Europeizacja wykładni kontraktów w kulturze prawnej państw Unii

INVESTIGATIONES LINGUISTICAE VOL. XVII, 2009
© INSTITUTE OF LINGUISTICS – ADAM MICKIEWICZ UNIVERSITY
AL. NIEPODLEGŁOŚCI 4, 60-874, POZNAŃ – POLAND
Europeizacja wykładni kontraktów w kulturze
prawnej państw Unii Europejskiej
The Europeanisation of contracts’ interpretation in
the legal culture of European Union countries
Ewelina Mitręga
KATEDRA TEORII I FILOZOFII PRAWA UNIWERSYTETU MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ W
LUBLINIE
APLIKANT OKRĘGOWEJ IZBY RADCÓW PRAWNYCH W LUBLINIE.
[email protected]
Abstract
This article is to explain the process of the Europeanisation and
find the key factors affecting on it. The purpose of analyzing this
issues is also an attempt to predict what will be further path of the
process. The author focuses on: 1. outlining the facts which
contribute to the process of Europeanization of private law in
Europe, including the principles of interpretation of contracts, 2.
presenting the importance of Principles of European Contract Law
in the Europeanization of contract interpretation, 3. searching for
possibilities of adopting Rules of contracts’ interpretation to the
trend of private law’s Europeanization in European Union and
considering effects of it.
1.
Wstęp
Kultura prawna w której osadzona jest niniejsza praca, to kultura prawa
europejskiego. Jest ona wydzielona poprzez m.in. zakres terytorialny: obszar
Europy, a w szczególności Unii Europejskiej. Koncepcja europeizacji wykładni
kontraktów wpisuję się w szerszą koncepcję stworzenia europejskiego prawa
umów, lub nawet europejskiego kodeksu cywilnego.
Złożone procesy integracyjne rozpoczęte w ramach Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej i kontynuowane w Unii Europejskiej, wymagają wsparcia prawnego.1
Realizacja tego zadania wpływa na wytworzenie się zjawisk jakimi są powstanie
acquis communautaire i europeizacji prawa, która polega on na usuwaniu
odrębności prawa krajowego, harmonizacji, uzgadnianiu, uniformizacji aż do
unifikacji prawa w skali regionalnej i skali globalnej krajów Unii Europejskiej.2
Podstawowym celem Wspólnot Europejskich, wyrażonym już w preambule
Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską jest prowadzenie polityki
1
2
Rajski 2007: 604.
Tokarczyk 2001: 213 – 220.
Investigationes Linguisticae, vol. XVII
mającej przyczyniać się do stopniowego usuwania ograniczeń w handlu
międzynarodowym. Celem jest stworzenie na obszarze państw członkowskich
rynku wewnętrznego, charakteryzującego się zniesieniem przeszkód w swobodnym
przepływie towarów, osób, usług i kapitału3.
Realizacja tego celu przybiera różne postaci4, od aktów Wspólnoty Europejskiej
unifikujących, harmonizujących lub zbliżających przepisy państw członkowskich,
poprzez np. projekty pozarządowe, aż do np. monografii przedstawicieli doktryny5.
Prawo cywilne, a w nim prawo umów (kontraktów), wydaje się być najważniejszym
elementem służącym stworzeniu jednolitego obszaru gospodarczego.
2.
Europeizacja prawa prywatnego w Europie
Proces europeizacji prawa prywatnego to nowy etap w historycznym procesie
rozwoju prawa prywatnego w Europie, od prawa rzymskiego i kanonicznego,
poprzez kodyfikację, aż do złożonych procesów integracyjnych z chwili obecnej.
Wspólnoty prowadzą szereg prac zmierzających do usystematyzowania i
uporządkowania dotychczasowych prawnych wytworów Wspólnot, określanych
zbiorczo acquis communautaire.6
W celu przezwyciężenia barier związanych z obrotem międzynarodowym
pojawił się szereg regulacji dotyczących umów handlowych, łącznie ze stworzeniem
projektów Europejskiego kodeksu cywilnego7.
Przykładowo będą to (także z regulacji powstałych poza Wspólnotą):
konwencja wiedeńska o umowach międzynarodowej sprzedaży
8
towarów ,
Zasady Międzynarodowych Kontraktów Handlowych (UNIDROIT)9
konwencja rzymska o prawie właściwym dla umownych stosunków
zobowiązaniowych10,
Zasady Europejskiego Prawa Kontraktowego (PECL)11.
