Koordynacja polityki bud˝etowej Unii Europejskiej na przyk∏adzie

Zeszyty
Naukowe nr
669
2005
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Gra˝yna Holik
Katedra Polityki Ekonomicznej
i Programowania Rozwoju
Zygmunt Nowak
Katedra Polityki Ekonomicznej
i Programowania Rozwoju
Koordynacja polityki bud˝etowej
Unii Europejskiej na przyk∏adzie
paktu stabilnoÊci i wzrostu
1. Polityka ekonomiczna w warunkach integracji
Procesy międzynarodowej integracji gospodarczej przebiegają na ogół
w ramach ugrupowań integracyjnych. Aby proces taki mógł nastąpić, kraje tworzące ugrupowanie integracyjne muszą spełnić określone warunki, które proces
ten mogą ułatwić, a których niespełnienie proces ten może utrudnić lub nawet
uniemożliwić. Do warunków tych należy zaliczyć zwłaszcza: komplementarność
struktur gospodarczych integrujących się krajów, czyli wzajemne ich dopasowanie,
odpowiednią infrastrukturę, głównie o charakterze technicznym (komunikację),
oraz określoną prointegracyjną politykę gospodarczą. Ta ostatnia realizowana jest
w ramach określonych struktur instytucjonalno-organizacyjnych, których zadaniem jest m.in. jej koordynacja oraz inicjowanie, ułatwianie i swoiste organizowanie procesów integracyjnych1.
Dotychczasowa praktyka międzynarodowej integracji gospodarczej wskazuje,
że niezbędnymi warunkami dla prowadzenia procesów integracji są: komplementarność struktur gospodarczych oraz istnienie w integrujących się krajach
koniecznej infrastruktury. Natomiast trzeci warunek, w postaci sprzyjającej poli1
Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, pod red. E. Oziewicz, PWN,
Warszawa 2001, s. 18.
Grażyna Holik, Zygmunt Nowak
56
tyki gospodarczej, jest szczególnie istotny w wyższych formach integracji. Jego
spełnienie oznacza bowiem konieczność dopasowania celów, środków i narzędzi
zarówno wewnętrznej, jak i zagranicznej polityki ekonomicznej, począwszy od
koordynacji tej polityki, a skończywszy na wprowadzeniu polityki wspólnej2.
Przez koordynację polityki gospodarczej rozumie się zwykle podejmowane
wspólnie przez grupę państw działania zmierzające do formułowania polityki
gospodarczej3. Wśród większości ekonomistów panuje na ogół zgodność co do
zasadności koordynacji między krajami wchodzącymi w skład ugrupowania
integracyjnego (organizacji międzynarodowej), w przypadku których występują
duże współzależności gospodarcze. Wskazuje się tutaj na dwie grupy argumentów
przemawiających za istnieniem mechanizmów koordynacji:
– po pierwsze, umożliwiają one ograniczenie ryzyka ponoszenia kosztów polityki gospodarczej jednego państwa przez pozostałe kraje uczestniczące w danej
organizacji (ugrupowaniu),
– po drugie, koordynacja może zwiększać skłonność rządów do podejmowania
niepopularnych, lecz koniecznych działań służących rozwojowi gospodarczemu.
Mechanizmy koordynacji mogą się zasadniczo różnić między sobą. W skrajnym przypadku koordynacja mogłaby oznaczać ustanowienie ponadnarodowej
instytucji, której przekazane zostały uprawnienia rządów poszczególnych państw
w zakresie polityki gospodarczej. W innym przypadku koordynacja mogłaby się
ograniczać jedynie do wymiany informacji między rządami odnośnie do podejmowanych działań.
Państwa członkowskie Unii Europejskiej, zgodnie z art. 4 Traktatu o WE,
„zobowiązane są do przyjęcia polityki gospodarczej opartej na ścisłej koordynacji polityki państw członkowskich, rynku wewnętrznym i określeniu wspólnych
celów oraz prowadzonej w poszanowaniu zasady gospodarki otwartego rynku
i wolnej konkurencji, a także poszanowaniu następujących, kluczowych zasad:
stabilności cen, zdrowych finansów publicznych i stosunków pieniężnych oraz
stabilnego bilansu płatniczego”. Polityka ta koordynowana jest w ramach Rady
Europejskiej (art. 98, 99 Traktatu o WE)4 na podstawie „Ogólnych wytycznych
polityki gospodarczej” (OWPG). Ogólne wytyczne w sprawie polityki gospodarczej są wydawane przez Radę UE corocznie, poczynając od 1993 r., i są podstawowym instrumentem jej koordynacji. Stanowią one dokument określający główne
kierunki polityki gospodarczej, przy zachowaniu kompetencji poszczególnych
państw członkowskich odnośnie do szczegółowego kształtowania tej polityki i jej
2
P. Bożyk, J. Misala, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1999, s. 510.
T. Ciszak, Koordynacja polityki gospodarczej w Unii Europejskiej, Biuletyn Analiz 2000,
nr 10, www.biuletyn.ukie.gov.pl
4
W. Weidenfeld, W. Wessels, Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej, Wydawnictwo „Wokół Nas”, Gliwice 2002, s. 175.
3
Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…
57
realizacji. Zakres metod koordynacji obejmuje: wymianę informacji, wspólne
oceny sytuacji gospodarczej, wspólnie uzgadniane zasady i cele polityki, wspólnie
uzgadniane działania5. O ile w większości przypadków mają one niezobowiązujący charakter, to np. w dziedzinie polityki fiskalnej są wiążące dla członków
ugrupowania.
Komisja Europejska dokonuje co roku w specjalnym raporcie gospodarczym
przeglądu realizacji wytycznych przez poszczególne kraje członkowskie. W przypadku gdy polityka gospodarcza państwa członkowskiego nie jest zgodna z ogólnymi wytycznymi lub stanowi zagrożenie dla właściwego funkcjonowania unii
gospodarczej i walutowej, Rada – na mocy art. 94 TWE – może skierować do tego
państwa zalecenia dotyczące koniecznej korekty i – jeśli uzna za celowe – podać
je do wiadomości publicznej.
Państwa członkowskie, prowadząc swoją politykę gospodarczą w ramach tych
wytycznych, mają na uwadze współdziałanie w osiąganiu celów określonych
w traktatach, którymi są: stały wzrost gospodarczy, wysoki poziom zatrudnienia,
stabilne ceny, zdrowe finanse publiczne, trwale zrównoważony bilans płatniczy,
wysoki poziom konkurencyjności, umocnienie spójności ekonomicznej i społecznej (art. 2 Traktatu o WE).
