INAESTIMABILE DONUM

„ŚWIĘTA KONGREGACJA DLA SAKRAMENTÓW I KULTU BOŻEGO”
INAESTIMABILE DONUM
Instrukcja w sprawie niektórych norm dotyczących Kultu tajemnicy Eucharystycznej
Uwagi wstępne
W związku z Listem skierowanym do Biskupów i za ich pośrednictwem do Kapłanów w dniu 24 lutego
1980 r., w którym Ojciec Święty Jan Paweł II rozważał na nowo bezcenny dar Najświętszej Eucharystii,
Święta Kongregacja dla Sakramentów i Kultu Bożego poleca uwadze Biskupów niektóre normy dotyczące kultu tak wielkiej Tajemnicy.
Wskazania te nie są syntezą tego, co już zostało wyrażone przez Stolicę Apostolską w dokumentach
dotyczących Eucharystii, ogłoszonych po Soborze Watykańskim II i dotychczas obowiązujących,
zwłaszcza w Mszale Rzymskim(1), w Rytuale De sacra Communione et de culto Mysterii eucharistici
extra Missam(2), w Instrukcjach: Eucharisticum Mysterium(3), Memoriale Domini(4),Immensć Caritatis(5) i Liturgicć instaurationes(6).
Święta Kongregacja dla Sakramentów Kultu Bożego z zadowoleniem stwierdza rozliczne i dodatnie
skutki reformy liturgicznej: bardziej czynne i bardziej świadome uczestnictwo wiernych w tajemnicach
liturgicznych, wzbogacenie zasobu wiadomości doktrynalnych i katechetycznych dzięki używaniu języków rodzimych i bogactwu czytań biblijnych, wzrost poczucia wspólnoty o życiu liturgicznym,
uwieńczone powodzeniem wysiłki zmierzające do usuwania rozdźwięku pomiędzy życiem a kultem,
pomiędzy pobożnością liturgiczną a pobożnością osobistą, pomiędzy liturgią a pobożnością ludową.
Te pozytywne i napełniające otuchą aspekty nie mogą jednakże przytłumić niepokoju, z jakim obserwuje się najrozmaitsze i częste nadużycia, o których dowiadujemy się z różnych stron świata katolickiego; pomieszanie funkcji, zwłaszcza gdy chodzi o posługę kapłanów i o rolę świeckich (odmawianie
razem z kapłanem Modlitw eucharystycznych, wygłaszanie homilii przez świeckich, rozdzielanie Komunii św. przez świeckich, gdy mogą to czynić kapłani); pogłębiające się zatracenie poczucia ”sacrum”
(zarzucanie stroju liturgicznego, sprawowanie Eucharystii bez uzasadnionej konieczności poza kościołem, brak czci i poszanowania wobec Najświętszego Sakramentu, itd.); uznawanie kościelnego charakteru liturgii (używanie tekstów prywatnych, mnożenie Modlitw eucharystycznych bez aprobaty kościelnej, wykorzystywanie tekstów liturgicznych do celów społeczno-politycznych). W tych przypadkach
mamy do czynienia z rzeczywistym fałszowaniem liturgii katolickiej: ”fałszerzem byłby, kto by w imieniu Kościoła sprawował Kult Boży wbrew sposobowi ustanowionemu powagą Bożą przez Kościół i
uświęconemu zwyczajowi”.(7)
Otóż wszystko to nie może wydać dobrych owoców. Następstwem tego są - i nie mogą nie być - pęknięcia w budowli jedności wiary i kultu w Kościele, niepewność w dziedzinie doktryny, zgorszenia i
zakłopotania Ludu Bożego i niemalże nieuniknione gwałtowne reakcje.
Wierni mają prawo do prawdziwej Liturgii, czyli do takiej, jakiej chciał i jaką ustanowił Kościół, którzy
przewidział także ewentualne możliwości przystosowania jej do potrzeb duszpasterskich różnych miejsc
i różnych grup ludzkich. Niestosowne eksperymentowanie, zmiany i pomysły dezorientują wiernych.
Używanie tekstów niezatwierdzonych prowadzi z kolei do zrywania koniecznej spójni między lex
orandi i lex credendi. W związku z tym należy przypomnieć ostrzeżenie Soboru Watykańskiego II: „Nikomu innemu, choćby nawet był kapłanem, nie wolno na własną rękę niczego dodawać, ujmować lub
zmieniać w liturgii.”(8) A świętej pamięci Papież Paweł VI przypomniał, że „Kto wykorzystuje reformę
do przeprowadzania samowolnych eksperymentów, ten trwoni energię i obraża zmysł kościelny.”(9)
a) Msza święta
1. „Dwie części, z których w pewnym stopniu składa się Msza św., mianowicie Liturgia Słowa i Liturgia
eucharystyczna, tak ściśle wiążą się ze sobą, że stanowią jeden akt kultu.”(10) Nie powinno się przystępować do stołu Chleba Pańskiego, jeżeli nie było się u stołu Jego słowa.(11) Pismo św. ma zatem ogromnie doniosłe znaczenie w obrzędach Mszy św. Dlatego też nie można lekceważyć tego, co Kościół ustanowił, mianowicie że ”należy przywrócić w nabożeństwach czytanie Pisma św. dłuższe, bardziej urozmaicone i lepiej dobrane”.(12) Należy przestrzegać norm podanych w Lekcjonarzu, czy to odnośnie
liczby czytań, czy to gdy chodzi o wskazówki dotyczące specjalnych okoliczności. Byłoby poważnym
nadużyciem zastępować słowo Boże słowem człowieka, kimkolwiek by on był.(13)
2. Czytanie perykopy ewangelicznej jest zastrzeżone szafarzowi mającemu święcenia tzn. diakonowi
lub kapłanowi. Pozostałe czytania, jeśli to możliwe, winny być powierzone lektorowi lub innym osobom
świeckim przygotowanym duchowo i technicznie. Po pierwszym czytaniu na pierwszym czytaniu następuje psalm responsoryjny, który jest częścią składową Liturgii Słowa.(14)
3. Homilia ma na celu wyjaśnić wiernym słowo Boże zawarte w czytaniach oraz wskazać na jego współczesną wymowę. Homilia należy zatem do kapłana lub do diakona.(15)
4. Odmawianie Modlitwy eucharystycznej, będącej ze swej natury jakby szczytem całego obrzędu, jest
zastrzeżone kapłanowi na mocy święceń. Jest zatem nadużyciem, jeśli każe się odmawiać niektóre części Modlitwy eucharystycznej diakonowi, ministrantowi niższego stopnia lub wiernym.(16) Zgromadzenie nie pozostaje jednak bierne i bezczynne: łączy się ono z kapłanem przez wiarę i w milczeniu oraz
okazując swoją łączność poprzez różne sposoby uczestnictwa, przewidziane w czasie Modlitwy eucharystycznej: odpowiedzi dialogowe przed Prefacją, Sanctus, aklamacje po przeistoczeniu, końcowe Amen po słowach Per ipsum..., które są zastrzeżone kapłanowi. Zwłaszcza to Amen winno być
dowartościowane za pomocą śpiewu, ponieważ jest ono ze wszystkich ”Amen” we Mszy św. najważniejsze.