W ostatnim czasie w ramach Unii Europejskiej szerzy się debata na temat
potrzeb i metod harmonizacji prawa prywatnego połączona z procesem konsultacji
w państwach członkowskich w środowiskach: prawniczych, naukowych,
związanych z biznesem. W tym kierunku Komisja Europejska w 2001 r. wydała
Por. art. 3c Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Tekst ujednolicony. Warszawa: Urząd
Komitetu Integracji Europejskiej, s. 13-19
4 Bełdowski 2004: 801-801.
5 Bełdowski 2004: 803
6 Rajski 2007.
7 European Contract Code – Preliminary draft, Pavia 2001, projekt wypracowanego przez Akademię
Prawników Prawa Prywatnego - por. Podleś, M. 2005. Obrót międzynarodowy a działania Unii
Europejskiej w celu stworzenia europejskiego prawa umów. Radca Prawny nr 4. Warszawa:
Krajowa Izba Radców Prawnych, s. 10, także najnowsze prace nad projektem C. Von Bar, za
Brzozowski, M. 2006. przypis 86, s. 398.
8 Konwencja Narodów Zjednoczonych z 11 kwietnia 1980 r. opublikowana w Dzienniku Ustaw z
1997 r. Nr 45 poz. 286)
9 Zasady przygotowane pod auspicjami Instytutu Unifikacji Prawa Prywatnego w Rzymie, przyjęte
w 1994 r., www.unidroit.org. Także: Rajski, J. 1996.
10 Opublikowana w Dzienniku Urzędowym Wspólnot nr L 266/1-19 z 9 października 1980 r.
11 Oficjalny tekst w języku angielskim znajduje się pod adresem: http://www.cbs.dk Na rynku
wydawniczym PECL ukazały się w: 2000 r. – zmienione i połączone części 1 i 2, w 2003 r. część 3.
3
48
Ewelina Mitręga: Europeizacja wykładni kontraktów
w kulturze prawnej państw Unii Europejskiej
komunikat mający na celu zapoczątkowanie debaty na temat potrzeb i metod
harmonizacji prawa umów.12
W komunikacie tym Komisja zaproponowała następujące warianty stworzenia
reguł pozwalających na kontraktowanie w ramach jednolitego rynku
europejskiego:
1.
pozostawienie siłom rynku wypracowanie tych reguł,
2.
wypracowanie wspólnych zasad prawa umów prowadzących do zbliżenia
krajowych porządków prawnych,
3.
poprawa i uproszczenie obowiązujących przepisów prawa,
4.
wydanie na poziomie wspólnotowym obszernej regulacji w zakresie
prawa umów.
Wyniki tej dyskusji zostały opracowane przez Komisję i opublikowane w 2003
Komisja dostrzegła potrzebę wypracowania swoistego modelu europejskiego
prawa umów, określonego jako wspólny system odniesień14. Za najbardziej
optymalny uznano więc warianty stworzenia reguł pozwalających na
kontraktowanie w ramach jednolitego rynku europejskiego poprzez poprawę i
uproszczenie obowiązujących przepisów prawa.
Celem jest dostarczenie „jasnych definicji terminów prawnych,
fundamentalnych zasad i spójnego modelu zasad prawa w oparciu o dorobek
Wspólnoty i o najlepsze rozwiązania wypracowane na podstawie porządku
prawnego państw członkowskich”. Zakreślono sobie na to czas do 2009 r.15
Najwięcej kontrowersji wzbudziły rozważania wokół wydania, na poziomie
wspólnotowym, obszernej regulacji w zakresie prawa umów16.
r.13
W ideę stworzenia wspólnego systemu odniesień dobrze wpisują się Zasady
Europejskiego Prawa Kontraktowego (PECL) jako spójne ujęcie problematyki
zawarcia, wykonania i ważności umowy, powstałe w wynik już ponad
dwudziestoletniej pracy autorów z państw członkowskich.17 Pełnią one funkcję
projektującą elementy przyszłego jednolitego europejskiego prawa kontraktów18, o
ile takie prawo (np. Europejski Kodeks Cywilny) w ogóle powstanie19. PECL
Por. Communication from the Commission to the Council and the European Parliament on
European contract law C 255 z 13 września 2001 r., s. 3.
13 Por. Communication from the Commission to the European Parliament and the Council – a more
coherent European contract law - an action plan, C 63 z 15 marca 2003 r.
14 (ang.) common frame of reference, następnym krokiem po uzyskaniu go, miałoby być
wypracowanie opcjonalnego instrumentu (ang. optional instrument) będącego systemem
przepisów.
15 Por. Communication from the Commission to the European Parliament and the Council –
European contract law and verification of acquis: development, C 651 z 11 października 2004 r.
16 Podleś 2005: 11.
17 Bełdowski 2004: 803, O. Lando z Copenhagen Business School podczas konferencji Nowe
perspektywy wspólnego prawa Europy w 1976 r. we Florencji, zaproponował stworzenie grupy
prawników z państw członkowskich Wspólnot mających przygotować projekt ujednolicenia praw
handlowego lub chociaż prawa umów. Grupa ta została stworzona dopiero w 1982 r. jako Komisja
do spraw Europejskiego Prawa Umów z O. Lando jako przewodniczącym. Komisja a opracowała
następnie Zasady Europejskiego Prawa Kontraktów.