Rozwój procesu integracji europejskiej, tj. tworzenie jednolitego rynku,
a przede wszystkim przejście do trzeciego etapu unii gospodarczej i walutowej,
sprzyjał stopniowemu wprowadzaniu kolejnych mechanizmów koordynacji polityk
gospodarczych. Było to niezbędne z uwagi na dużą współzależność gospodarek
państw strefy euro. Współzależność ta wywiera silny wpływ również na krajowe
polityki gospodarcze, zmniejszając skuteczność ich oddziaływania i ograniczając
możliwości państwa w kształtowaniu polityki makroekonomicznej.
2. Koordynacja polityki monetarnej i bud˝etowej
w Unii Europejskiej
Unia gospodarcza i walutowa oznacza jedną politykę pieniężną, stopę procentową i bank centralny, a także bilateralne sztywne kursy wymiany walut pomiędzy
walutami państw członkowskich unii oraz zastąpienie ich walut narodowych jedną
wspólną walutą. Celem unii gospodarczej i walutowej jest trwała koordynacja
działań ekonomicznych i polityki gospodarczej państw Unii Europejskiej6.
5
T. Ciszak, op.cit.
J. Ruszkowski, E. Gólnicz, M. Żurek, Leksykon integracji europejskiej, PWN, Warszawa
1998, s. 229.
6
58
Grażyna Holik, Zygmunt Nowak
Przejście do trzeciego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej wymagało jednoczesnego spełnienia tzw. kryteriów konwergencji (art. 121 Traktatu o WE).
Zgodnie z nimi:
– średnia stopa inflacji nie powinna przekroczyć więcej niż o 1,5 pkt. przeciętnej stopy inflacji osiągniętej przez trzy państwa członkowskie UE o najniższej
inflacji,
– długoterminowe stopy procentowe nie powinny przekraczać więcej niż
o 2 pkt. odnośnej stopy procentowej występującej w trzech państwach członkowskich UE, które odnotowały najniższą stopę inflacji,
– deficyt budżetowy nie powinien być większy niż wartość referencyjna 3%
PKB,
– dług publiczny nie powinien być większy niż wartość referencyjna 60%
PKB,
– waluta danego kraju członkowskiego powinna uczestniczyć w europejskim
systemie walutowym i pozostawać w ramach dopuszczalnego przedziału wahań
(±15%) w ciągu dwóch lat. Ponadto w okresie tych dwóch lat kurs waluty krajowej nie może być dewaluowany w stosunku do walut krajów UE na własny
wniosek7.
Trzy spośród wymienionych kryteriów dotyczą konwergencji monetarnej, gdyż
odnoszą się do stabilności cen, długoterminowych stóp procentowych i kursów
walut. Dwa pozostałe natomiast odnoszą się do konwergencji fiskalnej, ponieważ
dotyczą finansów publicznych. Sens powyższych kryteriów sprowadza się do
zapewnienia, że kraje unijne ubiegające się o członkostwo w unii gospodarczej
i walutowej osiągnęły wysoki stopień stabilności ekonomicznej i trwałej zbieżności, jeszcze przed przystąpieniem do strefy euro. Wypełnienie tych kryteriów
pozwala na zredukowanie ryzyka wystąpienia niekorzystnych zjawisk gospodarczych od początku członkostwa danego kraju w unii walutowej.
Wraz z ustanowieniem unii gospodarczej i walutowej w styczniu 1999 r.
i powołaniem do życia Europejskiego Banku Centralnego – zmianie uległy
ramowe warunki polityki gospodarczej państw członkowskich strefy euro. Polityka gospodarcza nadal pozostaje w gestii rządów narodowych. Państwa członkowskie nie były i nadal nie są gotowe do przekazania Wspólnocie rozległych
kompetencji, np. w dziedzinie polityki podatkowej, społecznej, infrastrukturalnej
itp.8 Natomiast w zakresie polityki pieniężnej i kursów walutowych kompetencje
te zostały przeniesione na EBC i Radę Europejską. Oznacza to scedowanie przez
7
W. Nicoll, T.C. Salmon, Zrozumieć Unię Europejską, Książka i Wiedza, Warszawa 2002,
s. 323.
8
Poza zagraniczną polityką handlową, polityką rolną, regionalną, strukturalną i spójności
Traktat z Maastricht nie obdarza WE rozległymi kompetencjami w dziedzinie centralnej polityki
gospodarczej. Por. W. Weidenfeld, W. Wessels, op. cit., s. 176–177.
Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…
59
państwa tworzące unię walutową suwerenności w dziedzinie regulacji podaży pieniądza i kursów walutowych na rzecz instytucji ponadnarodowej (centralizacja).
Polityka monetarna była i jest jednym z dwóch głównych filarów polityki
makroekonomicznej. Drugim jest polityka budżetowa, która wprawdzie pozostała na poziomie narodowym (w tym samorządowym), ale podlega wspólnemu
nadzorowi i koordynacji na szczeblu unii gospodarczej i walutowej. Zasady tej
koordynacji wynikają z postanowień Traktatu o WE (art. 104) oraz uchwalonego
17.06.1997 r. przez Radę Europejską – „Paktu stabilności i wzrostu”. Potrzeba
koordynacji tych polityk wynika z obawy, że zbyt luźna polityka budżetowa w niektórych krajach członkowskich unii gospodarczej i walutowej mogłaby zagrozić
skuteczności jednolitej polityki pieniężnej realizowanej przez EBC.
Monitorowanie sytuacji budżetowej krajów UE powierzono Komisji Europejskiej. Jej zadaniem jest dokonywanie porównań wielkości deficytu i długu
publicznego w relacji do PKB i wyciąganie wniosków, czy relacja ta zmniejsza się
i osiąga wartość referencyjną, czy też występuje odwrotna sytuacja, która może
być źródłem poważnych problemów budżetowych9.
Deficyt budżetowy i dług publiczny stały się najważniejszymi kategoriami
makroekonomicznymi współczesnych gospodarek. Z jednej strony przyczyny
powstawania deficytu, jego trwałość, głębokość oraz sposób finansowania długu
publicznego warunkują procesy stabilizacji i wzrostu gospodarczego, z drugiej
zaś same pozostają pod ich wpływem. Z uwagi na te skomplikowane zależności,
kwestie deficytu budżetowego i długu publicznego nie są łatwe do jednoznacznego
rozstrzygnięcia.
W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że występują cztery podstawowe negatywne skutki deficytów10:
– przyspieszenie procesów inflacyjnych przez jego monetyzację (wzrost podaży
pieniądza),
– występowanie efektu „wypychania”,
– negatywny wpływ na saldo obrotów bieżących w bilansie płatniczym,
w wyniku działania mechanizmu tzw. bliźniaczych deficytów (tzn. deficytu
budżetowego i deficytu w obrotach bieżących),
– niebezpieczeństwo tzw. pułapki zadłużeniowej, w wyniku szybkiego narastania długu publicznego i kosztów jego obsługi.
