Pobierz - WPHI Berlin

Główne kierunki polityki gospodarczej w Niemczech
1. Działania i programy w obszarze gospodarki dla wsparcia koniunktury,
antykryzysowe oraz deregulacyjne.
Polityka gospodarcza rządu federalnego koncentruje się obecnie na sprzyjającej wzrostowi
konsolidacji finansów publicznych oraz działaniach dla przezwyciężenia kryzysu
zadłużeniowego w strefie euro, którego skutki mają także bezpośrednie przełożenie na wzrost
gospodarczy w Niemczech. Działania te nie mają już charakteru specjalnych pakietów
koniunkturalnych jakie przyjęto w latach 2008-2009, lecz specjalnych programów
wspierających wybrane obszary gospodarki, w tym innowacje i rozwój OZE, planu
konsekwentnych reform finansów publicznych („hamulec zadłużeniowy”) oraz działań
deregulacyjnych. Rząd federalny uznał bowiem, że dla dalszego trwałego wzrostu niemieckiej
gospodarki konieczna jest konsekwentna konsolidacja finansów publicznych, głównie
poprzez redukcję narosłego w czasie kryzysu zadłużenia, rozwój wsparcia dla B+R w
obszarach wzmacniających pozycję Niemiec jako kraju wiodącego w nowoczesnych
technologiach oraz inwestycje w edukację. Mimo prognozowanego na 0,7% spowolnienia
wzrostu PKB, gospodarka niemiecka pozostanie w 2012 r. motorem wzrostu dla całej UE.
Nie ma na razie żadnych sygnałów świadczących, że gospodarka niemiecka pogrąży się w
recesji podobnie jak w 2009 r. Niewątpliwie czynnikiem stabilizującym dla gospodarki i
poprawiającym nastrój niemieckiego biznesu będzie przyjęcie paktu fiskalnego i ostateczne
uregulowanie problemu greckiego zadłużenia publicznego.
O skuteczności przyjętych rozwiązań, także jako długookresowego efektu pakietów
antykryzysowych z lat 2008-2009 świadczy wzrost PKB w 2010 r. o 3,7% i o kolejne 3% w
2011 r., co pozwoliło przywrócić poziom PKB Niemiec do wielkości sprzed kryzysu. Dobre
wyniki gospodarcze i zwiększone wpływy podatkowe przyczyniły się do zmniejszenia
poziomu deficytu budżetowego w 2011 r. do -1% (po -3,2% w 2009 r. i -4,3% w 2010 r.)
Świadczą też o skutecznej realizacji tzw. Pakietu dla Przyszłości (niem. Zukunftpaket)
będącego przyjętym w czerwcu 2010 r. programem działań rządu federalnego w zakresie
konsolidacji finansów publicznych w latach 2011-2014. Program ten został wdrożony w
listopadzie 2010 r. w formie nowelizacji szeregu ustaw okołobudżetowych. Realizacja ww.
programu ma przynieść ograniczenie zadłużenia publicznego w ww. latach o ok. 80 mld
EUR. Zgodnie z obowiązującym od 2011 r. konstytucyjnym nakazem ograniczenia wysokości
deficytu budżetowego (do 0,35% PKB od 2016 r.), deficyt musi być stopniowo redukowany
poprzez zmniejszanie wydatków budżetowych o charakterze socjalnym i zwiększanie
wpływów podatkowych m.in. z nowych podatków. Plany ograniczenia wydatków nie
obejmują wsparcia dla B+R oraz edukacji.
Programem o istotnym przełożeniu na gospodarkę i jej przyszłościowy rozwój jest
strategia innowacyjności „Strategia Hightech 2020 dla Niemiec”. „Strategia” została przyjęta
w lipcu 2010 r. i jest zmodyfikowaną kontynuacją zapoczątkowanej w roku 2006 „Strategii
Hightech dla Niemiec”. Obecnie realizowane są w Niemczech zarówno niektóre programy
przyjęte w ramach poprzedniej wersji „Strategii”, jak i nowe, powstałe po lipcu 2010 r.