5. Należy używać Modlitw eucharystycznych zawartych w Mszale Rzymskim lub wprowadzonych za
zgodą Stolicy Apostolskiej w sposób i w granicach przez nią ustalonych. Wprowadzanie zmian w Modlitwach eucharystycznych zatwierdzonych przez Kościół albo stosownie innych modlitw ułożonych
prywatnie, jest bardzo poważnym nadużyciem.
6. Należy pamiętać, że na Modlitwę eucharystyczną nie powinny się nawarstwiać inne modlitwy lub
śpiewy.(17) Kapłan winien wypowiadać wyraźnie słowa Modlitwy eucharystycznej, tak aby wierni z łatwością ją zrozumieli i żeby pomogła ona stworzyć prawdziwą wspólnotę, skupioną na sprawowaniu
Pamiątki Pana.
7. MSZA ŚWIĘTA KONCELEBROWANA. Przywrócona w Liturgii zachodniej koncelebra ukazuje
w sposób wyjątkowy jedność kapłaństwa. Dlatego też kapłani koncelebrujący winni być uważani za
znak wyrażający tę jedność, na przykład: winni być obecni od samego początku koncelebry, mieć na
sobie przepisane szaty liturgiczne, zajmować miejsce, które im przynależy jako kapłanom współofiarującym oraz wiernie przestrzegać innych norm zawiązanych z godnym sprawowaniem obrzędu.(18)
8. MATERIA EUCHARYSTII. Idąc wiernie za przykładem Chrystusa Kościół w sprawowaniu wieczerzy pańskiej stale używa chleba i wina z wodą. Zgodnie z tradycją całego Kościoła chleb do sprawowanej Eucharystii winien być wyłącznie z pszennej mąki, a zgodnie z tradycją właściwą Kościołowi
łacińskiemu wymagany jest chleb przaśny. Ze względu na znak, materia Eucharystii ”winna mieć postać
prawdziwego pokarmu”. Ma się to wyrazić w jego konsystencji a nie w formie, która pozostaje tradycyjna. Do mąki pszennej i wody nie można dodawać żadnych innych składników. Przygotowanie chleba
wymaga uważnej troski, tak aby wyrób nie był z uszczerbkiem dla godności należnej dla chleba eucharystycznego, umożliwił jego godne łamanie, nie powodował nadmiernej ilości partykuł i nie obrażał
wrażliwości wiernych podczas spożywania. Wino do spożywania Eucharystii powinno być ”z owocu
winnego krzewu” (Łk 22,18), naturalne i gronowe, tzn. bez domieszki obcych substancji.(19)
9. KOMUNIA EUCHARYSTYCZNA. Komunia św. jest darem Pana, który wierni otrzymują za pośrednictwem przeznaczonego do tego szafarza. Nie jest dozwolone, aby wierni brali sami chleb konsekrowany i święty kielich, a tym bardziej, żeby je podawali jedni drugiemu.
10. Wierny, zakonnik lub świecki, upoważniony jako szafarz nadzwyczajny Eucharystii, może rozdzielać Komunię św. jedynie wtedy, gdy nie ma kapłana, diakona lub akolity, gdy kapłanowi stoi na przeszkodzie choroba, podeszły wiek lub gdy liczba komunikujących jest tak wielka, ze przedłużałaby się
zbytnio Msza św..(20) Należy więc zganić postawę tych kapłanów, którzy choć obecni prze celebrze,
wstrzymują się od udzielania Komunii św., zostawiając ten obowiązek świeckim.
11. Kościół zawsze żądał od wiernych szacunku i czci wobec Eucharystii w chwili, gdy ją przyjmują.
Gdy chodzi o sposób przystępowania do Komunii św., wierni mogą ją przyjmować zarówno w postawie
klęczącej jak i stojącej, stosownie do norm ustalonych przez konferencję Episkopatu. Kiedy wierni
przyjmą Komunię św. klęcząc, nie wymaga się od nich żadnego innego znaku czci wobec Najświętszego
Sakramentu, ponieważ samo klęczenie wyraża akt uwielbienia. Kiedy natomiast przyjmują Komunię
św. na stojąco winni - podchodząc procesjonalnie do ołtarza - uczynić akt czci zanim przyjmą Najświętszy Sakrament; powinni to uczynić w odpowiednim miejscu i w taki sposób, by nie zakłócić porządku
w przystępowaniu do Komunii św..(21)
Słowo Amen, które wierni wypowiadają podczas przyjmowania Komunii św., jest aktem osobistej wiary
w obecność Chrystusa.