Przedstawione argumenty należy rozważać w zależności od uwarunkowań
występujących w danym kraju, a zwłaszcza od powiązania zjawisk fiskalnych
z monetarnymi.
9
s. 11.
L. Oręziak, Polityka budżetowa na obszarze euro. Część I, „Bank i Kredyt” 2002, nr 6,
10
W. Ziółkowska, Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Bankowej, Poznań 2000, s. 254.
Grażyna Holik, Zygmunt Nowak
60
Aby zapewnić dyscyplinę budżetową we wszystkich krajach członkowskich
Unii Europejskiej, ukształtowane zostały trzy mechanizmy koordynacji polityki
budżetowej11:
– ogólne wytyczne w sprawie polityki gospodarczej, stanowiące pewien consensus poglądów wyrażanych przez kraje członkowskie w sprawie średnioterminowej polityki makroekonomicznej,
– programy zbieżności, które miały szczególne znaczenie przed 1999 r., kiedy
kraje UE musiały je realizować, by osiągnąć wyniki gospodarcze predysponujące
do zakwalifikowania się do strefy euro. Kraje UE, które w przyszłości będą chciały
uczestniczyć w unii monetarnej, również muszą realizować takie programy,
– procedura nadmiernego deficytu (art. 104 Traktatu o WE), która ma skłonić kraje członkowskie do unikania „nadmiernych deficytów”, tzn. przekroczenia limitu 3% PKB w przypadku deficytu budżetowego oraz limitu 60% PKB
w odniesieniu do długu publicznego.
W przypadku gdy Komisja Europejska uzna, że w kraju członkowskim istnieje
nadmierny deficyt lub że taki deficyt może wystąpić, kieruje swoją opinię do Rady
Europejskiej. Z kolei Rada – kwalifikowaną większością głosów – z uwzględnieniem zaleceń Komisji oraz ewentualnych uwag zgłoszonych przez kraj członkowski podejmuje decyzję, czy występuje nadmierny deficyt. Jeżeli taka sytuacja ma
miejsce, do danego kraju kierowane są zalecenia, aby w wyznaczonym okresie
problem został rozwiązany. Zastosowanie się do zalecenia zamyka procedurę.
W przypadku gdy kraj uchyla się od wypełnienia zaleceń Rady, wówczas może
ona wezwać go do podjęcia w określonym terminie działań zmierzających do
takiego ograniczenia deficytu, które uznaje się za niezbędne, by nie dopuścić do
destabilizacji finansów publicznych. Ponadto Rada może zadecydować o zastosowaniu albo w określonym przypadku zaostrzeniu jednego z kilku środków12:
– zażądać od kraju członkowskiego, by przed emisją papierów wartościowych
opublikował dodatkowe informacje, które określi Rada,
– wezwać Europejski Bank Inwestycyjny do zaostrzenia polityki pożyczkowej
stosowanej wobec danego kraju,
– zażądać od danego kraju nieoprocentowanego depozytu w odpowiedniej
wysokości aż do czasu, gdy w opinii Rady nadmierny deficyt zostanie skorygowany,
– nałożyć kary w odpowiedniej wysokości.
11
L. Oręziak, Trzy lata istnienia euro – doświadczenia i perspektywy, „Bank i Kredyt” 2001,
nr 78, s. 11–12.
12
L. Oręziak, Polityka…, s. 12; J. Ciak, Wypełnianie finansowych wymogów Traktatu
z Maastricht przez kraje obszaru euro i Polskę w realizowanej polityce budżetowej, „Bank i Kredyt”
2003, nr 8, s. 31.
Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…
61
Podstawowym celem zastosowania tak surowych instrumentów jest zagwarantowanie „zdrowych” finansów publicznych po utworzeniu unii walutowej.
Procedura nadmiernego deficytu została wzmocniona przez „Pakt stabilności
i wzrostu”, który został zatwierdzony na szczycie w Amsterdamie w czerwcu
1997 r., a zaczął funkcjonować w styczniu 1999 r.
3. Istota i cele „Paktu stabilnoÊci i wzrostu”
Podstawę „Paktu stabilności i wzrostu” stanowi uchwała Rady Europejskiej,
opierająca się na dwóch rozporządzeniach w sprawie13:
– wzmocnienia nadzoru sytuacji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityki gospodarczej (nr 1466/97 z 7 lipca 1997 r.),
– przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu (nr 1467/97 z 7 lipca
1997 r.).
Pakt, wzmacniając dyscyplinę budżetową w strefie euro oraz w pozostałych
państwach Unii Europejskiej, uzupełnia politykę monetarną zmierzającą do utrzymania oczekiwań inflacyjnych na niskim i stabilnym poziomie. Powinno to doprowadzić do obniżenia się stóp procentowych, podstawowego warunku trwałego
i nieinflacyjnego wzrostu gospodarczego oraz wysokiego poziomu zatrudnienia14.
Celem Paktu jest zobowiązanie krajów strefy euro do utrzymywania w średnim
terminie zrównoważonych budżetów, aby umożliwić krajom członkowskim przestrzeganie wartości referencyjnej (3% PKB) nawet w okresie gorszej koniunktury
gospodarczej lub wręcz „ujemnego wzrostu”. Aby było to możliwe, w czasie dobrej
koniunktury muszą one podjąć wysiłek zmierzający do eliminowania deficytu, ale
także osiągnięcia nadwyżki budżetowej. Pakt ukierunkowany jest z jednej strony
na wzmocnienie nadzoru i koordynacji budżetów krajowych, z drugiej zaś, na
przyspieszenie procedur przy nadmiernych deficytach.
W Pakcie zawarte są również zapisy tworzące tzw. system wczesnego ostrzegania, w ramach procedury wielostronnego nadzoru. Zgodnie z nimi, kraje członkowskie zostały zobowiązane do tworzenia kilkuletnich programów stabilności
i konwergencji. Programy te stanowią podstawę stabilności cen oraz trwałego
wzrostu zatrudnienia.
Programy stabilizacji zawierają następujące elementy15:
– średniookresowy cel polityki budżetowej, którym jest równowaga lub nadwyżka budżetowa,
13
W. Nicoll, T.C. Salmon, op. cit., s. 326.
Raport Rady „Ecofin” dla Rady Europejskiej, Dublin, 13 grudnia 1996 r., cyt. za: J. Borowiec, Unia ekonomiczna i monetarna. Historia, podstawy teoretyczne, polityka, Wydawnictwo AE
we Wrocławiu, Wrocław 2001, s. 123.