1
„Strategia” określa politykę innowacyjną jako swego rodzaju misję państwa. W odróżnieniu
bowiem od poprzednich tego typu dokumentów, nie jest ona zorientowana na poszczególne
technologie i programy badawcze, ale na pięciu priorytetowych tematach badawczych,
istotnych z punktu widzenia globalnych wyzwań dla społeczeństwa i gospodarki niemieckiej:
klimacie/energii, zdrowiu/odżywianiu, mobilności,
bezpieczeństwie cywilnym oraz
komunikacji. Tematy te zostały już w trakcie 2011 r. w większości uszczegółowione w
formie przyjęcia projektów przyszłościowych i kluczowych technologii jak np. „Inteligentne
przekształcenie systemu zaopatrzenia w energię”, „Surowce odnawialne jako alternatywa dla
ropy naftowej” , „Milion pojazdów elektrycznych w Niemczech do roku 2020” czy „Cyfrowe
Niemcy 2015”. Zależnie od kompetencji za wdrażanie „Strategii” odpowiedzialne są głównie
Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań oraz Federalne Ministerstwo Gospodarki i
Technologii (BMWI). BMWI w styczniu 2011 r. przyjęło dokument pt. „Ofensywa
technologiczna”, w którym zawarte są pierwsze konkretne plany i działania wdrażające ww.
„Strategię”, z początkowym budżetem rocznym rzędu 2,8 mld EUR. „Ofensywa” ma na celu
poprawę warunków ramowych prowadzenia działalności innowacyjnej przedsiębiorstw,
zwiększenie udziału małych i średnich przedsiębiorstw w wydatkach na badania i rozwój,
podniesienie efektywności i zwiększenie transparentności wsparcia technologicznego oraz
ukierunkowanie wsparcia na rozwój kluczowych, przyszłościowych technologii
wymienionych w „Strategii”.
W zakresie działań deregulacyjnych w gospodarce zwraca uwagę konsekwentna realizacja
„Programu znoszenia barier administracyjnych w działalności przedsiębiorców” przyjętego
w Niemczech 25.04.2006 r. Zakłada on zmniejszenie do końca 2011 roku obciążeń
biurokratycznych dla firm o 25%. Wysokość obciążeń na koniec września 2006 r. wyliczono
na 50 mld EUR rocznie, w tym 23 mld EUR jako obciążenie narodowe, a prawie 25 mld EUR
jako obciążenia wynikając z zobowiązań wobec UE i innych zobowiązań międzynarodowych.
Rząd federalny w programie tym określił 145 działań dla realizacji osiągnięcia zakładanego
celu odbiurokratyzowania gospodarki. Najwięcej barier miało do usunięcia Ministerstwo
Finansów (29), następnie Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa (26), Ministerstwo
Środowiska (22) oraz Ministerstwo Gospodarki (17). Już pod koniec 2010 r. podjęte w
ramach 3. kolejnych nowelizacji Ustawy o redukcji niektórych obowiązków i ograniczeniu
barier administracyjnych dla przedsiębiorców działania, przyniosły efekt netto w wysokości
11,3 mld EUR rocznie, co stanowiło 22,6% realizacji zakładanego celu. Drugim istotnym
rozwiązaniem zmniejszającym obciążenia przedsiębiorców (o 265 mln EUR rocznie) była
nowelizacja prawa o zamówieniach publicznych z 11.06.2010 r. wprowadzająca w
procedurach przetargowych zasadę składania oświadczeń własnych zamiast stosownych
dotychczas licznych zaświadczeń z różnych instytucji. Przyjęte w 2011 r. ułatwienia w
ustawach podatkowych w zakresie zmniejszenia wymogów w elektronicznej procedurze
rozliczania faktur VAT i uznanie faktur przekazywanych pocztą elektroniczną, oznaczało
kolejne zmniejszenie obciążeń dla przedsiębiorców aż o 4,1 mld EUR. Ponadto w 2011 r.