18 Rajski 2002: 218-221.
19 Konarski 2004.
12
49
Investigationes Linguisticae, vol. XVII
widziane są także jako pomost pomiędzy europejsko-kontynentalnym prawem
cywilnym a anglosaskim common law.
3.
Argumenty związane z procesem europeizacji
Argumenty za procesem ujednolicenia prawa prywatnego, w tym prawa umów w
Europie można podzielić na następujące20:
1.
systemowe:
obszary prawa regulowane obecnie poprzez dyrektywy i rozporządzenia
kształtowane są wyrywkowo, przez co narażona zostaje jasność i spójność
systemowa prawa prywatnego, wydanie wspólnej regulacji w tym zakresie
pozwoliłoby przezwyciężyć obecną fragmentaryzacje prawa prywatnego,
konieczne wydaje się stworzenie wskazówek dla sądów i narodowych
ustawodawców w celu odzwierciedlenia wspólnego jądra europejskiego prawa,
2.
ekonomiczne:
zwolennicy ujednolicenia twierdzą iż różnorodność systemów prawa
prywatnego zakłóca działanie rynku wewnętrznego, O. Lando stwierdził wręcz, iż „
istniejąca różnorodność prawa umów w Europie może być uznana za inną jeszcze
niż cło przeszkodę dla handlu21,
tworzenie jednolitych reguł dla konsolidującego się wewnątrzunijnego
obrotu gospodarczego niezbędne jest dla właściwego jego funkcjonowania,
3.
integracyjne:
w tym ujęciu ujednolicenie prawa prywatnego aż do wyrównania
wszelkich partykularyzmów, ma stanowić kolejny krok do pogłębiania integracji w
obrębie pierwszego filaru Unii Europejskiej,
porusza się tu także kwestię konieczności budowania pomostu między
systemem romańsko-germańskim a systemem common law22 i kwestię waloru
terminologicznego oraz aspekt edukacyjny, gdyż np. ujednolicone zasady mogą
służyć za źródło nauki porównawczego prawa kontraktów.
4.
konsumenckie23:
zauważalne jest powstanie europejskiego prawa konsumenckiego24,
które niejako promieniuje na całość systemu prawa prywatnego, przyjmuje się, iż
Mańko 2004.
Lando 1999: 526.
22 Brzozowski 2006: 401.
23 Stefanicki 2006: 22-23.
24 Konsument to pojęcie wywodzące się z języka ekonomii, oznaczające osobę fizyczną dokonująca
czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, por.
Kańska 2004: 7-49.
20
21
50
Ewelina Mitręga: Europeizacja wykładni kontraktów
w kulturze prawnej państw Unii Europejskiej
dyrektywa w sprawie określenia aspektów sprzedaży towarów konsumpcyjnych
oraz gwarancji na te towary25, jest swoistym kamieniem węgielnym przyszłego
europejskiego prawa umów, ocenia się także iż dyrektywa ta stanowi najbardziej
znaczącą ingerencję Unii Europejskiej w prawo prywatne państw członkowskich. 26
zróżnicowanie poziomu ochrony konsumenta w prawie krajowym,
przyczynia się do pogorszenia jego i tak słabszej niż przedsiębiorcy sytuacji, w tym
świetle należy stwierdzić, że proces ujednolicania prawa korzystnie wpływa na
ochronę konsumenta w poszczególnych państwach członkowskich Unii
Europejskiej,
5.
symboliczne:
argumenty te odwołują się do etosu europejskiego nazywając wydanie
europejskiego kodeksu cywilnego widocznym „symbolem jedności”27
Główne argumenty wysuwane przeciw ujednoliceniu prawa prywatnego w
Europie:
1.
Pluralizm prawa prywatnego w Europie jest potrzebny
W tym punkcie postulaty związane z ujednoliceniem traktowane są np. jako
zamach na odrębność systemy common law. Zarzuca się zwolennikom
ujednolicenia prawa, że nie dostrzegają, iż często prawo common law stanowi
przedmiot swoistego eksportu. Strony umowy, nie mające nawet domicylu w
Wielkiej Brytanii, decydują się na wybór tamtejszego systemu prawa. Zdaniem
zwolenników pluralizmu prawnego jest to związane z pragmatyzmem rozwiązań
common law, którego nie dostrzegają w kontynentalnej kulturze prawa.28
Zlikwidowanie tego odrębnego porządku prawnego byłoby wg nich niekorzystnym
posunięciem.