15
J. Borowiec, op. cit., s. 124.
14
Grażyna Holik, Zygmunt Nowak
62
– prognozy rozwoju gospodarki i kształtowania się najważniejszych zmiennych
ekonomicznych, takich jak: publiczne wydatki inwestycyjne, wzrost PKB, inflacja,
zatrudnienie,
– środki polityki gospodarczej niezbędne do osiągnięcia celów programu,
a w wypadku środków budżetowych – ocenę wpływu na budżet,
– wstępną analizę stanu deficytu i zadłużenia.
Rada, na podstawie oceny Komisji i Komitetu Ekonomiczno-Finansowego,
ustala w ramach wielostronnego nadzoru, czy zawarty w programie cel średniookresowy polityki budżetowej zapobiega nadmiernemu deficytowi, czy prognozy
ekonomiczne, na jakich oparto program, są realistyczne i czy zastosowane środki
doprowadzą do średniookresowego celu budżetowego.
Programy konwergencji mają szerszy zakres, ponieważ obejmują – oprócz
poprzednich elementów – również te, które dotyczą polityki monetarnej i kursowej. W Pakcie określono działania, które należy podjąć, kiedy deficyt budżetowy
w państwie strefy euro przekroczy próg 3% PKB, system sankcji nałożonych
na państwo, jeżeli nie podejmie ono skutecznych działań mających usunąć lub
przynajmniej zredukować narastający deficyt, jak również sprecyzowano warunki,
w których dopuszczalne jest przekroczenie wartości referencyjnej (tzw. klauzula
ochronna)16.
Sankcje z reguły mają formę nieoprocentowanych wpłat (depozytów). Jeżeli
deficyt budżetowy tylko nieznacznie przekracza limit 3% PKB, to w pierwszym
roku stosowania sankcja wynosi 0,2% PKB danego kraju (część stała). Jeżeli deficyt budżetowy jest większy, to odsetek kary rośnie o dodatkowe 0,1% za każdy
punkt procentowy powyżej wielkości referencyjnej (część ruchoma). Niezależnie
jednak od wielkości deficytu, wysokość jednorazowej sankcji finansowej nie może
przekroczyć 0,5% PKB danego kraju. W kolejnych latach, do momentu odwołania decyzji o występowaniu nadmiernego deficytu, wysokość sankcji odpowiada
wartości zmiennej. W sytuacji gdy deficyt budżetowy zostanie obniżony poniżej
3% PKB, depozyt podlega zwrotowi. Natomiast jeżeli po upływie dwóch lat kraj
zmuszony do złożenia tego depozytu nadal posiada nadmierny deficyt, zdeponowana suma jest automatycznie przekształcana w karę, co oznacza, że nie podlega
zwrotowi i może być przekazana do budżetu unijnego. Tak więc przewidziane
jeszcze w Traktacie z Maastricht sankcje, które mogły być uchwalone tylko na
podstawie kwalifikowanej większości głosów, zostają zastąpione mechanizmem
automatycznym.
Zakłada się, że przyjęte sankcje powinny być takich rozmiarów, aby kraj członkowski odczuł bodźce skłaniające go bardziej do zmiany polityki fiskalnej niż do
zdeponowania koniecznej sumy. Wiąże się to z zaostrzeniem polityki fiskalnej.
16
T. Ciszak, op. cit.
Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…
63
Pakt przewiduje również sytuacje, w których możliwe jest przekroczenie
limitu 3% PKB bez narażania się na sankcje (wspomniana klauzula ochronna).
Klauzula ta może być zastosowana wtedy, gdy wysoki deficyt budżetowy ma
charakter wyjątkowy, tymczasowy i jest wynikiem nadzwyczajnych okoliczności
lub jeśli wynika z dotkliwej recesji (gdy PKB danego kraju liczony w kategoriach
realnych maleje o ponad 2% rocznie w tym roku, w którym deficyt budżetowy
przekroczył 3%).
Zgodnie z „Paktem stabilności i wzrostu” zrównoważone finanse publiczne
przyczyniają się m.in. do zmniejszenia długu publicznego, wzmocnienia zaufania
u inwestorów, utrzymania stopy procentowej na niskim poziomie, a więc stworzenia korzystnych warunków do wzrostu gospodarczego i zatrudnienia.
4. Realizacja „Paktu stabilnoÊci i wzrostu”
w latach 1999–2003
Inicjatorami ustanowienia „Paktu stabilności i wzrostu” były RFN i te państwa
przyszłej unii gospodarczej i walutowej, które znajdowały się wówczas w czołówce najwyżej rozwiniętych krajów świata. Nie miały one większych problemów
z wypełnieniem kryteriów fiskalnych konwergencji. Duże trudności w tym względzie występowały jedynie w tych krajach, które charakteryzowały się wysokimi
wydatkami publicznymi, deficytem i zadłużeniem wewnętrznym (Włochy, Hiszpania, Portugalia).
Fakt, że po 1996 r. tylko jedno państwo zdolne było spełnić wszystkie kryteria, zrodził ogromne wątpliwości, czy unia gospodarcza i walutowa rozpocznie
funkcjonowanie przy zdecydowanej mniejszości państw, czy też należy obniżyć
kryteria lub przesunąć jej początek na termin późniejszy. Największe obawy wiązały się z możliwością zliberalizowania kryteriów konwergencji, co mogłoby prowadzić do wzrostu tendencji inflacyjnych w Unii Europejskiej. Stąd też państwa,
które mogły najwięcej stracić z powodu słabego euro, wspólnie z Danią, Wielką
Brytanią, Szwecją i Grecją podjęły inicjatywę wzmocnienia reguł fiskalnych rządzących wspólną walutą17.
„Pakt stabilności i wzrostu” zaczął w pełni obowiązywać 1 stycznia 1999 r.,
a więc wraz z początkiem trzeciego etapu unii gospodarczej i walutowej. Był to
okres bardzo dobrej koniunktury gospodarczej. Tempo wzrostu gospodarczego
w UE w latach 1999–2000 wynosiło od 2,8% do 3,5%. Stąd też państwa „15”
nie miały w tym okresie większych trudności ze spełnieniem kryterium relacji
deficytu budżetowego do PKB. W 2000 r. zarówno Unia jako całość, jak i państwa
17
W. Nicoll, T.C. Salmon, op. cit., s. 325; W. Weidenfeld, W. Wessels, op. cit., s. 373.
Grażyna Holik, Zygmunt Nowak
64
strefy euro odnotowały dodatnie saldo budżetu (por. tab. 1). Równie pomyślne
były prognozy na następne lata. Wprowadzenie euro spotkało się więc z dobrym
przyjęciem. Te korzystne uwarunkowania sprawiły, że rządy wielu państw –
„Eurolandu” zamiast skupić się na równoważeniu finansów publicznych (zgodnie
z „Paktem stabilności i wzrostu”) – ze względów politycznych (wybory) – podjęły
działania, które w okresie dekoniunktury mogły szybko doprowadzić do zwiększenia deficytu budżetowego (optymistyczne planowanie dochodów i wydatków
budżetowych, cięcia podatków dochodowych, przesunięcie na dalsze lata reform
strukturalnych wydatków budżetowych itp.).
Tabela 1. Deficyt budżetowy w krajach Unii Europejskiej (jako % PKB)
Wyszczególnienie
Deficyt budżetowy (–), nadwyżka (+)
1998
1999
2000
2001
2002
–0,7
–0,5
+0,1
+0,4
0,0
Dania
+1,1
+3,3
+2,6
+3,1
+1,9
Niemcy
–2,2
–1,5
+1,1
–2,8
–3,6
Grecja
–2,5
–1,8
–1,9
–1,4
–1,2
Hiszpania
–2,7
–1,2
–0,8
–0,1
–0,1
Belgia
Francja
–2,7
–1,8
–1,4
–1,5
–3,1
Irlandia
+2,4
+2,3
+4,3
+1,1
–0,1
Włochy
–2,8
–1,7
–0,6
–2,6
–2,3
Luksemburg
+3,1
+3,5
+6,1
+6,4
+2,6
Holandia
–0,8
+0,7
+2,2
+0,1
–1,1
Austria
–2,4
–2,3
–1,5
+0,3
–0,6
Portugalia
–2,6
–2,8
–2,8
–4,2
–2,7
Finlandia
+1,3
+2,0
+6,9
+5,1
+4,7
Szwecja
+1,9
+1,5
+3,4
+4,5
+1,2
Wielka Brytania
+0,2
+1,1
+3,9
+0,8
–1,4
Strefa EURO
–2,2
–1,3
+0,1
–1,6
–2,2
UE „15”
–1,6
–0,7
+0,9
–0,9
–1,9
Źródło: http://europa.eu.int/comm/eurostat
Sytuację tę szybko zweryfikowała rzeczywistość. Do końca 2002 r. euro straciło do dolara amerykańskiego 20%. EBC podniósł stopę procentową i rozpoczął
interwencję na rynku, aby wzmocnić euro. Zgodnie z założeniami inflacja w strefie euro nie powinna przekraczać 2%, tymczasem we wrześniu 2000 r. osiągnęła
poziom 2,8%. Tendencja ta była niebezpieczna, gdyż wzrost inflacji groził rozregulowaniem gospodarki europejskiej i postępowi w integracji. Stąd niezbędna
Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…
65
była interwencja EBC, która w efekcie oznaczała wyższe stopy procentowe, a więc
droższy kredyt i wolniejszy wzrost gospodarczy.
W 2001 r. większość państw UE, w tym strefy euro, odnotowała spowolnienie
wzrostu gospodarczego (UE 1,6% PKB, strefa euro 1,4% PKB). Jednocześnie
dodatnie w 2000 r. saldo finansów publicznych przekształciło się w deficyt, który
na obszarze Unii wyniósł 0,9% PKB, a w „Eurolandzie” 1,9% PKB (por. tab. 1).
Rekordowy poziom deficyt osiągnął w Portugalii (4,2%). Powyżej średniej dla
„Eurolandu” wskaźnik ten kształtował się w Niemczech (2,8%) i we Włoszech
(2,6%). Na 12 państw strefy euro jedynie w sześciu finanse publiczne były zrównoważone lub osiągnięto znaczną nadwyżkę (np. w Luksemburgu – 6,4% czy
Finlandii – 5,1%). W pozostałych krajach UE w 2001 r. odnotowano nadwyżkę
budżetową od 0,8% w Wielkiej Brytanii, 3,1% w Danii do 4,5% w Szwecji.
Pod względem drugiego kryterium fiskalnego, tj. długu publicznego, należy
stwierdzić, że w 2001 r. stosunek zadłużenia publicznego do PKB zarówno na
obszarze całej Unii, jak i w strefie euro przekraczał wartość bazową (60% PKB)
i wyniósł odpowiednio 63,0% i 69,2% (por. tab. 2). Najwyższą wielkość osiągnął
we Włoszech (109,5%), Belgii (108,5%), Grecji (107%) i Austrii (67,3%).
Tabela 2. Dług publiczny w krajach Unii Europejskiej (jako % PKB)
Wyszczególnienie
Dług publiczny
1998
1999
2000
2001
2002
Belgia
119,2
114,9
109,6
108,5
105,4
Dania
56,2
53,0
47,4
45,4
45,2
Niemcy
60,9
61,2
60,2
59,5
60,8
Grecja
105,8
105,1
106,2
107,0
104,9
Hiszpania
64,6
63,1
60,5
56,9
54,0
Francja
59,5
58,5
57,2
56,8
59,1
Irlandia
55,2
49,3
39,3
36,8
34,0
Włochy
116,3
114,9
110,6
109,5
106,7
Luksemburg
6,3
6,0
5,6
5,6
5,7
Holandia
66,8
63,1
55,8
52,8
52,6
Austria
63,9
67,5
66,8
67,3
67,9
Portugalia
55,0
54,3
53,3
55,6
58,0
Finlandia
48,8
47,0
44,5
43,8
42,7
Szwecja
70,5
62,7
52,8
54,4
52.4
Wielka Brytania
47,7
45,1
42,1
39,0
38,6
Strefa EURO
73,5
72,1
69,6
69,2
69,1
UE „15”
68,8
67,8
63,9
63,0
62,5
Źródło: http://europa.eu.int/comm/eurostat
Grażyna Holik, Zygmunt Nowak
66
W największych gospodarkach „Eurolandu” stosunek ten przekraczał 55%
PKB (Francja, Hiszpania), a w Niemczech zbliżony był do wartości bazowej.
Rok 2002 był dla gospodarek państw unijnych równie trudny jak poprzedni.
Kolejny raz odnotowano spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Unia Europejska rozwijała się w tempie 1,0%, a strefa euro w tempie 0,8%.
Deficyt budżetowy w krajach unii gospodarczej i walutowej wzrósł do 2,2%
PKB, natomiast na obszarze całej Unii osiągnął poziom 1,9% PKB. Spośród 12
państw „Eurolandu” w pięciu poziom deficytu wzrósł w stosunku do 2001 r., przy
czym najwięcej we Francji i Niemczech. W państwach tych wskaźnik deficytu
przekroczył wartość bazową i wyniósł w Niemczech 3,6% PKB, a we Francji 3,1%
PKB. Również w Portugalii i we Włoszech kryterium to może być zagrożone,
jeżeli działania stabilizujące finanse publiczne nie okażą się trwałe. Należy także
zwrócić uwagę na fakt, że w 2002 r. w Unii Europejskiej tylko pięć państw miało
zrównoważone finanse publiczne bądź nadwyżkę budżetową. Największą nadwyżkę miała Finlandia (4,7% PKB) i Luksemburg (2,6% PKB), natomiast w Danii
i Szwecji dodatnie saldo wyniosło odpowiednio 1,9% PKB i 1,2% PKB, a w Belgii
odnotowano równowagę.
Kryterium dotyczące relacji długu publicznego do PKB w 2002 r. w UE nie
zostało spełnione. Poziom długu wyniósł 62,5% PKB, w tym w strefie euro
– 69,1% PKB. Podobnie jak w roku poprzednim, największy dług publiczny
występował we Włoszech (106,7%), Belgii (105,4%) i Grecji (104,9%), aczkolwiek
w tych krajach zaobserwowano niewielką obniżkę tej relacji. Dopuszczalną granicę wskaźnik ten przekroczył również w Niemczech (60,8%) i Austrii (67,9%),
natomiast w takich krajach, jak Portugalia (58,0%) i Francja (59,1%) stosunek ten
zbliżony był do wartości bazowej.
Zgodnie w art. 109 Traktatu o Unii Europejskiej oraz „Paktem stabilności
i wzrostu”, państwa członkowskie powinny osiągnąć trwałą zbieżność w dziedzinie finansów publicznych. Oznacza to m.in., że poprawa ich sytuacji budżetowej
powinna wynikać z zastosowania środków dostosowania budżetowego natury
strukturalnej, a nie z pozytywnego oddziaływania cyklu koniunkturalnego na
budżet. Dane statystyczne zamieszczone w tabelach 1, 2 wydają się potwierdzać,
że proces dostosowania się krajów „Eurolandu” do powyższych wymogów nie ma
jeszcze trwałego charakteru.
Najbardziej niepokojąco sytuacja przedstawia się w dwóch największych
gospodarkach strefy euro, tj. w Niemczech i Francji. W 2003 r. oba te kraje po raz
drugi złamały reguły „Paktu stabilności i wzrostu” w odniesieniu do kryterium
deficytu budżetowego. Niedobór budżetu w Niemczech wyniósł 4,2% PKB, a we
Francji 4% PKB18. Oba kraje zapowiedziały przekroczenie unijnych limitów także
w 2004 r.
18
J. Bielecki, Decyzja mogła być nielegalna, „Rzeczpospolita” 2004, nr 6.
Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…
67
Według wstępnych danych Komisji Europejskiej w 2003 r. deficyt budżetowy
strefy euro wyniesie 2,8% PKB. Z wyjątkiem Finlandii, która osiągnie dodatnie
saldo (3,3% PKB), gospodarki pozostałych państw będą się charakteryzowały
deficytem. Prawdopodobnie poziom bazowy przekroczy Portugalia (3,5% PKB),
która w 2001 r. już raz nie spełniła tego kryterium. Wtedy po raz pierwszy pojawiła się kwestia uruchomienia mechanizmów dyscyplinujących przewidzianych
w Pakcie.
W 2003 r. we Francji dług publiczny po raz pierwszy przekroczył próg 60%
PKB19. Oznacza to, że Francja (61,4%) obok Niemiec (62,7%), Włoch (106%), Belgii (102,7%), Grecji (101%) i Austrii (67,9%) zostanie uznana za kraj nadmiernie
zadłużony.
Zadłużenie europejskie, które w latach 1998-1999 ustabilizowało się na poziomie 67–68% (w tym strefa euro 72–73%), a następnie w latach 2000–2002 lekko
zmalało (UE ok. 64–62,5%; strefa euro ok. 70–69,1%), od 2003 r. zaczęło rosnąć.
Tendencja ta będzie się utrzymywała w kolejnych latach. Zgodnie z prognozami
Komisji Europejskiej w 2006 r. dług publiczny strefy euro wyniesie 71,9% PKB, w
krajach UE-15 osiągnie poziom 65,1% PKB, a w całej Unii Europejskiej (UE-25)
64,2% PKB20. Istniejące procedury nie przewidują żadnych sankcji za nadmierne
zadłużenie, w przeciwieństwie do nadmiernego deficytu.
Jak już wspomniano, w 2001 r. w Portugalii deficyt budżetowy osiągnął
poziom 4,2% PKB. Na początku 2002 r. Komisja Europejska rekomendowała
wystosowanie tzw. wczesnego ostrzeżenia, a w lipcu 2002 r. uruchomiła wobec
Portugalii procedurę nadmiernego deficytu. W listopadzie Rada Ecofin (w składzie ministrów gospodarki i finansów) podjęła decyzję o wystąpieniu nadmiernego deficytu i zobowiązała Portugalię do jego zredukowania do końca 2003 r.
Portugalia wywiązała się z tego zobowiązania w 2002 r. i zredukowała deficyt do
poziomu 2,7% PKB.
Podobne działania zostały wszczęte wobec Niemiec i Francji. Państwa te
znalazły się w trudnej sytuacji, gdyż z jednej strony zła koniunktura prowadzi
do pogłębienia się problemów budżetowych, z drugiej zaś rygorystyczne postanowienia Paktu ograniczają zastosowanie środków polityki fiskalnej, stymulujących
popyt wewnętrzny. W listopadzie 2003 r. na posiedzeniu Rady Ecofin Komisja
Europejska poddała pod głosowanie wniosek zobowiązujący Francję i Niemcy do
obniżenia deficytu budżetowego w 2004 r. w takim stopniu, który zagwarantowałby jego redukcję poniżej 3% PKB w 2005 r. Jednak ta propozycja nie uzyskała
poparcia większości 2/3 głosów. Za propozycją Komisji opowiedziały się Belgia,
Grecja, Dania, Hiszpania, Szwecja, Austria, Holandia i Finlandia. Przeciwko
19
„Rzeczpospolita”, 10.11.2003 za: „Le Figaro”, 03.11.2003
Koniunktura gospodarcza w państwach Unii Europejskiej w 2004 roku, Departament Analiz
i Prognoz Ekonomicznych Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, maj 2005 r., s. 66.
20
Grażyna Holik, Zygmunt Nowak
68
głosowały: Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, Irlandia i Luksemburg oraz
odpowiednio Francja lub Niemcy. Oznacza to, że zostały one zwolnione na dwa
lata z kar, jakie zgodnie z Paktem powinny zapłacić za utrzymywanie przez trzeci
rok z rzędu deficytu budżetowego powyżej 3% PKB21.
W tej sytuacji Komisja Europejska, stojąc na straży zapisów traktatowych,
może podejmować dalsze działania, tj. przedkładać kolejne rekomendacje czy
wystąpić do unijnego sądu o ukaranie krajów łamiących te zapisy.
5. Kontrowersje wokół funkcjonowania „Paktu stabilnoÊci
i wzrostu”
Korzystna dla Francji i Niemiec decyzja Rady Ecofin spowodowała, że odżyły
spory pomiędzy przeciwnikami i zwolennikami ścisłego przestrzegania prawa
europejskiego. Przeciwnicy podkreślają złą konstrukcję Paktu. W pewien sposób
narusza on suwerenność pojedynczego kraju, gdyż zmusza kraje członkowskie do
nieprzekraczania limitu 3% PKB w odniesieniu do deficytu budżetowego i 60%
PKB w odniesieniu do długu publicznego, co w okresie osłabienia koniunktury
znacznie ogranicza działanie tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury22.
I tak np. J.E. Stiglitz23 uważa, że kiedy następuje spowolnienie gospodarcze, polityka fiskalna powinna być ekspansywna, gdyż spadają wówczas dochody budżetu
i dług publiczny musi rosnąć. Tymczasem unijny Pakt wymaga albo zwiększenia
podatków, albo ograniczenia wydatków, a to powoduje, że spowolnienie gospodarcze jedynie się pogłębia. Według J.E. Stiglitza „Pakt stabilizacyjny to rodzaj
automatycznego układu destabilizującego gospodarkę. W tej sytuacji Unia Europejska powinna na nowo sformułować swój Pakt stabilizacyjny, biorąc pod uwagę
wielkość deficytu budżetowego w warunkach pełnego zatrudnienia”.
Pojawiają się jednak wypowiedzi, że lepiej zrezygnować z Paktu, bowiem traktaty europejskie jasno stwierdzają, że rządy poszczególnych państw ponoszą odpowiedzialność za swoje długi, a dofinansowanie przez europejski Bank Centralny
jest wyraźnie zabronione. W przypadku zbyt wysokich deficytów rynki finansowe
narzucą konieczną dyscyplinę przez wzrost oprocentowania rządowego długu.
Przytoczone – nieliczne – krytyczne opinie uwypuklają nadmierny stopień
restrykcyjności Paktu w sytuacji dekoniunktury gospodarczej oraz poddają w wątpliwość istnienie Paktu, gdyż rolę strażników dyscypliny budżetowej pełnią rynki
finansowe. Ich reakcja na pojawiające się w gospodarce zagrożenia jest bardzo
21
A. Słojewska, Niemcom i Francji więcej wolno, „Rzeczpospolita”, 26.11.2003.
J. Ciak, Wypełnianie finansowych wymogów Traktatu z Maastricht przez kraje obszarów
euro i Polskę w realizowanej polityce budżetowej, „Bank i Kredyt”, 2003, nr 8, s. 33.
23
J.E. Stiglitz, Fałszywa perspektywa stabilności, „Gazeta Wyborcza”, maj 2003.
22
Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…
69
szybka i może mieć negatywne konsekwencje dla rządu, ze względu na rosnące
koszty obsługi długu.
Zwolennicy przestrzegania „Paktu stabilności i wzrostu” uważają, że powinien
on zostać przebudowany tak, aby sprostać współczesnym wyzwaniom. Chodzi
o elastyczne podejście i interpretację narzuconych wymogów, przy pozostawieniu postulatu zdrowych i zrównoważonych finansów publicznych jako priorytetu
(P. Solbes, komisarz ds. polityki ekonomicznej i finansowej UE) 24. Również
Europejski Bank Centralny (ostro skrytykował decyzję podjętą przez ministrów
finansów „piętnastki”) opowiedział się za modyfikacją Paktu, która ma na celu
wzmocnienie analizy ekonomicznej i strukturalnej. Brak przestrzegania reguł
budżetowych może bowiem zagrozić zaufaniu do przyszłości gospodarczej i wiarygodności Unii. Z kolei minister finansów RFN, H. Eichel25 stwierdził, że należy
złagodzić sztywną politykę wobec deficytów, natomiast zwrócić baczniejszą
uwagę na dyscyplinowanie wydatków budżetowych. Według niego chodzi o to,
aby konsolidacja budżetu była realizowana wytrwale, niezależnie od tego, czy
dochody budżetu są mniejsze, czy większe.
Przywódcy europejscy, w czerwcu 2003 r., na szczycie w Porto Carras w Grecji
podpisali dokument, w którym po raz kolejny podkreślają absolutną konieczność
wzmocnienia drożności finansów publicznych, „zwłaszcza przez kontynuowanie
zmniejszania współczynnika długu publicznego i reformowania systemów emerytalnych, ochrony zdrowia”26.
17 lipca 2003 r. ukazał się, wykonany na zlecenie przewodniczącego Komisji
Europejskiej R. Prodiego, raport „An Agenda for a Growing Europe”, w którym
grupa niezależnych ekspertów proponuje dokonanie istotnych zmian w unijnych
politykach, systemie instytucjonalnym oraz strukturze unijnego budżetu.
W odniesieniu do „Paktu stabilności i wzrostu” propozycje dotyczą27:
– bardziej elastycznej interpretacji kryterium deficytu budżetowego, w zależności od aktualnej fazy cyklu koniunkturalnego (zachowanie nadwyżki w okresie
dobrej koniunktury zwiększałoby możliwości finansowania deficytu w czasie
dekoniunktury);
– uwzględnienia – przy ocenianiu poszczególnych krajów – kryterium całkowitego zadłużenia publicznego. Do tej pory bowiem kryterium poziomu długu
publicznego nie było przestrzegane, nawet jeśli przekraczał on znacznie ustaloną
24
25
nr 78.
