KOMENTARZ

KOMENTARZ
DO MAPY SOZOLOGICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N-33-96-C
SĘPÓLNO KRAJEŃSKIE
Opracował zespół w składzie:
Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Włodzimierz
Marszelewski
uregulowana w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku, głównie na potrzeby
gospodarki leśnej. Nadano jej przebieg prostoliniowy oraz trapezowy kształt przekroju
poprzecznego. Regulacja rzeki miała poprawić zdolności wytwórcze siedlisk leśnych,
zwiększyć ogólny przyrost i poprawić stan masy drzewnej, a także polepszyć warunki
stanu sanitarnego i biologicznego lasu oraz warunki komunikacyjne, a ponadto ułatwić
i obniżyć koszt prac odnowieniowych i pielęgnacyjnych. Przez ponad pół wieku cały
system melioracyjny związany z Orlą uległ zniszczeniu i dopiero po 2010 roku został
odbudowany (Marszelewski 2015).
W granicach analizowanego obszaru znajduje się zaledwie pięć jezior
o powierzchni przekraczającej 10 ha (Tabela 1). Do największych należą: Więcborskie
(198 ha) oraz Sępoleńskie (155 ha). Jeziora te położone są jednak tylko częściowo na
analizowanym obszarze. Powierzchnie pozostałych jezior nie przekraczają 50 ha.
Jezioro Więcborskie, którego głębokość maksymalna wynosi 18,5 m, jest także
jeziorem najgłębszym, chociaż najgłębsze miejsce w tym jeziorze znajduje się tuż
poza granicą analizowanego obszaru.
Tabela 1. Jeziora i ich cechy morfometryczne.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO OBSZARU
Położenie fizycznogeograficzne
Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizycznogeograficzne opracowanym przez
Kondrackiego (2000) obszar objęty arkuszem Sępólno Krajeńskie położony jest
w granicach podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (314) i makroregionie
Pojezierza Południowopomorskie (314.6). Cały obszar mapy przynależy do
wymienionego makroregionu i można wyróżnić na nim tylko jeden mezoregion –
Pojezierze
Krajeńskie
(314.69).
Położenie
arkusza
na
tle
jednostki
fizycznogeograficznej i większych miejscowości przedstawia poniższa rycina.
Budowa geologiczna
Analizowany obszar położony jest na wschodnim skrzydle antyklinorium
pomorskiego o przebiegu NW–SE. Jego wypiętrzenie nastąpiło na przełomie kredy
górnej i paleogenu podczas fazy laramijskiej. Późniejsze ruchy tektoniczne miały
związek z tektoniką solną w efekcie której ukształtowane zostały tzw. poduszki solne,
m.in. pomiędzy Nakłem, Więcborkiem, Wyrzyskiem i Krajenką (Dadlez, Marek 1969;
Dadlez 1976). Wypiętrzone antyklinorium podlegało denudacji i peneplenizacji
w efekcie czego brak jest osadów paleocenu i eocenu. (Butrymowicz 1978,
Niewiarowski, Pasierbski 2003, Pasierbski, Niewiarowski 2000). W okresie oligoceńskim
miała tu miejsce transgresja i regresja morza, a w neogenie kształtowały się tu obszary
zabagnione. Największy zbiornik śródlądowy istniał tu w czasie miocenu górnego
i pliocenu w okresie powstawania warstw serii poznańskiej wykształconej w postaci
iłów i piasków kwarcowych z węglem brunatnym (miocen) i piasków, mułków i iłów
pstrych (pliocen). Deniwelacje w podłożu podczwartorzędowym osiągają tu 75 m, co
w znacznym stopniu kształtują zróżnicowane miąższości osadów czwartorzędowych,
np. w obniżeniu sępoleński wynosi ona 80,0–95,0 m, w części wschodniej koło Małej
Kolonii 36,0 m, w Borówkach 44,0 m, w Toninie 34,0 m, a w Obodowie około 52 m
(Niewiarowski, Pasierbski 2003). W strukturze osadów tego wieku dominują gliny
zwałowe, a następnie osady wodnolodowcowe, zastoiskowe i rzeczne.
Litostratygraficznie należą one do zlodowaceń kompleksu środkowopolskiego
i zlodowacenia Wisły. Osady interglacjalne (lubelski i eemski) zachowały się tu
fragmentarycznie. Generalnie w budowie osadów czwartorzędowych wyróżnia się tu
sześć poziomów glin zwałowych, najstarszy związany ze zlodowaceniem Odry, kolejne
trzy ze zlodowaceniem Warty, a najmłodsze pokłady glin odpowiadają transgresji
lądolodu podczas fazy leszczyńskiej ostatniego zlodowacenia i jego recesji podczas
subfazy krajeńsko-wąbrzeskiej (Niewiarowski, Pasierbski 2003). W cieplejszych
okresach późnego glacjału wytopiły się w większości bryły pogrzebanego martwego
lodu, a w jego zimniejszych fazach tworzyły się pokrywy denudacyjne (peryglacjalne).
Zagłębienia po bryłach martwego lodu oraz obniżenia rynien subglacjalnych
stopniowo wypełniane były osadami biogenicznymi w postaci kredy jeziornej, gytii oraz
torfów o zróżnicowanej miąższości od kilku do kilkudziesięciu metrów, np. w dnie rynny
Sępolenki osady jeziorne osiągają miąższość 36,5 m.
Ukształtowanie powierzchni terenu i geomorfologia
Obszar arkusza znajduje się w centrum Wysoczyzny Krajeńskiej. Ukształtowanie
jej powierzchni charakteryzuje się bardzo urozmaiconą rzeźbą młodoglacjalną
związaną z pobytem ostatniego lądolodu tj. zlodowacenia wisły (Andrzejewski 2001,
Murawski 1969, Niewiarowski, Pasierbski 2003, Pasierbski, Niewiarowski 2003).
Maksymalne deniwelacje względne osiągają tu około 60 m, najwyższe miejsce
występuje na wysokości 161,6 m n.p.m. w obrębie masywu moren czołowych
w pobliżu Jastrzębca, natomiast najniższy, 100,4 m n.p.m. usytuowany jest w rynnie
rzeki Sępolna przy wschodniej granicy analizowanego obszaru. W rzeźbie powierzchni
dominują wysoczyzny morenowe o zróżnicowanym udziale form wypukłych i wklęsłych.