zwolniono przedsiębiorstwa z branży hotelarskiej osiągające do 150 tys. EUR rocznego
obrotu (wcześniej do 50 tys. EUR) z obowiązku comiesięcznych sprawozdań statystycznych,
zrezygnowano z comiesięcznego obowiązku statystycznego dla przedsiębiorców w zakresie
informacji płacowych oraz informacji o obrotach dla przedsiębiorstw z branży handlu
2
samochodami o obrotach poniżej 10 mln EUR. Ponadto rząd federalny przyjął 14.12.2011
plan dalszych działań deregulacyjnych, w tym m.in. skrócenie czasu przechowywania faktur
do 5 lat (roczne odciążenie rzędu 600-800 mln EUR), ułatwienia w obowiązkach
informacyjnych w zakresie płac, rozliczeń podróży służbowych, rozszerzenia podpisu
elektronicznego na osoby prawne, ułatwień w prawie antykartelowym zakresie fuzji
przedsiębiorstw. Od 2012 roku wprowadzono system rozliczeń zaliczek na podatek
dochodowy PIT wyłącznie w formie elektronicznej, od 2011 r. obowiązuje rozliczenie
rocznej deklaracji VAT w formie elektronicznej oraz - zgodnie z przyjętą 23.09.2011 r.
ustawą o ułatwieniach podatkowych - blisko 40 innych korzystniejszych regulacji w ordynacji
podatkowej. W I kw. 2012 rząd federalny ma przygotować kolejną listę działań dla
odbiurokratyzowania gospodarki. Tym samym osiągniecie celu redukcji o 25%, mimo iż nie
zostało w pełni osiągnięte na koniec 2011r., nie wydaje się być w pierwszym półroczu
2012 r. zagrożone.
2. Najnowsze tendencje i podejmowane działania w zakresie energetyki i energii
odnawialnej.
Po katastrofie w elektrowni atomowej w Fokushimie, rząd niemiecki zdecydował się wiosną
2011 r. na stopniową rezygnację z energetyki atomowej. Pierwsza elektrownia atomowa ma
być wyłączona do końca 2015 roku, ostatnia do końca 2022 r. Decyzję tę wprowadzono w
życie nowelizacją ustawy Prawo atomowe z 6.08.2011 r. Rezygnacja z energetyki atomowej
dostarczającej obecnie 18% energii elektrycznej (udział węgla kamiennego wynosi 19%,
brunatnego 25%, gazu ziemnego 14% i 20% OZE), stanowi ogromne wyzwanie dla całej
gospodarki niemieckiej. Zgodnie z planami rządu federalnego, w 2020 r. udział OZE w
produkcji energii elektrycznej zwiększy się z obecnych 20% do poziomu 35%. W 2050 r.
natomiast aż 60% całego zużycia energii w Niemczech oraz 80% energii elektrycznej ma
pochodzić z odnawialnych źródeł energii. Wprawdzie już obecnie 20%-owy udział OZE w
produkcji energii elektrycznej w Niemczech jest jednym z najwyższych w UE, to jednak do
2022 roku to głównie energia elektryczna pozyskiwana z OZE ma zrekompensować ubytek
produkcji prądu pochodzącego z elektrowni atomowych. Wprowadzono także różne formy
wsparcia do rozbudowy i pozyskiwania energii elektrycznej z elektrociepłowni, a udział
kogeneracji w całości wyprodukowanego prądu ma wzrosnąć do 25%. Obok kwestii
rozbudowy mocy wytwórczych OZE w wszystkich możliwych formach, koniecznym się staje
budowa nowych linii przesyłowych wysokiego napięcia, głównie z północy Niemiec na
południe (potrzeba ok. 4 tys. km linii, szacunkowy koszt inwestycji -10 mld EUR), stworzenie
różnego rodzaju instalacji do akumulacji energii elektrycznej ze względu na okresowość i
wahania mocy energii wiatrowej i słonecznej oraz budowa/rozbudowa elektrowni gazowych i
szczytowo-pompowych jako rezerwy mocy w przypadku wzrostu zapotrzebowania ponad
możliwości instalacji OZE. W sierpniu 2011 r.
