Można wykorzystać ich umiejętności do planowania i wykonywania dekoracji tematycznych, scenografii do grupowego przedstawienia, przygotowania zaproszeń okolicznościowych
czy też zachęcać do udziału w konkursach plastycznych.
Innym sposobem rozwijania zainteresowania dzieci sztuką i wyrabiania ich wrażliwości estetycznej jest organizowanie wycieczek do muzeum oraz udostępnianie do oglądania albumów przedstawiających malarstwo, rzeźbę, zabytki
architektoniczne. Zwróci to ich uwagę na piękno barw i form, pozwoli zauważyć różnicę pomiędzy sztuką powstającą
dawniej a tworzoną współcześnie.
Dzieci uzdolnione muzycznie:
– często śpiewają bądź nucą;
– zapamiętują szybko i nucą melodie piosenek oraz potrafią wymyślać własne melodie;
– odróżniają z łatwością dźwięki z otoczenia i dźwięki instrumentów muzycznych;
– lubią wystukiwać rytmy w dowolnych sytuacjach oraz szybko uczą się gry na prostych instrumentach;
– mają dobre poczucie rytmu i lubią poruszać się w takt melodii;
– potrafią interpretować ruchem muzykę.
Organizacja działań dzieci zdolnych
81
Dzieciom uzdolnionym muzycznie powinniśmy organizować takie sytuacje, które będą inspiracją do ich własnej
twórczości. Udostępnienie instrumentów perkusyjnych pozwoli swobodnie bawić się dźwiękiem, wymyślać rytmy,
układać proste akompaniamenty a nawet melodie do znanych wierszyków. Taką aktywność dobrze jest poprzedzić zabawami w orkiestrę, nauką wygrywania prostych melodii, np. na ksylofonie.
Ciekawym sposobem rozwijającym wrażliwość słuchowo-muzyczną są wszelkie improwizacje słowne i ruchowe.
Dzieci mogą wyśpiewywać teksty solowo lub w dialogu, intonując przy tym pytania i odpowiedzi. Zabawy ruchowe przy
muzyce wyzwolą ich ekspresję, pozwolą na fantazjowanie i rozwój inwencji ruchowej. Doskonalenie wrażliwości
słuchowej oraz rozwijanie wyobraźni muzycznej będzie odbywało się również w bezpośrednim kontakcie z muzyką
klasyczną. W czasie utworu odtwarzanego z nagrań lub słuchanego na koncertach przedszkolnych wychowankowie
mogą uczyć się rozpoznawania dźwięków pojedynczych instrumentów i zauważać ich współbrzmienie.
Dostrzeganie zdolności wokalnych przyniesie dzieciom dużo satysfakcji, dlatego warto eksponować te umiejętności
w czasie przedstawień przedszkolnych czy podczas udziału w międzyprzedszkolnych przeglądach muzycznych. Otrzymane brawa sprawią im wiele radości i dadzą poczucie osobistego sukcesu.
Dzieci uzdolnione ruchowo:
– mają bardzo dobrą koordynację ruchów;
– potrafią wymyślać różne ruchy i figury w zabawach ruchowych;
– posługują się sprawnie przyborami gimnastycznymi;
– korzystają często w zabawach ze sprzętu terenowego, zwinnie poruszają się na nim.
Najlepszym miejscem dla zaspokojenia potrzeb ruchowych dzieci jest sala gimnastyczna ze sprzętem i przyborami
do prowadzenia ćwiczeń podnoszących sprawność fizyczną oraz ogród przedszkolny wyposażony w sprzęt terenowy,
umożliwiający swobodną aktywność ruchową.
Dostrzegając szczególne uzdolnienia ruchowe dzieci, możemy ich sprawność doskonalić, stosując metody twórcze.
Najciekawsze z nich to:
– metoda opowieści ruchowej, polegająca na odtwarzaniu ruchem słuchanej opowieści, co szczególnie sprzyja rozwojowi fantazji;
– metoda gimnastyki twórczej R. Labana, w której wykorzystuje się inwencję twórczą dzieci, ich pomysłowość,
fantazję, doświadczenia ruchowe;
– metoda K. Orffa, która poprzez oddziaływania rytmiczno-muzyczno-słowne ma prowadzić do wyzwolenia u dzieci
ekspresji i inwencji ruchowej.
– metoda gimnastyki rytmicznej A. i M. Kniessów, w której stosuje się nietypowe przybory i poszukuje coraz to
innych form ruchu opartych na rytmie.
Warto pozwolić dzieciom sprawdzić umiejętności w organizowanych zawodach sportowych. Wychowankowie
poczują się wyróżnieni i na pewno wpłynie to na umocnienie poczucia ich wartości.
Dzieci posiadające uzdolnienia recytatorskie i teatralne:
– używają poprawnie wielu słów;
– wyrażają sugestywnymi ruchami ciała nastrój i emocje;
– lubią zabawy językowe, gry słowne, swobodnie układają rymowanki;
– potrafią uczyć się szybko tekstów;
– improwizują i wymyślają role w zabawach inscenizowanych.
W różnych formach aktywności słownej i ruchowej, poprzez odgrywanie ról, dzieci zdolne doskonalą i wzbogacają
swoją pomysłowość, wyobraźnię oraz inwencję twórczą. Organizowanie inscenizacji grupowych i przedstawień teatralnych
prowadzi do jednoczesnego wykorzystania różnorodnych uzdolnień dzieci i do zaproponowania wielu ciekawych działań:
od wspólnego wyboru tematu przedstawienia, poprzez dobór ról i naukę tekstu, ćwiczenie sposobu jego wygłaszania
z prawidłową intonacją i ilustrowanie gestem do odegrania roli przed publicznością. Bardzo ważne jest, aby dzieci uczące się
roli miały swobodę w decydowaniu o tym, jak ją zagrają. Należy pamiętać również, że dzieci zdolne szybko uczą się swoich
kwestii i nie trzeba organizować zbyt wielu prób, aby nie doprowadzić do znużenia wspólnym działaniem i do zniechęcenia.
Kostiumy mogą zaprojektować i przygotować dzieci uzdolnione plastycznie. Akompaniament do przedstawienia
opracujemy z dziećmi uzdolnionymi muzycznie. Wystawienie przedstawienia w przedszkolu sprawi wiele radości małym
aktorom, scenografom i muzykom, przekona o wartości podejmowanych wysiłków.
Dobrze jest również zachęcać dzieci do udziału w konkursach recytatorskich organizowanych w przedszkolu i poza
nim. Prezentując na forum swoje umiejętności, wychowankowie przezwyciężają obawy związane z publicznymi występami,
82
Indywidualizacja nauczania i wychowania
uczą się radzić sobie z tremą, stają się bardziej pewni siebie i mają szansę doświadczyć ogromnej satysfakcji
z osiągniętego sukcesu.
Ogólne zdolności intelektualne dzieci
Zdolności ogólne to te, które przyczyniają do szybkiego przyswajania wiedzy. Dzieci o takich zdolnościach wykazują
lepszą pamięć, odznaczają się łatwością mówienia i wyrażania myśli, szybko zaczynają czytać, a także potrafią praktycznie
zastosować przyswojone umiejętności.
Zdolności ogólnointelektualne wyrażają się w:
– ciekawych i oryginalnych pomysłach, bogatej wyobraźni;
– wymyślaniu nowych zabaw, opowiadań, zdarzeń realnych i opartych na fantazji;
– zadawaniu wielu pytań, dla zaspokojenia ciekawości i otrzymania potrzebnych informacji;
– szybkim zapamiętywaniu i uczeniu się rzeczy nowych;
– zainteresowaniu wykonywanym działaniem;
– dokonywaniu celnych spostrzeżeń;
– odważnym wyrażaniu wniosków i opinii;
– powracaniu do rozpoczętych działań, aby ostatecznie uzyskać przewidywane rezultaty;
– łatwości obmyślania i realizowania własnych pomysłów;
– stosowaniu własnych pomysłów w rozwiązywaniu problemów zadaniowych;
– umiejętności podawania wielu rozwiązań tego samego problemu (wykazywane myślenie dywergencyjne).
Stosowane sposoby rozwijania uzdolnień dzieci zależą w dużym stopniu od znajomości wychowanków, od rozpoznania ich mocnych stron. Jeżeli wiemy, jakie szczególne zainteresowania oni wykazują, możemy dostosować zadania
do ich oczekiwań i umiejętności. Podstawowym zadaniem nauczyciela jest zorganizowanie środowiska, które poprzez
dostępność różnych przyborów i materiałów pozwoli dzieciom w naturalny sposób i w dowolnym momencie zaspakajać
ciekawość, odkrywać, eksperymentować. W sali powinien się znaleźć:
– kącik badawczy wyposażony w lusterka, szkła powiększające, centymetr, magnesy, wagę, naczynia różnego kształtu
i wielkości, materiały sypkie, mikroskop;
– kącik przyrody przystosowany do prowadzenia hodowli i obserwacji rozwoju roślin;
– kącik majsterkowicza, w którym dzieci znajdą sznurki, miękkie druciki, druciki kreatywne, patyczki, słomki,
różnej wielkości pudełka, surowce wtórne (np. pojemniki plastikowe i buteleczki), nici wełniane, deseczki, koła
różnej wielkości, łańcuszki itp.; proste narzędzia, ze względu na bezpieczeństwo, dajemy dzieciom w zależności
od potrzeby i na ich prośbę;
– kącik książki, w którym oprócz literatury dziecięcej powinny się znaleźć książki przedstawiające zwierzęta, albumy
fotograficzne, krajoznawcze, malarskie, encyklopedie obrazkowe, kalendarze.
W ten sposób udostępnimy różnorodne źródła wiedzy i ponieważ będą one łatwo dostępne, pozwolimy dzieciom na
podejmowanie aktywności zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami. Damy sposobność do poszukiwania odpowiedzi
na nurtujące ich pytania i umożliwimy samodzielne rozwiązywanie problemów, a tym samym zdobywanie nowej wiedzy.
Kiedy organizujemy pracę z całą grupą, mamy również możliwość różnicowania zadań tak, aby dzieci zdolne się
nie nudziły.
Przykłady zadań skierowanych do dzieci zdolnych:
– przy wyrabianiu koordynacji wzrokowo-ruchowej zadaniem do wykonania jest narysowanie wzoru po śladzie
między dwoma liniami; dzieci zdolne mogą same rysować wzór, próbując zmieścić się między liniami;
– dzieci opowiadają treść usłyszanego utworu literackiego, dzieci zdolne wymyślają jego inne zakończenie.
Nauczyciel powinien dzieciom uzdolnionym podpowiadać ciekawe pomysły, które zachęcą je do działania i sprawią
przyjemność. Jeśli wykazują one zainteresowanie czytaniem, można wspólnie zrobić album w odniesieniu do realizowanego
tematu i ułożyć na stronach podpisy z rozsypanki literowej bądź zdaniowej – zależnie od stopnia umiejętności dzieci.
Książeczki i albumy wykonywane przez dzieci powinny znaleźć swoje miejsce w kąciku książki.
Dzieciom mającym szczególne uzdolnienia w zakresie umiejętności przekształcania, dokonywania skojarzeń i abstrahowania, projektowania, planowania własnych działań, obserwowania i komentowania dokonanych spostrzeżeń, tak jak
w przypadku innych rozwiniętych umiejętności, wprowadzamy podwyższony stopień trudności w zajęciach z całą grupą
i w małych zespołach. Na przykład w zespole dzieci proponujemy opracowanie gry z kostką do poznanych przygód
bohatera w omawianym na zajęciu opowiadaniu. Możemy też po zajęciach wyjaśniających zjawiska atmosferyczne, wspólnie
obserwować powstawanie zjawisk optycznych takich jak cień, odbicie lustrzane z wykorzystaniem lusterka, gładkich
błyszczących powierzchni, naczynia z wodą. Dzieciom zainteresowanym tym działaniem proponujemy wykonanie lusterka
z wykorzystaniem folii aluminiowej.
Praca w grupach zróżnicowanych wiekowo
83
Jeśli przybliżymy dzieciom pojęcie zbioru i pokażemy działania na zbiorach, w tym porównywanie ich liczebności,
to będziemy mogli dzieci zdolne sprowokować do układania treści zadania i wykonywania działań matematycznych
w dostępnym dla nich zakresie, a nawet – jeśli wykazują one szczególne zdolności – z wykorzystaniem cyfr i znaków
matematycznych.
Przedszkole stymuluje i pobudza rozwój uzdolnień dzieci, dostarcza bodźców i treści wyzwalających aktywność.
Działania wykonywane pod kierunkiem nauczyciela czy też z własnej potrzeby będą rozwijały procesy poznawcze oraz
dawały satysfakcję z uzyskanych efektów w podejmowanych nowych, trudniejszych wyzwaniach.
Praca w grupach zróżnicowanych wiekowo
Zadaniem, które powinien spełnić nauczyciel, jest stworzenie szans edukacyjnych wszystkim dzieciom w wieku 3–5 lat.
Jednym z aspektów jego pracy jest przygotowanie warsztatu i dostosowanie oddziaływań wychowawczo-dydaktycznych
do grupy zróżnicowanej wiekowo. Powstawanie takich grup wynika często ze specyfiki organizacyjnej lub z potrzeb
środowiska lokalnego.
Nauczyciel przygotowujący zabawy i zajęcia dla konkretnych grup powinien mieć świadomość, na czym polega
specyfika pracy z dziećmi w różnym wieku i jak planować działalność w takiej właśnie grupie. Dobór realizowanych
treści oraz środków dydaktycznych będzie zależał od struktury danej grupy.
Możliwości rozwojowe dzieci, a nie ich wiek, powinny być kryterium dla wszelkich poczynań nauczyciela, tak aby mogły
one odnosić sukcesy na miarę swoich indywidualnych uzdolnień. Istotnym czynnikiem wpływającym na prawidłowe funkcjonowanie dzieci w grupie różnowiekowej jest ustalenie zasad porządkujących postępowanie i wzajemną współpracę, np.
– zasada pomagania sobie: dzieci starsze pomagają młodszym kolegom w czasie ubierania się czy innych czynności
samoobsługowych;
– zasada nieprzeszkadzania sobie: gdy z toku zajęć wynika, że zadania przeznaczone są dla starszych kolegów,
dzieci młodsze w tym czasie podejmują inną swobodną aktywność, starając się zachowywać spokojnie; na początku
może być sporo zamieszania i hałasu, z czasem jednak dzieci nauczą się przestrzegania ustalonej zasady.
Organizowanie pracy z całą grupą może również sprawiać nauczycielowi pewne trudności, gdyż wymaga prowadzenia zajęć i zabaw na kilku poziomach. Musi on zatem bardzo staranie dobrać treści i określić cele, żeby dostosować
je do zróżnicowanych możliwości dzieci tak, aby wszystkie mogły aktywnie uczestniczyć w proponowanych działaniach.
Przebywanie w grupie mieszanej sprzyja rozwojowi społecznemu i emocjonalnemu dzieci, wnosi też wiele korzyści
w proces wychowawczo-dydaktyczny, a zwłaszcza:
– sprzyja indywidualizacji podejścia nauczyciela do każdego dziecka;
– daje wiele satysfakcji w doświadczaniu różnych pozycji w grupie: od najmłodszego do najstarszego;
– uczy wspierania słabszych;
– pomaga w nabieraniu odwagi w korzystaniu z pomocy;
– wzmacnia poczucie bezpieczeństwa u dzieci poprzez wspólne rozwiązywanie problemów z pomocą starszego kolegi;
– sprawia, że dzieci czują się potrzebne i stają się odpowiedzialne;
– uwrażliwia na potrzeby innych, przez co tworzy się większe poczucie więzi emocjonalnej w grupie;
– umożliwia wykazanie się wiadomościami i umiejętnościami;
– wpływa na tworzenie się pozytywnego obrazu siebie samego oraz wzmacnianie poczucia własnej wartości;
– pomaga w kształtowaniu umiejętności partnerskiej współpracy;
– zmniejsza czynnik rywalizacji pomiędzy dziećmi;
– sprzyja nawiązywaniu przyjaźni;
– pozwala na uczenie się w sposób naturalny poprzez obserwację i naśladowanie.
Przykłady zabaw w grupach zróżnicowanych wiekowo
Wykonanie pracy plastycznej „Jesienne obrazy”
Dzieci młodsze wybierają papierowe liście i przy stolikach malują je farbami.
Dzieci starsze w zespołach malują na dużych arkuszach jesienne drzewa, a następnie naklejają liście wykonane przez kolegów.
Historyjka obrazkowa
Wspólne układanie opowiadania. Dzieci młodsze opowiadają, co dzieje się na kolejnych obrazach, następnie dzieci starsze
układają opowiadanie do całej historyjki i nadają jej tytuł.
84
Indywidualizacja nauczania i wychowania
Tworzenie rymów w zabawie dydaktycznej
Dzieci młodsze łączą obrazki przedstawiające różne przedmioty, których nazwy tworzą rymy, np. teczka – beczka,
lalka – pralka, kot – płot, suszarka – latarka, bułka – półka, góra – kura.
Dzieci starsze otrzymują obrazki i tworzą rymy do nazw przedstawionych na nich przedmiotów.
Rozwiązywanie zagadek
Na tablicy zamieszczone są w dowolny sposób różne obrazki przedstawiające, np. 4 owoce, 3 przybory toaletowe, 5 zabawek.
Dzieci starsze rozwiązują zagadki i grupują na tablicy obrazki zgodnie z pojęciami ogólnymi.
Zagadki:
Pyszne witaminki dla chłopca i dziewczynki
owoce
Pomogą w potrzebie umyć mnie i Ciebie
przybory toaletowe
Co takiego jest w koszyku,
piłka, lalka i pajacyk na patyku
zabawki
Dzieci młodsze otrzymują po jednym obrazku i nazywają przedmioty na nich przedstawione, a następnie umieszczają
je w odpowiedniej grupie utworzonej przez starsze dzieci.
Układanie obrazków z części
Dzieci układają obrazki z części i naklejają na karton lub uzupełniają brakujące elementy, porównując dwa obrazki. Treść
obrazków i ilość szczegółów są dostosowane do możliwości dzieci.
Zabawa ruchowa „Zwierzątkowo”
Każde dziecko otrzymuje emblemat z rysunkiem zwierzątka, np. przy 12 dzieciach po 3 jednakowe obrazki. Dzieci siadają
w rozsypce na podłodze. Po włączeniu muzyki wstają i tańczą tylko te, które mają emblemat pokazany przez nauczyciela.
Dzieci starsze zapraszają do tańca kolegów młodszych, którzy nie rozpoznali zwierzątka na rysunku.
Zabawa „Gorąco i zimno”
Nauczyciel prosi, aby dzieci wybrały obrazki przedstawiające przedmioty, z których mogą samodzielnie korzystać. Dzieci
po kolei pokazują, jakie przedmioty wybrały. Jeżeli wśród nich znajduje się taki, którego dziecko nie powinno dotykać,
grupa woła gorąco, a jeżeli obrazek wybrano prawidłowo, dzieci wołają zimno.
W dalszym ciągu zabawy dzieci starsze wskazują obrazki tych przedmiotów, których nie należy dotykać, i układają
zdania, wyjaśniając, dlaczego nie wolno samemu z nich korzystać, np.: czajnik, nóż kuchenny, wtyczka elektryczna.
Zabawa „Kolorowe farby”
Wspólne omawianie wybranego obrazu malarskiego. Następnie dzieci młodsze malują farbami własny obrazek, a dzieci
starsze malują paletę farb, próbując umieścić na niej wszystkie kolory wykorzystane do namalowania obrazu.
Dobrze funkcjonujący oddział różnowiekowy pozwala sądzić, że dzieci idące do szkoły będą umiały nawiązywać
przyjazne relacje z kolegami, liczyć się z ich potrzebami oraz prezentować otwartą postawę w kontaktach z dorosłymi
i rówieśnikami.
BIBLIOGRAFIA
J. Bates, S. Munday, Dzieci zdolne ambitne i utalentowane, Liber, Warszawa 2005.
M. Bogdanowicz, Metoda Dobrego Startu, WSiP, Warszawa 2008.
E. Brańska, Refleksje na temat przedszkolnych programów „Wychowanie w Przedszkolu” 7/2005.
J. Cybulska, I. Dudzińska, S. Lipina, E. Lipska, Inscenizowanie zabaw na podstawie literatury dziecięcej, WSiP, Warszawa
1991.
M. Debesse, Etapy wychowania, WSiP, Warszawa 1996.
G. Demel, Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP, Warszawa 1978.
G. Demel, Wady wymowy, PZWL, Warszawa 1974.
E. Dzionek, M. Gmosińska, Kształtowanie twórczych postaw dzieci pięcio-, sześcioletnich, Oficyna Wydawnicza Impuls,
Kraków 2001.
J.W. Eby, J.F. Smutny, Jak kształcić uzdolnienia dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1998.
M. Fiedler, Matematyka już w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1991.
E. i J. Frątczakowie, Kącik przyrody w wychowaniu przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1991.
A. Franczyk, K. Krajewska Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju,
Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2003.
R. Gloton, C. Clero, Twórcza aktywność dziecka, WSiP, Warszawa 1985.
W. Gniewkowski, K. Wlaźnik, Wychowanie fizyczne, WSiP, Warszawa 1990.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, Dziecięca matematyka. Diagnozowanie dziecięcej kompetencji, 3 kasety video, WSiP, Warszawa
1998.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Dziecięca matematyka. Książka dla rodziców i nauczycieli, WSiP, Warszawa 2007.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Program wspomagania rozwoju, wychowania i edukacji starszych przedszkolaków,
Nowa Era, Warszawa 2007.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Wspomaganie rozwoju umysłowego czterolatków i pięciolatków. Książka dla rodziców,
terapeutów i nauczycieli przedszkola, WSiP, Warszawa 2004.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole,
Wydawnictwo Edukacja Polska, Warszawa 2009.
A. Grzęska, Zajęcia ruchowe w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1975.
W. Gniewkowski, I. Olszewska, Metody twórcze w interpretacji Rudolfa Labana i Karola Orffa, „Wychowanie w przedszkolu”, 1983, nr 5.
C. Hannaford, Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł, Polskie Towarzystwo Kinezjologów, Medyk, Warszawa 1998.
E.B. Hurlock, Rozwój dziecka, PWN, Warszawa 1985.
M. Karwowska-Struczyk, Obserwowanie dzieci kluczem do ich rozwoju (cz. 2), „Edukacja w przedszkolu”, Wydawnictwo
Raabe, Luty 2001.
M. Karwowska-Struczyk, W. Hajnicz, Obserwacja w poznawaniu dziecka, WSiP, Warszawa 1998
M. Kielar-Turska, Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata, WSiP, Warszawa 1992.
C. Kupisiewicz, Dydaktyka ogólna, Oficyna Wydawnicza Graf Punkt, Warszawa 2000.
Podstawy pedagogiki przedszkolnej pod red. M. Kwiatkowskiej, WSiP, Warszawa 1985.
J. Lewicka, 100 technik plastycznych, Nasza Księgarnia, Warszawa 1973.
D. Lewis, Jak wychować zdolne dziecko, PZWL, Warszawa 1988.
S. Lipina, Kształtowanie pojęć dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1984.
D. Malko, Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1990.
H. Mystkowska, Rozwijamy mowę i myślenie dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa, 1991.
H. Nartowska, Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego, WSiP, Warszawa 1986.
M. Łobocki, Teoria wychowania w zarysie, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005.
J. Maciaszkowa, Z teorii i praktyki pedagogiki opiekuńczej, WSiP, Warszawa 1991.
D. Megrier, Zabawy teatralne w przedszkolu, Cyklady, Warszawa 2000.
T. Nowacki, Wychowanie przez pracę, Nasza Księgarnia, Warszawa 1966.
W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1987.
W. Okoń, Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, PWN, Warszawa 1987.
S. Popek, Analiza psychologiczna twórczości plastycznej dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1985.
J. Półturzycki, Dydaktyka dla nauczycieli, Wydawnictwo Naukowe NOVUM, Płock 2002.
86
Bibliografia
M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, WSiP,
Warszawa 1992.
R. Przewęda, Rozwój somatyczny i motoryczny, WSiP, Warszawa 1981.
K. Przybylska, Wychowanie muzyczne w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1980.
M. Przychodzińska-Kaciczak, Dziecko i muzyka, Nasza Księgarnia, Warszawa 1981.
H. Ratyńska, Literatura dziecięca w pracy przedszkola, WSiP, Warszawa 1991.
E. Sachajska, Uczymy poprawnej wymowy, WSiP, Warszawa 2004.
W.A. Sacher, Słuchanie muzyki i aktywność artystyczna dzieci, Impuls, Kraków, 1999.
A. Sawicka, Z problematyki wychowania patriotycznego w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1988.
H. Spionek, Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych, PZWS, Warszawa 1970.
H. Spionek, Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne, PWN, Warszawa 1981.
M. Studzińska, Dzieci przedszkolne poznają przyrodę ożywioną, WSiP, Warszawa 1989.
S. Szuman, Sztuka dziecka, WSiP, Warszawa 1990.
Typologie zaburzeń słuchu, głosu i komunikacji językowej, red. S. Grabias, M. Kurkowski, PTL, Lublin 2000.
M. Wieman, A czy wy tak potraficie? Piosenki, zabawy, i tańce dla dzieci w wieku 3–7 lat, WSiP, Warszawa 1990.
M. Wilczkowa, Zabawy słowem, Nasza Księgarnia, Warszawa 1986.
I. Wojnar, Sztuka jako „podręcznik życia”, Nasza Księgarnia, Warszawa 1984.
Wychowanie i nauczanie w przedszkolu, pod red. I. Dudzińskiej, WSiP, Warszawa 1983.
L.S. Wygotski, Wybrane prace psychologiczne, PWN, Warszawa 1971.
K. Zajda, S. Lipina, Wychowanie techniczne w przedszkolu, WSiP, Warszawa 1984.
J. Zborowski, Rozwijanie aktywności twórczej dzieci, WSiP, Warszawa 1986.
ZAŁĄCZNIK NR 1
Przykładowy plan pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi młodszymi
Plan pracy wychowawczo-dydaktycznej
grupa ……. miesiąc …………. rok ………..
Tematy kompleksowe:
1.Muzyka jest wszędzie – 2 tygodnie
2.Na wiejskim podwórku – 2 tygodnie
Edukacja matematyczna:
1.Dostrzeganie, co powtarza się w szeregu ułożonych przedmiotów, i kontynuowanie regularności występujących
w danym układzie przez dokładanie, np. koralik czerwony – koralik żółty – koralik czerwony – koralik żółty.
2.Poruszanie się we wskazanym kierunku, np. do przodu, do tyłu.
3.Utrwalenie pojęć: obok, przed, na, za.
4.Porównywanie liczebności zbiorów: dużo, mało, tyle samo.