Wysoczyzna morenowa płaska tworzy rozległy obszar w północnej części między
rynną Sępolnej na południu i rynną Kamionki na północy. Wysoczyzna morenowa
falista występuje w dwóch płatach tj. koło Sępólna Krajeńskiego oraz w rejonie
Grochowca. Największy obszar zajmuje w południowo-wschodniej części arkusza
gdzie występuje znaczna ilość drumlinów lub form drumlinopodobnych, (okolice
Obodowa, Sośna i Tonina), (Pasierbski 1994). Moreny czołowe akumulacyjne
występują w okolicy wsi Niechorz i na południe od Śmiłowa, natomiast moreny czołowe
spiętrzone tworzą dwa ciągi, tj. moreny więcborskie (Więcbork – Jastrzębiec i Dalkowo
– Wielowicz) oraz moreny południowowięcborskie (na zachód od Grochowca),
(Pasierbski 1996). Osobliwością krajobrazową są tu liczne kręte i wydłużone formy
ozowe (Galon 1952, Murawski 1969), które powstały w wyniku subglacjalnej, erozyjnoakumulacyjnej działalności wód roztopowych. Najciekawsze z nich to m.in. oz
Szynwałd – Przepałkowo, Płosków – Wielowiczek. Niektóre z nich z uwagi na
wyjątkowe walory krajobrazowe zasługują na objęcie ich ochroną np. jako stanowiska
dokumentacyjne, lub zespoły przyrodniczo krajobrazowe. Ich głównym zagrożeniem
jest eksploatacja kruszywa, która sprawia, że wiele z form ozowych obecnie stanowi
negatywy dawnych form wypukłych. Ozom często towarzyszą kemy, największy z nich
występuje na wschód od Sośna. Bardzo charakterystycznym elementem rzeźby tego
terenu są ponadto liczne rynny subglacjalne. Dominują rynny marginalne
wykorzystywane przez rzeki np. Kamionki, Sępolnej i rynna na południe od Więcborka,
która zajmuje jezioro Więcborskie i Śmiałowskie. Krótsze rynny o przebiegu N–S, SW–
NE i NW–SE zlokalizowane są w północnej części arkusza. Zarówno zagłębienia rynien
polodowcowych (subglacjalnych) jak i licznych obniżeń wytopiskowych konserwowane
były przez bryły martwego lodu, który w większości uległ degradacji (wytopieniu)
w ciepłym okresie późnego glacjału tj. w Allerödzie około 12 tys. lat temu. Rozwój
zsandrów na analizowanym arkuszu jest stosunkowo niewielki. Towarzyszą najczęściej
rynnom, tak jak w przypadku największego, który tworzy szlak sandrowy Sępolnej.
W strefach krawędziowych rynien i dolin, występują liczne rozcięcia o charakterze
parowów, dolinek i niecek denudacyjnych, które rozwijały się głównie w zimnych
okresach późnego glacjału, u wylotu których w niektórych miejscach ukształtowały się
stożki napływowe.
Wody powierzchniowe
Główną rzeką arkusza jest Sępolna, dopływ Brdy (długość całkowita 41,2 km,
powierzchnia zlewni 196 km2). Górny jej odcinek znajduje się poza obszarem objętym
arkuszem mapy. W obrębie analizowanego obszaru wypływa z jeziora Sępoleńskiego
i po przepłynięciu przez kolejne jezioro (Niechorz) płynie w kierunku wschodnim
szeroką doliną rynnową. Dno koryta charakteryzuje się nieregularnym kształtem
i posiada szerokość średnią około 5 m. Wzdłuż jej biegu znajdują się dwa obiekty
hydrotechniczne: Mała Elektrownia Wodna poniżej wypływu z Jeziora Sępoleńskiego
(wysokość piętrzenia 3,05 m), oraz zastawka przy młynie w miejscowości Niechorz.
Rzeka Orla (długość całkowita 68,3 km, powierzchnia zlewni 325 km2) jest
dopływem Łobżonki. W obrębie analizowanego obszaru znajduje się jedynie jej górny
odcinek o długości około 16 km, który przecina rozległe i cenne z przyrodniczego
punktu widzenia obszary torfowiskowe, m.in. Messy (z fragmentami boru bagiennego
i boru świeżego) oraz Łąki Mazurskie. Z tego też powodu charakterystyczną cechą
tego cieku jest brunatne zabarwienie spowodowane dużą zawartością związków
humusowych (nawet do ponad 20 mg/l), zwłaszcza podczas roztopów. Orla została
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
Nazwa jeziora
Sępoleńskie
Niechorz
Dziedno
Więcborskie
Śmiłowskie
Wys.
[m
n.p.m.]
112,8
108,7
126,1
108,3
108,4
Powierzchnia [ha]
IRŚ
KJP
AJP
156,3
43,8
194,0
26,0
157,5
35,0
34,5
195,0
23,5
156,30
43,80
28,00
194,00
26,00
planimetr
154,46
40,00
26,00
198,85
26,20
Objętość
[tys. m3]
7501,60
1919,80
616,00
16206,20
1182,40
Głęb.
śred.
[m]
4,80
4,40
2,20
8,40
4,50
Głęb.
maks.
[m]
10,90
12,30
3,90
18,50
10,80
IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
KJP – Katalog Jezior Polski A. Choiński (2006)
AJP – Atlas Jezior Polski, praca zbiorowa pod red. J. Jańczaka (1997)
Wody podziemne
W obrębie analizowanego obszaru wyróżniono dwa użytkowe poziomy wodonośne:
czwartorzędowe i paleogeńsko-neogeńskie. Ewentualne poziomy mezozoiczne nie zostały
dotychczas rozpoznane (Lubowiecki 2000; Lubowiecki, Kreczko 2000).
Czwartorzędowe piętro wodonośne składa się z dwóch połączonych ze sobą
poziomów (górnego i dolnego), które tworzą jeden system wodonośny. Poziom górny
występuje na większości analizowanego obszaru, na różnych głębokościach (od kilku
do około 40 m), w piaskach i żwirach zlodowacenia warty i zlodowacenia wisły. Jest on
połączony z poziomem dolnym m.in. poprzez okna hydrogeologiczne. Dolny poziom
znajduje się na głębokości od około 40 do ponad 80 m w piaskach i żwirach
pochodzących z okresu zlodowacenia warty (Lubowiecki 2000; Lubowiecki, Kreczko
2000). Posiada on największe znacznie gospodarcze na omawianym obszarze.
Poziom paleogeńsko-neogeński znajduje się na całym obszarze na głębokości 100–
130 m, a jego zwierciadło stabilizuje się na głębokości od kilku do ponad 30 m. Wody
tego poziomu znajdują się w mioceńskich piaskach drobnoziarnistych. Rozpoznanie
poziomu oligoceńskiego jest słabe i nie posiada on znaczenia użytkowego.
Dynamika i skład chemiczny wód czwartorzędowych obserwowane są przez PIGPIB w punkcie badawczym w Więcborku. Jest to studnia wiercona o głębokości 45,1 m,
w której głębokość ustalonego zwierciadła wody wynosi 7,00 m (Marszelewski 2015).