przyjęto w ramach tzw. pakietu
energetycznego nowelizację 7 ustaw oraz szeregu rozporządzeń ułatwiających zarówno
budowę sieci przesyłowych, jak i nowych instalacji OZE. Środki finansowego wsparcia dla
rozbudowy OZE pochodzić będą zarówno ze specjalnego funduszu klimatycznego na którym
gromadzone są wpływy ze sprzedaży uprawnień do emisji CO2, jak z wpływów z podatku od
energii elektrycznej uzyskiwanej w elektrowniach atomowych. W 2011 roku łączne wsparcie
na cele związane z rozbudową i funkcjonowaniem instalacji do produkcji energii elektrycznej
3
z OZE wyniosło blisko 16 mld EUR, z czego aż 56% tej kwoty pochłonęło wsparcie dla
instalacji fotowoltaicznych. Gwałtowny wzrost nowych instalacji słonecznych w 2010 i 2011
r. (po blisko 7,5 gigawatów) spowodowany był większą ich dostępnością po znacznym
spadku cen tych urządzeń na rynku światowym (z 4,5 do 2 tysięcy EUR za 1 zainstalowany
kW mocy), jak i możliwości skorzystania ze stosunkowo wysokiej premii (28,74 centa) za
przesłanie do sieci 1 kWh energii elektrycznej z tych instalacji. Tak wysokie wsparcie przy
jednocześnie niskim udziale energii słonecznej w całości produkcji energii elektrycznej w
Niemczech (w 2011 r. 3%), wywołało w Niemczech dyskusję nad celowością utrzymywania
tak wysokiego wsparcie dla ogniw fotowoltaicznych. Wyprodukowana z ogniw
fotowoltaicznych energia elektryczna jest bowiem 5-krotnie droższa od wyprodukowanej ze
źródeł konwencjonalnych i 4-krotnia droższa niż z wiatrowych instalacji lądowych. Dla
ukierunkowania wsparcia rozbudowy OZE w kierunku instalacji bardziej ekonomicznych
(energetyka wiatrowa na lądzie i biogazownie) w znowelizowanej i obowiązującej od 1
stycznia 2012 r. ustawie o OZE zmniejszono ww. premię do 24,43 centów, a w planowanej
kolejnej nowelizacji (od 1 lipca 2012 r.) ma zostać ona zredukowana do 20,77 centów.
Innym nadal nie rozwiązanym problemem jest kwestia rentowności nowo budowanych
elektrowni gazowych. Przy priorytecie dla poboru do sieci energii elektrycznej z OZE,
wykorzystanie mocy tych elektrowni będzie na poziomie 50-60%, co przy nadal wysokich
cenach gazu, staje się przedsięwzięciem nieopłacalnym. Z tego m.in. powodu Gazprom
wycofał się niedawno z planów budowy wspólnej z koncernem RWE elektrowni gazowej w
Niemczech. Odnotować trzeba natomiast oddanie pod koniec października 2011 r. pierwszej
w Europie elektrowni hybrydowej w Prenzlau na północ od Berlina: energia wiatrowa plus
biogaz są w niej wykorzystywane także do produkcji wodoru w procesie elektrolizy (kiedy
np. sieć nie jest w stanie odebrać zbyt dużej ilości prądu z wiatraków czy biogazowni). W
przypadku spadku mocy uzyskiwanej z wiatraków, wodór można spalać dla uzyskania
brakującej ilości mocy.
Nowelizacja ustawy EEG stworzyła ponadto szereg innych możliwościach dla producentów
energii elektrycznej z OZE (możliwość bezpośredniej sprzedaży energii elektrycznej
odbiorcom końcowym czy poprzez giełdę energii, co pozwolić ma na uzyskanie wyższej ceny
od tej zapisanej w ustawie oraz tzw. premii rynkowej od operatora sieci; możliwość uzyskania
od operatora sieci przez producenta energii elektrycznej z biogazu tzw. premii za
elastyczność, jeśli będzie on dostarczać energie elektryczną w systemie zależnym od
faktycznego zapotrzebowania dobowego i sezonowego, preferencje dla produkcji biogazu z
gnojowicy itp.)
W swej polityce energetycznej Niemcy optują obecnie za dalszą rozbudową europejskich
sieci przesyłowych energii elektrycznej, dla m.in. zapewnienia sobie w przyszłości
bezpiecznych dostaw w przypadku okresowych braków dostaw prądu z OZE. Odpowiednie
długookresowe umowy na import energii elektrycznej podpisano już z Austrią, Francją i
Szwajcarią. Również PSE Operator planuje budowę trzeciego połączenia transgranicznego
400kV pomiędzy systemami elektroenergetycznymi Polski i Niemiec. Na dwóch
dotychczasowych połączeniach planowana jest instalacja przesuwników fazowych, aby
zapewnić maksymalną przepustowość istniejących linii transgranicznych i uniknąć
4
niebezpieczeństwa ich przeciążenia energią elektryczną produkowaną na północy Niemiec
przez źródła wiatrowe i przesyłaną na południe Niemiec przez polski i czeski system
elektroenergetyczny.