12. Co się tyczy Komunii św. pod dwiema postaciami, należy zachować to, co zostało ustanowione
przez Kościół, zarówno gdy chodzi o cześć należną Najświętszemu Sakramentowi, jak i pożytek przyjmujących Eucharystię stosownie do rozmaitych okoliczności, czasu i miejsca.(22)
Również Konferencje Biskupów i Ordynariusze nie powinni przekraczać norm już ustalonych w tej
materii: nie należy nierozsądnie pozwalać na Komunię św. pod dwiema postaciami i trzeba dokładnie
ustalić, w czasie których Mszy św. może być ona udzielana. Grupy, które korzystają z takiego uprawnienia, winny być ściśle określone, zdyscyplinowane i jednolite.(23)
13. Także po Komunii św. Pan jest obecny pod postaciami. Dlatego też po udzieleniu Komunii św.
pozostałe cząstki konsekrowane winny być spożyte lub umieszczone przez właściwego szafarza w miejscu przechowywania Eucharystii.
14. Nie można natomiast przechowywać wina konsekrowanego, winno być ono spożyte bezpośrednio
po Komunii św.. Należy dopilnować, aby była konsekrowana taka ilość wina, jaka jest konieczna do
Komunii św..
15. Należy przestrzegać przepisów dotyczących puryfikacji kielicha i innych świętych naczyń, które
zawierały postacie eucharystyczne.(24)
16. Ze szczególnym szacunkiem i starannością należy odnosić się do naczyń świętych, czy to kielicha i
pateny, używanych przy sprawowaniu Eucharystii, czy też cyboriów, służących do Komunii św. wiernych. Kształt naczyń winien być odpowiedni do użytku liturgicznego, do jakiego są przeznaczone. Tworzywo winno być szlachetne, trwałe i w każdym wypadku dostosowane do świętych czynności. Sąd w
tej dziedzinie należy do Konferencji Episkopatów poszczególnych regionów.
Nie można używać zwyczajnych koszyków czy innych naczyń przeznaczonych do użytku zwykłego
poza sprawowaniem Liturgii lub naczyń pośledniej jakości czy pozbawionych wszelkiego stylu artystycznego.
Kielichy i pateny winny być poświęcone przez Biskupa lub kapłana zanim zostaną przeznaczone do
użytku.(25)
17. Należy zalecać wiernym, aby nie zaniedbywali obowiązku należnego dziękczynienia po Komunii
św., bądź to podczas sprawowania obrzędu: zachowując chwilę milczenia, śpiewając jakiś hymn lub
psalm, albo inną pieśń pochwalną(26), to po zakończeniu obrzędu, trwając według możliwości na modlitwie przez pewien przeciąg czasu.
18. Różne są, jak wiadomo, funkcje, jakie niewiasta może spełniać w zgromadzeniu liturgicznym, wśród
nich czytanie Słowa Bożego i intencji Modlitwy wiernych. Niewiasty nie mogą być dopuszczone do
pełnienia funkcji ”akolitów” (ministrantów).(27)
19. Szczególną czujność i specjalną staranność zaleca się przy Mszach św. przekazywanych za pomocą
środków audiowizualnych. Ze względu na bardzo szeroki zakres odbioru powinny być sprawowane w
przykładny sposób.(28)
Przy sprawowaniu Liturgii w domach prywatnych należy zachować normy Instrukcji „Actio pastoralis”
z dnia 15 maja 1969 roku.(29)
b) Kult Eucharystyczny poza Mszą św.
20. Zaleca się gorąco nabożeństwa publiczne jak i prywatne do Najświętszego Sakramentu także poza
Mszą św.. Obecność Chrystusa, którego wierni adorują w Eucharystii, wywodzi się bowiem z Ofiary i
zmierza do sakramentalnego i duchowego zjednoczenia.
21. Przy wprowadzaniu pobożnych praktyk eucharystycznych trzeba mieć na uwadze okresy liturgiczne, tak aby te praktyki harmonizowały z Liturgią, z niej w jakiś sposób czerpały natchnienie i do
niej prowadziły lud chrześcijański.(30)
22. Co się tyczy wystawienia Najświętszego Sakramentu na czas krótki lub dłuższy, procesji eucharystycznych, kongresów eucharystycznych oraz wszystkich przejawów pobożności eucharystycznych, należy przestrzegać wskazań duszpasterskich i przepisów zawartych w Rytuale Rzymskim.(31)
23. Nie należy zapominać, że ”przed błogosławieństwem Najświętszym Sakramentem winno się poświęcić odpowiedni czas na czytanie Słowa Bożego, na pieśni i modlitwy oraz na cichą adorację”. (32)
Na zakończenie adoracji śpiewa się jakiś hymn, odmawia się lub śpiewa się jedną z modlitw wybraną z
Rytuału Rzymskiego.(33)
24. TABERNAKULUM, w którym przechowuje się Eucharystię, może być umieszczone w ołtarzu lub
poza nim, w miejscu bardzo widocznym w kościele, naprawdę godnym i odpowiednio ozdobionym,
albo w kaplicy nadającej się do modlitwy prywatnej i adoracji wiernych.(34)
25. Tabernakulum winno być z materiału trwałego, nienaruszalnego oraz nieprzezroczystego.(35) Przed
tabernakulum - ozdobionym na znak obecności Eucharystii konopeum lub w inny odpowiedni, określony przez kompetentną władzę sposób - winno stale płonąć światło wyrażające część oddawaną
Panu.(36)
26. Przed Najświętszym Sakramentem zamkniętym w tabernakulum lub wystawionym publicznie, należy zachować czcigodny zwyczaj przyklękania na znak uwielbienia.(37) W akt ten należy wkładać całą
duszę. Aby serce ugięło się w kornej czci, przyklęknięcie nie powinno być ani spieszne ani niedbałe.
27. Jeśli zostały wprowadzone jakiekolwiek zmiany przeciwko niniejszym zarządzeniom, należy je poprawić.
Znaczna część trudności napotykanych w przeprowadzaniu reformy Liturgii, a zwłaszcza Mszy św. pochodzi stąd, że niektórzy kapłani i wierni może nie mieli wystarczającej znajomości racji teologicznych
i duchowości, dla których zostały wprowadzone zmiany według zasad ustalonych przez Sobór.
Kapłani muszą stale pogłębiać rzeczywisty obraz Kościoła(38), którego żywym przejawem są obrzędy
liturgiczne, zwłaszcza Msza św.. Bez odpowiedniej kultury biblijnej kapłani nie będą mogli ukazywać
wiernym znaczenia Liturgii jako aktualizacji - poprzez znaki - historii zbawienia. Również znajomość
historii Liturgii przyczyni się do zrozumienia dokonanych zmian, nie jako nowości, lecz jako podjęcie
na nowo i przystosowanie autentycznej i nieskażonej tradycji.
Liturgia wymaga ponadto wielkiej równowagi, gdyż - jak mówi konstytucja Sacrosanctum Concilium –
„Liturgia w najwyższym stopniu przyczynia się do tego, aby wierni życiem swoim wyrażali oraz ujawniali innym misterium Chrystusa i rzeczywista naturę prawdziwego Kościoła, jest on bowiem ludzki i
jednocześnie boski, widzialny i wyposażony w dobra niewidzialne, żarliwy w działaniu i oddany kontemplacji, obecny w świecie, a jednak pielgrzymujący. Wszystkie te właściwości posiada w taki mianowicie sposób, że to, co ludzkie, jest podporządkowane Bożemu i skierowane do Bożego, widzialne do
niewidzialnego, życie czynne do kontemplacji, a to, co doczesne - do miasta przyszłego, którego szukamy.”(39) Bez tej równowagi ulega zniekształceniu prawdziwe oblicze chrześcijańskiej Liturgii.
Aby osiągnąć łatwiej ten ideał, należy koniecznie dbać o formację liturgiczną w seminariach i na wydziałach(40), o uczestnictwo księży w kursach, zjazdach, spotkaniach czy tygodniach liturgicznych, podczas których studium i refleksja będą umiejętnie dopełniane przez wzorowe sprawowanie obrzędów. W
ten sposób kapłani będą mogli oddać się skuteczniejszej pracy duszpasterskiej, katechezie liturgicznej
wiernych, organizowaniu grup lektorów, formacji zarówno duchowej jak i praktycznej ministrantów,
kształceniu animatorów zgromadzenia, stopniowemu wzbogacaniu śpiewnika, słowem tym, wszystkim
inicjatywom, które mogą ułatwić coraz głębszą znajomość Liturgii.
W przeprowadzeniu reformy liturgicznej wielka odpowiedzialność spoczywa na krajowych i diecezjalnych Komisjach liturgicznych, Instytutach i Ośrodkach liturgicznych, zwłaszcza gdy chodzi o przygotowanie przekładów ksiąg liturgicznych oraz o formację duchowieństwa i wiernych w duchu reformy
zamierzonej przez Sobór.
Praca tych instytucji ma służyć władzy kościelnej. Władza ta powinna móc liczyć na ich współpracę
wierną normom i wskazaniom Kościoła, której obce są samowolne inicjatywy i partykularyzmy, mogące zaszkodzić owocom odnowy liturgicznej.
Dokument ten dotrze do rąk szafarzy Bożych tajemnic w dziesiątą rocznicę wydania "Mszału Rzymskiego" opublikowanego, za wskazaniami Soboru Watykańskiego II, przez Papieża Pawła VI.
Wydaje się rzeczą stosowną przytoczyć tu niektóre słowa wypowiedziane przez Papieża na temat wierności normom dotyczącym stosowania Liturgii.
„Nader bolesnym faktem jest wprowadzanie rozłamu właśnie tam, gdzie ”zrodziła nas w jedno miłość
Chrystusa” to znaczy do Liturgii i do Ofiary eucharystycznej, odrzucającej szacunek należny normom
ustanowionym w dziedzinie liturgicznej. Właśnie w imię tradycji prosimy wszystkich naszych synów i
wszystkie wspólnoty katolickie, by odnowioną Liturgię sprawowały z godnością i żarliwością.”(41)
Biskupi, którzy są ”kierownikami, krzewicielami i stróżami całego życia liturgicznego w powierzonym
sobie Kościele”(42), będą musieli znaleźć najwłaściwsze drogi wiodące do gorliwego i stanowczego
wprowadzenia w życie tych norm na chwałę Bożą i dla dobra Kościoła.
Rzym, Wielki Czwartek, dnia 3 kwietnia 1980 r.
Instrukcja niniejsza, przygotowana przez Świętą Kongregację dla Sakramentów i Kultu Bożego, została
zatwierdzona dnia 17 kwietnia 1980 r. przez Ojca Świętego Jana Pawła II, który potwierdzając ją swoją
powagą zarządziłby została opublikowana i by była przestrzegana przez wszystkich, do których się odnosi.
JAMES R. Kard. KNOX
Prefekt
Virgilio Noè
Sekretarz Sekcji Kultu Bożego
Przypisy:
1. Ed. Typica, Romae 1975.
2. Ed. Typica, Romae 1973.
3. Św. Kongr. Rytów, z dnia 25 maja 1967 r.: AAS 59 (1967) 539 - 573.
4. Św. Kongr. dla Kultu Bożego, z dnia 29 maja 1969 r.: AAS 61 (1969) 541 - 545.
5. Św. Kongr. dla Sakramentów, z dnia 29 stycznia 1973 r.: AAS 65 (1973) 264 - 271.
6. Św. Kongr. dla Kultu Bożego, z dnia 5 września 1970 r.: AAS 62 (1970) 692 - 704.
7. Św. Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, II - II, zag. 93, art. 1 (wyd. "Veritas" Londyn 1971), tom XIX, 172 - 173.
8. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 22, § 2.
9. PAWEŁ VI, Przemówienie z dnia 23 sierpnia 1973 r.: "L`osservatore Romano", 23 sierpnia 1973 r.
10. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 56.
11. Por. tamże, nr 56; por. także Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Objawieniu Bożym Dei Verbum, nr 21.
12. Sobór Wat. II, Konst. o liturgii świętej, Sacrosanctum Concilium, nr 22, § 3.
13. por. Św. Kongr. dla Kultu Bożego, Instr. Liturgicae instaurationes, nr 2, a
14. Por. Institutio generalis Missalis Romani, nr 12.
15. Por. Św. Kongr. dla Kultu Bożego, Instr. Liturgicae instaurationes, nr 2, a
16. Por. Św. Kongr. dla Kultu Bożego, List okólny, Eucharistiae participationem, z dnia 27 kwietnia 1973 r.: AAS 65 (1973) 340 - 347 nr 8;
Instr. Liturgicae instaurationes, nr 8.
17. Por. Institutio generalis Missalis Romani, nr 12.
18. Por. tamże, nr 156, 161 - 163.
19. Por. tamże, nr 281 - 284; Św. Kongregacja dla Kultu Bożego, Instr. Liturgicae instaurationes, nr 5; Notitiae 6 (1970) 37.
20. Św. Kongr. Dla Kultu Bożego, Instr. Immensae caritatis, nr 1.
21. Św. Kongr. Rytów, Instr. Eucharisticum mysterium, nr 34; por. Institutio generalis Missalis Romani, nr 244, c; 246, b; 247, b.
22. Por. Institutio generalis Missalis Romani, nr 241 - 242.
23. Por. tamże. Nr 242 pod koniec.
24. Por. tamże, nr 238.
25. Por. Institutio generalis Missalis Romani, nr 288, 289, 292, 295; Św. Kongregacja dla Kultu Bożego, Instr. Liturgicae instaurationes, nr
8; Pontificale Romanum, Ordo dedicationis ecclesiae et altaris, s. 125, nr 3.
26. Por. Institutio generalis Missalis Romani, nr 56 j.
27. Św. Kongregacja dla Kultu Bożego, Instr. Liturgicae instaurationes, nr 7.
28. Por. Sobór Wat. II , Konst. O liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, nr 20, Papieska Komisja Środków Społecznego Przekazu, Instr. Communio et progressio, z dnia 23 marca 1971 r.: AAS 63 (1971) 593 - 656, nr 151.
29. AAS 61 (1969) 806 - 811.
30. Por. Rituale Romanum, De sacra Communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, nr 79 - 80.
31. Por. tamże, nr 82 - 112.
32. Tamże, nr 89.
33. Por. tamże, nr 97.
34. Por. Institutio generalis Missalis Romani, nr 278.
35. Por. Rituale Romanum, De sacra Communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, nr 10.
36. Św. Kongr. Rytów, Instr. Eucharisticum mysterium, nr 57.
37. Por. Rituale Romanum, De sacra Communione et de cultu Mysterii eucharistici extra Missam, nr 84.
38. Sobór Wat. II, Konst. dogm. o Kościele, Lumen gentium.
39. Por. Sobór Wat. II , Konst. O liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, nr 2.
40. Por. Św. Kongr. dla Nauczania Katolickiego, Instr. o formacji liturgicznej w seminariach, In ecclesiasticam futurorum sacerdotum formationem, z dnia 3 czerwca 1979r.
41. Przemówienie na konsystorzu z dnia 24 maja 1976 roku: AAS 68 (1976) 374.
42. Sobór. Wat. II, Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele, Christus Dominus, nr 15.
EUCHARYSTIA
MSZA ŚWIĘTA
Przepisy wykonawcze do instrukcji kongregacji ds. sakramentów i kultu Bożego
INAESTIMABILE DONUM
z 3 IV 1980 - (11 XII 1980)
Na Wielki Czwartek roku 1980 Ojciec św. Jan Paweł II skierował do Biskupów List o tajemnicy i kulcie
Eucharystii, w którym przypomniał, że zachodzi niesłychanie ścisły, organiczny związek pomiędzy odnową liturgii, a odnową całego życia Kościoła. I dlatego odnowa liturgii przeprowadzona prawidłowo
w duchu Vaticanum II jest miarą i warunkiem wprowadzenia w życie nauki Soboru, którą przyjmujemy
z głęboką wiarą, przeświadczeni, że przez Vaticanum II Duch Święty ”powiedział Kościołowi” te
prawdy i dał wskazania, które służą ”spełnianiu misji wobec ludzi dnia dzisiejszego i jutrzejszego”.
Ojciec święty zwrócił również uwagę na nadużycia, które się wkradły do kultu eucharystycznego i polecił przygotować Instrukcję, która pomogłaby je usunąć.
Święta Kongregacja do Spraw Sakramentów i Kultu Bożego ogłosiła w Wielki Czwartek, dnia 3 kwietnia 1980 r.. Instrukcję w sprawie niektórych norm kultu eucharystycznego i poleciła Konferencjom Biskupów wprowadzić je w życie.
177 Konferencja Plenarna Episkopatu Polski obradująca w Warszawie w dniach 10 i 11 grudnia 1980
r. mając na uwadze wskazania Stolicy Apostolskiej oraz stan odnowy liturgii w naszym kraju wydaje
niniejsze przepisy wykonawcze, które obowiązują duchowieństwo diecezjalne i zakonne.
Przepisy ogólne
1. Wszyscy kapłani powinni się zapoznać z Listem Ojca św. Jana Pawła II o Tajemnicy i kulcie Eucharystii oraz z Instrukcją Kongregacji ds. Sakramentów i Kultu Bożego z dnia 3 kwietnia 1980 r.. Dokumenty te należy ogłosić w organach diecezjalnych. Powinny one stać się przedmiotem refleksji na kongregacjach duchowieństwa.
2. Duchowieństwo powinno również dokładnie znać tekst Ogólnego Wprowadzenia do Mszału rzymskiego (OWMR) w wydaniu z roku 1975 oraz Wstęp do Lekcjonarza i do księgi Modlitwa Powszechna.
Wiele uchybień ma źródło w nieznajomości przepisów tam zawartych.
3. Nie wolno stosować w Mszach św. dla ogółu wiernych przepisów i pozwoleń odnoszących się do
Mszy św. dla grup specjalnych lub Mszy św. dla dzieci.
4. W wątpliwościach co do niektórych przepisów liturgicznych należy zwracać się o wyjaśnienie do
diecezjalnych Komisji Liturgicznych albo do Komisji Episkopatu do Spraw Liturgii. Nie można natomiast w takich wypadkach kierować się opiniami autorów, choćby były ogłaszane drukiem w czasopismach posiadających Imprimatur. Należy bowiem pamiętać, że kierowanie sprawami liturgii należy
wyłącznie do władzy kościelnej, to jest do Stolicy Apostolskiej oraz zgodnie z prawem, do biskupów i
Konferencji Episkopatu. (KL nr 22)
5. Tak zwana ”osobista twórczość” celebransa w ramach liturgii mszalnej jest określona przepisami
liturgicznymi, których należy ściśle przestrzegać. Umieszczone niżej przepisy szczegółowe usuwają
niektóre wątpliwości.
Redaktorzy pism katolickich i diecezjalna władza udzielająca Imprimatur tym pismom mają obowiązek
czuwać, by umieszczone w nich artykuły z dziedziny liturgii były zgodne z przepisami Kościoła. Autorzy zaś artykułów z tej dziedziny o charakterze naukowym czy popularnym, mają obowiązek tak formułować własne opinie, wyjaśnienia itp., by czytelnik mógł łatwo zrozumieć, że nie chodzi o przepisy
liturgiczne, lecz o opinię autora.
6. Wykładowcy liturgiki na Wydziałach teologicznych oraz w Seminariach Duchownych diecezjalnych
i zakonnych, którzy są odpowiedzialni za przygotowanie kandydatów do kapłaństwa, obowiązani są
wyjaśniać przepisy liturgiczne zgodnie z wytycznymi Stolicy Apostolskiej, miejscowego ordynariusza
oraz Konferencji Episkopatu, podkreślając obowiązek wiernego ich zachowywania.
7. Diecezjalne Komisje do Spraw Liturgii powinny dostarczać duchowieństwu poprawnych wzorców
tekstów używanych w ramach liturgii oraz stale czuwać nad sprawowaniem kultu eucharystycznego, a
w razie potrzeby prostować nieprawidłowości.
Przepisy szczegółowe
I. Pouczenia oraz formuły wprowadzające i kończące
OWMR w numerze 11 pozwala celebransowi, jako przewodniczącemu zgromadzenia eucharystycznego, wypowiadać niektóre pouczenia oraz formuły wprowadzające i kończące, przewidziane w samym
obrzędzie. Adaptacja wymienionych formuł umieszczonych w Mszale, powinna być stosowana wtedy,
kiedy kapłan uzna, że przyniesie to duchowy pożytek uczestnikom Mszy św. OWMR nr 11: „Może się
okazać rzeczą właściwą, przynajmniej w pewnych wypadkach, dostosowanie ich do prawdziwych potrzeb wspólnoty.”
Ponieważ pozwolenie zawarte w Mszale jest rozmaicie interpretowane, Konferencja Episkopatu
uwzględniając wyjaśnienia zawarte w Piśmie okólnym Kongregacji Kultu Bożego z dnia 27 kwietnia
1973 oraz List Ojca św. Jana Pawła II z dnia 24 lutego 1980 r. ustala, że kapłan podczas odprawiania
Mszy św. może osobiście sformułować:
1. Wprowadzenia:
a) do liturgii danego dnia po pozdrowieniu,
b) do liturgii słowa przed czytaniami,
c) do Modlitwy eucharystycznej przed prefacją,
d) do poświęcenia wody w niedziele.
Wprowadzenia powinny być dobrze przygotowane na piśmie (może je bowiem odczytać inny kapłan,
diakon, lub komentator) i krótkie. Pismo okólne Kongregacji przestrzega przed wielomówstwem, które
zniechęca uczestników.
Zawsze należy wprowadzić uczestników Mszy św. do liturgii dnia, natomiast wstęp do czytań należy
podawać wtedy, gdy czytania są trudne i wymagają wprowadzenia, Ani wprowadzenie na początku
Mszy św., ani wprowadzenie do czytań nie mogą stawać się homilią, której miejsce jest po czytaniach.