Gleby
Zróżnicowana rzeźba terenu, utwory powierzchniowe oraz uwarunkowania
klimatyczne mają zasadniczy wpływ na wykształcenie się charakteru pokryw
glebowych i ich przydatność rolniczą. Pokrywa glebowa na analizowanym arkuszu jest
zróżnicowana. W południowej jego części głównie w okolicy miejscowości Rogalin
znaczne powierzchnie zbudowane są od powierzchni z glin zwałowych
wykształconych w postaci glin lekkich, średnich i ciężkich, lokalnie z piasków
gliniastych mocnych i lekkich. Na tych obszarach, wykształciły się żyzne gleby
brunatne, właściwe, wyługowane i kwaśne oraz czarne ziemie o wysokich klasach
bonitacyjnych. Gleby te stanowią kompleksy orne o wysokiej przydatności rolniczej
zaliczanych do kompleksów pszennych bardzo dobrych i dobrych oraz zbożowo
pastewnego, mocnego. Na pozostałym obszarze pokrywa glebowa ma bardzo
mozaikowy układ. Dominują gleby wykształcone na piaskach gliniastych lekkich
i mocnych zaliczane do gleb brunatnych właściwych i pseudobielicowych należących
do kompleksu żytniego bardzo dobrego i dobrego. Tylko lokalnie występują tu gleby
wykształcone na piaskach słabo gliniastych, gleby brunatne wyługowane, należące do
kompleksu żytniego słabego i bardzo słabego. Znaczne powierzchnie, głównie
w centralnej części analizowanego obszaru w otoczeniu jezior lub w dnach zagłębień
zajmują najczęściej osady organogeniczne (torfy) i w związku z tym gleby torfowe
i murszowo-torfowe. Są to tereny trwałych użytków zielonych, bardzo dobrych,
średnich lub słabych. Podobny charakter mają fragmenty równiny zalewowej rzeki
Sępolenki zbudowane od powierzchni z mad rzecznych. Lokalnie występujące
kompleksy leśne wykorzystują gleby pseudobielicowe i brunatne właściwe
wykształcone na piaskach luźnych i słabo gliniastych tworząc kompleks żytni bardzo
słaby lub żytnio łubinowy, a więc o niewielkiej przydatności rolniczej. Niektóre
kompleksy lasów liściastych wykorzystują także podmokłości terenowe np. Rezerwat
Wąwelno, na północ od Łąk Mazurskich, w otoczeniu kanału Orla. W skrajnie
północnej części obszaru, jedynie w okolicy miejscowości Skarpa, Włościbórz, Płocicz
zlokalizowanych jest kilka zwartych kompleksów żyznych gleb brunatnych, o wysokich
klasach bonitacyjnych zaliczanych do kompleksów pszennych bardzo dobrych
i dobrych oraz żytnich bardzo dobrych. Na analizowanym arkuszu obszary gruntów
ornych należące do 1 i 2 klasy kompleksów przydatności rolniczej, występujące
głównie w południowej części analizowanego arkusza podlegają ochronie (Mapa
glebowo-rolnicza…1980).
Szata roślinna
Naturalne zbiorowiska roślinne omawianego obszaru wykształciły się stopniowo
w okresie późnego glacjału ostatniego zlodowacenia. Czynnikiem współcześnie
decydującym w dużym stopniu o przebiegu zmian i kierunków rozwojowych szaty
roślinnej na Pojezierzu Krajeńskim jest poziom wód gruntowych, a także ukształtowanie
i rzeźna terenu, typ i rodzaj gleby oraz panujące warunki klimatyczne (Boiński 1973).
Według geobotanicznego podziału Polski (Szafer, Zarzycki 1972) analizowany
obszar leży w granicach Państwa Holarktydy, Obszaru Eurosyberyjskiego, Prowincji
Niżowo-Wyżynnej-Środkowoeuropejskiej, Dziale Bałtyckim (A), Poddziale Pas Równin
Przymorskich i Wysoczyzn Pomorskich (A1), Krainie Pomorski Pas Przejściowy (6),
Okręgu Borów Tucholskich (c) na wschodzie i Okręgu Wysoczyzny Złotowskiej na
zachodzie (b).
Zgodnie z podziałem Polski na regiony geobotaniczne zaproponowanym przez
Matuszkiewicza (2002) arkusz położony jest w Dziale Brandenbursko-Wielkopolskim
(B), Krainie Notecko-Lubuskiej (B.1), Okręgach – Złotowsko-Chojnickim (B.1.4)
w części zachodniej oraz Nakielskim (B.1.5) w części wschodniej. W ramach
pierwszego wymienionego okręgu wyróżnić można 2 podokręgi – Gronowski (B.1.4.c)
oraz Więcborski (B.1.4.d), a w ramach drugiego tylko jedną jednostkę – Podokręg
Wąwelski (B.1.5.b).
Opracowana przez Tramplera i in. (1990) regionalizacja przyrodniczo-leśna,
oparta na podstawach ekologiczno-fizjograficznych, wydziela regiony o podobnych
warunkach dla hodowli lasu. Według tego podziału obszar arkusza leży w całości
w Krainie Wielkopolsko-Pomorskiej (III) i Dzielnicy Pojezierze Krajeńskie (III.2).
Zbiorowiska wodne i bagienne, a także zbiorowiska torfowiskowe stanowią
najbardziej naturalny charakter spośród opisanych zbiorowisk roślinnych obszaru
arkusza. Na uwagę zasługują występujące osobliwości flory w postaci roślin rzadkich
i zagrożonych, w tym wyszczególnionych na „Czerwonej liście zagrożonych roślin
naczyniowych w Polsce” oraz objęte ochroną gatunkową. Zaliczyć do nich można
gatunki spotykane na torfowiskach – rosiczka długolistna, żurawina błotna,
modrzewnica zwyczajna czy towarzyszące obszarom wodnym – grążel żółty oraz
grzybień biały, a także drzewa – cis pospolity oraz jarząb brekinia (Program Ochrony
Środowiska Powiatu…2012).
Obszary leśne stanowią około 17% powierzchni arkusza (niecałe 5 400 ha)
i występują nieregularnie w postaci kilku małych i zwartych kompleksów leśnych
występujących na całym opisywanym obszarze. Całość zarządzana jest przez
Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Toruniu i leży w zdecydowanej większości
w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Runowo. Niewielkich fragmenty na północnymzachodzie przynależą do Nadleśnictwa Lutówko, a na północnym-wschodzie do
Nadleśnictwa Zamrzenica (Mapa przyrodnicza…2003). Pod względem siedliskowym
dominują żyzne siedliska lasowe – las świeży oraz las mieszany świeży, a w części
zachodniej także bór mieszany świeży i bór mieszany bagienny. Pod względem
gatunkowym przoduje sosna pospolita oraz dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata
i olsza czarna. Na terenie leśnictwa Świdwie zachowały się jeszcze naturalne
fragmenty olsów (Carici elongatae-Alnetum), w których spotkać można zarówno olsy
w stadiach inicjalnych, jak i typowo wykształcone (Boiński 1973).
Z florystycznego punktu widzenia na uwagę zasługują stosunkowo licznie
występujące na obszarze arkusza cmentarze.
Klimat
Opisywany obszar jest położony w strefie klimatu umiarkowanie ciepłego –
przejściowego, który kształtowany jest na styku morskich mas powietrza znad Oceanu
Atlantyckiego oraz mas kontynentalnych znad Europy Wschodniej, a nawet Azji.
Ścieranie się tych głównych mas powietrza, przemieszczanie się różnych ośrodków
barycznych oraz frontów atmosferycznych powoduje w tym rejonie dużą zmienności
pogody oraz warunków klimatycznych z roku na rok. Biorąc pod uwagę podział
obszaru Polski na regiony klimatyczne według Wosia (1999), analizowany obszar
usytuowany jest w centralnej części regionu Chełmińsko-Toruńskiego. Na tle
sąsiednich regionów klimatycznych wyróżnia się on nieco większą częstością
występowania dni z pogodą bardzo ciepłą z dużym zachmurzeniem. Dni takich
średnio w roku jest tutaj ponad 16. Charakterystyczne są tutaj także dni przymrozkowe
bardzo chłodne, z dużym zachmurzeniem bez opadów. Na podstawie Atlasu Klimatu
Polski (Lorenc 2005) można stwierdzić, iż w latach 1971–2000 na tym obszarze średnie
ciśnienie atmosferyczne wynosiło 1015–1016 hPa, dominowały wiatry z sektora
zachodniego, o dość znacznej prędkości (średnio 3,5–4,0 m/s), usłonecznienie sięgało
1550–1650 godz/rok, a średnia temperatura powietrza była dość wysoka i wynosiła
około 8,0o C. Jest to region o niskiej sumie rocznej opadów (około 550 mm).