Zabawy ruchowe:
– Zabawa ruchowo-muzyczna „Magiczne figurki”
– Zabawa z elementem podskoku „Wesołe nutki”
– Zabawa orientacyjno-porządkowa „Znajdź swoją parę”
– Zabawa ruchowo-naśladowcza „Pokaż, kogo słyszysz”
– Zabawa z elementem czworakowania „Kotek pije mleczko”
– Zabawa bieżna „Koniki”
[ 87 ]
Temat kompleksowy: Muzyka jest wszędzie
Treści programowe
Sposób realizacji
Przewidywane osiągnięcia dzieci
– uczestniczy w zabawach tematycznych, podejmowanych spontanicznie
wspólnie z dziećmi
– reaguje właściwie ruchem na zmianę
tempa, dynamiki i wysokości dźwięku
– zna i potrafi podać nazwę instrumentów perkusyjnych: trójkąt, kołatka,
grzechotka, bębenek, tamburyn
– umie zagrać podany takt na instrumencie perkusyjnym
– wybrzmiewa rytm muzyki na instrumentach perkusyjnych i niekonwencjonalnych (wykonanych samodzielnie)
– przedstawia ruchem rytm słyszanej
melodii według własnego pomysłu
– słucha w skupieniu muzyki odtwarzanej z nagrań i w czasie przedszkolnych
koncertów
– potrafi poruszać się w przestrzeni
w wyznaczonym kierunku i rozumie
polecenia: idź przed siebie, cofnij się,
stań z boku
– zauważa regularności rytmu w 3–4
elementowym układzie
– słuchanie bajek muzycznych
– okazjonalne słuchanie nagrań muzyki
klasycznej
– zorganizowanie kącika muzycznego
– swobodne zabawy z instrumentami
perkusyjnymi, zapoznanie z ich nazwami i brzmieniem
– wspólne wygrywanie prostych rytmów na instrumentach perkusyjnych
– wykonanie niekonwencjonalnych instrumentów muzycznych
– zabawy słuchowe
• łączenie dźwięków z nazwą instrumentów perkusyjnych
• rozpoznawanie dźwięków przedmiotów wykonanych z różnych
materiałów (papieru, szkła, plastiku,
metalu itp.)
– słuchanie utworów literackich o tema­
tyce muzycznej lub o instrumentach
muzycznych
– podejmowanie działalności plastycznej inspirowanej utworem muzycznym Wiosna Vivaldiego z cyklu Cztery pory roku (techniką dowolną)
– zabawy muzyczno-ruchowe
– zabawy ruchowe ze śpiewem
– rozpoznaje dźwięki i nazywa instrumenty perkusyjne (grzechotka, trójkąt, tamburyn)
– potrafi skupić uwagę na wysłuchaniu
fragmentu muzyki klasycznej
– przestrzega ustalonych zasad zabawy
w kąciku tematycznym
– próbuje odtworzyć prosty rytm na
instrumencie wybranym przez siebie
– wykonuje prace plastyczno-techniczne
– zgodnie bawi się z innymi dziećmi
– potrafi zaśpiewać poznane piosenki
– reaguje na sygnały dźwiękowe
– stara się wykazać inwencję ruchową
podczas zabaw przy muzyce i ze śpiewem
– rozróżnia i potrafi prawidłowo poruszać się przy wysokich i niskich dźwiękach muzyki
– rozumie i wykonuje w zabawie polecenia nauczyciela, poruszając się we
wskazanym kierunku (do przodu, do
tyłu, w bok)
Temat kompleksowy: Na wiejskim podwórku
– rozumie i zawiera w wypowiedziach
przyimki: na, pod, do, w, przed, za,
obok
– rozpoznaje i nazywa zdrowe produkty: warzywa, owoce, nabiał
– wie, że zwierzęta są hodowane w wiejskich gospodarstwach w pomieszczeniach przeznaczonych dla nich
• rozpoznaje i nazywa zwierzęta hodowlane (np. krowa, koza, świnia,
indyk, kura, kaczka)
– umie opisać wygląd zwierząt hodowlanych
• potrafi rozpoznać je po wydawanych przez nie odgłosach
– śpiewa znane piosenki
– potrafi porównać i określić liczebność dwóch zbiorów, używając określeń: mniej, więcej, tyle samo
– umie liczyć, wymieniając liczebniki
w poprawnej kolejności
• potrafi policzyć 5 przedmiotów
i więcej (w miarę potrzeby pomaga
sobie, np. licząc na palcach)
– zapoznanie z nazwami zwierząt hodowanych przez człowieka
– oglądanie atlasów zwierząt hodowanych na wiejskim podwórku
– kolorowanie konturów zwierząt domowych
– słuchanie piosenek o zwierzętach
– zabawy słuchowe z rozpoznawaniem
odgłosów zwierząt z nagrań
– zabawy ortofoniczne – dźwiękonaśladowcze
– słuchanie utworów literackich opowiadających o życiu zwierząt domowych
– degustacja produktów pochodzących
od zwierząt (mleko, biały ser, śmietana)
– wykonywanie prac plastycznych techniką dowolną
– praca z obrazkiem
• swobodne wypowiedzi na podstawie ilustracji przedstawiających
wiejskie podwórko
• ustalanie miejsca zwierząt na obrazku (z użyciem przyimków za, obok,
na, przed)
– śpiewanie piosenek o zwierzętach
– zabawy dydaktyczne z liczeniem zwierząt
Literatura:
H. Bechlerowa, Jak kotek zwierzęta mlekiem częstował
A. Frączek, Przedszkolna orkiestra
N. Usenko, Trąba
[ 88 ]
– nazywa i potrafi wskazać zwierzęta
hodowlane
– zna nazwy i potrafi wskazać domy
zwierząt hodowlanych
– wykonuje poprawnie ćwiczenia z naśladowaniem głosów zwierząt
– stara się zachować czystość w miejscu
pracy
– rozpoznaje zwierzęta hodowane przez
człowieka po odgłosach przez nie wydawanych
– stara się słuchać uważnie wierszy i opowiadań wygłaszanych przez nauczy­
ciela,
– wie, że niektóre spożywane produkty
pochodzą od zwierząt
– zna i potrafi zaśpiewać piosenkę o kotkach,
– określa położenie w przestrzeni, stosując ze zrozumieniem w wypowiedzi:
za, obok, na
– potrafi policzyć do 5 i w znanym sobie
zakresie
ZAŁĄCZNIK NR 2
Przykładowy plan pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziećmi pięcioletnimi
Plan pracy wychowawczo-dydaktycznej
grupa ……. miesiąc …………. rok ………..
Tematy kompleksowe:
1.W marcu jak w garncu
2.Zręczne ręce krawcowej
3.Rosnę ja – rośniesz Ty
4.Malowana skrzynia
Edukacja matematyczna:
1.Ustalanie ilości płynów w naczyniach o różnych kształtach.
2.Mierzenie wspólną miarą.
3.Orientacja w schemacie ciała, wyprowadzanie kierunków od osi ciała.
4.Posługiwanie się liczbami porządkowymi.
Ćwiczenia poranne: ………….. (należy podać 4 zestawy ćwiczeń ze wskazaniem autora i źródła, z którego je zaczerpnięto)
Ćwiczenia gimnastyczne: ….... (należy podać 2 zestawy wraz z pomocami oraz autora i źródła, z którego je zaczerpnięto)
Zabawy ruchowe:
– Zabawa z elementem toczenia „Pisanki”
– Zabawa z elementem podskoku „Zające do norki”
– Zabawa orientacyjno-porządkowa „Mijamy kałuże”
– Zabawa ruchowo-naśladowcza „Zgadnij, co robię?”
– Zabawa z elementem wspinania się „Kotek na płotek”
– Zabawa bieżna „Igła z nitką”
[ 89 ]
Temat kompleksowy: W marcu jak w garncu
Treści programowe
Sposób realizacji
Przewidywane osiągnięcia dzieci
− rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne, występujące w różnych porach
roku
− rozumie znaczenie określeń dotyczących pogody i zjawisk atmosferycznych
− zapisuje za pomocą umownych znaków
zaobserwowaną pogodę
−rozumie wiadomości przekazywane
w prognozie pogody i wie, co oznaczają
znaki synoptyczne
– umie skorzystać z informacji przekazywanych w prognozie pogody
− potrafi zachować się odpowiednio do
panujących warunków atmosferycznych, ubiera się stosownie do pogody
– umie zasadzić cebulę, posiać nasiona,
aby wyhodować roślinę
− nazywa części roślin
− zna etapy rozwoju niektórych roślin
i umie wyodrębnić fazy rozwoju rośliny
na podstawie założonej hodowli, np.
fasoli
− zna i rozumie popularne przysłowia polskie
− potrafi ustalić za pomocą wspólnej
miary ilość płynów i materiałów sypkich w naczyniach o rożnej wielkości
i różnym kształcie
− obserwacja pogody i zmian zachodzących w otoczeniu wczesną wiosną
− przypomnienie symboli oznaczających
różne zjawiska atmosferyczne
− systematyczne prowadzenie kalendarza
pogody
− słuchanie i oglądanie prognoz pogody
i wyciąganie wniosków z podawanych
informacji
− wyjaśnienie znaczenia przysłowia W marcu jak w garncu
− wprowadzenie do globalnego czytania
wyrazów: marzec, parasol, kalosze, kurtka, fasola, cebula, tulipan
− układanie historyjki obrazkowej z 3 ele-mentów, próby układania zakończenia
− założenie hodowli w kąciku przyrody
(rzeżucha, cebula, fasola, tulipan)
− porównywanie nasion rzeżuchy i fasoli
− nazywanie części rośliny (korzenie, łodyga, liście)
− dbanie o założoną hodowlę
− obserwacja kiełkujących nasion i cebuli
− układanie obrazków pociętych na części
według umiejętności dzieci
− zabawy badawcze z wodą: obserwacja
zachowania się różnych przedmiotów
i substancji w wodzie
− rozpoznaje i nazywa zaobserwowane
zjawiska atmosferyczne
− rozumie znaczenie znaków synoptycznych i za ich pomocą zapisuje pogodę
− wie, jakie znaczenie mają informacje
przekazywane w prognozach pogody
− zna znaczenie popularnych przysłów
− rozwija myślenie przyczynowo-skutkowe
− rozumie konieczność wkładania odpowiedniej odzieży w zależności od temperatury
− umie założyć hodowlę rzeżuchy i fasoli
− potrafi posadzić cebulę i tulipany
w ziemi
− opiekuje się roślinami w kąciku przyrody
− wie, jakie czynniki mają wpływ na rozwój rośliny (temperatura, nasłonecznienie, podlewanie, nawożenie)
− potrafi nazwać części rośliny: korzenie,
łodyga, liście
− prowadzi obserwacje i wyciąga wnioski
z wykonywanych doświadczeń
− próbuje wyciągać wnioski z przeprowadzonych doświadczeń
Temat kompleksowy: Zręczne ręce krawcowej
− interesuje się pracą ludzi wykonujących różne zawody
• wie, do czego służą narzędzia i urządzenia przez nich wykorzystywane
• podejmuje zabawy tematyczne,
w których przyjmuje wybrane role
społeczne
• prowadzi dialog i naśladuje czynności zgodnie z podjętą rolą
− dokonuje analizy i syntezy sylabowej wyrazów
− wycina dowolne kształty i po zaznaczonej linii, sprawnie posługując się nożyczkami
− łączy różnorodne materiały w czasie wykonywania prac technicznych, np. papier
z tkaniną, glinę z surowcami wtórnymi
− wie, w jaki sposób dokonuje się pomiaru długości
• umie mierzyć, posługując się wspólną
miarą, np. klockiem, skakanką, ołówkiem
• wykorzystuje zdobyte umiejętności
w praktycznym działaniu
− obserwacja pracy krawcowej podczas
wycieczki do zakładu krawieckiego
− poznanie narzędzi pracy krawcowej:
centymetr, nożyczki, igły, szpilki, nici,
szpulki, mydło krawieckie, wykroje;
określenie ich zastosowania
− wprowadzenie do globalnego czytania
wyrazów: krawcowa, centymetr, guzik,
materiał
− założenie kącika krawieckiego: różne rodzaje tkanin, tasiemki, koronki, gumki,
guziki, zatrzaski, szpulki, metr krawiecki,
papierowe formy ubranek dla lalek,
mydełko krawieckie
− określanie kolejnych etapów szycia ubrania: projekt, zdejmowanie miary, wykonanie formy z papieru, krojenie według
wzoru, fastrygowanie, przymiarka, szycie i wykańczanie
− oglądanie różnych rodzajów tkanin, określanie ich cech, wykorzystanie lupy do
oglądania splotu materiału, naradzanie
się, jakie elementy garderoby można
z nich wykonać
− projektowanie strojów ze ścinków materiału
− wykonywanie ćwiczeń oddechowych,
np. dmuchanie na drobne kawałki
materiałów
− rysowanie szlaczków według własnego
pomysłu z zachowaniem kierunku od
strony lewej do prawej i z góry na dół
− mierzenie wysokości i długości i szerokości za pomocą sznurka, patyka, klocka
[ 90 ]
− wie, na czym polega praca krawcowej,
i rozumie znaczenie jej pracy
− potrafi nazwać narzędzia i przybory,
których krawcowa potrzebuje do wykonywania zawodu
− korzysta z dostępnych rekwizytów
w czasie zabaw tematycznych
− potrafi odczytać całościowo wyrazy
w powiązaniu z obrazkiem
− zna etapy powstawania ubrania i potrafi
je nazwać
− rozpoznaje i określa grubość materiału
(bawełna, wełna) przez dotyk
− buduje zdania w czasie przyszłym
− potrafi obrysować kolegę na arkuszu
papieru pakunkowego
− prawidłowo posługuje się nożyczkami
− potrafi właściwie przykleić materiał,
bibułę czy włóczkę
− łączy różne materiały: tkaninę, sznurek,
wełnę, papier, guziki
− potrafi dokonać pomiaru wspólną miarą
Temat kompleksowy: Rosnę ja – rośniesz Ty
− umie opisać swój wygląd i wskazać różnice w wyglądzie kolegów
− ma orientację w schemacie ciała
− wie, jakie zmiany zachodzą w wyglądzie
człowieka wraz z upływem czasu
• umie określić etapy rozwoju człowieka od narodzin do starości
• orientuje się, jakie czynności może
wykonywać dziecko, a jakie – osoba
dorosła
− potrafi określić swoje zainteresowania
i ocenić umiejętności
− stosuje poprawne formy czasowników
w czasie przeszłym, teraźniejszym i przyszłym
− potrafi nazwać narządy zmysłów oraz
określić ich funkcje
• umie powiedzieć, które bodźce ze środowiska odbierane są przez poszczególne narządy zmysłów (np. dźwięki,
zapachy)
− buduje dłuższe wypowiedzi na określony temat
− określa prawą i lewą stronę ciała
− umie wymienić wszystkie części ciała
− posługuje się pojęciami dotyczącymi
położenia przedmiotów w odniesieniu
do własnego ciała: na prawo, na lewo,
naprzeciw
− oglądanie zdjęć przyniesionych przez
dzieci z różnych okresów ich dzieciństwa, opowiadanie o tym, co pamiętają
one z tamtego okresu
− obserwowanie swojego odbicia w lustrze i nazywanie poszczególnych elementów twarzy oraz części ciała
− opisywanie swojego wyglądu i porównywanie go z wyglądem kolegów ze
wskazaniem na podobieństwa i różnice
− rysowanie autoportretów i portretów
kolegi
− opowiadanie o swoich zainteresowaniach, umiejętnościach i upodobaniach
− określanie na podstawie zdjęć etapu
życia człowieka oraz wskazywanie ról,
jakie pełnią ludzie w różnym wieku, np.
małe dziecko uczy się samodzielności,
przedszkolak bawi się z kolegami, starsze dziecko uczy się w szkole, dorośli
ludzie pracują i opiekują się swoimi
dziećmi
− rozpoznawanie cech przedmiotów
i substancji za pomocą różnych narządów zmysłu
− określanie prawej i lewej strony ciała oraz
wskazywanie kierunków od osi ciała na
prawo i na lewo
− określa swój wygląd na podstawie zdjęć
oraz odbicia w lustrze
− formułuje wypowiedzi w czasie przeszłym
− nazywa części swojego ciała
− dostrzega podobieństwa i różnice
w wyglądzie zewnętrznym
− zna określenia dotyczące cech fizycznych
− rysuje swój portret
− umie opowiedzieć o sobie
− umie na podstawie zdjęcia określić przybliżony wiek człowieka (np. malutkie
dziecko, przedszkolak, osoba dorosła)
− wie, jakie czynności wykonują osoby
w różnym wieku
− nazywa narządy zmysłów i wie, jakie
bodźce nimi odbiera (np. węch – zapach, słuch – dźwięki itd.)
− różnicuje prawą i lewa stronę ciała, potrafi pokazać np. prawa nogę i lewą rękę
− wskazuje poprawnie kierunki na prawo
i na lewo
Temat kompleksowy: Malowana skrzynia
− rozpoznaje wybrane piosenki ludowe,
zwłaszcza z regionu, w którym mieszka
− rozpoznaje sztukę ludową regionu,
w którym mieszka
− odtwarza w działalności plastycznej charakterystyczne cechy sztuki ludowej swojego regionu (np. wycinanki papierowe)
– pomaga w przygotowaniach do świąt,
np. maluje pisanki, wykonuje karty świąteczne
− wie, jak nazywa się region, w którym
mieszka
• wie, jak wygląda krajobraz najbliższej
okolicy
• rozpoznaje tradycyjne stroje ludowe
• wie, że w różnych regionach Polski są
odmienne tradycje, język, stroje
• zna popularne obrzędy i święta ludowe
− posługuje się prawidłowo liczebnikami
porządkowymi w znanym sobie zakresie
• umie określić miejsce przedmiotu
w szeregu, a także miejsce poprzedniego i następnego obiektu
− wskazywanie Niziny Mazowieckiej na
mapie Polski
− opisywanie na podstawie zdjęć wyglądu
krajobrazu nizinnego
− poznanie tradycyjnego wyglądu i wyposażenia izby w chacie wiejskiej
− rozpoznawanie łowickiego stroju ludowego i sztuki ludowej okolic Łowicza
− wycinanie papierowych serwetek
− robienie kwiatów z kolorowej bibuły
według wzoru, ozdabianie sali przedszkolnej
− zapoznanie z symboliką i zwyczajami
wielkanocnymi: malowanie jajek, śmigus-dyngus, chodzenie z kurkiem po
dyngusie
− wykonanie kart świątecznych inspirowanych elementami wycinanek ludowych
− redagowanie życzeń świątecznych dla
swoich bliskich
− ozdabianie wydmuszek: naklejanie
kolorowych wycinanek
− słuchanie piosenek ludowych w wykonaniu zespołu Mazowsze, np. Przepióreczka, Łowiczanka, Gęś wodą
− liczenie przedmiotów i ustalanie ich
miejsca w szeregu
Literatura:
J. Brzechwa, Tańcowała igła z nitką
S. Grabowski i M. Nejman, Jak ja wyglądam, Wielkanocne jajo
E. Szelburg-Zarembina, Wesoła historia o śniegowym bałwanku,
który przed wiosną uciekał do morza
[ 91 ]
− potrafi wskazać Mazowsze na mapie
Polski
− umie wymienić cechy krajobrazu nizinnego
− rozumie znaczenie słów: izba, skrzynia,
pająk, dzieża, tara
− potrafi rozpoznać łowicki strój ludowy
i wyroby sztuki ludowej
− umie wyciąć serwetkę z papieru według
własnego pomysłu
− potrafi wykonać pracę plastyczno-techniczną według wzoru
− zna symbole i szanuje zwyczaje wielkanocne
− odczuwa radosny nastrój oczekiwania
na święta
− czerpie przyjemność ze sprawiania radości członkom rodziny
− potrafi ozdobić wydmuszki w konwencji sztuki ludowej
− rozpoznaje mazowieckie piosenki ludo­
­we
− posługuje się prawidłowo liczebnikami
porządkowymi
opracował:
/podpis nauczyciela/
Elżbieta Kordos
Program
dla dzieci
6-letnich
WSTĘP
Z dniem 1 września 2016 r. wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci od początku roku szkolnego w roku kalendarzowym,
w którym dziecko kończy 3 lata, do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat (Art. 1.
ust. 2 Ustawy z dnia 29 grudnia 2015 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z dnia
8 stycznia 2016 r. poz. 35). Konsekwencją wydłużenia o rok edukacji przedszkolnej są wprowadzone zmiany w Podstawie
programowej wychowania przedszkolnego wskazane w Rozporządzeniu MEN z dnia 17 czerwca 2016 r. zmieniającym
rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych
typach szkół (Dz. U. z 2016 r. poz. 895).
W obowiązującej od roku szkolnego 2016/2017 Podstawie programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli
oraz innych form wychowania przedszkolnego (Załącznik nr 1 do ww. rozporządzenia) odpowiednio podwyższono wymagania, uwzględniając umiejętności z zakresu czytania i przygotowania dzieci do nabywania umiejętności pisania, a także
umiejętności matematyczne niezbędne do podjęcia nauki w szkole. Przy okazji wprowadzanych zmian związanych
z podwyższeniem wieku rozpoczęcia przez dzieci nauki w szkole w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego
dostosowano wymagania w zakresie poszczególnych wiadomości i umiejętności do możliwości psychofizycznych i komunikacyjnych oraz tempa rozwoju psychofizycznego dzieci niepełnosprawnych, w tym do ograniczeń wynikających z niepełnosprawności. Zwrócono również uwagę na kształtowanie właściwych nawyków żywieniowych dzieci. Modyfikacji uległy też
cele wychowania przedszkolnego, treści oraz zalecane warunki i sposoby realizacji podstawy.
W odpowiedzi na powyższe zmiany opracowano niniejszą część programu wychowania przedszkolnego, który
stanowi uzupełnienie Programu 3-, 4- i 5-latka autorstwa Elżbiety Tokarskiej i Jolanty Kopały o:
– dodatkowe informacje na temat kształtowania gotowości do podjęcia nauki w szkole, wynikające z obecności
6-latków w przedszkolu
– wskazówki do przeprowadzenia diagnozy przedszkolnej w roku poprzedzającym pójście do szkoły
– treści programowe w układzie nawiązującym do układu treści przeznaczonych dla dzieci młodszych.
Ze względu na uniwersalny charakter pozostałych komentarzy metodycznych zawartych w Programie 3-, 4- i 5-latka
pozostają one aktualne dla nauczycieli najstarszej grupy przedszkolnej.
Zaproponowane treści programowe do zrealizowania z dziećmi 6-letnimi dotyczą zarówno dzieci rozpoczynających
edukację przedszkolną, jak i tych, które będą ją kontynuować. Należy jednak pamiętać, że w każdym z obu przypadków
to zgromadzone przez nauczyciela informacje o potrzebach i możliwościach rozwojowych przedszkolaków powinny
wyznaczać kierunek ewentualnych zmian proponowanych treści, tak aby były one w jak najlepszym stopniu dostosowane do potencjału wychowanków.
Na koniec zamieszczono zestawienie porównawcze dwóch podstaw programowych – aktualnej Podstawy wychowania przedszkolnego oraz Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla I etapu edukacyjnego: klasy I–III obowiązującej od 1 września 2017 r. – którego celem jest wzbudzenie refleksji, czy, na ile i w jakim kierunku rozszerzać treści
programowe.
Biorąc pod uwagę własne doświadczenie oraz analizę obecnych warunków życia społecznego, proponuję w pracy
z dziećmi na wyższym poziomie osiągnięć edukacyjnych zmierzać w kierunku rozwijania uniwersalnych kompetencji
kluczowych (opisanych chociażby w Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych) lub inteligencji
wielorakich. Wszystko po to, aby dziecko odczuwało pełną satysfakcję z odkrywania świata zarówno w przedszkolu,
jak i w szkole.
Autorka
NAUKA CZYTANIA, PRZYGOTOWANIE DO PISANIA
I EDUKACJA MATEMATYCZNA
W początkowym okresie nauki czytania i przygotowania do nauki pisania wprowadzany jest (dla dzieci rozpoczynających edukację przedszkolną) lub kontynuowany (dla dzieci uczęszczających już do przedszkola) proces kształtowania
gotowości do przyswojenia sztuki czytania i pisania.
Dzieci w tym czasie doskonalą: percepcję wzrokową i słuchową, również słuch fonematyczny (fonemowy), koordynację wzrokowo-ruchową, wzrokowo-słuchową i wzrokowo-ruchowo-słuchową, sprawność manualną, orientację przestrzenną (m.in. orientację na kartce papieru), umiejętność dekodowania i kodowania informacji zapisanych za pomocą
umownych znaków i symboli, w czym zawiera się również umiejętność czytania globalnego. Równocześnie nabywają
wiedzę o systemie języka w codziennych doświadczeniach, rozpoznając jego zasady i wzorce, by stać się aktywnymi
nadawcami nieograniczonej ilości komunikatów i tekstów, w wielości odmian, gatunków, form i funkcji. Dzieci wzbogacają słownictwo, doskonalą mowę pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym; rozwijają swoje zainteresowanie czytaniem i pisaniem.
Po okresie wstępnym możemy rozpocząć właściwą naukę czytania oraz przygotowywanie dzieci do nauki pisania
(kreślenie elementów litero- i cyfropodobnych, podejmowanie prób pisania). Jak zaznaczono w Uzasadnieniu do Rozporządzenia MEN z 17 czerwca 2016 r. – nauka pisania, jako umiejętność znacznie trudniejsza dla dziecka, powinna być
domeną edukacji wczesnoszkolnej. Popularny podział metod czytania i pisania uwzględnia: metody syntetyczne, metody
analityczne, metody analityczno-syntetyczne oraz metody globalne. Metody analityczno-syntetyczne są charakterystyczne
dla nauki czytania i pisania w językach, w których zapis literowy odpowiada wypowiadanym głoskom: jedna głoska –
jedna litera. Nauczyciel, biorąc pod uwagę potrzeby i możliwości swoich wychowanków oraz własne kompetencje (np.
uprawnienia do nauczania glottodydaktycznego), decyduje o doborze odpowiedniej dla dzieci metody.
Warto dodać, że w całym procesie nauki czytania i przygotowania do nauki pisania należy uwzględniać specjalne
potrzeby edukacyjne i możliwości psychofizyczne dzieci niepełnosprawnych w zakresie komunikowania się i nabywania
umiejętności czytania, w tym potrzeby dzieci niesłyszących porozumiewających się za pomocą języka migowego lub
innych alternatywnych metod komunikacji. W sytuacji kiedy konieczne okaże się zastosowanie metod specjalistycznych,
nauczyciel wychowania przedszkolnego (który nie posiada dodatkowych uprawnień czy kwalifikacji w tym zakresie)
będzie stale współpracował ze specjalistą. Współpraca ta pozwoli w pełniejszy sposób zaspokoić potrzeby i wykorzystać
możliwości dzieci z niepełnosprawnościami determinującymi sposób nabywania i rozwijania umiejętności komunikacyjnych oraz nabywania umiejętności czytania, np. dzieci niesłyszących komunikujących w języku migowym lub dzieci
kontaktującymi się za pomocą innych alternatywnych metod (np. piktogramów).
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego rozszerza zakres edukacji matematycznej o zagadnienia związane z wprowadzeniem symboli matematycznych (znajomość cyfr od 0 do 9 i tworzenie z nich liczby od 0 do 10 i więcej),
z rozwijaniem umiejętności dodawania i odejmowania w zakresie 10 oraz z kształtowaniem pojęć geometrycznych.
Należy pamiętać, że priorytetowe staje się w tym obszarze wspomaganie rozwoju czynności umysłowych ważnych dla
uczenia się matematyki oraz budowanie podstawowych intuicji matematycznych.