2. Wezwania:
a) zachęta do aktu pokuty,
b) zachęta do modlitwy Ojcze nasz,
3. Zakończenie
Po ogłoszeniach duszpasterskich, a przed obrzędem rozesłania wiernych, celebrans może krótko przypomnieć główną myśl liturgii dnia.
II. Nie wolno zmieniać:
a) zachęty: „Módlcie się, aby moją i waszą ofiarę przyjął Bóg, Ojciec wszechmogący.”
b) zaproszenia do Komunii św.: „Oto Baranek Boży, który gładzi grzechy świata, Błogosławieni, którzy
zostali wezwani na ucztę Baranka.”
c) formuły rozesłania: „Idźcie, ofiara spełniona.”
Ojciec św. Jan Paweł II w Liście o Tajemnicy i kulcie Eucharystii nr 9 tak pisze o celebransie Mszy św.:
„Sprawujący liturgię eucharystyczną jest, jako szafarz tej Ofiary, autentycznym kapłanem dokonującym
na mocy specjalnej władzy święceń prawdziwego aktu ofiarnego, który prowadzi ludzi do Boga, wszyscy zaś, którzy w Eucharystii uczestniczą, nie składając ofiary jak on, składają wraz z nim, na mocy
kapłaństwa powszechnego wiernych, swoje duchowe ofiary, które wyraża chleb i wino od momentu
złożenia ich na ołtarzu.”
W tym samym rozdziale Ojciec św. dotyka słów samej zachęty: „Walor ofiarniczy wyraża się w każdej
Mszy świętej już w słowach, w których kapłan szczególnie prosi zebranych o modlitwę, aby ”moją i
waszą ofiarę przyjął Bóg Ojciec wszechmogący”. Słowa te mają znaczenie wiążące dla wyrażania charakteru całej liturgii eucharystycznej i pełni jej treści Boskiej i kościelnej.”
III. Klękanie przed Najświętszym Sakramentem
Jeżeli Mszę św. odprawia się przy ołtarzu, gdzie umieszczone jest tabernakulum z Najświętszym Sakramentem, klękanie obowiązuje nie tylko od przeistoczenia do Komunii świętej, ale podczas całej Mszy
św., ilekroć dla spełnienia czynności liturgicznej przechodzi się z jednej strony prezbiterium na drugą,
a także kiedy z zakrystii przychodzi się do ołtarza i odchodzi. (OWMR nr 233)
IV. Trzecia formuła aktu pokuty
Celebrans może układać wezwania do 3 formuły aktu pokuty na wzór wezwań zamieszczonych w
Mszale (studyjnym). Wezwania te powinny zawierać wspomnienie dziejów zbawienia i wyrażać skruchę.
V. Milczenie podczas Mszy św.
Nie wolno opuszczać obowiązkowych chwil milczenia podczas liturgii Mszy św., a zalecone chętnie
stosować. W Ordo Missae miejsca te są wyraźnie zaznaczone.
1. Należy zachować dłuższe milczenie po wezwaniu do aktu pokuty.
2. Należy zachować chwilę milczenia między wezwaniem Módlmy się a samą modlitwą.
3. Można zachować chwilę milczenia po homilii.
4. Zaleca się chwilę milczenia po Komunii św.. W Mszach dla grup specjalnych milczenie to można
przedłużyć.
VI. Śpiewy mszalne
Na wejście i na Komunię św. należy wykonać odpowiedni śpiew, albo odczytać przewidziane w Mszale
antyfony. W niedziele przynajmniej na jednej Mszy św. po wejściu powinno się odbyć pokropienie
wodą święconą.
VII. Liturgia słowa
Należy dokładnie zachować przepisy zawarte w nr 2 i 3 Instrukcji Inaestimabile donum Zwraca się
uwagę, że psalm responsoryjny jest częścią integralną liturgii słowa i nie może być zastępowany pieśnią.
Homilię ma głosić kapłan lub diakon.
VIII. Modlitwa powszechna
Wezwań modlitewnych nie może być więcej niż sześć. Powinien je wygłaszać diakon, kantor lub lektor.
W wypadkach szczególnych wezwania może śpiewać schola, ale musi je tak wyraźnie wypowiadać, aby
wierni dobrze rozumieli ich treść. W Mszach św. dla grup specjalnych uczestnicy mogą wypowiadać
wezwania, ale te wezwania muszą być przygotowane i sprawdzone. Także w Mszach św. dla grup specjalnych nie wolno opuszczać wezwań ogólnych za potrzeby Kościoła i świata, za cierpiących i za obecnych.
IX. Modlitwa Eucharystyczna
Modlitwa eucharystyczna jest szczytem całej liturgii mszalnej. Należy ją odmawiać z wielką powagą i
wyraźnie. Wprowadzenie jakichkolwiek zmian w Modlitwach eucharystycznych jest bardzo poważnym
nadużyciem. Wierni włączają się w tę modlitwę śpiewając: Święty, Święty.., aklamację po przeistoczeniu i końcowe Amen. Natomiast w czasie Modlitwy Eucharystycznej nie wolno wprowadzać żadnych
innych śpiewów. Należy korzystać na zmianę ze wszystkich czterech Modlitw eucharystycznych.
X. Przyjmowanie Komunii świętej
Zgodnie Z uchwałą Konferencji Plenarnej Episkopatu, w diecezjach Polski przyjmuje się Komunię św.
z rąk celebransa do ust w postawie klęczącej. Przepisy te należy zachować także w Mszach św. dla grup
specjalnych. W szczególnych okolicznościach, w których uklęknięcie jest bardzo utrudnione np. przy
tłumnym udziale wiernych i ścisku, albo gdy wierni uczestniczą we Mszy św. poza kościołem po deszczu, można przyjąć Komunię św. stojąco. Nie można wymagać klękania od ludzi obciążonych kalectwem, lub chorobą.
XI. Znak pokoju
Znak pokoju przekazuje się u nas jak dotąd skłonem głowy w kierunku najbliższych uczestników Mszy
św. z jednej i z drugiej strony z tym, że na przyszłość należy opuszczać słowa: Pokój nam wszystkim,
słowa te bowiem w wielu okolicach stały się aklamacją głośną, co według wyjaśnienia Kongregacji jest
niedopuszczalne. Przekazywanie znaku pokoju nie jest obrzędem obowiązującym lecz zależnym od
okoliczności.
XII. Właściwy dobór liturgicznych pieśni mszalnych
W doborze pieśni mszalnych należy dokładnie przestrzegać zasad zawartych w Instrukcji Episkopatu o
muzyce liturgicznej z dnia 8 lutego 1979 roku.
XIII. Szaty liturgiczne
1. Zgodnie z przepisem zawartym w Caeremoniale Episcoporum (n. 58) biskupi oraz opaci noszą krzyż
pod ornatem.
2. Kielich przygotowany do Mszy św. ma być nakryty welonem. Jeżeli kapłan sam niesie kielich do
Mszy św., również ma on być nakryty welonem (por. OWMR nr 80).
3. Pod albę wkłada się humerał. Humerału można nie brać tylko wówczas, gdy alba jest tak uszyta, że
dokładnie przykrywa zwykły strój (OWMR nr 298).
4. Na prośbę niektórych Konferencji Biskupów Kongregacja do Spraw Sakramentów i Kultu Bożego
pozwala na używanie w gorących strefach klimatycznych obszernego białego ornatu bez alby (casula
sine alba), na który nakłada się stułę koloru dnia.
Nigdy Kongregacja nie wyrażała zgody na wkładanie stuły na ornat. Przeciwnie, w indulcie na używanie
nowej szaty podkreśla, że do zwykłego sprawowania Mszy św. w miejscu świętym należy nosić tradycyjne szaty liturgiczne: humerał, albę, stułę i ornat zgodnie z przepisami zawartymi w Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego. Główny celebrans Mszy św. koncelebrowanej zawsze ma być ubrany
w tradycyjny liturgiczny strój kapłański. W naszym klimacie nie ma potrzeby zmieniania tego stroju.
Dlatego Konferencja Episkopatu nigdy o taki indult nie prosiła. Należy dokładnie zachowywać przepisy
zawarte w Ogólnym Wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego.
5. Diakon asystujący przy ołtarzu i czytający Ewangelię ma być ubrany w albę i stułę, a nie w komżę
(por. OWMR nr 298 i 300).
XIV. Msze Koncelebrowane
W II i III Modlitwie Eucharystycznej są dwie modlitwy wstawiennicze, które mogą odmawiać dwaj
koncelebransi. Nie należy ich rozdzielać na trzech koncelebransów. (por. OWMR nr 181 i 185). W IV
Modlitwie eucharystycznej jest tylko jedna modlitwa wstawiennicza, którą można powierzyć jednemu
z koncelebransów. (por. OWMR nr 189)
Podczas Mszy św. koncelebrowanej przy wspólnym odmawianiu Modlitwy eucharystycznej, celebrans
główny odmawia ją głośno, koncelebransi zaś półgłosem.
XV. Msze św. bez ludu
Msze św. bez ludu odprawia się według specjalnego porządku podanego w Mszale. Mszę św. bez ministranta wolno odprawiać tylko w wypadku poważnej konieczności. Nie może to być stała praktyka.
XVI. Msze św. z diakonem
Został zniesiony urząd subdiakona. W Mszach św. uroczystych może asystować kilku diakonów. Natomiast klerycy niemający święceń diakonatu nie mogą wkładać dalmatyki i zastępować diakonów. Szatą
akolity i lektora jest alba. (por. OWMR nr 301)
Zachętą do wierności przepisom liturgicznym niech będą słowa Ojca św. Jana Pawła II z Listu o Tajemnicy i kulcie Eucharystii. Oto one:
„Każdy bez wyjątku z szafarzy Eucharystii... musi pamiętać, że jest tu odpowiedzialny za dobro całego
Kościoła. Kapłan jako szafarz, jako celebrans, jako przewodniczący eucharystycznego zgromadzenia
wiernych, winien w szczególny sposób mieć poczucie wspólnego dobra Kościoła, które swoją posługą
wyraża, ale któremu też w swojej posłudze winien być wedle rzetelnej dyscypliny wiary podporządkowany.
Nie może uważać siebie za ”właściciela”, który dowolnie dysponuje tekstem liturgicznym i całym najświętszym obrzędem jako swoją własnością i nadaje mu kształt osobisty i dowolny. Może się to czasem
wydawać bardziej efektowne, może nawet bardziej odpowiadać subiektywnej pobożności, jednakże
obiektywnie jest zawsze zdradą tej jedności która się w tym Sakramencie jedności nade wszystko winna
objawiać”. (12)*
Niniejsze przepisy wykonawcze należy ogłosić w urzędowych pismach diecezjalnych.
177 Konferencja Plenarna Episkopatu Polski
Warszawa, dnia 11 grudnia 1980 r.
† Stefan Kardynał Wyszyński,Prymas Polski
Przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski
† Bp Stanisław Jakiel,
Przewodniczący Komisji Episkopatu do Spraw Liturgii
* Cały list znajduje się na str. fraterni w zakładce „Biblioteka” - „Encykliki” – Jan Paweł II