Urozmaicona orografia terenu oraz zróżnicowane pokrycie szatą roślinną sprzyja
formowaniu się lokalnych warunków topoklimatycznych.
FORMY OCHRONY ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Opisywany obszar charakteryzuje się umiarkowanym bogactwem występowania
obiektów objętych ochroną prawną. Gleby chronione posiadają znaczący udział wśród
gruntów ornych. Wybrane fragmenty obszarów leśnych uznano za lasy ochronne.
W obrębie arkusza w całości występuje jeden niewielki powierzchniowo obszar
chronionego krajobrazu – Ozów Wielowickich oraz przechodzi granica innego – Doliny
rzeki Kamionki. Pierwszy z wymienionych obszarów chronionego krajobrazu utworzony
został w 1991 roku na fragmencie Pojezierza Krajeńskiego, na zachód od miejscowości
Sośno. Zajmuje powierzchnię 815 ha i charakteryzuje się występowaniem wyraźnych
form młodoglacjalnych, w tym szczególnie unikalnych w krajobrazie form pozytywnych
– ozów. Drugi z wyróżnionych, także o wyraźnych cechach młodoglacjalnych
zlokalizowany jest w skrajnie północno-wschodnim fragmencie arkusza i obejmuje
dolinę rzeki Kamionki wraz z otaczającymi ją łąkami i szuwarami (Mapa obszarów
chronionych…2001).
W zasięgu analizowanego arkusza mapy zlokalizowano 29 pomników przyrody
ożywionej (Tabela 2), kilkadziesiąt użytków ekologicznych obejmujących głównie
cenne obszary bagienne, jary, źródliska i fragmenty lasów, w tym dwa o znacznej
powierzchni, zespół przyrodniczo-krajobrazowy oraz rezerwat przyrody. Dodatkowo,
na dominującej powierzchni arkusza ustanowiono Krajeński Park Krajobrazowy.
Tabela 2. Pomniki przyrody.
Lp.*
Lokalizacja
1.
Skarpa
2.
Trzciny
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Dziechowo
Sępólno Krajeńskie
Sępólno Krajeńskie
Komierówko
Komierówko
Komierówko
Niechorz
Komierowo
Komierowo
Przepałkowo
Wałdówko
Mała Klonia
Przepałkowo
16.
Przepałkowo
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
Olszewka
Leśnictwo Świdwie
Leśnictwo Świdwie
Leśnictwo Świdwie
Leśnictwo Świdwie
Leśnictwo Świdwie
Sośno
Sośno
Sośno
Leśnictwo Wąwelno
Leśnictwo Wąwelno
Leśnictwo Wąwelno
Karolewo
Pomnik przyrody
klon jawor
klon zwyczajny, grab zwyczajny, dąb szypułkowy,
buk zwyczajny (15 szt.)
buk zwyczajny (8 szt.)
wierzba biała (3 szt.)
dąb bezszypułkowy
dąb szypułkowy (2 szt.)
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy (3 szt.)
dąb szypułkowy (3 szt.)
dąb bezszypułkowy, lipa drobnolistna (10 szt.)
cis pospolity
dąb szypułkowy "Krajan"
lipa drobnolistna, buk zwyczajny, jesion wyniosły (9 szt.)
dąb szypułkowy (2 szt.)
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy, buk zwyczajny, sosna zwyczajna,
jodła pospolita (5 szt.)
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy (2 szt.)
dąb szypułkowy (5 szt.)
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy
dąb szypułkowy (2 szt.)
dąb szypułkowy, buk zwyczajny, cis pospolity (4 szt.)
dąb szypułkowy
lipa drobnolistna (3 szt.)
jarząb brekinia (3 szt.)
jarząb brekinia (4 szt.)
jarząb brekinia (4 szt.)
buk zwyczajny, sosna wejmutka
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
W południowo-wschodniej części arkusza, w niewielkim kompleksie leśnym na
południe w odległości około 2 km od miejscowości Sośno, położony jest rezerwat leśny
Wąwelno. Ten położony w Nadleśnictwie Runowo, o powierzchni 4,72 ha rezerwat
częściowy utworzony został już w 1958 roku. Celem prawnej ochrony jest fragment
lasu liściastego o charakterze naturalnym porastający moreny poprzecinane licznymi
zabagnionymi zagłębieniami. Dominującym w rezerwacie zbiorowiskiem roślinnym jest
grąd subatlantycki, a niewielką powierzchnię zajmuje łęg wiązowo-jesionowy. Na
powierzchni chronionej spotkać można także sędziwe okazy buków, dębów oraz
jesionów, a także występują cztery stanowiska jarzębu brekinii (Rąkowski 2005).
W północnej i zachodniej części arkusza występuje znaczny fragment
Krajeńskiego Parku Krajobrazowego. Park ten utworzony został w 1998 roku w celu
ochrony cennej pod względem przyrodniczym i krajobrazowym centralnej części
Pojezierza Krajeńskiego. Wśród lasów zajmujących około 30% powierzchni parku
dominują drzewostany liściaste, w tym lasy bukowe z buczyną oraz lasy dębowograbowe z jaworem, lipą i klonem. Na obszarze parku można też spotkać zbiorowiska
bagienne, olsy i łęgi, a także podlegające ochronie brekinie (Rąkowski i in. 2004).
Na terenie Krajeńskiego Parku Krajobrazowego, tuż przy zachodniej granicy
arkusza wyróżniono zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Messy”. Obszar ten
o łącznej powierzchni 625 ha obejmuje ochroną zwarty kompleks torfowisk z cenną
roślinnością torfowiskowo-bagienną oraz stanowiska lęgowe ptaków, w tym żurawia
(Rąkowski i in. 2004).
W obrębie arkusza występuje 14 ujęć wód podziemnych oraz ustanowiono strefę
ochronną zarówno dla wód śródlądowych, jak i podziemnych. Na opisywanym obszarze
nie wytypowano obszarów najwyższej ochrony w obrębie głównego zbiornika wód
podziemnych (Kleczkowski 1990) oraz nie udokumentowano złóż surowców mineralnych.
DEGRADACJA KOMPONETÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Degradacja powierzchni terenu
Obszary narażone na denudację naturogeniczną i uprawową występują głównie
w środkowej i północnej części arkusza. Koncentrują się one głównie wzdłuż
nachylonych zboczy systemu rynnowego wykorzystywanego przez rzekę Sępolną oraz
kilkoma zwartymi obszarami wysoczyzny morenowej falistej na południowy-zachód
i północny-wschód od Sępólna Krajeńskiego. W południowej części arkusza obszary te
występują w postaci niewielkich enklaw, np. na południe od jeziora Więcborskiego i od
miejscowości Tonin, oraz w rejonie Suchorączek i na północ od Sośna.
Lokalna degradacja rzeźby terenu zachodzi także w obrębie licznych czynnych
wyrobisk materiałów budowlanych. Trzy z nich znajdują się w rejonie Śmiłowa,
a kolejne na wschód od nich w okolicach Ostrówka, Toninka i Kamionki. W środkowej
części takie formy degradacji powierzchni terenu spotkać można w okolicy Grochowca
i na północ od Piaseczna oraz Włościborza.