Zapoczątkowany wiosną 2011 r. zasadniczy zwrot w polityce energetycznej Niemiec
wymaga również odpowiednio ukierunkowanych badań nad rozwojem technologii w tym
zakresie. Na początku sierpnia 2011 r. przyjęto kolejny, 6. Rządowy Program Ramowy
Badań nad Energią. Punktami ciężkości nowego programu są techniki sieciowe i technologie
magazynowania energii elektrycznej oraz wykorzystanie techniki kosmicznej w zwiększeniu
efektywności energetycznej. Na lata 2011-2014 rząd federalny przeznaczył dla realizacji ww.
programu 3,5 mld EUR, tj. o 75% więcej środków niż dla realizacji 5. Programu. Ponadto
realizowany jest Program Badań dla Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju (gospodarka
wodna, efektywność surowcowa i energetyczna) oraz Program Ramowy Bioekonomia,
koordynowanych przez Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań. Programy te wychodzą z
założenia, że energia atomowa i z węgla są technologiami „przejściowymi”, które będą w
coraz większym stopniu zastępowane odnawialnymi źródłami energii. Zanim jednak ich
udział w bilansie energetycznym osiągnie dominujący poziom, niezbędne jest prowadzenie
badań w celu utrzymania wysokiego poziomu bezpieczeństwa elektrowni atomowych oraz
ekologicznego wykorzystania węgla. Jednak po odrzuceniu przez Bundesrat we wrześniu
2011 r. ustawy o wychwytywaniu i magazynowaniu CO2 (CCS) z powodu m.in. protestów
społecznych i różnicy zdań dotyczacych kompetencji w tym zakresie pomiędzy federacją a
landami, szwedzki koncern Vattenfall, który był odpowiedzialny za realizację pierwszego
projektu CCS w Niemczech o wartości 1,5 mld EUR, zrezygnował z jego wdrażania, co
ogranicza rozwój technologii w RFN co najmniej na najbliższe lata.
Warto też odnotować, że Niemcy konsekwentnie budują swa pozycję lidera w zakresie
mobilności elektrycznej. Zgodnie z założeniami rządu do 2020 r. w Niemczech ma poruszać
się milion pojazdów o napędzie elektrycznym. Federalne Ministerstwo Gospodarki i
Technologii wspiera (90 mln EUR rocznie) projekty badań nad nowymi zespołami
napędowymi dla pojazdów hybrydowych i elektrycznych, nad nowymi akumulatorami oraz
standaryzacją w zakresie napędów elektrycznych. Obecnie w Niemczech zarejestrowanych
jest ok. 3 tys. samochodów napędzanych energią elektryczną. W czerwcu 2011 r. został
ogłoszony specjalny program działań i zachęt dla posiadaczy elektrycznych samochodów (np.
właściciele samochodów elektrycznych będą mogli liczyć na zwolnienie z podatku
drogowego przez 10 lat, mają nią być też objęci posiadacze innych pojazdów o napędzie
przyjaznym środowisku, np. hybrydowych czy zasilanych wodorem).
3. Działania na rynku pracy
Sytuacja na niemieckim rynku pracy w 2011 r. uległa dalszej poprawie dzięki zarówno
utrzymującemu się wzrostowi gospodarczemu, jak w wyniku długookresowych efektów
działań podjętych w ramach pakietów pobudzania koniunktury z lat 2008-2010. Stopa
bezrobocia wynosząca w 2010 r. 7,7% zmniejszyła się w 2011 r. do poziomu 7,1%, a liczba
bezrobotnych po raz pierwszy od wielu lat spadła poniżej 3 mln osób. Łącznie liczba osób
pracujących wyniosła w 2012 r. 41,6 mln, czyli o 521 tysięcy więcej niż w roku poprzednim.
