Program wychowawczy - Liceum Ogólnokształcące im. Stefana
Transkrypt
Program wychowawczy - Liceum Ogólnokształcące im. Stefana
Program Wychowawczy Liceum Ogólnokształcącego im. Stefana Żeromskiego w Żyrardowie Stefan Żeromski (1864-1925) – patron szkoły, w swoich utworach wielokrotnie wskazywał na olbrzymią rolę wiedzy i umiejętności przestrzegania uniwersalnych wartości etycznych w rozwoju jednostki i narodu. Żyrardów, wrzesień 2011 oraz "Wychowywad, to nie znaczy kształcid tylko rozum, lecz kształtowad harmonijnie całego człowieka, a więc także jego serce i charakter. Wychowywad, to znaczy równieżz pokolenia na pokolenie przekazywad wartości, które nadają życiu sens i wypełniają je treścią…" Phil Bosmans MISJA SZKOŁY Wychowując, inspirujemy się myślą Phila Bosmansa, przywołujemy jego postawę jako wzór dzielnego zmagania się życiem. Cele wychowawcze przyjęte w założeniach pracy naszej szkoły osiągamy w coraz skuteczniejszej współpracy z najważniejszymi w tym procesie partnerami i sprzymierzeocami-Rodzicami naszych podopiecznych oraz we współpracy wychowawców, nauczycieli przedmiotów, koordynatorów projektów, bibliotekarzy- w ich uwzględniających aspekt wychowawczy różnych przedsięwzięciach -zarówno przedmiotowych jak pozalekcyjnych czy pozaszkolnych. Wychowanie naszych uczniów wspiera się na efektywnej pracy pedagoga, psychologa i doradcy zawodowego oraz systematycznym egzekwowaniu prawa szkolnego, ale również na postawach reprezentowanych przez wszystkich pracowników szkoły w relacjach z uczniami. Współpracujemy z wieloma podmiotami na rzecz własnego rozwoju i rozwoju swoich wychowanków. Udział w wielu szkolnych, lokalnych, ogólnopolskich, międzynarodowych projektach rozwija w nich rozumienie istotnych we współczesnym życiu wartości-otwiera ich na świat i ludzi, poszarza ich horyzonty wiedzy, umiejętności, pozwala odkrywad pasje i określad predyspozycje zawodowe. W wyniku naszych starao kształtujemy modelową postawę naszego absolwenta. POŻĄDANE CECHY ABSOLWENTA LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO im. STEFANA ŻEROMSKIEGO W ŻYRARDOWIE W zakresie wiedzy i umiejętności: - umie współdziaład i współpracowad z innymi ludźmi, buduje właściwe relacje interpersonalne, 2 - jasno i precyzyjnie wyraża swoje opinie, broni swoich racji, korzysta z krytycznych uwag, wyciągając wnioski do dalszego postępowania, reaguje na krzywdę innych ludzi, ma ukształtowane własne zainteresowania, jest wytrwałym w dążeniu do celu w kontaktach międzyludzkich przejawia kulturę osobistą, świadomie i krytycznie uczestniczy w odbiorze kultury medialnej i umie wykorzystad ją z pożytkiem dla własnego rozwoju, posiada szeroką ogólną wiedzę umożliwiającą kontynuowanie nauki, wykorzystuje zdobytą wiedzę w praktyce, adaptuje się do wymagao wybranej uczelni, umie poszerzad wiedzę w wybranym kierunku i jest przygotowanym do samokształcenia, dba o rozwój własnej osobowości przez uczestnictwo w życiu kulturalnym społeczeostwa, korzysta z dóbr tradycji i kultury, a także uczestniczy w ich tworzeniu, zna obce języki i jest obywatelem Europy, korzysta z nowoczesnych źródeł informacji, W zakresie postaw; - jest sumienny w działaniu, jest odpowiedzialny za własne postępowanie spełnia obowiązki rodzinne i obywatelskie, jest przygotowany do prowadzenia i promowania zdrowego stylu życia wykazuje szacunek dla innych ludzi, pomaga ludziom starszym i niepełnosprawnym jest tolerancyjny wobec innych kultur, narodów, ras, wyznao umie szanowad pracę swoją i innych ludzi wykazuje się postawą patriotyczną, aktywnie uczestniczy w życiu swojego kraju, „Praca nad człowiekiem, jaką jest wychowanie1, może mied tylko jeden materialnie określony cel: podprowadzenie wychowywanego ku miejscu, w którym będzie on już zdolny podjąd samodzielnie pracę nad sobą, krótko mówiąc, uczynienie go zdolnym do samowychowania”. dr Jacek Filek – filozof z Uniwersytetu Jagiellooskiego 1 Wychowanie jako proces składa się z czterech podstawowych elementów: wspomagania, kształtowania, zapobiegania, korygowania. Wyodrębnienie tych elementów służy uporządkowaniu myślenia zarówno o programie wychowawczym szkoły, jak i o diagnozie i planowaniu pracy wychowawczej z pojedynczym uczniem. 3 I. PODSTAWY PRAWNE PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO SZKOŁY: 1. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności – Rzym, z dn. 4. XI. 1950 r., zmieniona następnie protokołami nr 3, 5, i 8 oraz 11; tekst ujednolicony opracowano na podstawie Dz. U. z 1993 r., nr 61, poz. 284 oraz Dz. U. z 1998 r. nr 147, poz. 962; Polska podpisała Konwencję 26 XI 1991r. ratyfikowała 19 I 1993 r. 2. Konwencja o prawach dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych z dnia 20. XI. 1989 r.; Polska ratyfikowała konwencję 30 IX 1991 r. z zastrzeżeniami oraz deklaracjami interpretacyjnymi;( Dz. z 1991 r. Nr 120, poz. 526); Konwencja weszła w życie w stosunku do Polski 7 VII 1991 r. 3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.IV.1997 r. 4. Ustawa o systemie oświaty (Dz. U. nr 67 z 1996 r., poz. 329 z późn. zm.). 