Skupiska składowisk surowców rolniczych zlokalizowane są w pobliżu większych
miejscowości, np. Śmiłowa, Jastrzębca, Wielowicz, Wysokiej Krajeńskiej i Zboża na
południu oraz Dziedna, Obodowa, Komierowa, Niechorza, Trzciany, Włościborza,
Wałdowa i Wielkiej Kolonii w części północnej. Ponadto, składowiska tych surowców
występują w rejonie Huty, Rogalina, Małej Kloni i Sikorza. Składowisko surowców
przemysłowych zlokalizowano na południe od Sępólna Krajeńskiego. W miejscowości
tej spotkać można także trzy składowiska paliw stałych oraz stację paliw. Dodatkowo
składowiska paliw stałych dotyczą miejscowości – Komierowa i Sośna, a czynne stacje
paliw są jeszcze obecne w Wałdowie i Sośnie.
W obrębie arkusza zarejestrowano jedno kontrolowane składowiska odpadów
komunalnych. Zlokalizowane jest one w miejscowości Włościbórek, na wschód od
Sępólna Krajeńskiego. Składowisko Odpadów Innych niż Niebezpieczne i Obojętne
zarządzane jest przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Sępólnie Krajeńskim i na jego
terenie unieszkodliwiane są odpady z terenu całej gminy. Posiada ono jedną
eksploatowaną kwaterę składowania, uszczelnioną izolacją syntetyczną i wyposażoną
w system zbierania odcieków (Odpady komunalne na terenie województwa…2006).
Wypełnienie składowiska szacuje się na 79% (Raport o stanie środowiska…2013).
Wylewisko ścieków i odpadów komunalnych zinwentaryzowano w Komierowie.
W okolicach większości miejscowości oraz niejednokrotnie poza strefą
zamieszkania występują cmentarze.
Degradacja gleb
Gleby występujące na obszarach wysoczyznowych są intensywnie
eksploatowane rolniczo i narażone na degradację naturogeniczną i uprawową.
W strefach znacznych nachyleń zboczy, m.in. w dolinie Sępolnej i rzeki Kamionki,
a także w obrębie wysoczyzny morenowej falistej na południowy-zachód i północnywschód od Sępólna Krajeńskiego są zerodowane. Podobna sytuacja spotykana jest na
południe od jeziora Więcborskiego, okolicach Tonina i środkowej części arkusza – na
północ od Sośna. Tereny te w przyszłości należałoby przeznaczyć pod nieznaczne
zadrzewienia.
W obrębie obszarów wysoczyznowych lokalnie występują też gleby zakwaszone,
m.in. w okolicy Śmiłowa, Świdwa, Trzcian i Teklanowa. Z kolei gleby zasolone pojawiają
się w rejonie miejscowości Huta i Sośna.
W rejonie większych miejscowości występują gleby przekształcone
antropogenicznie. Dotyczy to głównie Sępólna Krajeńskiego oraz mniejszych
miejscowości, takich jak: Więcbork, Rogalin, Sośno, Wielowicz, Dziedno oraz Wałdowo
i Skarpa. Większość z nich jest zanieczyszczona i ma przekształcony profil glebowy.
Degradacja lasów
Lasy są trwałym i ważnym elementem szaty roślinnej, który istotnie oddziaływuje
na krajobraz obszaru. Oddziaływanie to jest zróżnicowane i wynika z wyspowego
charakteru powierzchni leśnych. Zwarte kompleksy leśne o małych powierzchniach
występują jedynie w dolinie i w otoczeniu rzeki Sępolnej, na północ od Łąk Mazurskich
oraz na południe i północ od Sośna. Cechują się one dobrym stanem zdrowotnym,
a drzewostany należą do klasy słabych uszkodzeń. Głównymi przyczynami uszkodzeń
aparatu asymilacyjnego są czynniki biotyczne – choroby grzybowe, głównie bakteryjne
i wirusowe. Różnorodność siedliskowa i gatunkowa lasów opisywanego obszaru
pozytywnie wpływa na ich stan zdrowotny oraz na odporność na czynniki
antropogeniczne. Nie uchroniło to jednak lasów, szczególnie jesionów w leśnictwie
Wąwelno przed skutkami porywistych wiatrów, które miały miejsce w pierwszej połowie
stycznia 2015 roku powodując powstanie prawie 4000 m3 wykrotów i złomów.
Degradacja wód powierzchniowych
Na obszarze objętym opisywanym arkuszem funkcjonują dwie kompleksowe
oczyszczalnie ścieków komunalnych zlokalizowane w Sępólnie Krajeńskim
i Więcborku. Druga z wymienionych oczyszczalni ścieków dostarcza do rzeki Orli
ładunek ścieków oczyszczonych już na sąsiednim arkuszu. Podstawowe dane
o zrzutach tej oczyszczalni i kierunku ścieków przedstawia Tabela 3.
Na podstawie wyników badań rzeki Sępolnej w profilu Motyl przeprowadzonych
przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy należy stwierdzić,
że rzeka ta charakteryzuje się umiarkowanym potencjałem ekologicznym, a ocena
fizyko-chemiczna dokonana w 2012 roku wskazuje na poziom poniżej potencjału
dobrego. Oznacza ta, że Sępolna nie spełnia wymogów rzeki o dobrym potencjale
ekologicznym. W przypadku górnego odcinka Orli sytuacja jest jeszcze gorsza. Orla
w profilu Więcbork posiada słaby potencjał ekologiczny, a ocena fizyko-chemiczna jest
podobna jak w przypadku Sępolnej (Tabela 4), czyli poniżej potencjału dobrego. Stan
czystości obu głównych cieków jest więc niezadowalający i wymaga poprawy, co –
mając na uwadze rolniczy charakter ich zlewni – nie jest zadaniem łatwym. W latach
ostatnich obserwuje się jednak niewielką poprawę stanu czystości tych cieków (Raport
o stanie środowiska…2013).
Tabela 3. Ważniejsze zrzuty ścieków.
Lp.*
Miejscowość
Zakład
1.
Sępólno
Krajeńskie
2.
Więcbork
Zakład Gospodarki
Komunalnej
Zakład Gospodarki
Komunalnej
Rodzaj
ścieków
Ilość [m3/d]
Urządzenie
oczyszczające
Kierunek
zrzutu
komunalne
1301,00
kompleksowa
rzeka
Sępolenka
komunalne
2000,00
kompleksowa
rzeka Orla
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Rozpoznanie stanu czystości oraz stanu ekologicznego jezior na analizowanym
obszarze jest ograniczone do dwóch największych obiektów: jeziora Sępoleńskiego
oraz jeziora Więcborskiego. Pierwsze z wymienionych posiada niekorzystnie
ukształtowaną i zagospodarowaną zlewnię i z tego powodu jest silnie narażone na jej
negatywne oddziaływanie (III klasa podatności na degradację). Jezioro to było badane
przez WIOŚ w Bydgoszczy wg dawnej metodyki (SOJJ) już w 1986 roku, a następnie
w 1998 i 2006 (Raport o stanie środowiska… 1994, 1999, 2007). We wszystkich tych
latach zakwalifikowano je zaledwie do III klasy czystości. Badania przeprowadzone
w 2009 wg aktualnej metodyki wskazały na słaby stan ekologiczny jeziora, a więc nie
spełnia ono wymogów Ramowej Dyrektywy Wodnej (Raport o stanie środowiska…
2010). Podobnie niekorzystnie oceniano w przeszłości jezioro Więcborskie, którego
stan czystości według SOJJ w 1994 roku nie odpowiadał normom. Było ono
zanieczyszczane, zarówno przez związki biogeniczne z obszarów rolniczych, jak
i ściekami odprowadzanymi bez oczyszczania i bez pozwolenia z indywidualnych
posesji zlokalizowanych w jego pobliżu (Gierszewski i in. 1994). Aktualnie jezioro to
charakteryzuje się zaledwie umiarkowanym stanem ekologicznym, co wskazuje jednak
na powolną poprawę jego cech biologicznych i fizyko-chemicznych.