2. Kodyfikacja jest zbędna i szkodliwa
Przeciwnicy kodyfikacji uważają, że skoro nawet interpretacja wyroków
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości jest w sądach krajowych niejednolita, to
trudno spodziewać się, żeby ujednolicona kodyfikacja spełniała swoje podstawowe
funkcje. Także kwestia istnienia odrębnych systemów sądowych i subtelnych różnic
w językach na które tłumaczony byłby ujednolicony kodeks, może powodować
niemożność realizacji założeń.
Dyrektywa z 1999/44/EC z dnia 25 maja 1999 r.
Żuławski 2001: 232-233.
27 Wg badań statystycznych aż 42% mieszkańców Unii Europejskiej uważa się przede wszystkim za
członków wspólnoty narodowej, a dopiero na drugim miejscu za Europejczyków. Na podobne
preferencje wskazują wyniki badań przeprowadzonych w Polsce – tylko 2% Polaków czuje się
przede wszystkim Europejczykami. Za: Mańko, R. 2004.przypis nr 536 na str. 86. podważ to
twierdzenie, jakoby europejski kodeks cywilny był dla obywateli faktycznie prestiżowym symbolem
jedności.
28 Randolph, Masefield 2001.
25
26
51
Investigationes Linguisticae, vol. XVII
3.
Zauważa się także brak jednoznacznej podstawy prawnej, która
umożliwiałaby tak posuniętą ingerencję w porządki prawne państw
członkowskich.29
4.
Natura i rola wykładni prawa i wykładni kontraktów
Obserwując ten rozdział stanowisk co do potrzeby ujednolicenia prawa w Unii
Europejskiej, pragnę skupić się na jednym z aspektów procesu europeizacji prawa,
który uważam za umożliwiający ominięcie trudności w handlu międzynarodowym
spowodowanych różnorodnością porządków prawnych z jakich wywodzą się
kontrahenci. Przyjmowane metody wykładni kontraktu mogą mieć doniosłe
znaczenie dla praktyki międzynarodowego obrotu handlowego, gdyż wpływają na
rozstrzygnięcie uzasadnionych wątpliwości stron lub sporu co do rzeczywistych
intencji odczytywanych z postanowień umowy.30
Zaznaczyć należy, iż wykładnia kontraktów jest czymś innym niż wykładnia
prawa. Wykładnia prawa obejmuje cały zestaw niekiedy wysoce specjalistycznych
reguł, których znajomość będzie konieczna do odkodowania norm prawnych
zawartych w obowiązujących przepisach prawnych oraz ustalenie ich znaczenia31,
konieczna w podjęciu decyzji w sporach o to, jakie znaczenie tekstu prawnego
należy przyjąć. Celem wykładni jest ustalenie znaczenia określonego przepisu
prawnego lub jego fragmentu zgodnie z prawem i w oparciu o przyjęte w
orzecznictwie i doktrynie dyrektywy wykładni prawa32.
Takie ujęcie wykładni prawa wynika z charakteru przepisów prawa, które
kształtuje i nadaje im moc wiążącą władza państwowa. Kontrakty poddane są
natomiast zasadzie swobody umów. Polega ona na tym, że podmioty prawa
cywilnego mają pełną swobodę w odniesieniu do tego np. czy zawrzeć określoną
umowę, jaką nadać umowie treść.33 W polskim kodeksie cywilnym wyraża tą
zasadę art. 3531, stanowiący iż podmioty zawierające umowę, mogą ułożyć
stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały
się:
1.
naturze tego stosunku prawnego,
2.
przepisom ustawy charakterze ius cogens34,
3.
zasadom współżycia społecznego35
29 por. Konarski 2004: 35. W artykule tym autor podaje, iż podstawą prawną harmonizacji
europejskiego kodeksu zobowiązań powinien być art. 95 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę
Europejską. Kodeks miałby zastąpić prawa państw członkowskich, dlatego też jego uchwalenie
powinno nastąpić w formie rozporządzenia na podstawie przepisów o zbliżeniu systemów
prawnych. Oponenci tego stanowiska przypominają, że zgodnie z zasadą subsydiarności wyrażona
w art. 5. Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, Wspólnota może działać tylko wtedy,
gdy celu nie można lepiej realizować na szczeblu krajowym. Regulacja na niej oparta nie może
dotyczyć wyłącznych kompetencji Wspólnoty, do których zalicza się m.in. zapewnienie wolności
swobodnego przepływu osób, towarów, usług i kapitału oraz konkurencji na wspólnym rynku.