Ze względu na charakter myślenia na poziomie konkreto-wyobrażeniowym dominującą formą zajęć z dziećmi
6-letnimi powinny być nadal zabawy, gry i sytuacje zadaniowe, podczas których przedszkolaki manipulują przedmiotami. Następnie kształtowane są pojęcia liczbowe, umiejętności rachunkowe i pojęcia geometryczne. Zgodnie z teorią
nauczania Jeromego S. Brunera dziecko tworzy trzy typy reprezentacji poznawanego świata (zob. Dąbrowski, 2007):
– reprezentacja przez działanie, gesty – faza enaktywna (charakterystyczna dla wieku przedszkolnego)
– reprezentacja graficzna (używanie rysunków, które można odczytać bez żadnych dodatkowych umów) – faza ikoniczna
– reprezentacja symboliczna – za pomocą umownych symboli i znaków.
Proces uczenia się dziecka należy zatem organizować w taki sposób, aby zaczynało ono swoje działania (o ile tylko
odczuje taką potrzebę) na poziomie enaktywnym oraz ikonicznym. Kształtowanie pojęć powinno odbywać się zgodnie
z następującymi etapami: punkt wyjścia (konkrety); prowadzenie badań (porównywanie „nowego” z „już znanym”, ustalanie cech wspólnych i rozróżniających, zderzanie spostrzeżeń z dotychczasowymi wiadomościami, dzielenie się uwagami
po każdym etapie badań); ustalanie wniosków (uogólnianie); zastosowanie nowych umiejętności w praktyce.
DIAGNOZA PRZEDSZKOLNA
Warunkiem skutecznej realizacji procesu wspomagania rozwoju i edukacji dziecka jest znajomość jego potrzeb i możliwości, dlatego też prowadzenie obserwacji pedagogicznych jest nieodłącznym elementem pracy nauczyciela.
W Podstawie programowej wychowania przedszkolnego jako jeden ze sposobów realizacji podstawy wskazano przeprowadzenie w grupie 6-latków analizy gotowości do podjęcia nauki w szkole, tj. diagnozy przedszkolnej.
Informacje o dziecku zebrane w wyniku takiej analizy powinny pomóc rodzicom, nauczycielom i specjalistom we
współorganizowaniu procesu edukacyjnego w przedszkolu. Często również trafiają one za pośrednictwem rodziców do
nauczycieli klas I–III. Informacje te są istotnym źródłem wiedzy na temat przyszłego ucznia oraz ważnymi wskazówkami
do pracy z dzieckiem w szkole. Obiektywny, rzetelny i wyczerpujący opis sylwetki dziecka uzmysłowi nauczycielowi,
jakie trudności mogą się pojawiać, pomoże odkryć mocne strony wychowanka, umożliwi stawianie mu nowych zadań
w taki sposób, aby zagwarantować sukces edukacyjny.
Nauczyciel wychowania przedszkolnego powinien rozpocząć prowadzenie i dokumentowanie obserwacji w pierwszych tygodniach nowego roku szkolnego, pod warunkiem uwzględnienia (w razie potrzeb) okresu adaptacji dziecka.
W marcu (najpóźniej na początku kwietnia) przeprowadza się drugi etap diagnozy, mający na celu weryfikację zebranych
wyników i podsumowanie.
Na podstawie dokumentacji prowadzonych obserwacji pedagogicznych dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym
należy w terminie do końca kwietnia roku szkolnego poprzedzającego rok szkolny, w którym dziecko rozpocznie naukę
w klasie I, przedstawić rodzicom lub prawnym opiekunom Informację o gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole
podstawowej. Informację tę należy wydać na druku stanowiącym wzór nr 70 (MEN-I/54/2), zgodnie z wymaganiami
Rozporządzenia MEN z dnia 28 maja 2010 r. w sprawie świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych
(Dz. U. z dnia 28 maja 2010 r. poz. 624). Powinna ona zawierać charakterystykę dzieci w odniesieniu do wymagań
określonych w Podstawie programowej z obszarów dotyczących:
− umiejętności społecznych i odporności emocjonalnej
− umiejętności matematycznych i gotowości do nauki czytania i pisania
− sprawności motorycznej i koordynacji wzrokowo-ruchowej
− samodzielności, w tym umiejętności wykonywania czynności samoobsługowych.
Niezwykle istotne jest również opisanie predyspozycji, uzdolnień i zainteresowań, a więc określenie potrzeb rozwojowych dziecka.
Rzetelnie przeprowadzonej diagnozie przedszkolnej dziecka sprzyja otwartość na współpracą ze specjalistami,
wykorzystanie dobrych narzędzi diagnostycznych oraz systematyczne uaktualnianie wniosków w toku dalszej obserwacji.
Zachowania dziecka są wypadkową wielu zmiennych: jego ogólnego poziomu rozwoju, warunków rozwojowo-­
-wychowawczych w rodzinie, interakcji z otoczeniem społecznym, wpływu zdarzeń zachodzących w bliższym i dalszym
środowisku. Ponadto charakterystyczne dla dziecka w wieku przedszkolnym jest również to, że ma prawo rozwijać się
w indywidualnym tempie i rytmie. Dlatego też im więcej o nim wiemy, tym większą mamy szansę na dobre przygotowanie dziecka do podjęcia nauki w klasie I i do pełnienia przez niego roli ucznia w dalszych latach.
Trudno jest dokonać uniwersalnego opisu kompetencji dziecka 6-letniego, ponieważ jego rozwój uwarunkowany jest
wieloma czynnikami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi (Brzezińska red., 2012, s. 83).
Na rynku edukacyjnym znajdziemy wiele gotowych materiałów wspomagających pracę nauczyciela w procesie
poznawania dziecka, mniej lub bardziej obszernie opisujących kryteria oceny gotowości szkolnej. Cechą wspólną tych
publikacji jest usystematyzowanie poziomu rozwoju dziecka w kontekście tendencji rozwojowych dzieci w wieku 6–7 lat
oraz określonych determinantów gwarantujących jakość funkcjonowania dziecka jako ucznia.
Spójrzmy na naszego 6-latka przez pryzmat najbardziej popularnych wskaźników.
Zdrowie i sprawność fizyczna
W porównaniu z dotychczasowymi okresami rozwojowymi dziecko przybiera wolniej na wadze, choć nadal dość intensywnie rośnie. Naturalne krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze w pełni wytworzone, jednak kościec wykazuje szybsze
tempo mineralizacji. Rosną stopy, zanika fizjologiczne płaskostopie. Następuje rozwój szczęk i związane z tym wyrzynanie się zębów stałych (Gniewkowski i Wlazik, 1990).
Diagnoza przedszkolna
97
Ciało sześciolatka robi się smuklejsze, wymiary stają się bardziej proporcjonalne, a mięśnie – coraz mocniejsze.
Ruchy lokomocyjne ulegają dalszemu doskonaleniu, poprawia się motoryczność. Dziecko sprawniej porusza się, biega,
skacze, utrzymuje równowagę. Kontynuowany jest rozwój narządów wewnętrznych (serce, płuca), podnosi się odporność
na zmęczenie i choroby. Sprawniej działa też układ nerwowy.
Dzieci w tym wieku są z reguły bardziej ruchliwe. Ich organizm staje się wydajniejszy. Wydłużają się i twardnieją
kości kończyn, rozpoczyna się pierwszy etap kostnienia nadgarstka. 6-latek wykonuje czynności samoobsługowe sprawniej od swoich młodszych kolegów, a jego ruchy robią się bardziej precyzyjne i elastyczne. Wzrasta jakość koordynacji
wzrokowo-ruchowej.
Rozwój procesów poznawczych
Następuje doskonalenie zmysłów. W odbieraniu bodźców płynących z otoczenia u dziecka w wieku 6 lat zaczyna dominować narząd wzroku. Dziecko trafnie rozpoznaje podstawowe barwy, nabywa zdolności rozróżniania odcieni. Polepsza
się także ostrość wzroku, która umożliwia rozróżnianie przedmiotów bogatych w szczegóły.
Kształtuje się wrażliwość na dźwięki mowy ludzkiej oraz słuch muzyczny, przejawiający się w tym, że dzieci potrafią
rozróżniać tony, szmery.
Uwaga 6-latków przechodzi z mimowolnej do dowolnej, co pozwala dzieciom skupić się dłużej i objąć uwagą więcej
elementów. Jednak cechujące je nadal spostrzeżenie synkretyczne sprawia, że nie jest im łatwo wyodrębnić szczegóły
obrazu, rozczłonkować go na części pierwsze i wiązać te części w całość.
Dominuje myślenie konkretno-wyobrażeniowe, ale zaczynają pojawiać się początki myślenia abstrakcyjnego. Dziecko
wykonuje czynności na poziomie operacji konkretnych. Od przełomu 6 i 7 roku życia zaczyna rozumieć zasadę stałości
ilości czy długości. Przeważa pamięć mimowolna determinowana przez dominujące emocje, choć można zaobserwować
już zapowiedzi pamięci dowolnej.
6-latek posługuje się mową kontekstową, czyli taką, która treściowo wykracza poza sytuację bezpośrednią. Jego
zasób słownika czynnego to ok. 3–4 tys. słów. Dziecko nadal doskonali mowę pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym. Posługuje się swobodnie zdaniami złożonymi współrzędnie i podrzędnie. Wzrasta
również liczba zdań wielokrotnie złożonych, chociaż ich struktura jest jeszcze niezbyt zwarta i uporządkowana, zwłaszcza
podczas dłuższego relacjonowania czy opisywania (Żebrowska red., 1986).
Rozwój mowy dziecka przenosi na wyższy poziom wszystkie jego psychiczne funkcje. Przyczynia się do ujawniania
poprawnych form myślenia. Można już zauważyć zdolność do myślenia krytycznego. Dzieci próbują uzasadniać własne
sądy i decyzje, a także dowodzić swoich racji. Nabywają umiejętność wnioskowania na podstawie znanych im faktów
(Kielar-Turska, 2007).
Pod koniec 6 roku życia dzieci próbują też stawiać hipotezy, niejednokrotnie odwołując się do wyobraźni. Wyobraźnia odgrywa u 6-latka istotną rolę – dziecko zachowuje się niekiedy tak, jakby żyło w innym świecie, ożywia martwe
przedmioty (animizm), kształtuje rośliny i zwierzęta na podobieństwo człowieka (antropomorfizm dziecięcy).
Dziecko w tym wieku ma świadomość własnej odrębności – ocenia swoje możliwości, analizuje sposób radzenia
sobie z wymaganiami dorosłych, efekty pracy. Jednak kształtowanie się umiejętności kluczowych dla funkcjonowania
w szkole trwa nadal. Poziom niektórych kompetencji związanych z planowaniem działań, ustalaniem ważności
i przewidywaniem konsekwencji podjętych czynności czy z wymyślaniem alternatywnych rozwiązań jest najczęściej
niewystarczający (Brzezińska i in., 2012). Dlatego nauczyciel powinien pamiętać o tym, że stawiając wymagania, musi
jednocześnie wspierać dziecko w realizacji zadań.
Zachowania i emocje
Dziecko 6-letnie charakteryzuje się znaczną równowagą emocjonalną w porównaniu do lat poprzednich. Na ogół jest
pogodne, pozytywnie nastawione do otoczenia. Zaczyna rozpoznawać emocje własne i innych ludzi, rozwija się u niego
zdolność empatii oraz umiejętność regulowania ekspresji.
Pomimo pewnej stabilizacji uczuciowej wciąż wykazuje jeszcze dużą wrażliwość na ocenę swojej osoby – stąd m.in.
silne przeżywanie porażki w sytuacjach zadaniowych czy przegranej w zabawach o charakterze rywalizacji.
Następuje rozwój uczuć wyższych: patriotycznych, estetycznych, humanistycznych. Okres rozwoju moralności,
w którym znajduje się 6-latek, nie pozwala jeszcze na refleksje nad słusznością sądów wypowiadanych przez dorosłych.
Dziecko przyjmuje za właściwe zasady podawane przez autorytet, a podczas oceniania zachowań innych zwraca większą
uwagę na rezultat czynu niż na intencje sprawcy.
Zabawa wciąż jest jednym z najważniejszych przejawów aktywności dziecka, stanowi podstawowy rodzaj jego działalności. Jest ona jednak lepiej zaplanowana, bardziej złożona i urozmaicona. Dzieci 6-letnie wykazują wyraźny postęp
w zakresie zabaw zespołowych.
98
Diagnoza przedszkolna
Jaki jest zatem obraz 6-latków na tle powyższych wskaźników? Z pewnością zróżnicowany. Z tego „zróżnicowania”
wychowanków wynika konieczność indywidualizacji działań nauczyciela, która jest kolejnym nieodłącznym elementem
jego pracy w przedszkolu. W kontekście programu dla ostatniej grupy przedszkolnej ma ona istotne znaczenie. Zaproponowane treści programowe są swojego rodzaju wypadkową treści Podstawy programowej wychowania przedszkolnego,
ich rozszerzenia dla standardowego 6-latka wpisanego w determinanty rozwojowe oraz doświadczeń praktycznych
autora. Dlatego oczywistym jest, że nie będą one idealnie odpowiadały działaniom edukacyjnych podjętym wobec
Krzysia czy Małgosi. Prawdopodobnie w grupie znajdą się dzieci, które już wcześniej opanowały część umiejętności, ale
będą też takie, które pod względem niektórych kompetencji są jeszcze na poziomie dziecka młodszego.
W ustaleniu obszaru najbliższego rozwoju dziecka z pewnością pomogą wskazane niżej szczegółowe sformułowania
poszczególnych osiągnięć, tj. treści programowe, oraz świadomość indywidualizacji pracy z wychowankiem.
TREŚCI PROGRAMOWE
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
OBSZAR 1. Kształtowanie umiejętności społecznych dzieci: porozumiewanie się z dziećmi i dorosłymi,
zgodne funkcjonowanie w zabawie i sytuacjach zadaniowych
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− rozwijanie samowiedzy
− organizowanie sytuacji kształtujących samoocenę i rozwijających poczucie własnej wartości
− doskonalenie umiejętności samoregulacji
− potrafi podać swoje imię, nazwisko, adres zamieszkania
− przedstawia się na forum grupy
− podejmuje działania związane z poznawaniem siebie, w tym
z odkrywaniem swoich zdolności, zainteresowań, mocnych
stron, trudności
• potrafi w prosty sposób opisać siebie (wygląd, upodobania,
zdolności)
• akceptuje ograniczenia własnego ciała
• dostrzega podobieństwa i różnice między ludźmi, w tym
związane z płcią, rasą, wiekiem, stanem zdrowia, upodobaniami, pełnioną rolą (wygląd, zachowania)
• określa cechy własnych zachowań i charakteru (Jestem pomocny, życzliwy, koleżeński, dokładny, wytrwały itp.)
• dostrzega swoją indywidualność (wygląd, zachowania,
upodobania, zdolności, możliwości itp.)
− komunikuje swoje potrzeby, oczekiwania, upodobania, zainteresowania, życzenia
− podejmuje próby wartościowania własnych i cudzych zachowań (np. formułuje ocenę własnej pracy jako dyżurnego,
dokonuje oceny postępowania innych w sytuacjach życia
codziennego oraz zachowania bohaterów literackich i filmowych, odnosi się do określonych zachowań – Gdybym ja miał
to zrobić, to..., Ja na jego miejscu...)
− potrafi dzielić się własnymi pomysłami
− dostrzega przydatność własnych umiejętności i predyspozycji
w środowisku przedszkolnym, domowym
− dokonuje wyborów (w zależności od swoich zainteresowań
i możliwości) ze świadomością ich pozytywnych i negatywnych skutków
− podejmuje się pełnienia określonych ról, sumiennie wywiązując się z przydzielonych obowiązków (np. z roli dyżurnego)
− wyraża gotowość do ponoszenia konsekwencji własnych działań
(np. konsekwencji niewłaściwego zachowania)
− ukierunkowuje swoje zachowanie, zmierzając do realizacji zaplanowanych działań
− okazuje radość z osiągniętego wyniku
− rozwijanie inteligencji emocjonalnej dziecka
w kontekście nawiązywania i podtrzymywania
relacji z innymi
− wdrażanie do przestrzegania reguł obowiązujących w grupie
− kształtowanie umiejętności negocjacji podczas
rozwiązywania konfliktów
− motywowanie do działań na rzecz grupy
− akceptuje nowe sytuacje, osoby, otoczenia (zmiana nauczyciela,
otoczenia; wizyta gości w przedszkolu)
− wie, w jakich sytuacjach i komu można podać informacje na
swój temat (imię, nazwisko, adres zamieszkania)
− obdarza innych uwagą, aby zrozumieć to, co mówią i czego
oczekują
− używa form grzecznościowych na co dzień
− zgodnie współdziała w zabawach i sytuacjach zadaniowych
z innymi członkami grupy
− podejmuje samodzielnie próby organizowania zabaw z kolegami
− potrafi zorganizować zabawę o tematyce społecznej z udziałem
innych dzieci (np. zabawa w sklep): planuje przebieg zabawy,
organizuje rekwizyty, ustala role
− w działaniach zespołowych uwzględnia potrzeby i pomysły innych
Kontakty i postawy społeczne
Samoświadomość
Zakres
100
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− rozumie potrzebę poszanowania odmienności i autonomii
drugiego człowieka
− rozumie, że nie należy chwalić się posiadanymi rzeczami, by
nie sprawiać przykrości innym, zwłaszcza tym, którzy żyją
w trudniejszych warunkach
− akceptuje konieczność przestrzegania ustalonych zasad postępowania
− stosuje zasady i reguły przyjęte w grupie
− rozróżnia akceptowane i nieakceptowane zachowania
− podporządkowuje się kolegom pełniącym dyżur
− podejmuje próby samodzielnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych na drodze negocjacji
Kontakty i postawy społeczne
Zakres
Treści programowe
Emocje i uczucia
− rozwijanie inteligencji emocjonalnej dziecka
(dążenie do poznania i nazwania własnych
uczuć i emocji; wdrażanie do kierowania emocjami; kształtowanie postawy empatii; doskonalenie zdolności motywowania się do działań)
− rozróżnia podstawowe emocje i uczucia oraz reakcje związane
z ich przeżywaniem
− rozumie, że wszystkie emocje i uczucia są wartościowe, a pozytywny lub negatywny może być tylko ich sposób wyrażania
− podejmuje próby dzielenia się z innymi przeżywanymi emocjami i uczuciami (werbalnie i pozawerbalnie)
− dostrzega związek własnych emocji z określonymi sytuacjami
(np. Cieszę się, gdy ktoś mnie chwali; Jest mi przykro, gdy ktoś
mi dokucza)
− zauważa, że ta sama sytuacja może wywoływać różne reakcje
emocjonalne ludzi (inne zachowania dzieci związane np. z wizytą u lekarza, rozstaniem z mamą)
− podejmuje próby stosowania poznanych sposobów radzenia
sobie w trudnych sytuacjach
− wyraża swoje emocje w sposób społecznie akceptowany
− współodczuwa (rozpoznaje, nazywa) przeżycia innych dzieci
− okazuje innym pomoc w pokonywaniu trudności
− stara się kończyć rozpoczęte działanie (nie zniechęca się drobną porażką)
− podejmuje na nowo działanie, pomimo przejściowych trudności i porażek
Samodzielność i nawyki higieniczne
OBSZAR 2. Kształtowanie czynności samoobsługowych, nawyków higienicznych i kulturalnych.
Wdrażanie dzieci do utrzymywania ładu i porządku
− doskonalenie samodzielności w wykonywaniu
codziennych czynności
− wyrabianie nawyków higienicznych
− wdrażanie do dbałości o estetykę własnego
wyglądu
− samodzielnie ubiera się i rozbiera się, wykorzystując różne
rodzaje zapięć (guziki, suwaki, rzepy, wiązania)
− porządkuje własną odzież po przebraniu się (np. do ćwiczeń
gimnastycznych, przed spacerem i po spacerze)
− pomaga innym (młodszym, mniej sprawnym kolegom, rodzeństwu) w ubieraniu i rozbieraniu się
− sprawnie ubiera i rozbiera lalki, misie, pajace itp.
− samodzielnie korzysta z urządzeń sanitarnych (z zachowaniem
zasady intymności i higieny)
− właściwie korzysta z osobistych przyborów toaletowych (szczoteczka do zębów, kubeczek do płukania ust, ręcznik, grzebień)
i przestrzega zakazu używania przyborów innych osób
− poprawnie wykonuje podstawowe czynności i zabiegi higieniczne (zachowuje poprawną kolejność w czynnościach mycia
rąk, mycia zębów; ekonomicznie używa wody i środków czystości: papieru toaletowego, mydła, pasty do zębów)
− rozumie potrzebę stosowania podstawowych zasad higieny
i dbałości o czystość ciała (mycie zębów po posiłku, mycie rąk
przed posiłkiem i po posiłku oraz po wyjściu z toalety, wycieranie nosa, zasłanianie ust podczas kichania itp.)
− podejmuje działania mające na celu utrzymanie estetycznego
wyglądu (czystość osobista, ułożenie włosów, dbałość o ubiór itp.)
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Dbałość o ład i porządek w otoczeniu
Kultura spożywania posiłków
Zakres
101
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− wdrażanie do samodzielności podczas spożywania posiłków i kulturalnego zachowania
przy stole
− samodzielnie przygotowuje podstawowe nakrycie do stołu
− współuczestniczy w nakładaniu potraw na talerz (np. w trakcie
pełnionego dyżuru)
− przestrzega zasad kulturalnego zachowania podczas spożywania
posiłków przy stole
• spokojnie spożywa posiłek, przeżuwa z zamkniętymi ustami,
nie mówi z „pełną buzią”
• zachowuje porządek wokół siebie w trakcie jedzenia, nie
przeszkadza kolegom
• właściwie posługuje się sztućcami (łyżką, łyżeczką, widelcem,
nożem) i serwetką
• sprząta po zjedzonym przez siebie posiłku (porządkuje nakrycie dla dyżurnego/odnosi na wyznaczone miejsce, zasuwa
krzesełko)
− wdrażanie do zachowania ładu i porządku
w najbliższym otoczeniu
− doskonalenie umiejętności planowania i organizowania działań poprzez dobór odpowiednich materiałów i utrzymywanie porządku
w miejscu pracy
− dostrzega skutki nieporządku w otoczeniu (np. Jest nieładnie.
Źle się pracuje, brakuje miejsca, przeszkadzają niepotrzebne
rzeczy; niezadowolenie dorosłych)
− zna podstawowe zasady dbałości o ład i porządek w najbliższym otoczeniu
− respektuje poznane zasady dbałości o ład i porządek (np. odkładanie na miejsce i porządkowanie zabawek, przyborów,
książek, sprzętów; zasuwanie krzesełka po odejś­ciu od stolika;
utrzymywanie porządku na swojej półce)
− posiada nawyk szanowania cudzej pracy (np. wyciera buty
przed wejściem do pomieszczeń; wrzuca śmieci do kosza; porządkuje ubrania po rozebraniu się)
− wykazuje dbałość o mienie własne i innych
• szanuje swoją i cudzą własność (np. nie rusza rzeczy innych
bez pozwolenia; odkłada przedmioty w dobrym stanie na
ich miejsce; zgłasza uszkodzenia wyposażenia sali; uczestniczy
w naprawach drobnych uszkodzeń w zabawkach, w sklejaniu
książeczek, układanek)
• właściwie korzysta z powierzonych materiałów i przyborów
(np. oszczędnie wykorzystuje materiały; zamyka klej, farby
po użyciu; utrzymuje ład wokół miejsca pracy i porządkuje
je po zakończonym działaniu)
• wykonuje proste prace porządkowe na rzecz grupy (np.
przeciera kurz na półkach; porządkuje kąciki zainteresowań;
pielęgnuje rośliny i zwierzęta znajdujące się pod opieką grupy;
uczestniczy w praniu ubranek dla lalek, myciu klocków; dba
o estetykę ekspozycji prac plastycznych)
• pomaga w domu w prostych czynnościach porządkowych
− nabywa podczas wykonywania codziennych czynności przekonania, że ład i porządek w planowaniu i organi­zowaniu
działań ma wpływ na ich efektywność
• określa kolejność czynności wykonywanych w sytuacjach
życia codziennego (np. Od czego zacznę przygotowanie
stoliczka do urodzin misia/lalki? Co będzie mi potrzebne? Co
musimy przygotować do wykonania kasztanowego ludzika /
zbudowania domu z klocków? Co najpierw zrobimy?)
• dostrzega skutki niewłaściwego planowania (np. brak właściwych przyborów, materiałów czy narzędzi do dokończenia pracy; zła organizacja miejsca: niewygodne ustawienie
krzesełek, brak przestrzeni do działania)
102
Treści programowe
OBSZAR 3. Wspomaganie rozwoju mowy oraz innych umiejętności komunikacyjnych dzieci
Skuteczność komunikowania się
Zakres
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− doskonalenie umiejętności skutecznego komunikowania się z otoczeniem za pośrednictwem
dostępnych metod komunikacji zgodnych
z potrzebami i możliwościami dzieci (w szczególności dzieci z różnymi rodzajami niepełnosprawności, które nie komunikują się werbalnie lub mają problemy z formułowaniem
poprawnych wypowiedzi słownych, wynikające ze stwierdzonej niepełnosprawności)
− przyjmuje postawę aktywnego słuchacza podczas rozmowy
− wie, jakie zakłócenia mogą wystąpić w procesie komunikacji
(niewłaściwe zachowanie rozmówcy – brak kontaktu wzrokowego lub sygnałów podtrzymujących rozmowę, zła artykulacja, błędy w wypowiedzi, nieznajomość alternatywnych metod
komunikacji)
− dostrzega trudności komunikacyjne w sytuacjach organizowanych przez nauczyciela i w życiu codziennym
− podejmuje próby samodzielnego rozwiązania problemów komunikacyjnych na miarę swoich możliwości (np. podchodzi
bliżej do partnera rozmowy)
− rozumie, że można się porozumiewać między sobą bez słów
(np. za pomocą umownych gestów: wskazanie palcem, grożenie,
odpowiednie spojrzenia, miny)
− interpretuje komunikaty podane w sposób pozawerbalny (dostrzega różnice w odbiorze komunikatu w przypadku braku
umowy, co ma oznaczać, np. dany gest w zabawach typu „Zgadnij, co czuję?”, „Zgadnij, co oznacza symbol?”)
− dostrzega potrzeby dziecka niedosłyszącego (rozumie, do czego
służy aparat słuchowy; wie, jak należy pomagać osobie niedosłyszącej – wolniejsze i wyraźne mówienie, z twarzą zwróconą
w jej stronę, niezasłanie ust itp.)