Tabela 4. Stan czystości badanych cieków i jezior.
Ocena stanu
Kategoria podatności
ekologicznego
na degradację
umiarkowany
słaby
III*
III*
Jezioro
3.
III
Sępoleńskie
III*
słaby
III
Jezioro
n.o.n
4.
II
Więcborskie
III
umiarkowany
* klasa wyznaczona w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11.02.2004, klasyfikacja ta
zawiera 5 klas
n.o.n. nie odpowiada normom
Lp.
1.
2.
Rzeka lub jezioro
/ km biegu rzeki
Sępolna
Orla
Punkt pomiarowokontrolny
Motyl
Więcbork
Rok
2012
2012
1988
1998
2008
2009
1984
1994
2002
2011
Potencjalnym zagrożeniem dla rzeki Sępolnej jest zrzut ścieków oczyszczonych
z oczyszczalni komunalnej, a także spływ substancji biogenicznych z licznych
obszarów intensywnie wykorzystywanych rolniczo. Z kolei potencjalnymi zagrożeniami
dla jakości wód jeziora Sępoleńskiego są wody opadowe z Sępólna Krajeńskiego,
odprowadzane ze wschodniej części miasta, a także wody opadowe odprowadzane do
jeziora z zakładów rolnych.
Degradacja wód podziemnych
Pod względem chemicznym wody czwartorzędowe należą do typu HCO3-Ca
i charakteryzują się podwyższoną zawartość żelaza oraz manganu. Na podstawie
badań przeprowadzonych w 2013 roku przez PIG-PIB w Warszawie wody te zaliczono
do III klasy jaskości. Stwierdzono przekroczenia wymagań dotyczących jakości wód
przeznaczonych do spożycia w przypadku żelaza i manganu (Marszelewski 2015).
Jakość wód czwartorzędowych w Sępólnie Krajeńskim (ujęcie miejskie) była badana
w latach wcześniejszych przez WIOŚ w Bydgoszcz. Jakość badanych wód podziemnych
była zmienna, stąd też klasa czystości wynosiła w poszczególnych latach: 2000 – Ib; 2001
– II; 2002 – II; 2003 – III i 2004 – ponownie II (Marszelewski 2015).
Zagrożenie wód podziemnych związane jest przede wszystkim z intensywnym
rozwojem rolnictwa, w tym zwłaszcza jego chemizacją. Stosowanie nawozów
mineralnych, zwłaszcza na obszarach o przepuszczalności średniej, a także na
obszarach zmeliorowanych o przepuszczalności małej wraz z odpadami
pochodzącymi z zakładów rolnych i ferm hodowlanych skutkuje pogarszaniem się
jakości wód podziemnych w utworach czwartorzędowych. Stąd też należy chronić
szczególnie obszary wchodzące w skład stref ochrony pośredniej ujęć miejskich dla
Sępólna Krajeńskiego i Więcborka. W okolicach Wałdowa wyznaczono lej depresyjny.
Degradacja powietrza atmosferycznego
Analizowany obszar cechuje występowanie uciążliwych dziewięciu emitorów
pyłowych i gazowych do atmosfery (Tabela 5), z czego sześć w Sępólnie Krajeńskim
i jego bezpośrednim otoczeniu, a pozostałe w Niechorzu, Komierowie i Wielkiej Kłoni.
Największym emitorem zanieczyszczeń gazowych jest Zakład Produkcyjny Projprzem
w Sępólnie Krajeńskim, natomiast pyłów Gospodarstwo Rolne Kamienica w Wielkiej
Kloni. Zakład Utylizacji Odpadów Poubojowych PPH Hetman w Sępólnie Krajeńskim
jest lokalnym źródłem emisji odoru.
W sezonie grzewczym zagrożenie stanowią źródła niskiej emisji gazów i pyłów
z terenów zabudowanych, głównie z okolic Więcborka, Śmiłowa, Jastrzębca, Rogalina,
Huty, Sośna, Wielowicza, Suchorączek, Zboża, Grochowca, Płocicz, Trzcian,
Włościborza, Skarpy i Wałdowa.
Miejscowość
Zakład
1.
Wielka Klonia
Sępólno
Krajeńskie
Sępólno
Krajeńskie
Sępólno
Krajeńskie
Komierowo
Sępólno
Krajeńskie
Sępólno
Krajeńskie
Niechorz
Sępólno
Krajeńskie
Kamienica Sp. z o.o.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Kapost Sp. z o.o.
Projprzem S.A.
Emisja w t/rok
Źródło
gazy
gazy
hałasu
pyły
z CO2
bez CO2
2,361 955,754 330,754
0,873
113,44
Źródło
odoru
-
49,78
-
-
1,462 2 833,670 2 696,560
-
-
PPUH Acer
0,13
569,72
569,72
-
-
SM Krokus
0,354
722,602
252,002
-
-
Remtor Sp. z o.o.
0,028
18,47
1,32
-
-
0,06
1,869
1,869
-
-
0,215
439,153
153,153
-
-
0
0
0
-
+
Fabryka Mebli
Latzke sp. z o.o.
SM Krokus
PPH HETMAN
Stan środowiska przyrodniczego analizowanego arkusza wynika z funkcjonowania
jednego dominującego geoekosystemu – wysoczyzny morenowej, lokalnie porozcinanej
niewielkimi powierzchniami sandrowymi oraz systemem rynien subglacjalnych
i stosunkowo rozległych obniżeń wytopiskowych.
Wymieniony geokompleks zasadniczo odzwierciedla antropopresję tego obszaru.
Najbardziej przekształcone obszary dotyczą intensywnie eksploatowanej rolniczo
wysoczyzny morenowej, czemu sprzyjają stosunkowo dobre kompleksy orne
o wysokiej przydatności rolniczej. Spowodowało to zanik powierzchni leśnych na
większości powierzchni arkusza, z wyjątkiem ich zwartych enklaw w środkowej
i południowej części.
Występujące kompleksy leśne charakteryzują się stosunkowo dobrym stanem
zdrowotności. Północno-zachodni fragment arkusza cechujący się ciekawymi walorami
krajobrazowymi, które kształtuje m.in. system rynien subglacjalnych z jeziorami
wchodzi w skład Krajeńskiego Parku Krajobrazowego.
Większość zagrożeń i problemów w funkcjonowaniu środowiska przyrodniczego
w skali całego arkusza wynika z intensywnej gospodarki rolnej.