30 Romanowski 2004: 11.
31 Korybski, Leszczyński, Pieniążek 2000: 143.
32 Morawski 2002: 15 i n.
33 Mojak, Widło 2005: 59.
34 Są to przepisy które bezwzględnie obowiązują.
35 Filipiak, Mojak, Nazar, Niezbecka 2005: 307.
52
Ewelina Mitręga: Europeizacja wykładni kontraktów
w kulturze prawnej państw Unii Europejskiej
Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 1999 r.36, gdy tekst umowy jest
niejasny, konieczne staje się usunięcie wątpliwości przy zastosowaniu reguł
przewidzianych w art. 65 § 2 kodeksu cywilnego37. Przepis ten w istocie określa
sposób wykładni oświadczeń woli kontrahentów w sposób odmienny niż ma to
miejsce przy interpretacji tekstu prawnego; w umowach należy przede wszystkim
badać zamiar stron i cel umowy, a dopiero w dalszej kolejności ma znaczenie
dosłowne jej brzmienie.
Takie założenie wynika z faktu, że kontrakt ustanawia i reguluje prawa i
obowiązki pomiędzy stronami, a nie między ogółem podmiotów jak ma to miejsce
w przypadku przepisów prawa. Stron same dokonują w kontrakcie regulacji
łączącego ich stosunku prawnego, zgodnie z opisaną powyżej zasadą swobody
umów.
Każda ze stron zawierając kontrakt, kieruje się różnorakimi pobudkami, choć
najczęściej będzie to po prostu chęć maksymalizacji zysków bądź minimalizacji
strat które może ponieść w związku z wykonaniem lub niewykonaniem kontraktu.
W tym kontekście możemy mówić o ekonomicznej analizie prawa, jakiej dokonują
strony kontraktu, a wnioski z której mogą wręcz doprowadzić do niewykonania
kontraktu, gdy okaże się to efektywniejsze (bardziej rentowne niż jego
wykonanie).38
Należy więc dać priorytet nie językowemu znaczeniu poszczególnych zwrotów,
ale przede wszystkim zbadać zamiar stron i cel umowy.39
Zdaniem Romanowskiego40, konieczne będzie zmienienie ujęcia wykładni
kontraktów w polskim kodeksie cywilnym aby uczynić ją zgodniejszą z tradycją
prawa kontynentalnego. Ewolucja ta winna odbyć się w kierunku wyodrębnienia
reguł wykładni kontraktów, niezależnie od wykładni oświadczeń woli.
5.
Znaczenie PECL w europeizacji wykładni kontraktów
Rozważając europeizację prawa, warto zwrócić uwagę na wspomniane już PECL.
Analiza procesu europeizacji wykładni kontraktów w świetle zasad europejskiego
prawa kontraktów ma na celu pokazać, jak przyjmowane metody wykładni
kontraktu wpływają na rozstrzygnięcie sporu pomiędzy stronami co do
rzeczywistych intencji odczytywanych z postanowień umowy. Występuje wokół
nich rosnące zainteresowanie i wpływają one na nowelizację prawa zobowiązań w
Orzeczenie SN z 8 czerwca 1999 r. II CKN 379/98, OSP 2000/6, poz. 93.
z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny art. 65:
§ 1. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w
których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.
§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się
na jej dosłownym brzmieniu.
38 Więcej o ekonomicznej analizie prawa i jej związku z takim ujęciem woli stron kontraktu
przeczytam w: Łolik 2007. Efektywne niewykonanie kontraktu. PPH nr 12. Warszawa: Wolters
Kluwer Polska, s. 44.
39 Mojak, Widło 2005: 26-27.
40 Romanowski 2004: 18.
36
37 Ustawa
53
Investigationes Linguisticae, vol. XVII
niektórych państwach członkowskich. Należy je więc przeanalizować także pod
kątem wskazówek dla wykładni kontraktów, które zawierają w rozdziale 5.
Art. 1.101 pkt 1 PECL wprowadza generalną dyrektywę, zgodnie z którą PECL
przeznaczone są do stosowania jako ogólne zasady prawa umów w Unii
Europejskiej. Strony kontraktu mają możliwość wybrania PECL jako zbioru norm
mających zastosowanie do zawieranych przez nie umów poprzez wprowadzenie do
umowy klauzuli inkorporującej postanowienia PECL do danego kontraktu lub
wybrać PECL jako prawo właściwe dla zobowiązań41. Zaznaczyć należy, że PECL
mają zastosowanie zarówno w umowach pomiędzy profesjonalistami jak i z
udziałem konsumentów.
Zgodne z PECL zawarcie umowy następuje z chwilą, kiedy strony wyrażą
zamiar stworzenia wiążącego stosunku prawnego oraz uzgodnią jego wystarczającą
treść (art. 2.101 pkt 1), w żadnym z artykułów PECL nie znajduje się natomiast
definicja pojęcia „umowa”. W prawie polskimrówniez brak jest definicji umowy,
rozumie sięprzez nia czynność prawną, której koniecznymi elementami są:
uczestnictwo co najmniej dwóch stron, a więc także zaistnienie dwóch
oświadczeń woli,
złożenie zgodnego oświadczenia woli przez wszystkie strony co do
mających nastąpić skutków prawnych.