− interesuje się podstawowymi elementami języka migowego lub
innymi alternatywnymi metodami komunikowania się na miarę
swoich możliwości w celu skutecznego komunikowania się
z innymi
− komunikuje się w zrozumiały sposób, w tym z wykorzystaniem
języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji
− rozumie, że nie należy używać brzydkich słów i gestów
− rozumie, że intonacja i ton wypowiedzi mogą zmienić charakter
przekazywanej informacji (analizuje reakcje po wysłuchaniu tego
samego komunikatu wypowiedzianego w różny sposób: ze złością,
ze zdziwieniem, z lękiem, oznajmująco, rozkazująco, pytająco)
− posługuje się poznanymi formami wypowiedzi (prośba, rozmowa, polecenie, opowiadanie, opis, instrukcja, wyjaśnienie,
uzasadnienie)
− skutecznie stosuje właściwe formy wypowiedzi w dążeniu do
realizowanego celu (np. zadaje pytanie; wyciąga wniosek; stawia
hipotezę: Sądzę, że…; przedstawia swoje stanowisko: Moim
zdaniem…)
− dostrzega różnice w formach wypowiedzi w zależności od sytuacji, adresata, celu rozmowy – ton, zwroty grzecznościowe,
styl rozmowy, intonacja wypowiedzi (np. dobiera usłyszany
fragment rozmowy do sytuacji na obrazku: rozmowa kolegów
w trakcie zabawy, podczas konfliktu)
− dostosowuje formę wypowiedzi (strukturalną i ekspresyj­ną)
do znanej sytuacji komunikacyjnej (czas, miejsce, sytuacja
społeczna, np. w przedszkolu, w sklepie), adresata (np. kolega,
rodzic, sprzedawca), kanału przekazu (werbalny, niewerbalny,
z wykorzystaniem urządzeń technicznych, np. telefon)
− stosuje właściwą konwencję narracyjną wypowiedzi (np. podczas opowiadania własnych bajek – rozpoczęcie od Dawno,
dawno temu…, obecność narratora, dialogi bohaterów, zakończenie Żyli długo i szczęśliwie)
− uczestniczy w zabawach i ćwiczeniach, korzystając z właściwej
dla siebie metody komunikacji (np. alternatywnej) – w przypadku stwierdzenia specjalnych potrzeb edukacyjnych w zakresie komunikowania się
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− doskonalenie mowy w zakresie artykulacyjnym
− doskonalenie poprawnego, płynnego wypowiadania się pod względem gramatycznym,
leksykalno-semantycznym
− podejmuje działania na rzecz starannej wymowy określonych
dźwięków
• uczestniczy w ćwiczeniach i zabawach oddechowych, fonacyjnych, logorytmicznych, usprawniających narządy mowy
• uczestniczy w ćwiczeniach i zabawach artykulacyjnych (doskonali wymawianie głosek i ich grup, w tym grup spółgłoskowych, w izolacji, sylabach, wyrazach, zdaniach, podczas
recytacji, w mowie potocznej)
− artykułuje prawidłowo wszystkie głoski i grupy spółgłoskowe
− gospodaruje właściwie oddechem podczas mówienia, recytacji,
śpiewu
− umiejętnie reguluje natężenie i siłę głosu
− podejmuje działania na rzecz wyrazistego mówienia poprzez
wykonywanie zabaw i ćwiczeń emisyjnych oraz prostych
wprawek dykcyjnych
− uczestniczy w zabawach i sytuacjach zadaniowych wzbogacających słownictwo (opowiada o wydarzeniach z życia przedszkola, o swoich ulubionych zabawach; dzieli się doświadczeniami,
przeżyciami; pyta; wnioskuje; opisuje; omawia; odpowiada na
zadane pytania; tworzy historyjki, rymowanki; prowadzi rozmowy, wywiady, dyskusje; inscenizuje; układa zagadki; recytuje; tworzy skojarzenia do słów i ich określenia, np. Jaka jest
wiosna? Kolorowa, radosna, zielona; Wiosna jest kolorowa jak…
kwiaty, piłka, kredki; wymyśla nowe słowa, np. język kosmitów)
− stosuje w wypowiedziach nowo poznane wyrazy dotyczące
osób, rzeczy i zjawisk, zgodnie z ich znaczeniem
− używa w trakcie wypowiedzi:
• zdań pojedynczych rozwiniętych i złożonych
• równoważników zdań (np. w trakcie nadawania tytułu:
scenkom, fragmentom opowiadania, historyjkom)
• poprawnych form fleksyjnych odmiennych części mowy
• nieodmiennych części mowy (przyimek, spójnik, partykuła,
przysłówek)
Poprawność mówienia
Zakres
103
Przewidywanie efektów działań i łączenie przyczyny ze
skutkiem
OBSZAR 4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu
i rozumieniu siebie i swojego otoczenia
− organizowanie sytuacji sprzyjających rozwijaniu myślenia przyczynowo-skutkowego
− wdrażanie do wykorzystywania zdobytych
wiadomości i umiejętności w podejmowanych
działaniach
− obserwuje zmiany zachodzące w przedmiotach w wyniku manipulowania nimi i w otoczeniu, w kontekście przyczyn i skutków zdarzeń (np. Ktoś potrącił kubeczek z kompotem – kompot
się wylał. Ustawiłem nierówno klocek na klocku – klocek spadł.
Zmięłam kartkę – kartka już nie będzie gładka. Ktoś zdeptał
młodą roślinę – roślina uschła)
− uczestniczy w zabawach badawczych i drobnych eksperymentach (na miarę swoich możliwości poznaje właściwości fizyczne
ciał, np. rozpuszczanie soli/cukru w wodzie, zamarzanie wody;
podstawowe zjawiska fizyczne, np. parowanie wody, załamanie
światła, cień; proste rozwiązania techniczne wykorzystywane
w zabawkach i życiu codziennym, np. waga, równia pochyła)
− odnosi się po przeprowadzonych obserwacjach czy doświadczeniach do związków przyczynowo-skutkowych określonych
zdarzeń
• ocenia powstałe zmiany odwracalne (np. Mogę się rozebrać
i ponownie ubrać) i nieodwracalne (np. Zerwany kwiatek
zwiędnie)
• wiąże przyczynę ze skutkiem określonych sytuacji w kontekście przekształceń przedmiotów, następstwa zdarzeń (np.
Jeżeli krzywo postawię klocki jeden na drugim, budując wieżę,
klocki przewrócą się. Jeżeli dam prezent mamie, ucieszy się,
bo lubi prezenty)
104
Zakres
Treści programowe
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
• wyjaśnia po określonych skutkach, co było przyczyną zdarzeń (Stało się tak, ponieważ…)
• opowiada historyjkę obrazkową składającą się z 4 i więcej
elementów, wskazując związek przyczynowo-skutkowy
przedstawionych sytuacji
− planuje działania gwarantujące osiągnięcie założonego celu
w życiu codziennym (np. podczas zabaw tematycznych, zadań
indywidualnych i zespołowych)
Klasyfikowanie obiektów i formułowanie uogólnień
− rozwijanie umiejętności dostrzegania cech
obiektów i ich klasyfikowania
− doskonalenie operacji umysłowych niezbędnych podczas konstruowania pojęć (analiza,
synteza, porównywanie, abstrahowanie, uogólnianie)
− nazywa charakterystyczne cechy znanych obiektów, w tym
atrybuty opisujące ich istotę (np. pies i jego cechy jako psa –
Ma cztery łapy, merda ogonem i szczeka), i specyficzne dla
konkretnego obiektu (np. pies Ani – Ma na imię Reks, jest
maltańczykiem, nosi czerwoną obrożę)
− dostrzega podobieństwa i różnice pomiędzy cechami obiektów
− określa cechy wspólne obiektów różnych (np. w czym są podobne pies i krowa) i tej samej klasy (w czym są podobne dwa
różne psy)
− klasyfikuje obiekty na poziomie operacji konkretnych
• porządkuje obiekty ze względu na posiadane cechy widoczne
(kolor, wielkość, kształt) i niewidoczne (przynależność, zastosowanie, np. rysunki moje i kolegi; przybory toaletowe,
przybory do rysowania)
• definiuje posegregowane obiekty ze względu na ich cechę
klasyfikacyjną (np. Tu są małe lalki. Tu są moje prace)
• określa cechę, według której sklasyfikowane zostały obiekty
(np. Piłki poukładano kolorami. Figury uporządkowano według
kształtu)
• wskazuje obiekt, który nie pasuje do kolekcji
• tworzy ciągi obiektów na zasadzie: ostatni pasuje do następnego (domino logiczne)
− używa symboli kodujących cechy obiektów (np. wielkość – duża
strzałka oznacza obiekty duże, mała strzałka oznacza obiekty
małe; kolor, kształt)
− stosuje umiejętność klasyfikowania w życiu codziennym (klasyfikuje konkretne przedmioty, np. w trakcie pełnionych dyżurów podczas przygotowywania naczyń, przyborów, materiałów
do zajęć; klasyfikuje materiał obrazkowy i symboliczny w trakcie
gier dydaktycznych; klasyfikuje materiał słowny, np. grupuje
słowa według określonej reguły)
− przejawia umiejętności klasyfikowania na poziomie operacyjnym (segreguje te same obiekty na wiele sposobów, za każdym
razem według innej wymyślonej cechy, np. zabawa w „Chińską
encyklopedię”)
− rozwiązuje i układa zagadki
Zachowania prozdrowotne
OBSZAR 5. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności fizycznej dzieci
− rozwijanie świadomości zdrowotnej
− utrwalanie właściwych nawyków żywieniowych
− kształtowanie nawyków dbałości o własne
zdrowie w codziennych sytuacjach
− wdrażanie do przyjmowania postawy „dzielnego pacjenta”
− podejmuje działania związane z przestrzeganiem poznanych
zasad zdrowego żywienia
• wyjaśnia, dlaczego spożywanie warzyw, owoców i nabiału
jest ważne dla zdrowia człowieka
• rozumie zalecenia przedstawione w piramidzie zdrowego
żywienia
• rozumie, że w szczególnych sytuacjach nie wolno jeść określonych produktów (np. cukrzyca, alergia pokarmowa)
• wymienia produkty, których nie powinien spożywać
ze względu na swój stan zdrowia
• próbuje wszystkich potraw (oprócz wywołujących u niego
szczególną niechęć lub szkodliwych dla jego zdrowia)
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Zakres
Cele ogólne
105
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
• nabywa właściwe nawyki żywieniowe (regularnego spoży-
Zachowania prozdrowotne
wania posiłków i niepodjadania między posiłkami; dokładnego gryzienia i przeżuwania posiłku oraz spożywania go
bez pośpiechu; ograniczania picia słodkich napojów na
rzecz wody; stosowania ustalonych zasad jedzenia słodyczy;
jedzenia zdrowych produktów)
• przygotowuje samodzielnie proste zdrowe potrawy (np.
kanapki, surówki warzywne, sałatki, szaszłyki owocowe)
− podejmuje działania związane z dbałością o własne zdrowie
w codziennych sytuacjach
• dba o higienę i czystość osobistą
• dostosowuje (na miarę swoich możliwości) ubiór do warunków pogodowych
• unika przegrzania lub przeziębienia organizmu (np. zabawy
w cieniu w czasie gorących dni; zaspakajanie pragnienia podczas upałów; rozgrzewanie ciała przez ruch, rozcieranie rąk)
• rozpoznaje objawy choroby, takie jak: ból gardła, kaszel, katar
• zgłasza objawy złego samopoczucia oraz jakichkolwiek urazów dorosłym
• określa proste sposoby na zmniejszanie ryzyka zachorowania (np. mycie rąk, higiena korzystania z toalety, korzystanie
wyłącznie ze własnych przyborów higieny osobistej, zasłanianie ust podczas kichania, mycie owoców i warzyw przed
zjedzeniem, szczepienia, badania profilaktyczne)
• poddaje się działaniom profilaktycznym (np. wizyty u stomatologa, przeglądy profilaktyczne u specjalistów) i leczniczym
(badaniom lekarskim i zabiegom leczniczym; przyjmuje
zlecone lekarstwa)
• wykazuje dbałość o narządy zmysłu (nienadwyrężanie głosu,
unikanie hałasu, odpoczynek, właściwa postawa ciała
i oświetlenia podczas pracy i zabawy, racjonalne korzystanie
z telewizji i komputera, unikanie przebywania w miejscach
brudnych czy niewietrzonych pomieszczeniach itp.)
• dostrzega konsekwencje braku dbałości o zdrowie własne
i innych poprzez analizę zachowań bohaterów utworów
literackich, historyjek obrazkowych
• podejmuje na miarę swoich możliwości działania związane
z aktywnym trybem życia
Sprawność ciała
− doskonalenie ogólnej sprawności ciała na miarę
możliwości dziecka
− wspomaganie integracji sensorycznej
− kształtowanie cech motorycznych na miarę
możliwości dziecka
− motywowanie do aktywności fizycznej
− uczestniczy w zabawach doskonalących rozwój zmysłów
• bierze udział w zabawach i ćwiczeniach pozwalających na
dostrzeganie subtelnych różnic wizualnych, słuchowych,
dotykowych, smakowych, zapachowych (np. rozpoznaje za
pomocą dotyku, w tym dłońmi, stopami, skórą ciała, przedmioty i ich cechy – szorstkie/gładkie, miękkie/twarde, duże/
małe, mokre/suche itp.; rozpoznaje owoce, warzywa, potrawy
za pomocą zapachu i smaku)
• rozumie, że odczucia smakowe są indywidualną sprawą każdego człowieka i nie należy wygłaszać kategorycznych opinii,
szczególnie negatywnych (np. podczas wspólnych posiłków,
ponieważ zniechęca to innych do jedzenia)
• łączy doświadczenia z odczuciami na zasadzie kojarzenia
(np. Czuję się spokojny, kiedy przytulam się do miękkiego misia.
Zapach tych perfum przypomina mi mamę, którą kocham)
• uczestniczy w zabawach wspomagających integrację sensoryczną
− uczestniczy w aktywności ruchowej organizowanej przez nauczyciela:
• odtwórczej (metody zadaniowe: zabawy naśladowcze, metoda
obwodu stacyjnego)
106
Zakres
Treści programowe
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
• twórczej (swobodny ruch, np. w trakcie realizacji zajęć
Sprawność ciała
w oparciu o metody: R. Labana, A. i M. Kniessów, C. Orffa)
− podejmuje samodzielnie aktywność ruchową w trakcie działalności swobodnej
− uczestniczy w następujących formach aktywności ruchowej na
miarę swoich możliwości:
• ćwiczeniach porannych (w formie zestawów ćwiczeń i zabaw
ruchowych)
• ćwiczeniach gimnastycznych
• zabawach ruchowych organizowanych w sali i na zewnątrz:
bieżnych, orientacyjno-porządkowych, z elementem równowagi, z elementem czworakowania, z elementem wyprostnym,
z elementem wspinania się, z elementem podskoku, z elementami celowania, toczenia i rzutu
• spacerach i wycieczkach
• zabawach i grach ruchowych w terenie
• grach zespołowych o ustalonych zasadach
• zabawach z elementem współzawodnictwa
• zabawach ruchowych z wykorzystaniem sprzętu terenowego
w ogrodzie przedszkolnym
• zabawach i ćwiczeniach na śniegu, na basenie
− podejmuje próby jazdy na rowerze, hulajnodze
− wykorzystuje na miarę swoich możliwości w zabawach ruchowych i ćwiczeniach gimnastycznych poznane przybory (piłki,
skakanki, szarfy, laseczki, woreczki, obręcze itp.) oraz sprzęt
gimnastyczny (drabinki, ławeczki, trampolina itp.) i rekreacyjny
(przeplotnie, huśtawki, bujaki, zjeżdżalnie itp.)
− dostosowuje na miarę swoich możliwości sposób ruchu, ustawień ciała do określonych poleceń i warunków w przestrzeni
(np. zatrzymuje się, przykuca, ustawia w parach, szeregu, pokonuje zwężoną przestrzeń, przechodzi po linie)
− utrzymuje prawidłową postawę, kiedy stoi, siedzi, chodzi i biega
Bezpieczeństwo
komunikacyjne
Bezpieczne zachowania w zabawach
i sytuacjach zadaniowych
OBSZAR 6. Wdrażanie dzieci do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych
− wdrażanie do przestrzegania zasad bezpiecznego zachowania w trakcie zabaw i sytuacji
zadaniowych
− wdrażanie do dbałości o bezpieczeństwo swoje
i innych oraz do bycia odpowiedzialnym za
własne postępowanie
− przestrzega ustalonych zasad bezpieczeństwa w przedszkolu,
ogrodzie, na spacerze, wycieczce (np. zakazu korzystania
z urządzeń elektrycznych bez zgody i obecności dorosłych,
zakazu zbliżania się do włączonych maszyn i urządzeń, zakazu
biegania z patykami, zakazu rzucania kamieniami, zakazu oddalania się od wyznaczonego miejsca)
− korzysta z narzędzi, przyborów, zabawek, urządzeń zgodnie
z poznanymi zasadami ich użytkowania
− przestrzega innych przed niewłaściwym zachowaniem
− zgłasza dorosłym wszelkie zauważone zagrożenia (np. uszkodzone zabawki, niebezpieczne przedmioty, niewłaściwe zachowania kolegów)
− przestrzega ustalonych zasad korzystania z dostępnych środków technologii informacyjnej i komunikacyjnej
− organizuje w bezpieczny sposób swój czas wolny w przedszkolu
i w domu
− neguje łamanie zasad bezpieczeństwa w sytuacjach życia codziennego oraz podczas analizy zachowania bohaterów literatury dziecięcej, filmów – wskazuje prawidłowe postawy
− wdrażanie do przestrzegania podstawowych
zasad bezpieczeństwa komunikacyjnego
− przestrzega zasady poruszania się po ulicy tylko pod opieką
osoby dorosłej
− rozpoznaje miejsca wyznaczone dla pieszych (chodnik, pobocze, przejście dla pieszych – pasy, przejście podziemne i nadziemne, przystanek autobusowy)
− wie, co oznaczają kolory świateł sygnalizatora dla pieszych
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Cele ogólne
− wdrażanie do rozumienia potencjalnych zagrożeń ze świata ludzi, roślin, zwierząt
− wyrabianie nawyków świadomego unikania
potencjalnych zagrożeń
− dostrzega niebezpieczeństwa w świecie ludzi, roślin, zwierząt
i ich skutki, na podstawie obserwacji życia codziennego oraz
analizy losów bohaterów utworów literackich, historyjek obrazkowych, filmów
− świadomie unika potencjalnych zagrożeń ze strony świata ludzi,
roślin i zwierząt
• informuje nauczyciela o pojawieniu się osoby nieznajomej
w środowisku dzieci (np. na terenie ogrodu przedszkolnego)
• przestrzega zakazu rozmawiania z osobami nieznajomymi
poza sytuacjami szczególnymi (np. prosi o pomoc w sytuacji
zagrożenia; podaje informacje o sobie, kiedy się zagubi)
• przestrzega zakazu samodzielnego korzystania z określonych urządzeń (np. urządzenia elektryczne) i przedmiotów
(np. zapałki)
• wyjaśnia, dlaczego nie wolno samodzielnie: używać środków
chemicznych, zażywać lekarstw, próbować potraw niewiadomego pochodzenia
• informuje dorosłych o pojawieniu się w pobliżu obcego
zwierzęcia
• przestrzega zakazu nawiązywania kontaktów z nieznanymi
zwierzętami bez zgody opiekuna
• stosuje się do zakazu zrywania i próbowania owoców oraz
innych roślin bez zgody dorosłych
• rozumie, że długotrwały kontakt z telewizorem, komputerem
ma niekorzystny wpływ na zdrowie
• wie, jakie zagrożenia niesie z sobą samodzielne i bez ograniczeń korzystanie ze stron internetowych, komunikatorów,
gier komputerowych
− kształtowanie właściwych postaw w sytuacji
zagrożenia
− wie, że w sytuacjach zagrożenia należy dostosować się do określonych procedur postępowania (zgłoszenie zagrożenia dorosłym, podporządkowanie się poleceniom dorosłych, oddalenie
się z miejsca zagrożenia i wezwanie pomocy, udzielenie pomocy innym na miarę swoich możliwości)
− uczestniczy na miarę swoich możliwości w ćwiczeniach okreś­
lonych zachowań w sytuacji zagrożeń (np. próbne ewakuacje,
ćwiczenia pierwszej pomocy przedmedycznej)
Zagrożenia ze świata ludzi, roślin, zwierząt
Zachowanie
w sytuacji zagrożenia
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− rozumie, jaką funkcję w ruchu drogowym pełni policjant
− wybiera do zabawy bezpieczne miejsca, z dala od ulicznego
ruchu
− przestrzega zasad bezpiecznego podróżowania jako pasażer
samochodu osobowego (miejsce w odpowiednim foteliku lub
siedzisku ochronnym; zapięcie pasów; zachowanie spokoju
podczas jazdy – nieprzeszkadzanie kierowcy; zakaz wychodzenia
na jezdnię w czasie postoju)
− przestrzega poleceń osoby dorosłej, korzystając ze środków
komunikacji (zajęcie dostępnego miejsca lub trzymanie się
poręczy; ustępowanie miejsca osobom uprzywilejowanym;
umiarkowany ton rozmów; zachowanie czystości)
− rozróżnia podstawowe znaki drogowe
− rozumie potrzebę stosowania elementów odblaskowych podczas poruszania się po drogach poza miastem o zmierzchu
i w czasie niekorzystnych warunków atmosferycznych
− potrafi samodzielnie poruszać się w zorganizowanym miasteczku ruchu drogowego, stosując się do rozmieszczonych znaków
− wie, jakie prawa mają pojazdy uprzywilejowane w ruchu drogowym, i wyjaśnia, dlaczego pojazdy te nie stosują się do znaków drogowych i sygnałów świetlnych, kiedy jadą „na sygnale”
Bezpieczeństwo komunikacyjne
Zakres
107
108
Zakres
Treści programowe
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− zna numer alarmowy 112 i podstawowe numery służb interwencyjnych
− wie, jakie informacje należy podać w rozmowie z operatorem
numeru alarmowego
− stwarzanie okazji do uczestniczenia w wydarzeniach o charakterze kulturalnym oraz dzielenia
się wrażeniami na ich temat
− przestrzega zasad właściwego zachowania w trakcie uroczystości, koncertów, przedstawień, w teatrze oraz w kinie
− rozumie pojęcia: scenografia, scena, widownia, rekwizyt, spektakl, dyrygent, orkiestra, projektor filmowy
− uczestniczy w odbiorze uroczystości, koncertów, przedstawień,
spektakli, filmów
− dzieli się w sposób werbalny lub niewerbalny (ekspresja plastyczna, muzyczna, ruchowa) swoimi przeżyciami na temat
wysłuchanego koncertu, obejrzanego filmu, przedstawienia
− podejmuje rozmowy na temat bohaterów przedstawienia
teatralnego i filmu
− wdrażanie do wypowiadania się w małych formach teatralnych za pomocą mowy, mimiki,
gestu i ruchu
− recytuje wiersze (indywidualnie, w grupie) z zachowaniem
właściwych intonacji i natężenia głosu
− prawidłowo reguluje oddech podczas recytacji
− aktywnie uczestniczy w przygotowaniach do przedszkolnych
przedstawień, inscenizacji (pomaga w tworzeniu elementów
scenografii i strojów, podejmuje role na próbach)
− rozwiązuje i tworzy zagadki pantomimiczne
− prowadzi dialog, odtwarzając własnymi słowami treść poznanego utworu literackiego
− umiejętnie posługuje się rekwizytami w inscenizowanych
scenkach
− inscenizuje fragmenty literatury dziecięcej za pomocą sylwet,
pacynek, kukiełek (w tym w formie teatru cieni)
− odgrywa role w zabawach tematycznych, inscenizowanych,
parateatralnych, scenkach dramowych
− podejmuje próby improwizacji słownych w trakcie inscenizacji
− rozumie, że występem sprawia radość bliskim
− organizuje samodzielnie zabawy inscenizowane, w których
odtwarza postacie z obejrzanych spektakli (planuje przebieg
zabawy i samodzielnie wykonuje potrzebne rekwizyty)
Zabawa w aktora
Udział w imprezach kultural­nych w charakterze widza
OBSZAR 7. Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem
OBSZAR 8. Wychowanie przez sztukę – muzyka: różne formy aktywności muzyczno-ruchowej
(śpiew, gra, taniec)
Słuchanie
− kształtowanie wrażliwości słuchowej
− rozwijanie słuchu muzycznego
− dostrzega różnicę pomiędzy hałasem a ciszą (np. uczestniczy
w zabawach w poszukiwanie miejsc, gdzie „mieszka” cisza)
− rozróżnia dźwięki pochodzące z otoczenia, dostępne jego percepcji (np. odgłosy mechaniczne, głosy ludzi i zwierząt)
• wsłuchuje się w odgłosy otoczenia przedszkolnego i środowiska poza przedszkolem (odgłosy przyrody – np. ludzkie głosy,
głosy zwierząt, odgłosy kroków, szelest liści, szum wiatru,
odgłosy deszczu, plusk wody w rzece; odgłosy mechaniczne
– np. warkot silników pojazdów, odgłosy urządzeń)
• nazywa dźwięki usłyszane w otoczeniu, odtworzone z nagrań
• rozwiązuje zagadki słuchowe dotyczące znanych dźwięków
(np. rozpoznaje dźwięki wydawane przez przedmioty znajdujące się za parawanem, w zamkniętym pudełku)
• interpretuje nieznane dźwięki, porównując spostrzeżenia
z rzeczywistością
• określa słuchowo kierunek źródła dźwięku (np. odwrócone
plecami do źródła dźwięku wskazuje, w którym miejscu w sali
ktoś gra na bębenku; szuka ukrytego w sali dzwoniącego budzika)
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Zakres
Cele ogólne
109
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
• określa odległości źródła dźwięków (bliżej – dalej) (np. od-
Słuchanie
wrócone plecami do źródła dźwięku wskazuje, który z bębenków „gra” bliżej – pierwszy czy drugi)
• odtwarza na miarę swoich możliwości proste sekwencje
usłyszanych dźwięków (uwzględnia liczbę, charakter, rodzaj,
kolejność usłyszanych dźwięków, np. dwa uderzenia w bębenek, jedno tupnięcie)
• określa „gęstości” dźwięków (np. odwrócone plecami do
źródła dźwięku wskazuje, czy ktoś gra na jednym czy na
kilku trójkątach)
− słucha kilkuzwrotkowych piosenek o zrozumiałej dla niego
treści (śpiewanych przez nauczyciela, odtwarzanych w wersji
audio)
• rozpoznaje znane piosenki na podstawie melodii nuconej
lub granej na instrumencie (zagadki muzyczne)
• rozpoznaje znane piosenki na podstawie rytmu wyklaskanego lub zagranego na bębenku
− rozróżnia dźwięki poznanych instrumentów melodycznych
i niemelodycznych (granych „na żywo” i odtwarzanych w wersji
audio)
• rozpoznaje brzmienie: pianina, fortepianu, skrzypiec, fletu
prostego, dzwonków, poznanych instrumentów niemelodycznych
• rozróżnia tempo (szybko – wolno), dynamikę (cicho – umiarkowanie – głośno) oraz wysokość dźwięków (wysokie – niskie)
− słucha utworów wokalnych i instrumentalnych dostępnych
jego percepcji (uczestniczy w koncertach i audycjach muzycznych)
• wypowiada się w sposób werbalny i niewerbalny na temat
słyszanego utworu (np. mówi o swoich odczuciach; tworzy
opowiadania do muzyki, ilustracje)
− rozróżnia w śpiewie głos męski i głos żeński
− zna zasady higieny głosu podczas śpiewania (śpiew z umiarkowaną siłą głosu w przewietrzonym pomieszczeniu; unikanie
śpiewu przy: wietrznej i mroźnej pogodzie, intensywnym
ruchu, jednakowej postawie ciała przez dłuższy czas, objawach
chrypki)
− powtarza za nauczycielem rytmizowane fragmenty tekstów,
zachowując rytm, tempo oraz właściwą intonację
− wykonuje ćwiczenia sprzyjające wyrazistemu śpiewaniu: prawidłowej postawy i oddechu, artykulacji i dykcji, intonacyjne
− śpiewa dialogi powitalne i pożegnalne, zapowiedzi i sygnały
śpiewne wprowadzone w grupie
− śpiewa kilkuzwrotkowe piosenki zbiorowo i indywidual­nie
− wykonuje ćwiczenia sprzyjające doskonaleniu umiejętności
śpiewania i pamięci muzycznej (np. kończy fragment piosenki,
tekstu zaśpiewanego przez nauczyciela; śpiewa „w myśli” znaną
piosenkę, przerywa na znak nauczyciela, kontynuuje śpiew)
− kształtowanie poczucia metrycznego
− rozbudzanie zainteresowań grą na instrumentach
− poszukuje bezpiecznych i dostępnych źródeł dźwięku możliwych do wykorzystania w określonej działalności muzycznej
(np. materiał przyrodniczy, nieużytki, własne dłonie i nogi:
klaskanie, tupanie)
− tworzy własne „instrumenty” i wykorzystuje je do akompaniamentów
− prawidłowo gra (zna sposoby trzymania instrumentu oraz
techniki wydobywania dźwięków) na poznanych instrumentach: bębenek, tamburyn, grzechotka, kołatka, drewienka, tarka,
trójkąt, talerze, dzwonki
Gra na instrumentach
Śpiew
− doskonalenie umiejętności śpiewania
110
Cele ogólne
− kształtowanie poczucia rytmu
− doskonalenie pamięci muzyczno-ruchowej
− rozwijanie umiejętności wyrażania muzyki
ruchem
− aktywnie uczestniczy w zabawach ruchowych ze śpiewem:
• ilustracyjnych (podczas śpiewu nauczyciela ruchowo ilustruje
treść piosenki)
• inscenizowanych (podział na role i odgrywanie treści piosenki)
• rytmicznych (odtwarza przebieg rytmiczny piosenki), tanecznych
− aktywnie uczestniczy w zabawach i ćwiczeniach ruchowych
przy akompaniamencie instrumentów melodycznych i niemelodycznych:
• opowieściach ruchowych z użyciem różnych rekwizytów
• zabawach z zakresu techniki ruchu (np. ćwiczeń hamująco-pobudzających, porządkowych, kształtujących orientację
w przestrzeni)
• ćwiczeniach z elementami liczenia
• zabawach uwrażliwiających na elementy muzyki (tempo, dyna­
mikę, rytm, wysokość dźwięków, metrum, akcent metryczny)
− zabawach relaksacyjnych przy muzyce
− podejmuje działania związane z prezentacją na forum prostych
układów tanecznych
• poprawnie wykonuje podstawowe kroki taneczne, takie jak:
cwał boczny, przytup, naprzemienne wysuwanie stóp, krok
dosuwany
• odtwarza proste układy taneczne, np. ludowe do piosenki
„Zasiali górale”
• dostrzega piękno gestu i ruchu artystów tanecznych, w tym
baletowych
• tańczy w parze i indywidualnie podczas okolicznościowych
przedstawień i inscenizacji
• rozpoznaje różne rodzaje tańców: ludowy, towarzyski, nowoczesny
− rozwijanie twórczej aktywności muzycznej
− wykonuje proste improwizacje rytmiczne (rytmizuje krótkie
teksty według własnych pomysłów) i melodyczne (śpiewa krótkie
zwroty słowne; układa melodie do podanego tekstu)
− śpiewa improwizacje na temat zaproponowany przez nauczyciela
− wykonuje proste improwizacje ruchowe (odtwarza swobodnym ruchem nastrój i charakter słuchanej muzyki)
− wymyśla własne sekwencje ruchowe do znanych melodii i potrafi je powtarzać, tworząc układ taneczny
Ruch przy muzyce
Twórczość dziecięca
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− odtwarza na dowolnym źródle dźwięku: metrum, akcent metryczny, proste sekwencje rytmiczne (echo rytmiczne)
− gra zespołowo i indywidualnie na wybranych instrumentach
dostępnych jego możliwościom percepcyjnym i odtwórczym
(aktywne słuchanie muzyki według B. Strauss; orkiestra perkusyjna)
− uczestniczy w tworzeniu i odczytywaniu prostej partytury muzycznej wykonywanej zgodnie zasadami metodyki aktywnego
słuchania muzyki według B. Strauss
Gra na instrumentach
Zakres
Treści programowe
Uwrażliwianie
na sztukę
OBSZAR 9. Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne
− rozwijanie poczucia estetyki i wrażliwości na
piękno sztuki
− aktywnie uczestniczy w odbiorze sztuki (wystawy, plenery, zwiedzanie zabytków, projekcje filmów przedstawiających dzieła
sztuki)
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Cele ogólne
− umożliwianie posługiwania się różnorodnymi
technikami plastycznymi
− motywowanie do wypowiadania się w technikach plastycznych przy użyciu elementarnych
środków wyrazu, takich jak kształt i barwa
− wdrażanie do samodzielnego tworzenia prostych kompozycji i form konstrukcyjnych
Twórczość plastyczno-konstrukcyjna
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− wykazuje zainteresowanie zabytkami i dziełami sztuki dostępnymi jego percepcji (dostrzega wartości estetyczne i historyczne
dzieł znanych twórców)
− wypowiada się na temat oglądanych dzieł sztuki (np. określa
nastrój dzieła; nazywa barwy, tematykę; opowiada o tym, co
znajduje się na pierwszym, a co – na drugim planie)
− nazywa podstawowe rodzaje malarstwa ze względu na temat
dzieła (martwa natura, portret, pejzaż)
− rozróżnia dziedziny sztuki, takie jak: malarstwo, rzeźba, architektura (w tym architektura zieleni i architektura wnętrz)
− dostrzega różnice architektoniczne, w tym dotyczące architektury ogrodów i wnętrz w poznanych środowiskach (dom, kamienica, osiedla mieszkaniowe, zamek, ogród, park)
− rozpoznaje charakterystyczne budowle o ciekawej architekturze
i potrafi je nazwać (np. Wawel, Zamek Królewski w Warszawie,
Pałac Kultury i Nauki)
− zwraca uwagę na funkcjonalność urządzonych pomieszczeń
i ich estetyczny wygląd
− podejmuje próby projektowania architektonicznego podczas
zabawy klockami, tworzenia makiety
− wykazuje zainteresowanie sztuką ludową swojego regionu
i innych regionów
Uwrażliwianie na sztukę
Zakres
111
− posługuje się wybranymi technikami plastycznymi płaskimi
i przestrzennymi dostępnymi jego możliwościom
• rysuje patykiem, tuszem, kredką świecową, ołówkiem
• maluje akwarelą (w tym techniką „mokre w mokre”), farbami
klejowymi, plakatowymi, tuszem, klejem, np. aby wykonać
pracę z wykorzystaniem materiału sypkiego – piasku, kaszy,
cukru, soli)
• maluje na różnych podkładach (papier, szkło, płótno, drewno,
kamienie) i przy użyciu różnych narzędzi i przyborów
(pędzel, patyk, palce, dłonie, korek, wacik itp.)