5. Ustawa Karta Nauczyciela z dn. 26.01.1982 r.; (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, Nr 170, poz. 1218 i Nr 220, poz. 1600 oraz z 2007 r. Nr 17, poz. 95, Nr 80, poz. 542, Nr 102, poz. 689 i Nr 158, poz. 1103) 6. Rozporządzenie MENiS z 26.02.2002r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. 7. Rozporządzenie MENiS z dnia 7. I. 2003r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z dnia 29 stycznia 2003 r.). 8. Rozporządzenie M O i W z dnia 8. IX. 1982 r. w sprawie zasad działalności samorządu uczniowskiego 9. Statut szkoły Analiza powyższych aktów prawnych dowodzi, że wychowanie stanowi integralną częśd działalności każdego nauczyciela. Siła wychowania tkwi bowiem nie w ogólnych postanowieniach, ale w konkretnych działaniach i postawach zgodnych z uniwersalnymi zasadami etyki. 4 II. CELE I ZADANIA WYCHOWAWCZE SZKOŁY Celem oddziaływao wychowawczych szkoły jest realizacja założeo zawartych w podstawie programowej2 oraz ustawie o systemie oświaty3 przez wszystkie podmioty szkoły we współpracy z środowiskiem lokalnym i ponadlokalnym. Szkoła ma za zadanie przekazywanie wiedzy, kształtowanie umiejętności oraz wychowywanie. Jednośd i równowaga tych wymiarów stwarza możliwośd dla wszechstronnego rozwoju ucznia z poszanowaniem jego godności i podmiotowości. Rodzice są pierwszymi i najważniejszymi wychowawcami swoich dzieci a rolą szkoły w procesie wychowawczym jest: 1) wspieranie wychowawczej roli rodziny; 2) wspieranie wszechstronnego rozwoju uczniów zgodnie z ich możliwościami; 3) rozwijanie umiejętności interpersonalnych, współpracy międzyludzkiej; 4) wychowanie młodzieży w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu tradycji i dziedzictwa kulturowego, w uznaniu zasad zawartych w Konstytucji RP; 5) kształtowanie wartości takich jak odpowiedzialnośd, uczciwośd, sprawiedliwośd, tolerancja, poszanowanie i respektowanie praw własnych i innych ludzi ; 6) wychowywanie w poszanowaniu tradycji narodowej, regionalnej i europejskiej oraz zrozumieniu dla innych kultur i religii; 7) przygotowanie uczniów do aktywnego życia kulturalnego i społeczno-obywatelskiego; 8) wdrażanie do jasnych zasad życia rodzinnego; 9) przygotowanie uczniów do dalszej nauki i pracy zawodowej; 10) kształtowanie aktywnej postawy wobec problemów współczesnego świata. III. ZAŁOŻENIA SPRZYJAJĄCE OSIĄGNIĘCIU CELÓW WYCHOWAWCZYCH 1. Struktura naszego Liceum opiera się na zgodnym współistnieniu i współpracy podmiotów takich jak : nauczyciele i pracownicy niepedagogiczni szkoły, uczniowie 2 Rozporządzenie MEN z 23 grudnia 2003 w sprawie podstawy programowej wychowywania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół 3 Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1992 z pózn. zm. 5 2. 3. 4. 5. 6. 7. oraz rodzice a także zewnętrzni partnerzy szkoły. Ta współpraca ma zapewnid możliwośd stworzenia warunków do wszechstronnego rozwoju młodzieży. Podstawą naszych oddziaływao wychowawczych jest rzetelne zdobywanie, pogłębianie i przekazywanie wiedzy przydatnej uczniom w ich codziennym życiu i w pełnieniu różnych odpowiedzialnych ról w społeczeostwie. Szanujemy prawo każdego człowieka do odmienności poglądów, wyboru dróg życiowych, oryginalności i twórczego myślenia. Pielęgnujemy tradycje szkoły, rodziny, środowiska lokalnego i narodu. Pielęgnujemy umiejętności wyrażania swoich emocji i poglądów. Uwrażliwiamy na uczucia innych ludzi. Prezentowana przez wszystkich dorosłych pracujących w szkole postawa kultury i wzajemnego szacunku stanowi przykład dla zachowao uczniów. Ważną rolę w procesie wychowawczym odgrywa samorząd uczniowski, który aktywnie uczestniczy w życiu szkoły4. IV. WPÓŁPRACA RÓŻNYCH PODMIOTÓW NA RZECZ REALIZACJI CELÓW WYCHOWAWCZYCH PRZYJĘTYCH W SZKOLE Wychowawcy Niniejszy Program Wychowawczy stanowi całośd z załącznikiem (załącznik nr 1) przygotowanym przez zespół wychowawczy, który stanowią plany pracy wychowawców dla klas i plan pracy zespołu wychowawczego. Tworząc plan pracy wychowawcy w danym roku szkolnym dla podopiecznej klasy wychowawca opracowuje z udziałem uczniów, rodziców tematykę lekcji wychowawczych, uwzględniając ofertę zajęd doradcy zawodowego5 oraz psychologa i pedagoga szkolnego6 oraz tworzy koncepcję innych działao na podstawie planowanych sposobów realizacji celów wychowawczych szkoły opisanych w rozdziale VI. Wychowawcy są szczególnie zobowiązani do organizowania, wspierania i realizowania procesu wychowawczego w szkole. Do podstawowych obowiązków wychowawców należą zadania określone w statucie7. Wychowawca wyjątkowo powinien dbad o harmonijny rozwój psychofizyczny ucznia; integrowad zespół klasowy; inicjowad pomoc uczniom mającym trudności w nauce, otaczad opieką uczniów znajdujących się 4 Regulamin pracy samorządu uczniowskiego 5 Załącznik nr do Statutu Szkoły im. Stefana Żeromskiego 6 Propozycja godzin wychowawczych – załącznik nr 2 7 Statut Szkoły § 8 ust.6 6 w trudnej sytuacji materialnej i losowej oraz organizowad niezbędną pomoc w tym zakresie i systematyczne informowad ich o postępach w nauce, trudnościach rozwojowych i zachowaniu uczniów na terenie liceum oraz organizowad wzajemne kontakty między rodzicami, nauczycielami i dyrekcją liceum; inicjowad samorządną