W komentarzu42 do PECL określono, iż umowa obejmuje np. porozumienia na
mocy których43:
1. dwie lub więcej stron zaciągają zobowiązania,
2. oblat przyjmuje ofertę w drodze wykonana czynności lub powstrzymuje się
od działania,
3. tylko jedna ze stron zobowiązana jest do świadczenia, a druga to akceptuje,
4. strona składa wiążące oświadczenie, które nie wymaga akceptacji.
6.
Zasady wykładni kontraktów w PECL
Zasady wykładni w ujęciu PECL można podzielić na44:
1.
ogólne,
2.
szczegółowe.
Wśród pierwszej grupy są to:
1)
art. 5:101 ust. 1 – kontrakt winno się interpretować zgodnie ze wspólną
intencją stron, nawet jeżeli odbiegałoby to od dosłownego znaczenia słów,45
Brzozowski 2006: 400-402.
Komisja pod kierownictwem O. Lando – obok tekstu artykułów, opracowywała także komentarz i
uwagi, które to stanowią pierwotne źródło interpretacji postanowień PECL.
43 Bełdowski 2004: 801-805.
44 Podział wprowadzony za: Romanowski 2004: PPH nr 8, s. 11. a także: Romanowski 2004: PPH
nr 9, s. 12.
45 Reguła ta odpowiada regule wyrażonej w art. 4.2.1 UNIDROIT,
41
42
54
Ewelina Mitręga: Europeizacja wykładni kontraktów
w kulturze prawnej państw Unii Europejskiej
2)
art. 5:101 ust. 2 – kontrakt winno się interpretować zgodnie z intencją
jednej strony jeżeli druga strona nie była nieświadoma tej intencji w chwili
zawarcia kontraktu,
3)
art. 5:101 ust. 3 – kontrakt winno się interpretować zgodnie ze
znaczeniem które nadałaby mu rozsądna osoba tego samego rodzaju i w tych
samych okolicznościach jak strony kontraktu (gdy nie da się ustalić ani wspólnej
intencji stron ani intencji jednej z nich)46.
W obrębie drugiej grupy rysują się:
1)
uwzględnienie okoliczności istotnych dla wykładni, a wśród nich w
szczególności:
naturę i cel kontraktu oraz okoliczności w jakich doszło do jego zawarcia,
zachowanie stron,
interpretację stosowaną już wcześniej przez strony,
powszechne znaczenie nadawane w danej branży postanowieniom i
wyrażeniom,
zwyczaje,
zasady dobrej wiary i uczciwego postępowania.
2)
wykładnia przeciwko stronie redagującej kontrakt:
gdyż w razie wątpliwości interpretacyjnych, odpowiada
zredagowanie go w sposób niejasny,
on
za
3)
wykładnia na korzyść negocjowanych postanowień kontraktu:
dająca prymat postanowieniom indywidualne umówionym nad tymi,
które nie były przedmiotem negocjacji,
4)
wykładnia w świetle całości kontraktu:
traktująca kontrakt jako integralny byt, którego postanowienia mogą być
względem siebie hierarchizowane z racji na ich cel
5)
życzliwa wykładnia na rzecz kontraktu:
nakazująca interpretować postanowienia kontraktu tak, aby wywoływały
oczekiwane przez stron skutki, zgodnie z racjonalnym zamiarem stron,
6)
prymat oryginalnego języka kontraktu:
przy czym inne wersje językowe są również uwzględniane przy
odczytywaniu zgodnego zamiaru stron z oryginału
Reguły wykładni kontraktów ustalone w PECL przyczyniają się do
ujednolicenia orzecznictwa arbitrażowego w materii zasad interpretacji
kontraktów, korzystać z nich może także orzecznictwo sądowe poszczególnych
państw.47 Pożadane byłoby również
46 Reguła ta odpowiada regule wyrażonej w art. 4.2.2 UNIDROIT a także art. 8 ust. 2 Konwencji
wiedeńskiej
47 Rajski 2003: 265 -266.
55
Investigationes Linguisticae, vol. XVII
Reguły wykładni kontraktów ustalone w PECL przyczyniają się do
ujednolicenia orzecznictwa arbitrażowego w materii zasad interpretacji
kontraktów, korzystać z nich może także orzecznictwo sądowe poszczególnych
państw. Ważnym aspektem przy ich stosowaniu jest także ujednolicenie w nich
poszczególnych instytucji prawnych, a także wprowadzanie przez nie jednolitej
terminologii – niezbędnej da jakości europejskiego prawodawstwa.
Pożądane byłoby również otoczenie zasad oficjalnym patronatem organów
Wspólnoty, aby dodać im jeszcze większego prestiżu.48
7.