Stan ekologiczny wybranych komponentów środowiska przyrodniczego, w tym
wód powierzchniowych, za wyjątkiem jeziora Sępoleńskiego, wód podziemnych,
powietrza atmosferycznego oraz lasów i gleb jest zadawalający. Stan ekologiczny
głównego cieku arkusza – Sępolenki jest umiarkowany, natomiast ocena
bakteriologiczna jest zadawalająca.
Największe zagrożenia związane są z gospodarowaniem wody na rozległym
i cennym pod względem przyrodniczym obszarem nazywanym „Messy” i „Łąki
Mazurskie”. Na początku lat 50. XX wieku obszar ten został zmeliorowany. W wyniku
przeprowadzonych prac nastąpiło obniżenie poziomu wód gruntowych, a także
poziomu wody w Jeziorze Radońskim (miejsca wypływu rzeki Orli). Obszar został
osuszony, w tym także siedliska wilgotne. Rozwinęły się procesy murszenia torfów,
a także okresowo zaczęła wysychać rzeka Orla. W jej korycie – oprócz roślin zielnych
i bylin – pojawiły się krzewy i drzewa, które spowodowały zarośnięcie koryta nie tylko
Orli, ale także jej dopływów. Pod koniec XX wieku (pomimo przeprowadzonej w latach
70. XX wieku renowacji urządzeń melioracyjnych) nastąpiła całkowita dekapitalizacja
rowów. W latach ostatnich Nadleśnictwie Runowo zrealizowało inwestycję pn.
„Renaturyzacja rzeki Orli w obrębie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Torfowisko
Messy” oraz renowacja urządzeń wodno-melioracyjnych na użytkach zielonych, gmina
Więcbork, powiat sępoleński”. Głównym jej celem było zatrzymanie negatywnych
procesów zachodzących w ekosystemach i zbiorowiskach roślinnych w obrębie
torfowisk. Przedmiotem inwestycji była renaturyzacja rzeki Orli oraz renowacja
urządzeń melioracyjnych. W ramach inwestycji przebudowano koryto rzeki Orli,
wybudowano doprowadzalniki i rów przerzutowy, odbudowano rowy melioracji
szczegółowej, wykonano budowle komunikacyjne i piętrzące (przepusty, przepustozastawki i stałe progi gabionowe), umocniono koryta na całej długości stosując opaskę
z kiszki faszynowej, a także wykonano rowów wprowadzające wodę z rzeki do
wysychających oczek wodnych. Przeprowadzone prace są dobrym przykładem
renaturalizacji rozległych i cennych obszarów przyrodniczych.
W otoczeniu niektórych miejscowości występują składowiska surowców, głównie
rolniczych oraz małe składowiska paliw. Przebiegające przez opisywany obszar linie
infrastruktury drogowej i kolejowej są lokalnymi emitorami hałasu i źródłem zróżnicowanych zanieczyszczeń. Liczne źródła niskiej emisji gazów i pyłów stanowią jedynie
miejscowe zagrożenie dla stanu środowiska.
WSKAZANIA DOTYCZĄCE KSZTAŁTOWANIA I OCHRONY ŚRODOWISKA
Analizowany obszar pełni przede wszystkich funkcję rolniczą. Z tego względu
istotnym zadaniem w zakresie ochrony środowiska na obszarach intensywnie
użytkowanych rolniczo jest ochrona gleb, a także wód powierzchniowych szkodliwymi
związkami związanymi z gospodarką rolną.
Do ważnych zadań w zakresie kształtowania i ochrony środowiska
przyrodniczego, zwłaszcza ekosystemów wodnych zaliczyć należy ochronę
i przeciwdziałanie degradacji wód powierzchniowych poprzez prowadzenie
odpowiedniej gospodarki wodno-ściekowej. Ważne jest też uzupełnienie kanalizacji
w większości miejscowościach.
Podstawą realizacji powyższych wskazań dotyczących kształtowania i ochrony
środowiska na opisywanym obszarze jest podniesienie poziomu kultury rolnej,
świadomości i odpowiedzialności za jakość i stan środowiska.
Innym ważnym zadaniem jest rozbudowa monitoringu stanu środowiska wraz
z diagnozowaniem jego źródeł zanieczyszczeń.
Do innych szczegółowych zadań w zakresie kształtowania i ochrony środowiska
zaliczyć można:
 dbanie o stan gruntów podatnych na denudację antropogeniczną i uprawową,
 zachowanie i funkcjonowanie drobnych hydrotopów, wysp leśnych i zadrzewień
śródpolnych przy jednoczesnym tworzeniu nowych,
 doskonalenie gospodarki odpadami, w tym polepszenie systemu odbioru odpadów
komunalnych i ich deponowaniem na istniejących składowisk,
 likwidację niekontrowanych miejsc odpadów w otoczeniu wsi na skraju lasów,
dbanie o zachowanie walorów turystycznych jezior i ich stref brzegowych,
 zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez stopniową wymianę
kotłowni węglowych na gazowe.
Należy rozważyć powołanie na terenie arkusza dwóch parków kulturowych –
Sępoleńskiego na północnym-zachodzie i Więcborskiego w południowym-zachodzie.
Formy te będą służyły ochronie krajobrazu kulturowego tego obszaru i jego zabytków
nieruchomych charakterystycznych dla regionalnej tradycji budowlanej i osadniczej.
Dodatkowo zasadne wydaje się także rozszerzenie zasięgu Krajeńskiego Parku
Krajobrazu w kierunku wschodnim (Plan zagospodarowania przestrzennego … 2003).
Szczegółowe wytyczne i wskazania dotyczące kształtowania i ochrony środowiska
przyrodniczego zawarte są w opracowywanych dla gmin strategiach rozwoju, planach
gospodarki odpadami oraz programach ochrony środowiska.
Literatura i materiały źródłowe
Tabela 5. Ważniejsze emitory przemysłowe zanieczyszczeń do atmosfery.
Lp.*
OGÓLNA OCENA STANU ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
I STOPNIA JEGO DEGRADACJI
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Na podstawie Raportu o stanie środowiska… (2013, 2012, 2011) na obszarze
analiz nie zanotowano przekroczenia dopuszczalnych stężeń dwutlenku węgla,
dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego.
Źródłem liniowych emisji zanieczyszczeń pyłowych, gazowych oraz hałasu jest
fragment drogi krajowej nr 25 (Koronowo – Człuchów) oraz wojewódzkiej nr 241
(Więcbork – Tuchola), a także linia kolejowa Więcbork – Chojnice.
Rodzaje przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko
Na terenie arkusza Sępólno Krajeńskie nie zinwentaryzowano inwestycji mogące
szczególnie szkodliwie oddziaływać na środowisko przyrodnicze. Przyszłą inwestycją
mogącą mieć negatywny wpływ na środowisko jest projektowany w zachodniej części
arkusza o przebiegu południkowym gazociąg wysokiego ciśnienia.
PRZECIWDZIAŁANIE DEGRADACJI ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Aktywność człowieka w zakresie przeciwdziałania degradacji środowiska
przyrodniczego polega na właściwym wprowadzaniu podstaw przyrodniczych
i proekologicznych do planowania przestrzennego oraz na umiejętnym stosowaniu
instalacji technicznych i procesów technologicznych ograniczających lub likwidujących
procesy degradacji środowiska. Działanie człowieka w tym kierunku obejmuje więc
cały szereg zabiegów, procesów, nakazów i zaleceń, także podniesienie świadomości
ekologicznej mieszkańców.