• wykonuje prace prostymi technikami graficznymi dostępnymi jego możliwościom (np. kalkografia, proste monotypie,
frotaż)
• wydrapuje wzory na kartce pokrytej świecą i zamalowanej
tuszem
• tworzy kompozycje z wykorzystaniem kalkowania i szablonów
• lepi – z piasku, śniegu, gliny, mas – rzeźby i płaskorzeźby oraz
proste formy użytkowe (np. do kącika lalek, na prezenty)
− eksperymentuje z barwą, plamą, linią, kształtem, materiałem,
kompozycją w technikach mieszanych (mieszanie barw,
rozdmuchiwanie tuszu, prasowanki, wydzieranki, wycinanki,
kolaże, stemplowanie, witraże, składanki i kompozycje papierowe płaskie, półprzestrzenne i przestrzenne, modelowanie
form przestrzennych z folii aluminiowej, sklejanie kompozycji
i prostych form konstrukcyjnych)
− wykonuje prace plastyczno-konstrukcyjne: o tematyce dowolnej, na określony temat, według podanego wzoru
− współpracuje podczas wykonywania zbiorowych prac plastycznych
− dostosowuje prace plastyczne do podanych kryteriów oceny
− podejmuje próby oceny pracy własnej i kolegów według
wyznaczonych kryteriów
− odzwierciedla w twórczości plastycznej swoje odczucia i wiedzę
o świecie
112
Treści programowe
OBSZAR 10. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie
zainteresowań technicznych
Świat techniki
Działalność konstrukcyjno-techniczna i majsterkowanie
Zakres
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− rozwijanie inteligencji wizualno-przestrzennej
− doskonalenie umiejętności rozwiązywania
problemów konstrukcyjnych
− wdrażanie do bezpiecznego używania narzędzi
w trakcie majsterkowania
− uczestniczy w organizacji kącika technicznego
− tworzy budowle przestrzenne, łącząc klocki różnych wielkości
i kształtów za pomocą zaczepów czy skręcania elementów śrubkami
− buduje zespołowo konstrukcje, wykorzystując sprzęty i przedmioty, takie jak pudła kartonowe, gazety, krzesełka, koce (planuje kolejne etapy działania; słucha pomysłów kolegów; realizuje zadania zgodnie z ustalonym planem)
− rozwiązuje problemy konstrukcyjne podczas eksperymentowania z różnorodnym materiałem (łączy elementy na różne
sposoby; określa wytrzymałość i stabilność elementów; sprawdza
użyteczność wprowadzonych rozwiązań, np. Co może się przydać
do połączenia elementów poza klejem – pasek papieru jest mniej
wytrzymały niż rulonik tego samego papieru, nitka jest mniej
wytrzymała niż sznurek, podparcie trzyelementowe jest bardziej
stabilne niż dwuelementowe)
− stosuje podczas działalności konstrukcyjno-technicznej różno­
rodne techniki montażowe, dostępne jego możliwościom
− majsterkuje, używając prostych narzędzi zgodnie z ustalonymi
zasadami bezpieczeństwa
− wymyśla projekt własnej zabawki, przedmiotu użytkowego
i realizuje go w praktyce, sprawdzając skuteczność zastosowanych
rozwiązań konstrukcyjno-technicznych
− rozwijanie zainteresowań zdobyczami techniki
− wdrażanie do posługiwania się urządzeniami
technicznymi zgodnie z ich przeznaczeniem
i na miarę możliwości dziecka
− gromadzi informacje na temat osiągnięć techniki na przestrzeni
lat (na podstawie usłyszanych ciekawostek, oglądanych zdjęć,
albumów, filmów, modeli urządzeń, środków transportu – np.
w muzeum)
− dostrzega rozwój techniki w różnych obszarach życia codziennego dostępnych jego możliwościom
• zauważa postęp techniczny na przestrzeni lat w gospodarstwie
domowym i otoczeniu przedszkolnym (sokowirówka, odkurzacz, zmywarka, telefon, smartphone, komputer, laptop,
tablet, aparat cyfrowy, projektor multimedialny, sprzęt audio)
• zauważa postęp techniczny na przestrzeni lat w zakresie
przemieszczania się i nawiązywania kontaktów (rozwój środków transportu – pojazdy lądowe, wodne i powietrzne; technologii komunikacyjnej – komunikatory, internetowe strony
społecznościowe, korespondencja elektroniczna, możliwości
zdalnego załatwiania spraw)
− interesuje się wybranymi procesami technologicznymi (np.
„od ziarenka do bochenka”)
− obsługuje modele zabawowe urządzeń technicznych z napędem mechanicznym i zasilane baterią, dostrzegając różnice
w ich działaniu w stosunku do urządzeń rzeczywistych
− samodzielnie posługuje się wybranymi osiągnięciami techniki
(telefon, komputer, tablet, projektor) z zachowaniem poznanych zasad bezpieczeństwa
− współuczestniczy w obsłudze urządzeń AGD podczas sporządzania posiłków, prac porządkowych
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
113
OBSZAR 11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagrożeń
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− doskonalenie umiejętności obserwowania zjawisk występujących w przyrodzie
− kształtowanie zdolności wnioskowania na
podstawie zgromadzonych informacji o sytuacji
pogodowej
− określa charakter jesiennej pogody i występujące zjawiska atmosferyczne (np. Pada deszcz. Wieje wiatr. Jest zimno. Występują
mgły. Niebo jest zachmurzone)
• rozróżnia intensywność opadów (mżawka, deszczyk, ulewa)
• opisuje zmiany występujące po deszczu
• wie, jakie zmiany wywołane są wiatrem (np. uginanie się
gałęzi, „fruwanie” liści)
• odróżnia słaby wiatr od wichury
• obserwuje zmiany kierunku wiatru, wykonując proste doświadczenia, np. wiatraczek
− określa charakter zimowej pogody i występujące zjawiska atmosferyczne (np. Pada śnieg, śnieg z deszczem. Wieje wiatr. Jest
bardzo zimno, mroźnie. Tworzy się lód)
• rozróżnia intensywność opadów śniegu (zawieje, zamiecie
śnieżne)
• opisuje właściwości śniegu (np. Jest mokry, można z niego
lepić. Pod wpływem ciepła topi się i zamienia w wodę)
• opisuje właściwości wody, która pod wpływem mrozu zamarza, tworząc lód (sople, zamarznięte kałuże)
− określa charakter wiosennej pogody i występujące zjawiska
atmosferyczne (np. Grzeje słońce. Jest coraz cieplej. Dłużej jest
widno. Wieje ciepły wiatr)
• obserwuje zmienność wiosennej pogody
• rozumie znaczenie przysłów: W marcu jak w garncu; Kwiecień plecień, bo przeplata, trochę zimy, trochę lata
− określa charakter letniej pogody i występujące zjawiska atmosferyczne (np. Jest gorąco. Występują ulewne deszcze i burze.
Czasami na niebie w czasie lub po deszczu pojawia się tęcza)
• dostrzega związek gromadzenia się ciemnych chmur z prawdopodobieństwem wystąpienia burzy, intensywnego deszczu
• zauważa, że po ulewnych deszczach pojawia się słońce i jest
ciepło
• dostrzega, że ziemia szybko wysycha po deszczu pod wpływem
słońca i wiatru
− prowadzi kalendarz pogody
− interesuje się prognozą pogody
− wie, o czym mówi prezenter pogody (np. Będzie padał śnieg /
deszcz / wiał wiatr. Będzie zimno)
− wyrabianie nawyków świadomego unikania
potencjalnych niebezpieczeństw wynikających
z pogody
− rozumie, w jaki sposób unikać zagrożeń pogodowych
• wie, że należy stosować środki ochrony przed mrozem i silnym
działaniem promieni słonecznych
• wskazuje ubrania i przedmioty chroniące przed słońcem,
zimnem i deszczem
• wie, jak zachować się w sytuacji potencjalnego zagrożenia
pogodowego (np. ochrona przed nadmiernym nasłonecznieniem – zabawy w cieniu; właściwe zachowanie w trakcie burzy
– zakaz chowania się pod drzewem)
− podejmuje rozsądne decyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwa wynikające z zagrożeń pogodowych (w sytuacjach zabawowych i w życiu codziennym)
− dostrzega niewłaściwe zachowania i ich skutki w życiu codziennym i podczas analizy zachowań bohaterów literackich
i filmowych – podaje przykłady właściwych postaw
Unikanie narażenia się na niebezpieczeństwa
wynikające z pogody
Zjawiska atmosferyczne, obserwacja pogody
Zakres
114
Treści programowe
OBSZAR 12. Wychowanie dla poszanowania roślin i zwierząt
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− uświadamianie roli przyrody w życiu człowieka
– w kontekście flory
− poznawanie warunków rozwoju roślin
− wdrażanie do poszanowania roślin i dbałości
o nie
− wyrabianie poczucia odpowiedzialności za
środowisko przyrodnicze
− rozróżnia poznane rośliny występujące w wybranych ekosystemach (park, las, sad, łąka):
• drzewa i ich owoce (np. w lesie, w parku: dąb – żołędzie,
kasztanowiec – kasztany; w sadzie: jabłoń – jabłka, śliwa –
śliwka)
• rośliny (np. na łące – trawa, stokrotka, mak; w lesie – paproć,
zawilec, poziomki, jagody)
− zauważa zachodzące na przestrzeni pór roku zmiany w przyrodzie oraz w działaniach ludzkich związanych z odpowiedzialnością za świat flory
• obserwuje zmiany w przyrodzie wywołane jesienną aurą
(np. żółknięcie i opad liści, różnice w wyglądzie drzew i krzewów liściastych oraz iglastych, żółknięcie traw, usychanie
kwiatów)
• obserwuje działania ludzi w bezpośrednim otoczeniu przyrodniczym, związane z przygotowaniami do zimy (sprzątanie
liści, zbieranie plonów jesiennych, porządkowanie pól
i ogródków działkowych, zabezpieczenie roślin przed nadchodzącymi mrozami)
• obserwuje zmiany w przyrodzie wywołane zimową aurą (np.
zżółknięcie lub uschnięcie roślin mało odpornych na mróz)
• rozumie znaczenie prowadzenia hodowli roślin jadalnych,
potrzebnych w życiu ludzi i zwierząt (w tym w specjalnych
warunkach – szklarnie, drobna hodowla domowa)
• obserwuje zmiany w przyrodzie wywołane wiosenną aurą
(np. pojawienie się pąków na drzewach i krzewach, wzrost
traw i kwiatów wiosennych, kwitnienie drzew)
• uczestniczy w sadzeniu i sianiu wybranych roślin
• pielęgnuje posadzone i zasiane rośliny, obserwuje ich rozwój
• określa warunki niezbędne do rozwoju roślin
• wykonuje proste prace w ogródku przedszkolnym (np. podlewa rabatki, wyrywa chwasty)
• określa podstawowe części roślin (korzeń, łodyga, liść, kwiat,
owoc) – na przykładzie roślin w ogródku, kąciku przyrody
• obserwuje zmiany w przyrodzie wywołane letnią aurą (np.
dojrzewanie owoców, wzrost kwiatów letnich)
• pielęgnuje rośliny doniczkowe, pełniąc rolę dyżurnego (systematycznie podlewa kwiaty, wyciera kurz z liści)
• rozumie, na czym polega praca ogrodnika
− aktywnie uczestniczy w prowadzeniu kącika przyrody z uwzględnieniem pór roku
− uczestniczy w wycieczkach do cieplarni, ogrodu botanicznego
– obserwuje egzotyczne rośliny
− uświadamianie roli przyrody w życiu człowieka
– w kontekście fauny
− poznawanie trybu i warunków życia wybranych
gatunków zwierząt
− wdrażanie do poszanowania zwyczajów zwierząt
− rozróżnia poznane gatunki zwierząt żyjących w określonych
środowiskach:
• naturalnym – las (np. zając, sarna, lis, dzik), łąka (np. bocian,
biedronka, osa, pszczoła, żaba)
• stworzonym przez człowieka (zwierzęta udomowione, zwierzęta hodowlane, zoo)
charakteryzuje poznane zwierzęta domowe, np. psa, kota,
świnkę morską, kanarka, biorąc pod uwagę wygląd, zwyczaje, potrzeby i warunki życia
rozróżnia poznane zwierzęta hodowlane (koń, owca, krowa,
koza, świnia, indyk, kura, kaczka)
charakteryzuje poznane zwierzęta znajdujące się w zoo
Świat zwierząt
Świat roślin
Zakres
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Zakres
Cele ogólne
115
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
• porównuje warunki życia poznanych zwierząt w różnych
Świat zwierząt
środowiskach, w tym zwierząt egzotycznych żyjących w naturalnym środowisku (poprzez oglądanie zdjęć, filmów)
• podejmuje działania związane z opieką nad zwierzętami
w kąciku przyrody, posiadanymi w domu
− zauważa zmiany zachodzące w świecie fauny na przestrzeni
pór roku
• opisuje zwyczaje wybranych zwierząt związane z nadchodzącą zimą (odlot ptaków do ciepłych krajów, gromadzenie
zapasów, zmiana sierści, przygotowania do snu zimowego)
• rozróżnia poznane zwierzęta zapadające w sen zimowy
• obserwuje w życiu codziennym lub za pośrednictwem zdjęć
i filmów zachowania zwierząt w okresie wiosny (przylot
ptaków, zakładanie gniazd, przebudzenie ze snu zimowego)
• rozumie, na czym polega praca weterynarza, leśnika
Ochrona przyrody
− kształtowanie postaw proekologicznych
− rozumie, że każdy powinien dbać o środowisko przyrodnicze
− prezentuje postawy proekologiczne
• uczestniczy w akcjach ochrony roślin przed szkodnikami
• przestrzega podstawowych zasad ochrony przyrody w trakcie wycieczek i spacerów (nie hałasuje, aby nie spłoszyć
zwierząt; szanuje rośliny; nie zrywa roślin chronionych;
porządkuje teren i zbiera śmieci na zakończenie pikniku)
• podejmuje działania związane z dbałością o rośliny i zwierzęta (pielęgnacja roślin, dokarmianie zwierząt, obowiązki
związane z posiadaniem zwierzęcia)
• zna niektóre gatunki zwierząt i roślin będące pod ochroną
i rozumie, dlaczego są chronione
• dostrzega niewłaściwe zachowania w stosunku do przyrody
w sytuacjach życia codziennego oraz podczas analizy zachowań bohaterów literatury dziecięcej, filmów – wskazuje prawidłowe postawy
• wie, że spaliny samochodowe i dym wydobywający się z kominów zanieczyszczają powietrze, a ścieki odprowadzane
z dużych zakładów przemysłowych i gospodarstw domowych
oraz środki chemiczne służące do ochrony roślin mogą zanieczyszczać wody rzek i jezior
• wie, jakie znaczenie ma budowa oczyszczalni ścieków
• rozumie, czemu służy recykling
• rozumie, że filtry na kominach zapobiegają zanieczyszczeniu
powietrza
• wie, jak należy postępować z niewykorzystanymi lekarstwami,
zużytymi bateriami i sprzętem elektrycznym
• rozumie sens akcji na rzecz ochrony środowiska (np. Dzień
Ziemi) i bierze w nich udział
• podejmuje świadome działania chroniące środowisko
naturalne
oszczędnie korzysta z wody, np. podczas mycia rąk,
zębów
uczestniczy w segregacji odpadów
wyłącza zbędne oświetlenie
• rozumie, że życie ludzi związane jest ze środowiskiem przyrodniczym
• wyróżnia takie składniki środowiska naturalnego, jak gleba,
powietrze, woda
116
Treści programowe
OBSZAR 13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− doskonalenie umiejętności orientacji w przestrzeni
− rozróżnia prawą i lewą stronę ciała
− dostrzega podobieństwa i różnice w schemacie własnego ciała
i drugiej osoby
− wyprowadza kierunki od osi ciała drugiej osoby (dostrzega
różnice)
− porównuje z własnym punktem widzenia to, co widzi osoba
stojąca tyłem do niego, i to, co widzi osoba stojąca przodem
– dostrzega podobieństwa i różnice
− określa położenie przedmiotów w stosunku do kolegi stojącego
przodem do niego, używając wyrażeń: przed nim, za nim,
z jego lewej strony itd.
− określa położenie przedmiotów w przestrzeni: między, wyżej
– niżej, bliżej – dalej
− określa kierunki od obranego przedmiotu (np. na lewo od
biurka)
− doświadcza umowności stron takich przedmiotów, jak stół,
piłka
− porusza się w przestrzeni w wyznaczonym kierunku: Idź przed
siebie. Cofnij się. Stań z boku. Idź dwa kroki w lewo itp.
− przenosi rzeczywiste układy przestrzenne na układy symboliczne (makieta – np. sali; piktogramy – np. ustawień grupowych; projekt – np. swojego pokoju; schemat – np. swojego
ciała) i odwrotnie
− kształtowanie umiejętności dostrzegania,
odtwarzania i kontynuowania rytmu oraz
przekładania jednej reprezentacji na drugą
− dostrzega i kontynuuje różne układy rytmiczne
• zauważa rytm w układzie przedmiotów i kontynuuje go
• widzi rytm w układzie graficznym, symbolicznym i kontynu­
uje go
• wysłuchuje rytmy i je kontynuuje
• dostrzega rytm w ćwiczeniach ruchowych i kontynuuje go
• dostrzega rytm w wierszach i opowiadaniach z powtarzającym się motywem i kontynuuje go
− przekłada regularności z jednej reprezentacji na drugą (Ja
klaszczę – ty ułóż)
− tworzy własne regularności z różnych elementów
− zna stałe następstwa dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku
− kontynuuje regularności w układzie cyklicznym (np. tworzy
kołowe kalendarze uwzględniające regularności stałych następstw czasowych – pory roku, dni tygodnia itp.)
− używa w mowie określeń następstwa czasu: przedtem, teraz,
potem, wczoraj, dzisiaj, jutro, pojutrze
− kształtowanie umiejętności wyznaczania
logicznych serii
− układa obiekty w serie rosnące / malejące według jednej cechy
(np. długość, szerokość, wielkość) – ustawia w szeregu, buduje wieże z klocków w serii o 1 więcej
− określa pierwszy i ostatni element w serii
− opisuje cechę, według której ułożono serię
− układa te same obiekty w różne serie (np. najpierw układa
kredki od najkrótszej do najdłuższej, następnie te same kredki
układa od najjaśniejszej do najciemniejszej – wypowiada się
na temat zaistniałych zmian)
− wskazuje obiekt, który należy dołożyć do ułożonej serii, oraz
miejsce, w którym powinien się on znaleźć (np. dokłada nową
kredkę do ułożonej serii)
− numeruje obiekty ustawione w rzędzie / w szeregu (nazywa
pierwszy i kolejne, używając liczebników porządkowych)
Wyznaczanie serii
Układy rytmiczne i następstwo czasu
Orientacja przestrzenna
Zakres
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− kształtowanie umiejętności tworzenia zbiorów
według cech jakościowych i ilościowych
− rozwijanie zdolności porównywania liczebności
zbiorów
− tworzy zbiory zamknięte (np. klocki potrzebne do zbudowania
budowli według wzoru) i otwarte (np. przedmioty zielone)
− dokonuje podziału zbiorów na podzbiory według różnych
cech elementów (np. rozdziela zbiór klocków na klocki czerwone i klocki zielone)
− porównuje liczebność dwóch zbiorów, używając jednej z metod:
szacowanie, porządkowanie elementów w pary, przeliczanie –
stosuje wyrażenia: po tyle samo, więcej, mniej
− tworzy zbiory o takiej samej liczbie elementów przez porządkowanie elementów w pary, przeliczanie
− ustala za pomocą doświadczeń, że liczebność zbioru nie zależy
od wielkości i układu elementów (np. Pięć małych kółek i pięć
misiów to tyle samo, chociaż misie zajmują więcej miejsca. Pięć
kółek w szeregu i pięć w rzędzie to też tyle samo)
− wnioskuje o stałości liczby liczonych elementów, jeśli nie dodano lub nie odjęto żadnego z nich
− wnioskuje, że dwa zbiory są nadal równoliczne, jeśli nie dodano lub nie odjęto elementu w żadnym z nich
− doskonalenie umiejętności poprawnego liczenia w zakresie możliwości dziecka
− wdrażanie do ustalania wyniku dodawania
i odejmowania w konkretnym działaniu
− przelicza kolejne obiekty (w dostępnym dla siebie zakresie)
sposobem „jeden na jeden” (jeden liczebnik na jeden obiekt)
− ustala, ile jest obiektów po przeliczeniu (kojarzy ostatni liczebnik z liczebnością obiektów)
− liczy w różnych kierunkach
− odróżnia błędne liczenie od poprawnego
− liczy na zbiorach zastępczych (palcach, patyczkach)
− koduje liczebność zbioru za pomocą znaków graficznych (kreski,
kropki)
− zna cyfry od 0 do 9 i tworzy z nich liczby od 0 do 10 i więcej
− odlicza i dolicza określoną liczbę elementów w praktycznym
działaniu, a następnie sprawdza wynik (Masz 3 klocki, dołóż
do nich 2 klocki. Policz, ile masz teraz; Odejmij 3 klocki. Policz,
ile masz teraz)
− wykonuje działania związane z dążeniem do równo­liczności
dwóch zbiorów (Ile należy dodać / odjąć, żeby było po równo?