Europeizacja poprzez rozwój wspólnych zasad prawa
kontraktów
Za rozwojem procesu europeizacji prawa prywatnego w Europie, w tym prawa
umów (i ujednoliceniu jego wykładni) przemawiają następujące twierdzenia49:
1.
istniejące różnice w regulacjach bezwzględnie obowiązujących,
uniemożliwiają jednolitą w skali europejskiej organizację działalności
gospodarczej,
2.
poszukiwanie informacji na temat obcego prawa może znacznie
zwiększać koszt transakcji, gdyż wymusza skorzystanie z transgranicznych porad
prawnych, świadczonych często przez drogie międzynarodowe kancelarie,
3.
nawet zasięgnięcie informacji o obcym prawie przez kontrahentów
pochodzących z innych państw członkowskich, nie wyklucza możliwości
odmiennego rozumienia tych norm prawnych przez funkcjonujących w swoim
systemie prawnym kontrahentów drugiej strony.
Można więc dojść do wniosku, że kodyfikacja europejskiego prawa zobowiązań
jest procesem potrzebnym, aczkolwiek zapewne zajmie jeszcze wiele lat. Zdaniem
Konarskiego50, podstawą prawną harmonizacji europejskiego kodeksu zobowiązań
mógłby być art. 95 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Kodeks
miałby zastąpić prawa państw członkowskich, dlatego też jego uchwalenie powinno
nastąpić w formie rozporządzenia na podstawie przepisów o zbliżeniu systemów
prawnych.
Oponenci wobec tego stanowiska przypominają, że zgodnie z zasadą
subsydiarności wyrażona w art. 5.
Traktatu ustanawiającego Wspólnotę
Europejską, Wspólnota może działać tylko wtedy, gdy celu nie można lepiej
realizować na szczeblu krajowym. Regulacja na niej oparta nie może dotyczyć
wyłącznych kompetencji Wspólnoty, do których zalicza się m.in. zapewnienie
wolności swobodnego przepływu osób, towarów, usług i kapitału oraz konkurencji
na wspólnym rynku.
Rajski 2002.
Konarski 2004: 31 – 36.
50 Konarski 2004: 35.
48
49
56
Ewelina Mitręga: Europeizacja wykładni kontraktów
w kulturze prawnej państw Unii Europejskiej
A co stałoby się wtedy z krajowymi kodeksami51? Przede wszystkim niezmiernie
trudno byłoby uzyskać polityczna aprobatę wszystkich państw członkowskich dla
tak głębokiej ingerencji w narodowe porządki prawne.
Na uwagę zasługuje więc koncepcja wspierania rozwoju wspólnych zasad prawa
kontraktów. Jest to forma bardziej elastyczna niż kodeks i pozwalająca sięgnąć w
sposób naturalny do np. orzecznictwa bądź krajowych systemów prawa w
przypadku niedostatków w regulacji.
Zasady te ujmowane są w zbiory reguł (jak opisane PECL), nie mających
normatywnego charakteru. Oparte na wynikach badań prawnoporównawczych,
oddają wspólnego ducha poszczególnych narodowych porządków prawnych,
wprowadzając niekiedy nowe rozwiązania prawne, gdy stwierdzona zostanie
niejednolitość w rozwiązaniach dotychczas funkcjonujących.
Zasady te winny odgrywać także znaczącą rolę w edukacji prawniczej, zarówno
jeszcze w okresie studiów jak i w procesie kształcenia praktyków. W rzeczywistości
w której przyjdzie funkcjonować absolwentom wydziałów prawa, standardem stała
się możliwość transgranicznego świadczenia usług. Choć czyni się wiele aby
stworzyć Jednolity Europejski obszar edukacyjny, to jednak kształcenie studentów
prawa pozostaje wciąż nacechowane narodowością.52 Taka europeizacja
kształcenia pozwoli na wzmocnienie podstaw europejskiej kultury prawniczej.
8.
Podsumowanie
Kształtowanie zasad prawa, a nie normowanie tego obszaru w postaci ustaw,
wpływa na większą ich elastyczność, dzięki czemu mogą one dynamicznie reagować
na zmieniające się potrzeby gospodarki i społeczeństw.
Koncepcja europeizacji wykładni kontraktów, która wpisuję się w szerszą
koncepcję stworzenia europejskiego kodeksu cywilnego, potrzebuje do swojej
egzystencji konkretnego tekstu kontraktu. To od jego stron zależy, czy zdecydują
się skorzystać z wzorców rozwiązań jakimi są PECL, czy też inne modelowe
rozwiązania, czy też postanowią zmierzyć się z problemami jakie mogą wynikać dla
funkcjonowania wewnątrzwspólnotowego rynku wskutek różnorodności regulacji
prawnych obowiązujących w poszczególnych państwach członkowskich z których
pochodzą kontrahenci.
51
52
Rajski 2002: 217 – 219.