5
Jedynym z podstawowych działań na rynku pracy, który zapewnił w okresie kryzysu
utrzymanie zatrudnienia, a potem systematyczny jego wzrost, było wprowadzenie
mechanizmów pracy w skróconym wymiarze czasu, pracy na umowy na czas określony,
użyczania pracowników przez agencje pracy tymczasowej, rozwój zatrudnienia w ramach
tzw. mini pracy (minijobs) oraz wsparcie dla osób bezrobotnych rejestrujących samodzielną
działalność gospodarczą. W obowiązującej od 1.01.2011 r. kolejnej nowelizacji Ustawy o
szansach na zatrudnienie przedłużono do końca marca 2012 r. specjalne regulacje w zakresie
pracy w skróconym wymiarze czasu (wypłaty przez Urzędy Pracy specjalnego zasiłku,
opłacania przez nie połowy składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez pracodawcę
oraz całości składek płaconych przez pracownika, jeśli ten doskonali się zawodowo) oraz w
zakresie wspierania dokształcania zawodowego osób starszych i pracowników młodocianych.
Zmniejszono jednocześnie maksymalną wysokość podstawy, od której nie nalicza się składki
na ubezpieczenie zdrowotne. Wsparcie dla bezrobotnych decydujących się na rejestrację
samodzielnej działalności gospodarczej udzielane jest przez Urząd Pracy w formie tzw.
dodatku na założenie firmy. Wsparcie to jest dwufazowe: przez pierwszych 6 miesięcy od
rejestracji działalności gospodarczej, bezrobotny otrzymuje wsparcie w kwocie równej
ostatnio pobieranemu zasiłkowi dla bezrobotnych oraz 300 EUR na opłacenie składek na
ubezpieczenia społeczne. W przypadku dobrego rozwoju własnej firmy, Urząd Pracy może
przedłużyć do 9 miesięcy wypłatę ww. 300 EUR na opłacenie składek ubezpieczeniowych.
Dużą dynamikę zatrudnienia odnotowano w 2011 r. w obszarze pracy tymczasowej, a
średniorocznie zatrudnionych w tej formie wyniosło ponad 900 tys. osób. Jest to jednak nadal
tylko ok. 3% całości pracujących. Liczba agencji pracy tymczasowej w Niemczech wynosi
obecnie 17,4 tysiąca, z czego 11 tysięcy zajmuje się wyłącznie użyczaniem swoich
pracowników. Najwięcej pracowników tymczasowych zatrudnianych jest w sektorach, gdzie
występuje okresowe zwiększone zapotrzebowanie na pracowników (usługi, przemysł
metalowy, elektrotechniczny). Zatrudnienie w agencjach pracy tymczasowej jest szczególnie
interesujące dla osób bezrobotnych, zagrożonych bezrobociem bądź dopiero poszukujących
pierwszej pracy. Od 1 stycznia 2012 r. dla pracowników tymczasowych (także z zagranicy)
obowiązują minimalne stawki godzinowe brutto: w zachodnich landach jest to 7,89 EUR, a
we wschodnich 7,01 EUR.
Ciekawym rozwiązaniem niemieckim jest zwolnienie pracownika z obowiązku opłacania
składek ubezpieczenia socjalnego dla dorabiających bądź pracujących tylko w ramach tzw.
minipracy (do 400 EUR brutto miesięcznie). Składkę w takim przypadku płaci tylko
pracodawca (52 EUR na kasę chorych i 60 EUR na ubezpieczenie emerytalne). Innym
interesującym rozwiązaniem jest wypłata przez Urząd Pracy prywatnym pośrednikom pracy
(agencjom pracy) kwoty nawet do 2.500 EUR w przypadku znalezienia zatrudnienia dla
bezrobotnego. Warunkiem jest przynajmniej 6-tygodniowe jego zatrudnienie. W Niemczech
dopuszczone jest rozwiązanie, że prywatne agencje pośrednictwa pracy mogą pobierać
prowizję także od poszukującego pracę, ale nie może być ona wyższa od ww. kwoty płaconej
przez Urząd Pracy.
Mimo ogólnej poprawy, strukturalnym problem niemieckiego rynku pracy pozostaje brak
wystarczającej liczby wykwalifikowanych pracowników, głownie w zawodach technicznych,
6
rzemieślniczych, informatyków, średniego personelu medycznego itp. Jednym z głównych
powodów takiej sytuacji jest utrzymująca się od wielu lat niekorzystna sytuacja
demograficzna (niski wskaźnik urodzeń i wydłużenie się średniego okresu życia),
wymuszająca pozyskiwanie brakującej kwalifikowanej siły roboczej za granicą. Działania
rządu federalnego koncentrują w tym zakresie na dwóch rozwiązaniach (poza różnorodnymi
formami wsparcia dla kształcenia zawodowego własnych obywateli, wsparcia dla
zatrudniania osób starszych, integracji kobiet na rynku pracy): liberalizacji dostępu do rynku
pracy obywateli z nowych krajów członkowskich UE oraz do pozyskiwania kwalifikowanych
pracowników z krajów trzecich. Działania te nie przynoszą jednak jak na razie oczekiwanych
efektów, a brak kwalifikowanej siły roboczej w Niemczech szacowany jest na ok. 170 tysięcy
osób rocznie i to tylko w zawodach technicznych i branży IT. Ponad 1/3 niemieckich
przedsiębiorstw sygnalizuje stałe trudności ze znalezieniem kwalifikowanych pracowników.
Problemu tego nie rozwiązała pełna liberalizacja od 1 maja 2011 r. dostępu do niemieckiego
rynku pracy dla 8 nowych krajów członkowskich. Jak wynika z danych Federalnej Agencji
ds. Zatrudnienia (BA), liczba pracowników z ośmiu wschodnioeuropejskich nowych
członków UE z rozszerzenia 2004, dla których z dniem 1 maja 2011 r. otwarto niemiecki
rynek pracy, wzrosła w Niemczech do końca września 2011 r. jedynie o 61,5 tys., z czego ok.
39 tys. to obywatele polscy. Jednocześnie niemiecki rynek pracy w trakcie 9 miesięcy 2011 r.
opuściło prawie 37 tysięcy pracowników do ww. krajów, w tym 15 tysięcy do Polski. Nie
spełniły się więc prognozy o możliwym drenażu polskiego rynku pracy, ani o gwałtownym
wzroście zatrudnienia pracowników z tych krajów. Rynek niemiecki przegrywa najczęściej
konkurencje z innymi zagranicznymi rynkami pracy. Dla poprawy sytuacji, władze
niemieckie zgodziły na przyspieszone (od 1.01.2012 r.) otwarcie rynku pracy dla
pracowników sezonowych i kwalifikowanych z Bułgarii i Rumunii oraz obniżyły granicę
minimalnego rocznego wynagrodzenia (z 66 tys. EUR na 48 tysięcy) dla
wysokokwalifikowanych pracowników z krajów trzecich, dla których stosuje się
przyspieszony tryb udzielania zezwoleń na pobyt i pracę w Niemczech. Warto też
wspomnieć o wprowadzonym od semestru letniego 2011 r. tzw. stypendium niemieckim w
wysokości 300 EUR miesięcznie dla zdolnych studentów, niezależnie od kraju pochodzenia.
Połowę stypendium finansuje budżet, połowę mają sfinansować fundacje i wielkie koncerny.
W 2011 r. przyznano już kilka tysięcy stypendiów, które można otrzymać niezależnie od
dochodów i innych otrzymanych stypendiów. Stypendium mogą otrzymywać także i
niemieccy studenci, jednak generalnie chodzi o stworzenie materialnej zachęty dla
zainteresowanych studiami w Niemczech cudzoziemców oraz perspektywy pobytu i pracy,
co będzie jednym z instrumentów pokonania bariery demograficznej w rozwoju
gospodarczym
4. Działania w zakresie ubezpieczeń społecznych, w tym rolników oraz kosztów pracy
W 2011 r. przywrócono obniżone na czas kryzysu stawki ubezpieczenia od bezrobocia
(z 2,8% do 3,0%) oraz na ubezpieczenie zdrowotne (z 14,9% na 15,5%). Jednocześnie od
1.01.2012 r. w ramach redukcji kosztów płacy oraz dzięki zwiększonym w 2011 r. wpływom
do funduszu ubezpieczenia społecznego, obniżono wysokość składki na ubezpieczenie
rentowo-emerytalne o 0,3 p.p. (do19,6%). Odciąży to koszty płacowe o ok. 1,3 mld EUR.
7
Rosnąca liczba osób w podeszłym wieku zmusza jednak ustawodawcę do podniesienia od
1 stycznia 2013 r. o 0,1 p.p. obowiązkowej składki na opiekę nad osobami starszymi
i niedołężnymi (z 1,95% do 1,96%). W ramach wcześniejszych pakietów antykryzysowych
wprowadzono także szereg zmian w zakresie świadczeń socjalnych, z jednej strony
ograniczając pewne świadczenia dla bezrobotnych, z drugiej zwiększając kwoty tzw.
wsparcia podstawowego dla najuboższych (wynosi ono obecnie 374 EUR dla osób
samotnych) oraz dla dzieci i młodzieży z ubogich rodzin m.in. z tytułu przynależności dziecka
do organizacji sportowych i kulturalnych, zwrot do 100 EUR za materiały szkolne, dopłatę w
wys. 26 EUR miesięcznie do ciepłych posiłków w szkole. Zlikwidowano możliwość
otrzymywania dodatków na dzieci dla osób o wysokich dochodach.
Od 2012 roku rusza w Niemczech system stopniowego dochodzenia do wydłużonego do
67 lat wieku emerytalnego. W 2012 r. system ten obejmuje osoby urodzone w 1947 roku i na
emeryturę będą one mogły przejść po osiągnięciu wieku 65 lat+1 miesiąc. Jednocześnie
osoby z bardzo długim okresem składkowym (minimum 45 lat, do którego zalicza się także
okres wychowywania dziecka do 10 roku życia) mogą przejść od 2012 r. na emeryturę w
wieku 65 lat bez stosowania odliczeń w emeryturze. Generalnie jednak niemiecki system
ubezpieczeniowy, mimo swej stabilności wymaga szeregu korekt, głównie w zakresie
zagwarantowania osobom o bardzo długim okresie składkowym, ale nisko zarabiającym oraz
kobietom z okresem nieskładkowym wynikającym z wychowania dzieci do 10 roku życia,
emerytury w wysokości minimum 850 EUR. Obecnie trwają konsultacje Federalnego
Ministerstwa Pracy z partnerami społecznymi i innymi zainteresowanymi nad ostatecznym
kształtem tych rozwiązań. Przyjęcie odpowiedniej ustawy planowane jest pod koniec
pierwszego półrocza 2012 r., a wejście jej w życie od 1.01.2013 r.
Rozpoczęła się także dyskusja nad projektem zmian w ustawowym ubezpieczeniu
społecznym rolników oraz osób pracujących w ogrodnictwie i leśnictwie. Zmiany mają mieć
charakter organizacyjny poprzez ustanowienie od 1.01.2013 jednej, federalnej centrali
ubezpieczeń społecznych dla ww. grup zawodowych, z likwidacją dotychczasowych 28
landowych i regionalnych zakładów ubezpieczeniowych obsługujących do tej pory ww.
trzy grupy zawodowe. Planowane rozwiązania wynikają z potrzeby redukcji kosztów
administracyjnych ubezpieczalni przy spadającej liczbie osób pracujących w rolnictwie oraz
ujednoliceniu w skali federalnej wysokości i zasad naliczania składek na ubezpieczenie
wypadkowe i zdrowotne (do tej pory w różnych regionach Niemiec, podobne gospodarstwa
rolne płaciły bardzo zróżnicowane w wysokości składki). Planowane są też zmiany obliczania
podstawy składki obejmujące m.in. skreślenie niektórych wyłączeń w hodowli zwierząt,
ułatwień w sytuacji wystąpienia gospodarstwa ze spółki osobowej czy możliwość łączenia
składki w małżeństwie bez określania górnej granicy wieku. Reformę struktury
organizacyjnej ubezpieczenia rolniczego rząd federalny wesprze w latach 2012-2014 kwotą
150 mln EUR.
Opracował: Jan Masalski, Radca WPHI Berlin, 31.01.2012r.
8