Drobne inwazyjne obce drapieiniki w Polsce

Annals of Warsaw University of Life Sciences - SGGW
Animal Science No 50, 2011: 73-81
(Ann. Warsaw Univ. of Life Sc. -- SGGW, Anim. Sci. 50, 2011)
Drobne inwazyjne obce drapieiniki w Polsce
Small invasive alien predators in Poland
WOJCIECH SOLARZ
Instytut Ochrony Przyrody PAN, Krakow
Abstract: Hunting is among main pathways for intentional introductions of alien species. However,
some of these species became pests and the main
aim of their management is reducing population
numbers. Raccoon dogs, raccoons and American
minks were originally introduced outside the Polish territory and immigrated here around 1950s.
Immigrants, supported by animals that escaped or
were released from fur farms and hobby collections, established and spread to the level that makes their complete eradication unrealistic, despite
since 2009 they can be hunted throughout the year
and trapped. The only practicable management
option for raccoon dog and American mink is
long-term local control in areas of high natural
value. The rate of invasion of raccoon can still be
slowed down if more intensive control is applied.
Efficiency of control of all three species in Poland
is hindered by legal solutions which restrict hunting tolls to numbers approved at the beginning of
the season. Justification of drastic control methods
is questioned by different stakeholders, including
some hunters, particularly if they are unlikely to
have significant influence on the scale of invasion.
Direct control of aliens species should therefore be
accompanied by protection of native enemies and
competitors, including protection of their habitats,
and awareness-raising campaigns on reasons and
consequences of biological invasions and means
to reduce this problem.
Na przestrzeni ostatnich kilkuset lat,
wraz z postepem rozwoju cywilizacyjnego, coraz wickszq role w ksztaltowaniu sic skladu gatunkowego poszczegolnych obszarOw Ziemi zaczcly
odgrywae czynniki antropogeniczne.
MoZna zaryzykowae stwierdzenie, ze
obecnie decydujqcy wplyw na to, jakie
gatunki wystepujft na danym terenie
majt nie naturalne procesy, ale wla§nie
czlowiek. W powszechnej opinii wplyw
ten przejawia sic przede wszystkim
w spadku liczebnoki i kurczeniu sic zasiegu wielu gatunkOw roMin i zwierzqt,
coraz czekiej prowadzq_cym do ich calkowitego wyginiecia. Natomiast znacz-
nie mniejsza jest §wiadomok o tym,
ze wplyw cywilizacji mote prowadzia
do procesu odwrotnego niZ wyginiecie
gatunku: dzicki czlowiekowi mote
bowiem dochodzie do bardzo szybkiej,
skokowej ekspansji zasiegu. Wskutek
celowej lub przypadkowej pomocy"
ze strony czlowieka gatunki okrelane
mianem gatunkow obcych st w stanie
Key words: alien species, biological invasions,
przekraczae bariery, ktorych wczeniej
nie mogly w laden sposob pokonae, co
umoZliwia im dokonywanie inwazji na
hunting, introductions, predators.
nowe obszary.
74
W. Solarz
Niezamierzony udzial czlowieka
w tym procesie polega na nie§wiadomym
transporcie pasaZerOw na gapc" przy
i
in., 2001; Wittenberg i Cock, 2001;
Baskin, 2002).
Lowiectwo jest jedna z dziedzin, ktOra
w duZym stopniu opiera sic o gospodarowanie obcymi gatunkami. Najwcze§niejsze udokumentowane wsiedlenia
przewoleniu towarow. Rozwoj szybkich
§rodkow transportu sprawil, Ze w ciftgu
zaledwie kilkudziesicciu godzin moZliwe jest przemieszczenie towaru (a wraz baZantow (Phasianus colchicus), kroz nim zawleczenie gatunku obcego) z ob- likow (Oryctolagus cuniculus), danieli
szaru jego naturalnego wystcpowania
w dowolne miejsce na Ziemi. Celowy
udzial czlowieka w rozprzestrzenianiu
gatunkow obcych ma zwivek zarOwno
z dzialalnok4 gospodarcza_ (np. rolnictwo), jak i hobbystyczna_ (np. hodowla
zwierzat egzotycznych). Sprowadzane
w tym celu gatunki sft albo w spos6b
celowy wsiedlane do §rodowiska, albo
(Dama dama) czy muflonow (Ovis
musimon) pochodzq z czasow Imperium
Rzymskiego (Lever, 1985; 1987; Long,
1981; 2003). Na ziemiach polskich jut
w XIII w. wsiedlano daniele (Wlodek,
1979; Labudzki, 1993), a w XVI w. baZanty (Glutz von Blotzheim i in.,
Natomiast wickszok z tych, ktorym
1973). Pierwsza celowa introdukcja
krolikow odbyla sic w polowie XIX w.
(Pax, 1925), a na poczatku XX w. wprowadzono jelenie sika (Cervus nippon;
Cenkier, 1938; Cabon-Raczyliska, 1983)
i muflony (Pax, 1925). W 1924 roku na
obszar Polski dotarly piZmaki (Ondatra
udaje sic przetrwae, nie wplywa w nega-
zibethicus), wsiedlone kilkanakie lat
tywny spos6b na dotychczasowy stan
lokalnej przyrody. W sposob bezbolesny" staj4 sic one nowymi elementami
biocenoz. Co wiccej, wiele tych gatunkow ma bardzo pozytywny wplyw na
gospodarkc obszar6w, na ktore zostaly
wcze§niej w okolicach Pragi (Okarma,
2008). Obecnok wszystkich tych gatunkow w lowiskach jest przez my§liwych
poladana, a gospodarowanie nimi ma na
celu utrzymanie liczebnoki populacji na
poziomie odpowiednim dla warunkOw
danego lowiska. Obejmuje to nie tylko
uciekajg z uprawy lub hodowli.
Wickszok z gatunkow na nowych
obszarach nie jest w stanie wytworzye
stabilnych populacji i szybko ginie.
wprowadzone. Jednak w§rOd calej puli
gatunkow obcych sq rOwnieZ i takie,
kt6rych obecnok w nowym §rodowisku wywiera bardzo negatywny wplyw
zarowno na rodzimft fore i faunc, jak
i gospodarke oraz zdrowie, a nawet na
odstrzal, ale w stosunku do baZanta, kr&
lika, daniela i muflona - rownie2 regulame zasiedlenia.
Sq jednak obce gatunki zwierzat lownych, ktOrych obecno§e w lowiskach nie
Zycie ludzi. Gatunki takie okre§lane
jest mile widziana, a glOwnym celem
mianem inwazyjnych gatunk6w obcych. gospodarowania ich populacjami jest
Leh wplyw jest obecnie uznawany za redukowanie ich liczebnoki. Gatunkami
jedno z dwoch najwickszych global- tymi sftjenot (Nyctereutes procyonoides),
nych zagroZen dla przyrody. Jedno- szop pracz (Procyon lotor) i norka ameczenie przynosza, one ogromne straty rykatiska (Neovison vison). Te drobne
gospodarcze sicgajace, od 5 do 10% drapieZniki pojawily sic na terenie Polski
§wiatowego produktu brutto (McNeely mniej wiccej w polowie XX w., a glow-
Drobne inwazyjne obce drapie±niki w Polsee
75
nym ZrOdlem inwazji byla imigracja liczebno§ci ptakow. Dotyczy to przede
osobnikow wsiedlonych poza obszarem wszystkim gniazdujqcych w koloniach
Polski. W przypadku jenota i norki byl gatunkow wodno-blotnych, takich jak
to teren bylego Zwivku Radzieckiego, mewy czy rybitwy, oraz le§ne kuraki.
natomiast w przypadku szopa pracza Poniewa2 du2a czck diety jenotow sta- teren Niemiec. Drugim irodlem inwa- nowi padlina, ich obecno§e negatywnie
zji tych gatunkow byly ucieczki z ferm wplywa na rodzime gatunki padlinozwierzat futerkowych (Dehnel, 1956; 2ercow. Ponadto jenoty sa czestymi
nosicielami w§cieklizny oraz gro2nych
paso2ytniczych rortoczy i tasiemcow,
ktOre mom bye przenoszone na gatunki
rodzime, a take na czlowieka (DAISIE,
2008b; Kowalczyk, 2006; 2008).
ROwnie2 szop pracz jest gatunkiem
wszystko2ernym. Jednak jego obecnoge
Do chwili obecnej inwazja jenota mote bye gro2na nie tylko dla ptakow
i norki amerykanskiej objcla praktycz- gniazduAcych na ziemi, lecz take,
nie cafe terytorium Polski. W 2010 roku dzicki zdolnoki szopow do wspinania sic
jenot byl stwierdzony w 88%, a norka po drzewach, dla ptakow majacych swe
w 52% obwodOw lowieckich, przy czym gniazda ponad ziemift. Ponadto szopy
oba gatunki sa najmniej liczne w pohi- nosicielami niebezpiecznego dla 2ycia
dniowo- wschodniej czc§ci kraju (Barto- czlowieka oblefica Baylisascaris proszewicz i Zalewski, 2008; Kamieniarz cyonis (Bartoszewicz, 2006; DAISIE,
i Panek, 2008; Kowalczyk, 2008; Budny 2008c; Glowacifiski, 2008). Poniewa2
stabilne populacje szopa pracza w Polsce
i in., 2010). Natomiast rozmna2ajaca
sic populacja szopa pracza obejmuje powstaly stosunkowo niedawno, brak
swoim zasiegiem jedynie zachodnift jest szczegOlowych badan nad wplywem
cze§a Polski, choe pojedyncze osobniki, tego gatunku w naszym kraju.
Spo§rod omawianych gatunkow norka
pochodza_ce najprawdopodobniej z prywatnych hodowli, sq, coraz czc§ciej spo- amerykanska jest najbardziej typowym
tykane take w pozostalych czekiach drapie2nikiem. Jej obecno§e mote prokraju (Glowacifiski, 2008; Kamieniarz wadzie do znacznego spadku liczebno§ci
i Panek, 2008). W 2010 roku szop byl gniazdujacych na ziemi ptakOw wodnorejestrowany w 9% obwodow lowiec- -blotnych (kaczki, gcsi, rybitwy, mewy,
kich (Budny i in., 2010). Wszystkie trzy lyska) i grzebiftcych (cietrzew, kurogatunki uznawane sq, za niebezpieczne patwa, przepi6rka). Ponadto obecnok
drapie2niki, negatywnie wplywajace na tego gatunku prowadzi do zmniejszenia
rodzima1 faung i zostaly zaliczone do liczebno§ci malych ssakow, takich jak
100 najgroiniejszych obcych gatunkOw karczownik ziemnowodny (Arvicola
terrestris). Inwazja norki uwa2ana jest
w Europie (DAISIE, 2008a).
Choe jenot jest gatunkiem wszystko- za glOwna_ przyczync spadku liczebno2ernym, to drapie2nictwo tego gatunku §ci innego obcego gatunku z Ameryki
mote prowadzie do powaZnego spadku Polnocnej - pi2maka. Poza negatywnym
Bogdanowicz i Ruprecht, 1987; Michalska-Parda i in., 2009; Zalewski i in.,
2010). Od niedawna gatunki to sa coraz
bardziej popularnym obiektem hodowli
hobbystycznych, z ktOrych uciekajgbad2
sftuwalniane przez nieodpowiedzialnych
76 W Solarz
wplywem na przyrody, norka amerykatiska powoduje straty gospodarcze wskutek drapie2nictwa na malych zwierzetach
gospodarskich oraz w gospodarstwach
rybackich. W Niemczech roczne straty
wynikajace z obecno§ci norki szacowane sq na 4,2 min (Birnbaum, 2006;
latach utrzymuje sic na poziomie 3-3,6
tys. sztuk. Choe pozyskanie szop6w
praczy dynamicznie wzrasta (w 2010 r.
-o 29%), to w bezwzglednych liczbach
jest ono bardzo niewielkie (w 2010 r.
- 62 osobniki; Budny i in., 2010). Nie
ulega wfttpliwo§ci, 2e obecny poziom
Bartoszewicz i Zalewski, 2008; DAISIE,
2008d; Brzezitiski i in., 2010).
Mimo tego, Ze obce gatunki drobnych
drapie2nikow negatywnie wplywajg na
pozyskania nie ma istotnego wplywu na
zwierzat lownych po stosunkowo dlugim
w Polsce.
zmniejszenie liczebno§ci czy spowolnienie tempa ekspansji Zadnego z oma-
wianych gatunkOw. Sytuacja taka rodzi
rodzimft przyrody i przynosz4 szkody wiele pytan dotyczqcych zasad gospogospodarcze, zostaly one zaliczone do darowania tymi obcymi drapie2nikami
okresie po introdukcji do Polski. Jenot
Z punktu widzenia interes6w ochrony
i norka amerykanska zostaly uznane za przyrody, najbardziej po2adanym celem
zwierzeta lowne dopiero w 1995 roku. gospodarki lowieckiej, odno§nie tych
Jednak mimo zlej reputacji w§rod
gatunki te, poza terenami OHZ
i obwod6w z ostoja gluszca i cietrzewia,
objeto okresem ochronnym, trvvak-
cym od 16 kwietnia do 10 sierpnia. Co
wiecej, przy nowelizacji rozporzadzenia
w kolejnym roku oba te gatunki zostaly
usuniete z listy zwierzat lownych. Zostaly na nig ponownie wpisane w 2001 roku,
jednak okres ochronny zostal minimalnie
wydluZony (od 1 kwietnia do 31 lipca).
Po kolejnej nowelizacji w 2004 roku
okres ten zostal skrocony (od 1 kwiet-
gatunkOw, byloby ich calkowite wytcpie-
nie. Jednak biorac pod uwagc aktualng
skalc inwazji, zwlaszcza jenota i norki
amerykatiskiej, nale2y uznao, 2e cel ten
w skali kraju nie jest mo2liwy do ()sig.gniccia, niezale2nie od intensywno§ci,
z jakft prowadzony bedzie odstrzal badi
chwytanie tych gatunkow w pulapki. Co
wiccej, wydaje sic, 2e w chwili obecnej
nierealne jest nie tylko wytepienie, ale
nawet istotne zmniejszenie liczebno§ci
tych gatunk6w w skali calego kraju.
Warto to poslu2ye sic przykladem Finlandii, gdzie pomimo rocznego pozyskania jenot6w na poziomie 75-130 tys.
sztuk, nie udaje sic znaczaco obni2ye
nia do 30 czerwca), a za gatunek lowny,
z takim samym okresem polowati, zostal
uznany szop pracz. Okres ochronny dia
wszystkich trzech gatunkow zostal cal- tempa inwazji tego gatunku (Kowalkowicie zniesiony na calym obszarze czyk, 2008). Nale2y jednak podejmowae
kraju dopiero w 2009 roku. Jednocze§nie kontrole tych gatunkOw w skali lokalod 2009 roku gatunki te mom bye chwy- nej na obszarach, na ktOrych skutki ich
tane w pulapki 2ywolowne.
negatywnego wplywu na rodzimq przyNajcze§ciej
pozyskiwanym spo- rode s4 szczegOlnie dotkliwe. Jak poka-
§rod omawianych gatunkow jest jenot
zuj4 do§wiadczenia zarOwno z kraju,
w ostatnich latach ok. 10-12 tys. jak i z zagranicy, intensywny odstrzal
osobnik6w rocznie. Dla norki amery- i odlOw w pulapki mote przyniek bardzo
kanskiej roczne pozyskanie w ostatnich
pozytywne rezultaty, np. w postaci istot-
Drobne inwazyjne obce drapieniki w Polsce
nego zwickszenia sukcesu legowego
ptakow wodno-blotnych i liczebno§ci
plazow i drobnych ssakow (Nordstrom
i in., 2002; 2004; Moore i in., 2003;
Ahola i in., 2006; Skierczyfiski, 2006;
Bonesi i in., 2007).
Wicksze nadzieje w skali calej Polski
mo2na wiazae z efektywnq gospodarkg lowiecka, szopem praczem, ktorego
77
planowany na poczatku sezonu lowieckiego. W tej sytuacji, mimo 2e w trakcie
sezonu mom bye wprowadzane korekty
do planu, to w praktyce nie jest mo2liwe natychmiastowe nieplanowane"
wcze§niej pozyskanie jenota, szopa czy
norki. Regulkjest, ze plany lowieckie nie
przewidujk pozyskania takich gatunkow,
ktore w danym obwodzie dotychczas nie
zasieg i liczebnok sa jeszcze ograni- wystcpowaly. Zatem, mimo 2e w §wietle
czone. Wprawdzie calkowite wytepienie
tego gatunku, podobnie jak w przypadku
innych przepisow lowieckich jenot, szop
i norka powinny bye zwalczane, to przy
jenota i norki, wydaje sic niemo2liwe, pierwszym spotkaniu z tymi gatunkato intensywne pozyskanie szop6w mote mi w danym obwodzie lowieckim, nie
spowolnie tempo ich ekspansji. Jednak, moga_ one zostaa pozyskane, poniewa2
aby ten cel osiagnae, konieczne jest nie zostalo to wczeSniej zaplanowane.
rownie2 zmniejszenie coraz bardziej Wprawdzie gatunki te mon zostae
intensywnego doplywu" do grodowiska uwzglednione w korekcie do planu lub
naturalnego nowych osobnikow uciekajftcych (lub uwalnianych) z prywatnych
hodowli. W marcu 2012 r. wejdzie
w Zycie rozporzqdzenie Ministra Srodowiska, zawierajftce lists szczegolnie
groZnych obcych gatunkOw, w stosunku
do ktorych wprowadzono ograniczenia
dla posiadania i handlu. Ograniczeniami
takimi zostal objcty m.in. szop pracz.
Likwidacja
okresu
ochronnego,
dopuszczenie chwytania w pulapki
i wprowadzenie ograniczen w posiadaniu
szopa pracza sa dobrq podstawq, prawn4
dla prob rozwiazywania problemu inwa-
w planie na nastcpny rok, ale nie oznacza
to, 2e ponowna okazja do ich szybkiej
eliminacji szybko sic powtorzy, zwlasz-
cza wobec faktu,
2e ich liczebno§e
w danym obwodzie bcdzie sic poczatkowo utrzymywala na niskim poziomie.
Szansa na spotkanie my§liwych z tymi
gatunkami bcdzie oczywi§cie rosla wraz
ze wzrostem liczebno§ci populacji, ale
wzrost taki mote w praktyce uniemo2-
liwie calkowit4 eliminacjc gatunku na
danym obszarze.
Dowiadczenia zdobyte przez myliwych w lowiskach, w ktorych gatunzji tych gatunkow w Polsce. Jednak ki te sa od dawna obecne, pozwalaja
w obecnym systemie prawnym istniejft wprawdzie na bardziej adekwatne do
jeszcze istotne przeszkody, kt6rych znie- sytuacji planowanie pozyskania, jednak
sienie mogloby zwickszye skuteczno§e nie moZna wykluczye sytuacji, w kt6rej
podejmowanych w tym kierunku dzialan. jego poziom przewidziany na pocz4tku
Zgodnie z obowiqzujacymi przepisami sezonu lowieckiego oka.2e sic zbyt niski.
lowieckimi, pozyskiwanie zwierzat w ob- Brak mo2liwo§ci eliminacji ponadwodach lowieckich mote bye realizowa- planowych" osobnikOw jest formalng
ne zgodnie z zatwierdzonym rocznym przyczyng podwa2ajaea. zasadno§e
planie lowieckim. Zatem poziom pozy- podejmowania jakiejkolwiek kontroli
skania poszczegOlnych gatunkow jest tych gatunkOw. Coraz cze§ciej postulo-
78 W Solarz
wane jest zatem wprowadzenie bardziej jest jednak formalnie niedopuszczalne
elastycznych przepisow dotyczqcych w naszym kraju.
Tymczasem stosowne rekomendacje
planowania pozyskania, a nawet ich
zniesienie w stosunku do szkodliwych i decyzje Konwencji po§wicconych
obcych gatunkOw (Budny i in., 2010; ochronie przyrody, ktorych Polska jest
sygnatariuszem (m.in. Konwencji BerLogin, 2011).
Formalne trudnoki w zwalczaniu nenskiej i Konwencji o ROZnorodnoki
takich gatunk6w nie ograniczajg sic Biologicznej), jednoznacznie wskazujq,
zresztq, do omawianych to drobnych
drapieZnikow, ale dotycz4rOwnieZ wielu
obcych gatunkow, kt6re w skali calej
Polski stwierdzane sa sporadycznie,
a nawet takich, ktore dotychczas w ogO-
ze najbardziej efektywnym sposobem
postepowania po wykryciu obecnoki
nowego inwazyjnego gatunku obcego
jest podjccie natychmiastowych dzialan, ktorych celem powinno bye jego
calkowite wytepienie. Procedura zaliczenia gatunku do zwierzqt lownych
le nie zostaly stwierdzone. PoniewaZ
gatunki takie nie sa w Polsce zaliczane
do zwierzqt lownych, to nawet wobec trwa w Polsce zbyt dlugo (w przypadku
ich bersprzecznej znacznej szkodliwoki jenota, szopa i norki - kilkadziesiqt lat),
w innych krajach europejskich, w razie aby moZna bylo mowie o jakiejkolwiek
stwierdzenia w naszym kraju formalnie szybkiej reakcji na inwazjc. Zgodnie ze
nie mon one bye zwalczane. Przy- stosowang w ochronie przyrody zasadg
kladem takiego gatunku jest gcsiowka przezomoSci, bardzo po4dane byloby
egipska (Alopochen aegyptiacus). Ptaki zatem zaliczenie do zwierzqt lownych
to sq, coraz czcstszym obiektem hodowli,
z ktOrych uciekajq. Jedna z takich ucie-
kilku najgroZniejszych obcych gatunk6w,
ktore pojawily sic w Polsce niedawno
czek w okolicach Raciborza doprowa- i nie tworza jeszcze stabilnych populadzila w 2007 roku do pierwszego lcgu cji, a nawet takich, ktore nie wystcpujft
tego gatunku w naturze. Od tego czasu jeszcze w naszym kraju, ale ryzyko ich
gcsiowki legnq sic corocznie, stopniowo pojawienia sic w przyszloki jest wysozwickszajqc swojq liczebnoSe. Jednak kie. Rozwiqzanie takie nie jest jednak
istniejqce ograniczenia prawne utrudnia- aprobowane przez czcSe my§liwych,
japodjccie dzialati kontrolnych, co grozi w opinii ktOrych bezzwloczna i calkowirozprzestrzenieniem sic inwazji tego ta eliminacja gatunku nie jest elementem
gatunku w stopniu, w ktorym skuteczna racjonalnej gospodarki lowieckiej.
Kontrola gatunkow obcych rodzi
kontrola bcdzie niemoZliwa. Gatunkiem
rownieZ
wiele wqtpliwoki natury
dotychczas niestwierdzonym w §rodowisku przyrodniczym Polski, jest etycznej zarowno w§rOd obroncow praw
wiewiOrka szara (Sciurus carolinensis). zwierzqt, naukowcow, jak i Srodowiska
PoniewaZ gatunek ten jest nosicielem mySliwych. Jednym z najbardziej kon-
wirusa ospy, stanowiqcego smiertelne trowersyjnych zagadnien jest dopuszzagrolenie dla naszej wiewi6rki rudej czalnok zniesienia okresu ochronnego,
(S. vulgaris), wszystkie osobniki stwier- rOwnoznaczna z dopuszczeniem do elidzane w naturze powinny bye natych- minacji cicZamych i karmiqcych samic.
miast eliminowane. Rozwiftzanie takie Stosunkowo wiele kontrowersji budzi
Drobne inwazyjne obce drapie2niki w Polsce
zasadno§e powszechnego
rownie2
tepienia tych gatunkOw, ktOrych inwazji
w makroskali nie da sic w sposob istotny
ograniczye. 0 ile za usprawiedliwione
uznaje sic jeszcze prowadzenie takich
dzialan w skali lokalnej, w ktorej mom_
sic one znaczqco przyczynie do utrzymania wysokiej wartoki przyrodniczej
obszaru (np. parku narodowego) lub
ochrony zagro2onego gatunku rodzimego, to ich powielanie na obszarach o ni-
skiej wartoki przyrodniczej jest przez
wiele osOb uznawane za niepotrzebny
rozlew krwi".
Z pewnokiq najmniej kontrowersji
budzq takie metody kontroli obcych
gatunkow, ktore nie polegajit na ich bezpo§rednim tcpieniu, ale na prowadzeniu
dzialan majacych na celu ochrony ich
rodzimych
wrogOw
i
konkurentow.
Bardzo istotna jest rOwnie2 ochrona
rodzimych gatunkow nara2onych na
negatywny wplyw gatunkow obcych,
szczegolnie poprzez ochrony ich siedlisk.
Poniewa2 poziom wiedzy o gatunkach
obcych jest bardzo niski, pierwszorzc-
dowe znaczenie maja take dzialania
edukacyjne, informujace o przyczynach
i skutkach inwazji biologicznych, a take
o sposobach ich ograniczania.
LITERATURA
AHOLA M., NORDSTROM M., BANKS P.B.,
LAANETU N., KORPIMAKI E., 2006: Alien
mink predation induces prolonged declines in
archipelago amphibians. Proceedings of the
Royal Society B 273: 1261-1265.
BARTOSZEWICZ M., 2006: NOBANIS - In-
vasive Alien Species Fact Sheet - Procyon
lotor. Online Database of the North European
and Baltic Network on Invasive Alien Species
- NOBANIS www.nobanis.org
BARTOSZEWICZ M., ZALEWSKI A., 2008:
Norka amerykanska Mustela vison Schreber,
79
1777, [wiGLOWACINSKI, Z., OKARMA H.,
PAWLOWSKI J., SOLARZ W., (red.). Ksicga
gatunkow obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.
BASKIN Y., 2002: A plague of rats and rubbervines. Island Press, Shearwater Books. Washington/London.
BIRNBAUM C., 2006: NOBANIS - Invasive
Alien Species Fact Sheet - Mustela vison.
Online Database of the North European and
Baltic Network on Invasive Alien Species
- NOBANIS www.nobanis.org
BOGDANOWICZ W., RUPRECHT A.L., 1987:
Przypadki stwierdzen szopa pracza Procyon
lotor (Linnaeus, 1758), w Polsce. Przeglad
Zoologiczny 21,3: 375-383.
BONES! L., RUSHTON S.P., MACDONALD
D.W., 2007: Trapping for mink control and
water vole survival: identifying key criteria
using a spatially explicit individual based model. Biological Conservation 136: 636-650.
BRZEZINSKI M., ROMANOWSKI J., 2MIHORSKI M., KARPOWICZ K., 2010: Muskrat (Ondatra zibethicus) decline after the
expansion of American mink (Neovison vison)
in Poland. European Journal of Wildlife Research 56: 341-348.
BUDNY M., PANEK M., BRESINSKI W., KA-
MIENIARZ R., KOLANOS B., MAKA H.,
2010: Sytuacja zwierzqt lownych w Polsce
w latach 2009-2010 (wyniki monitoringu).
Biuletyn Stacji Badawczej w Czempiniu: 7.
Stacja Badawcza - OHZ PZL w Czempiniu.
CABON-RACZYNSKA K., 1983: Cervus nippon
Temminck, 1838, [w:] Pucek Z., Raczynski J.
(red.) Atlas rozmieszczenia ssak6w w Polsce.
PWN, Warszawa.
CENKIER S., 1938: Hodowla zwierzyny lownej w lasach pszczyfiskich. Lowiec Polski 29:
595-596.
DAISIE, 2008a: European Invasive Alien Species
Gateway. 100 of the Worst. http://www.europeal i ens.org/speci esTheWorst.d o
DAISIE, 2008b: European Invasive Alien Species
Gateway. Nvctereutes procyonoides. http://
w w w.europe-a I i ens.o rg/pd f/Nyctere utesprocyonoides.pdf
DAISIE, 2008c: European Invasive Alien Species
Gateway. Procyon lotor. http://www.europealiens.org/pdf/Procyon_lotor.pdf
80
W. Solarz
DAISIE, 2008d: European Invasive Alien Species Gateway. Muste la vison. http://www.
europe-aliens.org/speciesFactsheet.do?specie
sId=52880
DEFIN EL A., 1956: Nowy ssak dla fauny polskiej
Nyctereutes proevonoides (Gray). Chrotimy
Przyrody Ojczysta 12: 17-21.
GLUTZ V. BLOTZHEIM U.N., BAUER K.,
BEZZEL E., 1973: Handbuch der Vogel Mitteleuropas 5. Akademische Verlagsgesellschaft,
Frankfurt am Main.
GLOWACINSKI Z., 2008: Szop pracz Procyon
lotor (Linnaeus, 1758), [w:] GLOWACINSKI
Z., OKARMA H., PAWLOWSKI J., SOLARZ
W., (red.). Ksicga gatunkow obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.
KAMIENIARZ R., PANEK M., 2008: Zwierzcta
lowne w Polsce na przelomie XX i XXI wieku.
Czempin.
KOWALCZYK R., 2006: NOBANIS - Invasive
Alien Species Fact Sheet - Nvctereutes procyonoides. Online Database of the North European and Baltic Network on Invasive Alien
Species - NOBANIS www.nobanis.org
KOWALCZYK R., 2008: Jenot Nyctereutes procyonoides (Gray, 1834), [w:] GLOWACINSKI,
Z., OKARMA H., PAWLOWSKI J., SOLARZ
W., (red.). Ksicga gatunkow obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.
LEVER C., 1985: Naturalized mammals of the
world. Longman, London, New York.
LEVER C., 1987: Naturalized Birds of the World.
Longman Scientific & Technical.
LONG J.L., 1981: Introduced Birds of the World.
David & Charles.
LONG J.L., 2003: Introduced Mammals of the
World. CSIRO Publishing.
LABUDZKI L., 1993: Trofea lowieckie - daniel.
Lowiec Polski 11: 10-11.
LOGIN M., 2011: Plan niedoskonaly. Lowiec
Polski 3: 46.
MCNEELY J.A., MOONEY H.A., NEVILLE
L.E., SCHEI P., WAAGE J.K., 2001: A Global
Strategy on Invasive Alien Species. CAB International, Wallingford, Oxon, UK.
MICHALSKA-PARDA A., BRZEZINSKI M.,
ZALEWSKI A., KOZAKIEWICZ M., 2009:
Genetic variability of feral and ranch American
mink (Neovison vison) in Poland. Acta ther ol.
54: 1-10.
MOORE N.P., ROY S.S., HELYAR A., 2003:
Mink (Mustela vison) eradication to protect
ground nesting birds in the Western Isles, Scotland, United Kingdom. New Zealand Journal
of Zoology 30: 443-452.
NORDSTROM M., HOGMANDER J., NUMMELIN J., LAINE .1., LAANETU N., KORPIMAK1 E., 2002: Variable responses of wa-
terfowl breeding populations to long-term
removal of introduced American mink. Ecography 25: 385-394.
NORDSTROM M., LAINE J., AHOLA M., KORPI MAKI E., 2004: Reduced nest defence intensity and improved breeding success in terns as
responses to removal of non-native American
mink. Behavioral Ecology and Sociobiology
55: 454-460.
OKARMA H., 2008: Ondatra zibethicus (Linnaeus, 1766), [w:] GLOWACINSKI, Z., OKARMA H., PAWLOWSKI J., SOLARZ W. (red.).
Ksicga gatunkow obcych inwazyjnych w faunie Polski. Wyd. internetowe. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie.
PAX F., 1925: Wirbeltierfauna von Schlesien etc.,
Gebr. Bomtraeger, Berlin.
SKIERCZYNSKI M., 2006: Wplyw redukcji
liczebno§ci norki amerykanskiej (Mustela vison) na sukces legowy ptakow siewkowych
(Charadriiformes) gniazdujacych w dolinie
Biebrzy w okolicy Brzostowa. Raport zlo2ony
w siedzibie WWF w Bialymstoku oraz w sie-
dzibie Biebrzanskiego Parku Narodowego,
Osowiec.
WITTENBERG R., COCK M.J.W., 2001: Invasive Alien Species: A Toolkit of Best Prevention
and Management Practices. CAB International,
Wallingford, Oxon, UK.
WLODEK K., 1979: Historia rozprzestrzeniania
sic daniela europejskiego w czasach nowo4tnych i jego rozmieszczenie na §wiecie. Przeglqd Zoologiczny 23: 84-91.
ZALEWSKI A., MICHALSKA-PARDA A.,
BARTOSZEWICZ M., KOZAKIEWICZ M.,
BRZEZINISKI M., 2010: Multiple introductions determine genetic structure of an invasive
species' population: American Mink Neovison
vison in Poland. Biological Conservation 143:
1355-1363.
Drobne inwazyjne obce drapiejniki w Polsce 81
Streszczenie: Gospodarka lowiecka stanowi
jedna z przyczyn introdukowania w nowe miejsea obcych gatunkOw. Wiekszok z nich stanowi
po24dany element lowisk i jest otaczana przez
mygiwych opieka, ktorej elementem sa_ m.in.
nowe celowe wsiedlenia. Jednak czck obcych
gatunkow lownych jest uznawana za szkodniki,
stal calkowicie zniesiony dopiero w 2009 roku.
Jednoczenie od 2009 roku gatunki te mon by6
chwytane w pulapki 2ywolowne. Obecny poziom
a glownym celem gospodarki nimi jest ograniczanie liczebnoki. Do gatunkow takich nale24 jenot
(Nyctereutes procyonoides), szop pracz (Procyon
lotor) i norka amerykanska (Neovison vison). Te
szarach, na kt6rych skutki ich negatywnego wplywu na rodzima przyrodc sa szczegolnie dotkliwe
drobne drapie2niki pojawily sic na terenie Polski mniej wiccej w polowie XX w., a glownym
2rodlem inwazji byla imigracja osobnikow wsiedlonych poza obszarem Polski. Drugim 2rodlem
inwazji tych gatunkow byly ucieczki z ferm zwierzat futerkowych, czy te2 coraz bardziej popularnych hodowli hobbystycznych. Do chwili obec-
nej inwazja jenota i norki amerykanskiej objcla
praktycznie cafe terytorium Polski, natomiast roz-
mna2aj4ca sic populacja szopa pracza obejmuje
swoim zasiegiem zachodni4 czck kraju, choe pojedyncze osobniki, pochodzace najprawdopodobniej z prywatnych hodowli, sa coraz cz6ciej spotykane take w innych rejonach. Wszystkie trzy
gatunki uznawane sa za niebezpieczne drapie2niki negatywnie wplywajace na rodzima faunc i
zostaly zaliczone do 100 najgroiniejszych obcych
gatunkow w Europie. Mimo swojej szkodliwoki,
gatunki te zostaly wlaczone do listy zwierzat lownych dopiero niedawno - jenot i norka w 1995
roku, a szop w 2004 roku. Poczatkowo zostaly
one jednak objcte okresem ochronnym, ktory so-
pozyskania tych gatunkOw nie ma istotnego wplywu na zmniejszenie liczebnoki czy spowolnienie
tempa ich ekspansji. Na1e2y jednak podejmowae
kontrolc tych gatunkow w skali lokalnej, na ob-
(np. w parkach narodowych). Wicksze nadzieje
w skali calej Polski mo2na wi4za6 z efektywnft
gospodarka lowiecka szopem praczem, dla ktorego zwickszenie pozyskania mogloby spowolnie
tempo ekspansji. Konieczne jest rownie2 pilne
wprowadzenie w 2yeie rozporzadzenia ogranicza-
*ego posiadanie i handel tymi gatunkami. Bardzo po2adana bylaby rownie2 zmiana przepisOw
dotyczacych planowania pozyskania tych gatunkow. Ponadto konieczna jest dyskusja nad etycznymi aspektami stosowania drastycznych metod
kontroli inwazyjnych obcych gatunkow, a takke
prowadzenie dzialank majacych na celu ochrong
ich rodzimych wrogow i konkurentow. Bardzo
istotna jest rOwnie2 ochrona rodzimych gatunkOw
nara2onych na negatywny wplyw gatunkow obcych, szczegOlnie poprzez ochrong ich siedlisk.
Author's address:
Wojciech Solarz
Instytut Ochrony Przyrody
Polskiej Akademii Nauk
al. A. Mickiewicza 33
31-120 Krakow