Mitręga 2006: 30 - 31.
57
Investigationes Linguisticae, vol. XVII
Bibliografia
Bełdowski, J. 2004. Materiały. Europejskie prawo umów. Kwartalnik Prawa Prywatnego
z. 3. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Brzozowski, M. 2006. w: Radwański, Z. (red.). System Prawa Prywatnego, tom 5.
Warszawa: C.H.Beck Instytut Nauk Prawnych.
Filipiak, A.T., Mojak, J., Nazar, M., Niezbecka, E. 2005. Zarys prawa cywilnego. Lublin:
Verba.
Kańska, K. 2004. Pojęcie konsumenta w kodeksie cywilnym na tle tendencji europejskich.
Kwartalnik Prawa Prywatnego z. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Konarski, H. 2004. Perspektywy kodyfikacji europejskiego prawa zobowiązań. PPH nr 3.
Warszawa: Wydawnictwo KiK.
Korybski, A. 2002. Wykonywanie wolnych zawodów prawniczych a rynek usług
prawniczych. W: Żuławski, J. (ed.) XX lat samorządu radców prawnych 1982-2002.
Księga Jubileuszowa. Warszawa: Krajowa Rada Radców Prawnych.
Korybski, A., Leszczyński L., Pieniążek A. 2000. Wstęp do prawoznawstwa. Lublin:
Morpol.
Lando, O. 1999. Why codify the European Law of contract?, European Review of Private
Law, 525 ff.
Łolik, M. 2007. Efektywne niewykonanie kontraktu. PPH nr 12. Warszawa: Wolters
Kluwer Polska.
Mańko, R. 2004. Prawo prywatne w Unii Europejskiej. Perspektywy na przyszłość.
Warszawa: Podyplomowe Studium Prawa Europejskiego UW,
Mitręga, E. 2006. Rozwiązania uelastyczniające proces i efekt kształcenia studentów
prawa w wybranych krajach Unii Europejskiej. Praca magisterska.
Niepublikowana. Lublin: UMCS.
Mojak, J., Widło, J. 2005. Polskie prawo kontraktów. Zarys wykładu. Warszawa:
LexisNexis.
Morawski, L. 2002. Wykładnia w orzecznictwie sądów. Toruń: Dom Organizatora.
Podleś, M. 2005. Obrót międzynarodowy a działania Unii Europejskiej w celu
stworzenia europejskiego prawa umów. Radca Prawny nr 4. Warszawa: Krajowa
Izba Radców Prawnych.
Rajski, J. 1996. Zasady międzynarodowych kontraktów handlowych UNIDROIT.
Kwartalnik Prawa Prywatnego, z. 2. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Rajski, J. 2002. Kierunki rozwoju europejskiego prawa kontraktów. Kwartalnik Prawa
Prywatnego, z. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Rajski, J. 2003. Wykładnia kontraktów w świetle zasad europejskiego prawa
kontraktów, w: Studia z prawa gospodarczego. Księga pamiątkowa ku czci
Profesora Ireneusza Weissa. Poznań: Zakamycze.
Rajski, J. 2007. Rola doktryny w procesie stopniowej europeizacji prawa prywatnego.
Kwartalnik Prawa Prywatnego, z. 3. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Rajski, J., Kocot, W.J., Zaradkiewicz, K. 2007. Prawo kontraktów handlowych.
Warszawa: LexisNexis.
Romanowski, M. 2004. Ogólne reguły wykładni kontraktów na tle zasad europejskiego
prawa kontraktów a reguły wykładni umów w prawie polskim. PPH nr 8.
Warszawa: Wydawnictwo KiK.
Romanowski, M. 2004. Szczegółowe reguły wykładni kontraktów w świetle zasad
europejskiego prawa kontraktów a reguły wykładni umów w prawie polskim. PPH
nr 9. Warszawa: Wydawnictwo KiK.
Seidler, G.L., Groszyk, H., Malarczyk, J., Pieniążek, A. 2000. Wstęp do nauki o państwie i
prawie. Lublin: Morpol.
Skubisz, R., Skrzydło-Tefelska, E. 2006. Prawo europejskie. Zarys wykładu. Lublin:
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.
58
Ewelina Mitręga: Europeizacja wykładni kontraktów
w kulturze prawnej państw Unii Europejskiej
Stefanicki, R. 2006. Ochrona konsumenta w świetle ustawy o szczególnych warunkach
sprzedaży konsumenckiej. Kraków: Zakamycze.
Tokarczyk, R. 2001. Współczesne kultury prawne. Kraków: Zakamycze.
Żuławski, C. 2001. Uwagi o europeizacji prawa umów. Kwartalnik Prawa Prywatnego nr
2. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Tekst ujednolicony. Warszawa: Urząd
Komitetu Integracji Europejskiej.
59