Dołóż / odejmij i sprawdź, czy jest tyle samo)
− określa liczebność obiektów bez liczenia (np. na kostce, dominie)
− rozkłada liczby na składniki (np. buduje domki dla 7 pszczółek
z kart stanowiących układy oczek z kostki – doświadcza, przeliczając, że taki domek można zbudować na wiele sposobów,
z kart 5 i 2, 3 i 4, 3 i 3 lub 6 i 1)
− wskazuje obiekty o danym numerze w serii numerowanej
− doświadcza zmian w numerowaniu obiektów przy zmianie
kierunku liczenia
− dostrzega i analizuje obiekty (co jest przed, co obok danego
obiektu) w seriach numerowanych w życiu codziennym (np.
strony książki, numery miejsc w kinie, dni miesiąca w kalendarzu, odcinki na linijce)
− oznacza liczebność zbioru, zapisując odpowiednią liczbę
cyframi (np. używając kartoników z liczbami jedno- i dwu­
cyfrowymi)
− dodaje i odejmuje w zakresie 10, pomagając sobie liczeniem
na palcach lub na innych zbiorach zastępczych
− rozwijanie intuicji geometrycznych
− rozróżnia poznane figury geometryczne płaskie i przestrzenne
(koło, kwadrat, trójkąt, prostokąt, kula)
− intuicyjnie doświadcza kształtów poznanych figur geometrycznych na zróżnicowanym materiale (np. ogląda, wyczuwa
palcami figury różnej wielkości, koloru), wypowiada się na
temat swoich doświadczeń (np. dostrzega cechy wspólne
wszystkich trójkątów)
Intuicje
geometryczne
Liczby naturalne
Zbiory obiektów i ich porównywanie
Zakres
117
118
Cele ogólne
− rozwijanie pojęcia stałości długości
− porównuje i szacuje długość dwóch, trzech obiektów
− określa długość przedmiotów, używając określeń: taki sam,
długi, dłuższy, krótki, krótszy
− mierzy długości: krokami, stopa za stopą, paskiem papieru,
sznurkiem, klockiem itp.
− odmierza długości poznanymi narzędziami pomiaru, np. linijką,
miarą krawiecką
− doświadcza stałości długości poprzez wykonywanie ćwiczeń
z wykorzystaniem sznurka, pasków papieru, drucików (zwraca
uwagę na przyczyny i skutki przekształcania materiałów)
− dostrzega niezmienną długość przedmiotów, jeśli nikt nie
odciął części żadnego z nich (stałość długości)
− dostrzega różnicę w wysokości przedmiotów, używając określeń: niski, niższy, wysoki, wyższy
− wdrażanie do zastosowania umiejętności matematycznych w grach dydaktycznych
− wdrażanie do stosowania umownych reguł postępowania
− kształtowanie zdolności do wysiłku intelektual­
nego w sytuacjach trudnych
− uczestniczy w grach dydaktycznych dostępnych jego możliwościom, w których ma możliwość doskonalenia zdobytych
umiejętności matematycznych
− przestrzega reguł stosowanych w poznanych grach
− tworzy nowe reguły do poznanych gier wspólnie z grającymi
uczestnikami i konsekwentnie ich przestrzega
− tworzy własne gry – opowiadania z wątkiem matematycznym
− kontynuuje grę pomimo przejściowych trudności, niefortunnych rzutów kostką
− stosuje zasady zdrowej rywalizacji (okazuje radość z własnej
wygranej, przyjmuje porażkę, akceptuje wygraną kolegi, cieszy
się z sukcesów innych)
− podejmuje kolejne działania, nie zniechęcając się przegraną
Miara
Gry matematyczne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− odtwarza poznane kształty figur (np. rysuje w powietrzu,
układa z patyczków kreatywnych, z wałeczków plasteliny, na
geoplanie)
− dostrzega na ściankach klocków kształty poznanych figur
płaskich
− dostrzega w otoczeniu przedmioty w kształcie poznanych figur
przestrzennych oraz w kształcie zbliżonym do poznanych
figur płaskich
Intuicje geometryczne
Zakres
Treści programowe
Orientacja na kartce papieru,
stronie książki, obrazku
OBSZAR 14. Tworzenie warunków do doświadczeń językowych i komunikacyjnych w zakresie
reprezentatywnej i komunikatywnej funkcji języka (ze szczególnym uwzględnieniem
nabywania umiejętności czytania)
− doskonalenie umiejętności orientacji na kartce
papieru, stronie książki, obrazku
− odwzorowuje schemat swojego ciała na kartce
− wskazuje, w którym miejscu kartki, strony w książce, obrazka
znajdują się: środek, góra, dół oraz poszczególne rogi
• wskazuje, układa obiekty we określonym miejscu (np. prawy
górny róg kartki)
• kreśli umowne znaki we wskazanych miejscach kartki według
instrukcji słownej
• określa położenie obiektów na kartce, obrazku, zdjęciu, planie,
schemacie
• układa na kartce wzory według wskazanego kierunku, np.
z góry na dół, od lewej do prawej strony
• kreśli proste wzory w podanym kierunku: z góry na dół,
od lewej do prawej strony
• podejmuje próby kreślenia prostych dyktand graficznych
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Percepcja wzrokowa
Zakres
119
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− doskonalenie percepcji wzrokowej na miarę
możliwości dziecka
− uczestniczy w zabawach i sytuacjach zadaniowych sprzyjających
doskonaleniu percepcji wzrokowej
• w zakresie zabaw i ćwiczeń na materiale przestrzennym:
porównuje pozycje ciała dwóch osób, dostrzega podobieństwa i różnice (np. dobiera parami osoby ustawione tak
samo, wskazuje różnice w ustawieniach)
dopasowuje układ własnego ciała do pozycji innej osoby
porównuje układy przedmiotów, dostrzega podobieństwa
i różnice (np. dobiera parami jednakowe budowle z klocków, wskazuje różnice w budowlach)
dostrzega brakujące elementy w obserwowanym wcześniej układzie przedmiotów
odtwarza układy przedmiotów wg wzoru lub z pamięci
• w zakresie zabaw i ćwiczeń na materiale obrazkowym:
rozpoznaje przedmioty na ilustracjach (loteryjki obrazkowe, domina obrazkowe)
układa obrazki wg zasady podobieństwa (wyszukiwanie
różnic / podobieństw, dobieranie obrazka do jego schematu)
rozpoznaje czynności i sytuacje przedstawione na materiale obrazkowym (np. dobiera obrazki przedstawiające
określone czynności, demonstruje ruchem czynności
przedstawione na obrazkach)
rozpoznaje obrazki po opisie słownym
rozpoznaje przebieg zdarzeń przedstawionych na obrazkach
układa krótkie opowiadanie na podstawie oglądanego
obrazka
składa całość z części wg wzoru oraz z pamięci (np. dobiera brakujące elementy do obrazka, układa obrazki po
rozcięciu, układa puzzle)
• w zakresie zabaw i ćwiczeń na materiale geometrycznym:
rozróżnia jednakowe kształty geometryczne (np. dobiera
takie same kształty w pary – domino geometryczne; segreguje wg zasady podobieństwa)
odtwarza wzory układów geometrycznych wg instrukcji
obrazkowej oraz z pamięci (mozaika geometryczna, stemple geometryczne)
składa figury po uprzednim ich rozcięciu wg wzoru oraz
z pamięci
• w zakresie zabaw i ćwiczeń na materiale symbolicznym
i literowym:
rozróżnia poznane umowne znaki graficzne (np. sym­bole
w kalendarzu pogody, oznaczenia kącików tematycznych,
w zabawach terenowych, grach dydaktycznych, w umowach
grupowych)
wyszukuje identyczne znaki graficzne i litery (bez wprowadzania nazwy liter)
różnicuje znaki graficzne i litery podobne (np. p i b, d i b,
u i n) – układa domino literowe
różnicuje demonstrowane sylaby wśród innych sylab, wyrazów
rozróżnia obraz swojego imienia (symbolu graficznego)
wśród innych imion
różnicuje demonstrowane wyrazy wśród innych wyrazów
− uczestniczy w grach dydaktycznych doskonalących spostrzegawczość i pamięć wzrokową (memory obrazkowe, symboliczne,
literowe; Dubble itp.)
120
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− doskonalenie sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej w kontekście przygotowania do nauki pisania
− wykonuje zabawy i ćwiczenia związane z doskonaleniem precyzji ruchów, sprawności palców oraz usprawnianiem chwytu
pęsetkowego
• układa palce wg poleceń w trakcie zabaw i gimnastyki
paluszkowej
• składa z elementów drobne zabawki
• konstruuje z drobnych klocków, układanek do składania,
wkładania, wciskania elementów
• formuje wzory (figury, schematy, ornamenty, znaki graficzne,
litery) z układanek typu linearnego (patyczki, druciki kreatywne)
• segreguje drobne przedmioty palcami lub za pomocą zabawkowej pęsety
• układa kompozycje z drobnych elementów (muszelki, guziki,
koraliki)
• nakręca małe bączki, przypina klamerki, spina materiały
różnymi spinaczami
• nawleka na sznurek elementy ozdobne, korale
• przeplata i plecie (sznurek, papierowy pasek, patyczki kreatywne), tworząc elementy ozdobne
• wyszywa bezpieczną igłą
− wydziera różnorodne kształty z ligniny, bibuły, gazety, kartonu,
pergaminu (w sposób dowolny, po wyznaczonej linii)
− lepi z gliny, masy solnej, papierowej, modeliny, plasteliny
− wypełnia kontury plasteliną, farbą, kredką
− maluje dłońmi, palcami, gałgankami, gąbką, pędzlem na dużych
powierzchniach
− stempluje stemplami: z materiału przyrodniczego, gumy, korka,
drobnych przedmiotów, ze szmatki
− rysuje palcem (np. na tacce z piaskiem, kaszą, mąką), świecą,
węglem, kredą, patykiem
− prawidłowo posługuje się narzędziami, takimi jak przybory
pisarskie oraz plastyczne, np. pędzel, kredka, ołówek, nożyczki (właściwy chwyt oraz skuteczne stosowanie)
− wycina:
• po linii prostej (narysowanej oraz bez linii na zasadzie równoległego cięcia do krawędzi papieru)
• po linii falującej, łamanej (kieruje papierem w czasie cięcia)
− rysuje kredką świecową, ołówkową, markerem, ołówkiem
− kalkuje przez kalkę techniczną kontury sylwet, figur, graficzne
elementy ozdobne
− kreśli kształty przy użyciu szablonów
− rozwijanie zainteresowania literaturą dziecięcą
− doskonalenie umiejętności aktywnego odbioru
literatury we właściwej dla dziecka formie komunikacji
− słucha lub odbiera w innej dostępnej dla siebie formie komuni­
kacji treść utworów literackich przedstawianych przez nauczyciela
• uczestniczy w zabawach tematycznych na podstawie poznanego utworu literackiego
• opowiada treść wysłuchanego utworu werbalnie (własnymi
słowami) lub w innej dostępnej dla niego formie komunikacji, zachowując właściwą kolejność zdarzeń
• potrafi odegrać wybraną postać słownie lub za pomocą innej
formy komunikacji, np. podczas zabaw inscenizowanych
− wykazuje zainteresowanie książką
• współuczestniczy w tworzeniu kącika książki
• korzysta w dowolnym czasie z książek zgromadzonych
w kąciku książki z zachowaniem ustalonych zasad (przewraca
kartki czystymi rękami; przegląda tak, aby nie uszkodzić
Zainteresowanie literaturą
Sprawność manualna i koordynacja wzrokowo-ruchowa związana z przygotowaniem do pisania
Zakres
Treści programowe
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Cele ogólne
− doskonalenie umiejętności dekodowania
informacji zapisanych za pomocą umownych
znaków i symboli dostosowanych do potrzeb
i możliwości dziecka
− nabywanie zdolności kodowania informacji za
pomocą umownych znaków i symboli dostosowanych do potrzeb i możliwości dziecka
− rozumie, że symbole i umowne znaki graficzne mogą nieść
treść informacyjną (oznaczenia w kalendarzu pogody; oznaczenia w przedszkolu, np. WC, wyjście ewakuacyjne; znaki
drogowe; umowne oznaczenia przynależności przedmiotów,
miejsca w sali, np. znaczek / imię w szatni, na półce, na krzesełku; piktogramy kodujące czynności i zachowania do zabaw
i zajęć, np. usta – mówimy, uszy – słuchamy; układy kropek
oznaczające ustawienia w zabawach ruchowych; symbole kodujące przedmioty w zadaniach matematycznych itp.)
− odczytuje informację zapisaną za pomocą znanego kodu symbolicznego (odczytuje uproszczone rysunki, piktogramy, znaki
informacyjne, napisy, np. apteka, kino)
− stosuje się do informacji, która niesie z sobą umowny kod dostępny jego percepcji
− podejmuje próby kodowania informacji za pomocą umownych znaków graficznych dostępnych jego percepcji (np. kodo­
wanie swojego nastroju, oceny zachowań, czynności w zabawach i sytuacjach zadaniowych)
− dobiera właściwe kody umowne do określonych sytuacji
w życiu codziennym i przedstawionych na ilustracjach
− rozpoznaje wśród innych napisów swoje imię
− odczytuje globalnie poznane wyrazy w powiązaniu z obrazkiem lub przedmiotem
− dobiera podpisy do obrazków
− rozwijanie słuchu fonematycznego
− motywowanie do prostych działań słowotwórczych
− wprowadzanie pojęć językowych: zdanie, słowo/wyraz, sylaba, głoska
− rozpoznaje słowa wypowiedziane na różne sposoby: szeptem,
wyśpiewane, wypowiadane z wydłużaniem brzmienia głosek
lub sylabami
− odtwarza słyszany rytm za pomocą dźwięków mowy (np.
przedstawia się w wystukanym rytmie)
− wyodrębnia zdania i równoważniki zdań z dłuższych wypowiedzi
− dokonuje podziału wypowiedzianych zdań na słowa poprzez
wyklaskiwanie, wystukiwanie, pokazywanie na palcach, układanie modelu zdania
Rozumienie symboli
Analiza i synteza
dźwięków mowy
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
książki; nie zagina kartek; do zaznaczenia miejsca w książce
używa zakładki; nie rysuje i nie kreśli w książce do czytania;
rysuje i kreśli tylko w zeszytach ćwiczeń, kolorowankach, kartach
pracy; odkłada na miejsce zamkniętą książkę; zgłasza wszelkie
uszkodzenia książki)
• rozróżnia wybrane pozycje książkowe (np. bajki, albumy,
encyklopedie, słowniki)
• wnioskuje na podstawie oglądanych ilustracji, jaka jest treść
książki
• współuczestniczy w tworzeniu prostych książeczek
• projektuje okładkę książki, ilustracje odzwierciedlające
fabułę utworu
• rozróżnia podstawowe pojęcia: okładka książki, strona,
autor, tytuł
• zna etapy powstawania książki, w tym zawody związane
z jej tworzeniem (autor, pisarz, poeta, ilustrator, redaktor,
drukarz)
• rozróżnia miejsca związane z książką (biblioteka, czytelnia,
księgarnia, antykwariat)
• korzysta z książek ćwiczeniowych, kolorowanek
• podejmuje próby czytania prostych tekstów w książce
− rozróżnia poznane utwory literatury dziecięcej (tytuł, fabuła,
wybrany autor, np. J. Brzechwa, J. Tuwim)
− rozróżnia pojęcia: wiersz, bajka / baśń
Zainteresowanie literaturą
Zakres
121
122
Cele ogólne
Nauka czytania
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− określa kolejność występowania słów w zdaniu
− dokonuje analizy i syntezy sylabowej słów („mowa robota”,
wyliczanki sylabowe w grach dziecięcych itp.)
− tworzy rymy
− dostrzega słowa ukryte w innych słowach, dobierając odpowiednie obrazki lub przedmioty (np. ser-ce, tor-ba, pas-ta)
− tworzy nowe słowa z podanym słowem (np. ser – mikser, serce,
serduszko, bokser, serwetka)
− dokonuje analizy i syntezy głoskowej słów o prostej budowie
fonetycznej (jednosylabowe i dwugłoskowe, np. ul; jednosylabowe i trzygłoskowe, np. kot; dwusylabowe i trzygłoskowe, np.
o-sa; dwusylabowe i czterogłoskowe, np. no-ga; jednosylabowe
i cztero- lub pięciogłoskowe, np. kret, sklep; dwusylabowe
i pięciogłoskowe, np. bra-ma; trzysylabowe i sześciogłoskowe,
np. ko-ro-na)
• wyodrębnia głoski w słowach
w nagłosie – począwszy od zaczynających się samogłoską,
następnie spółgłoską, którą można swobodnie przedłużać
(f, l, m, n, r, s, w, z), skończywszy na zaczynającymi się
spółgłoską, której nie można swobodnie przedłużać (b, c,
d, g, k, p, t) – np. wymyśla grupy wyrazów rozpoczynających się tą samą głoską
w wygłosie – począwszy od samogłosek
w śródgłosie – począwszy od samogłosek; po dokładnym
określeniu, o jakiej głosce mowa, albo po wskazaniu, że
chodzi o głoskę znajdującą się w określonym miejscu
• układa serie obrazków przedstawiające desygnaty słów na
zasadzie: następny zaczyna się ostatnią głoską poprzedniego
(np. lis – sowa – aparat – tort – tulipan…)
• liczy głoski w słowie (np. podaje liczbę głosek; wybiera słowo
najkrótsze; dobiera w pary słowa o takiej samej liczbie głosek,
np. kot i lis, kura i noga; gra w domino głoskowe; układa
serie obrazków przedstawiające desygnaty słów od najmniejszej liczby głosek do największej, np. ul – kot – koza – bilet
– kanapa)
• dobiera w pary słowa, które różnią się tylko jedną głoską
(np. koza i kosa, mama i dama, tata i data, Ala i Ola)
• dostrzega, że zmiana głoski w słowie powoduje zmianę jego
znaczenia (np. lis i las)
• rozróżnia samogłoski i spółgłoski
Analiza i synteza dźwięków mowy
Zakres
Treści programowe
− rozwijanie zainteresowania czytaniem
− wyrabianie umiejętności dokonywania analizy
i syntezy słuchowo-wzrokowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej, zgodnej z zapisem
− zaznajamianie z podstawowym zakresem liter
w zabawie i sytuacjach zadaniowych
− nauka czytania z wykorzystaniem metod zgodnych z potrzebami i możliwościami dziecka,
w tym alternatywnych (z uwzględnieniem specjalnych potrzeb edukacyjnych i możliwości
psychofizycznych dzieci niepełnosprawnych
w zakresie komunikowania się i nabywania
umiejętności czytania)
− wyrabianie wrażliwości na poprawność zapisu
i odczytu słów
− dostrzega znaczenie umiejętności czytania w życiu codziennym
− układa schematy wyrazów z białych kartoników
− układa modele wyrazów z kartoników czerwonych (samogłoski)
i niebieskich (spółgłoski)
− „odczytuje” schematy i modele wyrazów (podaje przykłady
różnych rozwiązań)
− rozumie, że czymś innym jest dźwięk mowy, a czymś innym
litera
− rozróżnia drukowane małe i wielkie litery (z wyłączeniem
dwuznaków, zmiękczeń i liter oznaczających samogłoski nosowe)
− wie, że poznaje tylko część liter alfabetu przeznaczoną do
zapisu prostych słów
− wie, że drukowane litery nie służą do pisania ręcznego
− kojarzy głoski z odpowiednimi poznanymi literami
− dokonuje analizy i syntezy słuchowo-wzrokowej znanych
wyrazów o prostej budowie fonetycznej, zgodnej z zapisem
− zwraca uwagę na słowa, których nie da się zapisać poznanymi
literami
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− układa z liter wyrazy za pomocą: kartoników z literami, alfabetu ruchomego, stemplowania stemplami literowymi, komputera
(według wzoru, z pamięci):
• rozpoczyna od samogłosek (np. uzupełnia literą podpisy
obrazków w odpowiednim miejscu w schemacie wyrazu –
na początku, na końcu, w środku; podaje na podstawie ułożonego schematu z poznaną samogłoską różne przykłady
wyrazów – a: mak, rak, las itp.)
• łączy poznaną spółgłoskę ze wszystkimi poznanymi samogłoskami
• łączy poznane spółgłoski z jedną samogłoską
• łączy wszystkie poznane litery w proste wyrazy
− rozwiązuje rebusy, proste krzyżówki
− odczytuje ułożone przez siebie wyrazy
− rozumie, jak ważna jest dokładność zapisywania i odczytywania
poszczególnych słów
• dostrzega różnice w znaczeniu słowa po zmianie litery
w wyrazie (np. l-s może oznaczać lis, las, los)
• dostrzega zmianę znaczenia słowa po zamianie liter miejscami w wyrazie (np. las i sal, kot i tok)
• dostrzega zmianę znaczenia słowa po zmianie ustawienia
litery w wyrazie (np. odwrócenie w pionie – bas i pas; odwrócenie w poziomie – bar i dar)
− tworzy anagramy, tj. wyrazy powstające przez przestawienie
liter lub sylab (np. sok i kos, rano i nora, katar i tarka, jemy
i myje)
− czyta wyrazy oraz proste zdania z wykorzystaniem różnych
technik czytania dostosowanych do jego potrzeb i możliwości
− czyta ze zrozumieniem proste wyrazy i zdania (rozpoczynając
od tekstów obrazkowo-wyrazowych)
− układa proste zdania z rozsypanki wyrazowej
Nauka czytania
Zakres
123
Jeśli jest dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych
w zakresie komunikowania się i nabywania umiejętności czytania, uczestniczy w zabawach i ćwiczeniach dostosowanych do
jego potrzeb i możliwości we właściwy dla niego sposób – np.
z wykorzystaniem systemu Braille’a, języka migowego, innych
alternatywnych metod komunikacji.
Przygotowanie do pisania
− rozwijanie zainteresowania pisaniem
− przygotowywanie do nabycia sprawności
pisania
− wykonuje zabawy i ćwiczenia przygotowujące do nauki pisania:
• związane z doskonaleniem orientacji przestrzennej, ogólnej
motoryki, sprawności manualnej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, pamięci ruchowej i wzrokowej
• związane z istotą i znaczeniem symbolu graficznego jako
kodu informacyjnego
− dostrzega znaczenie umiejętności pisania w życiu człowieka
− wykonuje zabawy i ćwiczenia bezpośrednio przygotowujące
do pisania (również z wykorzystaniem opisanych metod, np.
metody „Edukacja przez ruch” według D. Dziamskiej, Metody
Dobrego Startu M. Bogdanowicz)
• zwraca uwagę na właściwe warunki pracy przy kreś­leniu
i pisaniu (prawidłowa postawa ciała; właściwe oświetlenie;
prawidłowy chwyt narzędzia do kreślenia i pisania: patykiem, piórkiem, kredką, pisakiem suchościeralnym, pisakiem elektronicznym, ołówkiem itp.; dostosowanie kierunku
kreślenia do instrukcji / pisania od lewej strony do prawej)
• naśladuje, odtwarza, kreśli z pomocą nauczyciela, samodzielnie (w powietrzu, na dywanie, tablicy, arkuszach papieru,
tablicy multimedialnej, kartce, paskach papieru, poszerzonej
liniaturze):
124
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
linie swobodne i równoległe (ścieżki, płotki, tory itp.)
linie proste rozbieżne (woda z konewki, zimne ognie itp.)
linie proste łamane (motywy do szlaczków ozdobnych,
np. serwetek, ubrań, pisanek)
linie faliste, pętle (fale na wodzie, sprężynki, loki itp.)
koła, owale, schematy graficzne, wzory literopodobne (po
śladzie, łącząc kropki, według wzoru, z pamięci)
− interesuje się pisaniem
− rozumie, że do pisania ręcznego służą litery pisane
− podejmuje próby pisania liter pisanych (po śladzie, łącząc
kropki, według wzoru, z pamięci)
Przygotowanie do pisania
Zakres
Treści programowe
OBSZAR 15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne
− posługuje się w wypowiedziach imionami i nazwiskami osób
bliskich
− rozumie pojęcia: rodzina, dzieci, dom rodzinny, rodzeństwo
− określa stopnie pokrewieństwa występujące w rodzinie, np.
Dziadek Marian jest tatą mojej mamy.
− gromadzi informacje o swojej rodzinie, swoim pochodzeniu
(np. zbiera pamiątki, zdjęcia; wykonuje wspólnie z bliskimi
proste drzewo genealogiczne)
− wie, gdzie pracują jego rodzice i czym się zajmują
− wypowiada się na temat pracy domowej i zawodowej swoich
bliskich
− zna swoje prawa i obowiązki wynikające z roli dziecka
− rozumie potrzebę przestrzegania ustalonych reguł współżycia
rodzinnego
− dostrzega potrzeby, zainteresowania, hobby członków rodziny
(np. dzieli się informacjami na temat osiągnięć i umiejętności
bliskich, okazuje radość z sukcesów blis­k­ich)
− podejmuje prace domowe na miarę swoich możliwości (np.
pomaga nakrywać do stołu; utrzymuje porządek w swoich
zabawkach, kąciku, pokoju; opiekuje się młodszym rodzeństwem)
− rozumie, jak ważne jest podtrzymywanie tradycji rodzinnych
− aktywnie uczestniczy w uroczystościach i tradycjach rodzinnych
− angażuje się w sprawianie przyjemności bliskim (np. przygotouje niespodzianki, upominki dla najbliższych) i odczuwa z tego
powodu radość
− wymienia informacje między nauczycielem i rodzicami
− dostrzega podobieństwa i różnice w tradycjach, zwy­czajach
swojej rodziny i rodziny kolegów – akceptuje odmienności
− budowanie poczucia tożsamości grupowej
− wdrażanie do przestrzegania zasad i reguł
współżycia grupowego
− posługuje się w wypowiedziach imionami i nazwiskami koleżanek i kolegów
− zna swoje prawa i obowiązki wynikające z roli przedszkolaka
− świadomie korzysta ze swoich praw i respektuje prawa innych
− wykonuje powierzone obowiązki
− aktywnie uczestniczy w ustalaniu wspólnego kontraktu grupowego
− przestrzega zasad i reguł współżycia grupowego
• stosuje się do poleceń nauczyciela
• używa form grzecznościowych i przestrzega prostych zasad
savoir-vivre
• szanuje działalność innych (wytwory pracy, sposoby i formy
zabaw)
− dąży do zrozumienia i przeżywania wartości moralnych, takich
jak: dobro, szacunek, uczciwość, odpowiedzialność, odwaga,
sprawiedliwość, szczęście, piękno
Przedszkole
Rodzina
− wzmacnianie więzi emocjonalnej z rodziną
− wdrażanie do przestrzegania zasad zgodnego
współżycia rodzinnego
− budzenie zainteresowań tradycjami rodzinnymi
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Zakres
Cele ogólne
125
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− wskazuje przeciwieństwa poznanych wartości, np. zło – dobro,
nieuczciwość – uczciwość, kłamstwo – prawda
− podejmuje prace społeczno-użyteczne na rzecz grupy
− nazywa zawody osób pracujących w przedszkolu
− gromadzi informacje na temat swojej miejscowości (słucha
ciekawostek; ogląda zdjęcia, ilustracje, foldery, filmy, mapy
itp.)