działalnośd uczniów; wyrabiad u uczniów trwałe nawyki uczestnictwa w życiu liceum i zajęciach pozalekcyjnych; czuwad nad realizacją obowiązku nauki. Wychowawca diagnozuje sytuację w klasie, potrzeby uczniów, ich oczekiwania i zainteresowania. Ponad to ściśle współpracuje z pedagogiem/psychologiem szkolnym, utrzymuje stały kontakt z rodzicami. Nauczyciel wychowawca jest odpowiedzialny za tworzenie i realizowanie planu pracy wychowawcy dla klas na każdy rok szkolny. Program tworzony jest w oparciu o plan pracy LO, Program Wychowawczy, kalendarz imprez szkolnym, zdiagnozowane potrzeby uczniów i rodziców. Nauczyciele W świetle wymienionych dokumentów nadrzędnym celem pracy każdego nauczyciela jest dążenie do wszechstronnego rozwoju ucznia. Dlatego niezwykle istotna jest realizacja zadao w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania. W liceum uczniowie kształcą swoje umiejętności w celu wykorzystania zdobytej wiedzy we współczesnym świecie. Bardzo ważnym zadaniem jest odpowiednie przygotowanie uczniów do podjęcia pracy. Zadaniem nauczycieli jest stworzenie uczniom warunków do nabywania następujących umiejętności: - - - - - - planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, przyjmowania za nią odpowiedzialności, skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia i uwzględniania poglądów innych ludzi, poprawnego posługiwania się językiem ojczystym, językami obcymi oraz przygotowywania do publicznych wystąpieo, efektywnego współdziałania w zespole, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji, skutecznego działania na gruncie zachowania obowiązujących norm, rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, efektywnego posługiwania się technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, odnoszenia do praktyki zdobytej wiedzy oraz tworzenia potrzebnych doświadczeo i nawyków, rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowao, przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. 7 Nauczyciele tworzą w szkole środowisko sprzyjające rozwojowi uczniów w wymiarze emocjonalnym, społeczno-obywatelskim, kulturalnym, moralnym, ekologicznym, zdrowotnym i intelektualnym. Dzięki temu wspierają kształtowanie wartości takich jak: rozwijanie dociekliwości poznawczej, ukierunkowanej na poszukiwanie prawdy, dobra i piękna w świecie, poczucie użyteczności zarówno poszczególnych przedmiotów nauczania, jak i całej edukacji na danym etapie, - dążenie do dobra w jego wymiarze indywidualnym i społecznym, umiejętne godzenie dobra własnego z dobrem innych, odpowiedzialności za siebie z odpowiedzialnością za innych, wolności własnej z wolnością innych, - poszukiwanie, odkrywanie i dążenie na drodze rzetelnej pracy do osiągnięcia wielkich celów życiowych i wartości ważnych dla odnalezienia własnego miejsca w świecie, - przygotowywanie się do życia w rodzinie, w społeczności lokalnej i w paostwie, - dążenie do rozpoznawania wartości moralnych, dokonywania wyborów i hierarchizacji wartości, - kształtowanie w sobie postawy dialogu, umiejętności słuchania innych i rozumienia ich poglądów. Ponad to, nauczyciele w procesie wychowania realizują wybrane przez siebie cele i zadania zawarte w przedmiotowej podstawie programowej. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty każdy nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuoczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem ich godności osobistej. Pedagog i psycholog szkolny Rozpoznaje indywidualne potrzeby uczniów oraz analizuje przyczyny ich niepowodzeo szkolnych. Określa formy i sposoby udzielania pomocy uczniom, w tym uczniom wybitnie uzdolnionym, odpowiednio do rozpoznanych potrzeb. Podejmuje działania na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. Realizuje zajęcia psychoedukacyjne wynikające z założeo programu wychowawczego. Prowadzi mediacje w rozwiązywaniu problemów w środowisku szkolnym. Śledzi absencję szkolną, określa stopieo zjawiska i analizuje jego przyczyny. Monitoruje zachowania ucznia w środowisku szkolnym i pozaszkolnym oraz określa ewentualne zaburzenia zaobserwowane w zachowaniu ucznia. Zapobiega niedostosowaniu i patologii społecznej przez wczesną interwencję w przypadku jej występowania w jakiejkolwiek formie. Kieruje na specjalistyczne badania obejmujące pogłębioną diagnozę psychologiczno – pedagogiczną do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej i innych. Prowadzi prelekcje dla nauczycieli i rodziców w zakresie tematyki opiekuoczo – wychowawczej. Wspiera rodziców w rozwiązywaniu sytuacji trudnych wychowawczo. Kieruje rodziców i opiekunów do wyspecjalizowanych instytucji i służb pomocowych w celu dalszych działao interwencyjno – naprawczych. Utrzymuje stały kontakt z Poradnią Psychologiczno – Pedagogiczną, Policją, 8 Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej, Sądem i Strażą Miejską. Prowadzi pełną dokumentację swojej działalności zgodnie z obowiązującymi przepisami. Do zadao psychologa dodatkowo należy prowadzenie badao i działao diagnostycznych dotyczących uczniów, w tym diagnozowanie potencjalnych możliwości oraz wspieranie mocnych stron ucznia; zapewnienie uczniom doradztwa w zakresie wyboru kierunku kształcenia i zawodu. Doradca zawodowy Do zdao doradcy zawodowego należy: systematyczne diagnozowanie zapotrzebowania uczniów na informacje edukacyjne i zawodowe oraz na pomoc w planowaniu kształcenia i kariery zawodowej; gromadzenie, aktualizacja i udostępnianie informacji edukacyjnych i zawodowych właściwych dla danego poziomu kształcenia; wskazywanie uczniom, rodzicom i nauczycielom dodatkowych źródeł informacji na poziomie regionalnym, ogólnokrajowym, europejskim i światowym: udzielanie indywidualnych porad uczniom i rodzicom; prowadzenie grupowych zajęd aktywizujących, przygotowujących uczniów do świadomego planowania kariery i podjęcia roli zawodowej; koordynowanie działalności informacyjnodoradczej prowadzonej przez szkołę; wspieranie w działaniach doradczych rodziców i nauczycieli poprzez organizowanie spotkao szkoleniowo-informacyjnych, udostępnianie informacji i materiałów do pracy z uczniami; współpraca z Radą Pedagogiczną w zakresie tworzenia i zapewnienia ciągłości działao Wewnątrzszkolnego Systemu Doradztwa Zawodowego, realizacji działao z zakresu przygotowania uczniów do wyboru drogi zawodowej, zawartych w programie wychowawczym szkoły i programie profilaktyki, o których mowa w odrębnych przepisach; współpraca z instytucjami wspierającymi Wewnątrzszkolny System Doradztwa Zawodowego, w szczególności z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, oraz innymi instytucjami świadczącymi poradnictwo i specjalistyczną pomoc uczniom i rodzicom. Rodzice Główny obowiązek wychowania młodzieży należy do ich rodziców lub prawnych opiekunów. Zadaniem szkoły jest wspieranie rodziców w realizacji ich zadao wychowawczych tak, aby umożliwiad uczniom przejmowanie odpowiedzialności za własne życie i rozwój osobowy. Szkoła stale i konsekwentnie przypomina, że jej działalnośd będzie przynosid efekty, jeśli rodzice będą wywiązywad się z następujących powinności: zapewnienia młodzieży odpowiednich warunków do pracy i wypoczynku udziału w zebraniach klasowych. zgłaszania się do szkoły na wezwanie wychowawcy, pedagoga/psychologa lub dyrektora. znajomości głównych założeo programu wychowawczego szkoły. udziału w zajęciach z zakresu psychoedukacji rodziców. monitorowaniu regularnego uczęszczania uczniów na zajęcia szkolne. 9 Rodzice uczestniczą w działaniach wychowawczych szkoły wspierając jej pracę również poprzez nawiązywanie kontaktów z zewnętrznymi organami współpracującymi z placówką, udział w imprezach szkolnych i okolicznościowych, wycieczkach, projektach, wymianie międzynarodowej. Ważne zadania należą do Rady Rodziców8, która może gromadzid fundusze z dobrowolnych składek rodziców lub innych źródeł. Dzięki temu sponsorowane są wybrane formy aktywności podejmowane przez uczniów. Samorząd Uczniowski Samorząd Uczniowski reprezentuje poglądy i interesy uczniów, mając jednocześnie duże możliwości i uprawnienia, co określają odrębne przepisy9. W ich świetle Dyrektor Szkoły w wielu sprawach może zasięgnąd opinii S U udokumentowanej pisemnie. Nad działalnością S U czuwa i jest za nią odpowiedzialny opiekun wyznaczony przez dyrektora szkoły spośród nauczycieli w ramach czynności dodatkowych. Do zadao Samorządu Uczniowskiego należy reprezentowanie interesów społeczności uczniowskiej. Samorząd ma prawo przedstawiad Radzie Pedagogicznej, Radzie Rodziców oraz Dyrektorowi wnioski we wszystkich sprawach liceum, w szczególności dotyczących realizacji podstawowych praw ucznia, które wymienia Statut Szkoły. Działanie Samorządu Uczniowskiego kształtuje wśród młodzieży postawy samorządności, przedsiębiorczości, szacunku wobec godności człowieka, odpowiedzialności za siebie i innych, umiejętności samodzielnego i krytycznego myślenia, wprowadzania zasad demokracji. Pracownicy niepedagogiczni Wszyscy pracownicy niepedagogiczni szkoły pełnią funkcję wychowawczą. Swoją postawą i zachowaniem sprzyjają egzekwowaniu pozytywnych zachowao wśród uczniów. W związku z tym wymaga się od każdego odpowiedniej postawy moralnej, dawania przykładu pozytywnych zachowao, urzeczywistniania wartości, kultury osobistej, dyscypliny pracy. Skutecznośd wychowania w znacznym stopniu zależy od osoby wychowującej, od czytelnego systemu wartości, który sama posiada i realizuje. Zewnętrzni partnerzy szkoły Współpraca z zewnętrznymi partnerami szkoły zachodzi systematycznie w wielu obszarach aktywizując uczniów do różnorodnych działao. Młodzież bierze udział w projektach, konkursach, korzysta z grantów, animuje życie kulturalne, wyjeżdża za granicę poznając nowe kultury, współuczestniczy w życiu środowiska lokalnego i ponadlokalnego. 8 9 Zasady wydatkowania funduszy określa Regulamin Rady Rodziców Regulamin Samorządu Uczniowskiego 10 Taka współpraca wzmacnia u uczniów postawy przedsiębiorczości, otwartości, tolerancji, zaangażowania w życie społeczne i kulturalne, aktywizuje obywatelską obecnośd uczniów w przestrzeni lokalnej a także pozwala szkole dopełnid obowiązku opieki i wsparcia materialnego uczniów z takimi potrzebami. Uzasadnienie współpracy Dzięki realizacji zadao i współpracy wszystkich wymienionych podmiotów uczniowie liceum są przygotowywani do podejmowania wyzwao współczesnego świata, takich jak: integracja, globalizacja, wymiana informacji, postęp naukowo - techniczny. Wszechstronny rozwój ucznia wymaga aby swoje działania wychowawcze szkoła opierała o wartości takie jak: otwartośd na świat, ale i tożsamośd oparta na dziedzictwie kultury własnej ojczyzny; wiedza ogólna i umiejętnośd jej praktycznego wykorzystywania, ale także zdolnośd rozumienia i definiowania zmiennej rzeczywistości; śmiałe poszukiwania wśród tego, co nowe i nieznane, ale i wiernośd zasadom etycznym. Pracownicy szkoły w pracy wychowawczej wskazują ideał, zgodnie z którym uczeo dojrzały, dobrze przygotowany do życia w społeczeostwie, to człowiek uczciwy, umiejący żyd z innymi i dla innych. V. CELE DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH DLA TRZECH POZIOMÓW KLASOWYCH Tworząc program oddziaływao wychowawczych - plany pracy wychowawcy klasy10 na dany rok szkolny, wychowawca uwzględnia cele wychowawcze szkoły oraz priorytety dla poszczególnych poziomów klasowych. Wychowawca uwzględnia również zdiagnozowane potrzeby uczniów i rodziców, bieżące potrzeby szkoły oraz kalendarz imprez szkolnych. Opracowując tematykę godzin wychowawczych uwzględnia zajęcia edukacyjne występujące w ofercie szkoły11 a także propozycje uczniów i rodziców oraz wskazane przez nich tematy lekcji. Propozycje wybranej przez uczniów tematyki godzin wychowawczych, wychowawcy dostarczają na początku roku szkolnego do pedagoga/psychologa. Jeżeli uczniowie nie zaproponują żadnych tematów godzin wychowawczych, wówczas wychowawcy odnotowują ten fakt w dzienniku lekcyjnym z podpisem samorządu 10 Statut szkoły § 8, ust. 3 11 W załącznikach propozycje tematyki godzin wychowawczych do realizacji przez psychologa, pedagoga szkolnego, doradcy zawodowego. 11 uczniowskiego. Zatem uczniowie uczestniczą w wyborze i propozycji tematyki godzin wychowawczych. Realizowane zajęcia wymagają współpracy wszystkich podmiotów w szkole, zaangażowania w środowisko lokalne i pozalokalne oraz współdziałania z instytucjami wspierającymi pracę szkoły. Osiąganie wyznaczonych celów wychowawczych w programie pracy wychowawczej stwarza szanse na ukształtowanie właściwych postaw wśród uczniów i pożądanego modelu absolwenta szkoły. 1. Cele działao wychowawczych dla klas I. W klasach I priorytetem jest uczynid uczniów świadomymi ich praw i obowiązków członkami wspólnoty szkolnej oraz zintegrowanie zespołów klasowych, przygotowanie uczniów do efektywnej współpracy w grupie oraz zaktywizowanie ich do uczestnictwa w życiu pozalekcyjnym szkoły oraz działaniach szkoły i środowisku lokalnym, a także rozwijanie ich umiejętności kształcenia się. Powyższe priorytety zostaną osiągnięte dzięki realizacji celów takich jak: 1. zapoznanie z tradycjami szkoły, jej ofertą pozalekcyjnego życia i formami uczestnictwa jej uczniów w życiu środowiska lokalnego; 2. zapoznanie z zasadami funkcjonowania w szkole (podstawowe dokumenty szkolne); 3. rozwijanie umiejętności funkcjonowania w grupie; 4. wzajemne poznanie zainteresowao i uzdolnieo uczniów; 5. współpracę w klasie, współpracę z różnymi podmiotami w szkole i w środowisku lokalnym; 6. rozwijanie umiejętności kształcenia się; 7. przygotowanie uczniów do świadomego uczestnictwa w dialogu międzykulturowym. 2. Cele działao wychowawczych dla klas II. W klasie II priorytetem jest propagowania zdrowego stylu życia, wzmacnianie postaw prozdrowotnych wśród uczniów, rozwijanie umiejętności współpracy uczniów w środowisku szkolnym, lokalnym i ponadlokalnym. Ważnym zagadnieniem jest również odkrywanie przez uczniów swoich predyspozycji, kształtowanie i rozwijanie umiejętności współżycia w rodzinie i budowania poprawnych relacji międzyludzkich, rozwijanie postaw prospołecznych, obywatelskich, patriotycznych i moralnych. Powyższe priorytety zostaną osiągnięte dzięki realizacji celów takich jak: 1. rozwijanie umiejętności interpersonalnych; 12 2. 3. 4. 5. 6. 7. kształtowanie asertywnych postaw wobec życia i drugiego człowieka; diagnozowanie predyspozycji osobowych i zawodowych uczniów; poznawanie rodzajów, mechanizmów i skutków uzależnieo; zapoznanie z różnorodnymi sposobami spędzania wolnego czasu; rozwijanie umiejętności rozwiązywania konfliktów i problemów wieku dojrzewania; zapoznanie z zasadami współczesnej demokracji, praw człowieka, ideą solidarności, tolerancji, wolności. 3. Cele działao wychowawczych dla klas III. W klasie III priorytetem jest rozwijanie wśród młodzieży umiejętności planowania swojej przyszłości zawodowej, rodzinnej, obywatelskiej, uświadomienie uczniom ich możliwości korzystania z bazy ofert edukacyjnych, zawodowych, uwrażliwienie na problemy społeczne, zapoznanie z instytucjami wspierającymi i świadczącymi pomoc, motywowanie do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, obywatelskim, kulturalnym, ekonomicznym kraju i świata oraz uświadomienie wagi odpowiedzialności jednostki we wszystkich tych obszarach. Powyższe priorytety zostaną osiągnięte dzięki realizacji celów takich jak: 1. 2. 3. 4. 5. 6. rozwijanie umiejętności współżycia w rodzinie i społeczeostwie; kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem; organizowanie pracy i zarządzanie czasem; planowanie swojej przyszłości zawodowej; zapoznanie się z ofertą ośrodków akademickich i szkół pomaturalnych w Polsce; poznanie głównych trendów społeczno-ekonomicznych własnego regionu, kraju i Europy w aspekcie dalszej nauki i pracy zawodowej; 7. aktywne radzenie sobie ze współczesnymi problemami społecznymi, ekonomicznymi; 8. czynne uczestnictwo w życiu kulturalnym i obywatelskim. VI. ZAPLANOWANE SPOSOBY REALIZACJI CELÓW WYCHOWAWCZYCH SZKOŁY W procesie wychowawczym uczestniczą nauczyciele i pracownicy niepedagogiczni, uczniowie oraz rodzice a także zewnętrzni partnerzy szkoły. Każdy z tych podmiotów osiąga określone cele wychowawcze poprzez odpowiednie sposoby ich realizacji: 1. Angażowanie uczniów w pielęgnowanie szkolnych tradycji: a) zajęcia integracyjne dla klas pierwszych; 13 b) c) d) e) f) g) h) i) j) k) l) m) n) o) p) q) r) s) ślubowanie klas I; udział pocztu sztandarowego w uroczystościach lokalnych i szkolnych; organizacja uroczystości szkolnych; przygotowanie przedstawieo okolicznościowych: Dzieo KEN, 11 listopada, Wigilia; przygotowanie imprez okolicznościowych : „otrzęsiny” dla klas I, Walentynki, Pierwszy Dzieo Wiosny, Dzieo Dziecka, Dzieo Sportu, Studniówka, Dzieo czeski, zakooczenie roku klas III, itp. ; wigilie klasowe i szkolne; organizowanie konkursów szkolnych; Konkurs na temat historii i kultury Żydów, konkurs wiedzy o patronie szkoły, inne; coroczne obchody Dnia Patrona Szkoły „Stefanki”; udział w akcjach: „Sprzątanie świata” ; WOŚP; Akcja „Szlachetna Paczka”; redagowanie gazetki szkolnej; „Młode Pióra”; prowadzenie ściennych gazetek szkolnych; bieżąca aktualizacja szkolnej strony internetowej ; organizacja wymian międzynarodowych; Wymiana uczniów z Danii, Projekt Comenius; organizacja spotkao polsko-izraelskich; wystawy plastyczne, fotograficzne i innych prac uczniów; reprezentowanie społeczności uczniowskiej w ważnych wydarzeniach na terenie szkoły i miasta; Dni Dziedzictwa, promocja szkoły, Święto Konstytucji 3 Maja; rekolekcje szkolne; pielgrzymka maturzystów na Jasną Górę; 2. Współpraca wychowawcza z rodzicami a) bieżące gromadzenie informacji na temat sytuacji rodzinnej uczniów na podstawie ankiet przeprowadzanych wśród rodziców b) spotkania z rodzicami w celu wspólnego wypracowania rozwiązao problemów wychowawczych – szkolenia i prelekcje , zebrania z rodzicami c) angażowanie rodziców w sprawy klasy i szkoły d) zintegrowanie działao nauczycieli i rodziców w sytuacjach pomocy indywidualnej rozwiązywania przypadków szczególnych e) udział rodziców w uroczystościach szkolnych 3. Tradycyjne bezpośrednie oddziaływania wychowawcze a) realizacja godzin do dyspozycji wychowawcy (zestaw tematów w dziennikach lekcyjnych); b) inicjatywy uczniowskie pracy zespołowej i wzajemnej pomocy; 14 c) wdrażanie do umiejętnego korzystania z technologii komputerowej i innych nowoczesnych źródeł oraz form zdobywania i przetwarzania informacji –lekcje przedmiotowe, lekcje biblioteczne, projekty; d) wdrażanie uczniów do samodzielnej pracy: lekcje przedmiotowe, godziny wychowawcze, indywidualne kontakty nauczycieli z uczniem; e) prowadzenie testów diagnostycznych i analiza wyników i wdrażanie do praktyki szkolnej wynikających z nich wniosków. 4. a) b) c) d) Egzekwowanie wewnątrzszkolnych dokumentów regulujących pracę placówki: zapisów w statucie szkoły szkolnego programu profilaktyki regulaminu i planu pracy Samorządu Szkolnego regulaminu korzystania z biblioteki, pracowni szkolnych, komputerowych i obiektów sportowych e) zapisów dotyczących przestrzegania praw autorskich 5. Organizowanie form spędzania wolnego czasu oraz promocji talentów uczniowskich: a) wycieczki klasowe , dydaktyczne i edukacyjne; b) zajęcia sportowe; c) działalnośd kółek zainteresowao: j. Francuski; d) organizowanie wystaw szkolnych; e) prezentacja osiągnięd uczniów na tablicy informacyjnej szkoły, stronie internetowej; f) pomoc uczniom w przygotowaniu konkursów szkolnych; g) pomoc uczniom w przygotowaniach do uczestnictwa w olimpiadach: Olimpiada Literacka i j. Polskiego, Ogólnopolski Turniej Wiedzy Psychologicznej, olimpiada teologii katolickiej; Olimpiada Wiedzy Ekologicznej, Olimpiada Filozoficzna i inne; h) wyjścia pozaszkolne do kina, teatru, galerii itd.; i) Wolontariat: Klub Ośmiu, Schronisko dla zwierząt, Ogólnopolska Konferencja na temat wolontariatu; j) Realizacja porozumienia z Politechniką Warszawską; 6. Współpraca z instytucjami partnerskimi, osobami i samorządem terytorialnym mająca na celu rozwijanie u uczniów postaw przedsiębiorczości, samorządności, zaangażowania w życie społeczne i kulturalne, odpowiedzialności za bezpieczeostwo własne i innych, aktywizację obywatelską młodzieży w przestrzeni lokalnej: a) z Poradnią Psychologiczno-Pedagogiczną; b) z Policją, Strażą Miejską; c) z OSIR; d) z Centrum Kultury; 15 e) z organizacjami pożytku publicznego, społecznymi; f) z instytucjami świadczącymi pomoc socjalną; g) z zakładami pracy i przedsiębiorcami przez zorganizowany udział w dniu przedsiębiorczości, h) z ciekawymi ludźmi regionu przez organizowanie spotkao, i) z innymi stosownie do bieżących ofert adresowanych do uczniów z propozycją ich udziału. 7. Współpracę podmiotów szkolnych: a) współpraca zespołów przedmiotowych, międzyprzedmiotowych, klasowych i wychowawczych ; b) konsultacje rodziców i uczniów z nauczycielami przedmiotów; c) współpraca nauczycieli i wychowawców z pedagogiem i psychologiem szkolnym; d) współpraca nauczycieli i wychowawców z doradcą zawodowym; e) współpraca z biblioteką , pracownią komputerową. 8. Realizacja projektów A. szkolnych i edukacyjnych: a) Bezpieczeostwo w szkole - pierwsza pomoc przedmedyczna, przepisy przeciwpożarowe; b) Sesja poświęcona Marii Curie-Skłodowskiej; c) Projekt w obszarze bezpieczeostwa młodzieży w szkole i środowisku; d) Rok Hulki – Laskowskiego; e) Projekt „Na rzecz dialogu kultur”; f) Projekt „Solidarnośd była kobietą” we współpracy z Feminoteką ,UJ oraz liderami lokalnymi byłej „Solidarności”; g) Projekt „Ratujący i ratowani” ( praca badawcza uczniów w zakresie poznawania historii osób uhonorowanych lokalnie tytułem Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata); h) Przedsiębiorczośd paszportem do nowoczesności. B. ogólnopolskich: a) „Dzieo przedsiębiorczości”; b) „Młodzieżowe miniprzedsiębiorstwo”. C. międzynarodowych Wymiana i spotkania 12: 12 Odpowiedni załącznik dotyczący dokumentacji wymiany międzynarodowej w dokumentach koordynatora projektów 16 a) Pomoc uczniom w przygotowaniach do wymian międzynarodowych: wymiana uczniów z Danii, Projekt Comenius - tworzenie koncepcji nowej edycji - „Szkolna Fabryka Inicjatyw” i realizacja bieżącej edycji „Przedsiębiorczośd paszportem do przyszłości”; b) Bliżej siebie –historia i kultura dwóch narodów (spotkanie polsko-izraelskie) oraz praca nad przygotowaniem widowiska narracyjnego Spadkobiercy Osmalonychdziałalnośd parateatralna oraz działalnośd Koła Na rzecz dialogu międzykulturowego. 9. Działania innowacyjne: a) Innowacja „Szkolne przedsiębiorstwo”; b) Innowacja „E-klasówka z podstaw przedsiębiorczości” Terminy realizacji określonych sposobów ustalają nauczyciele wg. własnych planów pracy. Bez względu na stopieo szczegółowości planów indywidualnych zakładamy, że formy i sposoby będą wykonywane wg bieżących zgłoszeo. VII. NADRZĘDNE CELE ROZWOJU UCZNIA Z PPDZIAŁEM NA OBSZARY, W KTÓRYCH JEST WSPIERANY PRZEZ RELIZACJĘ NINIEJSZEGO PROGRAMU WYCHOWAWCZEGO Cele szczegółowe Cele priorytetowe wg przydziału do klasy Obszar emocjonalny Rozwijanie umiejętności rozpoznawania i kontrolowania własnych emocji Klasa I cel 3, 5 Klasa II cel 1 Klasa III cel 1 Kształtowanie umiejętności komunikacji interpersonalnej Klasa I cel 3, 5 Klasa II cel 1 Klasa III cel 1 Uczenie asertywnych zachowao w relacjach międzyludzkich Klasa II cel 2 Kształtowanie postawy samoakceptacji Klasa I cel 4 Klasa II cel 2 Rozwijanie umiejętności precyzowania Klasa II cel 3 17 planów zawodowych Klasa III cel 4, 5, 6 Kształtowanie kreatywności i umiejętności określania własnych zdolności, możliwości i predyspozycji Klasa I cel 4 Klasa II cel 3 Klasa III cel 4 Uczenie zarządzania czasem i wyznaczania priorytetów Klasa III cel 3 Rozwijanie umiejętności aktywnego radzenia Klasa I cel 5 sobie z problemami Klasa II cel 6 Klasa III cel 7 Zapoznanie z ofertą instytucji świadczących pomoc i wparcie Klasa I cel 5 Klasa II cel 6 Klasa III cel 7 Wspieranie rozwoju emocjonalnego ucznia jako członka grupy rówieśniczej (koleżeostwo, przyjaźo) Klasa I cel 3, 5 Ukazanie wartości życia rodzinnego Klasa III cel 1 Klasa II cel 7 Obszar społeczno-obywatelski Zapoznanie uczniów z aktami prawnymi dotyczącymi funkcjonowania szkoły Klasa I cel 1 Zapoznanie uczniów z ceremoniałem uroczystości szkolnych, lokalnych, paostwowych i religijnych Klasa I cel 1 Kultywowanie tradycji szkolnej, lokalnej, paostwowej i religijnej Klasa I cel 1 Klasa II cel 7 Klasa II cel 7 Klasa III cel 7,8 Integracja zespołu klasowego Klasa I cel 3, 4 Integracja ze środowiskiem szkolnym i lokalnym Klasa I cel 5 Kształtowanie postawy obywatelskiej Klasa I cel 5 18 Klasa II cel 7 Klasa III cel 8 Motywowanie do działao o charakterze edukacyjnym, społecznym, rozrywkowym Klasa I cel 7 Klasa II cel 7 Klasa III cel 7,8 Poznanie i kultywowanie tradycji szkoły, miasta i regionu, kształtowanie poczucia miłości Ojczyzny, poszanowania polskiego dziedzictwa kulturowego oraz otwarcia się na wartości kulturowe Europy i świata. Klasa I cel 1, 2, 5, 7 Integracja szkoły ze środowiskiem lokalnym, aktywizowanie uczniów w działaniach na rzecz lokalnej wspólnoty, ochrony dziedzictwa, upamiętniania ważnych postaci, lokalnych wydarzeo historycznych Uczenie szacunku dla symboli narodowych oraz poszanowania miejsc o znaczeniu narodowym i dziedzictwa kulturowego narodu Klasa I cel 5 Zapoznanie z pojęciami demokracji, solidarności, wolności, tolerancji. Kształtowanie postawy samorządności Klasa II cel 7 Klasa II cel 7 Klasa III cel 7, 8 Klasa II cel 7 Klasa III cel 8 Klasa I cel 5 Klasa II cel 7 Klasa III cel 8 Klasa I cel 5 Klasa II cel 7 Klasa III cel 8 Uświadomienie uczniom istoty praw człowieka. Propagowanie wiedzy o międzynarodowych aktach prawnych Klasa II cel 7 Rozwijanie umiejętności korzystania ze znajomości podstawowych norm prawnych, dokumentacji szkolnej, zasad funkcjonowania szkoły Klasa I cel 1, 2, 5 Podnoszenie stopnia kultury osobistej, nauczanie kultury słowa, dbałośd o piękno mowy ojczystej. Klasa I cel 1, 2 Kształtowanie umiejętności współpracy z Klasa I cel 3 Klasa III cel 6, 7 Klasa II cel 7 Klasa III cel 6, 7, 8 19 grupą rówieśniczą. Klasa II cel 1 promowanie samodzielności, kreatywności i przedsiębiorczości (w wymiarach społecznie użytecznych) Klasa I cel 5 Klasa II cel 5 Klasa III cel 8 Przygotowanie do pełnienia określonych ról społecznych i zawodowych Klasa III cel 1, 5, 6, 8 Ukazanie mechanizmów wpływu społecznego Klasa I cel 3 Klasa II cel Obszar kulturalny Wychowanie w poszanowaniu tradycji oraz dziedzictwa kulturowego. Klasa I cel 1 Wskazanie uczniom sposobów aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym. Klasa II cel 5 Rozwijanie zainteresowao kulturą i sztuką oraz zachęcenie do podejmowania własnych działao twórczych Klasa I cel 4 Klasa III cel 8 Klasa III cel 8 Klasa II cel 5 Klasa III cel 8 Kształtowanie wrażliwości estetycznej Klasa II cel 5 Klasa III cel 8 Obszar moralny Uwrażliwienie wychowanków na potrzeby innych i zwrócenie uwagi na koniecznośd niesienia pomocy potrzebującym. Klasa I cel 5 Klasa II cel 7 Klasa III cel 7 Promowanie postaw odpowiedzialności za własne działanie Klasa I cel 5 Klasa II cel 5, 7 Klasa III cel 7, 8 Kształtowanie umiejętności oceniania i korygowania własnego postępowania, autorefleksji. Klasa I cel 5 Klasa II cel 5, 7 Klasa III cel 7, 8 20 kształtowanie postawy tolerancji i otwartości Klasa I cel 7 Klasa II cel 7 Klasa III cel 6, 7, 8 rozwijanie kompetencji uczestnictwa w dialogu międzykulturowym Klasa I cel 7 Klasa II cel 7 Klasa III cel 8 Kształtowanie umiejętności akceptowania siebie i innych Klasa I cel 3, 4 Klasa II cel 1, 2 Klasa III cel 1 Okazywanie szacunku innym osobom Klasa I cel 3 Klasa II cel 7 Klasa III cel 8 Obszar ekologiczny Kształtowanie postawy dbałości wobec najbliższego otoczenie oraz środowiska naturalnego. Klasa I cel 1 Klasa II cel 5, 7 Klasa III cel 7, 8 Zachęcenie uczniów do działao na rzecz regionu i środowiska naturalnego. Klasa I cel 1 Klasa II cel 5, 7 Klasa III cel 7, 8 Obszar zdrowotny Uświadomienie uczniom potrzeby dbałości o zdrowie fizyczne i psychiczne oraz kondycję fizyczną. Klasa I cel 3, 4 Klasa II cel 1, 2, 3, 4, 5, 6 Klasa III cel 1, 2 Zapoznanie z zagrożeniami współczesnego świata Klasa II cel 4, 7 Przeciwdziałanie uzależnieniom. Klasa II cel 2, 4 Zachęcanie do udziału w zajęciach sportowo Klasa I cel 3, 4 Klasa III cel 7 21 – rekreacyjnych Klasa II cel 5 Klasa III cel 8 Wskazanie skutecznych sposobów walki ze stresem Klasa III cel 2 Kształtowanie właściwych nawyków zdrowotnych i postaw odpowiedzialności za zdrowie i bezpieczeostwo własne i innych Klasa I cel 3, 5 Klasa II cel 2, 4, 5, 6 Klasa III cel 1 Zapoznanie z zasadami higieny osobistej Klasa II cel 6 właściwej dla wieku dojrzewania Obszar intelektualny Kształtowanie umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji – wdrażanie wychowanków do pracy samodzielnej. Klasa I cel 3, 5, 7 Klasa II cel 1 Klasa III cel 7, 8 Promowanie inicjatyw mobilizujących do działao kreatywnych i wykraczających poza zakres obowiązków szkolnych (artystycznych, społecznych, sportowoturystycznych, kulturalnych, itp.) Klasa I cel 4, 5 Zapoznanie uczniów z technikami skutecznego uczenia się Klasa I cel 7 Wdrażanie do umiejętnego wykorzystywania wolnego czasu - rozwijanie zainteresowao - rozbudzanie ciekawości poznawczej Klasa I cel 4 Rozwijanie w uczniach świadomości swoich możliwości i ograniczeo Klasa I cel 4 Klasa II cel 3, 7 Klasa III cel 7, 8 Klasa II cel 5 Klasa III cel 8 Klasa II cel 5 Klasa III cel 1, 2 Umożliwienie wychowankom rozwijania i pogłębiania zainteresowao, talentów i pasji. Klasa I cel 4 Klasa II cel 5 Klasa III cel 8 Przygotowanie do egzaminu maturalnego Klasa III cel 6 22 Zapoznanie uczniów z ofertą ośrodków akademickich w Polsce i różnymi kierunkami studiów, szkół pomaturalnych i policealnych. Zapoznanie z wymaganiami egzaminów wstępnych i warunków przyjęcia na studia. Klasa III cel 5, 6 Klasa III cel 5, 6 VIII. EWALUACJA Podsumowania rocznej ewaluacji Programu Wychowawczego dokonuje wyznaczony przez Dyrektora Szkoły w rocznym planie nadzoru zespół nauczycieli pracujący wg przyjętej w szkole koncepcji13. Przedstawia je na posiedzeniu Rady Pedagogicznej po zakooczeniu roku szkolnego, a wnioskowane zmiany przedstawia Radzie Pedagogicznej do zatwierdzenia przed rozpoczęciem nowego roku szkolnego. IX. ZAŁĄCZNIKI 1. Załącznik 1: Tematyka godzin wychowawczych wybranych przez wychowawców jako częśd planów pracy wychowawców. 2. Załącznik 2: Propozycja tematyki godzin wychowawczych do realizowania przez psychologa/pedagoga szkolnego. 3. Załącznik 3: Plany pracy koordynatorów odpowiednich przedsięwzięd. 4. Załącznik 4: Tabela wspierająca terminowe planowanie zadao oraz prezentująca przewidywane sposoby ewaluacji. 5. Załącznik 5: Bibliografia do tematów zajęd. 13 Załącznik nr 4 Tabela wspierająca terminowe planowanie zadao oraz prezentująca przewidywane sposoby ewaluacji 23