W dwóch miejscowościach – Sępólnie Krajeńskim i Więcborku zlokalizowane są
kompleksowe oczyszczenie ścieków. Żadna miejscowość występująca w obrębie arkusza nie
posiada łącznej kanalizacji sanitarno-burzowej. W pozostałych większych miejscowościach,
m.in. w Sępólnie Krajeńskim, Sikorzu, Dębinach, Sośnie, Rogalinie, Toninku, Wielkiej i Małej
Kloni oraz Dziednie występuje jedynie kanalizacja sanitarna. W pozostałych miejscowościach
kanalizacja ta obejmuje jedynie fragmenty miejscowości lub jest jej brak.
W obrębie arkusza zlokalizowano jedno kontrolowane składowiska odpadów
komunalnych. Na większości analizowanego obszaru gospodarka odpadami jest
uregulowana, co nie zmienia faktu konieczności zorganizowania kompleksowego
systemu gromadzenia, segregacji i wywozu odpadów.
Na obszarze arkusza brak jest punktów monitoringu środowiska przyrodniczego.
Andrzejewski L., 2001, Ukształtowanie powierzchni terenu oraz budowa geologiczna, [W:]
Przyroda Województwa Kujawsko–Pomorskiego. Bydgoszcz.
Boiński M., 1973, Lasy liściaste środkowej części Pojezierza Krajeńskiego, Stud. Soc. Sc.
Torunensis, Sec. D., vol. IX, nr 5.
Butrymowicz N., 1978, Objaśnienia do mapy geologicznej Polski 1:200 000, ark. Chojnice,
Wyd. A, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
Choiński A., 2006, Katalog Jezior Polski, Wyd. Naukowe UAM, Poznań.
Dadlez R., 1976 (red.), Perm i mezozoik niecki pomorskiej. Pr. Inst. Geol., 79.
Dadlez R., Marek S., 1969, Styl strukturalny kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego na
niektórych obszarach Niżu Polskiego, Kwart. Geol. T. 13, nr 3.
Galon R., 1952, Formy polodowcowe okolic Więcborka, Stud. Soc. Sc. Torunensis, Sec. C., vol.
I, nr 5.
Gierszewski P., Marszelewski W., Szczepanik W., 1994, Wpływ antropopresji na degradację
wody w Jeziorze Więcborskim (Poj. Krajeńskie), Przegl. Geogr. 66 (1/2).
Jańczak J., (red.), 1997, Atlas jezior Polski, T. 2., Bogucki Wyd. Naukowe, Poznań.
Kleczkowski A. S., 1990, Mapa obszarów GZWP w Polsce wymagających szczególnej ochrony
(1:500 000), Inst. Hydrogeol. i Geolog. Inż. AGH, Kraków.
Kondracki J., 2000, Geografia regionalna Polski, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Lorenc H., 2005, Atlas klimatu Polski, red. IMGW, Warszawa.
Lubowiecki W., 2000, Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000 wraz z objaśnieniami, arkusz
Więcbork. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
Lubowiecki W., Kreczko M., 2000, Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz
Mrocza, PIG, Warszawa.
Mapa glebowo-rolnicza woj. bydgoskie w skali 1:100 000, IUNG w Puławach, 1980.
Mapa obszarów chronionych, woj. kujawsko-pomorskie w skali 1:250 000, WOŚ Kuj-Pom. UW
w Bydgoszczy, Pracownia Kartografii Cyfrowej „Digikart”, Olsztyn, 2001.
Mapa przyrodnicza – Lasy Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu, 2003, Digikart,
Toruń-Olsztyn.
Marszelewski W. 2015, Komentarz do mapy hydrograficznej w skali 1:50 000, arkusz
N-33-96-C Sępólno Krajeńskie, Główny Geodeta Kraju, GEOMAT, Poznań.
Matuszkiewicz J. M., 2002, Zespoły roślinne Polski. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Murawski T., 1969, Mapa morfogenetyczna Wysoczyzny Krajeńskiej 1:100 000, IGiPZ PAN,
Toruń.
Niewiarowski W., Pasierbski M., 2003, Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski
w skali 1: 50 000, ark.240 Sępólno Krajeńskie, Wyd. Geol.
Odpady komunalne na terenie województwa kujawsko-pomorskiego – koncepcja
zagospodarowania, 2006, Maszynopis, Przedsiębiorstwo Usługowe EPRO, Toruń.
Pasierbski M., 1994, WDegree of disapperiance on the shape and origin of the basin on the
instancje of the middle part of Krajna Lakeland, Acta Univ. Nicolai Copernici, Geografia 28.
Pasierbski M., 1996, Więcborskie moreny czołowe w świetle nowych badań. Acta Univ. Nicolai
Copernici, Geografia 15.
Pasierbski M., 2003, Rzeźba, budowa wewnętrzna I mechanizm przekształceń więcborskiej
strefy marginalnej. Wyd. Top Kurier, Toruń.
Pasierbski M., Niewiarowski W., 2000, Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50 000,
ark 240 Sępólno Krajeńskie, Instytut Geologiczny.
Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko-pomorskiego, 2003,
Kujawsko-Pomorskie Biuro Planowania Przestrzennego i Regionalnego we Włocławku.
Program Ochrony Środowiska Powiatu Sępoleńskiego, Aktualizacja na lata 2012–2015
z perspektywą na lata 2016–2019, (autorzy: B. Wisniewska, T. Sobiecki, D. Szymańczak), 2012,
Maszynopis, Zarząd Powiatu w Sępólnie Krajeńskim.
Raport o stanie środowiska województwa bydgoskiego za rok 1993, 1994, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa bydgoskiego za rok 1998, 1999, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2006 roku, 2007, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2009 roku, 2010, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2010 roku, 2011, Biblioteka
REKULTYWACJA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2011 roku, 2012, Biblioteka
Na opisywanym obszarze nie stwierdzono żadnych widocznych form rekultywacji
środowiska przyrodniczego.
NIEUŻYTKI
Na obszarze objętym arkuszem mapy Sępólno Krajeńskie występuje kilka
obszarów nieużytków naturogenicznych, które położone są głównie w bezpośrednim
sąsiedztwie Sępelenki i jej doliny, a także występują na południe od jeziora Głęboczek.
Nieużytki antropogeniczne związane są z kolei z terenami poeksploatacyjnymi
surowców budowlanych w okolicach Piaseczna – na północny-zachód od Sępólna
Krajeńskiego.
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2012 roku, 2013, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Bydgoszcz.
Rąkowski G. (red.), 2005, Rezerwaty przyrody w Polsce Północnej, IOŚ-PIB, Warszawa.
Rąkowski G., Smogorzewska M., Janczewska A., Wójcik J., Walczak M., Pisarski Z., 2004, Parki
krajobrazowe w Polsce, IOŚ-PIB, Warszawa.
Szafer W., Zarzycki K., 1972, (red.) Szata roślinna Polski, Tom II, PWN, Warszawa.
Trampler T., Mąkosa K., Girżda A., Bąkowski J., Dmyterko E., 1990, Siedliskowe podstawy
hodowli lasu, PWRiL, Warszawa.
Woś A., 1999, Klimat Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
© Copyright by Mieczysław Kunz, Leon Andrzejewski, Włodzimierz Marszelewski
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu