Ks. Józef Szymański, Duszpasterze Polonii i Polaków za

192
Recenzje
Ks. Józef S z y m a ń s k i, Duszpasterze Polonii i Polaków za granica.
5
S8ownik biograficzny, t. I, Lublin 2010, (Biblioteka Ośrodka Archiwów,
Bibliotek i Muzeów Kościelnych, XVI), ss. 198, 2 nlb.
W serii Biblioteka Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych ukazaKo
sieL dzieKo ks. Józefa Szymańskiego Duszpasterze Polonii i Polaków za granica.
5
S8ownik biograficzny. Informacja, zOe jest to tom pierwszy, zapowiada nasteLpne. Nie
jest to pierwsza próba sKownika biograficznego duszpasterzy polonijnych, gdyzO
istniejaL takie dla poszczególnych krajów, diecezji czy zakonów i Autor je wymienia.
Autor pierwszego tomu omawianego tu S8ownika, jest jednym ze znawców historii
Polonii i jej duszpasterstwa polonijnego, a takzOe piśmiennictwa poświeLconego tym
zagadnieniom. We Wste5pie do pierwszego tomu wymienia bogataL literatureL, chociazO
mozOna by wieLcej. On sam jest autorem licznych artykuKów i studiów dotyczacych
L
tej
tematyki. Dobrze znanymi i uznanymi autorami lub wydawcami sKowników saL m.in.:
Agata i Zbigniew Judyccy. Dotad
L opublikowali nasteLpujace:
L Polonia. S8ownik biograficzny (Warszawa 2000), zawierajacy
L 827 biogramów świeckich i duchownych dziaKaczy polonijnych; W s8uz>bie Bogu i światu. S8ownik biograficzny (Toruń 2002), obejmujacy
L krótkie biogramy tych duchownych, którzy w 2002 r. peKnili rózOne posKugi
duszpasterskie wśród Polonii; Duchowieństwo polskie w świecie (pod ich redakcja,
L
Toruń 2002), w którym znajdziemy liczne zOyciorysy, niektóre dosyć obszerne. Wśród
encyklopedii i sKowników odnoszacych
L
sieL do Polonii wydarzeniem byKa Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, realizowana pod redakcjaL K. DopieraKy (t. I-V,
Toruń 2003-2005). Biogramami obejmuje zmarKych i zOyjacych
L
emigrantów wszystkich
stanów i zawodów, którzy na Obczyźnie przebywali przynajmniej 10 lat i wyrózOnili
sieL osiagnie
L L ciami.
Ksiadz
L Józef Szymański w sKowniku Duszpasterze Polonii i Polaków za granica5
pisze, zOe wśród milionów emigrantów polskich i ich potomków, którzy przyznajaL sieL
jeszcze do pochodzenia polskiego, pracuje kilka tysieLcy duszpasterzy (s. 12). We
Francji do lat siedemdziesiatych
L
XX wieku pracowaKo wedKug o. B. Panka 927 duszpasterzy1. Celem tej publikacji „jest wydobycie, przypomnienie i zinwentaryzowanie
ich obecności, wkKadu – posKugi duszpasterskiej wśród Rodaków”. Ta wypowiedź
Autora wskazuje, zOe beLdzie to dzieKo wielotomowe, zawierajace
L biogramy duszpaterzy pracujacych
L
nawet krótko i juzO niezOyjacych.
L
W tomie pierwszym jest 117
biogramów, opartych na źródKach i opracowaniach. KazOdy kolejny tom beLdzie zawieraK zOyciorysy od A do Z, co uKatwia publikowanie zOyciorysów przygotowanych.
Wszystkie majaL przedstawiać przede wszystkim charakter duszpasterski ich dziaKalności wśród emigrantów, czyli podtrzymywanie i pogKeLbianie zOycia religijnego
poprzez EucharystieL, sakrament pojednania, nauczanie, organizacje kościelne, nie
zapominajac
L o tradycjach i organizacjach patriotycznych. Przy tych zaKozOeniach
S8ownik ks. Szymańskiego beLdzie sieL rózOniK od innych.
1
B. P a n e k, Materia8y do dziejów Polskiej Misji Katolickiej we Francji,
z. XVIII: Duchowieństwo polskie we Francji od 1922. Prezentacja stanu badań – katalog,
Paris 1996.
Recenzje
193
Praca skKada sieL ze WsteLpu (7-17), alfabetycznego sKownika (s. 19-171), Bibliografii, obejmujacej
L
wykaz archiwów, z których korzystaK, i opracowań (s. 173191), Spisu treści (s. 193-196) oraz Wykazu skrótów (s. 197-198).
WsteLp jest bardzo skondensowanaL historiaL Polonii, ale daje zainteresowanym
podstawowaL literatureL, uKatwiajac
L aL pogKeLbienie wiedzy o jej dziejach w poszczególnych krajach. Szkoda, zOe Autor nie napomknaK
L zagadnienia: integracja czy asymilacja. We wszystkich migracjach i duszpasterstwach migrantów, katolickich nie
wyKaczaj
L
ac,
L jest to problem powazOny, w Niemczech od końca XIX wieku, a we Francji po roku 1918. W dokumencie bpa Chaptala (1861-?), sufragana arcybiskupa paryskiego, jego delegata do migrantów, z 1930 r., asymilacja jest wyraźnie zaprogramowana. Jego treść przytacza ks. J. euczak, sekretarz PMK we Francji2. Dotyka
tego problemu o. Panek, cytujac
L fragmenty regulaminu dla diecezji Cambrai3. We
Wste5pie, wśród wazOnych dokumentów Stolicy Apostolskiej, dotyczacych
L
duszpasterstwa wszelkich migrantów, winna być wymieniona konstytucja apostolska Piusa XII
Exsul familia z 1 sierpnia 1950 o duszpasterskiej opiece biskupów ordynariuszów nad
emigrantami. To ona, o szczególnej doniosKości dla organizacji duszpasterstw dla
migrantów, wywoKaKa powazOny leLk, przynajmniej we Francji, zOe beLdzie sKuzOyKa szybkiemu „sfrancuzianiu” Polaków. Na gKosy zdziwienia, by nie powiedzieć krytyki, zareagowaKa Kongregacja Konsystorialna, Kagodzac
L sformuKowania konstytucji. Zagadnieniu asymilacji poświeLciK specjalny odczyt4 Witold Kiedrowski (1912-2012), ks.
generaK brygady WP.
IstotnaL czeLść pierwszego tomu dzieKa ks. Szymańskiego stanowi S8ownik
biograficzny. ZnalazKy sieL w nim biogramy 117 kapKanów diecezjalnych i zakonnych,
którzy czeLść, a nawet caKe zOycie kapKańskie poświeLcili duszpasterstwu wśród Polaków
poza ich Ojczyzna.
L WieLkszość stanowili kapKani diecezjalni, 46 byKo kapKanami
zakonnymi. Wśród diecezjalnych pierwsze miejsce zajmujaL kapKani wKocKawscy
w liczbie 12 ewentualnie 13, jezOeli doliczy sieL jednego kapKana zakonnego, który w
1942 r. zostaK inkardynowany do diecezji wKocKawskiej. Po sześciu kapKanów pochodziKo z diecezji poznańskiej i przemyskiej, a po czterech z diecezji lwowskiej,
Kuckiej i KomzOyńskiej; z innych po trzech, dwóch i po jednym. Oczywiście, te dane
w nasteLpnych tomach S8ownika mogaL ulec zmianie. MaKe potknieLcie zdarzyKo sieL
w ukKadzie alfabetycznym kapKanów pod literaL „C”. Prawie wszystkie biogramy
zawierajaL bogate dane o pochodzeniu, o formacji kapKańskiej, o dziaKalności duszpasterskiej, patriotycznej, organizacyjnej, a takzOe i naukowej.
W opublikowanym tomie znalazKy sieL biogramy kilku rektorów misji katolickich,
wśród nich biogram ks. Wilhelma Szymbora, rektora najstarszej Polskiej Misji Katolickiej, zaKozOonej w 1922 r. we Francji na fundamencie duszpasterstwa polskiego w
2
J. e u c z a k, Wychodźtwo polskie we Francji, „Roczniki Katolickie” 10 (1932), s. 157-
179.
3
B. P a n e k, Materia8y, z. IV/1: Ksie5z>a polscy w duszpasterstwie Pó8nocnej Francji
1922-1929, [Paris] 1994, s. 15-17.
4
Zob. APMK-Fr, F XI. Tolerancja, wspóKpraca, integracja, asymilacja, wrogość. O ks. infuKacie Witoldzie Kiedrowskim zob. „GKos Katolicki” 53 (2012), nr 6.
194
Recenzje
ParyzOu, powstaKego 1836 r. SaL takzOe biogramy jego nasteLpców: Witolda K.I. Paulusa,
Franciszka Antoniego CegieKki SAC, Kazimierza M. Kwaśnego i ks. Zbigniewa
Bernackiego. W tym gronie znaleźli sieL takzOe: Leon Broel Plater, rektor Misji
Katolickiej w Nowej Zelandii, a nasteLpnie w Holandii; CzesKaw Chmielewski l
w Szwecji; Ludwik Bombas l w Szkocji; Konrad Feliks Stolarek OMI l w Belgii;
Hilary Majkowski l rektor w Luksemburgu. Zdecydowana wieLkszość duszpasterzy
pracowaKa, choćby krótko, we Francji. Niektórzy duszpasterzowali w dwóch, trzech,
a nawet czterech krajach, m.in. kapelani wojskowi l Ludwik Bombas, Jan Brandys,
Leon Broel Plater, Karol Brzezina OMI, Marcin Chrostowski OP; misjonarze:
Franciszek CegieKka SAC, Andrzej Czeluśniak, saletyn; BronisKaw Bieszczad (diec.
przemyska); Alojzy F. Nosal (diec. sandomierska); Jan B. Stadnik OFMCap;
Wawrzyniec Wnuk (archid. gnieźnieńska), takzOe organizator kilku funduszów dla
KościoKa w Polsce; Feliks ZapKata SVD. Wymienieni zostali misjonarze przebywajacy
L
na „nieludzkiej ziemi”: Aleksander Odoryk Beń OFMCon, Antoni Chomicki (diec.
Kucka), Martynian Wojciech Darzycki OFM.
W zakresie źródeK w nasteLpnym tomie nalezOaKoby umieścić Archiwum Polskiej
Misji Katolickiej w Niemczech, obozy-ośrodki duszpasterskie. W tym podzespole saL
teczki 109 i 110, zawierajace
L rózOne spisy kleru polskiego, m.in. Podania ksie5z>y o
legitymacje5 kap8ańska,
5 w których znajdujaL sieL krótkie autobiogramy. Dobrze byKoby
sieLgnać
L do archiwum Kongregacji Konsystorialnej (od 1967 r. Kongregacji ds. Biskupów), która mianowaKa staKych duszpasterzy dla migrantów. W APMK-Fr mozOna
spotkać niektóre nominacje w dziale A. III. 1. 1. Nominacje, przekazywanie uprawnień…; w R. II. 3. Obsada stanowisk administracyjnych oraz duszpasterskich
w Misji. MozOe w ramach bibliografii warto sporzadzić
L
wykaz rózOnych sKowników
biograficznych i encyklopedii. WieLkszy problem stanowi prasa, gdyzO nawet ta
religijna to bardzo duzOo tytuKów. Czy nie byKoby wKaściwe wymienić te najwazOniejsze
periodyki? PowazOny problem stanowiaL Opracowania. Piśmiennictwo poświeLcone Polonii i Polakom na świecie jest bardzo obfite, omawiajace
L motywy emigracji, kraje,
liczebność, zOycie religijne, narodowe, organizacje polonijne. Dobrze Autor zrobiK,
ograniczajac
L sieL w doborze opracowań zasadniczo do tych poświeLconych przede
wszystkim duszpasterstwu, zresztaL zgodnie z tytuKem, gdyzO peKna bibliografia prac
o emigracji polskiej zajeLKaby sporo stron. Bardziej widoczna winna być Dania, takzOe
we WsteLpie, obok Norwegii, w której Misja Katolicka istniaKa od w 1953 r., i posiada juzO liczne opracowania. Odnośnie do Opracowań, dla przykKadu podajeL kilka
pozycji, które powinny być wymienione, a mianowicie: wspomniany juzO artykuK ks.
J. euczaka; dla PMK we Francji wazOna jest praca G. Garçona, Les catholiques polonais en France. Les années de fondation 1919-1949 (Lille 2004); dla duszpasterstwa w Niemczech l praca K. Kosickiego, Duszpasterstwo wśród Polaków w Niemczech w latach 1945-1950 (Lublin 1993), oraz ks. A. Nadolnego; dla Argentyny l
o. H. Wróbla, m.in. W s8uz>bie Bogu, Kościo8owi, zakonowi, Ojczyźnie i Rodakom
(Buenos Aires 2006); jego Historia duszpasterstwa polskiego w Argentynie w latach
1897-1997 (Warszawa 1999) wymieniona jest w biogramie ks. Czeluśniaka, natomiast
brak jej w wykazie opracowań. Bibliografia dotyczaca
L duszpasterstwa polonijnego
w byKym Zwiazku
L
Radzieckim stanowi powazOniejszy problem, poniewazO duszpasterstwo na tym terenie dotyczy katolickiej mieszanki etnicznej. Na BiaKorusi mniejszość
195
Recenzje
polskokatolicka jest bardzo widoczna. W jednym i drugim wypadku piśmiennictwo
o duszpasterstwie wśród tamtejszych Polonii jest juzO duzOe, a w Opracowaniach za
maKo widoczne. TakzOe we WsteLpie.
Autor podjaK
L sieL opracowania tematu bardzo pozOytecznego, gdyzO zainteresowanie
duszpasterstwem wśród Polonii i Polaków poza granicami Polski oraz duszpasterzami
zaangazOowanymi w teL dziaKalność jest wielkie. JuzO w pierwszym tomie sKownika ks.
Szymańskiego znajdujaL sieL liczne biogramy, których brak w innych sKownikach czy
encyklopediach. Niektórzy duszpasterze Polonii powinni mieć na obszerniejsze biogramy, gdyzO ich losy i dziaKalność duszpasterska oraz narodowa zasKugujaL na pogKeLbione opracowanie. ZOyczeL Autorowi realizacji zamysKu i szybko ukazujacych
L
sieL kolejnych tomów.
Marian Brudzisz CSsR
Kraków
I8D"p>"–A@:\V" 1920-1939 DD.: 1 nFH@Dnp *4B:@<"H4R>4N &n*>@F4>
IEEC 2 )DJ(@` CnRR` A@FB@:4H@`. )@8J<,>H4 n <"H,Dn":4 / =!=
I8D"p>4. m>FH4HJH nFH@Dnp I8D"p>4, JB@Db*>484 =.E. CJ$:\@&" n ?.E.
CJ$:\@&, 74p&: )IM m 9mG+C! 2012, ss. 624.
W 32. tomie „Studiów Polonijnych” zaprezentowano ksiaz
LO keL poświeLconaL polskiej
dyplomacji na Wschodzie w XX i na poczatku
L
XXI wieku. Znaczna czeLść wspomnianego opracowania dotyczyKa powstania i dziaKalności polskich przedstawicielstw
dyplomatycznych na terytorium Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej
(USRR) w latach dwudziestych-trzydziestych XX wieku. Praca ta znacznie wzbogaciKa dotychczasowaL literatureL na temat szeroko rozumianej polskiej aktywności
dyplomatycznej na Wschodzie oraz wzajemnych stosunków dyplomatycznych mieLdzy
PolskaL a Zwiazkiem
L
Radzieckim.
ZupeKnie inny charakter ma najnowsza publikacja, stanowiaca
L przedmiot niniejszego omówienia. Ksiaz
LO ka Ukraina-Polska lata 1920-1939: Z dziejów stosunków
dyplomatycznych USRR z II Rzeczpospolita.
5 Dokumenty i materia8y zostaKa opublikowana w 2012 r. w Kijowie przez wydawnictwo „Duch i Litera”, które dziaKa przy
Uniwersytecie Narodowym „Akademia Kijowsko-Mohylańska”. Wyjatkowość
L
tej publikacji polega na tym, zOe jest to praca źródKowa. Po raz pierwszy w jednej ksiaz
LO ce
zostaKy zgromadzone, i przedstawione dla szerszego grona czytelników, rózOnego
rodzaju dokumenty i materiaKy dotyczace
L historii wzajemnych stosunków dyplomatycznych mieLdzy UkrainaL RadzieckaL a II Rzeczpospolita.
L Ramy chronologiczne
tej pracy zostaKy uwarunkowane dwoma, bardzo wazOnymi datami w historii obu
państw. Z jednej strony jest to rok 1920, gdy zapoczatkowano
L
polsko-sowieckie
rozmowy pokojowe w Rydze, zakończone podpisaniem traktatu pokojowego (18 marca 1921), który m.in. ustaliK graniceL mieLdzy PolskaL a RosjaL i UkrainaL Radziecka.
L