− uczestniczy w bezpośrednim poznawaniu swojej miejscowości
(bierze udział w wycieczkach i spacerach po okolicy; zwiedza
charakterystyczne miejsca; odwiedza muzea)
− dostrzega zmiany zachodzące w najbliższym otoczeniu
− zna wybrane fakty z historii swojej miejscowości (życie mieszkańców dawniej i dziś, legendy, znane postaci historyczne,
wydarzenia)
− rozpoznaje elementy charakterystyczne dla swojej miejscowości (herb, obiekty, zabytki, okoliczne miejsca, instytucje, w tym
użyteczności publicznej)
− właściwie zachowuje się w miejscach publicznych
− nawiązuje kontakty z rówieśnikami ze swojego miasta poprzez
udział w projektach międzyprzedszkolnych
− aktywnie uczestniczy w spotkaniach ze znanymi w swojej
miejscowości osobami (np. z burmistrzem / prezydentem,
artystami) i przedstawicielami lokalnych grup zawodowych
(np. z policjantem, strażakiem, lekarzem, górnikiem)
− wykazuje zainteresowanie pracą ludzi różnych zawodów
w swojej miejscowości (orientuje się, jakie role pełnią)
− uczestniczy w akcjach i imprezach miejskich zgodnie z jego
możliwościami
− uczestniczy w działaniach związanych z kultywowaniem typowych zwyczajów, obrzędów, tradycji środowiskowych
− wykonuje proste prace społeczno-użyteczne na rzecz najbliższego środowiska
− budowanie poczucia przynależności regionalnej
− przybliżanie historii i tradycji regionu
− nazywa region, w którym mieszka
− gromadzi informacje na temat swojego regionu (słucha ciekawostek; ogląda zdjęcia, ilustracje, foldery, mapy, filmy przedstawiające jego region)
− rozpoznaje stroje ludowe, przyśpiewki oraz wytwory sztuki
ludowej (rzeźby, wycinanki, wyroby gliniane)
− uczestniczy w bezpośrednim poznawaniu swojego regionu
(bierze udział w wycieczkach i spacerach po okolicach; zwiedza charakterystyczne miejsca)
− podejmuje działania związane z kultywowaniem typowych dla
regionu zwyczajów, obrzędów, tradycji
− nawiązuje kontakty z rówieśnikami poprzez udział w pro­
jektach międzyprzedszkolnych o zasięgu regionalnym
− budowanie poczucia przynależności narodowej
− wdrażanie do konieczności odnoszenia się
z szacunkiem do symboli narodowych
− wie, jakiej jest narodowości
− wie, że mieszka w Polsce
− rozumie, że w Polsce mogą mieszkać ludzie różnych narodowości
− rozróżnia polskie symbole narodowe (godło, flaga, hymn)
− rozumie, że do symboli narodowych należy odnosić się z szacunkiem
− wie, że stolicą Polski jest Warszawa
− gromadzi informacje na temat Polski (słucha ciekawostek;
ogląda zdjęcia, ilustracje, foldery, mapy, filmy sprzyjające poznawaniu charakterystycznych cech kraju – krainy geograficzne, zabytki, budowle, pomniki, wybitne postaci itp.)
Kraj
Region
Miejscowość
− budowanie poczucia przynależności do własnej miejscowości
126
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− zna wybrane fakty z historii Polski (legendy, ważne postaci,
znaczące wydarzenia – w szczególności związane ze świętami
państwowymi)
− uczestniczy w sytuacjach dających możliwość bezpośredniego
poznania Polski (bierze udział w wycieczkach do wybranych
miejsc – dostrzega piękno poznanych okolic, nazywa charakterystyczne cechy, poznaje tradycje i zwyczaje wybranych
regionów)
− dostrzega podobieństwa i różnice w tradycjach i zwyczajach
różnych regionów Polski – akceptuje odmienności
− uczestniczy w obchodach wybranych świąt ogólno­polskich
− zna popularne polskie zwyczaje (np. andrzejki, mikołajki,
dożynki, śmigus-dyngus)
− uczestniczy w ogólnopolskich akcjach na rzecz ludzi i środowiska
− wykazuje zainteresowanie aktualnymi wydarzeniami z życia
kraju (akcje społeczne, święta narodowe, szczególne wydarzenia
społeczne itp.)
Kraj
Zakres
Treści programowe
Świat
− stwarzanie sytuacji sprzyjających budzeniu zainteresowań warunkami życia i zwyczajami
ludzi z innych państw Europy i pozostałych
konty­nentów
− gromadzi informacje na temat Europy i innych kontynentów
(słucha ciekawostek; ogląda mapy, zdjęcia, ilustracje, foldery,
filmy sprzyjające poznawaniu charakterystycznych cech Europy
i reszty świata)
− rozpoznaje symbole Unii Europejskiej
− wie, że Polska należy do Unii Europejskiej
− wykazuje zainteresowanie symbolami narodowymi, tradycjami,
elementami kultury wybranych państw europejskich i innych
kontynentów (flaga, stolica, atrakcje turystyczne, charaktery­stycz­
ny ubiór, tańce narodowe, ciekawostki itp.)
− dostrzega różnice i podobieństwa w wyglądzie, ubiorze, języku
i zwyczajach ludzi innych kultur itp.
− rozumie potrzebę akceptowania odmienności ludzi innych
kultur
− wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa
− uczestniczy w zabawach inspirowanych kulturą wybranych
państw
Poznawanie słownictwa w zabawie
OBSZAR 16. Przygotowanie dzieci do posługiwania się językiem obcym nowożytnym
− stwarzanie sytuacji sprzyjających odkrywaniu
świata
− wykorzystywanie naturalnych predyspozycji
dziecka do rozwijania umiejętności językowych
− stopniowe poznawanie podstaw materiału
językowego, który będzie stanowił bazę do
dalszej nauki
− używa w zabawie nazw rzeczy, osób z najbliższego otoczenia
− nazywa członków rodziny (mama, tata, babcia, dziadek, siostra,
brat), części ciała, zabawki, kolory, produkty spożywcze, owoce
i warzywa, zwierzęta domowe, zwierzęta egzotyczne spotykane
w zoo, ubrania, zawody, zjawiska atmosferyczne, nastroje,
przybory plastyczne
− potrafi liczyć w zakresie 10
− zna nazwy dni tygodnia i pór roku
− wskazuje, po usłyszeniu poznanych nazw, obrazki przedstawiające przedmioty, obiekty, czynności (np. środki transportu
– samochód, samolot, statek; urządzenia gospodarstwa domowego – radio, telewizor, lodówka; podstawowe czynności – stać,
bawić się, śpiewać)
− rozumie stosowane określenia cech przedmiotów, np. zielone
buty, mała piłka
− rozumie sens prostych historyjek opowiadanych lub czytanych, gdy są wspierane np. obrazkami, rekwizytami, ruchem,
mimiką, gestami
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
Zakres
Cele ogólne
Posługiwanie się językiem obcym
nowożytnym
− motywowanie do nauki języka obcego
− rozwijanie kompetencji komunikacyjnej
127
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− potrafi przedstawić się, przywitać i pożegnać
− używa zwrotów grzecznościowych
− zadaje proste pytania, np. Co to jest? Jak się nazywasz? Ile masz
lat? Gdzie mieszkasz?
− układa proste zdania, stosując poznane części mowy: rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki
− rozumie sens słuchanych historyjek i piosenek
− potrafi wypowiedzieć się na temat oglądanych historyjek
− rozróżnia liczbę pojedynczą i liczbę mnogą
− recytuje krótkie wierszyki i rymowanki
− śpiewa w grupie poznane piosenki
− rozumie polecenia w grach i zabawach ruchowych i uczestniczy
w nich
− buduje proste wypowiedzi dotyczące jego samego, rodziny,
zabawek itp.
OBSZAR 17. Przygotowanie do posługiwania się językiem mniejszości narodowej lub etnicznej lub
językiem regionalnym dzieci należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz
społeczności posługującej się językiem regionalnym, o których mowa w ustawie z dnia
6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym,
w tym z uwzględnieniem potrzeb dzieci niesłyszących posługujących się językiem migowym
Uczęszczające do przedszkola dzieci, które pochodzą ze społeczności mniejszości narodowych, etnicznych czy regionalnych,
często w równym stopniu posługują się językiem polskim jak i językiem społeczności, do której przynależą. Zadaniem
nauczyciela będzie doskonalenie umiejętności językowych dzieci w sposób metodyczny. Przygotowanie do posługiwania się
językami powinno być prowadzone poprzez realizowanie treści z obszarów 1–15 Podstawy programowej wychowania przedszkolnego, systematycznie wprowadzanych zgodnie z planami pracy wychowawczo-dydaktycznej.
Nauka dzieci języka społeczności mniejszości narodowych, etnicznych czy regionalnej od podstaw powinna przebiegać według
wskazówek zawartych w OBSZARZE 16 tego programu w zakresie poznawania słownictwa w zabawie i posługiwania się
językiem obcym nowożytnym. Zgodnie z Podstawą programową dzieci z trudnościami w porozumiewaniu się ze względu na
stopień niepełnosprawności powinny mieć możliwość komunikowania się za pomocą języka migowego lub innych metod
wspomagających.
Poznawanie kultury i tradycji narodowych
czy regionu, z którego pochodzi dziecko
Zakres
Cele ogólne
Poziom osiągnięć edukacyjnych dziecka 6-letniego
− uwrażliwianie na różnorodność kulturową
i językową
− stwarzanie okazji do poznania tradycji i zwyczajów charakterystycznych dla mniejszości
narodowych i etnicznych czy społeczności posługujących się językiem regionalnym
− rozwijanie poczucia tożsamości narodowej,
etnicznej lub regionalnej poprzez przybliżanie
języka wspólnoty
− uczestniczy w zabawach prowadzonych w języku mniejszości
narodowej, etnicznej lub w języku regionalnym, w tym prowadzonych dla dzieci posługujących się alternatywnymi metodami
komunikacji
− rozumie proste polecenia wydawane w języku mniejszości narodowej, etnicznej lub w języku regionalnym i reaguje na nie
− powtarza rymowanki, proste wierszyki i śpiewa piosenki
w grupie w języku mniejszości narodowej, etnicznej lub
w języku regionalnym
− rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych lub
czytanych w języku mniejszości narodowej, etnicznej lub
języku regionalnym
− wie, do jakiej wspólnoty narodowej, etnicznej lub językowej
należy
− zna godło swojej wspólnoty narodowej, etnicznej lub językowej
ZESTAWIENIE PORÓWNAWCZE PODSTAW PROGRAMOWYCH:
wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej
Podstawa programowa wychowywania przedszkolnego
(obowiązująca od 1 września 2016 r.).
Dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
1.1) obdarza uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to,
co mówią i czego oczekują; grzecznie zwraca się do innych
w domu, w przedszkolu, na ulicy
3.3) uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje
dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach
14.5) rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli,
np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu
14.7) zna drukowane małe i wielkie litery (z wyłączeniem
dwuznaków, zmiękczeń i liter oznaczających w języku polskim samogłoski nosowe)
14.8) interesuje się czytaniem; układa proste wyrazy z liter
i potrafi je przeczytać
14.10) rozumie znaczenie umiejętności czytania i pisania
14.4) słucha lub odbiera w innej dostępnej dla siebie formie
komunikacji treść np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich
lub komunikuje się w inny, zrozumiały sposób, m.in. z wykorzystaniem języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji; interesuje się książkami
3.1) zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, mówi poprawnie
pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym
i składniowym lub komunikuje się w inny zrozumiały sposób,
w tym z wykorzystaniem języka migowego lub innych alternatywnych metod komunikacji
3.2) mówi płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do
sytuacji lub komunikuje się w inny zrozumiały sposób
3.4) w zrozumiały sposób mówi lub w inny sposób komunikuje o swoich potrzebach i decyzjach
14.6) układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli
wyrazy na sylaby; wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej
14.2) potrafi uważnie patrzeć postrzegać (organizuje pole
spostrzeżeniowe), aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest
przedstawione na obrazkach;
14.3) dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania
lub innymi zdolnościami i sprawnościami niezbędnymi do
skutecznego komunikowania się z innymi
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
(obowiązująca od 1 września 2017 r.).
Uczeń kończący klasę III:
1.1) korzysta z informacji:
1.1.a) uważnie słucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji
1.1.b) rozumie sens kodowania oraz dekodowania informacji;
odczytuje uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne, zna wszystkie litery alfabetu; czyta i rozumie teksty
przeznaczone dla dzieci i wyciąga z nich wnioski
1.1.c) wyszukuje w tekście potrzebne informacje i w miarę
możliwości korzysta ze słowników i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci
1.1.d) zna formy użytkowe: życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka do kroniki; potrafi z nich korzystać
1.2) analizuje i interpretuje teksty kultury:
1.2.a) przejawia wrażliwość estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi
1.2.b) w tekście literackim zaznacza wybrane fragmenty, określa
czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów
1.2.c) czyta teksty i recytuje wiersze, z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji
1.2.d) ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci,
czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela
książki, wypowiada się na ich temat
1.3) tworzy wypowiedzi:
1.3.a) w formie ustnej i pisemnej: kilkuzdaniową wypowiedź,
krótkie opowiadanie, krótki opis, list prywatny, życzenia, zaproszenie
1.3.b) dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych
sytuacjach społecznych
1.3.c) uczestniczy w rozmowach, także inspirowanych literaturą: zadaje pytania, udziela odpowiedzi, prezentuje własne
zdanie i formułuje wnioski; poszerza zakres słownictwa
i struktur składniowych
1.3.d) dba o kulturę wypowiadania się; poprawnie artykułuje
głoski, akcentuje wyrazy, stosuje pauzy i właściwą intonację
w zdaniu oznajmującym, pytającym i rozkazującym; stosuje
formuły grzecznościowe
1.3.e) rozumie pojęcia: wyraz, głoska, litera, sylaba, zdanie;
dostrzega różnicę między literą i głoską; dzieli wyrazy na
sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekście
Zestawienie porównawcze podstaw programowych: wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej
Podstawa programowa wychowywania przedszkolnego
(obowiązująca od 1 września 2016 r.).
Dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
14.9) interesuje się pisaniem; kreśli znaki literopodobne i podejmuje próby pisania
14.10) rozumie znaczenie umiejętności czytania i pisania
7.2) odgrywa role w zabawach parateatralnych, posługując się
mową, mimiką, gestem i ruchem;
umie posługiwać się rekwizytami (np. maską)
16.2) rozumie bardzo proste polecenia i reaguje na nie
16.1) uczestniczy w zabawach, np. muzycznych, ruchowych,
plastycznych, konstrukcyjnych, teatralnych
16.3) powtarza rymowanki, proste wierszyki i śpiewa piosenki
w grupie
16.4) rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych
lub czytanych, gdy są wspierane np. obrazkami, rekwizytami,
ruchem, mimiką, gestami
8.1) śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru oraz łatwe piosenki ludowe; chętnie uczestniczy w zbiorowym śpiewie,
w tańcach i muzykowaniu
129
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
(obowiązująca od 1 września 2017 r.).
Uczeń kończący klasę III:
1.3.f) pisze czytelnie i estetycznie (przestrzega zasad kaligrafii),
dba o poprawność gramatyczną, ortograficzną oraz interpunkcyjną
1.3.g) przepisuje teksty, pisze z pamięci i ze słuchu;
1.4) wypowiada się w małych formach teatralnych:
1.4.a) uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką,
gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego
1.4.b) rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć
się nim w odgrywanej scence
2.1) wie, że ludzie posługują się różnymi językami i aby się
z nimi porozumieć, trzeba nauczyć się ich języka
2.2) reaguje werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela
2.3) rozumie wypowiedzi ze słuchu:
2.3.a) rozróżnia znaczenie wyrazów o podobnym brzmieniu
2.3.b) rozpoznaje zwroty stosowane na co dzień i potrafi się
nimi posługiwać
2.3.c) rozumie ogólny sens krótkich opowiadań i baśni przedstawianych także za pomocą obrazów, gestów
2.3.d) rozumie sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (także w nagraniach audio i wideo)
2.4) czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania
2.5) zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach wyuczonych zwrotów, recytuje wiersze, rymowanki i śpiewa piosenki,
nazywa obiekty z otoczenia i opisuje je, bierze udział w miniprzedstawieniach teatralnych
2.6) przepisuje wyrazy i zdania
2.7) potrafi korzystać ze słowników obrazkowych, książeczek,
środków multimedialnych
2.8) współpracuje z rówieśnikami w trakcie nauki
3.1) w zakresie odbioru muzyki:
3.1.a) zna i stosuje następujące rodzaje aktywności muzycznej:
– śpiewa proste melodie, piosenki z repertuaru dziecięcego;
wykonuje śpiewanki i rymowanki; śpiewa w zespole
piosenki ze słuchu (nie mniej niż 10 utworów w roku
szkolnym); śpiewa z pamięci hymn narodowy
– odtwarza proste rytmy głosem
– odtwarza i gra na instrumentach perkusyjnych proste rytmy
i wzory rytmiczne
– odtwarza i gra na instrumentach melodycznych proste melodie i akompaniamenty
– realizuje sylabami rytmicznymi, gestem oraz ruchem proste
rytmy i wzory rytmiczne; reaguje ruchem na puls rytmiczny
i jego zmiany, zmiany tempa, metrum i dynamiki (maszeruje,
biega, podskakuje); realizuje proste schematy rytmiczne
(tataizacją, ruchem całego ciała)
130
Zestawienie porównawcze podstaw programowych: wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej
Podstawa programowa wychowywania przedszkolnego
(obowiązująca od 1 września 2016 r.).
Dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
8.2) dostrzega zmiany charakteru muzyki (np. dynamiki, tempa
i wysokości dźwięku) i wyraża je ruchem
8.4) w skupieniu słucha muzyki, w tym także muzyki poważnej
8.3) wyraża stany emocjonalne, pojęcia i zjawiska pozamuzyczne różnymi środkami aktywności muzycznej – instrumentalnej
(z użyciem instrumentów perkusyjnych oraz innych przedmiotów), wokalnej i ruchowej
7.1) wie, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na
koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie
9.2) przejawia, w miarę swoich możliwości, zainteresowanie
wybranymi zabytkami i dziełami sztuki oraz tradycjami i obrzędami ludowymi ze swojego regionu
9.1) umie wypowiadać się w różnych technikach plastycznych
i przy użyciu elementarnych środków wyrazu (takich jak
kształt i barwa) w postaci prostych kompozycji i form konstrukcyjnych;
9.3) wykazuje zainteresowanie malarstwem, rzeźbą i architekturą (także architekturą zieleni i architekturą wnętrz)
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
(obowiązująca od 1 września 2017 r.).
Uczeń kończący klasę III:
– wyraża ruchem nastrój i charakter muzyki; tańczy podstawowe kroki i figury krakowiaka, polki oraz innego, prostego
tańca ludowego
3.1.b) rozróżnia podstawowe elementy muzyki (melodia,
rytm, wysokość dźwięku, akompaniament, tempo, dynamika)
i znaki notacji muzycznej (wyraża ruchowo czas trwania wartości rytmicznych, nut i pauz)
3.1.c) świadomie i aktywnie słucha muzyki (wyraża swe
doznania werbalnie i niewerbalnie) oraz określa jej cechy:
rozróżnia i wyraża środkami pozamuzycznymi charakter
emocjonalny muzyki, rozpoznaje utwory wykonane: solo
i zespołowo, na chór i orkiestrę; orientuje się w rodzajach
głosów ludzkich (sopran, bas) oraz w rodzajach instrumentów
muzycznych (fortepian, gitara, skrzypce, trąbka, flet, perkusja);
rozpoznaje podstawowe formy muzyczne – AB, ABA
(wskazuje ruchem lub gestem ich kolejne części)
3.2) w zakresie tworzenia muzyki:
3.2.a) wie, że muzykę można zapisać i odczytać
3.2.b) tworzy proste ilustracje dźwiękowe do tekstów i obrazów oraz improwizacje ruchowe do muzyki
3.2.c) improwizuje głosem i na instrumentach według ustalonych zasad
3.2.d) wykonuje proste utwory, interpretuje je zgodnie z ich
rodzajem i funkcją
4.1) w zakresie percepcji sztuki:
4.1.a) określa swoją przynależność kulturową poprzez kontakt
z wybranymi dziełami sztuki, zabytkami i z tradycją w środowisku rodzinnym, szkolnym i lokalnym; uczestniczy w życiu
kulturalnym tych środowisk, wie o istnieniu placówek kultury
działających na ich rzecz
4.1.b) korzysta z przekazów medialnych; stosuje ich wytwory
w swojej działalności twórczej (zgodnie z elementarną wiedzą
o prawach autora)
4.2) w zakresie ekspresji przez sztukę:
4.2.a) ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobraźnią, baśnią, opowiadaniem, muzyką, korzysta
z narzędzi multimedialnych
4.2.b) podejmuje działalność twórczą, posługując się takimi
środkami wyrazu plastycznego, jak: kształt, barwa, faktura
w kompozycji na płaszczyźnie i w przestrzeni (stosując okreś­
lone materiały, narzędzia i techniki plastyczne)
4.2.c) realizuje proste projekty w zakresie form użytkowych,
w tym służące kształtowaniu własnego wizerunku i otoczenia
oraz upowszechnianiu kultury w środowisku szkolnym (stosując określone narzędzia i wytwory przekazów medialnych)
4.3) w zakresie recepcji sztuki:
4.3.a) rozróżnia takie dziedziny działalności twórczej człowieka jak: architektura, sztuki plastyczne oraz inne określone dyscypliny sztuki (fotografika, film) i przekazy medialne (telewizja, Internet), a także rzemiosło artystyczne i sztukę ludową
4.3.b) rozpoznaje wybrane dzieła architektury i sztuk plastycznych należące do polskiego i europejskiego dziedzictwa
kultury; opisuje ich cechy charakterystyczne (posługując się
elementarnymi terminami właściwymi dla tych dziedzin działalności twórczej)
Zestawienie porównawcze podstaw programowych: wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej
Podstawa programowa wychowywania przedszkolnego
(obowiązująca od 1 września 2016 r.).
Dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
1.2) przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych
15.6) wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa
15.2) zna swoje prawa i obowiązki
15.3) zna nazwę miejscowości, w której mieszka, zna ważniejsze instytucje i orientuje się w rolach społecznych pełnionych
przez ważne osoby, np. policjanta, strażaka
15.4) wie, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a stolicą Polski jest Warszawa
15.5) nazywa godło i flagę państwową, zna polski hymn i wie,
że Polska należy do Unii Europejskiej
15.1) wymienia imiona i nazwiska osób bliskich, wie, gdzie
one pracują, czym się zajmują
6.5) próbuje samodzielnie i bezpiecznie organizować sobie
czas wolny w przedszkolu i w domu; ma rozeznanie, gdzie
można się bezpiecznie bawić, a gdzie nie
1.5) umie się przedstawić: podaje swoje imię, nazwisko i adres
zamieszkania; wie, komu można podawać takie informacje
1.3) w miarę samodzielnie radzi sobie w sytuacjach życiowych
i próbuje przewidywać skutki swoich zachowań
4.3) stara się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbuje przewidywać, co się może zdarzyć
12.2) wie, jakie warunki są potrzebne do rozwoju zwierząt
(przestrzeń życiowa, bezpieczeństwo, pokarm) i wzrostu roślin
(światło, temperatura, wilgotność)
12.3) potrafi wymienić zmiany zachodzące w życiu roślin i zwierząt w kolejnych porach roku; wie, w jaki sposób człowiek może
je chronić i pomóc im, np. przetrwać zimę
12.1) wymienia nazywa oraz wyróżnia rośliny i zwierzęta
żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych, np. na polu,
na łące, w lesie
131
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
(obowiązująca od 1 września 2017 r.).
Uczeń kończący klasę III:
5.1) odróżnia, co jest dobre, a co złe w kontaktach z rówieśnikami i dorosłymi
5.2) odróżnia dobro od zła, stara się być sprawiedliwym i
prawdomównym; nie krzywdzi innych, pomaga słabszym i
potrzebującym
5.3) zna podstawowe relacje między najbliższymi; podejmuje
obowiązki domowe i rzetelnie je wypełnia; identyfikuje się ze
swoją rodziną i jej tradycjami; ma rozeznanie, że pieniądze
otrzymuje się za pracę; rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny, i wie, że trzeba do niej dostosować swe oczekiwania
5.4) współpracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej
i w sytuacjach życiowych; przestrzega reguł obowiązujących
w społeczności dziecięcej oraz świecie dorosłych; wie, jak należy zachowywać się w stosunku do dorosłych i rówieśników
(formy grzecznościowe); rozumie potrzebę utrzymywania dobrych relacji z sąsiadami w miejscu zamieszkania; jest chętny
do pomocy, respektuje prawo innych do pracy i wypoczynku
5.5) jest tolerancyjny wobec osób innej narodowości, tradycji
kulturowej itp.; wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa
5.6) zna prawa ucznia i jego obowiązki (w tym zasady bycia
dobrym kolegą), respektuje je; uczestniczy w szkolnych wyda­
rzeniach
5.7) zna najbliższą okolicę, jej ważniejsze obiekty, tradycje;
potrafi wymienić status administracyjny swojej miejscowości
(wieś, miasto); wie, w jakim regionie mieszka; uczestniczy
w wydarzeniach organizowanych przez lokalną społeczność
5.8) wie, jakiej jest narodowości; wie, że mieszka w Polsce,
a Polska znajduje się w Europie; zna symbole narodowe (barwy,
godło, hymn narodowy) i najważniejsze wydarzenia historyczne; orientuje się w tym, że są ludzie szczególnie zasłużeni
dla miejscowości, w której mieszka, dla Polski i świata; rozpoznaje flagę i hymn Unii Europejskiej
5.9) wie, jak ważna jest praca w życiu człowieka; wie, jaki zawód
wykonują jego najbliżsi i znajomi; wie, czym zajmuje się np.
kolejarz, aptekarz, policjant, weterynarz
5.10) wie, gdzie można bezpiecznie organizować zabawy,
a gdzie nie można i dlaczego
5.11) zna zagrożenia ze strony ludzi; potrafi powiadomić dorosłych o wypadku, zagrożeniu, niebezpieczeństwie; zna numery telefonów: pogotowia ratunkowego, straży pożarnej,
policji oraz ogólnopolski numer alarmowy 112
6.1) obserwuje i prowadzi proste doświadczenia przyrodnicze,
analizuje je i wiąże przyczynę ze skutkiem
6.2) opisuje życie w wybranych ekosystemach: w lesie, ogrodzie, parku, na łące i w zbiornikach wodnych; wie, jakie warunki są konieczne do rozwoju roślin i zwierząt w gospodarstwie domowym, w szkolnych uprawach i hodowlach itp.; wie,
jaki pożytek przynoszą zwierzęta środowisku, i podaje proste
przykłady
6.3) nazywa charakterystyczne elementy typowych krajobrazów Polski: nadmorskiego, nizinnego, górskiego
6.4) nazywa oraz wyróżnia zwierzęta i rośliny typowe dla wybranych regionów Polski; rozpoznaje i nazywa niektóre zwierzęta
egzotyczne
6.5) wyjaśnia zależność zjawisk przyrody od pór roku; wie,
jak zachować się odpowiednio do warunków atmosferycznych
132
Zestawienie porównawcze podstaw programowych: wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej
Podstawa programowa wychowywania przedszkolnego
(obowiązująca od 1 września 2016 r.).
Dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
5.1) dba o swoje zdrowie; zaczyna orientować się w zasadach
zdrowego żywienia i zdrowego trybu życia
6.3) zna zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt i unika ich
11.1) rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku; podejmuje rozsądne
decyzje i nie naraża się na niebezpieczeństwo wynikające z pogody, np. nie stoi pod drzewem w czasie burzy, nie zdejmuje
czapki w mroźną pogodę
11.2) wie, o czym mówi osoba zapowiadająca pogodę w radiu
i w telewizji, np. że będzie padał deszcz, śnieg, wiał wiatr; stosuje się do podawanych informacji w miarę swoich możliwości
4.2) grupuje obiekty w sensowny sposób (klasyfikuje) i formułuje uogólnienia typu: to do tego pasuje, te obiekty są podobne, a te są inne
13.1) liczy obiekty i rozróżnia odróżnia błędne liczenie od poprawnego
13.4) zna cyfry od 0 do 9 i tworzy z nich liczby od 0 do 10
i więcej
13.3) ustala równoliczność dwóch zbiorów, a także posługuje
się liczebnikami porządkowymi; porównuje szacunkowo liczebności zbiorów; rozróżnia zbiory równoliczne i nierównoliczne
13.2) dodaje i odejmuje w zakresie 10, pomagając sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastępczych
13.6) wie, na czym polega pomiar długości, i zna proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za stopą
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
(obowiązująca od 1 września 2017 r.).
Uczeń kończący klasę III:
6.6) podejmuje działania na rzecz ochrony przyrody w swoim
środowisku; wie, że należy segregować śmieci, rozumie sens
stosowania opakowań ekologicznych; wie, że należy oszczędzać wodę; wie, jakie zniszczenia w przyrodzie powoduje
człowiek (wypalanie łąk, zaśmiecanie lasów, nadmierny hałas,
kłusownictwo); chroni przyrodę: nie śmieci, szanuje rośliny,
zachowuje ciszę, pomaga zwierzętom
6.7) zna wpływ przyrody nieożywionej na życie ludzi, zwierząt i roślin:
6.7.a) wpływ światła słonecznego na cykliczność życia na Ziemi
6.7.b) znaczenie powietrza i wody dla życia człowieka, roślin
i zwierząt
6.7.c) znaczenie wybranych skał i minerałów dla człowieka
(np. węgla i gliny)
6.8) nazywa podstawowe części ciała i organy wewnętrzne
zwierząt i ludzi (np. serce, płuca, żołądek)
6.9) zna podstawowe zasady racjonalnego odżywiania się; rozumie konieczność kontrolowania stanu zdrowi i stosuje się
do zaleceń lekarza i lekarza dentysty
6.10) dba o zdrowie i bezpieczeństwo swoje i innych (w miarę
swoich możliwości), orientuje się w zagrożeniach ze strony
roślin i zwierząt, a także w zagrożeniach typu burza, huragan,
śnieżyca, lawina, powódź itp.; wie, jak trzeba zachować się
w takich sytuacjach
7.1) klasyfikuje obiekty i tworzy proste serie; dostrzega i kontynuuje regularności
7.2) liczy (w przód i w tył) od danej liczby po 1, dziesiątkami
od danej liczby w zakresie 100 i setkami od danej liczby w zakresie 1000
7.3) zapisuje cyframi i odczytuje liczby w zakresie 1000; rozumie dziesiątkowy system pozycyjny
7.4) ustala równoliczność porównywanych zestawów elementów mimo obserwowanych zmian w ich układzie; porównuje
dowolne dwie liczby w zakresie 1000 (słownie i z użyciem
znaków <, >, =)
7.5) dodaje i odejmuje liczby w zakresie 100 (bez algorytmów
działań pisemnych); sprawdza wyniki odejmowania za pomocą dodawania
7.6) mnoży i dzieli liczby w zakresie tabliczki mnożenia (bez
algorytmów działań pisemnych); podaje z pamięci iloczyny;
sprawdza wyniki dzielenia za pomocą mnożenia
7.7) rozwiązuje łatwe równania jednodziałaniowe z niewiadomą
w postaci okienka (bez przenoszenia na drugą stronę)
7.8) rozwiązuje proste zadania tekstowe (w tym zadania na
porównywanie różnicowe, ale bez porównywania ilorazowego)
7.9) wykonuje łatwe obliczenia pieniężne (cena, ilość, wartość) i radzi sobie w sytuacjach codziennych wymagających
takich umiejętności; zna będące w obiegu monety i banknoty;
zna wartość nabywczą pieniędzy; rozumie, czym jest dług
7.10) mierzy i zapisuje wynik pomiaru długości, szerokości
i wysokości przedmiotów oraz odległości; posługuje się jednostkami: milimetr, centymetr, metr; wykonuje łatwe obliczenia
Zestawienie porównawcze podstaw programowych: wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej
Podstawa programowa wychowywania przedszkolnego
(obowiązująca od 1 września 2016 r.).
Dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
13.7) zna stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia,
miesięcy w roku
13.8) rozróżnia przedmioty, obiekty, kolory, podstawowe figury
geometryczne i porównuje ich wielkości
13.5) rozróżnia stronę lewą i prawą, określa kierunki i ustala
położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów
14.1) potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru,
rozumie polecenia typu: narysuj kółko w lewym górnym rogu
kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki
133
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
(obowiązująca od 1 września 2017 r.).
Uczeń kończący klasę III:
dotyczące tych miar (bez wyrażeń dwumianowanych i zamiany
jednostek w obliczeniach formalnych); używa pojęcia kilometr
w sytuacjach życiowych, np. jechaliśmy autobusem 27 kilometrów (bez zamiany na metry)
7.11) waży przedmioty, różnicuje przedmioty cięższe, lżejsze;
używa określeń: kilogram, pół kilograma, dekagram, gram;
wykonuje łatwe obliczenia, używając tych miar (bez wyrażeń
dwumianowanych i zamiany jednostek w obliczeniach formalnych)
7.12) odmierza płyny różnymi miarkami; używa określeń: litr,
pół litra, ćwierć litra
7.13) odczytuje temperaturę (bez konieczności posługiwania się
liczbami ujemnymi, np. 5 stopni mrozu, 3 stopnie poniżej zera)
7.14) odczytuje i zapisuje liczby w systemie rzymskim od I do
XII
7.15) podaje i zapisuje daty; zna kolejność dni tygodnia i miesięcy; porządkuje chronologicznie daty; wykonuje obliczenia
kalendarzowe w sytuacjach życiowych; odczytuje wskazania
zegarów w systemach: 12 i 24godzinnym, wyświetlających cyfry
i ze wskazówkami; posługuje się pojęciami: godzina, pół godziny,
kwadrans, minuta; wykonuje proste obliczenia zegarowe
7.16) rozpoznaje i nazywa koła, prostokąty (w tym kwadraty)
i trójkąty (również położone w różny sposób oraz w sytuacji, gdy
figury zachodzą na siebie); rysuje odcinki o podanej długości;
oblicza obwody trójkątów i prostokątów (bez wyrażeń dwumianowanych i zamiany jednostek w obliczeniach formalnych)
7.17) wyprowadza kierunki od siebie i innych osób; określa
położenie obiektów względem obranego obiektu, używając
określeń: góra, dół, przód, tył, w prawo, w lewo oraz ich kombinacji
7.18) dostrzega symetrię (np. w rysunku motyla); rysuje drugą połowę symetrycznej figury
7.19) zauważa, że jedna figura jest powiększeniem lub pomniejszeniem drugiej; rysuje figury w powiększeniu i w pomniejszeniu
8.1) posługuje się komputerem w podstawowym zakresie
8.2) posługuje się wybranymi programami i grami edukacyjnymi, rozwijając swoje zainteresowania; korzysta z opcji w programach
8.3) wyszukuje informacje i korzysta z nich:
8.3.a) przegląda wybrane przez nauczyciela strony internetowe (np. stronę swojej szkoły)
8.3.b) dostrzega elementy aktywne na stronie internetowej,
nawiguje po stronach w określonym zakresie
8.3.c) odtwarza animacje i prezentacje multimedialne
8.4) tworzy teksty i rysunki:
8.4.a) wpisuje za pomocą klawiatury litery, cyfry i inne znaki,
wyrazy i zdania,
8.4.b) wykonuje rysunki za pomocą wybranego edytora grafiki,
np. z gotowych figur
8.5) zna zagrożenia wynikające z korzystania z komputera,
Internetu i multimediów:
8.5.a) wie, że praca przy komputerze męczy wzrok, nadweręża kręgosłup, ogranicza kontakty społeczne; wie, jak trzeba
korzystać z komputera, żeby nie narażać własnego zdrowia
134
Zestawienie porównawcze podstaw programowych: wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej
Podstawa programowa wychowywania przedszkolnego
(obowiązująca od 1 września 2016 r.).
Dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
(obowiązująca od 1 września 2017 r.).
Uczeń kończący klasę III:
8.5.b) ma świadomość niebezpieczeństw wynikających z anonimowości kontaktów i podawania swojego adresu
8.5.c) stosuje się do ograniczeń dotyczących korzystania z
komputera, Internetu i multimediów
10.3) interesuje się urządzeniami technicznymi (np. używanymi w gospodarstwie domowym), próbuje rozumieć, jak one
działają, i zachowuje ostrożność przy korzystaniu z nich
10.1) wznosi konstrukcje z klocków i tworzy kompozycje
z różnorodnych materiałów (np. przyrodniczych), ma poczucie
sprawstwa („potrafię to zrobić”) i odczuwa radość z wykonanej
pracy
4.1) przewiduje, w miarę swoich możliwości, jakie będą skutki
czynności manipulacyjnych na przedmiotach (wnioskowanie
o wprowadzanych i obserwowanych zmianach)
2.4) utrzymuje porządek w swoim otoczeniu
2.2) właściwie zachowuje się przy stole podczas posiłków, nakrywa do stołu i sprząta po sobie
10.2) właściwie używa prostych narzędzi podczas majsterkowania
6.2) orientuje się w bezpiecznym poruszaniu się po drogach
i korzystaniu ze środków transportu
6.1) wie, jak trzeba zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie
można otrzymać pomoc, umie o nią poprosić
5.3) jest sprawne fizycznie lub jest sprawne w miarę swoich
możliwości, jeżeli jest dzieckiem mniej sprawnym ruchowo
5.4) uczestniczy w zajęciach ruchowych, w zabawach i grach
w ogrodzie przedszkolnym, w parku, na boisku, w sali gimnastycznej
9.1) zna środowisko techniczne na tyle, że:
9.1.a) orientuje się w sposobach wytwarzania przedmiotów
codziennego użytku („jak to zrobiono?”): meble, samochody,
sprzęt gospodarstwa domowego
9.1.b) rozpoznaje rodzaje maszyn i urządzeń: transportowych
(samochody, statki, samoloty), wytwórczych (narzędzia, przyrządy), informatycznych (komputer, laptop, telefon komórkowy); orientuje się w rodzajach budowli (budynki mieszkalne,
biurowe, przemysłowe, mosty, tunele, wieże) i urządzeń elektrycznych (latarka, prądnica rowerowa)
9.1.c) określa wartość urządzeń technicznych z punktu widzenia cech użytkowych (łatwa lub trudna obsługa), ekonomicznych (tanie lub drogie w zakupie i użytkowaniu), estetycznych
(np. ładne lub brzydkie)
9.2) realizuje „drogę” powstawania przedmiotów od pomysłu
do wytworu:
9.2.a) przedstawia pomysły rozwiązań technicznych: planuje
kolejne czynności, dobiera odpowiednie materiały (papier,
drewno, metal, tworzywo sztuczne, materiały włókiennicze)
oraz narzędzia
9.2.b) rozumie potrzebę organizowania działania technicznego: pracy indywidualnej i zespołowej
9.2.c) posiada umiejętności:
– odmierzania potrzebnej ilości materiału
– cięcia papieru, tektury itp.
– montażu modeli papierowych i z tworzyw sztucznych, korzystając z prostych instrukcji i schematów rysunkowych, np.
buduje latawce, makiety domów, mostów, modele samochodów, samolotów i statków
– w miarę możliwości, montażu obwodów elektrycznych, szeregowych i równoległych z wykorzystaniem gotowych zestawów
9.3) dba o bezpieczeństwo własne i innych:
9.3.a) utrzymuje ład i porządek wokół siebie, w miejscu pracy;
sprząta po sobie i pomaga innym w utrzymaniu porządku
9.3.b) właściwie używa narzędzi i urządzeń technicznych
9.3.c) wie, jak należy bezpiecznie poruszać się po drogach (w
tym na rowerze) i korzystać ze środków komunikacji; wie, jak
trzeba zachować się w sytuacji wypadku
10.1) w zakresie sprawności fizycznej:
10.1.a) realizuje marszobieg trwający co najmniej 15 minut
10.1.b) umie wykonać próbę siły mięśni brzucha oraz próbę
gibkości dolnego odcinka kręgosłupa
10.1.c) potrafi pokonywać przeszkody naturalne i sztuczne
10.2) w zakresie treningu zdrowotnego:
10.2.a) przyjmuje pozycje wyjściowe i ustawienia do ćwiczeń
oraz wykonuje przewrót w przód
Zestawienie porównawcze podstaw programowych: wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej
Podstawa programowa wychowywania przedszkolnego
(obowiązująca od 1 września 2016 r.).
Dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
2.1) jest samodzielne w zakresie higieny osobistej
2.3) samodzielnie ubiera się i rozbiera
5.1) dba o swoje zdrowie; zaczyna orientować się w zasadach
zdrowego żywienia i zdrowego trybu życia
5.2) dostrzega związek pomiędzy chorobą a leczeniem, poddaje się leczeniu, np. wie, że przyjmowanie lekarstw i zastrzyki są
konieczne
6.4) wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować
środków chemicznych (np. środków czystości)
15.6) wie, że wszyscy ludzie mają równe prawa
1.6) rozumie potrzebę poszanowania odmienności i autonomii
drugiego człowieka
1.2) przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (stara się współdziałać w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych
135
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
(obowiązująca od 1 września 2017 r.).
Uczeń kończący klasę III:
10.2.b) skacze przez skakankę, wykonuje przeskoki jednonóż
i obunóż nad niskimi przeszkodami
10.2.c) wykonuje ćwiczenia równoważne bez przyboru, z przyborem i na przyrządzie
10.3) w zakresie sportów całego życia i wypoczynku:
10.3.a) posługuje się piłką: rzuca, chwyta, kozłuje, odbija i prowadzi ją
10.3.b) jeździ np. na rowerze, wrotkach; przestrzega zasad poruszania się po drogach
10.3.c) bierze udział w zabawach, minigrach i grach terenowych,
zawodach sportowych, respektując reguły i podporządkowując
się decyzjom sędziego
10.3.d) wie, jak należy zachować się w sytuacjach zwycięstwa
i radzi sobie z porażkami w miarę swoich możliwości
10.4) w zakresie bezpieczeństwa i edukacji zdrowotnej:
10.4.a) dba o higienę osobistą i czystość odzieży
10.4.b) wie, jakie znaczenie dla zdrowia ma właściwe odżywianie się oraz aktywność fizyczna
10.4.c) wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych niezgodnie z przeznaczeniem
10.4.d) dba o prawidłową postawę, np. siedząc w ławce, przy
stole
10.4.e) przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w trakcie
zajęć ruchowych; posługuje się przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem
10.4.f) potrafi wybrać bezpieczne miejsce do zabaw i gier ruchowych; wie, do kogo zwrócić się o pomoc w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia
11.1) rozumie, że ludzie mają równe prawa, niezależnie od tego,
gdzie się urodzili, jak wyglądają, jaką religię wyznają, jaki mają
status materialny; okazuje szacunek osobom starszym
11.2) zastanawia się nad tym, na co ma wpływ, na czym mu
zależy, do czego może dążyć, nie krzywdząc innych; stara się
nieść pomoc potrzebującym
11.3) wie, że dzieci niepełnosprawne znajdują się w trudnej
sytuacji i pomaga im
11.4) wie, na czym polega prawdomówność i jak ważna jest
odwaga przeciwstawiania się kłamstwu i obmowie; potrafi
z tej perspektywy oceniać zachowania bohaterów baśni, opowiadań, legend, komiksów
11.5) wie, że nie można zabierać cudzej własności i stara się
tego przestrzegać; wie, że należy naprawić wyrządzoną szkodę; dostrzega, kiedy postaci z baśni, opowiadań, legend, komiksów nie przestrzegają reguły „nie kradnij”; pamięta
o oddawaniu pożyczonych rzeczy, nie niszczy ich
11.6) nawiązuje i pielęgnuje przyjaźnie w miarę swoich możliwości
11.7) przestrzega reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej (grzecznie zwraca się do innych, współpracuje w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w świecie dorosłych
(grzecznie zwraca się do innych, ustępuje osobom starszym
miejsca w autobusie, podaje upuszczony przedmiot itp.)
136
Zestawienie porównawcze podstaw programowych: wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej
Podstawa programowa wychowywania przedszkolnego
(obowiązująca od 1 września 2016 r.).
Dziecko kończące wychowanie przedszkolne:
1.4) wie, że nie należy chwalić się bogactwem i nie należy dokuczać dzieciom, które wychowują się w trudniejszych warunkach, a także, że nie należy wyszydzać i szykanować innych
17.1) uczestniczy w zabawach prowadzonych w języku mniejszości narodowej, etnicznej lub języku regionalnym, w tym
prowadzonych dla dzieci niesłyszących z wykorzystaniem np.
języka migowego
17.2) rozumie bardzo proste polecenia wydawane w języku
mniejszości narodowej, etnicznej lub języku regionalnym
i reaguje na nie
17.3) powtarza rymowanki, proste wierszyki i śpiewa piosenki w grupie w języku mniejszości narodowej, etnicznej lub
języku regionalnym
17.4) rozumie ogólny sens krótkich historyjek opowiadanych
lub czytanych w języku mniejszości narodowej, etnicznej lub
języku regionalnym
17.5) wie, do jakiej wspólnoty narodowej, etnicznej lub językowej należy
17.6) zna godło swojej wspólnoty narodowej, etnicznej lub
językowej
Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej
(obowiązująca od 1 września 2017 r.).
Uczeń kończący klasę III:
11.8) wie, że jest częścią przyrody, chroni ją i szanuje; nie
niszczy swojego otoczenia
12) język mniejszości narodowej lub etnicznej. Uczeń:
12.1) odbiera wypowiedzi:
12.1.a) uważnie słucha przekazywanych informacji i korzysta
z nich
12.1.b) czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz informacyjne przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym
12.1.c) wyciąga wnioski z przesłanek zawartych w tekście,
12.1.d) wyszukuje w tekście potrzebne informacje, stara się
korzystać ze słowników i encyklopedii
12.1.e) stosuje i zna rolę form użytkowych (np. życzenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka do kroniki) i grzecznościowych w kontaktach międzyludzkich
12.2) tworzy wypowiedzi:
12.2.a) wypowiada się w różnych formach języka mówionego
i pisanego (kilkuzdaniowa wypowiedź, krótkie opowiadanie,
krótki opis, list, życzenia, zaproszenie)
12.2.b) przejawia wrażliwość estetyczną w wypowiedziach
inspirowanych twórczością dla dzieci; tworzy, przekształca
i rozwija swoje wypowiedzi
12.2.c) dobiera właściwe formy komunikowania się w różnych
sytuacjach społecznych
12.2.d) uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje własne zdanie
12.2.e) zna alfabet: rozróżnia litery, głoski i znaki fonetyczne;
dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, oddziela
zdania w tekście i poprawnie je zapisuje (zgodnie z elementarnymi zasadami ortografii i interpunkcji)
12.2.f) pisze czytelnie i estetycznie
12.2.g) przepisuje teksty, pisze z pamięci i ze słuchu; w miarę
swoich możliwości samodzielnie realizuje pisemne zadania
domowe
12.2.h) rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z tekstami
literackimi i innymi tekstami kultury
12.3) analizuje i interpretuje teksty kultury:
12.3.a) w tekście literackim wybiera określone fragmenty,
określa czas i miejsce akcji, wskazuje głównych bohaterów
12.3.b) czyta i recytuje, z uwzględnieniem interpunkcji i intonacji
12.3.c) wykorzystuje teksty literackie do tworzenia wypowiedzi
kreatywnych
12.3.d) czyta wskazane teksty literackie i wypowiada się na ich
temat
13) język regionalny – język kaszubski (…)
BIBLIOGRAFIA
E. Arciszewska, Czytające przedszkolaki: mit czy norma, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 2002.
W. Brejnak, Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki?, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
A.I. Brzezińska (red.), 6-latki w szkole. Edukacja i pomoc, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2014.
A.I. Brzezińska, J. Matejczuk, A. Nowotnik, Wspomaganie rozwoju dzieci w wieku od 5 do 7 lat a ich gotowość do radzenia
sobie z wyzwaniami szkoły, „Edukacja”, nr 1 (17), 2012, s. 7–22.
J. Cieszyńska, Nauka czytania krok po kroku: jak przeciwdziałać dysleksji, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001.
M. Dąbrowski, Pozwólmy dzieciom myśleć! O umiejętnościach matematycznych polskich trzecioklasistów, CKE, Warszawa 2007.
A. Frydrychowicz, E. Koźniewska, A. Matuszewski, E. Zwierzyńska, Skala Gotowości Szkolnej – podręcznik, CMPPP,
Warszawa 2006.
W. Gniewkowski, K. Wlaźnik, Wychowanie fizyczne, WSiP, Warszawa 1990.
E. Góralczyk, Moje dziecko w szkole. Poradnik dla rodziców i wychowawców, CMPPP, Warszawa 2008.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Dziecięca matematyka. Metodyka i scenariusze zajęć z sześciolatkami w przedszkolu,
w szkole i w placówkach integracyjnych, WSiP, Warszawa 2000.
E. Gruszczyk-Kolczyńska, E. Zielińska, Dziecięca matematyka. Program dla przedszkoli, klas zerowych i placówek integra­
cyjnych, WSiP, Warszawa 1999.
A. Jurek, Rozwój dziecka a metody nauczania czytania i pisania, Harmonia Universalis, Gdańsk 2012.
K. Kamińska, Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1999.
M. Kielar-Turska, Średnie dzieciństwo. Wiek przedszkolny, w: Psychologia rozwoju człowieka. T. 2. Charakterystyka
okresów życia człowieka, pod red. B. Harwas-Napierała, J. Trempała, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna. Nowa podstawa programowa, Instytut Wydawniczy Erica, Warszawa
2012.
E. Koźniewska, A. Matuszewski, E. Zwierzyńska, Skala Gotowości Edukacyjnej Pięciolatków (SGE-5). Obserwacyjna
metoda dla nauczycieli, ORE, Warszawa 2010.
I. Majchrzak, Wprowadzenie dziecka w świat pisma, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 1999.
M. Małyska, Twoi uczniowie mistrzami w czytaniu. Trening umiejętności, WSiP, Warszawa 2009.
J. Nowik, Kształcenie matematyczne w edukacji wczesnoszkolnej. Poradnik dla nauczyciela, Wydawnictwo Nowik, Opole 2011.
U. Oszwa, Rozwój i ocena umiejętności matematycznych dzieci sześcioletnich, CMPPP, Warszawa 2006.
M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, WSiP, Warszawa
1992.
M. Skura, M. Lisicki, D. Sumińska, Przed progiem. Jakie umiejętności są potrzebne do rozpoczęcia nauki w pierwszej klasie
i jak je rozwijać, ORE, Warszawa 2014.
K. Sochacka, Rozwój umiejętności czytania, Trans Human, Białystok 2004.
D. Waloszek, Między przedszkolem a szkołą. Rozważania o gotowości dzieci do podjęcia nauki w szkole, Wydawnictwo
Akademickie ŻAK, Warszawa 2014.
B. Wilgocka-Okoń, Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 2003.
M. Żebrowska (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1986.
ZAŁĄCZNIK NR 1
str. 1
(pieczątka przedszkola / szkoły)
INFORMACJA O GOTOWOŚCI DZIECKA
DO PODJĘCIA NAUKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ
Imię i nazwisko dziecka: ............................................................................................................................
Rok szkolny .......... /..........
Forma wychowania przedszkolnego* .......................................................................................................
Informacja o stanie przygotowania dziecka do podjęcia nauki w szkole podstawowej
I. Opanowanie wymagań określonych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego w obszarze
1. Umiejętności społecznych i odporności emocjonalnej
1) mocne strony dziecka: ..............................................................................................................................
..............................................................................................................................................................
2) zauważone trudności: ...............................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
3) podjęte lub potrzebne działania wspierające potrzeby dziecka: .........................................................................
...............................................................................................................................................................
4) wskazówki dla rodziców: ..........................................................................................................................
................................................................................................................................................................
2. Umiejętności matematycznych i gotowości do nauki czytania i pisania
1) mocne strony dziecka: ..............................................................................................................................
................................................................................................................................................................
2) zauważone trudności: ...............................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
3) podjęte lub potrzebne działania wspierające potrzeby dziecka: .......................................................................
...............................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
4) wskazówki dla rodziców: ..........................................................................................................................
...............................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
* Wpisać odpowiednio: przedszkole, oddział przedszkolny w szkole podstawowej, punkt przedszkolny, zespół wychowania przedszkolnego.
MEN-I/54/2
str. 2
3. Sprawności motorycznej i koordynacji wzrokowo-ruchowej
1)mocne strony dziecka: .............................................................................................................................
................................................................................................................................................................
2)zauważone trudności: ..............................................................................................................................
................................................................................................................................................................
3)podjęte lub potrzebne działania wspierające potrzeby dziecka: ......................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
4)wskazówki dla rodziców: .........................................................................................................................
................................................................................................................................................................
4. Samodzielności, w tym umiejętności wykonywania czynności samoobsługowych
1)mocne strony dziecka: .............................................................................................................................
................................................................................................................................................................
2)zauważone trudności: ..............................................................................................................................
................................................................................................................................................................
3)podjęte lub potrzebne działania wspierające potrzeby dziecka: ......................................................................
................................................................................................................................................................
4)wskazówki dla rodziców: .........................................................................................................................
................................................................................................................................................................
II. Potrzeby rozwojowe dziecka, w tym zauważone predyspozycje, uzdolnienia i zainteresowania
1)opis: .......................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
2)podjęte lub potrzebne działania służące ich rozwijaniu: ................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
3)wskazówki dla rodziców: .......................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
III. Dodatkowe spostrzeżenia o dziecku
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................................
…………………………………..
(data i podpis nauczyciela)
[ 139 ]
…………………………………
(pieczęć i podpis dyrektora)
Notatki