26
M. Listwoń, Pakt do rewizji, www.unia-polska.pl
L. Oręziak, Trzy lata istnienia euro – doświadczenia i perspektywy, „Bank i Kredyt” 2001,
R. Godeau, Europa…, cyt. za: A. Słojewska, Włoski kompromis…
A. Bielska, M. Kwasowski, P. Serafin, Analiza propozycji reform zawartych w raporcie An
Agenda for a Growing Europe – ocena z perspektywy wyzwań strategii lizbońskiej i rozszerzenia
UE, „Biuletyn Analiz” 2003, nr 13, www.biuletyn, ukie.gov.pl
27
70
Grażyna Holik, Zygmunt Nowak
w Pakcie wartość 60% PKB (np. w 2003 r. we Włoszech i Belgii dług przekroczył
100% PKB);
– monitorowania krajowej polityki budżetowej przez niezależne krajowe jednostki audytu;
– uwzględniania przez poszczególne kraje w większym niż dotychczas stopniu
potrzeb Unii przy formułowaniu krajowej polityki fiskalnej oraz jej ewentualnego
wpływu na strefę euro. Zbyt ekspansywna polityka budżetowa może bowiem
doprowadzić do wzrostu deficytu budżetowego, a co za tym idzie, długu publicznego, przyczyniając się do kryzysu finansowego w kraju członkowskim, jak również do zwiększenia stóp procentowych w całej Unii;
– udzielenia zezwolenia na zastosowanie klauzuli ochronnej przez te kraje,
w których zaobserwowano ujemne realne stopy wzrostu PKB, a nie, jak to jest
obecnie, kraje, w których realny PKB spadł o 2%;
– wzmocnienia roli Komisji Europejskiej, jako instytucji nadzorującej i monitorującej politykę makroekonomiczną. Chodzi tutaj głównie o nadanie jej uprawnień
do formułowania „wstępnych ostrzeżeń” oraz podejmowania decyzji o przekroczeniu kryterium deficytu budżetowego (obecnie uprawnienia te posiada Rada Unii
Europejskiej);
– wzmocnienia rady ds. strefy euro, w skład której wchodzą ministrowie gospodarki i finansów państw „Eurolandu” (np. w odniesieniu do polityki fiskalnej).
Zaprezentowane propozycje zmian odnośnie do „Paktu stabilności i wzrostu”
uwzględniają szereg rozwiązań sugerowanych w opiniach zarówno jego zwolenników, jak i przeciwników oraz zasługują na wnikliwą analizę i dyskusję. Zapowiedziana przez Przewodniczącego KE R. Prodiego „nowa inicjatywa na rzecz zarządzania gospodarczego Europy” może stanowić odpowiednią ku temu okazję.
Reasumując rozważania dotyczące realizacji „Paktu stabilności i wzrostu”
przez państwa strefy euro, można stwierdzić, że dotychczasowa praktyka pokazała, że ogólnie Pakt okazał się dobrym rozwiązaniem, w istniejących uwarunkowaniach prawnych i instytucjonalnych (chodzi z zdecentralizowany charakter
polityki budżetowej w ramach obszaru euro). Jednakże wzbudzał i wzbudza kontrowersje, co pokazują przykłady Portugalii, Francji, Niemiec czy Włoch, a więc
państw, w których został złamany lub jego realizacja jest zagrożona (problemy
strukturalne w gospodarce).
Część państw „Eurolandu”, stosując się do jego zapisów, zrobiła wiele, aby uzdrowić swoje finanse publiczne. Obecnie, na skutek decyzji Rady Ecofin – o odstąpieniu od ukarania Niemiec i Francji za zbyt wysoki deficyt budżetowy grozi im
wolniejszy wzrost gospodarczy i wyższe stopy procentowe. Tak się stać jednak
nie musi, jeżeli Francja, Niemcy i inne kraje zagrożone zwiększonym deficytem
budżetowym połączą odpowiedzialną politykę fiskalną z rzeczywistą reformą strukturalną. Ponadto należy pamiętać, że czynnikiem dyscyplinującym politykę fiskalną
są rynki finansowe, które w przypadku zagrożenia zwiększą koszty obsługi długu.
Koordynacja polityki budżetowej Unii Europejskiej…
71
Literatura
Bielecki J., Decyzja mogła być nielegalna, „Rzeczpospolita” 2004, nr 6.
Bielska A., Kwasowski M., Serafin P., Analiza propozycji reform zawartych w raporcie
An Agenda for a Growing Europe – ocena z perspektywy wyzwań strategii lizbońskiej
i rozszerzenia UE, „Biuletyn Analiz” 2003, nr 13, www.biuletyn, ukie.gov.pl
Bożyk P., Misala J., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 1999.
Ciak J., Wypełnianie finansowych wymogów Traktatu z Maastricht przez kraje obszarów
euro i Polskę w realizowanej polityce budżetowej, „Bank i Kredyt” 2003, nr 8.
Ciszak T., Koordynacja polityki gospodarczej w Unii Europejskiej, „Biuletyn Analiz”
2000, nr 10, www.biuletyn.ukie.gov.pl
Koniunktura gospodarcza w państwach Unii Europejskiej w 2004 roku, Departament
Analiz i Prognoz Ekonomicznych Ministerstwa Gospodarki, Warszawa, maj 2005 r.
Listwoń M., Pakt do rewizji, www.unia-polska.pl
Nicoll W., Salmon T.C., Zrozumieć Unię Europejską, Książka i Wiedza, Warszawa
2002.
Oręziak L., Polityka budżetowa na obszarze euro. Część I, „Bank i Kredyt” 2002, nr 6.
Oręziak L., Trzy lata istnienia euro – doświadczenia i perspektywy, „Bank i Kredyt”
2001, nr 78.
Procesy integracyjne we współczesnej gospodarce światowej, pod red. E. Oziewicz,
PWN, Warszawa 2001.
Raport Rady „Ecofin” dla Rady Europejskiej. Dublin, 13 grudnia 1996 r., za: J. Borowiec,
Unia ekonomiczna i monetarna. Historia, podstawy teoretyczne, polityka, Wydawnictwo AE im. O. Langego we Wrocławiu, Wrocław 2001.
Ruszkowski J., Gólnicz E., Żurek M., Leksykon integracji europejskiej, PWN, Warszawa
1998.
„Rzeczpospolita”, 10.11.2003, za: „Le Figaro”, 3.11.2003.
Słojewska A., Niemcom i Francji więcej wolno, „Rzeczpospolita”, 26.11.2003.
Stiglitz J.E., Fałszywa perspektywa stabilności, „Gazeta Wyborcza”, maj 2003.
Weidenfeld W., Wessels W., Europa od A do Z. Podręcznik integracji europejskiej,
Wydawnictwo „Wokół Nas”, Gliwice 2002.
Ziółkowska W., Finanse publiczne. Teoria i zastosowanie, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
Bankowej, Poznań 2000.
Co-ordination of European Union Budget Policy Using the Example
of the Stability and Growth Pact
In this article, the authors look at problems related to the coordination of economic
policy by countries belonging to the Economic and Currency Union, in particular – budget
policy. The authors present the scope and role of economic policy under conditions of
European integration and its co-ordination using the mechanisms and procedures of the
Stability and Growth Pact. Based on an analysis of budget deficits and public debt in
European Union countries in 1999–2003, the authors attempt to evaluate the effectiveness
of this instrument of economic policy.